Czarnków Bliżej natury www.czarnkowgmina.pl Gmina Czarnków

Urząd Gminy Czarnków ul. Rybaki 3, 64-700 Czarnków tel. +48 67 255 22 27, fax: +48 67 255 30 79 e-mail: [email protected]

Tekst Urząd Gminy Czarnków Zdjęcia Janusz Jędraszczak Archiwum Urzędu Gminy Czarnków Studio Grafiki Reklamowej Design Izabella Adamiak Skład i opracowanie graficzne

Studio Grafiki Reklamowej Design Izabella Adamiak Druk

Drukarnia Interak Sp. z o.o. Gmina Czarnków Bliżej natury OBSZAR 34,6 km2 LICZBA LUDNOŚCI 11 699 /stan na dzień 02.05.2019 r./ Gmina GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA w liczbach 338 osób/km2 Romanowo Górne

Radosiew

Lipica Sarbia Gmina Czarnków graniczy z miastem obsługującymi jej mieszkańców. Sarbka Jesionowo Czarnków oraz z gminami: Trzcianka, Gminę Czarnków tworzą 24 sołectwa i 27 Wieleń, Lubasz, Połajewo, Ryczywół, wsi, w których zamieszkuje 11 699 osób. Osuch Witamy Bukowiec Budzyń, Chodzież i Ujście. Gajewo Plany Piaski w Struktura funkcjonalno-przestrzenna Atrakcyjnie położona Gmina, zachęca do regionu zdeterminowana została przez Pomorska Wola CZARNKÓW wypoczynku. Cisza, spokój, nieskażone przebiegające tędy drogi wojewódzkie Sobolewo Gminie środowisko naturalne, lasy bogate Wałcz-Poznań i Piła-Wronki z węzłem Hutka Pianówka w grzyby i zwierzynę – to atuty tych w Czarnkowie, a także rzekę Noteć Czarnków terenów. To również wymarzone miejsce z funkcją transportu rzecznego. Goraj-Zamek dla rowerzystów, amatorów wycieczek Na skraju Puszczy Noteckiej wodnych oraz pieszych. Gmina Czarnków jest gminą wiejską Huta i Drawskiej, w dolinie Noteci o powierzchni 34 611 ha, z czego 50,7% otoczonej wzgórzami i wzniesieniami Zwiedzanie ułatwiają oznakowane szlaki stanowią użytki rolne, a lasy i grunty Komorzewo morenowymi leży gmina Czarnków. rowerowe, kajakowe, piesze oraz ścieżki leśne zajmują 41,1 %. Wiodącą funkcją Te urocze i gościnne tereny, przyrodniczo-dydaktyczne. gminy jest rolnictwo i gospodarka leśna. charakteryzujące się bogactwem Nieskażone środowisko naturalne sprzyja walorów przyrodniczo- Ośrodkiem życia kulturalnego oraz rozwojowi ekologicznych upraw rolnych. krajobrazowych znajdują się Powierzchnia gminy wynosi 34 611 ha z czego użytki rolne stanowią 17 565 ha, handlowo-usługowego gminy jest miasto w północno-zachodniej części Czarnków, stanowiące odrębną jednostkę co stanowi 50,7% ogólnej powierzchni, a lasy i grunty leśne 41,1 %. Wielkopolski w powiecie samorządową. To tu znajduje się siedziba czarnkowsko-trzcianeckim. Urzędu Gminy wraz z instytucjami 2 3 Dawne dzieje Już od pradawnych czasów ziemię tę zamieszkiwali ludzie, o czym świadczy odnaleziony w pobliżu Radolinka najstarszy ślad człowieka na obszarze gminy, datowany na późny paleolit (przed 8300 r. p.n.e.). Liczne pozostałości osadnictwa z okresu kultury łużyckiej zostały odkryte w okolicach sołectw Sarbia-Sarbka, Paliszewo i Gębiczyn.

We wczesnym średniowieczu na terenach na linii Warta – Noteć toczyły się potyczki i walki zbrojne. . Dzwonnica drewniana W okresie rozbicia dzielnicowego z pierwszej połowy XIX wieku ziemie należały do kasztelanii z dzwonem z 1824 roku czarnkowskiej, a za panowania

Kazimierza Wielkiego znalazły się Po I wojnie światowej w 1919 r. na mocy w powiecie i województwie poznańskim. postanowień Traktatu Wersalskiego Na przełomie XIII i XIV wieku miasto granica poprowadzona nurtem rzeki wraz z okolicznymi dobrami zostało Noteć podzieliła obecną gminę Czarnków nadane przez Władysława Łokietka na dwie części. zamożnemu rodowi Nałęczów, W granicach niepodległej Polski znalazła który później przyjął nazwisko się część południowa, która wraz Czarnkowskich. z miastem do wybuchu II wojny światowej W połowie XVII wieku tworzyła czarnkowski. region został podzielony na mniejsze majątki, Po 1945 roku Noteć stanowiła północną które trafiły w ręce granicę powiatu, niecałe 20 lat później różnych właścicieli, powstały gminy. Aktualny kształt gminy a w okresie zaborów Czarnków został ustanowiony w 1992 ziemie te znalazły się pod roku po dołączeniu sołectwa Mikołajewo. panowaniem Prus. Spichlerz w Ciszkowie

4 5 Osadnictwo w Dolinie Noteci dodatkowe naczynia tzw. przystawki. Cmentarzyska ciałopalne naturalnych arterii, po której pradoliny Noteci, niezwykle interesujący, bogaty i wciąż jeszcze z tego okresu rejestrowane są na terenie Ciszkowa, Osucha, Huty, odbywały się przemieszczenia tajemniczy. Powszechnie przyjęty jest pogląd, że rzeki w dawnych czasach Gębiczyna, Grzęp i Walkowic. grup osadniczych z Europy Wytworzone w pradziejach szlaki komunikacyjne, które służyły jako wygodne szlaki komunikacyjne umożliwiające również Na początku V w. p.n.e. pojawia się ludność kultury pomorskiej. Północnej ku wschodowi. rejestrowane są od neolitu a kontynuowane przez społeczności łatwy transport towarów. Noteć płynąca pradoliną, dziś łączy Wisłę Znana głównie z grobów w formie skrzyń kamiennych, To, co wyróżnia kulturę kolejnych okresów chronologicznych, użytkowane są do dnia i Odrę. W pradziejach też łączyła te rzeki, a podróż ich wodami w których umieszczano urny z przepalonymi kośćmi zmarłych. wielbarską spośród innych kultur dzisiejszego. Utworzona we wczesnym średniowieczu sieć osad, odbywała się na tratwach, łodziach o kadłubach zszywanych Popielnice często przedstawiały wizerunek twarzy ludzkiej, to obrządek pogrzebowy. Znana a później grodów obronnych limesu nadnoteckiego w Santoku, z płatów skór, usztywnianych elementami z poroża czy dłubankami - przykryte pokrywkami niekiedy stylizowanymi na nakrycie głowy. z cmentarzysk tzw. birytualnych, Drezdenku, Wieleniu, Czarnkowie, Ujściu czy Nakle stała się zbrojną łodziach wykonanych z jednego pnia drzewa. Cmentarzyska kultury pomorskiej natrafiono w okolicach Grzęp, na których występowały granicą północnej domeny tworzonej przez Piastów. Owa domena Rzeka Noteć położona na Niżu Europejskim, wytworzyła system Romanowa i Walkowic. zarówno pochówki szkieletowe powstaje miedzy kolanem Warty, pradoliną Noteci i jeziorem Gopło. połączeń z innymi rzekami i stała się znaczącym elementem systemu Miedzy VIII a VII wiekiem p.n.e. dochodzi do przemiany klimatycznej, jak i ciałopalne. Znane są również Wraz z przyjęciem chrztu przez Mieszka w roku 966, w ówczesnym komunikacyjnego na osi wschód – zachód i północ - południe. zakończył się okres subborealny, a nastał subatlantycki, który trwa cmentarzyska z kurhanami, świecie znane są Roma, Galia, Germania i SCLAVINIA – czyli W takich miejscach dochodziło do wymiany wiedzy, umiejętności do dziś. Okres subatlantycki cechuje duża zmienność, która miała stelami kamiennymi państwo Piastów, którego Pradolina Noteci stanowi nierozerwalną

i przedmiotów. swoje przełożenie w świecie roślin, zwierząt i konstrukcjami kamiennymi WALKOWICE, GM. CZARNKÓW, STAN. 6. część. Początek późnego średniowiecza datowany na XIII w. Środkowy rejon Pradoliny Noteci, od wieków stanowił dogodny i osadnictwie ludzi. Osadnictwo to cechowało się znacznym w postaci kręgów kamiennych. WYPOSAŻENIE GROBU NR 1. LEGENDA:1, 3, 6, 8, 9 wprowadza znaczne przemiany społeczno - gospodarcze oraz ŻELAZO; 2, 4, 5 BRĄZ; 7 KAMIEŃ (ZA GAJDA, obszar dla rozwoju osadnictwa. Około IX tysiąclecia p.n.e. rozpoczął rozproszeniem małych osad ludności kultury pomorskiej. Z terenu gminy Czarnków GROBY SZKIELETOWE W ŁODZIACH osadnicze. Rozpoczyna się akcja lokacji miast i wsi na tzw. prawie się okres zwany mezolitem, który charakteryzował się znacznymi Ostatnie wieki p. n. e. to okres nazywany okresem wpływów najbardziej znane są pochówki WYPOSAŻONE W BROŃ niemieckim. Zakładanie ośrodków Z WCZESNEGO OKRESU RZYMSKIEGO ODKRYTE zmianami klimatycznymi oraz przemianami środowiska. rzymskich. Dochodzi do znacznego zaludnienia przestrzeni Europy, szkieletowe umieszczone w łodzi, W WALKOWICACH, GMINA CZARNKÓW, [W:] H. miejskich jak i wiejskich przynosi znaczny Wraz ze stadem reniferów pojawili się wyspecjalizowani w łowach unowocześniają się metody uprawy roli, a nadwyżki są przedmiotem odkryte w Walkowicach, MACHAJEWSKI, J. ROLA (RED.), PRADOLINA napływ nowych osadników, NOTECI NA TLE PRADZIEJOWYCH I na nie ludzie. Społeczeństwa mezolityczne utrzymywały się przede wymiany handlowej, tak jak i przedmioty wytwarzane przez datowane na 2 połowę I wieku WCZESNOŚREDNIOWIECZNYCH SZLAKÓW co wpływa korzystnie na rozwój handlu. wszystkim z myślistwa, rybołówstwa i zbieractwa. Obozowiska warsztaty przydomowe (tkaniny, naczynia) czy rzemieślników - n.e. HANDLOWYCH, S. 231–236, 2006) W majątkach prywatnych powstają zakładano na piaszczystych wydmach, powstałych pod wpływem ozdoby, broń. Analiza wyposażenia grobowego siedziby na kopcach zwane gródkami wycofującego się lądolodu. W okolicach Gębiczyna, Góry nad U schyłku I wieku pojawiają się na terenach nad Notecią wykazała, że zmarli zajmowali stożkowatymi. Początkowo wznoszone Notecią, Radolinka i Osucha znane są liczne ślady osadnictwa społeczności Europy północno-zachodniej (z Jutlandii, Skandynawii). bardzo wysoką pozycję w grupie w dobrach należących do mezolitycznego, skąd pochodzą narzędzia krzemienne i kamienne. W jej obrębie znajdowała się ludność kultury wielbarskiej związana wojowników. Naczelnicy w drogę duchowieństwa, później w włościach W VII tysiącleciu p.n.e. ciepła i wilgotna pogoda sprzyjała bujnemu z Gotami, wędrującymi nad Morze Czarne. Ludność ta znała technikę w zaświaty wyposażeni byli rycerskich. Wiele takich siedzib rozwojowi lasów, które stworzyły dogodne warunki dla świata wytopu żelaza otrzymywanego z rud darniowych, zalegających w cenną broń - miecz wraz rycerskich uległo zniszczeniu na zwierzęcego – wśród nich turów, niedźwiedzi, wilków i rysi. w dolinie Noteci. Można postawić pytanie: jaka przyczyna sprawiała, z pochwą. Zmarły zaopatrzony przestrzeni wieków, jednakże do dziś ich Cieki wodne dostarczały ryb i ptactwa wodnego stwarzając bardzo że całe plemiona podejmowały wędrówkę w nieznane? Mogły w rogi zakończone ozdobnymi relikty możemy zarejestrować między WALKOWICE, GM. CZARNKÓW, dogodne warunki dla osadnictwa. to być przyczyny naturalne jak i polityczne, religijne czy brązowymi okuciami, symbolizował STAN. 6. RZUT POZIOMY GROBU innymi w rejonie Gębic. Miasto takie jak władzę nad współplemieńcami SZKIELETOWEGO NR 1 I NR 2. Wprowadzenie uprawy wymagało dokonania trzebieży lasów. ekonomiczne. Najczęstszą przyczyną migracji była agresja sąsiadów LEGENDA: 1. GRÓB NR 1; 2 I 3 Czarnków i wsie Brzeźno, Śmieszkowo, Początkowo zjawisko to miało niewielki zasięg, jednak wraz i głód, chęć zdobycia produktów niedostępnych na lokalnych oraz odpowiedzialność za ich byt GRÓB NR 2 ORAZ PROFIL GROBU Gębice czy Ciszkowo o metryce SZKIELETOWEGO. LEGENDA: A. z upowszechnieniem się orki dochodzi do trwałych odlesień. rynkach. Pradolina Noteci w tym okresie była jedną z ważniejszych na ziemi. SZAROBRUNATNY PIASEK; B. sięgającej późnego średniowiecza Zachodzą istotne zmiany polegające na odejściu od koczowniczego Na przełomie IV i V w. n.e. CIEMNOBRUNATNY PIASEK; C. są świadectwem nieprzerwanego JASNOSZARY PIASEK PRZEMIESZANY trybu życia do osiadłego, opartego przede wszystkim na rolnictwie w całej Europie dochodzi do Z BRUNATNYM; D. BRUNATNY PIASEK; osadnictwa na tym terenie, który trwa i hodowli zwierząt. Te zmiany zapoczątkował okres neolitu datowany przemieszczania się społeczności, TYPOWY GRÓB LUDNOŚCI KULTURY ŁUŻYCKIEJ E. POZOSTAŁOŚCI ŁODZI; F. CALEC; G. do dziś. na VI tysiąclecie p.n.e. Najstarsze ślady osadnictwa neolitycznego w takiej skali, że okres (ZA: FAP, VOL. I , 1951) KAMIENIE (ZA GAJDA, 2006) związane z kulturą pucharów lejkowatych zarejestrowano w okolicach ten nosi nazwę okresu Huty. wędrówek ludów. Doszło Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. doszło do znacznych przemian do przemieszczania się kulturowych. Na tereny ziem polskich dotarła umiejętność obróbki i wymiany na etnicznej metali, z których zaczęto wytwarzać narzędzia, ozdoby i broń, mapie Europy, natomiast co zapoczątkowało zmiany w sferze gospodarczej oraz społecznej. w pradolinie Noteci proces W drugiej połowie II tysiąclecia p. n. e. i pierwszej połowie ten rejestrowany jest I tysiąclecia p.n.e. podmokłe łąki Noteci opanowane zostały przez znacznym rozrzedzeniem ludność kultury łużyckiej. Społeczność ta zakładała długotrwałe osadnictwa. osady, zamieszkiwane przez wiele pokoleń. Byli wytwórcami Od VIII wieku tereny bardzo charakterystycznych form naczyniowych. Niebywałą wprost nadnoteckie zaczynają dynamikę rozwoju ludności kultury łużyckiej w dolinie Noteci TYPOWE FORMY NACZYŃ GRZEBALNYCH WOJOWNICY GERMAŃSCY zajmować plemiona odzwierciedlają cmentarzyska składające się z kilkuset grobów LUDNOŚCI KULTURY ŁUŻYCKIEJ ( ZA: FONTES Z PRZEŁOMU ER (ZA WILCOX, TREVISO, słowiańskie. Rozpoczyna ARCHAEOLOGICI POSNANIENSES, VOL. I , 1951) BARBARIANS AGAINST ROME. całopalnych, wyposażonych w przedmioty wykonane z brązu oraz ROME’S CELTIC, GERMANIC, SPANISH AND GALLIC się kolejny okres w historii KURHAN W ŚMIESZKOWIE, GM. CZARNKÓW. GRÓDEK STOŻKOWATY W GĘBICACH, GMINA CZARNKÓW. ENEMIES, OXFORD, 2000). FOT. R. BARTKOWIAK FOT. R. BARTKOWIAK

6 7 Ślady przeszłości

Ślady po pasjonującej przeszłości regionu oraz pamięć po ludziach, którzy kiedyś Kuźnica Czarnkowska. Zabytkowy budynek podczas wojny pełnił funkcję lazaretu. Obecnie znajduje się w nim tu żyli przetrwała w wielu interesujących przedszkole. zabytkach zachowanych w obrębie sołectw i wsi gminy Czarnków. Pomimo, że kilka miejscowości Jędrzejewo. Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej Kużnica Czarnkowska. Kościół parafialny św. Franciszka wzmiankowanych było już wybudowany został w 1905 roku w stylu neogotyckim Ksawerego z 1923 roku. w średniowieczu to na terenie gminy Wśród obiektów o historycznej XVIII wieku, Kaplicy pw. Św Zofii do naszych czasów przetrwały zabytki przeszłości leżących na terenie gminy z 1785 roku oraz parku dworskiego pochodzące z ostatnich kilku stuleci, znajdują się liczne zabudowania dworskie z XVIII wieku z dobrze zachowanym głównie XIX i początków XX wieku. oraz zespoły dworsko-parkowe. starodrzewiem. W Gębiczynie W Goraju na skraju Puszczy Noteckiej Brzeźno zaprasza do zwiedzania odnajdziemy relikt XVIII-wiecznego znajdziemy jeden z najbardziej okazałych Gębice. Dwór zbudowany w poł. XVIII w. dla Kazimierza zabytkowego parku dworskiego oraz budownictwa „olęderskiego” – murowaną Radońskiego. zabytków gminy zespół pałacowo-parkowy, dworu z I połowy XIX w. W Ciszkowie zagrodę leżącą na obrzeżach Puszczy przykład prawdziwej rezydencji książęcej. z zabytkowymi zabudowaniami szukając śladów dawnej świetności Noteckiej. Siedziba została wzniesiona i urządzeniami hydrotechnicznymi natrafimy na pozostałości po zespole Na terenie gminy znajdują się liczne w latach 1908-1912 przez hrabiego z początku XX wieku. Śluzy na wodnym dworsko-pałacowym z XVIII – wiecznym zabytki architektury sakralnej. von Hochberga. Rezydencję wraz szlaku zwiedzimy w Mikołajewie, spichlerzem o konstrukcji szachulcowej Jej przykładami są kościoły w Gębicach, z zabudowaniami gospodarczymi Pianówce, Lipicy, Romanowie oraz zabudowania folwarczne z końca Jędrzejewie, Hucie, Kuźnicy wybudowano na skarpie na lewym i w Walkowicach. XVIII i początku XIX wieku. Czarnkowskiej i Średnicy. brzegu Noteci. Do dziś w bardzo dobrym Gębice zachęcają do obejrzenia Miłośnicy turystyki wodnej docenią stanie zachowały się zabudowania: murowanego dworu z drugiej połowy unikatowe śluzy na rzece Noteć neorenesansowy zamek wzorowany na późnorenesansowym zamku Varenholz w Westfalii, masztalarnia, dom ogrodnika, Brzeźno. Dwór z 1 poł. XIX w. budynek administracyjno-mieszkalny. Do zamku przylega rozległy park leśny z rzadkimi gatunkami drzew. Malowniczy krajobraz oraz ciekawa architektura to powody dla których warto odwiedzić to miejsce.

Gębiczyn. Zagroda jest jedynym dobrze zachowanym przykładem dawnej zabudowy wiejskiej związanej z osadnictwem olęderskim w rejonie nadnoteckim. Zabudowania powstały w poł. XVIII w.

8 9 Bogactwo natury Panorama okalająca gminę to wzgórza i wzniesienia przecięte na terytorium Unii Europejskiej i obejmuje dwa obszary: ,,Dolinę doliną rzeki Noteci. Krawędź doliny od strony południowej Noteci” specjalny obszar ochrony siedlisk i ,,Nadnoteckie Łęgi” jest tu wyniosła, stroma, poprzecinana głębokimi jarami obszar specjalnej ochrony ptaków. opadającymi prostopadle w kierunku rzeki. W południowo-wschodniej części gminy w okolicy Gębiczyna Gębice. Późnobarokowa kaplica pw. św. Zofii z 1785 r. stoi na Gmina obejmuje północne krańce Niziny Wielkopolskiej leży Rezerwat Przyrody ,,Źródliska Flinty”, którego przedmiotem Neobarokowy pałac Hochberga w Goraju terenie należącym do Zespołu Placówek Oświatowych “NASZ i fragmenty Puszczy Noteckiej. ochrony jest ekosystem leśny, zaroślowy, bagienny, wodny DOM” Prawdziwym skarbem tej części gminy są jej naturalne walory i torfowiskowy stanowiący obszar źródliskowy rzeki Flinty. przyrodnicze, malownicze krajobrazy oraz kompleksy leśne, które są ostoją dzikiej zwierzyny. Największy kompleks leśny, obejmujący północno - zachodnią i zachodnią część gminy, to fragment Puszczy Drawskiej Dla tego terenu ustanowiono formę ochrony przyrody zwaną z niezwykłymi obszarami leśnymi. Obszarem Chronionego Krajobrazu „Dolina Noteci”, który stanowi fragment unikalnego krajobrazu doliny rzecznej wraz z jej krawędziami i przyległymi wzgórzami morenowymi. Występuje tu znaczna różnorodność krajobrazu, na co składają się płaskie torfowiska dna doliny rzecznej, rozcięcia wąwozowe krawędzi doliny pod Czarnkowem, zatopione w torfach wydmy w okolicach Gajewa, rozległe obszary naturalnych łąk turzycowych w rejonie Romanowo – Radolin i Nowe Dwory – Jędrzejewo oraz wzgórza morenowe w okolicach Czarnkowa.

Wzgórza morenowe na granicy z miastem Czarnków to Morena Siedziba Nadleśnictwa Sarbia to budynek administracji leśnej z początku XX wieku Czarnkowska zwana „Szwajcarią Czarnkowską”, uznawana znajdujący się w zabytkowym parku z okresu XVIII wieku w miejscowości Sarbka Walkowice. Stopień piętrzący na Noteci w którego skład wchodzą śluza nr 13 i jaz za jeden z najbardziej uroczych zakątków Wielkopolski.

Dolina Noteci została również objęta ochroną przyrody w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 fot. Klaudia Kubis

Śluza w Ciszkowie Śluza w Pianówce

fot. Klaudia Kubis 10 11 bogactwo rzadkich gatunków roślin łososia, głowacza białopłetwego, bolenia, i zwierząt zachęca do turystyki piskorza, świnkę i certę, a w starorzeczach przyrodniczej. Dawniej obszar ten i torfiankach występuje kumak nizinny. Dolina stanowiło pasmo rozlewisk i trzęsawisk wyżłobionych przez wody Najciekawszym pod względem z topniejącego lodowca. Rozwijające się przyrodniczym odcinkiem Doliny Noteci Noteci rolnictwo spowodowało, że miejsce to są Nadnoteckie Łęgi. Dolina Noteci odznacza się wysokimi zostało przekształcone w rozległe łąki Obejmują 50-kilometrowy fragment walorami przyrodniczymi i wyjątkowym i pastwiska. Jednak zaniechanie doliny od Wielenia, aż do ujścia rzeki krajobrazem. Przepiękne tereny, gospodarki rolnej powoli przywraca Gwdy. krainie pierwotny krajobraz. To właśnie tutaj przebiega trasa migracji Dzisiaj tereny ciągnące się wzdłuż ptaków przelatujących z lęgowisk linii Noteci są doskonale zachowanym Wschodniej Europy, Syberii i Skandynawii kompleksem dolino-bagiennym na zimowiska położone w północnej z cennymi w skali Europy zbiorowiskami Afryce i zachodniej Europie. roślinnymi oraz bogactwem fauny, Jest to jedna z kilku najważniejszych obszar gminy Czarnków mieści się zwłaszcza ptactwa wodnego i błotnego krajowych ostoi lęgowych podróżniczka, Czy wiesz, że... w przedziale wysokościowym 37,6 – 125,0 m.n.p.m. takiego jak: bąk, kania ruda, błotniak kulika wielkiego oraz bociana białego. łąkowy, kropiatka, zielonka, derkacz, Nadnoteckie Łęgi są również ważną ostoją rycyk, rybitwa czarna. W wodach Noteci dla bobra i wydry. stwierdzono rzadkie gatunki ryb, m.in.:

12 13 Czy wiesz, że... podczas inwentaryzacji w 2003 i 2007 roku na terenie Nadnoteckich Łęgów stwierdzono 182 gatunki ptaków, w tym 164 gatunki objęte ścisłą ochroną, 8 objętych „Szwajcaria Czarnkowska” ochroną częściową i 10 gatunków Na tle płaskiej Doliny Noteci wznosi się ptaków łownych. jedna z największych przyrodniczych i turystycznych atrakcji regionu - Morena Czarnkowska nazywana również „Szwajcarią Czamkowską”. Ta urzekająca pięknem kraina została ukształtowana 12 tysięcy lat terenu pod wpływem lądolodu zlodowacenia bałtyckiego.

14 15 Florystyczny MORENA rezerwat Czarnkowska przyrody „Źródliska Minęło już ponad 10 tysięcy lat jak nasz teren opuścił lodowiec. Po jego ustąpieniu uformowała się stroma krawędź zwłaszcza w okolicach dzisiejszego Flinty” Czarnkowa, która to nazywana jest właśnie Moreną Na obszarze sandru rzeki Flinty Czarnkowską. Czasem do większego podkreślenia jej w 1988 roku utworzono unikalny pięknych walorów zwana „Szwajcarią Czarnkowską”. o niepowtarzalnych atutach W tamtych niedalekich czasach w zestawieniu przyrodniczych, florystyczny rezerwat z czasem istnienia ziemi, a zarazem bardzo odległych „Źródliska Flinty”. Celem powołania z naszej ludzkiej perspektywy, na ten obszar zaczęło rezerwatu była ochrona ekosystemu zdecydowanie wkraczać różnorodne życie, leśnego, zaroślowego, bagiennego, pojawiły się pierwsze rośliny, które istnieją wodnego oraz torfowiskowego wraz rodzajowo po dzień dzisiejszy, zastąpiły one relikty z ich bogactwem i różnorodnością przedlodowcowe, które są dzisiaj rzadkością i przetrwały biotyczną. Rezerwat znajduje się na najczęściej w górach. Opisywany teren polodowcowy zaczęły zasiedlać zwierzęta, zarówno te które znamy współcześnie, jak i te terenie kompleksu leśnego będącego które wymarły zupełnie, a jeszcze w średniowieczu były dosyć liczne. Przykładem mogą być TURY. Są też takie zwierzęta, które na pozostałością dawnej puszczy przestrzeni wieków wycofały się z naszego terenu, lub niestety za sprawą człowieka po prostu wyginęły, np. niedźwiedzie (XVIII w.). pokrywającej w przeszłości północną Sam człowiek na Morenie Czarnkowskiej pojawił się już kilka tysięcy lat temu, świadczą o tym wykopaliska archeologiczne, część Wielkopolski. Charakterystycznym np. z Czarnkowa, Ciszkowa czy Lubasza. Za najpiękniejszy obszar na Morenie należy uznać teren zaczynając od Czarnkowa poprzez miejscem rezerwatu jest malownicze Pianówkę, Górę i Ciszkowo w Gminie Czarnków i dalej Goraj, Lubasz, Dębe w Gminie Lubasz. Opisywany teren jest ciekawy, rynnowe jezioro Niewiemko z szerokimi zwłaszcza ze względu krajobrazowego, i nie ma sobie równych nie tylko w naszej okolicy (gmina, powiat), ale w całej Wielkopolsce. strefami roślinności szuwarowej. Same wzgórza czy raczej zbocza przekraczają 110 a nawet 120 m n.p.m., przy niewielkiej odległości (do 3 km) od Noteci, Na terenie o powierzchni blisko 45 ha która ma swoje lustro wody nieco ponad 50 m n.p.m. Takich różnic terenowych, stromizn, jarów, wąwozów próżno szukać w innych występuje 230 gatunków roślin, m.in. częściach Wielkopolski, choć należy przyznać, że są wyższe wzniesienia, np. w okolicach Wyrzyska, Chodzieży czy Ostrzeszowa. kruszyna pospolita, kalina koralowa, Wijąca się u podnóża Moreny Czarnkowskiej Noteć, zatopiona między górkami wioski (Pianówka, Góra, Ciszkowo, Goraj Zamek) pływacz zwyczajny, bagno zwyczajne z ich zabudowaniami i jeszcze malowniczo zbudowana w XIX wieku linia kolejowa jadącym kiedyś pociągiem pasażerskim (dzisiaj i rosiczka. Tereny źródliska zamieszkują okazjonalnie), zapiera dech w piersi nie tylko turystów. liczne zwierzęta, zarówno te często Warto też mieć świadomość, że ten mały obszar ma ogromne bogactwo gatunków roślin, grzybów, a co za tym idzie naturalnie spotykane oraz gatunki chronione takie, – zwierząt, a wśród nich zwłaszcza owadów. Dzisiaj należy stwierdzić, że od tego czasu liczba gatunków się nie zmieniła, jednak jak gacek wielkouchy, żmija zygzakowata, niektóre za sprawą różnych czynników wyginęły, inne za przyczyną zwłaszcza człowieka po prostu dobrze i na stałe się zadomowiły. daniel, bóbr czy okresowo wilk. Powyższy opis jest bardzo ogólny i może być traktowany jako zapowiedź nieco szerszego przeglądu piękna Moreny Czarnkowskiej Prawdziwym bogactwem rezerwatu są jaki został zaprezentowany we wznowionym i uzupełnionym o nowe rozdziały albumie, pt. „Morena Czarnkowska – Przyrodnicza ptaki, reprezentowane przez 32 gatunki, scena życia”. m.in. żurawia, czaplę, zimorodka, lelka i mysikrólika. Sławomir Łapawa

16 17 bogactwem runa leśnego zapraszają amatorów grzybobrania i jagód. Miłośnicy Aktywny turystyki przyrodniczej i krajobrazowej wypatrzą tu rzadkie i interesujące gatunki Ścieżki dydaktyczne wypoczynek roślin i zwierząt, a w szczególności w trakcie spaceru spotkamy ciekawe przyrody, jakie znaczenie dla przyrody ptactwa. obiekty: pomniki przyrody, mrowiska, ma woda oraz co to jest recykling. Niezwykłe ukształtowanie terenów gminy martwe drzewo oraz poznamy odpowiedź Czarnków w otoczeniu pól, łąk i lasów Działające na terenie gminy gospodarstwa na pytanie: Co daje las? Ścieżka ,,Śladami wilka” ma długość złączonych niebieską wstęgą Noteci agroturystyczne oferują udany około 60 km, przebiega przez rozległy sprzyja aktywnej turystyce wypoczynek i smaczną kuchnię. Ścieżka ,,Stary las uczy nas” obszar Nadleśnictwa Sarbia. Na trasie i czynnej rekreacji. Czyste powietrze, Gminę można zwiedzać na wiele o długości 800 metrów, położona jest tej ścieżki znajdują się informacje o tym, dzika i nieskażona przyroda daje sposobów, turyści i mieszkańcy mają w zabytkowym ponad 250-letnim parku czym zajmuje się leśniczy szkółkarz, wytchnienie oraz pozwala odpocząć do dyspozycji liczne ścieżki edukacyjne, Piesza i rowerowa ścieżka dydaktyczna wokół siedziby nadleśnictwa. nt. legendy o ,,Białej Damie” oraz z dala od miejskiego zgiełku. Lasy swym trasy spacerowe, rowerowe oraz wodne. “Leśnik gospodarzem lasu” o długości Na trasie tej ścieżki można poznać gatunki jak leśnicy dbają o zwierzynę. 5 km. Trasa posiada 17 przystanków, drzew, dowiedzieć się co to jest pomnik

Wielką atrakcją dla odkrywających piękno przyrody jest przeprawa promowa na rzece Noteć w Ciszkowie i Walkowicach. Zwolennicy pieszych wędrówek oraz coraz bardziej popularnej również u nas dyscypliny nordic walking z pewnością wybiorą się na wycieczkę wyznaczonymi szlakami w gminie.

Do wyboru są trasy: Piesza i rowerowa ścieżka przyrodniczo - edukacyjna na terenie Walkowic, Romanowa Górnego i Romanowa Dolnego o długości 23 km. Na spacerujących czeka 35 tablic przyrodniczo-edukacyjnych o różnorodnej tematyce, punkt widokowy na Dolinę Noteci, pozostałości po przejściu lodowca (wąwóz) miejsce na odpoczynek i posiłek - 6 ławostołów z zadaszeniem oraz na długości całej ścieżki leśnej pojedyncze ławeczki. Nad Notecią niedaleko promu znajduje się miejsce na ognisko.

18 19 Malownicze edukacyjne ścieżki przy Szlaki piesze: Pieszy szlak Goraj Zamek - Pianówka - Czarnków - Kuźnica Czarnkowska - Radolinek Centrum Promocji Lasów Pieszy szlak Ciszkowo - Góra nad Notecią - Goraj Zamek - Czarnków Państwowych GORAJ-ZAMEK Pieszy szlak Ciszkowo - Goraj Zamek - Pianówka

Ścieżka przyrodniczo - leśna “Morena Czarnkowska” ma charakter pętli rozpoczyna się i kończy przy Centrum Promocji Lasów Państwowych w Goraju - Zamku. Jej długość wynosi ok. 5 km, szacunkowy czas przejścia to ok. 100-120 min.

Ścieżka przyrodniczo - leśna “Z biegiem Natury” ma również charakter pętli i również rozpoczyna się i kończy przy Centrum Promocji Lasów Państwowych w Goraju - Zamku. Biegnie w kierunku zachodnim od Centrum, w przeciwieństwie do drugiej ścieżki “Moreny Czarnkowskiej”, która przebiega przez lasy na wschód od Centrum. Długość ścieżki “Z biegiem Natury” wynosi ok. 5 km, szacunkowy czas przejścia to ok. 100-120 min.

20 21 Miłośnicy turystyki rowerowej mogą odkrywać uroki regionu podróżując wytyczonymi szlakami rowerowymi przebiegającymi Centrum Praktyk przez teren gminy. Do wyboru jest siedem tras: Kulturalnych 1. Międzynarodowy szlak rowerowy Euro-Route R-1. Przebieg trasy: Wieleń – Kaźmierówka – Jędrzejewo – Gajewo – i Integracji Społecznej Trzcianka. BAZA 2. Transwielkopolska Trasa Rowerowa (Poznań - Okonek TRR-N) Fundacja „Gębiczyn” w latach 1997- na terenie gminy przebiega przez miejscowości: Czarnków - 2009 utworzyła i prowadziła ośrodek • 2 budynki gospodarcze: Kuźnica Czarnkowska – Radolinek – Trzcianka. „Gębiczyńskie Gniazdo”, a w roku 2010 budynek „Stara Stajnia” / 3. Średnica – Jędrzejewo – Gajewo – Bukowiec - Kuźnica rozpoczęła realizację wieloletniego siedziba CPKiIS/ oraz Czarnkowska – Radolinek – Trzcianka. projektu „Centrum Praktyk Kulturalnych „Galeria na Sianie” – 4. Kaźmierówka – Jędrzejewo – Gajewo - Pomorska Wola - i Integracji Społecznej”, objętego w 2011 drewniana stodoła Ciszkowo (przeprawa promowa) – Wronki. roku patronatem honorowym przez z pocz. XX w. po remoncie 5. Mikołajewo - Góra nad Notecią – Pianówka – Czarnków – Marszałka Wielkopolski. i przebudowie w 2015 r. Osuch - Romanowo Dolne - Romanowo Górne – Walkowice – z przeznaczeniem na cele Ujście. O urodzie siedliska Fundacji, edukacyjno-kulturalne. 6. Kaźmierówka – Jędrzejewo – Gajewo – Bukowiec - Kuźnica przyciągającego dzieci i dorosłych, • tereny rekreacyjne /26 ha/ Czarnkowska – Radolinek - Trzcianka. decydują duże, malownicze w swej las, łąki, zagajniki. prostocie przestrzenie z elementami małej 7. Ciszkowo - Góra nad Notecią - Goraj Zamek – Pianówka. • „Europejski Krąg” – stała architektury, stylistycznie nowoczesnymi ekspozycja 28 rzeźb w drewnie. rzeźbami w drewnie i metalu, • Park „Cztery Pory Roku” ze stałą ekspozycją rzeźb w drewnie i metalu, ścieżką Wielką atrakcją dla fanów sportów wodnych będzie możliwość nawiązującymi do przyrody i pór roku. Wszystko to wraz z wyremontowanymi edukacyjno-przyrodniczą, ścieżką sprawnościową, siłownią plenerową oraz stawem popłynięcia wytyczonym szlakiem kajakowym na rzece Noteć: budynkami „Starej stajni” i drewnianej i małą architekturą. stodoły – „Galerii na sianie”, o wnętrzu industrialnym, ale przytulnym i ciepłym, Wieleń - Ciszkowo - Góra nad Notecią - Pianówka - decyduje o wyborze działalności Czarnków - Osuch - Romanowo Dolne - Romanowo Górne w zakresie edukacji humanistycznej, - Walkowice - Ujście. z elementami wychowania estetycznego, wiedzy przyrodniczej i kultury, zarówno Uroku przeprawie przez Noteć dodają zabytkowe stopnie tej wysokiej, jak i tej, która „uświęca” wodne zlokalizowane w Mikołajewie, Pianówce, Lipicy, codzienność. W realizowanych projektach Romanowie Górnym i w Walkowicach. Natomiast na kryje się po prostu „apetyt na życie”, pasjonatów spływów kajakowych, jak i dla tych, którzy którym organizatorzy działań dzielą się chcą zacząć swoją przygodę z tym sportem proponujemy z licznymi uczestnikami. wstąpić do miejscowości Góra nad Notecią, gdzie czeka Przekonują ich, z uporem godnym lepszej wypożyczalnia kajaków i łodzi. Wypożyczalnia jest również sprawy, że „nawet codzienność człowieka organizatorem spływów kajakowych na Noteci, rzece Miałce, to wielkie święto”. a także na jeziorach powiatu w rejonie Puszczy Noteckiej.

22 23 Gmina Czarnków jest miejscem niezanieczyszczone środowisko sprzyja przyjaznym dla mieszkańców, ekologicznym uprawom. Na terenie gminy utworzona została otwartym na rozwój i współpracę. Gospodarstwa rolne zajmują 12 500 podstrefa Pomorskiej Specjalnej Strefy Wspiera działania sprzyjające ha użytków rolnych (68,8% ich ogólnej Ekonomicznej. Powstają kolejne zakłady, inwestycjom przedsiębiorstw. powierzchni), a większość z nich wiele nowych miejsc pracy. Stawia na rozwój obszarów nastawiona jest na produkcję zwierzęcą. Silny rozwój przedsiębiorczości gospodarki związanych z zapleczem Doskonałą podstawą i zapleczem do zauważalny jest w strefie podmiejskiej: turystycznym oraz rozwojem takiej działalności są duże obszary nad- Brzeźno, Grzępy, Śmieszkowo edukacji. noteckich łąk i tereny gruntów ornych i Romanowo Dolne oraz w sołectwach: stanowiące bazę paszową. Kuźnica Czarnkowska, Gębice, Sarbia- Naturalne warunki środowiskowe gminy Sarbka, Walkowice. Czarnków, sprawiają że kluczowymi Struktura gospodarki z podziałem sektorami gospodarki są rolnictwo na branże koncentruje się wokół handlu Gmina posiada również zasoby surowców i leśnictwo. Użytki rolne i lasy stanowią hurtowego i detalicznego, rolnictwa, mineralnych, które tworzą złoża kopalin około 92% powierzchni, a czyste, leśnictwa i łowiectwa , transportu, oraz złoża wód geotermalnych. budownictwa.

Szkoła Podstawowa im. Leśników Polskich w Gębicach

24