Liem Bwan Tjie Was De Eerste Chinese Architect Die Werkzaam Was in Nederlands-Indië

van Nederlandse architecten en architecten Nederlandse van Bibliografieën en oeuvrelijsten en Bibliografieën BONAS stedebouwkundigen

STICHTING BONAS • NEDERLANDS ARCHITECTUURINSTITUUT Rotterdam 2002 Ad vanderSteur(1893-1953) Kropholler(1881-1973) A.J. EltePHzn(1880-1944) Harry J.H. Leliman(1828-1910) Bodon(1906-1993) A. K.J. Muller(1857-1942) H. Knijtijzer(1914-1974) I. Falkenberg-Liefrinck (1901) A.F. Aalbers(1897-1961) G.W. vanHeukelom(1870-1952) E.H. Kraaijvanger(1899-1978)enH.M. Kraaijvanger(1903-1981) vanGendt(1870-1932) vanGendt(1835-1901),J.G.(1866-1925) enA.D.N. A.L. J.C. vanEpen(1880-1960) L.P. Roodbaard (1782-1851) J. OttenHusly(1738-1796) J.M. Groenewegen(1888-1980) M.P.J.H. Klijnen(1887-1973) vanNieukerken (1879-1963)enJ.vanNieukerken(1885-1962) J.J. vanNieukerken(1854-1913),M.A. J.H.W. Leliman(1878-1929) Henri Evers(1855-1929) Michiel Brinkman(1873-1925) Eerder verschenenindezereeks: Onder redactievandrJulietteRoding, TjeerdBoersmaen irDorotheeSegaar Judy denDikken Westerse vernieuwingen oosterse traditie Liem BwanTjie (1891-1966) Dit boek verschijnt op intiatief van de Stichting Bibliografieën en Oeuvrelijsten van Nederlandse Architecten en Stedebouwkundigen (BONAS). Het onderzoek kon worden uitgevoerd dankzij faciliteiten, beschikbaar gesteld door het Nederlands Architectuurinstituut, financiële bijdragen van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, het ministerie van OC en W en het Instituut voor Geschiedenis van Architectuur, Kunst en Stedebouw.

ISBN 90-76643-14-8

Colofon vormgeving: Manifesta, Rotterdam druk: RS Drukkerij, Rijswijk productie: Tjeerd Boersma, Dorothee Segaar, Anneke Stedehouder, Mariet Willinge

Fotoverantwoording: Collectie Nederlands Architectuurinstituut Tjeerd Boersma

Niet alle rechthebbenden van de gebruikte illustraties konden worden achterhaald. Belanghebbenden wordt verzocht contact op te nemen met Stichting BONAS, Museumpark 25, 3015 CB Rotterdam. De volgende architecten(bureau’s) ondersteunen door een extra financiële bijdrage in de vorm van een steunabonnement op de boekenreeks het werk van BONAS:

Van den Acker Architecten, Deurne Architectenbureau Manning & Partners B.V., Budel Architecten aan de Maas, Maastricht Mecanoo Architecten, Delft Architecten | en | en - krijger en van rangelrooy en timmers, Eindhoven ARN Meijs Arcjitecten BV, Maastricht de Architecten Cie. / Architecture and Planning, Amsterdam Meyer en Van Schooten Architecten BV, Amsterdam De Architectengroep, Rijnboutt, Ruijssenaars, Hendriks, van Gameren, Neutelings Riedijk Architecten, Rotterdam Mastenbroek, Amsterdam Atelier Pro Architekten, Den Haag OD 205 Architectuur BV, Delft Thijs Asselbergs Architecten, Haarlem OLGA Architecten, Groningen Benthem Crouwel Architecten, Amsterdam Quist Wintermans Architecten, Rotterdam Bedaux de Brouwer Architecten, Goirle Van Mourik Vermeulen Architecten, Den Haag Architectenbureau Cepezed B.V., Delft Rouw & De Kock Architecten, Dordrecht Van Gameren, Mastenbroeg, Amsterdam Snelder Vola Petit Architecten, Maastricht Diederen Dirrix van Wylick Architecten, Eindhoven Soeters Van Eldonk Ponec Architecten, Amsterdam Dobbelaar Advies B.V., Rotterdam Tangram Architecten, Amsterdam Dobbelaar De Kovel De Vroom D.K.V. Architecten, Rotterdam Van Tilburg en Partners Architecten en Stedebouwkundigen, EGM Architecten, Rotterdam Capelle a/d IJssel Frencken Scholl Architecten, Maastricht Voets Architecten BV BNA, Delft Gerritsma Vesseur Architecten, Assen VVKH Architecten, Leiden Geurst & Schulze Architecten Wijnen & Co Architecten, Sittard Gunnar Daan Doeke van Wieren Architecten, Oosternijkerk Vera Yanovshtchinsky Architecten, Den Haag Heeling Krop Bekkering, Groningen Zwarts & Jansma Architecten, Amsterdam Hans van Heeswijk Architecten, Amsterdam Van Herk en De Kleijn Architecten B.V., Amsterdam Hofhuis de Kluijver Architecten, Maastricht Hubert-Jan Henket Architecten, Esch Humble Neuhof Architectenbureau, Maastricht Kraaijvanger-Urbis, Rotterdam Inleiding

De architect Liem Bwan Tjie was de eerste Chinese architect die werkzaam was in Nederlands-Indië. Hij verliet op jonge leeftijd zijn geboorteland om in Nederland een goede opleiding te volgen. Vooral een stageperiode bij Michiel de Klerk liet een diepe indruk bij de jonge Liem Bwan Tjie achter. Na een korte periode in China ging hij terug naar zijn geboorteland om als architect een eigen praktijk te beginnen.1 Tot voor de oorlog werkte Liem Bwan Tjie als architect in zijn geboortestad Semarang, waar hij voor zijn architectuur een klankbord vond onder welgestelde Chinese opdrachtgevers, die hem de mogelijkheden gaven om zich verder te ontplooien. Hij ontwierp vele woonhuizen, maar ook andere projecten, waaronder kantoorgebouwen, bioscoop- gebouwen, zwembaden, graftombes en -monu- menten. Voor de landhuizen en villa’s kreeg Liem Bwan Tjie vaak opdracht om het gehele interieur mee te ontwerpen, iets wat hij gaarne deed. In de architectuur van deze woonhuizen trachtte hij tot een synthese te komen van moderne westerse architectuur en de oude Chinese filosofie omtrent bouwen en wonen. Na de Tweede Wereldoorlog, waarin Liem Bwan Tjie ondergedoken had gezeten, vertrok hij met zijn gezin naar Jakarta om daar een nieuwe praktijk op te zetten. Door zijn architectuur en zijn naamsbekendheid viel hij op bij het Gouvernement van Indonesië en werden hij en enkele andere architecten gevraagd een inventarisatie te maken Portret Liem Bwan Tjie (op latere leeftijd). van de oorlogsschade op de verschillende eilanden. 5

Woonhuis Tan Tiong Ie, Oengaran (1931). E I L m b w N A

E I J T ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 (

Woonhuis ’Poendok Pajoeng’, Oengaran (1931).

Deze nieuwe positie bracht hem grote opdrachten. land een geschikte opleiding voor zijn twee doch- 1 zie ook ‘Architectuur en Hij kon daardoor zijn repertoire uitbreiden met ters te vinden. Hij stierf in 1966. Het grootste deel Stedenbouw in Indonesië onder andere scholen, instituten, ziekenhuizen en van het archief van Liem Bwan Tjie bevindt zich in 1870-1970’,Huib Akiha- een klooster, een tempel en een kerk. Ook kreeg hij de collectie van het Nederlands Architectuurinsti- ry, hoofdstuk 3 de opdracht kantoorgebouwen voor twee ministe- tuut, met tekeningen en een uitvoerige fotodocu- ries te bouwen. Zijn opdrachtgevers waren nu niet mentatie uit de periode 1930-1965. Enkele tekenin- meer voornamelijk Chinees, wat ook af te lezen is gen en foto’s bevinden zich in familiebezit. aan zijn gebouwen, die strakker en soberder werden. Wel trachtte Liem Bwan Tjie ook in deze Achtergrond en opleiding gebouwen tot een harmonisch samengaan van exterieur en interieur te komen. Liem Bwan Tjie werd op zes september 1891 gebo- In 1965, hij was toen vierenzeventig jaar oud, ren in Semarang, waar zijn familie zich vier gene- verliet hij met zijn gezin Indonesië om in Neder- raties eerder had gevestigd. Het waren welgestelde 6 liem bwan tjie (1891-1966) Maquette bioscoopGrand, Semarang(1940). 7 liem bwan tjie (1891-1966) Interieur bioscoop Grand, Semarang (1940). Interieur bioscoop Grand, 8 liem bwan tjie (1891-1966) Stand Oei Tiong Ham Pasar Malam,, Semarang(1934-1935). Woonhuis R.vanDuinen,Semarang(1941). Ontwerpstudies spiegelvoor mevr. LiemBwan Tjie (1949). groothandelaren in textiel. In die tijd had de Chine- vier jaar voor de bovengenoemde bureau’s werk- 2 zie brief van Liem Bwan 9 se zakenwereld, waaronder de familiefirma Liem zaam te zijn geweest, ging Liem in 1920 naar de Tjie aan H.P. Berlage in Kiem Ling, goede contacten met textielfabrikanten Technische Hogeschool in Delft, om daar zijn inte- het Berlage archief op en andere industriëlen in Nederland. Zo kwam het resse voor architectuur verder te kunnen ontplooi- het NAi, nr. 421 dat een aantal ouders besloot om kinderen naar en. Hij volgde hier de studie tot bouwkundig inge- (1921L);zie ook ‘Pro- Nederland te sturen voor verdere studie. Liem Bwan nieur. In 1921 werd hij door omstandigheden gramma’ (1917) en Tjie werd samen met een groep jongens toever- genoodzaakt een betrekking te zoeken. Daarvoor ‘Juryrapport’ (1918) van trouwd aan een bevriende zakenrelatie, die hen zou benaderde hij tevergeefs H.P. Berlage als mogelijk deze prijsvraag, aanwe- onderbrengen bij zijn eigen familie en kennissen. nieuwe werkgever.3 In Delft woonde Liem Bwan zig in de bibliotheek Die zouden hen ook begeleiding kunnen geven bij Tjie op kamers aan de Van Leeuwenhoeksingel, faculteit Bouwkunde van de keuze van de verschillende studierichtingen. waar hij met vrienden en studiegenoten, onder wie de TU Delft onder resp. Liem Bwan Tjie was de enige van de acht zoons ir. B.T. Boeyinga, vaak discussieerde over culturele W.XI.7 depot en W.XI.8 en twee dochters die van vader Liem Tjing Soei de en spirituele onderwerpen.4 Door het beluisteren depot. E I L kans kreeg om verder te studeren. Hij doorliep met van muziek van de grote westerse componisten, 3 idem m succes de h.b.s. en behaalde twee m.t.s.-diploma’s, het lezen van vele boeken en zijn toenemende ken- 4 zie brief van ir. B.T. Boe- b w voor Bouwkunde en Waterbouwkunde. Vanwege de nis van het werk van destijds bekende architecten yinga aan Liem uit 1964, N A vroegtijdige dood van zijn vader wilde hij daarna zo werd zijn kennis van de westerse cultuur steeds archief mw. Liem Bwan E I J T snel mogelijk naar huis gaan. Het uitbreken van de groter. Tjie ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 ( Eerste Wereldoorlog verhinderde dit echter. Maar zijn Chinese afkomst bleef ook steeds een Vanaf 1916 werkte Liem Bwan Tjie als bouwkun- belangrijke rol spelen. In zijn studententijd was hij dig tekenaar bij verschillende bureaus. Zijn eerste lid en later ook voorzitter van de Chinese studen- praktijkervaringen deed hij op bij B.J. Ouendag, tenvereniging Chung Hua Hui, waar hij tussen al M. de Klerk, Gulden en Geldmaker en Ed. Cuypers, zijn oude jeugdvrienden zat. Allen hadden meege- allen te Amsterdam. Hier leerde hij de bouwstijl maakt hoe de Indische koloniale regering een poli- van de Amsterdamse School kennen. Bij Michel de tiek van discriminatie toepaste op de zogenaamde Klerk heeft hij mee gewerkt aan de vervaardiging ‘Vreemde Oosterlingen’, met name de Chinezen, van tekeningen voor het prijsvraagontwerp van de die daardoor geen recht hadden op landbouw- Rijksacademie voor Beeldende Kunsten te Amster- grond, geen ambtenaar konden worden en niet dam.2 Dit ontwerp, onder het motto ‘Groot Amster- konden toetreden tot het leger. Er was weinig hoop dam’, werd met de tweede prijs bekroond.Winnaar voor de toekomst. Daarom richtte een deel van de van deze prijsvraag waren B. Bijvoet en J. Duiker. leden van Chung Hua Hui zich steeds meer op het stamland China. De culturele indentiteit stond Liem Bwan Tjie’s jaren in Nederland waren zeer voorop. De Chinees in Indië diende te streven naar vruchtbaar voor zijn ontwikkeling als architect. Na de wederopleving van zijn eigen cultuur. Er werd 10 serieus gesproken over emigratie naar China en Wegens de chaotische toestanden en de vele 5 zie werk nr. 100, brug daartoe werd het Repatriëringsfonds opgericht. onlusten die in China heersten, besloot Liem Bwan bij Shuichow in China Naast zijn voorzitterschap van Chung Hua Hui Tjie eind 1929 op aanraden van zijn familie terug (1928/30) in 1924, fungeerde Liem voor korte tijd ook als te gaan naar Nederlands-Indië. In eerste instantie kanselier van het Chinese Consulaat in Amster- werd hem daar de toegang ontzegd op verdenking dam. Daarna vertrok hij met enkele vrienden naar van linkse sympathieën; Liem had bij toeval een lid Parijs, waar het artistieke klimaat van de Ecole des van een verboden beweging ontmoet, waarmee hij Beaux Arts hem erg aantrok. In de Franse intellec- in gesprek geraakt was. Hij werd als communist tuele sfeer voelde hij zich helemaal thuis. Hij leef- beschouwd, wat hij nooit geweest is. Hij heeft zich de er tussen de bohémiens en artiesten; tot laat in in de loop der jaren wel altijd fel uitgelaten over de de nacht voerde hij talloze verhitte discussies in racistische politiek van koloniale mogendheden, literaire café’s met zijn studiegenoten, waaronder maar hij is nooit lid van enige politieke partij velen uit het stamland China. Deze intellectuele en geweest. Dankzij goede referenties van in Neder- culturele uitwisseling achtte Liem Bwan Tjie land afgestudeerde vrienden, van wie enkele inmid- onmisbaar voor de vorming van een architect. dels een zetel hadden in de Volksraad en in de In Indonesië moedigde hij later jonge architecten Raad van Indië, kreeg hij uiteindelijk toegang tot

(1891-1966) aan praktijkervaring op te doen in het buitenland, het land, met een proeftijd waarin hij dagelijks in tjie

om zo kennis te nemen van de culturele ontwikke- de gaten werd gehouden door de Binnenlandse Vei-

an lingen van andere volken. ligheidsdienst (bvd). Gedurende deze periode w b logeerde hij bij het Volksraadslid Loa Sek Hie. m China en Indonesië Liem vestigde zich in Semarang, waar hij bij lie Gemeentewerken in dienst trad. Hij moest wel In 1926 verliet Liem met zijn Chinese vrienden beloven zich niet in te laten met politieke kwesties Parijs om in China zijn studie te voltooien, voordat en daaraan heeft hij zich ook stipt gehouden. Hij hij een hem aangeboden functie als docent aan een verruilde zijn baan bij de Gemeente Semarang Technische Faculteit kon vervullen. Hiervoor kreeg echter al snel voor een eigen beroepspraktijk als hij van het Chung Hua Hui-fonds een beurs van adviserend architect. fl. 125,- per maand voor de duur van een jaar. Via In de Chinese samenleving was hij snel een wel- Siberië, de goedkoopste weg, vertrok hij naar bekende figuur. Zo was hij goed bevriend met de Peking, waar hij binnen een jaar aan de Yenching heer Kwee Kek Beng, hoofdredacteur van het Chi- Universiteit zijn studie voltooide. De Chinese nees-Maleise dagblad sin po te Batavia, met wie hij Regering stuurde hem vervolgens naar Shao Koan zowel over politieke als over culturele onderwerpen (provincie Kwangtung), waar hij enkele bruggen debatteerde. Op cultureel gebied bood Liems omge- bouwde.5 ving weinig impulsen, behalve misschien de liem bwan tjie (1891-1966) 11 Uitgevoerd woonhuis, jaar, locatie en opdrachtgever onbekend. woonhuis, jaar, Uitgevoerd In zijn werk probeerde Liem Bwan Tjie de cul- Liem Bwan Tjie In zijn werk probeerde niet was afge- in Delft Tjie Liem Bwan Hoewel Wajangvoorstellingen en de Hofdans die hij mocht mocht die hij Hofdans de en Wajangvoorstellingen - de Mangkoe paleis) van (het in de kraton bijwonen boden bioscopen De Soerakarta. (sultan) te negara westen werd fractie van wat er in het slechts een Chinese cultuur, de oorspronkelijk vertoond. Van naar Indië van de Chinezen die de voorvaderen oude tempels was op enkele hadden meegebracht, De tradities verwaterden meer over. na, niet veel snel. tuur van zijn voorvaderen opnieuw vorm te geven. tuur van zijn voorvaderen opgedane ervaringen en zijn de in Europa Vanuit van het westen, filosofie kennis van de kunst en samen te laten smelten West probeerde hij Oost en element in Chinese Het in een nieuwe eenheid. uit- op filosofische zijn architectuur was gebaseerd tot de verhouding van gangspunten met betrekking men in het wes- Terwijl de mens tot zijn omgeving. tracht de Chinees via ten de natuur wil beheersen, te gaan. De architectuur contemplatie in haar op naar de omge- voegt zich altijd van Liem Bwan Tjie ving, waarin ze wordt geplaatst. Invloeden van Le Corbusier, Lloyd Wright, architecten als Frank ech- Dudok en van de architecten van De Stijl zijn het ter duidelijk in zijn architectuur aanwezig: in en afgewogen samenspel van bouwvolumes, lijnen - vlakken en in de behandeling van de vensterpartij inde- en. Ook de op modern comfort afgestemde ling en inrichting van de gebouwen is duidelijk afgeleid van de moderne westerse architectuur. studeerd, werd hij wel tot lid van het Koninklijk Instituut voor Ingenieurs (kivi) benoemd. In zijn in werk als architect en ook in zijn leraarschap 12 zelf een enkele keer in het Indisch Bouwkundig 6 zie ‘IBT/ Locale Tech- Tijdschrift/ Lokale Techniek.6 Daarnaast was Liem niek’, jaargang 7 (1938) Bwan Tjie lid van de Architectenraad van de Bond no.3 (pag. 89) en no.5 van Nederlandse Architecten (bna). Op 23 maart (pag. 143), aanwezig in 1934 werd hij tot lid benoemd van het Genootschap het Koninklijk Instituut voor de Bevordering van Kunsten en Wetenschap- voor de Tropen in pen, een erkenning voor de kwaliteit van zijn oeu- Amsterdam vre tot op dat moment. 7 zie ‘Jakarta - beeld van In 1959 werd in Bandung door de jonge architec- een stad’, M.E. de Vlet- ten Kwee Hin Goan en Sujudi samen met Liem de ter; R.P.G.A. Voskuil; ‘Ikatan Arsitek Indonesia’ (iai, ‘Bond van Indonesi- J.R. Diessen, pag. 100 sche Architecten’) opgericht. Een probleem voor 8 zie ‘Java Critic’, 29 janu- zelfstandige architecten in Indonesië was dat ari 1949, archief mw. opdrachtgevers niet gewend waren een deel van Liem Bwan Tjie hun budget te reserveren voor het ontwerp van een architect. Men liet het hele bouwproces over aan

(1891-1966) aannemers. Mede hierdoor werd de iai opgericht, tjie

waardoor de in die tijd al vele zelfstandig werkende

an architecten in een betere positie kwamen. Bij deze w b tegenhanger van de bna sloten zich tal van bekende m architecten aan, zoals F. Silaban en H. Groenewe- lie Paviljoen Kian Gwan van de tentoonstelling Chinese gen.7 Liem zat samen met de andere oprichters in industriële producten op jaarmarkt in Soerabaya (1935). de eerste Raad van deze bond, die op de naleving van de Erecode en Gedragsregels moest toezien. China had hij zich voldoende bewezen om tot één van hen gerekend te worden. Desondanks mocht Architect te Semarang hij geen ‘ir’ voor zijn naam zetten. Ook was hij lid van de Nederlandsch Indische Architecten Kring Na zijn aankomst in Semarang in 1929 was Liem (niak), een Indische organisatie tot bevordering Bwan Tjie, zoals wij hierboven zagen, enige tijd van de bouwkunst. Hij hield zich aan de erecode werkzaam bij Gemeentewerken. In die functie van deze organisatie door volgens het tarief van de bouwde hij onder meer woningen voor de Woning- niak te werken en geen reclame te maken voor corporatie n.v. Volkshuisvesting.8 Er kwam veel zichzelf. Wellicht leidde dat laatste ertoe dat er rela- bureauwerk bij kijken, terwijl Liem in de ontwer- tief weinig over hem gepublicerd is. Wel schreef hij pen zelf zijn ideeën lang niet altijd kwijt kon. Bin- liem bwan tjie (1891-1966) 13 Schetsontwerp woonhuis Malang, noord- en zuidgevel. Schetsontwerp woonhuis Malang, 14 liem bwan tjie (1891-1966) Woonhuis ’Poendok Pajoeng’, Oengaran(1931). liem bwan tjie (1891-1966) 15 - Naast typisch Chinese elementen zien we in typisch Chinese Naast Hal hoofdkantoor Oei Tiong Ham concern Semarang, Ham hoofdkantoor Oei Tiong Hal (1930-1931). authentieke wijze in China vervaardigen. stijl deze interieurontwerpen de expressionistische op van de Amsterdamse School terug, maar wel zodanige wijze dat de versieringen nooit overheer van send zijn, maar hooguit dienen ter versterking het totaalbeeld. Ook gebruikte hij wel Art Deco motieven. De eenheid van gebouw en interieur, Vlak voordat Liem Bwan Tjie in Semarang voor voor Semarang in Bwan Tjie Liem Vlak voordat principe is er pas het Chinese yin-yang Volgens nen een jaar begon Liem daarom een eigen bureau. eigen een daarom Liem jaar begon een nen zichzelf begon, was men begonnen met de aanleg de aanleg met men begonnen begon, was zichzelf hem heeft Dit buitenwijk ‘Tandji’. van de nieuwe voor opdrachten opgeleverd enkele bijzondere - het glooiende heuvelland en landhuizen in villa’s voornamelijk zeer waren schap. De opdrachtgevers moderne villa Chinezen, die zich een welgestelde opleiding in Tjie’s Liem Bwan konden veroorloven. en zijn Chinese afkomst het moderne Westen een goede combinatie. Hij vormden in hun ogen van hun cultuur en denk- was volledig op de hoogte stelregel: hanteerde de beelden. Liem Bwan Tjie in te leven, niet om alleen ‘woningen zijn er om van een woning naar te kijken.’ De plattegronden De verschillende waren voor hem zeer belangrijk. in elkaar overgaan en vertrekken moesten logisch de platte- alleen zijn. Niet in harmonie met elkaar en meubilering vorm- gronden, ook de inrichting van de kwaliteit van den een wezenlijk onderdeel de ogen van Liem Bwan Tjie de woonomgeving. In dienden plattegrond en inrichting, net als het gebouw en haar omgeving, in volledige harmonie met elkaar te zijn. - een eenheid wanneer alle elementen in overeen hun stemming zijn met elkaar en alle evenzeer tot - recht komen. De verwezenlijking van deze harmo nie kon in vele woningontwerpen realiteit worden de gehele meubilering doordat Liem Bwan Tjie lamp, mee ontwierp. Alle onderdelen, van stoel tot - van tapijt tot schilderij, werden op elkaar afge - stemd, waarbij gebruik werd gemaakt van hoog op waardige materialen. De tapijten liet Liem zelfs 16 zoals Liem die voorstond, is onder andere te her- een bankbedrijf en ondernemingen; door de groei 9 zie ‘Semarang – beeld kennen in de ingebouwde lampen die op hoeken kreeg het concern grote belangen in het hele land. van een stad’, B. Brom- van muurpenanten uitsteken, zoals ook Dudok wel Door de toenemende omvang trad het concern bui- mer; E. Budihardjo; A.B. deed. Naast hoogwaardige materialen vormde kleur ten de eigen – Chinese – kring: men werkte samen Montens; S. Setiadi; A. een belangrijk element van het totaalbeeld. De met de overheid, men had ook andere bevolkings- Sidharta; A. Siswanto; kleuren die Liem in zijn werk toepaste zijn niet groepen onder medewerkers en cliëntèle, hetgeen Soewarno; Th. Stevens, uitbundig, maar ingetogen en zorgvuldig gekozen in die tijd vrij uniek was.9 Begin 1928 ontstond het pag. 18 binnen een van te voren bepaald palet. idee voor een nieuw hoofdkantoor. Het ontwerp is 10 zie ‘Java Critic’, archief Liem Bwan Tjie was in die tijd niet alleen de niet toevallig aan een Chinees architect opgedra- mw. Liem Bwan Tjie enige architect in Indonesië die tegelijkertijd ook gen. Men wilde daarmee de prestaties van andere de inrichting en meubilering voor zijn gebouwen Chinezen aanmoedigen. Het gebouw kwam tot ontwierp, hij was ook één van de weinigen die niet stand met Hollandse aannemers en inheemse samenwerkte met een aannemer, maar de werken arbeiders. geheel liet uitvoeren onder eigen directie. Op deze De opdracht bestond in eerste instantie uit de manier kon alles nauwkeurig volgens zijn wens verbouwing van het bestaande gebouw dat op worden uitgevoerd en was de kans op corruptie en dezelfde plaats stond. Het probleem van de licht-

(1891-1966) knoeierijen zeer klein. Op het werk was Liem Bwan toevoer in de kamers van het oude gebouw bleek tjie

Tjie – een imposante persoonlijkheid – erg streng, een onoplosbaar probleem, waardoor tot nieuw-

an waardoor aannemers niet snel fraude durfden te bouw werd besloten. Bij het ontwerp is de lichttoe- w b plegen. treding dan ook een belangrijke factor geweest.10 m De architectuur van het gebouw is streng zake- lie Hoofdkantoor Oei Tiong Ham concern lijk. De voorgevel, ingepast tussen de bestaande panden, is het visitekaartje van het gebouw. De Een van zijn eerste grote werken in Semarang opbouw van de gevel is asymmetrisch, iets wat we was het hoofdkantoor voor het toen befaamde bij Liem niet zo vaak tegenkomen. De entreepartij Oei Tiong Ham Concern te Semarang. Begonnen bestaat uit een ver omhoog rijzend rechthoekig omstreeks de jaren 1865-’66 als een kleine handels- bouwdeel, waarbinnen zich de hal bevindt. Een firma, maakte het Oei Tong Ham Concern een smalle verticale vensterstrook is de enige lichtope- enorme groei door. Van handel in uiteenlopende ning in het gevelvlak boven de entree. Deze wordt kleine producten ging de firma over op de suiker- benadrukt door enkele kubistische elementen aan handel en groeide zij uit tot een belangrijke indu- weerszijden van een brede toegangstrap. Dit striële onderneming. Met de oprichting van een entreegedeelte, waarin zich ook het trappenhuis eigen rederij voor de export ontstond het eigenlijke bevindt, springt iets naar voren ten opzichte van concern. De vrijgekomen gelden werden belegd in het kantoorgedeelte rechts ervan. In dit deel zijn op liem bwan tjie (1891-1966) 17 Entree hoofdkantoor Oei Tiong Ham concern, Ham Entree hoofdkantoor Oei Tiong Semarang (1930-1931). Voormalige kantoor Oei Tiong Ham concern, afgebroken voor het nieuwe hoofdkantoor. Ham kantoor Oei Tiong Voormalige 18 de begane grond smalle horizontale raamopenin- hal in een zwartmarmeren omlijsting. Deze hal, gen waar zich de kashal bevindt en op de vrij hoog die meer dan 10 meter hoog is, is bekleed met grote gelegen verdieping rechthoekige ramen ten behoe- platen Chiampo Perla, hetgeen een overweldigende ve van kantoren en vergaderzalen. Deze kennen indruk maakt. Op deze voorhal sluit de grote cen- een strenge en sobere ordening. De gevel is geheel trale hal aan; de gehele vloer bestaat uit Giallo wit gepleisterd, behalve de kubistische elementen Torri, gevat in een cirkelband van Verde Alpi. Twee bij de entree en de ‘plint’ onder de ramen van de moderne banken uit Verde Moderno lichten groen kashal; deze zijn uitgevoerd in marmer. De enige op doordat ze tegen de crème grijs getinte muren versiering in het strenge gevelbeeld is de in fraaie zijn geplaatst, die tot grote hoogte met in spiegel- belettering uitgevoerde naam ‘Oei Tiong Ham Con- glans geslepen Chiampo Perla zijn bekleed, inge- cern’ boven de entree. legd met stroken donker Bruno Vesuviano. Rond- De indeling van het gebouw bestaat uit een om liggen de loketten die doorlopende toonbanken voorhal, het rechthoekige volume en een hal met hebben van dikke platen Verde Alpi. De hoge pila- de kasbalies van de bank op de begane grond. De ren van deze hal zijn met uit één stuk bestaande trap in de voorhal leidt naar de verdieping waar de Chiampo Perla platen bekleed. De gehele hal maakt directiekamer en de vergaderkamer aan de straat- met deze prachtige glanzende oppervlakken een

(1891-1966) zijde zijn gelegen. Een rondom lopende balustrade uiterst moderne indruk. De directiekamer boven tjie

leidt naar de ruimtes aan de achterzijde. heeft een vloer met een lichtgroen centrum en een

an De afwerking van het gebouw is in de Locomo- donkergroene band eromheen, weer met zwarte w b tief (dagblad in Semarang) uitvoerig beschreven. plint omlijst. De vloer van de vergaderzaal hier- m Het gebruik van hoogwaardige materialen als naast is in dezelfde tinten en soorten marmer lie brons voor deuren en vensters, Italiaans marmer gehouden. De grote omloop is geheel bekleed met en de perfectie in de detailleringen geven dit het groene marmer Verde Alpi, net als de randbe- gebouw een bijzondere allure. De wandbekleding kleding van de balustrade. en de vloeren in dit gebouw zijn met natuurstenen Via de balustrade naar de achterzijde van het platen bekleed, onder andere het rijke, goudgele gebouw gaande, komt men bij een zeer grote vloer Giallo Torri, het prachtige parelmoer grijze en van platen met een oppervlakte van 2 m2 . roomkleurige Chiampo Perla en het groen van Alpi Als men bedenkt dat iedere plaat meer dan 3 ton Verdi. Alle platen zijn in spiegelglans geslepen. De weegt, kan men zich een beeld vormen van de trap is uit vlakken opgebouwd, waarbij er een grote moeite die aan de afwerking van het gebouw is overeenkomst is met bepaalde trappen van Dudok. besteed. Veel aandacht is besteed aan het mooi in Hierbij zijn platen Chiampo Perla gebruikt van elkaar over laten lopen van de tekening van het meer dan 4 meter lengte uit één stuk. Als een grote marmer. Zo is een beeld ontstaan van een groen edelsteen ligt de rode Griotte D’Italia-vloer van de tapijt met een donkergroene rand, dat met een sier- liem bwan tjie (1891-1966) 19 Trap hoofdkantoor Oei Tiong hoofdkantoor Oei Tiong Trap concern Semarang, Ham (1930-1931). Achtergevel hoofdkantoor Oei Achtergevel Semarang concern, Ham Tiong (1930-1931). 20 lijke boog om de trap loopt en wordt afgesloten met een diepzwart marmeren plint. Alle deuren van de directie-, vergader- en andere zalen boven, zijn voorzien van massieve marmeren dorpels en neu- ten van een diep, donker zwart. De entreedeur is naar speciaal ontwerp in brons vervaardigd. Ook de vensters zijn alle in brons uitgevoerd en met glas in lood ingevuld. In deze ramen is de kleur paars verwerkt, een opvallend accent tegenover het groen, grijs en geel van het interieur. Qua omvang is het gebouw bescheiden, maar voor wat betreft detaillering en kleurgebruik zeer rijk.

Woonhuizen en villa’s

Na het ontwerp voor het Oei Tiong Ham Concern

(1891-1966) volgden vele woonhuizen en villa’s. Het landhuis tjie

‘Poendak Pajoeng’ van Sih Tiauw Hien werd als

an een van zijn eerste grote woonhuizen in 1931 w b opgeleverd. Het is een van Liems villa’s waarin de m invloed van de Amerikaanse architect Frank Lloyd lie Wright zichtbaar is in de verspringende hoeken in de plattegrond, het dak en de borstweringen. Het zadeldak heeft iets verhoogde nokeinden, wat aan de gebogen daken van Chinese tempels doet den- ken. Het beeld is sober en voornaam. In deze villa is ook het interieur als een organisch geheel mee ontworpen; Chinese elementen keren er steeds in speciaal voor dit huis ontworpen lamp bestaat uit Woonhuis Jl. dr. Wahadi, terug. De rechte eetkamerstoelen met strak geprofi- een over de hele breedte van de woonkamer lopend Semarang (1934). leerde decoraties zijn moderne versies van antieke glas in lood raam waarin vogels zijn verwerkt. Aan Chinese meubelen. De bekleding van deze stoelen deze tot in de kleinste details verzorgde interieur- is in harmonie met de speciaal ontworpen tapijten ontwerpen, is goed te zien hoe Liem Bwan Tjie met geometrische motieven. Ook is aan de lambrise- zijn ideeën over harmonie heeft trachten te verwe- ring en verlichting veel aandacht geschonken. Een zenlijken. liem bwan tjie (1891-1966) 21 Woningen Tan Tjoan Kong, Jakarta (1938). Kong, Jakarta Tjoan Tan Woningen 22 liem bwan tjie (1891-1966) Interieur woonhuis B.K.Tji (1933). liem bwan tjie (1891-1966) 23 Woonhuis ’Poendok Pajoeng’, Oengaran (1931). Pajoeng’, ’Poendok Woonhuis 24 liem bwan tjie (1891-1966) Hauw, Kopeng (1931). Landhuis OeiTjong Bijzonder zijn enkele grote landhuizen die Liem 25 Bwan Tjie in Semarang realiseerde. De omvang van de kavels en de ruime beurs van de opdrachtgevers gaven Liem verregaande mogelijkheden om zijn ideeën te verwezenlijken. Het landhuis van Oei Tjong Hauw, directeur van het oth-concern, werd in het berglandschap van de plaats Kopeng gereali- seerd. Het steile zadeldak lijkt met de omliggende boomtoppen mee omhoog te rijzen tegen de achtergrond van de heuvels. Het dak met grote overstekken, rustend op kleine, bijzonder gevormde kolommen, is het markantste element in het ontwerp van dit huis. Een rondom lopende band van E I L vensters vormt de verbinding tussen het dak en de m rest van het gebouw. Door deze band lijkt het dak te b w zweven. Dit ‘bandvenster’ is een kenmerk van de N A architectuur van de Franse architect Le Corbusier, E I J T voor wie Liem Bwan Tjie grote bewondering had. ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 ( In dit ontwerp is het principe van dragende kolommen gehanteerd, in plaats van een dragende muur, waardoor de niet-dragende gevel rondom ramen kan bevatten, wat Liem hier op heel eigen wijze heeft toegepast. Landhuis Oei Tjong Hauw, Kopeng (1931). Een variant op hetzelfde thema vormt het landhuis voor Kwik Tjien Gwan in Tawangmangoe. Een Tjong. Deze villa ligt in het heuvellandschap van de zelfde steile kap, nu even geknikt aan de kopse zij- buitenwijk Tjandi, op een ruim kavel. Twee boven den, rust op kolommetjes, die als tussenpenanten elkaar liggende brede horizontale schuine daken in de raamstroken fungeren. Ook hier is een borst- worden aan de ene kopse kant beëindigd door een wering van sierstenen met daarboven een witge- rond burchtachtig verticaal element; aan de andere pleisterde muur toegepast. Dit huis werd destijds kopse kant is dit afgerond en overhuift het een als buitenverblijf aan president Soekarno ter breed terras, dat een prachtig uitzicht biedt. De beschikking gesteld. daken hebben grote overstekken, waardoor het Een laatste en wel zeer bijzonder landhuis uit onderliggende deel volledig in de schaduw ligt en zijn beginperiode, is de woning voor Han Tiauw een langwerpig, donker volume vormt. Het vertica- 26 liem bwan tjie (1891-1966) Zijaanzicht woonhuisHan Tiauw Tjong, Semarang(1932). liem bwan tjie (1891-1966) 27 Interieur met de bewoners van woonhuis Han Tiauw Tjong, Semarang (1932). Tjong, Tiauw Interieur met de bewoners van woonhuis Han 28 liem bwan tjie (1891-1966) Dressoir van LiemBwanTjie inwoonhuisHan Tiauw Tjong, Semarang(1932). le entreegedeelte is bovenaan witgepleisterd en 29 torent boven het langwerpige deel uit, als een baken in het landschap. Deze klare volumes worden tot een eenheid samengebracht door de door- gaande lijnen van dakranden en de verhoudingen van de delen tot elkaar. Vooruitstekende penanten zijn ter accentuering toegepast aan weerszijden van ramen en deuren. Ook in deze woning ontwierp Liem tevens het totale interieur. De synthese tussen Oost en West komt hier vooral naar voren in de aanvulling van het Westerse functionalistische elementen met oosterse details, verwijzend naar een eeuwenoude rijke traditie, maar nergens over- E I L dadig toegepast. Opmerkelijk in dit ontwerp is de m vrije situering van de bouwmassa’s, wat in andere b w werken minder voorkomt door de beperkingen die N A de bouwkavels oplegden. E I J T ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 (

Andere gebouwtypen

Naast woonhuizen en villa’s, kreeg Liem Bwan Tjie opdrachten voor een zwembad te Semarang, een zwembad te Pekalongan en het zwembad ‘Tegalsa- ri’ in Soerabaya. Ook bij deze gebouwen heeft hij zich door Frank Lloyd Wright laten inspireren. Het laatstgenoemde zwembad, dat werd gebouwd op het terrein van de vroegere Sociëteit Concordia, werd op 3 februari 1942 tijdens het eerste Japanse Landhuis Kwik Tjien Gwan, Tawangmangoe (1934). bombardement vernield.11 Bijzonder aan dit bad was de bak van het zwembad, die uit beton was ver- pionier, aangezien in Indonesië nog geen modern 11 zie ‘Soerabaya - beeld vaardigd en boven de grond was geplaatst, in plaats crematorium bestond. In de schetsontwerpen is de van een stad’, A.C. van te zijn ingegraven. verweving met de Chinese cultuur goed te zien in Broeshart; J.R. Diessen; In 1933 kreeg Liem de opdracht voor het ontwerp het ying-yang teken, dat staat voor innerlijk even- R.G. Gill; J.P. Zeydner, van een crematorium te Cheribon. Hierin was hij wicht en innerlijke rust. Naast dit crematorium pag. 150 30 liem bwan tjie (1891-1966) Gemeentelijk zwembad,Semarang (1938). liem bwan tjie (1891-1966) 31 Zwembad Tegalsarie, Soerabaya (1937). Tegalsarie, Zwembad 32 heeft hij ook verschillende grafmonumenten en Interieurtekening graftombes ontworpen. Het spel van kubistische crematorium, elementen en heldere vlakken en lijnen in de Cheribon (1933). meeste ontwerpen heeft vaak een Dudok-achtig karakter. Een uitzondering is het graf voor Tan Tjoen Lee dat overdekt is met een sierlijk gebogen dak, rustend op lotusvormige elementen, ingebed in de ronding van het terrein. Andere projecten uit de vooroorlogse periode zijn de bioscopen Grand en Lux te Semarang. Van tijdelijke aard was de stand voor koffiebranderij ‘Margoredjo’ voor de jaarmarkt te Semarang van 1929. Deze viel op door zijn eenvoud met een grafisch fraaie belettering. Een ander jaar mocht hij de stand voor het Oei Tiong Ham Concern voor deze jaarmarkt ontwerpen.

(1891-1966) Liem Bwan Tjie was zeer goed bevriend met tjie

dr. Kwa Tjoan Sioe, directeur van het ‘Jang Seng Ie’

an Ziekenhuis in Jakarta. Voor dit ziekenhuis ont- w b wierp hij in 1938 een lijkenhuis en in hetzelfde jaar m nog het paviljoen voor de kinderkliniek. Na het lie overlijden van dr. Kwa ontwierp hij ter nagedachte- nis aan deze een monument in de vorm van een gebogen wand met de namen van de Chinese spon- sors van het ziekenhuis en op de voorgrond het borstbeeld van dr. Kwa. De wand is nu afgebroken.

Wederopbouw Indonesië: grootschalige projecten

Na de Japanse bezetting bracht een vriend Liem Bwan Tjie en zijn vrouw naar Jakarta. Begin 1946 kreeg hij hier een aanstelling als projectleider van ’s Lands Gebouwen van het Departement van Waterstaat en Wederopbouw onder de regering van Ontwerpschets jaarmarktstand koffiebranderij Margoredjo, Semarang (1929). 33 E I L m b w Mond- en klauwzeer instituut, Soerabaya (1951-1958). N A

E I J T

Van Mook. Hij zat ook in de Commissie Hens voor zeven medewerkers. Het uiterst zorgvuldig decore- ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 ( de inventarisatie van de oorlogsschade op de ver- ren was niet meer nodig en wenselijk bij dit type schillende eilanden. Hierna, in 1948, kreeg hij een gebouwen. De essentie zat vanaf nu vooral in de opdracht van de regering van Oost-Indonesië om eenvoud van de architectuur, in goede verhoudin- een staatsziekeninrichting te ontwerpen in Makas- gen en hoogwaardig materiaalgebruik. Het Minis- sar, een gebouwencomplex van enige miljoenen terie van Landbouw en het Ministerie van Politie in guldens. Zo kon hij aan de Djalan Lembang weer Kebayoran, beide van de hand van Liem, zijn hier een eigen architectenbureau openen. typische voorbeelden van. Deze projecten kenmer- Na de onafhankelijkheid van Indonesië verwierf ken zich door een strakke en sobere architectuur, Liem vele opdrachten voor grootschalige projecten waarbij een spel van heldere lijnen en het ritme met een openbaar karakter. Voor de wederopbouw van de kolommen of de zonweringelementen, de van Indonesië waren vele nieuwe gebouwen nodig. belangrijkste uitdrukking vormde. Veel zorg was er De aangewezen architecten hiervoor waren de nog steeds voor de verhoudingen. Zijn opvattingen bekende bureau´s uit de Nederlandse tijd waaron- over decoratie en de inrichting van het interieur ble- der Gmelig Meyling, Han Groenewegen, Job & ven in wezen hetzelfde, al moest alles eenvoudiger. Sprey, Fermont en Cuypers en Liem Bwan Tjie. Voor het Ministerie van Landbouw bijvoorbeeld, Dit leidde tot uitbreiding van zijn bureau met was als bijzonder element voor de hoofdentree een 34 Situatieschets met renvooi ontwerp voor een bronzen deur gemaakt. Deze zenuwlijders Instituut werd echter te duur waarop de aannemer zonder Ambon-stad (1962-1964). overleg met Liem Bwan Tjie een houten deur plaatste met een kleur die de architect helemaal niet aanstond. Bij opdrachten zoals deze was de architect overgeleverd aan de grillen van de opdrachtgever, in dit geval de minister, die het prima vond wat de aannemer deed.

In 1950 kreeg hij van de Republiek Indonesia de opdracht voor een ziekenhuis voor melaatsen in Tangerang. In 1951 volgde de opdracht voor het Mond- en Klauwzeer Instituut te Soerabaia. Daarna volgden de opdrachten voor het hoofdgebouw van het Virus Instituut te Bogor en in 1962 voor het Zenuwlijders Instituut in Ambon-stad. Het Mond-

(1891-1966) en Klauwzeer Instituut en het Zenuwlijders Insti- tjie

tuut werden opgezet als een dorp met paviljoens

an voor de verschillende functies. Niet alleen waren de w b paviljoens veelal symmetrisch van opbouw, de ter- m reinindeling was dit voor zover mogelijk ook, waar- lie door een heldere verdeling van de verschillende functies op het terrein werd verkregen. Tegelijker- tijd kregen deze complexen op deze wijze een monumentale uitstraling. De paviljoens waren deels van verdiepingen voorzien. Door een symmetrische gevelindeling en een samenspel van horizontale en verticale elementen ontstond een leven- dige, maar niet te drukke aanblik. Andere projecten in de gezondheidszorg waren het administratiegebouw voor het ‘Sin Min Hui’ ziekenhuis en een polikliniek voor het Jang Seng Ie ziekenhuis, nu Husada geheten. Bij deze opdrachten, die uitbrei- dingen waren van bestaande complexen, confor- liem bwan tjie (1891-1966) 35 Athletiekveld Athletiekveld Lapangan Merdeka, Jakarta (1951). Een ander belangrijk project was het sportstadion Een ander belangrijk project was het sportstadion in Merdeka op de Medan voor de p.o.n. ‘Ikada’ was het eerste stadion in Jakarta Het in 1951. Jakarta pre- en werd naderhand verplaatst – het betrof een fab constructie - naar Irian Barat om op de Medan te creëren voor andere belangrijke ruimte Merdeka gebouwen. In 1952 volgde het sport- en later nog dat te Palembang. stadion te Medan tot de In deze sportcomplexen werd de compositie - essentie van horizontale en verticale lijnen terugge meerde Liem Bwan Tjie zich aan de architectuur meerde Liem Bwan Tjie die hij er aantrof. Stadion, Medan (1953-1955). Stadion, Medan 36 bracht. Het lange horizontale stadiongebouw werd gevel, daterend uit 1951, zijn nog duidelijk elemen- in het midden gemarkeerd door een imposante ten uit Liems vooroorlogse werk zichtbaar. Een verticale toren, waarin zich ook de entree bevond. tegenstelling daarmee vormt het kantoorgebouw Tribunes bevonden zich rondom het gehele veld voor n.v. Handelsmij. ‘Intraport’ te Jakarta, dat in en waren alleen overdekt aan de lange zijde van het 1952 werd ontworpen. Hier is de gevel veel rechtlij- stadiongebouw. De aanleg van sport- en recreatie- niger en minder robuust van karakter. De verhou- voorzieningen was een onderdeel van de wederop- dingen en het kleurgebruik zijn nog steeds de bouwpolitiek van de Indonesische regering na de belangrijkste elementen, maar van Chinese stijl- onafhankelijkheid. Ook voor voorzieningen als the- kenmerken kon geen sprake meer zijn. Het meren- aters kwam meer aandacht. Zo zette Liem Bwan deel van de naoorlogse opdrachtgevers waren over- Tjie in 1951 in Semarang zijn derde bioscoop ‘Garu- heidsinstanties; Liem moest zijn ideeën, waarin de da’ neer. Chinese traditie een belangrijke rol speelde, op een meer abstracte wijze tot uiting brengen, door veel Abstracte vertaling voor Chinese traditie aandacht te besteden aan de eenvoud van lijnen en vlakken en aan de juiste verhoudingen. Hierin In 1954 kreeg Liem de opdracht van het gemeente- schuilt het uitgangspunt dat men alleen door

(1891-1966) bestuur van Tegal voor een overdekt marktgebouw. innerlijke rust en spontane opgang in de orde der tjie

In Palembang heeft hij er eveneens een gebouwd. dingen tot een bevredigend resultaat kan komen.

an Het gebouw bestond uit twee lagen met lichtkap- Niet alleen aan zijn grote projecten van kantoor- en w b pen boven de verschillende paden binnen het ministeriegebouwen is dit af te lezen, ook aan zijn m gebouw. De gevel was heel simpel gehouden, gebouwen voor het onderwijs. De universiteit van lie behalve ter plaatse van de hoofdentree in het mid- Menado uit 1961 is hier een voorbeeld van. Met den van de symmetrisch opgebouwde voorgevel, name in het gebouw voor de kunstwetenschappen waar de gevel werd onderbroken door een verticaal is met een eenvoudige architectuur van juiste ver- element met aan weerszijden een vlaggenstok ter houdingen en ogenschijnlijk simpele oplossingen markering van de entree. voor bepaalde raampartijen een vernieuwend beeld Het kantoorgebouw voor de Chinese Kamer van ontstaan. Andere projecten voor het onderwijs Koophandel in Jakarta kreeg een bijzondere waren een schoolgebouw voor het onderwijsinsti- robuuste voorgevel. De lange gevel bestaat uit een tuut ‘Tjikini’ te Jakarta en de h.b.s. ‘Concordante’ te gesloten plint met daarboven kolommen met daar- Makassar. tussen vensters en Chinees getinte elementen. Ter Kleinere opdrachten in zijn oeuvre waren onder plaatse van de entree, die gemarkeerd wordt door andere een post- en telegraafkantoor in Makassar, een luifel en kolommen springt de gevel naar een brandweerkazerne in Palembang, een hotel in voren. In dit gebouw met zijn rijk gedetailleerde Tegal en een koffiefabriek in Oengaran. liem bwan tjie (1891-1966) 37 Kantoorgebouw met showroom N.V. Handelsmaatschappij Intraport, Jakarta (1952-1953), niet uitgevoerd. Intraport, Jakarta Handelsmaatschappij Kantoorgebouw met showroom N.V. 38 liem bwan tjie (1891-1966) Woonhuizen KLM, Jakarta (1952). bes) (1961-1963). Universiteitcomplex Unisut,Menado (Noord-Cele- liem bwan tjie (1891-1966) 39 Woning Hioe Tjo Joeng, Jl Manga Besar, Jakarta (1948, verbouwing). Jakarta Besar, Joeng, Jl Manga Tjo Hioe Woning 40 liem bwan tjie (1891-1966) Rechterzijgevel vanwoonhuis metverdiepingYap Yan Pin, Jl.Prita,Jakarta (1954-1955). Liem’s tekeningvaneenChinesestenentrap. Gedicht vanLiem’s vriendKhouwBianTie bij liem bwan tjie (1891-1966) 41 Tekening Tekening Chinese stenen trap (1920), 42

Langsdoorsnede tweede ontwerp Boeddhistisch klooster Chota-Panthaka, Tjipanas (1962).

Voor twee religieuze bouwwerken, het boeddhisti- ren de voorgevel. De moderne architectuur is in

(1891-1966) sche klooster ‘Chota-Panthaka’ te Tjipanas en een harmonie met het landschap en ademt een sfeer tjie

Chinese tempel, de ‘Wang Kiap Sie’ te Jakarta, heeft van subtiele rust.

an Liem zowel een traditionele als een moderne ont- w b werpvariant gemaakt. Deze ontwerpen dateren uit Tussen deze opdrachten door kreeg Liem nog m 1962. Van beide projecten is de moderne versie uit- enkele opdrachten voor woonhuizen. De opdracht- lie gevoerd, gezien de datering op de tekeningen in gevers waren nu onder andere de Hong Kong het archief. De overeenkomst in beide ontwerpen Shanghai Bank voor een woningbouwcomplex, vormt het tempelgedeelte, dat bestaat uit een sere- de klm voor een complex van zes woningen en de ne, hoge, rechthoekige ruimte met daklicht en zij- Bank Indonesia voor een directeurswoning. Op ramen. De bijruimtes zijn aan weerszijden van het Kebon Sirih verbouwde hij het huis van Lie Kian tempelgedeelte gegroepeerd, in een symmetrische Seng, evenals het huis voor Loa Sek Hie waarvan compositie. Twee jaar later ontwierp Liem een hij ook de inrichting mocht vervangen. Ter gele- rooms-katholieke kerk in Jakarta. In dit ontwerp genheid van het huwelijk van diens dochter, Ate staat de klokkentoren los van het kerkgebouw. De Tan-Loa, richtte hij de bruidskamer in. In samen- kerkzaal is een serene, rechthoekige ruimte, net spraak met haar werd deze in turkoois blauw en zoals we zagen bij de tempelgedeelten van de twee donker hout uitgevoerd, een voor die tijd moderne eerdergenoemde bouwwerken. Het entreegedeelte combinatie. Een andere woonhuis in Jakarta was aan de kopse kant vormt samen met de klokkento- dat van dr. Kwa Tjoan Sioe aan de Jl. Baljuw. In liem bwan tjie (1891-1966) 43 Voorgevel tweede ontwerp Boeddhistisch klooster Chota-Panthaka, Tjipanas (1962). Tjipanas tweede ontwerp Boeddhistisch klooster Chota-Panthaka, Voorgevel 44 liem bwan tjie (1891-1966) Fauteuil collectie mevr. I.S.Rombout-Liem. deze woning komen, net als in de woning van Tan tig zonder zijn toestemming wijzigingen aange- 45 Liok Tiauw, dubbele slanke kolommen voor. Voor bracht. Omdat Liem Bwan Tjie bij grote opdrachten de apotheker Liem Mo Djan heeft hij aan dezelfde meestal geen zeggenschap had over hoe de aanne- straat een huis gebouwd. Tot zijn ontwerpen beho- mer het werk uitvoerde, stond hij vaak machteloos. ren ook de interieurs van de woonhuizen van mr. Een respectabel aantal werken getuigt echter nog Goei Ing Bie, Liem Tjiauw Hoen en Hioe Tjo steeds van Liem’s unieke plaats in de Nederlandse Joeng. Bijzonder was het ontwerp voor een rond architectuur, die enerzijds aansloot bij de vernieu- schrijfbureau met oprolbaar blad voor zijn vriend wingen in de Nederlandse architectuur in de eerste dr. Khouw Bian Tie, bekend econoom en directeur decennia van de vorige eeuw, anderzijds bij een van het International Monetary Fund in Washing- eeuwenoude Chinese traditie. ton. Deze heeft enkele gedichten geschreven als waardering voor de kunstwerken van Liem, waaronder een over de architectuur van de huizen van E I L Han Tiauw Tjong, Sih Tiauw Hien en Oei Tjong m

Hauw. Ook maakte hij een gedicht bij een schets b w van Liem voor een stenen trap, die Liem in China N A gemaakt had. E I J T ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 (

Nawoord

De ontwerpen die Liem Bwan Tjie heeft gemaakt tijdens zijn periode in Jakarta waren uiterst functio- neel, sober en rechtlijnig van karakter. Voor de rijk gedetailleerde gebouwen en de decoratieve interieurs uit zijn vooroorlogse periode kreeg hij nauwe- lijks ruimte. Zijn opvattingen wijzigden echter niet. Bij alle soberheid wist Liem iedere keer een verrassend geheel te creëren van lijnen, vlakken en ruimten dat opvalt door de schoonheid, eenvoud en harmonieuze verhoudingen. Door de omstandigheden in de nieuw ontstane Republiek Indonesia, werden vele van zijn projecten slechts gedeeltelijk of helemaal niet uitgevoerd. Indien zij wel uitgevoerd werden, werden regelma- 46 Tafellamp 1911 Bijzonderheden: Ontwerp voor een modern tafellampje, gemaakt Naam: Tafellamp tijdens Liems studie aan de TH Delft. De lampekap Type: tafellamp bestaat uit drie in hoogte en grootte verschillende Ontwerpjaar: 1911 blokvormen die deels in elkaar geschoven zijn. Alle Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1911 vlakken hebben een andere kleur. Als voet gebruikte Adres: Indonesia Liem de voet van een bestaande lamp, die ook op de Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie tekening voorkomt. (schets in kleur met alle aanzichten, perspectief en detail poot) (1891-1966) tjie

an w b m lie

Tafellamp (1911). Oeuvrelijst liem bwan tjie (1891-1966) 47 archief mw. Liem Bwan Tjie archief mw. ja ja/2002 1926-1929 Liem Bwan Tjie Reisschets Shao Koan, China Koan, Shao Reisschets reisschets 1926-1929 Type: Type: Naam: Naam: Archief: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Nog bestaand: Nog bestaand:

Architect/bureau: Reisschets 1926-1929 Reisschets Tekening Chinese stenen trap Chinese Tekening tekening 1920 ja 1920 Liem Bwan Tjie Nai/LIEM 3 Type: Type: Naam: Naam: Archief: Literatuur: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Architect/bureau: Architect/bureau: Tekening 1920 Tekening Bureaustoel bureaustoel 1911 1911 Liem Bwan Tjie Liem Bwan Tjie archief mw. (schets) Type: Type: Naam: Naam: Archief: Ontwerpjaar: Architect/bureau: Architect/bureau: Bureaustoel (draaibaar) (1911). Bureaustoel Bijzonderheden: bureaustoel, waarbij de Ontwerp voor een draaibare rug- armleuningen een halve cilinder om de zitting vormen. dateert van Liems studie aan Het ontwerp de TH Delft. Bureaustoel 1911 Bureaustoel 48 liem bwan tjie (1891-1966) Reisschets ShaoKoan(1926-1929). Brug 1928-1930 Paviljoen Semarang 1929 Woonhuis Semarang 1930 49

Naam: Brug bij Shuichow Naam: Jaarmarktstand koffiebranderij Naam: Woonhuis Sih Tiauw Hien Type: brug Margoredjo Type: woonhuis Ontwerpjaar: 1928-1930 Type: paviljoen Ontwerpjaar: 1930 Uitgevoerd: ja Ontwerpjaar: 1929 Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1928-1930 Uitgevoerd: ja Bijdragen: Liem Bwan Tjie (verbouwing) Adres: Shuichow China Nog bestaand: nee 1930 Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1929 Opdrachtgever: Sih Tiauw Hien (tekening van terreindoorsnede) Opdrachtgever: Koffiebranderij Margoredjo Adres: Peloran Semarang Indonesia Adres: Semarang Indonesia Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s en interieur) exterieur); archief mw. Liem E I L Bwan Tjie (ontwerp belettering, Bijzonderheden: m

ontwerpschetsen in kleur) De symetrische plattegrond van het oorsponkelijke b w

Literatuur: 10 huis werd bij de verbouwing gehandhaafd. Voor de N A

meubilering werden Art Deco-achtige motieven E I J T

Bijzonderheden: gebruikt, vooral in de wandpanelen. In de slaapka- ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 ( Een kubistisch bouwwerkje met een opvallende mer werden Chinese motieven toegepast. belettering als stand voor de koffiebranderij op een jaarmarkt

50 Woonhuis Jakarta 1930 Fabriek Semarang 1930 Woonhuis Oengaran 1930

Naam: Woonhuis Loa Sek Hie Naam: Koffiefabriek Margoredjo Naam: Woonhuis Margoredjo Type: woonhuis Type: fabriek Type: woonhuis Ontwerpjaar: 1930 Ontwerpjaar: 1930 Ontwerpjaar: 1930 Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1930 Bijdragen: Liem Bwan Tjie (verbouwing) Nog bestaand: ja/1996 Opdrachtgever: Koffiebranderij Margoredjo 1930 Bijdragen: Liem Bwan Tjie (verbouwing) Adres: Semarang Indonesia Opdrachtgever: Koffiefabriek Margoredjo 1930 Adres: Oengaran Indonesia Adres: Kebon Sirih Jakarta Indonesia Literatuur: 10

Bijzonderheden: De familie Loa Sek Hie ving Liem op tijdens de eerste maanden van zijn verblijf in Indonesië in 1929. Uit daarvoor maakte Liem een ontwerp voor een

(1891-1966) verbouwing van dit woonhuis, waarbij hij o.a. voor

tjie de dochter des huizes, een bruidskamer inrichtte in

an turkoois blauw in combinatie met donkergelakt w b hout. In 1996 bestond het huis nog en was het in m gebruik als officiersmess. lie

liem bwan tjie (1891-1966) 51 Interieur hoofdkantoor Oei Tiong Ham concern, Semarang (1930-1931). Ham Interieur hoofdkantoor Oei Tiong 52 Kantoorgebouw Semarang 1930-1931 Bijzonderheden: Voor het Oei Tiong Ham Concern heeft Liem Bwan Naam: Hoofdkantoor Oei Tiong Ham Tjie dit kantoor- en bankgebouw gebouwd. Het is Concern een opvallend gebouw, vooral door de entreetoren Type: kantoorgebouw met trappenhuis, die hoog boven de omringende Ontwerpjaar: 1930-1931 gevels uittorent. De toren vormt een rechthoekig Uitgevoerd: ja bouwlichaam, dat iets naar voren springt uit een Nog bestaand: ja/1997 natuurstenen voet met de ingang over de gehele Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1930-1931 breedte. De ingangspartij is symmetrisch, maar Bijdragen: Sitsen en Louzada (uitvoering) daarboven heeft de toren, met de verticale venster- 1930-1931 strook van het trappenhuis rechts, en een naar voren Opdrachtgever: Oei Tiong Ham Concern en uit het dak naar boven springende rechthoekige Adres: Jl. Kepodang Semarang schijf aan de linkerzijde, asymmetrische accenten. Indonesia Het kantoorgebouw zelf sluit met zijn zadeldak Archief: Nai/LIEM/vd1 (foto’s exterieur meer bij de omliggende bebouwing aan, maar de en interieur), vd1 (perspectief) natuurstenen voet met de diepliggende lage vensters

(1891-1966) Literatuur: 7;8;10 en de hoge aaneengesloten strook bovenlichten

tjie geven het een moderne en monumentale uitstraling.

an In het interieur werden kostbare materialen w b gebruikt: de vloer is van Italiaans geel marmer, de m lambrizering van Italiaans beche (champo perla), de lie ingebouwde banken zijn van Italiaans groen marmer, de kasbalie en de deuren zijn van brons. In de ramen is glas in lood verwerkt met de opvallende kleur paars. Het meubilair is mede door Liem vormgegeven. Helaas is hier weinig meer van over. De bouwsom bedroeg ruim f. 300.000,- . Jl. Kepodang is de voormalige Van Hoogendorpstraat. Straatwand met hoofdkantoor Oei Tiong Ham concern Semarang, (1930-1931). liem bwan tjie (1891-1966) 53 Landhuis Oei Tjong Hauw, Kopeng (1931). Hauw, Landhuis Oei Tjong Landhuis Oei Tjong Hauw Landhuis landhuis 1931 ja 1931 Liem Bwan Tjie Oei Tjong Houw Indonesia Kopeng NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) 10 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Literatuur: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Opdrachtgever: Architect/bureau: Architect/bureau: Bijzonderheden: president-directeur van Het huis is gemaakt voor de dit con- Concern.het befaamde Oei Tiong Ham Van cern heeft Liem ook het hoofdkantoor in Semarang, en de verbouwing van een bijkantoor in Soerabaya naam staan. Het een kantoor in Jakarta op zijn met een gaat om een landhuis met meubilering 26.000,- . Het landhuis bouwsom van ongeveer f. houten huis met een ligt op een heuvel. Het is een vrij stijle houten kap op een plint van kalisteen. Landhuis 1931 Kopeng 54 liem bwan tjie (1891-1966) Interieur landhuisOeiTjong Hauw, Kopeng(1931). liem bwan tjie (1891-1966) 55 Woonhuis Tan Tiong Ie, Oengaran (1931). Ie, Tiong Tan Woonhuis 56 Woonhuis Jakarta 1931 Woonhuis Oengaran 1931 Woonhuis Semarang 1932

Naam: Woonhuis Tan Tiong Ie Naam: Woonhuis ir. Be Kian Tjong Naam: Woonhuis dr. ir. Han Tiauw Type: woonhuis Type: woonhuis Tjong Ontwerpjaar: 1931 Ontwerpjaar: 1931 Type: woonhuis Uitgevoerd: ja Bijdragen: Liem Bwan Tjie (verbouwing) Ontwerpjaar: 1932 Bijdragen: Liem Bwan Tjie (verbouwing) 1931 Uitgevoerd: ja 1931 Opdrachtgever: Ir. Be Kian Tjong Nog bestaand: ja/2000 Opdrachtgever: Tan Tiong Ie Adres: Oengaran Semarang Indonesia Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1932 Adres: Oengaran Jakarta Indonesia Opdrachtgever: dr.ir. Han Tiauw Tjong Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) Adres: Tjandi Noord Semarang Indonesia Bijzonderheden: Archief: NAi/LIEM/pf2 (omslag 2: Een witgepleisterd woonhuis op een voet van kali- blauwdruk met details glas- steen met een glooiende kap met grote overstekken. deur); vd1 (foto’s exterieur en De plattegrond is U-vormig. Aan de binnenzijde van interieur)

(1891-1966) deze U-vorm heeft het huis een galerij onder de Literatuur: 2;5;9;10;12

tjie kap.

an w b m lie liem bwan tjie (1891-1966) 57 Achteraanzicht woonhuis Han Tiauw Tjong, Semarang (1932). Tjong, Tiauw woonhuis Han Achteraanzicht 58 liem bwan tjie (1891-1966) Meubels van LiemBwanTjie inwoonhuisHan Tiauw Tjong, Semarang(1932). liem bwan tjie (1891-1966) 59 Veranda woonhuis Han Tiauw Tjong, Semarang (1932). Tjong, Tiauw woonhuis Han Veranda 60 Bijzonderheden: Woonhuis Semarang 1932 Bijzonderheden: De heer Han Tiauw Tjong, was volksraadlid en Liem heeft niet alleen het huis, maar ook het hele vriend van Liem Bwan Tjie. De villa die Liem voor Naam: Woonhuis Poendok Pajoeng interieur ontworpen. Beide zijn zeer rijk gedetail- hem ontwierp, kan met zijn flauw glooiende daken Type: woonhuis leerd. Het huis, met de voor Liems woonhuizen ken- en ver overstekende daken, zijn terrassen met borst- Ontwerpjaar: 1932 merkende glooiende en overstekende daken, heeft weringen van kalisteen en de decoratieve wijze Uitgevoerd: ja een basis van kalisteen, met terrassen rondom, en is waarop constructieve elementen en functies zijn Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1932 verder witgepleisterd. De plattegrond is opgebouwd gedatilleerd, als een Indische variant op Frank Bijdragen: Liem Bwan Tjie (verbouwing) uit in elkaar overvloeiende rechthoekige bouwdelen. Lloyd Wrights prairiehuizen gezien worden. De Opdrachtgever: Sih Tiauw Hien woning ligt tegen een heuvel aan en is prachtig Adres: (Oengaran) Semarang Indonesia ingebed in het landschap van de woonwijk Tjandi, Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur destijds een nieuwe wijk van Semarang, bestemd en interieur) voor villa’s van welgestelden. De opdrachtgever Literatuur: 5;10;12 heeft de hele meubilering mee laten ontwerpen zodat het interieur en het exterieur volledig met elkaar in harmonie zijn. In de ‘Java Critic’ (week-

(1891-1966) blad Jakarta) heeft een gedicht van Khouw Bian Tie

tjie gestaan over dit huis, getiteld ‘Huize Han’, een ode

an aan het kunstwerk en de kunstenaar die dit huis had w b ontworpen. m

lie

Eettafel en stoelen van Liem voor woonhuis ’Poendok Pajoeng’, Oengaran (1931). liem bwan tjie (1891-1966) 61 Woonhuis ’Poendok Pajoeng’, Oengaran (1931). Pajoeng’, ’Poendok Woonhuis 62 liem bwan tjie (1891-1966) Schets voor eenComplexvan winkelenkantoorgebouw, Cheribon(1933). Kantoorgebouw Soerabaja 1933 Bioscoop Cheribon 1933 Bijzonderheden: 63 Een eenvoudig kubistisch gebouw. Naast het lage Naam: Complex van winkel- en Naam: Bioscoopgebouw met restaurant restaurantgedeelte is de entree tot de bioscoop. Het kantoorgebouw Type: bioscoop hogere bioscoopgedeelte ligt iets naar achteren ten Type: kantoorgebouw Ontwerpjaar: 1933 opzichte van het restaurantgedeelte. Twee in het oog Ontwerpjaar: 1933 Uitgevoerd: nee springende rode verticale elementen op restaurant Uitgevoerd: nee Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1933 en bioscoop verbinden de twee delen met elkaar. Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1933 Adres: Cheribon Indonesia Adres: Soerabaja Indonesia Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie (perspectiefschets) Restaurant en bioscoopgebouw, Cheribon (1933). (perspectiefschets)

Bijzonderheden: E I L Het ontwerp is nooit boven het stadium van ont- m werpschets uitgekomen. De winkels bevinden zich b w op de begane grond. Hier bevindt zich een galerij, N A waarin grote etalages uitspringen. Boven de winkels E I J T zijn twee verdiepingen voor kantoren. Een hoger ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 ( bouwdeel aan de linkerzijde met daarnaast een toren geven een verticaal accent aan het gebouw met zijn horizontale geleding. De tekening is geda- teerd: Cheribon 23 oct. 1933.

64 liem bwan tjie (1891-1966) Uitgevoerd woonhuis;locatie enopdrachtgever onbekend Woonhuis 1933 Crematorium Cheribon 1933 65

Naam: Woonhuis B.K. Tji Naam: Crematorium Type: woonhuis Type: crematorium Ontwerpjaar: 1933 Ontwerpjaar: 1933 Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1933 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1933 Adres: Cheribon Indonesia Opdrachtgever: B.K. Tji Archief: NAi/LIEM/pf2 (omslag 2: Archief: Nai/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) perspectief schets); archief mw. Liem Bwan Tjie (4 schetsjes van twee verschillende ontwerpen voor het gebouw)

E I L Bijzonderheden: m

Er zijn twee verschillende ontwerpen voor dit b w

gebouw gemaakt. In het ene ontwerp, aanwezig in N A

het archief in het NAi, staat het gebouw op een E I J T

plateau, ontsloten door een grote brede trap welke ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 ( direct naar de entree van het kubusvormige gebouw leidt. De top van het gebouw is onder de boomgrens gehouden waardoor het als het ware in de natuur Crematorium, Cheribon (1933). wordt opgenomen, mede door het gebruik van zwart en groen natuursteen. Het andere ontwerp heeft een achthoekige plattegrond. Centraal in het plafond is het ying-yang teken verwerkt.

66 liem bwan tjie (1891-1966) Crematorium, Cheribon (1933). liem bwan tjie (1891-1966) 67 Woonhuis Tan Kong Tam, Semarang (1933). Kong Tam, Tan Woonhuis 68 Woonhuis Semarang 1933 Zwembad Pekalongan 1934 Woonhuis Semarang 1934

Naam: Woonhuis Tan Kong Tam Naam: Gemeentelijk zwembad Naam: Woonhuis Jl. Dr. Wahadi Type: woonhuis Type: zwembad Type: woonhuis Ontwerpjaar: 1933 Ontwerpjaar: 1934 Ontwerpjaar: 1934 Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1933 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1934 Nog bestaand: ja/2001 Opdrachtgever: Tan Kong Tam Opdrachtgever: Gemeente Pekalongan Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1934 Adres: Semarang Indonesia Adres: Julianaweg Pekalongan Adres: Jl. Dr. Wahadi 348 Semarang Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) Indonesia Indonesia Archief: NAi/LIEM/pf4 (4 bladen met Archief: NAi/LIEM/vd 1(fotoalbum 1) situatie, plattegronden, doorsnedes, gevels en details) Bijzonderheden: Literatuur: 5;10;12 Deze villa met platte daken wordt omringd door een galerij onder een brede luifel met veel overstek, die Bijzonderheden: door brede kolommen gedragen wordt. De dakteras-

(1891-1966) Het openlucht zwembad ligt aan de kruising van de sen met stalen handrailing geven het huis een

tjie voormalige Julianaweg met de voormalige Sport- modernistisch accent. Het huis licht boven straatni-

an weg met de entree aan de Julianaweg. Het gebouw veau en is toegankelijk via een rechte trap, geflan- w b bestaat uit twee vleugels welke de twee openlucht- keerd door trapsgewijs oplopende borstweringen. m baden, een klein kinderbad en een groot diep bad, lie van de openbare weg scheidt. De entree bevindt zich in hoek van het gebouw waar de twee vleugels elkaar ontmoeten. In de vleugels bevinden zich kleedkamers en de fietsenberging. Boven de korte vleugel (evenwijdig aan de Julianaweg) is het restaurant gevestigd dat vanaf de galerij langs het zwembad toegankelijk is. De bouwsom bedroeg f. 25.000,- .

liem bwan tjie (1891-1966) 69 Woonhuis Jl. dr. Wahadi, Semarang (1934). Wahadi, Jl. dr. Woonhuis 70 Landhuis Semarang 1934

Naam: Landhuis Kwik Tjien Gwan Type: landhuis Ontwerpjaar: 1934 Uitgevoerd: ja Nog bestaand: nee Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1934 Opdrachtgever: Kwik Tjien Gwan Adres: Tawangmangoe Semarang Indonesia Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) Literatuur: 2;10

Bijzonderheden: Het gaat hier om een landhuis, dat ook door Liem

(1891-1966) werd ingericht. Kap en topgevel worden langs een

tjie deel van het huis door sierlijk gevormde kolommen

an van de balustrade op de begane grond opgelicht. Op w b de begane grond ontstaat hierdoor een schaduwrijke m galerij. De bouwsom bedroeg ± f. 35.000,- . Dit lie landhuis is tijdens de Tweede Politionele Actie ver- Landhuis Kwik Tjien Gwan, Tawangmangoe (bij Semarang) (1934). woest.

liem bwan tjie (1891-1966) 71 Woonhuis mr. The Bo Djwan, Malang (1934). The Bo Djwan, Malang mr. Woonhuis 72 Woonhuis Malang 1934 Woonhuis Jakarta 1934 Woonhuis Semarang 1934

Naam: Woonhuis The Bo Djwan Naam: Woonhuis Tjio Tiang Soey Naam: Woonhuis Liem Tjiauw Liat Type: woonhuis Type: woonhuis Type: woonhuis Ontwerpjaar: 1934 Ontwerpjaar: 1934 Ontwerpjaar: 1934 Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1934 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1934 Bijdragen: Liem Bwan Tjie (verbouwing) Opdrachtgever: mr. The Bo Djwan Opdrachtgever: Tjio Tiang Soey 1934 Adres: Malang Indonesia Adres: Soendaweg Jakarta Indonesia Opdrachtgever: Liem Tjiauw Liat Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) Adres: Peloran Semarang Indonesia Literatuur: 2;10 Archief: Nai/LIEM/vd1 (2 foto’s interieur) Bijzonderheden: Literatuur: 2;10 Een groot huis, opgebouwd uit verschillende bouwdelen die in elkaar grijpen, door glooiende daken Bijzonderheden: van verschillende hoogte gedekt. Achter het huis lig- Het gaat hier om de verbouwing van een oud-

(1891-1966) gen de dienstvertrekken. Indisch woonhuis tot een robuuste villa met grote

tjie overstekken, hoekpenanten en fraaie glas-in-lood

an ramen. In een breed venster in de achtergevel werd w b een gestileerd havengezicht van Shanghai opgeno- m men. In de serre is een lange zitbank ingebouwd, lie die door wanden met halfronde uitsparingen wordt begrensd.

liem bwan tjie (1891-1966) 73 Interieur woonhuis Liem Tjiauw Liat, Semarang (1934). Interieur woonhuis Liem Tjiauw 74 liem bwan tjie (1891-1966) Stand Oei Tiong Ham Pasar Malam, Semarang(1934-1935). liem bwan tjie (1891-1966) 75 Stand Oei Tiong Ham Pasar Malam, Semarang (1934-1935). Malam, Pasar Ham Stand Oei Tiong 76 Paviljoen Semarang 1934-’35 Kantoor Soerabaya 1935 Bijzonderheden: Voor het Oei Tiong Ham Concern heeft Liem Bwan Naam: Jaarmarktstand Oei Tiong Ham Naam: Bijkantoor Oei Tiong Ham Con- Tjie in 1930 het hoofdkantoor te Semarang onwor- Type: paviljoen cern pen. In 1941 verbouwde hij voor hetzelfde concern Ontwerpjaar: 1934-’35 Type: kantoorgebouw een kantoorgebouw te Jakarta. Uitgevoerd: ja Ontwerpjaar: 1935 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1934-’35 Uitgevoerd: ja Opdrachtgever: Oei Tiong Ham Concern Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1935 Adres: Semarang Indonesia Opdrachtgever: Oei Tiong Ham Concern Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) Adres: Soerabaya Indonesia Literatuur: 10 Literatuur: 10

Bijzonderheden: De jaarmarkt, of wel Pasar Malam, was opgebouwd rond twee rechthoekige waterbassins met in het midden een kleine kopie van de Eiffeltoren. Aan weers-

(1891-1966) zijden van het water stond een reeks gebouwen met

tjie scherpe puntdaken. Twee bouwwerken aan de kopse

an kanten van de bassins vormden de stand van het OTH w b concern, als afsluiting van het terrein. Deze beide m stands bestonden uit twee rechthoekige torens met lie daartussen een schuine kap met daaronder een terras.

Bijkantoor Oei Tiong Ham Concern, Soerabaya (1935). liem bwan tjie (1891-1966) 77 Kast voor de familie Liem Bwan Tjie (1935). Kast voor de familie Liem Bwan Tjie Kast fam. Liem Bwan Tjie Liem Bwan Kast fam. kast 1935 ja 1935 Liem Bwan Tjie Indonesia Liem Bwan Tjie archief mw. (tekening voorzijde) Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Architect/bureau: Architect/bureau: Bijzonderheden: met drie lades. De kast bestaat uit een onderstel volume met twee deuren. Daar op staat een vierkant 1,90 m. hoog, het De kast is 1,50 m. breed en De handgrepen van de onderstel is 0,45 cm. hoog. een cirkel van donker kastdeuren bevinden zich in met het lichtere hout hout, die sterk contrasteert komt ook terugvan de kast. Dit donkere hout in de van lades en kast. poten en verbindingselementen eigen gezin. De kast was bestemd voor Liems Kast 1935 Kast 78 Woonhuis 1936 Bijzonderheden: Woonhuis Semarang 1936 In een van Liems fotoboeken bevinden zich hiervan Naam: Woonhuis opnames. Locatie en opdrachtgever zijn onbekend. Naam: Woonhuis Sih Khik Yauw Type: woonhuis Type: woonhuis Ontwerpjaar: 1936 Ontwerpjaar: 1936 Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1936 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1936 Adres: Indonesia Opdrachtgever: Sih Khik Yauw Archief: Nai/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) Adres: Jl. Dr. Cipto Oengaran Semarang Indonesia Archief: NAi/LIEM/vd1 (1 katern met bestek en voorwaarden, foto’s exterieur) Literatuur: 12

Bijzonderheden:

(1891-1966) Jl. Dr. Cipto is de voormalige Karrenweg. Het gaat

tjie om een woonhuis met bijgebouw en garage. Liem

an ontwierp ook het totale interieur. w b m lie

Uitgevoerd woonhuis, locatie en opdrachtgever onbekend. liem bwan tjie (1891-1966) 79 Bijzonderheden: zich hiervan bevinden van Liems fotoboeken In een zijn onbekend. opdrachtgever Locatie en opnames. Woonhuis 1937 Woonhuis woonhuis 1937 ja 1937 Liem Bwan Tjie Indonesia (foto’s exterieur) Nai/LIEM/vd1 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: oonhuis 1937 oonhuis Architect/bureau: Architect/bureau: W Uitgevoerd woonhuis, locatie en opdrachtgever onbekend. Uitgevoerd Enkele Woonhuizen Enkele woonhuis 1937 ja 1937 Liem Bwan Tjie Sing (uitvoering) Hoat Tan Indonesia Nai/LIEM/vd1 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Bijdragen: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: oonhuis 1937 oonhuis Architect/bureau: Architect/bureau: Bijzonderheden: bevinden zich hiervanIn een van Liems fotoboeken zijn onbekend. opnames. Locatie en opdrachtgever W 80 liem bwan tjie (1891-1966) Graftombe Tan Tjoen Lee,Jakarta (1937). Graftombe Jakarta 1937 Zwembad Soerabaya 1937 Bijzonderheden: 81 Een complex met een openluchtzwembad en een Naam: Graftombe Tan Tjoen Lee Naam: Zwembad Tegalsarie restaurant; dit laatste is in 1942 gebombadeerd. Type: graftombe Type: zwembad Het is niet bekend of de resterende gebouwen nog Ontwerpjaar: 1937 Ontwerpjaar: 1937 bestaan. De bouwsom bedroeg ± f. 55.000,- . Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1937 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1937 Opdrachtgever: Tan Tjoen Lee Opdrachtgever: Han Sing Kien Adres: Jakarta Indonesia Adres: Soerabaya Indonesia Archief: NAi/LIEM/pf3 (4 bladen Archief: NAi/LIEM/vd 1 (foto’s bouw, aanzichten, plattegronden en exterieur en interieur) details); vd1 (foto’s) Literatuur: 2;6;10 Literatuur: 10 E I L

Bijzonderheden: b w

Het graf is overdekt met een sierlijk gebogen dak, N A dat rust op lotusvormige elementen. E I J T

) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 (

Zwembad Tegalsarie, Soerabaya (1937). 82 Paviljoen Jakarta 1938 Lijkenhuis Jakarta 1938

Naam: Paviljoen kinderkliniek Vereni- Naam: Lijkenhuis Vereniging Jang ging Jang Seng Ie Seng Ie Type: paviljoen Type: lijkenhuis Ontwerpjaar: 1938 Ontwerpjaar: 1938 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1938 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1938 Opdrachtgever: Vereniging Jang Seng Ie Opdrachtgever: Vereniging Jang Seng Ie Adres: Jl. Manga Besar Jakarta Adres: Jakarta Indonesia Indonesia Archief: NAi/LIEM/pf2 (omslag 2: Archief: NAi/LIEM/vd1 (1 katern met blauwdruk met plattegrond, bestek en voorwaarden); archief doorsnede en aanzichten) mw. Liem Bwan Tjie (schets Literatuur: 5;12 gevel) Literatuur: 5;12 Bijzonderheden: Het gebouw heeft een langgerekte plattegrond die in

(1891-1966) Bijzonderheden: vier delen is gedeeld. De galerij, aan een kopse

tjie Jl. Mangga Besar is de voormalige Prinsenlaan. Op kant, vormt de entreezijde; daarna komen een voor-

an het schetsontwerp is een gebouw van een laag te kamer, een lijkenkamer en een terras aan de achter- w b zien, met een glooiende kap met grote overstekken. zijde. Het gebouw is 4 m. breed en in totaal 15 m. m De voorgevel met de ingangspartij is zeer monumen- lang. De lange zijden van het gebouw hebben enkel lie taal vormgegeven. ter plaatse van de voorkamer een achthoekig venster voor de nodige lichttoetreding. Dit venster bevindt zich in de as van het gebouw. De galerij, voorkamer en lijkenkamer zijn door een naar het midden oplopend plat dak gedekt, waardoor de mid- Front-aanzicht lijkenhuis vereniging Jang delste ruimte, de voorkamer, de meeste hoogte Seng Ie, Jakarta (1938). krijgt.

liem bwan tjie (1891-1966) 83 NAi/LIEM/vd1 (1 katern met bestek en voorwaarden) 5;12 woonhuis Tan Liang Hoey Tan woonhuis woonhuis 1938 (verbouwing) Liem Bwan Tjie 1938 Hoey Liang Tan Indonesia Pekalongan Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Bijdragen: Literatuur: Ontwerpjaar: Opdrachtgever: oonhuis Pekalongan 1938 Pekalongan oonhuis Bijzonderheden: van een woonhuis met bijgebouw, Verbouwing van de woning garage en schuur en een verbouwing op het daarnaast perceel. liggende W Doorsnede lijkenhuis vereniging Jang Seng Ie, Jakarta (1938). Jakarta Seng Ie, Doorsnede lijkenhuis vereniging Jang 84 Woning Jakarta 1938 Bijzonderheden: Zwembad Semarang 1938 Het gaat hier om zes woningen naast elkaar. Naam: Woningen Tan Tjoan Keng De plattegronden zijn steeds twee aan twee Naam: Gemeentelijk zwembad Type: woning gespiegeld. De dienstruimten liggen achter op Type: zwembad Ontwerpjaar: 1938 het erf. Ontwerpjaar: 1938 Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1938 Nog bestaand: ja/2000 Opdrachtgever: Tan Tjoan Keng Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1938 Adres: Jakarta Indonesia Opdrachtgever: Gemeente Semarang Archief: NAi/LIEM/pf3 (1 blad Adres: Jl. Ki Mangunsarkoro met gevels, plattegronden, Semarang Indonesia doorsnedes en kapplan) Archief: NAi/LIEM/pf4 (4 bladen situa- Literatuur: 5;10 tie, plattegronden, doorsnedes, gevels en rioleringsplan) Literatuur: 5;7;10

(1891-1966) tjie

an w b m lie

Woningen Tan Tjoan Kong, Jakarta (1938). liem bwan tjie (1891-1966) 85 Gemeentelijk zwembad, Semarang (1938). Gemeentelijk - som bedroeg f. 35.000,- . Het gebouw bestond nog som bedroeg f. in 2000; het zwembad was echter in een speeltuin veranderd ten de kleedkamers en aan de gevel, onder twee luifels op kolommen, een fietsenberging. De twee bassins liggen op de hoogte van de eerste verdieping, waardoor de begane grondlaag van het gebouw op de tekeningen de kelder wordt genoemd. Het gebouw is afgedekt met een zadeldak. De bouw - Bijzonderheden: Het zwembad ligt met de entreezijde aan de Jl. Ki Mangunsarkoro, de voormalige Stadionweg. Een langwerpig gebouw scheidt het openlucht zwembad van de straat. Het gebouw heeft een glooiende over kapping met overstek; het middendeel, met de ingangspartij en op de eerste verdieping een restaurant, is iets hoger en springt naar voren. Tussen geprofileerde banden bevinden zich twee reeksen ventilatieopeningen in de gevel. De vleugels bevat- 86 Restaurant Semarang 1940 Bijzonderheden: Bioscoop Semarang 1940 Dit restaurant verwijst zowel in naam als in ont- Naam: Restaurant Grand werp naar Liems bioscoop Grand in Semarang, Naam: Bioscoop Grand Type: restaurant waar het restaurant zich dan ook naast bevindt. Type: bioscoop Ontwerpjaar: 1940 Ontwerpjaar: 1940 Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1940 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1940 Adres: Semarang Indonesia Bijdragen: Ooiman en Van Leeuwen aanne- Archief: Nai/LIEM/vd1 mers-architecten (uitvoering) Opdrachtgever: City Concern Adres: Semarang Indonesia Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur en interieur) Literatuur: 1;2;10;14

Bijzonderheden:

(1891-1966) Een relatief eenvoudig rechthoekig gebouw met een

tjie zadeldak en een galerij langs zij- en achtergevels.

an De entreepartij, symmetrisch opgebouwd uit in - en w b uitspringende rechthoekige bouwdelen, geeft het m gebouw een moderne monumentale uitstraling, lie zeker bij avond wanneer de verlichting het lijnenspel van het gebouw benadrukt.

Restaurant Grand, Semarang, naast de bioscoop (omstreeks 1940). liem bwan tjie (1891-1966) 87 Entree bioscoop Grand, Semarang (1940). Entree bioscoop Grand, 88 Villa Jakarta 1940 Bioscoop Semarang 1940 Woonhuis Jakarta 1941

Naam: Villa Tan Liok Tiauw Naam: Bioscoop Lux Naam: Woonhuis drs. Liem Mo Djan Type: villa Type: bioscoop Type: woonhuis Ontwerpjaar: 1940 Ontwerpjaar: 1940 Ontwerpjaar: 1941 Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1940 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1940 Nog bestaand: ja/1997 Bijdragen: Liem Bwan Tjie (interieur) Bijdragen: Ooiman en Van Leeuwen aanne- Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1941 1940 mers-architecten (uitvoering) Opdrachtgever: drs. Liem Mo Djan Opdrachtgever: Tan Liok Tiauw Opdrachtgever: City Concern Adres: Jl. Mangga Besar no. 53 Adres: Jl. Kramat Raya Jakarta Adres: Semarang Indonesia Jakarta Indonesia Indonesia Literatuur: 1 Archief: NAi/LIEM/pf4 (1 blad situatie, Literatuur: 10 plattegrond, gevels en doorsne- Bijzonderheden: des) Bijzonderheden: De bioscoop heeft de entree aan de korte kant. Deze Literatuur: 5;10;12 Deze villa heeft een symmetrische voorgevel met wordt gemarkeerd door een ronde luifel. Boven de

(1891-1966) drie grote deuren en een terras onder een luifel over ingangspartij zijn in een rechtopstaand rechthoekig Bijzonderheden:

tjie de volle breedte. De opdrachtgever had het karakter bouwdeel de personeelsruimtes gesitueerd. Hierop is Woonhuis met verdieping aan de Jl. Mangga Besar,

an van een oud-Indisch huis voor ogen. De verfijnde ruimte voor filmaankondigingen. Achter dit geheel de voormalige Baljuwweg, met salon en kantoor. w b omlijsting van de deuren en de slanke kolommen ligt de bioscoopzaal. Op de tekening heeft het huis twee verdiepingen met m zijn hier nieuw in de architectuur van Liem. Voor een zadeldak. Het is nu onherkenbaar veranderd. lie deze villa heeft Liem Bwan Tjie ook het interieur ontworpen.

liem bwan tjie (1891-1966) 89 - NAi/LIEM/vd1 (perpectiefteke- ning); pf2 (omslag 2: blauwdruk met doorsnedes en gevels); Liem Bwan Tjie archief mw. (schets in kleur) 5;12 ja (verbouwing Liem Bwan Tjie 1941 (niet uitgevoerd)) Jakarta Indonesia Kantoorgebouw Oei Tiong Ham Oei Kantoorgebouw Concern kantoorgebouw 1941 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Bijdragen: Literatuur: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: gebouw. In het ontwerp kreeg de nieuwe gevel een In het ontwerp gebouw. klassieke opbouw: een plint met middendeel en kroonlijst. Boven de plint met in het midden de entree bevinden zich zeven verticale banen met de vensters in de gevel. De verticale banen worden bovenaan afgesloten door een chinese decoraties, welke gezamenlijk een soort kroonlijst vormen. Massieve steenmassa’s aan weerszijden van de entree, een entreetrap en de situering in het midden van de gevel accentueren de entree nadrukkelijk. Bijzonderheden: worden ingedeeld en Het gebouw moest opnieuw om een nieuwe voorge- ook vroeg de opdrachtgever van het kantoor vel ten behoeve van de uitstraling

Kantoorgebouw Jakarta 1941 Jakarta Kantoorgebouw Bijzonderheden: Het heeft en garage. met verdieping Een woonhuis het wordt met veel overstek; glooiend dak een een een bal- de eerste verdieping met onderbroken door van plantenbakken als beëindiging kon rondom met de eet- en Op de begane grond zijn de borstwering. de slaap- gelegen, op de verdieping woonvertrekken personeelsruimtesvertrekken, de zich bij bevinden de garage. Woonhuis R. van Duinen van R. Woonhuis woonhuis 1941 1941 Liem Bwan Tjie Leeuwen aanne- Ooiman en Van (bouwkundig mers-architecten Ooiman en Van toezicht) 1941; Leeuwen aannemers-architecten (uitvoering) 1941 van Duinen R. Semarang Indonesia Kopeng 2 NAi/LIEM/pf1 (omslag 1: bladen met voor en achtergevel, en plattegronden begane grond verdieping) 5;12 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Bijdragen: Literatuur: Ontwerpjaar: Opdrachtgever: oonhuis Semarang 1941 Semarang oonhuis Architect/bureau: Architect/bureau: Voorgevel woonhuis R. van Duinen, Semarang (1941). Voorgevel

W 90 Ontwerpstudie Jakarta 1947

Naam: Ontwerpstudie presidentswoning Type: ontwerpstudie Ontwerpjaar: 1947 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1947 Adres: Jakarta Indonesia Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie (plattegronden en gevel)

Bijzonderheden: Het is een symmetrisch opgebouwd ontwerp, zowel in gevel, plattegrond en situering met tuinontwerp. De U-vormige plattegrond heeft in het hogere middendeel de officiële vertrekken met aan weerszijde vleugels met dienst- en privé-vertrekken. Rond het

(1891-1966) complex loopt een galerij onder een luifel. Een bor-

tjie des leidt naar de monumentale ingangspartij.

an w b m lie

Presidentswoning, Jakarta (1947). Perspectieftekening kantoorgebouw Oei Tiong Ham, Jakarta (1941). liem bwan tjie (1891-1966) 91 Presidentswoning, Jakarta (1947). Presidentswoning, Jakarta 92 Ziekenhuis Makassar 1948 Bijzonderheden: Hogeschool Makassar 1948 In dit ontwerp zien we zowel elementen uit Liems Naam: Staatsziekeninrichting decoratieve woonhuizen als uit zijn strakke grote Naam: H.B.S. ‘Concordante’ Type: ziekenhuis gebouwen. Het ziekenhuis is een symmetrisch opge- Type: schoolgebouw Ontwerpjaar: 1948 zet complex, opgebouwd uit rechthoekige bouwli- Ontwerpjaar: 1948 Uitgevoerd: ja chamen van verschillende hoogte, voorzien van Uitgevoerd: nee Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1948 bandvensters. Bij het hoogste deel van het complex, Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1948 Opdrachtgever: Gouvernement Oost Indonesie de entreepartij, zien we smalle verticale lichtstro- Opdrachtgever: Gouvernement Oost Indonesië Adres: Makassar Indonesia ken. Het complex is gedekt met glooiende kappen Adres: Makassar Indonesia Archief: NAi/LIEM/rd1 met veel overstek. De bouwsom voor dit Centraal Archief: NAi/LIEM/rd2 (1 perspectief (1 perspectieftekening) Burgerlijk Ziekenhuis bedroeg f. 1.300.000,-. met originele handtekening); Literatuur: 2 vd1 (1 perspectieftekening) Literatuur: 10

Bijzonderheden: Een gebouw van grotendeels één laag, met aan

(1891-1966) weerszijden van de entreepartij een kleine verdie-

tjie ping. De overstekende platte daken en de naar voren

an springende luifels boven de vensters geven het w b gebouw een strakke, horizontale belijning, die wordt m onderbroken door de hogere entreepartij. De bouw- lie som bedroeg f. 300.000,- , maar het gebouw is nooit gebouwd (onder andere door geldgebrek als gevolg van de oorlog).

Staatsziekenhuis, Makassar (1948). liem bwan tjie (1891-1966) 93 Niet uitgevoerd ontwerp van de H.B.S. Concordante, Makassar (1948). Makassar Niet uitgevoerd ontwerp van de H.B.S. Concordante, 94 Graftombe 1948 Woonhuis Jakarta 1948 Post-telegraaf kantoor Makassar 1948

Naam: Graftombe Liem Hwie Giap en Naam: Woonhuis Hioe Tjo Joeng Naam: Post-telegraaf kantoor The Ien Nio Type: woonhuis Type: postkantoor Type: graftombe Ontwerpjaar: 1948 Ontwerpjaar: 1948 Ontwerpjaar: 1948 Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1948 Uitgevoerd: ja Bijdragen: Liem Bwan Tjie (verbouwing) Opdrachtgever: Gouvernement Oost Indonesië Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1948 1948 Adres: Makassar Indonesia Opdrachtgever: Liem Hwie Giap en The Ien Nio Opdrachtgever: Hioe Tjo Joeng Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie Adres: Indonesia Adres: Jl. Mangga Besar Jakarta (werkenlijst) Archief: NAi/LIEM/pf1 (omslag 1: 1 Indonesia blad aanzichten en doorsnedes, Archief: NAi/LIEM/pf2 (omslag 2: 3 Bijzonderheden: 1 blad ontwerp grafschrift) bladen interieurperspectiefjes, De bouwsom van het werk bedroeg f. 500.000,- . Literatuur: 10 2x chinese kamer en slaapkamer); vd1 (kostenbegroting, Bijzonderheden: foto’s)

(1891-1966) De grafplaat op het graf van dit echtpaar wordt Literatuur: 5;12

tjie overdekt door een luifel. Aan het hoofdeinde staat

an een verticale gedenkplaat. Bijzonderheden: w b Jl. Mangga Besar is de voormalige Compagnieweg. m Liem ontwierp hier een totaal nieuw interieur, inclu- lie sief meubilering. In dit totaalontwerp is de synthese tussen de zakelijke indeling en de chinese elementen goed te zien.

liem bwan tjie (1891-1966) 95 NAi/LIEM/pf3 (2 bladen met NAi/LIEM/pf3 (2 bladen met aanzichten en plattegronden) 10 ja 1949 Liem Bwan Tjie Semarang Indonesia Graftombe mevr. Liem Kiem Liem Kiem Graftombe mevr. Lioe geb. Oei graftombe 1949 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Literatuur: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Architect/bureau: Architect/bureau: Bijzonderheden: helling. De rechte Dit graf ligt op een glooiende luifel boven het graf rust op vier kolommen, met het hoofdeinde een tussen de twee kolommen aan is afgedekt door een gedenkplaat. De grafkelder plint. En natuur- rechte grafplaat op een smalle stenen muur vormt de afscheiding met de andere graven.

Graftombe Semarang 1949 Semarang Graftombe Bijzonderheden: Bwan Tjie Liem is voor mevrouw Dit meubel Liem heeftgemaakt. ontwerpen een hele reeks vormenspiegels met verschillende gemaakt met waarin een rechthoekig). Een ontwerp (ovaal, rond, spiegel, smal en hoog, is verwerkt,rechthoekige is van spiegel staat op een onderstel uitgevoerd. De het dragende elementen geven drie lades. Kleine uiterlijk. geheel een sierlijk Toiletspiegel toiletspiegel 1949 ja 1949 Liem Bwan Tjie Jakarta Indonesia Liem Bwan Tjie archief mw. (ontwerpstudies en definitief ontwerp) Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Spiegel voor mevr. Liem Bwan Tjie (1949). Liem Bwan Tjie Spiegel voor mevr. Architect/bureau: Architect/bureau:

Toiletspiegel Jakarta 1949 Jakarta Toiletspiegel 96 Leprozenhuis Tangerang 1950 Grafmonument Jakarta 1950 Woonhuis Jakarta 1951

Naam: Leprozerie Naam: Grafmonument Kwa Tjoan Sioe Naam: Woonhuis dr. Sih Seng Thau Type: leprozenhuis Type: grafmonument Type: woonhuis Ontwerpjaar: 1950 Ontwerpjaar: 1950 Ontwerpjaar: 1951 Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1951 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1950 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1950 Opdrachtgever: dr. Sih Seng Thau Opdrachtgever: Indonesisch Gouvernement Opdrachtgever: Kwa Tjoan Sioe Adres: Diati Petamburam 19 Jakarta Adres: Tangerang Indonesia Adres: Jakarta Indonesia Indonesia Archief: NAi/LIEM/rd3 (2 lichtdrukken Archief: NAi/LIEM/pf3 (3 bladen met Archief: NAi/LIEM/pf2 (omslag 3: 2 met situatie) aanzichten monument en graf- bladen plattegronden, doorsne- Literatuur: 10 plaat en details wierrookvat); des en kapplan) vd1 (foto’s) Literatuur: 5;12 Bijzonderheden: Literatuur: 10 Het ontwerp bestaat uit de ‘verkaveling en het Bijzonderheden: bestemmingsplan voor de landsleprozie te Tangge- Bijzonderheden: Woonhuis met verdieping en dienstvertrekken. Het

(1891-1966) rang’ voor dorp en hospitaal met de bijbehorende Het monument bestaat uit een rechthoekige graf- hoofdgebouw heeft een grote, stijle kap. De dienst-

tjie ontwerpen voor de verschillende gebouwen. Op het plaat met daarbovenop een verticale gedenkplaat, vertrekken liggen in een vleugel van een enkele laag

an terrein bevinden zich woonhuizen, kerken en een een halve bol en een wierookvat. achter het huis. Langs de dienstvertrekken ligt de w b tempel, zorggebouwen, werkplaatsen, ontspannings- achtertuin. De entree, een overdekt terras, wordt m terreinen (voetbalveld, park, sawa’s) en begraaf- door de twee treden naar het terras en het uitsprin- lie plaatsen (apart voor de verschillende godsdiensten). gend, rond balkon van de bovenliggende slaapkamer De bouwsom bedroeg ongeveer f. 6.000.000,- . geaccentueerd.

liem bwan tjie (1891-1966) 97 NAi/LIEM/rd2 (1 perspectief) NAi/LIEM/rd2 kantoorgebouw Chinese Kamer Chinese kantoorgebouw van Koophandel kantoor 1951 1951 Liem Bwan Tjie Jakarta Indonesia Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Ontwerpjaar: Architect/bureau: Architect/bureau: Bijzonderheden: heeftDe voorgevel van dit gebouw een robuust De lange gevel heeft boven de plint een karakter. met daartussen verticale geleding van kolommen die van vensters en gesloten muurelementen, plaatse van de Chinese decoraties voorzien zijn. Ter voren geplaatst; met een entree is de gevel iets naar kolommen en bordes onder een luifel op dubbele het trappenhuis ontstaat daarboven de lichtbeuk van een monumentale ingangspartij. Kantoor Jakarta 1951 Jakarta Kantoor Bijzonderheden: De Garuda heeft bioscoop eerste een uitkragende voorzijde de aan ronding een met die verdieping, ver van foyer, Hier bevindt zich de naar voren springt. waaruit door het met de ronding meelopende men uitzicht luifel een panoramisch bandvenster met heeft. in de gelegen entree ligt altijd De daaronder het monu- toren draagt mede bij aan De schaduw. van het vrijstaande gebouw. mentale karakter Bioscoop GarudaBioscoop bioscoop 1951 1951 Liem Bwan Tjie Semarang Indonesia (1 perspectief) NAi/LIEM/rd2 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Ontwerpjaar: Architect/bureau: Architect/bureau: Bioscoop Garuda, Semarang (1951). Bioscoop Garuda,

Bioscoop Semarang 1951 Semarang Bioscoop 98 liem bwan tjie (1891-1966) Kantoorgebouw ChineseKamervan Koophandel,Jakarta (1951). liem bwan tjie (1891-1966) 99 Stadion Ikada, Jakarta (1951-1953). Stadion Ikada, Jakarta 100 Sportcomplex Jakarta 1951-1953 Instituut Soerabaya 1951-1958 Bijzonderheden: Het ontwerp is gebaseerd op een gecompliceerd Naam: Stadion Ikada Naam: Mond- en klauwzeer instituut programma voor de indeling van het totale terrein Type: sportcomplex Type: instituut met een kantoor- en administratiegebouw en onder Ontwerpjaar: 1951-1953 Ontwerpjaar: 1951-1958 andere een laboratorium en een hooiloods. Bij het Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja ontwerp speelden hygiënische aspecten een belang- Nog bestaand: nee Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1951-1958 rijke rol. De terreinindeling is symmetrisch van Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1951-1953 Opdrachtgever: Indonesisch Gouvernement opzet met als entree het tussen twee wegen gesitu- Bijdragen: Souw Lian Tjay (uitvoering) Adres: Jl. Lama(Wonotjolo) Soerabaya eerde administratiegebouw dat het hoofdgebouw 1951 Indonesia van het terrein is. Het gebouw is opgebouwd uit Adres: Medan Merdeka Jakarta Archief: NAi/LIEM/rd6 (9 bladen met een aantal rechthoekige bouwdelen. De platte daken Indonesia plattegronden en gevels van hebben veel overstek, het dak op de eerste verdie- Archief: NAi/LIEM/rd1 (2 perspectie- laboratorium en hooiloods); pf4 ping loopt door in een luifel, zodat een galerij rond- ven); pf1 (omslag 2: 2 perspec- (situatietekening en perspectief); om het gebouw ontstaat. De bouwsom bedroeg tieven); vd1 (foto’s opbouw tri- vd1(tekeningen en foto’s) Rp. 20.000.000,- . bune); archief mw. Liem Bwan Literatuur: 5;10;12

(1891-1966) Tjie (foto van Liem Bwan Tjie en

tjie anderen op overkapping tribune)

an Literatuur: 4;5;10;12 w b m Bijzonderheden: lie Het stadion, dat geheel als staalconstructie was opgebouwd, stond op de Medan Merdeka (voorma- lig Koningsplein) in Jakarta, een belangrijke plek midden in de stad. Later is het verplaatst naar Irian Barat, het vroegere Nieuw Guinea, maar inmiddels is het gesloopt. Het stadion bestond uit een atletiekveld met aan de twee lange zijden overdekte tribunes. Aan de korte zijden van het veld waren onover- dekte tribunes. Onder een van de overdekte tribunes langs de lange zijde lag het stadiongebouw. Dit werd gemarkeerd door een imposante verticale toren boven de entree. De bouwsom bedroeg Rp. 7.000.000,- . Mond- en klauwzeer instituut, Soerabaya (1951-1958). liem bwan tjie (1891-1966) 101 Woonhuizen KLM, Jakarta (1952). KLM, Jakarta Woonhuizen 102 Woonhuis Jakarta 1952 Bijzonderheden: Grafmonument 1952 Er zijn zes typen ontworpen waarvan het vloerop- Naam: Woonhuizen KLM pervlak varieert van ±100 m2 tot ± 170 m2. Naam: Grafmonument Dick Remmers Type: woonhuis De indeling bestaat uit een voorgalerij of terras als Type: grafmonument Ontwerpjaar: 1952 entree, een woon-eetruimte in het midden, onder Ontwerpjaar: 1952 Uitgevoerd: ja het hoogste deel van de kap, en privévertrekken Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1952 langs de gevels, waar de kap lager is. Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1952 Opdrachtgever: KLM Adres: Indonesia Adres: Jakarta Indonesia Archief: NAi/LIEM/pf1 (omslag 1: 2 Archief: NAi/LIEM/pf2 (omslag 3: 6 bladen met aanzichten) bladen met plattegronden, Literatuur: 10 doorsnedes en gevels) Literatuur: 5;10;12 Bijzonderheden: Het monument bestaat uit een grafplaat van wit marmer met een kleine plint van zwart marmer. Op het hoofdeinde een wit marmeren kubus met

(1891-1966) naam en gegevens.

tjie

an w b m lie

Woonhui- zen KLM, Jakarta (1952). liem bwan tjie (1891-1966) 103 - - NAi/LIEM/rd2 (2 perspectie ven), pf2 (omslag 2: 15 bladen met plattegronden, doorsnedes, en achtergevel); vd1 voor- (foto’s ontwerptekeningen); Liem Bwan Tjie archief mw. (foto van tekening) 5;10;12 nee 1952-1953 Liem Bwan Tjie Indonesia Jl. Djawa Jakarta Kantoorgebouw met showroom met Kantoorgebouw Intraport NV Handelmij. kantoorgebouw 1952-1953 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Literatuur: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Architect/bureau: Architect/bureau: Bijzonderheden: voor een kantoorgebouw met show Voorontwerp hoog en heeftroom. Het gebouw is zes verdiepingen een dakterras. De benedenverdieping is door winkels bezet, de bovenliggende lagen zijn bestemd voor kantoorruimtes, behalve de zesde laag waar zes appartementen zijn gepland. Het middendeel van de gevel springt naar voren; de bandvensters en balkons geven dit deel een horizontale geleding. Bij de winkelpui op de begane grond ontstaat hierdoor een galerij.

Kantoorgebouw Jakarta 1952-1953 Jakarta Kantoorgebouw Bijzonderheden: - naar ont zelf is uitgevoerd bioscoop De Menteng met het bureau samen J.M. Groenewegen, werp van Bwan Tjie heeftAssociatie. Liem het aangrenzende om een ontworpen. Het gaat hier winkelgebouw lagen met de winkelruimtesgebouw van zes op de met met daarboven vijf verdiepingen begane grond, kantoren. De gevel is symmetrisch waarschijnlijk midden, plint met de entree in het van opbouw: een bandvensters en een middendeel van horizontale trappenhuizen borstweringen met aan weerszijden hoogte. achter een venster over de volle Winkelgebouw Menteng Winkelgebouw winkelgebouw 1952 1952 Liem Bwan Tjie Jakarta Jl.Hos.Cokroaminoto Indonesia (1 blad met sil- NAi/LIEM/pf4 - houet bioscoop en gevel winkel a2 boek 3 gebouw); NAi/GROY (interieur en exterieurfoto’s, luchtfoto, krantenknipsels), a5 brief 16 GROY 13 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Literatuur: Ontwerpjaar: Architect/bureau: Architect/bureau: Gevel winkelgebouw Menteng, Jl.Hos.Cokroaminoto, Jakarta (1952). Jl.Hos.Cokroaminoto, Jakarta winkelgebouw Menteng, Gevel

inkelgebouw Indonesia 1952 Indonesia Winkelgebouw 104 liem bwan tjie (1891-1966) Kantoorgebouw metshowroomN.V. Handelsmaatschappij Intraport,Jakarta (1952-1953),nietuitgevoerd. Bioscoop Jakarta 1963 105

Naam: Bioscoop Type: bioscoop Ontwerpjaar: 1963 Uitgevoerd: nee Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1963 Adres: Jakarta Indonesia Archief: Nai/LIEM Literatuur: 5;12

Bijzonderheden: Twee verschillende schetsontwerpen voor een bios- E I L coop in Jakarta tonen een strak vormgegeven vrij- m staand gebouw met een galerij op de begane grond b w en een hoektoren.; Het ene ontwerp is wat rijker N A gedetailleerd, met name door de trapsgewijze E I J T opbouw van de hoektoren. ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 (

Gevelstudie complex Bioscoop en kantoorgebouw, Jakarta (1953). 106 liem bwan tjie (1891-1966) Stadion, Medan (1953-1955). Medan 1953-1955 Bijzonderheden: 107 Het stadion bestaat uit een atletiekveld met rondom Naam: Stadion Medan een tribune. De entree van het stadion bestaat uit Ontwerpjaar: 1953-1955 een langgerekt gebouw met een overdekte tribune. Uitgevoerd: ja Alle faciliteiten bevinden zich onder deze tribune. Nog bestaand: ja/2000 Het langgerekte volume wordt onderbroken door Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1953-1955 een vertikaal element: een hoge rechthoekige toren, Adres: Telada Medan Indonesia die de plaats van de ingang aangeeft. De bouwsom Archief: NAi/LIEM/rd1 bedroeg Rp. 4.500.000,- . (2 perspectieftekeningen) Literatuur: 10;11

E I L m b w N A

E I J T ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 (

Stadion, Medan (1953-1955). 108 liem bwan tjie (1891-1966) Administratiegebouw Sin MingHui ziekenhuis,Jakarta (1954). Kantoorgebouw Jakarta 1954 Woningcomplex Jakarta 1954 Woning Jakarta 1954 109

Naam: Administratiegebouw Sing Ming Naam: Woningcomplex Hongkong and Naam: Directeurswoning Bank Indone- Hui ziekenhuis Shanghai Banking Corporation sia Type: kantoorgebouw Type: woningcomplex Type: woning Ontwerpjaar: 1954 Ontwerpjaar: 1954 Ontwerpjaar: 1954 Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1954 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1954 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1954 Opdrachtgever: Bank Indonesia Opdrachtgever: dr. Loe Ping Kian Opdrachtgever: Hongkong and Shanghai Bank- Adres: Jakarta Indonesia Adres: Jl. Tanggerang (wijk Grogol) ing Corporation Archief: NAi/LIEM/pf1 (omslag 1: 1 Jakarta Indonesia Adres: Jakarta Indonesia perspectief tekening) Archief: NAi/LIEM/rd2 (1 perspectief), Archief: NAi/LIEM/pf3 (6 bladen aan- Literatuur: 5;12 pf1 (omslag 2: 1 perspectief) zichten, doorsnedes, plattegron- E I L Literatuur: 5;10;12;13 den en details) Bijzonderheden: m

Literatuur: 5;10;12 Een robuuste villa van twee verdiepingen. Rondom b w

Bijzonderheden: een deel van het huis loopt een galerij, gevormd N A

Architect J.M. Groenewegen heeft voor dit zieken- Bijzonderheden: door het balkon en een luifel. Onder het balkon E I J T huis het stedenbouwkundig plan en de algemene Het gebouw telt drie woningen, twee op de begane bevindt zich hier de entree. De glooiende daken met ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 ( opzet gemaakt. Het betreft een ziekenhuis van 800 grond en een op de verdieping. Het bijgebouw her- veel overstek zijn kenmerkend voor de woonhuizen bedden op een terrein van 260 m breed bij 400 m bergt de garages en de personeelsruimten. Het is in van Liem Bwan Tjie. diep. Ook ontwierp hij het hoofdgebouw, de polikli- feite een grote uitvoering van een eensgezinswoning niek, de apotheek en enkele dokterswoningen. Het met kap. De entrees van de drie woningen liggen administratiegebouw sluit qua ontwerpstijl aan bij naast elkaar; de woning op de verdieping is bereik- de polikliniek van Groenewegen. Het gebouw, twee baar via een apart trappenhuis dat de twee wonin- lagen hoog, heeft een middendeel en twee vleugels gen op de begane grond van elkaar scheidt. In de onder een schuine kap. woningen is een ventilatie systeem tussen het ver- laagd plafond en de bovenliggende vloer gemaakt, waardoor de hoogte van een woonlaag groter is dan normaal. In het archief bevinden zich ook de tekeningen voor de aanrechtbladen en de garagedeur met cordonbeslag.

110 liem bwan tjie (1891-1966) Directeurswoning Bank Indonesia,Jakarta (1954). Hotel Tegal 1954 Bijzonderheden: Woonhuis Jakarta 1954 -1955 111 Het hotel van twee lagen heeft de entree aan de Naam: Hotel Merahputih korte kant van het gebouw, waar zich ook de alge- Naam: Woonhuis met verdieping Yap Type: hotel mene functies en het trappenhuis bevinden. Op de Yan Pin Ontwerpjaar: 1954 eerste verdieping is een groot terras over de volle Type: woonhuis Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1954 breedte. Achter dit algemene deel zijn de kamers Ontwerpjaar: 1954 -1955 Adres: Tegal Indonesia gesitueerd. De kamers op de begane grond hebben Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1954 -1955 Archief: NAi/LIEM/rd2 (1 perspectief toegang tot de tuin vanaf een terras. De kamers op Opdrachtgever: Yap Yan Pin tekening) de verdieping hebben een balkon dat de daaronder Adres: Jl. Prita Jakarta Indonesia gelegen terrassen overdekt. Deze balkons krijgen Archief: Nai/LIEM/pf4 (1 blad situatie, schaduw door het overstekende platte dak. Merah- plattegrond, gevels en doorsnedes) putih betekent letterlijk roodwit. Bijzonderheden: E I L Dit woonhuis heeft. in tegenstelling tot de meeste m

woonhuizen van Liem Bwan Tjie, platte daken. Het b w

heeft een oppervlakte van 430 m2 (inclusief de ter- N A

rassen), verdeeld over drie lagen. Het huis bevat E I J T

negen slaapkamers met eigen sanitaire voorzienin- ) 6 6 9 1 - 1 9 8 1 ( gen. Dienstruimtes zijn op de tekening niet aangege- ven. Door de verspringende plattegronden ontstaan er steeds andere hoeken in de bouwmassa waardoor elk aanzicht verschillend is. Het lijkt of het gebouw voortdurend in beweging is. Dit wordt mede veroor- zaakt doordat de ruimtes al naar gelang hun functie in hoogte verschillen waardoor de horizontale dak- lijsten steeds op een andere hoogte zitten.

Hotel Merahputih, Tegal (1954). 112 Instituut Bogor 1956 Bijzonderheden: Kantoorgebouw Jakarta 1956-1958 De eerste verdieping heeft een strak gevelvlak met Naam: Hoofdgebouw Virus Instituut een bandvenster rondom; de begane grond springt Naam: Kantoorgebouw Ministerie van Type: instituut terug - achter kolommen is hier een galerij rondom Landbouw Ontwerpjaar: 1956 het gebouw. Het ontwerp was gebaseerd op een Type: kantoorgebouw Uitgevoerd: ja complex programma van hygiënische eisen. Ontwerpjaar: 1956-1958 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1956 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1956-1958 Adres: Bogor Indonesia Adres: Jakarta Indonesia Archief: NAi/LIEM/rd1 (1 perspectief); Archief: NAi/LIEM/pf1 (omslag 1: 3 vd1 (2 grote foto’s en foto’s in perspectieftekeningen);LIEM/ album); archief mw. Liem Bwan rd1 (2 perspectieven, platte- Tjie(perspectiefschets in kleur) gronden) Literatuur: 10 Literatuur: 5;10;12

Bijzonderheden: Van dit ontwerp bestaan drie varianten. In alle

(1891-1966) gevallen gaat het om een kantoorgebouw dat door

tjie bandvensters en borstweringen een horizontale gele-

an ding krijgt.. De varianten verschillen in het aantal w b lagen en in de plaats van de entreepartij. De entree m bevindt zich in alle varianten in een naar voren lie springend bouwdeel en wordt geaccentueerd door toegangstreden, een luifel en de verticale vensters bij het trappenhuis boven de luifel.

Ontwerpschets hoofdgebouw Virus Instituut, Bogor (1956).

Kantoorgebouw Ministerie van Landbouw, Jakarta (1956-1958). liem bwan tjie (1891-1966) 113 nee 1957 Liem Bwan Tjie Indonesia Jl. Thamrin Jakarta 5 Bank Indonesia bankgebouw 1957 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Literatuur: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Architect/bureau: Architect/bureau: Bijzonderheden: De Bank Indonesia vormde het onderwerp een van bureau Silaban, Liem besloten prijsvraag tussen het Het Bwan Tjie en het bureau Ingenegeren-Vrijburg. werd uitgeko- ontwerp van Silaban en Groenewegen zen en uitgevoerd. Bankgebouw Jakarta 1957 Jakarta Bankgebouw Bijzonderheden: plattegrond; een vierkante met Een marktgebouw - door dak worden verlicht binnen de marktstraten heeftlichten. Het gebouw bij de twee lagen, behalve een derde waar een soort penthouse hoofdtoegang, laag vormt. springt naar bin- De benedenverdieping het een galerij met schaduw rondom nen, waardoor toegan- De markt binnen is door gebouw ontstaat. De hoofdtoe- gebouw bereikbaar. gen rondom het en wordt daardoor gang doorsnijdt de drie lagen bedroeg sterk geaccentueerd. De bouwsom Rp. 15.000.000,- . Marktgebouw Pasar Pagi Pasar Marktgebouw marktgebouw 1957 ja 1957 Liem Bwan Tjie Tegal gemeentebestuur Indonesia Tegal NAi/LIEM/rd2 (2 perspectieftekeningen) 10 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Literatuur: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Opdrachtgever: Marktgebouw Pasar Pagi, Tegal (1954). Tegal Pagi, Pasar Marktgebouw Architect/bureau: Architect/bureau:

arktgebouw Tegal 1957 Tegal Marktgebouw 114 Stadion Palembang 1957 Brandweerkazerne Palembang 1957 Grafmonument 1960

Naam: Stadion Palembang Naam: Brandweerkazerne Naam: Grafmonument voor H. A. Kan Type: stadion Type: brandweerkazerne Type: grafmonument Ontwerpjaar: 1957 Ontwerpjaar: 1957 Ontwerpjaar: 1960 Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1957 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1960 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1957 Opdrachtgever: Gemeente Palembang Opdrachtgever: H. A. Kan Adres: Palembang Indonesia Adres: Palembang Indonesia Adres: Indonesia Literatuur: 10 Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie Archief: NAi/LIEM/pf1 (omslag 1: 1 (werkenlijst) blad met aanzichten en Bijzonderheden: perspectief) De bouwsom bedroeg f. 5.000.000,- Bijzonderheden: De bouwsom bedroeg Rp. 2.500.000,- . Bijzonderheden: Het monument bestaat uit een rechthoekige grafplaat van groen graniet op een plint van zwart graniet. Aan het hoofdeinde is een verticaal recht-

(1891-1966) hoekig element geplaatst van wit terrazzo met

tjie daarnaast enkele wit granieten blokken. De naam

an en jaartallen zijn in een zwart marmeren plaat w b gegraveerd welke aan het verticale element is beves- m tigd. lie

liem bwan tjie (1891-1966) 115 NAi/LIEM/pf1 (omslag 1: 1 NAi/LIEM/pf1 doorsnedes blad met aanzichten, en plattegrond) ja 1960 Liem Bwan Tjie Graftombe graftombe 1960 Type: Type: Naam: Naam: Archief: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Architect/bureau: Architect/bureau: Bijzonderheden: Het gaat hier om een graftombe voor drie personen uit wit marmer graniet. Het graf is overdekt en Aan het hoofdeinde van door een horizontale luifel. gedenkplaat gemaakt de drie graven is een verticale met ruimte voor drie gedenkstenen.

Graftombe 1960 Graftombe Grafmonument voor H. A. Kan (1960). Grafmonument 116 Departement Jakarta 1960-1961 Bijzonderheden: Polikliniek Jakarta 1960-1965 De tekeningen laten verschillende ontwerpen zien Naam: Gebouw Departement van het gebouw. De opzet is steeds hetzelfde, maar Naam: Polikliniek Ziekenhuis Husada Landspolitie het aantal bouwlagen varieert van drie tot vier. De Type: polikliniek Type: departement gevel krijgt door de afwisseling van de galerijen Ontwerpjaar: 1960-1965 Ontwerpjaar: 1960-1961 erlangs en de bandvensters van de verdiepingen, Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja een horizontale geleding. De begane grondgevel Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1960-1965 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1960-1961 ligt terug ten opzichte van de verdiepingsgevels. Adres: Jl. Raya Mangga Besar Jakarta Opdrachtgever: Ministerie van Politie De entree bevindt zich in het midden, tussen twee Indonesia Adres: (Kebayoran Baru) Jakarta naar voren springende halfronde vleugels op de Archief: NAi/LIEM/rd2 (1 lichtdruk met Indonesia begane grond. De ingangspartij wordt geaccentu- plattegronden en gevels), pf4 Archief: NAi/LIEM/rd1 (7 bladen per- eerd door de verticale geleding van het bouwdeel (lichtdruk met plattegrond en spectieven, lichtdrukken, platte- daarboven. De bouwsom bedroeg Rp. 25.000.000,- doorsnedes) gronden en geveltekeningen); . Literatuur: 5;10;12 pf1(omslag 1: 2 perspectieven) Literatuur: 4;5;10;12 Bijzonderheden:

(1891-1966) Het betreft een onderdeel voor het Jang Seng Ie

tjie ziekenhuis. Het gebouw bestaat uit een langgerekt

an volume van twee lagen. Op de begane grond is in het w b midden een onderdoorgang van waaruit de eerste m verdieping wordt ontsloten. Op de begane grond lie bevinden zich de onderzoekskamers en wachtruim- tes. Op de eerste verdieping de administratie-, de kantine-, vergader- en directieruimtes.

Gebouw departement landspolitie, Jakarta (1960-1961). liem bwan tjie (1891-1966) 117 Schoolgebouw onderwijsinstituut Tjikini, Jakarta (1961). Jakarta Schoolgebouw onderwijsinstituut Tjikini, 118 Schoolgebouw Jakarta 1961 Schrijfbureau 1961 Bijzonderheden: Deze bijzondere schrijftafel ontwierp Liem voor zijn Naam: Schoolgebouw onderwijsinsti- Naam: Schrijfbureau vriend Khouw Bian Tie, die een bekend econoom tuut Tjikini Type: schrijfbureau was en directeur van het International Monetary Type: schoolgebouw Ontwerpjaar: 1961 Fund (IMF) in Washington. De schrijftafel in Ontwerpjaar: 1961 Uitgevoerd: ja doorsnede ovaal van vorm. Het schrijfgedeelte kan Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1961 worden afgedekt met een oprolbaar blad. Achter het Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1961 Opdrachtgever: drs. Khouw Bian Tie schrijfgedeelte is een opbergruimte, afsluitbaar met Opdrachtgever: onderwijsinstituut Tjikini Adres: Indonesia schuifdeurtjes. Adres: Jakarta Indonesia Archief: NAi/LIEM/pf3 (4 bladen met Archief: NAi/LIEM/rd1 (2 perspectie- doorsnede en details) ven), pf1 (omslag 2: 2 perspec- Literatuur: 10 tieven); vd1 (perspectieftekening) Literatuur: 5;10;12

(1891-1966) Bijzonderheden:

tjie Opvallend aan dit gebouw is de enorme opening in

an de voorgevel met geprononceerde omlijsting, waarin w b zich louvres bevinden, die voor ventilatie en licht- m toetreding zorgen. Aan de zijgevel zien we op alle lie drie de lagen smalle bovenlichten, waar de lichttoetreding nog getemperd wordt door luifels.

Schrijfbureau Khauw Bian Tie (1961). liem bwan tjie (1891-1966) 119 - NAi/LIEM/rd4 (9 bladen origi nelen en lichtdrukken van twee versies) 10 ja 1962 Liem Bwan Tjie in Vereniging Boeddhistische Indonesië Djalanan Tjipanas Indonesia Boeddhistisch klooster Chota- klooster Boeddhistisch Panthaka klooster 1962 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Literatuur: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Opdrachtgever: Architect/bureau: Architect/bureau: Bijzonderheden: vereniging in Het ontwerp voor de boeddhistische met een Indonesië bestaat uit een kloostergebouw ontworpen. Uit de tempel. Er zijn twee versies leiden welke versie is ontwerptekeningen is af te uitgevoerd, gezien de handtekeningen van de Het ontwerp heeft aannemer(s) en opdrachtgever. geen verdieping. Het tempelgedeelte bestaat uit een serene, hoge, rechthoekige ruimte met een gewelfde kap, daklicht en zijramen. Aan de tempel grenzen de kloostergebouwen die rond een open ‘hof’ zijn gelegd.

Klooster Tjipanas 1962 Tjipanas Klooster Bijzonderheden: de terreinindeeen opzet voor behelst Het ontwerp - Menado met en campus te universiteit ling van een gebouw voor kunstwetenschappen onder andere op het terrein.en een woning grote gebouw Het heeftvoor de kunstwetenschappen en het de zaal Hieron- boven het maaiveld liggen. podium op 3 m. de opslagruimtesder bevinden zich stoelen en voor zadeldaken kap bestaat uit een serie requisieten. De waaronder gebouw, in de lengterichting van het over de hele hoogte van zich hoge verticale vensters inspringen van de de zaal bevinden, die door het van het dak voldoende vensters of het uitspringen - en ook door de composi schaduw krijgen. Hierdoor, en verticale tie van hogere en lagere horizontale een expressief karak- bouwdelen, krijgt het gebouw De bouwsom bedroeg Rp. 350.000.000,- ter. Universiteitcomplex Unisut Universiteitcomplex universiteit 1961-1963 ja 1961-1963 Liem Bwan Tjie Universiteit Menado Menado Indonesia met NAi/LIEM/rd7 (10 bladen - situatie, gebouw voor kunstwe tenschappen en een woning) 10 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Literatuur: Uitgevoerd: Ontwerpjaar: Opdrachtgever: Universiteitcomplex Unisut, Menado (Noord-Celebes) (1961-1963). (Noord-Celebes) Universiteitcomplex Unisut, Menado Architect/bureau: Architect/bureau:

enado 1961-1963 Menado Universiteit 120 liem bwan tjie (1891-1966) Gevel BoeddhistischkloosterChota-Panthaka, Tjipanas (1962). liem bwan tjie (1891-1966) 121 Tempel Wang Kiap Sie, Jl. Laotse, Jakarta (1962). Jl. Laotse, Jakarta Kiap Sie, Wang Tempel 122 Tempel Jakarta 1962 Ziekenhuis Ambon-stad 1962-1964 Kerk Jakarta 1964

Naam: Tempel Wang Kiap Sie Naam: Zenuwlijders Instituut Karang Naam: R.-k. kerk Type: tempel Panjang Type: kerk Ontwerpjaar: 1962 Type: ziekenhuis Ontwerpjaar: 1964 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1962 Ontwerpjaar: 1962-1964 Uitgevoerd: ja Adres: Jl. Laotse Jakarta Indonesia Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1964 Archief: NAi/LIEM/rd5 (6 bladen Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1962-1964 Opdrachtgever: R.-k. gemeenschap Jakarta perspectieven, gevels, platte- Opdrachtgever: Ministerie van Gezondheid Adres: Kramatdjati Jakarta Indonesia gronden van 2 versies) Adres: Karang Panjang Ambon-stad Archief: NAi/LIEM/rd6 (3 perspectie- Literatuur: 10 Indonesia ven), pf1 (omslag 1: perspectief- Archief: NAi/LIEM/pf1 (omslag 2: 16 tekening) Bijzonderheden: bladen met situatie, plattegron- Literatuur: 5;10;12 Voor deze Chinese tempel zijn ook twee verschillen- den, aanzichten en terreinopzet) de versies ontworpen, een traditioneel en een meer Literatuur: 5;10;12 Bijzonderheden: modern vormgegeven ontwerp. Zeer waarschijnlijk Voor deze kerk zijn verschillende ontwerpen

(1891-1966) is het laatste ontwerp de definitieve versie gewor- Bijzonderheden: gemaakt. Het ontwerp uit 1964 is uitgevoerd. In dit

tjie den, gezien de datering op de tekeningen. Het is een In het archief zijn van enkele gebouwen op het ter- ontwerp staat een strak vormgegeven klokkentoren

an symmetrisch geheel waarbij de tempelruimte een rein van het ziekenhuiscomplex verschillende ont- los van het kerkgebouw. De kerkzaal met daarin het w b hoge rechthoekige ruimte is, centraal gelegen in het werpen. Onduidelijk is welke de definitieve versie is. altaar wordt door een zadeldak met bijzondere hou- m ontwerp, met aan weerszijden de bijruimtes. Het De bouwsom van het totale complex bedroeg Rp. ten constructie gedekt. De entreepartij is opge- lie licht in de tempelruimte komt via grote getraceerde 20.000.000,- . De uitvoering had plaats in 1963- bouwd uit vijf naar het midden toe trapsgewijs oplo- vensters in voor- en achtergevel, en direct onder het 1964. pende rechthoekige bouwdelen, met boven de drie overstekende platte dak, naar binnen. De bijgebou- toegangen in het middengedeelte een gegolfde luifel. wen hebben bijzondere achthoekige vensters naar Chinese traditie.

liem bwan tjie (1891-1966) 123 Rooms-katholieke kerk Kramatdjati Jakarta (1964). Rooms-katholieke kerk Kramatdjati Jakarta 124 Woonhuis 1965 Niet te dateren werken Ontwerpstudie

Naam: Woonhuis voor mevr. Liem Van onderstaande werken is de beschikbare docu- Naam: Ontwerpstudie kantoorgebouw Bwan Tjie mentatie zo onvolledig dat de ontwerpdatum niet te Sin Po Type: woonhuis traceren is. Type: ontwerpstudie Ontwerpjaar: 1965 Uitgevoerd: nee Uitgevoerd: nee Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Architect/bureau: Liem Bwan Tjie 1965 Adres: Indonesia Adres: Nederland Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie (schets voorgevel) (A4 met plattegrond, doorsnede en gevel) Bijzonderheden: Ontwerpstudie voor het kantoor van Liems goede Bijzonderheden: vriend Kwee Kek Beng, hoofdredacteur van de krant Een eenvoudig huis van twee verdiepingen hoog, Sinpo. Het gebouw heeft een a-symmetrische voor- gedekt door een schuine kap. De tweede verdieping gevel, met een gesloten torenachtig bouwdeel met

(1891-1966) bevindt zich totaal onder de kap. De stijl is châlet- de naam van de krant in Chinese tekens, en een half

tjie achtig van karakter. Twee ronde ramen in het huis open geveldeel, ten behoeve van lichttoetreding en

an zijn gedecoreerd met een Chinees karakter. Liem ventilatie. w b ontwierp het huis voor zijn vrouw, om in Nederland m te laten bouwen wanneer hij zou komen te overlij- lie den.

liem bwan tjie (1891-1966) 125 Fauteuil met schelpvorm met Fauteuil fauteuil Liem Bwan Tjie Indonesia Liem Bwan Tjie archief mw. (schets zijaanzicht) Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Architect/bureau: Architect/bureau: Fauteuil Fauteuil met schelpvorm. Fauteuil Ontwerpstudie kantoorgebouw Sin Po. Ontwerpstudie kantoorgebouw Sin 126 Boekenlegger Fauteuil

Naam: Boekenlegger Naam: Fauteuil Type: boekenlegger Type: fauteuil Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Uitgevoerd: ja Adres: Indonesia Nog bestaand: ja/2000 Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie Architect/bureau: Liem Bwan Tjie (schets) Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie (foto’s van de fauteuil, deze is Bijzonderheden: heden in het bezit van haar Een ontwerp voor de decoratie van een boekenleg- dochter) ger, uit te voeren in fluweel. Bijzonderheden: Fauteuil met gebogen armleuningen van zwart gelakt hout met wijnrode bekleding.

(1891-1966) tjie

an w b m lie

Boekenlegger. liem bwan tjie (1891-1966) 127 Meubels collectie mevr. I.S. Rombout-Liem. collectie mevr. Meubels 128 Tafel Graftombe Woonhuis Semarang

Naam: Tafel met glazen blad Naam: Graftombe Naam: Woonhuis Tan Hong Hie Type: tafel Type: graftombe Type: woonhuis Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Nog bestaand: ja/2000 Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie Opdrachtgever: Tan Hong Hie Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Adres: Semarang Indonesia Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie Bijzonderheden: Archief: Nai/LIEM (foto’s tafel, deze tafel is heden Potloodschets ingekleurd met blauw, rood, groen en in het bezit van haar dochter) geel.

Bijzonderheden: Tafel met glazen blad en zwart gelakt onderstel. In detaillering sluit het onderstel aan bij de fauteuil met gebogen armleuning.

(1891-1966) tjie

an w b m lie

Graftombe. liem bwan tjie (1891-1966) 129 Bijzonderheden: lagen met de van twee gebouw Een symmetrisch - algemene func en enkele op de as. De entree entree zich in het vooruitspringendeties bevinden midden- De klaslo- achter verticale lijsten. deel met louvres en de de zijvleugels; tussen de gevel kalen liggen in lokalen zich een galerij zodat de lokalen bevindt krijgen. geen direct zonlicht Schoolgebouw Overseas Chinese Overseas Schoolgebouw Commercial School schoolgebouw nee Liem Bwan Tjie Jakarta Indonesia (1 perspectief) NAi/LIEM/rd1 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Uitgevoerd: Architect/bureau: Architect/bureau: Schoolgebouw Jakarta Schoolgebouw Schoolgebouw Overseas Chinese Commercial School, Jakarta. Schoolgebouw Overseas Chinese Commercial School, bedrijfsgebouw Liem Bwan Tjie 10 Abang III no. Tanah Taman Jakarta Indonesia 3: 1/2 blad NIEM/pf2 (omslag met doorsnedes) 5;12 Fa. Trijaya Putera Trijaya Fa. Type: Type: Adres: Naam: Naam: Archief: Literatuur: Architect/bureau: Architect/bureau:

Bedrijfsgebouw Jakarta Bedrijfsgebouw 130 Woonhuis Semarang Bijzonderheden: Gedenkteken Jakarta Een woonhuis met bijgebouwen, vermoedelijk uit Naam: Woonhuis Tan Hong Hie Liems beginperiode te Semarang, volgens een stra- Naam: Herdenkingsmonument Kwa Type: woonhuis mien dat veel in zijn werk voorkomt: een zadeldak Tjoan Sioe Architect/bureau: Liem Bwan Tjie met royaal overstek dat de vensters in de witgepleis- Type: gedenkteken Opdrachtgever: Tan Hong Hie terde gevel in de schaduw houdt - dit alles op een Uitgevoerd: ja Adres: Semarang Indonesia plint van kalisteen. Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Archief: NAi/LIEM/pf1 (omslag 1: 1 Adres: Jakarta Indonesia perspectieftekening) Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s) Literatuur: 10

Bijzonderheden: Het monument bestaat uit een rond plateau met een gebogen wand met de namen van alle Chinese spon- sors van het ziekenhuis waarvan dr. Kwa Tjoan Sioe directeur geweest is. Midden op het plateau staat

(1891-1966) het borstbeeld van dr. Kwa. De wand is nu afgebro-

tjie ken, maar het borstbeeld staat er nog steeds.

an w b m lie

Woonhuis Tan Hong Hie, Semarang. liem bwan tjie (1891-1966) 131 Herdenkingsmonument Kwa Tjoan Sioe, Jakararta. Sioe, Tjoan Kwa Herdenkingsmonument 132 Fabriek Jakarta Woonhuis Hotel Jakarta

Naam: NV Yoengi Weaving Factory Naam: Vier woonhuizen Naam: Hotel ‘t Gooi Type: fabriek Type: woonhuis Type: hotel Bijdragen: Liem Bwan Tjie (inrichting Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Uitgevoerd: ja verblijfsruimte werknemers) Archief: NAi/LIEM/pf3 Bijdragen: Liem Bwan Tjie (verbouwing); Opdrachtgever: NV Yoengi Weaving Factory (1 perspectieftekening) NV Bouwvak Lauw Tiang Boh Adres: Jl. Mangga Besar Jakarta (uitvoering) Indonesia Bijzonderheden: Adres: Kebonsirih Jakarta Indonesia Archief: NAi/LIEM/pf2 (omslag 1: 14 Het gaat hier om een perspectieftekening in inkt Archief: NAi/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) bladen berekeningen) van vier verschillende woonhuizen met bijbehorende Literatuur: 7 dienstgebouwen. De woningen liggen op een terrein met één toegang in een Indonesisch landschap. De tekening is linksonder gesigneerd.

(1891-1966) tjie

an w b m lie liem bwan tjie (1891-1966) 133 ja Liem Bwan Tjie Gemeente Palembang Indonesia Palembang 10 Marktgebouw Pasar Pagi Pasar Marktgebouw marktgebouw Type: Type: Adres: Naam: Naam: Literatuur: Uitgevoerd: Opdrachtgever: Architect/bureau: Architect/bureau:

arktgebouw Palembang Marktgebouw Woonhuizen Tjia Kwee Lay Tjia Kwee Woonhuizen woonhuis ja Liem Bwan Tjie Tjia Kwee Lay Boulevard Yogyakarta Yap Dr. Indonesia 10 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Literatuur: Uitgevoerd: Opdrachtgever: oonhuis Indonesia oonhuis Architect/bureau: Architect/bureau: W Bijzonderheden: Het gaat hier om vijf woonhuizen. Woonhuis Lie Kian Seng Woonhuis woonhuis ja (verbouwing) Liem Bwan Tjie Lie Kian Seng Sirih Jakarta Indonesia Kebon 10 Type: Type: Adres: Naam: Naam: Bijdragen: Literatuur: Uitgevoerd: Opdrachtgever: oonhuis Jakarta oonhuis

W 134 Woonhuis Jakarta Woonhuis Semarang Woonhuis

Naam: Woonhuis Tan Tjoen Eng Naam: Woonhuis Goei Ing Bie Naam: Woonhuis mr. Liem Tjiauw Type: woonhuis Type: woonhuis Hoen Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Type: woonhuis Nog bestaand: ja/1997 Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Bijdragen: Liem Bwan Tjie (interieur) Bijdragen: Liem Bwan Tjie (interieur en Bijdragen: Liem Bwan Tjie (inrichting en Opdrachtgever: Goei Ing Bie meubilair) meubilair) Adres: Semarang Indonesia Opdrachtgever: mr. Liem Tjiauw Hoen Opdrachtgever: Tan Tjoen Eng Literatuur: 10 Adres: Indonesia Adres: Jl. Jawa Jakarta Indonesia Literatuur: 10 Literatuur: 10

(1891-1966) tjie

an w b m lie liem bwan tjie (1891-1966) 135 Woning Hioe Tjo Joeng, Jl Manga Besar, Jakarta (1948, verbouwing). Jakarta Besar, Joeng, Jl Manga Tjo Hioe Woning 136 Woonhuis Woonhuis Jakarta Woonhuis Malang

Naam: Woonhuis Hioe Tjo Joeng Naam: Woonhuis Kwa Tjoan Sioe Naam: Woonhuis Type: woonhuis Type: woonhuis Type: woonhuis Uitgevoerd: ja Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Bijdragen: Liem Bwan Tjie Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Adres: Malang Indonesia (interieur en meubilair) Opdrachtgever: Kwa Tjoan Sioe Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie Opdrachtgever: Hioe Tjo Joeng Adres: Jl. Baljuw Jakarta Indonesia Adres: Indonesia Literatuur: 10 Literatuur: 10

(1891-1966) tjie

an w b m lie liem bwan tjie (1891-1966) 137 Schetsontwerp woonhuis Malang, oost- en westgevel. Schetsontwerp woonhuis Malang, Schetsontwerp woonhuis Malang, plattegrond eerste verdieping. Schetsontwerp woonhuis Malang, 138 Ontwerpstudie Woonhuis Bijzonderheden: In een van Liems fotoboeken bevinden zich hiervan Naam: Ontwerpstudie clubhuis Naam: Enkele woonhuizen opnames. Jaar van ontwerp/uitvoering,locatie en vereniging Chung Hua Hui Type: woonhuis opdrachtgever onbekend. Type: ontwerpstudie Uitgevoerd: ja Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Architect/bureau: Liem Bwan Tjie Archief: archief mw. Liem Bwan Tjie Adres: Indonesia Archief: Nai/LIEM/vd1 (foto’s exterieur) Bijzonderheden: Van de vereniging voor Chinese studenten in Neder- land, de Chung Hua Hui, is Liem tijdens zijn studie lid geweest. Hij heeft dit clubhuis waarschijnlijk ontworpen als ideaalbeeld. Het gebouwtje heeft een kubistische architectuur. Verschillende rechthoekige volumes zijn op zodanige manier gerangschikt dat er een draaiende beweging vanuit een laag gedeelte

(1891-1966) aan de buitenkant naar het hoge middendeel ont-

tjie staat.

an w b m lie

Uitgevoerd woonhuis, jaar, locatie en opdrachtgever onbekend. liem bwan tjie (1891-1966) 139 Uitgevoerd woonhuis, jaar, locatie en opdrachtgever onbekend. woonhuis, jaar, Uitgevoerd 140 liem bwan tjie (1891-1966) Uitgevoerd woonhuis,jaar, locatieen opdrachtgeveronbekend. liem bwan tjie (1891-1966) 141 , 1997 (ongepubliceerd) est, 1997 Bwan Tjie, een synthese tussen Oost en Oost tussen een synthese Tjie, Bwan W M.A.;Loderichs, Beeld van een edan – e.a., M stad, Purmerend 10 5, 1997, ISBN 90 74861 83 en stedebouw- Lijst van architecten / in Nederlands Indië kundigen werkzaam 1999, 1970, s-Hertogenbosch Indonesië, tot 56-58 J.M. Groenewegen D.C., Segaar-Höweler, als (1888-1980) Een Hagenaar 1998, Indonesisch architect., Rotterdam 82 ISBN 90-802401-6-8, 73; Bioscooppaleis rijker’,‘Semarang een Prachtig (datum onbekend; artikel De Locomotief Liem Bwan Tjie) bevindt zich in archief mw. 11 12 13 14 - (1949), 4;6 (1949), Java Critic Java ‘Chinese Wijsheid’, van J.R. Voskuil; M.E. de Vletter; R.P.G.A. Diessen, Jakarta – Beeld van een metamor fose, Purmerend ISBN 90 74861 09 1, 1997, 98;100 Architectuur en stedenbouw H., Akihary, in Indonesië 1870-1970, Zutphen 1990, ISBN 9060116976, 73;78 Gill, R.G.; Broeshart, A.C.; Diessen, J.R.; Soerabaya – Beeld van J.P., Zeydner, een stad, Purmerend 1994-1995, ISBN 90 74861 03 2, 150 B.;Budihardjo, E.;Montens, Brommer, A.B.;Setiadi, S.;Sidharta, A.;Siswanto, A.;Soewarno;Stevens, Th., Semarang - Beeld van een stad, Purmerend 1995, ISBN 90 74861 04 0, 18,19;154;156 Ham Concern ingewijd’, ‘Gebouw Oei Tong De Locomotief “Han”’, Java Critic Bian Tie, ‘Huize Khouw, De architectuur van Liem H.G., Kwee, ir. Liem, B.T., ‘Onze rondvraag over de Indische over ‘Onze rondvraag Liem, B.T., - Tech Locale I.B.T. architectenorganisatie’, 89;143 niek 7(1938)3;5, Locale woonhuizen’, I.B.T. ‘Twee Liem, B.T., 9(1940)5, 162-165 Techniek ‘Openbare vermakelijkheden’, architectuur’, over ‘Iets

3 4 5 6 7 8 9 10 Eigen publicaties Eigen • • Literatuur 1 2 s e i t a c i l b u P 142 Personen en instanties Goei Ing Bie, mr. 45, 134 Gooi, Hotel ‘t 132 Associatie, bureau 103 Gouvernement Oost Indonesië 33, 92, 94 Ate Tan-Loa 42 Groenewegen, H.M. 12, 33, 103, 109, 113 Bank Indonesia 42, 109, 110, 113 Gulden en Geldmaker 9 Berlage, H.P. 9 Han Sing Kien 81 Be Kian Tjong, ir. 56 Han Tiauw Tjong 25, 26, 27, 28, 45, 57, 58, 59, 60 Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) 10 Hioe Tjo Joeng 39, 45, 94, 135, 136 Bond Nederlandse Architecten (BNA) 12 Hong Kong Shanghai Bank 42, 109 Boeyinga, ir. B.T. 9 Husada ziekenhuis 116 Bijvoet, B. 9 Ikada Stadion 99, 100 Chinese Consulaat Amsterdam 10 Ikatan Arsitek Indonesia (IAI) 12 Chinese Kamer van Koophandel in Jakarta 97, 98 Indonesisch Gouvernement 96, 100 Chota Panthaka, Boeddhistisch klooster 42, 43, Ingenegeren-Vrijburg N.V., ingenieurbureau 113 119, 120 Intraport, N.V. Handelsmij 36, 37, 103, 104 Chung Hua Hui, vereniging 9, 10, 138 Jang Seng Ie, vereniging 82, 83

(1891-1966) City-concern 86, 88 Jang Seng Ie ziekenhuis (later Husada ziekenhuis)

tjie Commissie Hens 33 32, 34, 116

an Concordante, HBS 36, 92, 93 Job & Sprey 33 w b Corbusier, Le 11, 25 Kan, H.A. 114, 115 m Cuypers, Ed. 9 Khouw Bian Tie 40, 45, 60, 118 lie Departement van Waterstaat en Wederopbouw 32 Kian Gwan 12 Dudok, W.M. 11, 16, 18, 32 Klerk, M. de 4, 9 Duiker, J. 9 KLM 38, 42, 101, 102 Duinen, R. van 8, 89 Koninklijk Instituuvoor Ingenieurs (KIvI) 11 Ecole des Beaux Arts 10 Kwa Tjoan Sioe, Dr. 32, 42, 96, 130, 131, 136 Fermont en Cuypers 33 Kwee Hin Goan 12 Gemeentebestuur Tegal 113 Kwee Kek Beng 10, 124 Gemeente Palembang 114, 133 Kwik Tjien Gwan 25, 29,70 Gemeente Pekalongan 70 Lao Sek Hie 10 Gemeente Semarang 10, 84 Lauw Tiang Boh, N.V. Bouwvak 132 Genootschap voor de Bevordering van Kunsten en Lie Kian Seng 42, 133 Wetenschappen 12 Liem Bwan Tjie, mevr. 8, 77, 95, 124 Gmelig Meyling 33 Liem Hwie Giap 94 Re g i s t e r liem bwan tjie (1891-1966) 143 42, 45, 50, 53, 56, 72, 76, 80, 81, 82, 83, 42, 45, 50, 53, 56, 72, 76, 96, 97, 98, 99, 84, 88, 89, 90, 91, 94, 95, 105, 107, 108, 100, 101, 102, 103, 104, 116, 117, 118, 109, 110, 111, 112, 113, 131, 132, 133, 121, 122, 123, 129, 130, 134, 135, 136 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 36, 49, 50, 52, 53, 56, 57, 58, 59, 60, 67, 68, 69, 70, 72, 73, 74, 75, 76, 78, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 95, 97, 128, 130, 134 Plaatsnamen stad 34, 122 Ambon 9 Amsterdam Bandung 12 Bogor 34, 112 32, 62, 63, 65, 66 Cirebon (Cheribon) Delft 9 38, 39, 4, 21, 32, 35, 36, 37, Jakarta (Batavia) 24, 25, 53, 54, 89 Kopeng 33, 36, 92, 93, 94 Makassar (Ujung Pandang) Malang 13, 71, 72, 136, 137 Medan 35, 106, 107 Menado 36, 38, 119 35, 36, 114, 133 Palembang 10 Parijs 29, 70 Pekalongan (China) 10 Peking Oengaran 5, 14, 23, 36, 50, 55, 56, 60, 61 Semarang 4, 5, 6, 7, 8, 10, 12, 15, 16, 17, 19, 20, 10, 41, 47, 48 (China) Shao Koan Shuichow (China) 49 Sinpo 10, 124, 125 10, Sinpo en Louzada 52 Sitsen Soekarno, 25 president 100 Souw Lian Tjay Sujudi 12 Hie 128, 130 Hong Tan Sing 79 Hoat Tan 68 67, Tam Kong Tan Tiauw 45, 88 Liok Tan 84 Tjoan Keng Tan Tjoen Eng 134 Tan Tjoen Lee 32, 80, 81 Tan Tjong Ie 5, 55, 56 Tan Hogeschool Delft 9, 46, 47 Technische 71, 72 The Bo Djwan, mr. 94 The Ien Nio, mw. Tjia Kwee Lay 133 Tji, B.K. 22, 64, 65 118 Tjikini SMP/SMA 36, 117, Tjio Tiang Soey 72 Putera, fa. 129 Trijaya Universiteit Unisut Menado 38, 119 Virus Instituut 34, 112 woningcorporatie 12 N.V., Volkshuisvesting, 10 Volksraad Kiap Sie, Chinese tempel 42, 121, 122 Wang 11, 20, 29, 60 Wright, F.L. Pin 40, 107, 111 Yan Yap Universiteit 10 Yenching 132 N.V. Factory, Weaving Yoengi 34, 122 Zenuwlijders Instituut Karang Panjang Ziekenhuis voor melaatsen 34, 96 25, 32, 52, 53, 74, 75, 76, 89, 90 25, 32, 52, 53, 74, 75, 76, Oei Tjong Hauw 24, 25, 45, 53, 54 Oei Tjong Hauw 24, 25, 45, Leeuwen, fa. 86, 88, 89 Ooiman en Van Ouendag, B.J. 9 Overseas Chinese Commercial School 129 35 P.O.N. van Indië 10 Raad D. 102 Remmers, 10 Repatriëringsfonds gemeenschap Jakarta 122, 123 R.-k. I.S. 127 mevr. Rombout-Liem, 78 Sih Kik Yauw Sih Seng Thau 96 Sih Tiauw Hien 20, 45, 49, 60 12, 113 Silaban, F. Sin Ming Hui, ziekenhuis 34, 108, 109 Liem King Ling 9 King Liem 95 Lioe, mw Liem Kiem 45, 88 Djan, drs. Liem Mo 72, 73 Liem Tjiauw Liat 45, 134 Liem Tjiauw Hoen 9 Liem Tjing Soei 50 Loa Sek Hie 42, 109 Loe Ping Kian 11 Mangkoenegara 32, 49, 50 Margoredjo, koffiebranderij 112 Ministerie van Landbouw 33, 122 Ministerie van gezondheid 33, 116 Ministerie van Politie 100 Wonotjolo Mond- en Klauwzeer Instituut Mook, van 33 5 Nederlands Architectuurinstituut Kring (NIAK) 12 Nederlandsch Indische Architecten Oei Tiong Ham Concern 8, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 144 Surabaya (Soerabaja) 12, 29, 33, 34, 53, 63, 76, 81, 100 Tangerang 34, 96 Tegal 36, 111, 113 Tjipanas 42, 43, 119, 120 Jogyakarta 133 Tawangmangoe 25, 29, 68, 70 (1891-1966) tjie

an w b m lie