Fandom Dla Początkujących. Część 2. Tożsamość I Twórczość
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Małgorzata Lisowska-Magdziarz, medioznawca MAŁGORZTA MAŁGORZTA LISOWSKA-MAGDZIARZ • i semiotyk. Bada, jak ludzie użytkują media i do cze- MAŁGORZATA LISOWSKA-MAGDZIARZ go używają komunikacji wizualnej. Zajmuje się też wpływem konsumpcji i popkultury na życie Polaków. Przywiązuje dużą wagę do edukacji medialnej i kre- atywności użytkowników mediów. Autorka książek: Feniksy, łabędzie, motyle. Media i kultura transfor- macji (2012); Pasażer z tylnego siedzenia. Media, reklama i wychowanie w społeczeństwie kon- sumpcyjnym (2010); Media powszednie. Środki komunikowania masowego i szerokie paradygmaty medialne w życiu codziennym Polaków u progu XXI wieku (2008); Analiza tekstu w dyskursie medialnym (2006); Analiza zawartości mediów (2004); Bunt na sprzedaż. Przemysł muzyczny - reklama – semiotyka (2000), oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych, poświęconych analizie treści mediów, semiotyce, reklamie, przemianom w polskim społeczeństwie wywoła- FANDOM DLA POCZĄTKUJĄCYCH CZĘŚĆ II nym przez media i kulturę konsumpcyjną. Matka jednego syna, współlokatorka trzech kotów. Fandomy: Sherlock, Wiedźmin, Fargo, Peaky Blinders, Miasteczko Twin Peaks, Śpiewający detektyw. Wielbicielka Szekspira i pamiętników polskich pisarzy. W wolnym czasie jeździ na nartach, podróżuje i wykłada na Uniwersytecie Dzieci. Pierwsza część dyptyku „Fandom dla początkujących” poświęcona była ludziom tworzącym szczególny rodzaj zbiorowości sieciowych, połączonej wspólnymi zainteresowaniami i pasją współtworzenia czegoś wspólnego, a zarazem indy- widualnego. Koniecznym i logicznym dopełnieniem tamtych rozważań jest część druga, poświęcona opisowi i analizie wytworów owego współtworzenia. Już sam podtytuł tomu – tożsamość i twórczość – wskazuje, że tymi wytworami jest coś więcej niż tylko pewna, wciąż rosnąca liczba tekstów multi- i transmedialnych, coś dużo ważniejszego i głębszego – tożsamość fanowskich zbiorowości i po- FANDOM szczególnych ich partycypantów. DLA POCZĄTKUJĄCYCH z recenzji prof. dr hab. Macieja Mrozowskiego CZĘŚĆ II TOŻSAMOŚĆ I TWÓRCZOŚĆ ISBN 978-83-948501-0-4 wersja drukowana KRAKÓW 2018 ISBN 978-83-948501-1-1 wersja elektroniczna Małgorzata Lisowska-Magdziarz Fandom dla początkujących Małgorzata Lisowska-Magdziarz FANDOM DLA POCZĄTKUJĄCYCH Część II TOŻSAMOŚĆ I TWÓRCZOŚĆ Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytet Jagielloński Kraków 2018 Publikacja sfinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Rada naukowa serii: dr hab. Agnieszka Hess dr hab. Andrzej Kaliszewski dr hab. Dominika Kasprowicz dr hab. Beata Klimkiewicz dr hab. Małgorzata Lisowska-Magdziarz dr hab. Magdalena Szpunar dr Magdalena Hodalska dr Maria Nowina Konopka dr Teresa Sławińska Recenzent: prof. dr hab. Maciej Mrozowski Redaktor prowadzący: dr Agnieszka Całek Redakcja: Maciej Zweiffel Projekt okładki: Marcin Drabik, ToC Copyright © 2018 Małgorzata Lisowska-Magdziarz Copyright © 2018 IDMiKS UJ Wydawca: Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego ul. Łojasiewicza 4, 30-348 Kraków Wydanie I ISBN 978-83-948501-0-4 (wersja drukowana) ISBN 978-83-948501-1-1 (wersja elektroniczna) Ta publikacja jest dostępna do pobrania: www.media.uj.edu.pl/publikacje Skład, łamanie, wersja cyfrowa: Wydawnictwo ToC ul. Szaflarska 85, 34-400 Nowy Targ www.toc-editions.com 5 Spis treści Wprowadzenie 7 Działanie transformacyjne, fikcja przeobrażona. .8 Kanon, fanon, headcanon �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Tekst kultowy – tekst fanowski . 21 Jak fani przeobrażają kanon i wytwarzają nowy . 28 Przeobrażenie, wielomodalność, transmedialność �������������������������������������������������������������� 36 Fikcja fanowska (fanfiction) . 43 Czy twórczość fanów jest amatorska? . 48 Fik: gatunki i folksonomie �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 49 Powieści i haiku: fiki wielkie i małe ����������������������������������������������������������������������������������������� 57 Zabawy, konkursy, wyzwania �������������������������������������������������������������������������������������������������� 60 Ciągi dalsze, uzupełnienia i historie alternatywne . 61 Toposy, motywy, typy zawartości . 64 Bohaterowie kanoniczni i zbuntowani . 67 Fikcja autotematyczna i opowieści o Mary Sue �������������������������������������������������������������������� 71 Zmiany miejsca i czasu . 76 Świat opowieści, storyworld, uniwersum narracyjne ����������������������������������������������������������� 79 Kolektywne światy narracyjne . 88 Płeć, rodzaj, seks i aksjologia. 102 Społeczny i transgresyjny wymiar twórczości fanowskiej ������������������������������������������������108 Problem krytyki ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������112 W poszukiwaniu kryteriów oceny. 118 Metaanalizy i twórcze przetwarzanie wiedzy ���������������������������������������������������������������������124 6 Recenzowanie i poradnictwo ������������������������������������������������������������������������������������������������129 Fanart, vid, wizualizacja danych: sztuka wizualna fadomu. 133 Fandom i życie: pielgrzymowanie, podróże, turystyka, konwenty ���������������������������������142 Przebrania, spektakle i twórcze odgrywanie ról. 149 Fani i autorzy w labiryncie praw intelektualnych ���������������������������������������������������������������158 Badania nad twórczością. 174 Po co badać fanów?. 177 W tomie III Fandom dla średnio zaawansowanych 183 Bibliografia 184 7 Wprowadzenie Działalność fanów może mieć charakter afirmatywny i twórczy. Społecznościowy fandom kreatywny to nowość, pochodna kultu- ry partycypacji i dostępu fanów do technologii komunikacyjnych (Obsession_inc 2009). W centrum jego działań znajduje się fikcja fa- nowska (fanfiction) – materiały tworzone przez fanów na podstawie ulubionego produktu medialnego i z założenia przeznaczone dla innych fanów. Fikcja fanowska to przede wszystkim prace literackie – fanfiki, ale też teksty analityczne i dokumentacyjne (blogi, meta, archiwa, wi- zualizacje danych), twórczość graficzna (fanart), muzyczna (filk), wi- deo (vid), parateatralna (cosplay i larp). Czym różni się fikcja fanowska od zwykłej twórczości amatorskiej? Co sprawia, że warta jest osobnej analizy naukowej i powstają wokół niej społeczności zaangażowanych czytelników, komentatorów i współtwórców? 8 Fandom dla początkujących • Część II: Tożsamość i twórczość Działanie transformacyjne, fikcja przeobrażona Istotą tekstu fanowskiego jest jego charakter transformacyjny – fani przeobrażają ulubiony produkt medialny stosownie do własnych po- trzeb i upodobań. Teksty fanowskie to twórczość konsygnowana – pod każdym tekstem przeobrażonym mogłaby się podpisać cała grupa jego współautorów, konsultantów, redaktorów, użytkowników, komentatorów i autorów innych, inspirujących tekstów. Tekst transformacyjny czy też przeobrażony (transformative work) to dzieło jawnie wywiedzione z określonego wybranego tekstu pier- wotnego, tj. uporządkowanej całości wygenerowanej przy pomocy rozmaitych zasobów semiotycznych (Bal 2012: 3) – książki, filmu, se- rialu, komiksu, gry, programu telewizyjnego. To tekst o charakterze archontycznym (Derecho 2014) w takim rozumieniu, jakie sformu- łował Jacques Derrida, piszący (Derrida 2016) o idei współczesnego archiwum jako bytu stale otwartego dla nowych zapisów i artefaktów. Tekst fanowski to zatem materiał nie tyle wtórny, naśladowczy, pla- giatorski, co dążący do poszerzenia granic lub pogłębienia znaczeń tekstu pierwotnego. Działanie transformacyjne polega na rozszerzaniu czasowych i przestrzennych granic wybranego tekstu, zmianach jego przynależności gatunkowej, używaniu różnych zasobów semiotycznych, sytuowaniu tekstu w odmiennych mediach, przekształcaniu jego linii narracyjnej, bohaterów, czasu i miejsca akcji, stylu i estetyki. Prowadzi to do wzmocnienia wybranych interpretacji tekstu lub interpretacji odmiennej od projektowanej przez autorów. Przeobrażenia muszą się odbywać w taki sposób, by odbiorcy byli w stanie przypomnieć sobie, przywołać, wskazać tekst, od którego wywodzi się materiał derywo- wany. Uważny ogląd fanowskiej twórczości wskazuje, że chociaż fani czują silny emocjonalny związek z wybranym ulubionym tekstem, jednak nie są przywiązani do idei dzieła skończonego w sensie czaso- wym i przestrzennym ani też w żaden sposób nie ograniczają swojego Działanie transformacyjne, fikcja przeobrażona 9 odbioru i interpretacji do tych konstruowanych czy sugerowanych przez pierwotnego autora. Istotę przyjemności płynącej z działania transformacyjnego stanowi bowiem testowanie możliwości, pojemno- ści, elastyczności, potencjału znaczeniowego tekstu oraz rozszerzanie jego granic. Odbywa się to w komunikacji z innymi jego użytkownika- mi, zdolnymi do zrozumienia dokonanych transformacji, dyskusji nad nimi, czerpania z nich przyjemności, ewentualnie odpowiedzi na nie przy pomocy własnej twórczości. Pojedynczy fani, pisząc własną literaturę lub tworząc fanart, prze- obrażają wybrany tekst zgodnie z własnymi potrzebami i upodoba- niami. Suma twórczych działań wielu fanów prowadzi do przemiany skończonego produktu medialnego o czytelnych granicach i struktu- rze w rozległą, transmedialną przestrzeń narracyjną (Pratten 2011) o określonych warunkach wyjściowych (opowieści, bohaterach, czasie i lokalizacji), otwartą jednak nawet na niezwykle daleko idące