Nomes Galegos Para As Libélulas (Orde Odonata) Da Península Ibérica

Chioglossa, 3: 21-36. A Coruña, 2011

Nomes galegos para as libélulas (orde Odonata) da Península Ibérica

Cosme D. Romay, Adolfo Cordero-Rivera, Anxos Romeo, Martiño Cabana, Darío X. Cabana, Miguel Á. Fernández-Martínez

Romay, C. D., Cordero-Rivera, A., Romeo, A., Cabana, M., Cabana, D. X. & Fernández- Martínez, M. Á. 2011. Nomes galegos para as libélulas (orde Odonata) da Península Ibérica. Chioglossa, 3: 21-36. Elabórase unha lista de nomes galegos das 77 especies de odonatos citadas da Penín- sula Ibérica, con base a denominacións tradicionais de libélulas (suborde Anisoptera) e cabaliños (suborde Zygoptera) e modificadores propostos polos autores. Palabras clave: lingua galega, libélulas, Odonata, Península Ibérica.

Introdución nominados xeneroides; Bernis, 1994) das diferentes especies consultáronse os nomes Neste traballo proponse unha lista patrón tradicionais galegos de libélulas e cabaliños de nomes galegos para os odonatos ibéricos, empregados en dicionarios galegos (Pena, coa intención de servir de referente para a 2006; Santamarina, 2010a, 2010b) e nal- realización de artigos, paneis divulgativos, gunhas obras naturalistas (Lorenzo, 2008; libros e para actividades de educación am- Fernández-Martínez & Gil, 2010). A calidade biental en lingua galega. Como apunta Ber- dunha eventual lista patrón dependerá da se- nis (1994), as listas patróns son construcións lección da mostra vernacular dispoñible nu- mentais útiles e convenientes. Unha vez que nha lingua determinada (Bernis, 1994). o campo da odonatoloxía carece de listas sis- No referente aos nomes específicos (es- temáticas de nomes de libélulas e cabaliños pecificantes; Bernis, 1994), estudáronse as en lingua galega, o presente traballo tenta propostas existentes en lingua galega para ofrecer unha lista fiable, coherente e harmó- algunhas especies (Lorenzo, 2008; Fernán- nica coas listas doutros idiomas europeos, ao dez-Martínez & Gil, 2010). Para as demais igual que acontece coa lista de nomes gale- especies sen denominación previa en galego gos de aves (Conde, 1999). (a inmensa maioría), elaborouse unha proposta de especificantes baseada na revisión Área de estudo e Métodos da etimoloxía do nome científico (D’Antonio & Vegliante, 2002; Fliedner, 2006) e dos no- A área abarcada é o territorio da Penínsu- mes oficiais en francés (Grand & Boudot, la Ibérica, considerando todas as especies 2006; IUCN, 2010; Ruchet, 2011) e inglés citadas nesta (Dijkstra & Lewington, 2006; (Dijkstra & Lewington, 2006; Muddeman et Torralba-Burrial & Ocharan, 2007) coa adición al., 2009). Ademais, e só como referencia, de Trithemis kirbyi, descoberta recentemente consultáronse os nomes (non oficiais) dis- no sur peninsular (Cano-Villegas & Conesa- poñibles en castelán (Prunier, 2007; Meri- García, 2009). no, 2011; Wikipedia, 2011), as denominaci- Para a selección dos nomes xenéricos (de- óns dos xéneros en italiano (Festi & Siesa, 22 Chioglossa, 3 (2011)

2010) e un total de quince nomes xenéri- de odonatos ibéricos cos respectivos nomes cos para os odonatos en portugués (Liba- galegos propostos polos autores na táboa Mucznik, 2011; Priberam, 2011; Wikipedia, 1. Nesta engádese unha mención ás provin- 2011). Para estas linguas non existen listas cias con presenza de cada especie (Cordero, “oficiais”de nomes de odonatos. 1996; Cordero & Fernández Martínez, 2003; Para a lista galega propóñense, en xeral, Azpilicueta et al., 2007; Cabana et al., 2011; denominacións binomiais, excepto cando Martínez et al., 2011; datos propios). resulten formas pouco usuais ou demasiado A continuación xustifícase a escolla de cada forzadas en relación aos usos correntes. Dáse nome, tanto para as especies como para ni- preferencia a nomes simples, claros e conci- veis taxonómicos superiores: sos (Conde, 1999). Para a escolla de cada xeneroide, seguíron- Odonatos. Orde Odonata. Dúas subordes, se estes criterios: nove familias, trinta e tres xéneros e seten- Criterio 1: ter tradición oral ou escrita en ta e sete especies rexistradas ata agora na galego, agás se posúe unha connotación ne- Península Ibérica. Etimoloxía, grego οδον = gativa. dente + γνάθος = mandíbula; polo aspecto Criterio 2: ser descritivo da forma, cor e/ou das súas mandíbulas. Francés: libellules. In- comportamento da especie. glés: Dragonflies. Criterio 3: ser similar ao nome latino. Criterio 4: estar acorde con outras deno- Cabaliños. Suborde Zygoptera. Catro fami- minacións noutras linguas (sobre todo coas lias, dez xéneros e vinte e sete especies rexis- listas oficiais en francés e inglés). tradas na Península Ibérica. A voz Zygoptera Para a selección do especificante, ante a ven do grego ζιγοσ, οι = vínculo, parella + ausencia total de “apelidos” tradicionais, se- πτερα, υγοσ = á; probablemente por pousar guíronse estes criterios: coas ás pegadas. Emprégase cabaliño como Criterio 1: ser descritivo do aspecto e/ou denominación xeral desta suborde, desacon- comportamento da especie. sellando o uso de cabaliño do demo ou do dia- Criterio 2: ter un significado similar á pala- blo, por ter connotación negativa. Francés: bra grega ou latina que forma o seu epíteto demoiselles, agrions. Inglés: Damselflies. específico, agás se ten unha connotación negativa. Gaiteiros. Familia Calopterygidae e xénero Criterio 3: estar acorde con outras deno- Calopteryx. Tres especies rexistradas na Penín- minacións noutras linguas (especificantes en sula Ibérica. A voz Calopteryx ven do grego francés e inglés). kαλοσ, α, ον = belo + πτεριξ, υγοσ = á, isto é, Criterio 4: non empregar os calificativos das belas ás. O xeneroide gaiteiro pode provir común ou vulgar para a especie, polo seu cada forma do corpo, alongada como o puntei- rácter confuso de ser empregado en áreas ro dunha gaita, pola forma das ás, como o fol con presenza escasa ou ausencia da mesma dunha gaita, ou pola combinación de ambas. epolo carácter dinámico da distribución e Francés: caloptéryx. Inglés: Demoiselles. abundancia das especies. Téntase conseguir unha sinerxia de crite- Gaiteiro vermello Calopteryx haemorrhoida- rios nos nomes (isto é, que cumpran o maior lis (Vander Linden, 1825). Etimoloxía: grego número posible de criterios, tanto cos xene- αιμα, τοσ = sangue + ρεο = fluír. Proponse roides como cos especificantes). o especificante vermello, pola cor avermellada (maxenta) da cara ventral dos tres derradei- Proposta de nomes ros segmentos abdominais do macho. Loren- Detállase a lista das setenta e sete especies zo (2008) empregou gaiteiro aliroxo. Francés: Nomes galegos dos odonatos ibéricos 23 caloptéryx hémorroïdal. Inglés: Copper De- Gaiteiriño dríade Lestes dryas Kirby, 1890. moiselle, Mediterranean Demoiselle. Etimoloxía: grego Δρύας, ις = carballo, se ben realmente fai referencia á ninfa das árbo- Gaiteiro azul Calopteryx virgo (Linnaeus, res (nome mitolóxico Dryas, Dryadis). O es- 1758). Etimoloxía: latín virgo, virginis = nena. pecificante sería unha tradución ao galego do Escóllese o especificante azul por ser máis nome latino. Francés: leste dryade. Inglés: Ro- descritivo da especie e por ter xa un pre- bust Spreadwing, Scarce Emerald Damselfly. cedente de uso (Fernández-Martínez & Gil, 2010). A voz gaiteiro aliazul aparece en Loren- Gaiteiriño violáceo Lestes macrostig- zo (2008). Francés: caloptéryx vierge. Inglés: ma (Eversmann, 1836). Etimoloxía: grego Beautiful Demoiselle. μαχροσ, α, ον = grande + grego στιγμα = mancha. Óptase por usar o especificante vio- Gaiteiro bicolor Calopteryx xanthosto- láceo, moi descritivo da cor xeral do abdome. ma (Charpentier, 1825). Etimoloxía: grego Francés: leste à grands stigmas. Inglés: Dark ξαντοσ, η, οι = amarelo + στομα, τοσ = boca. Spreadwing, Dark Emerald Damselfly. Escóllese bicolor como especificante, por ser descritivo do aspecto xeral do macho. Fran- Gaiteiriño noivo Lestes sponsa (Hansemann, cés: caloptéryx ouest-méditerranéen, calop- 1823). Etimoloxía: latín sponsa, ae = noi- téryx occitan. Inglés: Western Demoiselle, va, prometida. O especificante noivo é unha Yellow-tailed Demoiselle. adaptación directa do nome científico, sendo ademais moi próximo á denominación fran- Gaiteiriños. Familia Lestidae e xéneros Les- cesa da especie. Francés: leste fiancé. Inglés: tes e Sympecma. Sete especies rexistradas na Common Spreadwing, Emerald Damselfly. Península Ibérica. Etimoloxía: a) Lestes: grego ληστησ, ον = bandido. O nome científico Gaiteiriño verdescente Lestes virens (Char- aludiría ao comportamento predador das es- pentier, 1825). Etimoloxía: latín virens, entis = pecies deste xénero. b) Sympecma: grego σνμ verdescente. Francés: leste verdoyant. Inglés: = estreita + πικνοσ = á; descritivo da forma Small Spreadwing, Small Emerald Damselfly. das ás. Unha vez que o aspecto de Lestes pode lembrar a un pequeno Calopteryx de cor verde, Gaiteiriño verde Lestes viridis (Vander Lin- emprégase o xeneroide gaiteiriño, extensible a den, 1825). Etimoloxía: latín viridis, e = ver- Sympecma. Lorenzo (2008) e Fernández-Martí- de. Existe unha diferenza semántica entre vi- nez & Gil (2010) propuxeron gaiteiro para este rens e viridis, que xustifica as denominacións xénero (empregando gaiteiro verdilongo e gai- galegas destes dous gaiteiriños. Francés: les- teiro forestal, respectivamente, para Lestes viri- te vert. Inglés: Western Willow Spreadwing, dis). Para non empregar os mesmos xeneroides Willow Emerald Damselfly. para diferentes familias proponse o xeneroide gaiteiriño. Francés: lestes. Inglés: Spreadwings, Gaiteiriño de inverno Sympecma fusca (Van- Emerald Damselflies. der Linden, 1820). Etimoloxía: latín fuscus, a, um = castaño, escuro. A voz galega derivada Gaiteiriño bérber Lestes barbarus (Fabricius, dunha tradución directa sería gaiteiriño escu- 1798). Etimoloxía: latín barbarus = da Berbe- ro. Con todo, préstase a confusión con Lestes ría, no norte de África, a localidade típica. O macrostigma (cf. nome inglés e aspecto xeral), especificante é unha tradución do nome la- polo que se prefire o especificante de inverno, tino, considerando a súa etimoloxía. Francés: que reflexa a fenoloxía da especie, xa que é o leste sauvage. Inglés: Migrant Spreadwing, único odonato da Península Ibérica que pasa Southern Emerald Damselfly. o inverno como adulto (Dijkstra & Lewington, 24 Chioglossa, 3 (2011)

2006). Francés: leste brun, brunette hivernale. Francés: agrion à fer de lance, agrion hasté. Inglés: Winter Damsel, (Common) Winter Da- Inglés: Spearhead Bluet, Northern Damselfly. mselfly. Donceliña de Mercurio Coenagrion mercu- Donceliñas. Familia Coenagrionidae e riale (Charpentier, 1840). Etimoloxía: latín xéneros Ceriagrion, Coenagrion, Enallagma, Mercurialis, e = de Mercurio. Pola presenza Erythromma, Ischnura e Pyrrhosoma. Catorce no S2 dun deseño que lembra ao símbolo de especies rexistradas na Península Ibérica. Mercurio (D’Antonio & Vegliante, 2002; Dijks- Etimoloxía: a) Ceriagrion: grego κηριων = tra & Lewington, 2006) ou á letra cirílica zh candea, cirio + αγριος = silvestre; refírese á (Ж). O especificante é idéntico ao empregado forma de alzar o abdome como se fose unha en francés e inglés. Francés: agrion de Mercu- candea. b) Coenagrion: grego κοινος, η, ον = re. Inglés: Mercury Bluet, Southern Damselfly. novo, recente (ou quizais común; Fliedner, 2006) + αγριος = silvestre; refírese realmen- Donceliña pequena Coenagrion puella (Lin- te a un novo xénero separado do antigo xé- naeus, 1758). Etimoloxía: latín puella, ae = nero Agrion. c) Enallagma: grego εναλλαγμα, nena. Emprégase o especificante pequena tan- τοσ = confusión; pola súa semellanza con to polo seu reducido tamaño como polo seu outros Coenagrionidae. d) Erythromma: grego significado de nena ou rapaza, idéntico ao da ερνυροσ, ον = vermello + ομμα, τοσ = ollo. súa etimoloxía. Francés: agrion jouvencelle. e) Ischnura: grego ισχηοσ = grácil; estreito Inglés: Azure Bluet, Azure Damselfly. (Fliedner, 2006) + ουρα, ασ = cola, rabo. f) Pyrrhosoma: grego πιρροσ, α, ον = como o Donceliña fermosa Coenagrion pulchellum lume (vermello) + σομα, τοσ = corpo. Fran- (Vander Linden, 1825). Etimoloxía: latín pul- cés: agrions. Inglés: Damsels, Damselflies, chellus, a, um = diminutivo de bonito, con Bluets, Blue-eye, Red-eye. graza. Francés: agrion joli. Inglés: Variable Bluet, Variable Damselfly. Donceliña fina Ceriagrion tenellum (de Vil- lers, 1789). Etimoloxía: latín tenellus, a, um = Donceliña grácil Coenagrion scitulum (Ram- delicado, fino. O especificante é unha traduci- bur, 1842). Etimoloxía: scitulus, a, um = grácil, ón ao galego do nome latino. Francés: agrion lindo. Francés: agrion mignon. Inglés: Dainty délicat. Inglés: Small Red Damsel, Small Red Bluet, Dainty Damselfly. Damselfly. Donceliña de copa Enallagma cyathigerum Donceliña mediterránea Coenagrion caeru- (Charpentier, 1840). Etimoloxía: cyathus, i = lescens (Fonscolombe, 1838). Etimoloxía: latín copa + gero, es = portar, mostrar, levar. Li- caeruleus, a, um = azul, celeste, da cor do teralmente, a donceliña que porta a copa. Su- ceo. Escóllese como especificante o adxecti- xírese o presente nome de donceliña de copa, vo mediterráneo, idéntico ao seu nome inglés. descritivo da marca negra do S2 (D’Antonio & Francés: agrion bleuâtre, agrion bleuissant. Vegliante, 2002; Dijkstra & Lewington, 2006). Inglés: Mediterranean Bluet. Francés: agrion porte-coupe. Inglés: Common Bluet, Common Blue Damselfly. Donceliña lanceolada Coenagrion hastulatum (Charpentier, 1825). Etimoloxía: latín has- Donceliña de Linden Erythromma lindenii tula, ae = pequena lanza. A palabra lanceolada (Selys, 1840). Etimoloxía: latín lindenii = lin- viría a indicar a forma da mancha negra do se- deni, xenitivo de Linden, na honra do natura- gundo segmento abdominal (S2), en forma de lista flamenco Pierre Leonard vander Linden punta de lanza (Dijkstra & Lewington, 2006). (1797-1831). Se ben a forma donceliña de van- Nomes galegos dos odonatos ibéricos 25 der Linden sería máis correcta, proponse sim- Patexas. Familia Platycnemididae e xénero plemente donceliña de Linden á semellanza do Platycnemis. Tres especies rexistradas na Pe- nome científico. Francés: agrion à longs cer- nínsula Ibérica. Etimoloxía: grego πλατυσ, εια, coïdes, agrion de vander Linden. Inglés: Blue- η = amplo, ancho + χνημισ, ιδοσ = tibia; isto eye, Goblet-marked Damselfly. é, das tibias anchas. O nome fai referencia ás patas destes pequenos Zygoptera, de forma Donceliña de ollos vermellos Erythromma característica (moi anchas, “plumosas”). Fran- viridulum (Charpentier, 1840). Etimoloxía: cés: agrions. Inglés: Damselflies. latín viridis, e = verde, pola cor dominante do corpo. Prefírese o nome donceliña de ollos Patexa rubia Platycnemis acutipennis Selys, vermellos, por ser moi descritivo da especie. 1841. Etimoloxía: latín acutus, a, um = afiado, Francés: naïade au corps vert. Inglés: Small agudo + penna, ae = á; isto é, de ás afiadas. Red-eye, Small Red-eyed Damselfly. Considérase característica non tanto a forma das ás, senón a cor alaranxada intensa dos Donceliña elegante Ischnura elegans (Van- machos e arrubiada das femias desta especie der Linden, 1820). Etimoloxía: latín elegans, (de aí a xustificación do nome galego). Fran- -antis = elegante. Francés: ischnure élégan- cés: agrion orangé. Inglés: Orange Featherleg, te, agrion élégant. Inglés: Common Bluetail, Orange White-legged Damselfly. Blue-tailed Damselfly Patexa branca Platycnemis latipes Rambur, Donceliña de Graells Ischnura graellsii 1842. Etimoloxía: latín latipes, -pedis = dos (Rambur, 1842). Etimoloxía: latín graellsii = pés anchos. Escóllese o especificante branca, graellsi, xenitivo de Graells, na honra do en- en concordancia coas denominacións oficiais tomólogo español Mariano de la Paz Graells y en francés e inglés para esta especie. Francés: de la Agüera (1809–1898). Francés: agrion de agrion blanchâtre. Inglés: White Featherleg. Graells. Inglés: Iberian Bluetail. Patexa azul Platycnemis pennipes (Pallas, Donceliña anana Ischnura pumilio (Char- 1771). Etimoloxía: latín pennipes, pedis = que pentier, 1825). Etimoloxía: latín pumilio, onis ten ás nos pés. Considérase característica = anano. Francés: Agrion nain. Inglés: Small dentro do xénero Platycnemis a cor azulada Bluetail, Scarce Blue-tailed Damselfly. dos machos da especie, o que xustificaría o nome galego de patexa azul. Francés: agrion à Donceliña vermella Pyrrhosoma nymphula larges pattes. Inglés: Blue Featherleg, White- (Sulzer, 1776). Etimoloxía: latín nympha, ae = legged Damselfly. ninfa; noiva (Fliedner, 2006). Como diminutivo. O xénero fai referencia á cor vermella Libélulas. Suborde Anisoptera. Cinco fami- (como o lume) do corpo desta especie, escol- lias, vinte e tres xéneros e cincuenta especies léndose o especificante vermella para nome- desta suborde rexistradas na Península Ibé- ar a esta donceliña. Fliedner (2006) apunta rica. Etimoloxía: grego ανισoσ = desigual + que as noivas romanas (nympha) adoitaban πτερα, υγοσ = á; de ás desiguais, referíndose vestir un veo especial durante a cerimonia aos pares anterior e posterior de ás. O nome nupcial chamado flammeum (vermello como galego para esta suborde é o de libélulas, ao unha chama ou lapa), que concorda coa cor igual que en francés. Francés: libellules. Inglés: da especie. Francés: petite nymphe au corps Dragonflies. de feu. Inglés: Large Red Damsel, Large Red Damselfly. Libeliñas e emperadores. Familia Aesh- nidae e xéneros Aeshna, Anax, Boyeria e Bra- 26 Chioglossa, 3 (2011) chytron. Dez especies rexistradas na Penínsu- pregado nun dos nomes ingleses da especie la Ibérica. Etimoloxía: a) Aeshna: o descritor (Moorland Hawker), considerándose moi des- do xénero Aeschna (= Aeshna) foi Fabricius critivo do hábitat da especie en Galicia (datos (ano 1775), quen non especificou a orixe propios) e en Europa (Dijkstra & Lewington, do nome. Segundo D’Antonio & Vegliante 2006). Francés: aeschne des joncs. Inglés: Mo- (2002), a orixe puidera ser grega: α = ca- orland Hawker, Common Hawker. rente + ισχνós, η, oυ = extenuado, signifi- cando quizais “inquedo”, referíndose ao seu Libeliña de outono Aeshna mixta Latreille, incesante e infatigable voo. b) Anax: grego 1805. Etimoloxía: latín mixtus, a, um = mes- αναξ, ανακτοσ = señor, soberano, rei; por turado; por presentar caracteres propios de ser o “señor” das áreas húmidas (D’Antonio Aeshna affinis e A. cyanea (D’Antonio & Ve- & Vegliante, 2002). c) Boyeria: latín Boyeria, en gliante, 2002) ou ben por posuír un abdome honra do doutor E. L. J. H. Boyer de Fonsco- con mestura de varias cores (Fliedner, 2006). lombe (1772-1853), entomólogo da Provenza Considérase algo confusa a tradución directa (Francia). d) Brachytron: grego βραχυσ, ετα, υ do latín (libeliña mesturada ou libeliña mixta), = curto + τρον = abdome; pola lonxitude preferíndose a denominación de libeliña de do abdome, menor que en outros membros outono, descritiva da súa fenoloxía (frecuen- da familia Aeshnidae. Francés: aeschnes, anax. te na Galicia occidental e val do Miño entre Inglés: Hawkers, Emperors. xullo e novembro; datos propios). Francés: aeschne mixte. Inglés: Migrant Hawker. Libeliña afín Aeshna affinis Vander Linden, 1820. Etimoloxía: latín adfinis, e = afín. O Emperador peregrino Anax ephippiger (Bur- nome de libeliña afín ven describir a súa se- meister, 1839). Etimoloxía: ephippium, ii = al- mellanza con Aeshna mixta, que fai difícil barda (manta que se pon debaixo da sela de a súa identificación no campo (Dijkstra & montar) + gero, ere = portar, levar consigo; Lewington, 2006; datos propios). Francés: isto é, que leva consigo unha albarda, pola aeschne affine. Inglés: Blue-eyed Hawker, Sou- coloración distintivamente azul do S2, que thern Migrant, Mediterranean Hawker. fai pensar nunha sela de montar (D’Antonio & Vegliante, 2002). Con todo, o nome em- Libeliña de cu azul Aeshna cyanea (Müller, perador peregrino considérase máis axeitado 1764). Etimoloxía: latín cyaneus, a, um = azul para esta especie, distribuída por zonas de escuro. O nome galego proposto considérase climas extremos de África e suroeste de Asia, máis preciso que a tradución literal do nome e que aparece “en peregrinacións” (influxos científico (libeliña azul). Francés: aeschne de vagantes) en Europa (Dijkstra & Lewing- bleue. Inglés: Blue Hawker, Southern Hawker. ton, 2006). Francés: anax porte-selle. Inglés: Vagrant Emperor. Libeliña isósceles Aeshna isoceles (Müller, 1767). Etimoloxía: isoceles, erro ortográfico, Emperador grande Anax imperator Leach, por isosceles, grego ισοσ = igual + σχελιοσ 1815. Etimoloxía: latín imperator, oris = em- = perna; polo triángulo isósceles amare- perador. Francés: anax empereur. Inglés: Blue lento no S2, característico. Francés: aeschne Emperor, Emperor Dragonfly. isocèle. Inglés: Green-eyed Hawker, Norfolk Hawker. Emperador pequeno Anax parthenope (Se- lys, 1839). Etimoloxía: grego Παρθενόπη, Libeliña brañega Aeshna juncea (Linnaeus, latinizado Parthenope, es = antigo nome de 1758). Etimoloxía: latín juncus, i = xunco. Nápoles (Italia), preto do lago Averno, a loca- O especificante brañega é semellante a em- lidade típica da especie. O nome galego su- Nomes galegos dos odonatos ibéricos 27 xírese por oposición a emperador grande, por corpo. Francés: gomphe gentil, gomphe joli. semellar, efectivamente, unha versión máis Inglés: Western Clubtail, Western Club-tail, reducida de Anax imperator. Francés: anax na- Club-tailed Dragonfly. politain. Inglés: Lesser Emperor. Candil similar Gomphus simillimus Selys, Libeliña do luscofusco Boyeria irene (Fons- 1840. Etimoloxía: latín similimus = semellan- colombe, 1838). Etimoloxía: grego Ειρενε, νσ te (superlativo); por ser moi semellante ao = Irene, divindade da paz. O especificante do conxénere Gomphus pulchellus. Francés: gom- luscofusco é descritivo do seu hábito de voar phe semblable. Inglés: Yellow Clubtail. nas derradeiras horas do día. Francés: aeschna paisible. Inglés: Western Spectre, Dusk Ha- Candil de Linneo Gomphus vulgatissimus wker, Crepuscular Hawker. (Linnaeus, 1758). Etimoloxía: latín vulgatus, a, um = común, coñecido (superlativo); por ser Libeliña peluda Brachytron pratense (Mül- moi común na localidade típica (en Suecia), ler, 1764). Etimoloxía: latín pratensis, e = dos onde Linneo describiu a especie. Unha tra- prados; polo hábitat de captura do exemplar dución directa ao galego sería candil vulgar, tipo. Proponse o especificante peluda, moi pouco axeitado no contexto ibérico, polo descritivo do aspecto externo do tórax des- que se propón candil de Linneo en honra ao te Aeshnidae e idéntico ás denominacións seu descritor. Francés: gomphe vulgaire. In- inglesas da especie. Francés: aeschna printa- glés: Common Clubtail. nière. Inglés: Hairy Hawker, Hairy Dragonfly. Candil de catro follas Lindenia tetraphylla Candís. Familia Gomphidae e xéneros Gom- (Vander Linden, 1825). Etimoloxía: τετρασ, phus, Lindenia, Onychogomphus e Paragomphus. ατοσ = catro + πιλλοσ, οι = folla; pola pre- Nove especies rexistradas na Península Ibéri- senza de catro expansións con forma de folla ca. Etimoloxía: a) Gomphus: grego γομϕος = na parte terminal do abdome. Francés: linde- cravo; pola forma afusada do abdome. b) Lin- nie à quatre feuilles. Inglés: Bladetail. denia: xénero na honra do naturalista flamenco Pierre Leonard vander Linden (1797-1831). Candil de Costa Onychogomphus costae Se- c) Onychogomphus: grego ονυξ, ψχηισ = gan- lys, 1885. Etimoloxía: latín costae, xenitivo cho + γομϕος = cravo; o gancho refírese aos de Costa, en honra do entomólogo italiano apéndices abdominais do macho. En galego a Achille Costa (1823–1898). Francés: gomphe voz candil está recollida por Lorenzo (2008), de Coste. Inglés: Faded Pincertail. e o plural candileros referido a libélula figura en Rivas (1978). Francés: gomphes, onycho- Candil tenazado Onychogomphus forcipatus gomphes. Inglés: Clubtails, Club-tailed Dra- (Linnaeus, 1758). Etimoloxía: latín forceps, gonflies, Hooktails, Hook-tailed Dragonflies. forcipis = pinza, tenaces + atus = equipado con; pola forma dos apéndices abdominais Candil de Graslin Gomphus graslinii Rambur, do macho. O nome candil tenazado foi xa em- 1842. Etimoloxía: latín graslini = de Graslin, pregado por Lorenzo (2008). Francés: onycho- en honra do lepidopterólogo francés Adol- gomphe à pince. Inglés: Small Pincertail, Gre- phe de Graslin (1802–1882). Francés: gomphe en-eyed Hook-tail(-ed Dragonfly). de Graslin. Inglés: Pronged Clubtail. Candil curvado Onychogomphus uncatus Candil fermoso Gomphus pulchellus Selys, (Charpentier, 1840). Etimoloxía: latín unca- 1840. Etimoloxía: latín pulchellus, a, um = tus, a, um = curvado; polos apéndices neta- fermoso, con graza; polo aspecto xeral do mente curvados no macho. Francés: gomphe 28 Chioglossa, 3 (2011)

à crochets. Inglés: Large Pincertail, Blue-eyed α, ον = grande + ωμια = ombro, espádoa; Hook-tail(-ed Dragonfly). isto é, das espádoas grandes, porque o seu estreito abdome “resalta” a anchura do tórax Candil de Gené Paragomphus genei (Selys, (D’Antonio & Vegliante, 2002). b) Cordulia: 1841). Etimoloxía: latín genei, xenitivo de grego χορδυλε, εσ = clava, maza; pola for- Gené, en honra do profesor Carlo Giuseppe ma xeral do corpo. c) Oxygastra: grego οξυσ, Géné (1780–1847), herpetólogo e estudo- οξεϕα, οξυ = agudo, apuntado + γαστηρ, so da fauna da Sardeña. Francés: gomphe de γαστροσ = ventre; isto é, co vente (abdo- Gené. Inglés: Green Hooktail. me) afiado. d) Somatochlora: grego σομα, τοσ = corpo + χλορ∫σ, α, ον = verde; pola co- Tizóns. Familia Cordulegasteridae e xénero loración dominante no corpo. O xeneroide Cordulegaster. Dúas especies rexistradas na esmeralda é descritivo do aspecto xeral das Península Ibérica. Etimoloxía: grego χορδυλε, diferentes especies desta familia, ademais de εσ = clava, maza + γαστερ = ventre; isto é, coincidir coas denominacións inglesas. Fran- ventre en forma de maza (pola forma xeral do cés: cordulies. Inglés: Cruisers, Emeralds. corpo). A voz galega tizón (pao ou acha que se mantén ardendo por un lado, con chama Esmeralda espléndida Macromia splendens ou sen ela, ou que está xa apagado e enne- (Pictet, 1843). Etimoloxía: latín splendens, -en- grecido totalmente ou só por un extremo) tis = espléndida, brillante; pola coloración sería axeitada para esta familia, con cores xeral do corpo. Francés: cordulie splendide. predominantemente negras. Francés: cordu- Inglés: Splendid Cruiser, Splendid Emerald. légastres. Inglés: Goldenrings, Golden-ringed Dragonflies. Esmeralda bronceada Cordulia aenea (Lin- naeus, 1758). Etimoloxía: latín aeneus, a, um Tizón bidentado Cordulegaster bidentata Se- = bronceado, broncíneo; pola coloración lys, 1843. Etimoloxía: latín bis = dúas veces xeral do corpo. Francés: cordulie bronzée. In- + dentatus, a, um = dentado; que ten dous glés: Downy Emerald. dentes, en concreto nos apéndices abdominais do macho. Francés: cordulégastre biden- Esmeralda de Curtis Oxygastra curtisii (Dale, té. Inglés: Sombre Goldenring, Two-toothed 1834). Etimoloxía: latín curtisii = curtisi, xeni- Golden-ring(-ed Dragonfly). tivo de Curtis, en honra do doutor John Cur- tis (1791–1862), amigo de Dale (descritor da Tizón de Bolton Cordulegaster boltonii (Do- especie). Francés: cordulie à corps fin. Inglés: novan, 1807). Etimoloxía: latín boltoni, xeniti- Orange-spotted Emerald. vo de Bolton, en honra do entomólogo e naturalista inglés Thomas Bolton (1722–1778), Esmeralda metálica Somatochlora metallica irmán do tamén naturalista James Bolton (Vander Linden, 1825). Etimoloxía: latín me- (1735-1799), quen capturou o exemplar da tallicus, a, um = metálico; isto é, con reflexos descrición orixinal no condado de Yorkshire metálicos. Francés: cordulie metallique. Inglés: (D’Antonio & Vegliante, 2002; Fliedner, 2006). Brilliant Emerald. Francés: cordulégastre annelé. Inglés: Com- mon Goldenring, Golden-ringed Dragonfly. Libélulas e lavacús. Familia Libellulidae e xéneros Brachythemis, Crocothemis, Diplacodes, Esmeraldas. Familia Corduliidae e xéneros Leucorrhinia, Libellula, Orthetrum, Selysiothe- Macromia, Cordulia, Oxygastra e Somatochlora. mis, Sympetrum, Trithemis e Zygonyx. Vinte e Catro especies rexistradas na Península Ibé- cinco especies rexistradas na Península Ibéri- rica. Etimoloxía: a) Macromia: grego μακροσ, ca. Etimoloxía: a) Brachythemis: grego βραχυ, Nomes galegos dos odonatos ibéricos 29

ετα, υ = curto, breve; polo abdome curto + versais das ás, e á semellanza do nome in- Θέμις = deusa da xustiza, comunmente re- glés. Inglés: Northern Banded Groundling presentada cunha balanza (latín libella, dimi- (Dijkstra & Matushkina, 2009). Nota: nome- nutivo libellula) nunha man. b) Crocothemis: ada ata 2009 como B. leucosticta (v. g. Dijks- grego χροχοσ, ον = amarelo como o azafrán tra & Lewington, 2006) pero unha detallada (Fliedner, 2006); pola cor da mancha na base revisión deste taxon confirma que a especie das ás + Θέμις = deusa da xustiza. c) Dipla- presente na Península Ibérica é B. impartita codes: grego δισ = dúas veces + πλαχοδησ, (Dijkstra & Matushkina, 2009). Para B. leucos- εσ = laminado, plano; isto é, con dúas lámi- ticta: etimoloxía: grego λευχοσ, η, ον = bran- nas; o nome derivaría da presenza de dous co + στιζεν = estigma; isto é, de pterostigma apéndices aplanados nos xenitais masculinos claro. Francés: libellule à stylets blancs. Inglés: (D’Antonio & Vegliante, 2002); outra opción (Southern) Banded Groundling (Dijkstra & sería: grego δπλαξ = dúas veces pregado + Matushkina, 2009). οδεσ = semellante, que reflexaría a parte su- perior bilobulada do protórax, que semella a Lavacú escarlata Crocothemis erythraea letra maiúscula B (Fliedner, 2006). d) Leucor- (Brullé, 1832). Etimoloxía: latín erithraeus, rhinia: grego λευχοσ, η, ον = branco + ρισ, a, um derivado do grego ερνυροσ, ον = ver- ρινοσ = nariz; pola fronte branca, caracte- mello; pola coloración dominante do corpo. rística deste xénero. e) Libellula: latín libella, Escóllese o especificante escarlata, por ser ae = balanza (diminutivo: libellula) ou ben de máis preciso do ton do corpo deste lavacú e libellulus, i = pequeno libro. f) Orthetrum: green harmonía coas denominacións francesa e go ορτοσ, η, ον = recto, erecto + ετροϖ, ον inglesa da especie. Francés: crocothémis écar- = abdome; isto é, do abdome lateralmente late. Inglés: Broad Scarlet, Scarlet Darter. recto. g) Selysiothemis: de selys + io = en honra do profesor Edmond de Selys-Longchamps Libélula de Lefebvre Diplacodes lefebvrii (1813–1900), entomólogo e estadista belga (Rambur, 1842) Etimoloxía: latín lefebvrii = + grego Θέμις = deusa da xustiza. h) Sympe- lefebvrei, xenitivo de Lefebvre, en honra do trum: grego σνμ = estreito + ετρον = abdo- doutor Alexander Lefebvre (1797–1868), en- me; pola forma estreita do abdome, ou ben tomólogo francés. Francés: diplacodes de Le- σνμπιεζειν = apertar xuntos + ετρον = ab- febvre. Inglés: Black Percher. dome (Fliedner, 2006). i) Trithemis: grego τρι = tres, terzo + Θέμις = deusa da xustiza. j) Libélula de fronte branca Leucorrhinia du- Zygonyx: grego ζιγοσ, οι = vínculo, parella + bia (Vander Linden, 1825). Etimoloxía: dubius, ονιξ, ονιχοσ = uña. O xeneroide lavacú asíg- a, um = incerto, dubidoso; pola complicada nase ás especies da familia Libellulidae de cor identificación fronte aos conxéneres Leucor- predominantemente vermella ou violeta (Cro- rhinia pectoralis e L. rubicunda. O especificante cothemis, Sympetrum e Trithemis). O xeneroide galego de fronte branca é descritivo da especie libélula resérvase para o resto de xéneros (aínda que tamén do xénero) e é idéntico ao desta familia. Francés: libellule, leucorrhine, nome inglés da especie. Francés: leucorrhine diplacodes, orthétrum, sympétrum. Inglés: douteuse. Inglés: Small Whiteface, White-fa- Groundling, Scarlet, Chasers, Skimmers, Dar- ced Darter. ters, Perchers, Dropwings. Libélula azuleira Libellula depressa Linnaeus, Libélula riscada Brachythemis impartita 1758. Etimoloxía: latín depressus, a, um = de- (Karsch, 1890). Etimoloxía: latín impartita, us primido; pola forma aplanada do abdome. = sen dividir (Dijkstra & Matushkina, 2009). Evítase o especificante deprimida, de conno- Proponse libélula riscada polas bandas trans- tacións negativas, e proponse o de azuleira, 30 Chioglossa, 3 (2011) que describe a cor azulada dos machos desta go libélula esvelta prefírese á tradución directa especie. Francés: libellule déprimée. Inglés: do nome científico libélula de pterostigma dou- Broad-bodied Chaser. rado. Inglés: Epaulet Skimmer.

Libélula fouveira Libellula fulva Müller, Libélula celeste Orthetrum coerulescens (Fa- 1764. Etimoloxía: latín fulvus, a, um = aver- bricius, 1798). Etimoloxía: latín caeruleus, a, mellado, rubio; pola coloración do macho um = azul celeste; pola coloración dominan- inmaturo e do abdome da femia. O adxectivo te do corpo. Proponse libélula celeste, moi fouveira designa os animais que teñen a pel descritiva da cor dos machos. Francés: orthé- de cor castaña clara, maiormente o cabalo trum bleuissant, orthétrum de Rambur. Inglés: (Pena, 2006), estimándose moi axeitado para Keeled Skimmer. a presente especie de libélula. Francés: libellule fauve. Inglés: Blue Chaser, Scarce Chaser. Libélula dourada Orthetrum nitidinerve (Se- lys, 1841). Etimoloxía: latín nitidus, i = nítido Libélula maculada Libellula quadrimaculata + nervus, i = nervadura; isto é, coa nervadu- Linnaeus, 1758. Etimoloxía: latín quadri- = ra das ás claras. Proponse dourada como es- catro veces + maculo, as, avi, atum, are = pecificante en galego da especie, moi descri- mancha; isto é, con catro manchas (nas ás). tivo da cor dos nervos ou veas das ás. Francés: O nome galego é unha tradución case directa orthétrum a nervures jaunes. Inglés: Yellow- do nome científico. Francés: libellule à quatre veined Skimmer. taches. Inglés: Four-spotted Chaser. Libélula siciliana Orthetrum trinacria (Selys, Libélula mediterránea Orthetrum brunneum 1841). Etimoloxía: latín Trinacria, ae = antigo (Fonscolombe, 1837). Etimoloxía: latín tardío nome de Sicilia. O especificante galego toma brunneus, a, um = de cor castaña; polo pteros- o xentilicio desta illa italiana. Francés: orthé- tigma de cor castaña e tamén polo ton pre- trum de Sicilie. Inglés: Long Skimmer. dominante da femia. Elíxese o especificante mediterránea, por describir a área de distribu- Libélula negra Selysiothemis nigra (Vander ción da especie. Unha tradución directa do Linden, 1825). Etimoloxía: latín niger, gra, nome científico (libélula castaña) xúlgase pou- grum = negro, escuro; pola coloración domi- co descritiva deste Orthetrum. Francés: orthé- nante do corpo. Inglés: Black Pennant. trum brun. Inglés: Southern Skimmer. Lavacú azafrán Sympetrum flaveolum (Lin- Libélula de cu negro Orthetrum cancellatum naeus, 1758). Etimoloxía: latín flavus, a, um = (Linnaeus, 1758). Etimoloxía: forma verbal la- amarelo; pola extensión da mancha amarela tina cancellatum = reticulado (polas manchas nas ás. Suxírense lavacú azafrán polo matiz amarelas e castañas no abdome). Escóllese o azafranado do amarelo das ás. Francés: sym- modificador de cu negro, semellante ao nome pétrum jaune d’or. Inglés: Yellow-winged Dar- inglés da especie, por ser moi descritivo do ter. aspecto do abdome dos machos deste Or- thetrum. Francés: orthétrum réticulé. Inglés: Lavacú de Fonscolombe Sympetrum fons- Black-tailed Skimmer. colombii (Selys, 1840). Etimoloxía: latín fonscolombii = fonscolombei, xenitivo de Fonsco- Libélula esvelta Orthetrum chrysostigma lombe, en honra do doutor E. L. J. H. Boyer (Burmeister, 1839). Etimoloxía: grego χρισοσ, de Fonscolombe (1772-1853), entomólogo ον = ouro + στιγμα, τοσ = mancha, estigma; francés. Francés: sympétrum de Fonscolombe. isto é, co pterostigma dourado. O nome gale- Inglés: Red-veined Darter. Nomes galegos dos odonatos ibéricos 31

Lavacú meridional Sympetrum meridionale (Dijkstra & Lewington, 2006), de aí o espe- (Selys, 1841). Etimoloxía: meridionalis, e = cificante vadío (vagabundo), semellante a un meridional; por ser común no sur de Europa. dos nomes ingleses da especie. Francés: sym- Francés: sympétrum méridional. Inglés: Sou- petrum vulgaire. Inglés: Moustached Darter, thern Darter. Vagrant Darter.

Lavacú de franxas Sympetrum pedemonta- Lavacú violeta Trithemis annulata (Pallisot num (Müller, 1766) Etimoloxía: latín pedemon- de Beauvois, 1807). Etimoloxía: latín an(n) tanum = do Piemonte; dado que a localidade ulatus, a, um = anelado; polo estreito anel típica desta especie é Turín (Torino), capital abdominal das femias e machos xoves. Es- do Piemonte (Italia). Con todo, considérase cóllese o especificante violeta, por xulgarse axeitado reflexar no nome das franxas escu- axeitado para describir a cor dos machos ras das súas ás, como acontece co nome in- maduros, e por coincidir cos nomes ingle- glés, e de aí o nome proposto de lavacú de ses da especie. Francés: trithémis annelé. franxas. Francés: sympétrum du Piémont. In- Inglés: Violet Dropwing, Violet-marked Dar- glés: Banded Darter. ter.

Lavacú sanguiño Sympetrum sanguineum Lavacú de Kirby Trithemis kirbyi Selys, 1891. (Müller, 1764). Etimoloxía: sanguineus, a, um Etimoloxía: latín kirbyi = xenitivo de Kirby, en = da cor do sangue. O especificante galego honra de William Forsell Kirby (1844–1912), sanguiño prefírese a sanguento. Francés: sym- entomólogo e folclorista inglés. Francés: tri- pétrum rouge-sang, sympétrum sanguin. In- thémis de Kirby. Inglés: Orange-winged Dro- glés: Ruddy Darter. pwing.

Lavacú do deserto Sympetrum sinaiticum Libélula tórrida Zygonyx torridus (Kirby, Dumont, 1977. Etimoloxía: latín sinaiticum = 1889). Etimoloxía: latín torridus, a, um = tór- do Sinaí, península ao nordeste de Exipto. A rido, árido; polo seu descubrimento en Serra súa distribución ligada a cursos e masas de Leoa (África). O seu nome é unha tradución auga de zonas áridas do oeste e sur do Me- literal do nome científico. Inglés: Ringed Cas- diterráneo (Dijkstra & Lewington, 2006) fai cader. suxerente o especificante do deserto, idénti- co ao nome inglés da especie. Inglés: Desert Agradecementos Darter. A Sónia Ferreira e a Emilio Martínez Saba- Lavacú estriado Sympetrum striolatum rís, polos seus acertados comentarios. (Charpentier, 1840). Etimoloxía: latín striolatum, diminutivo de striatus, a, um = estriado. Abstract Francés: sympétrum strié, sympétrum fascié. Inglés: Common Darter. Galician names for the dragonflies and damselflies of the Iberian Peninsula Lavacú vadío Sympetrum vulgatum (Lin- A list of Galician names for the 77 species of dra- naeus, 1758). Etimoloxía: latín vulgatus, a, gonflies of the Iberian Peninsula is proposed. Tra- ditional names of dragonflies (suborder Anisopte- um = común, coñecido; por ser común na ra) and damselflies (suborder Zygoptera) are used, localidade típica en Suecia (onde foi descrita with modifiers proposed by the authors. por Linneo). Especie escasa na Península Ibé- Key words: galician language, dragonflies, damsel- rica, ten a particularidade de efectuar move- flies, Odonata, Iberian Peninsula. mentos erráticos de curta e media distancia 32 Chioglossa, 3 (2011)

Bibliografía nati italiani. I° Convegno ODONATA.IT – Ga- vorrano 8-10 Ottobre 2010. Società italia- Azpilicueta, M.; Rey, C.; Docampo, F.; Rey, X. na per lo studio e la conservazione delle L. & Cordero, A. 2007. A preliminary stu- libellule (Odonata.it). dy of biodiversity hotspots for odonates in Fliedner, H. 2006. Die wissenschaftlichen Galicia, NW Spain. Odonatologica, 36: 1-12. Namen der Libellen in Burmeisters “Han- Bernis, F. 1994. Listas patrones de aves: su dbuch der Entomologie”. Virgo, 9: 5-23. origen y estructura. Ardeola, 41: 67-77. Entomologischen Vereins Mecklenburg e.V. Cabana, M.; Romeo, A. & Cordero, A. 2011. Versión inglesa. URL: http://www.entomo- Primeiras citas de Sympetrum flaveolum logie-mv.de/Virgo%202006/9105%20aBur- (Odonata: Libellulidae) en Galicia. Chioglos- meister%20Fliedner%20englisch.pdf (con sa, 3: 15-19. acceso: 30/3/2011). Cano-Villegas, F. J. & Conesa-García, M. A. Grand, D. & Boudot, J. P. 2006. Les libellules 2009. Expansión de Trithemis kirbyi Sélys, de France, Belgique et Luxembourg. Biotope, 1891 (Odonata: Libellulidae) en la provincia Mèze. de Málaga (sur de la Península Ibérica). Bo- IUCN. 2010. IUCN Red List of Threatened Spe- letín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, cies. Odonata: Europe. Version 2010.4. URL: 44: 569–572. http://www.iucnredlist.org/apps/redlist/se- Conde, M. Á. 1999. Nomes galegos para as arch (con acceso: 30/3/2011). aves ibéricas: lista completa e comentada. Liba-Mucznik, L. 2011. Léxico: dicionário portu- Chioglossa, 1: 121-138. guês online: libelinha. URL: http://www.lexi- Cordero, A. 1996. A preliminary checklist of co.pt/libelinha (con acceso: 30/3/2011). the Odonata of Galicia. Adv. Odonatol., (Su- Lorenzo, S. 2008. Algúns cabaliños do demo ga- ppl.) 1: 13-25. legos: os gaiteiros e as libeliñas. URL: http:// Cordero, A. & Fernández-Martínez, M. A. www.rios-galegos.com/vidario8.htm (con 2003. Odonata. Asociación Entomolóxica acceso: 30/3/2011). Galega. URL: http://www.aegaweb.com/in- Martínez, E.; Da Silva, G. & Romay, C. D. ventario/index.htm (con acceso: 30/3/2011). 2011. Primeiras citas de Anax parthenope D’Antonio, C. & Vegliante, F. 2002. Derivatio (Odonata: Aeshnidae) para Galicia e datos nominis libellularum europæarum. URL: http:// sobre o seu comportamento. Chioglossa, 3: www.isoladivivara.it/odo/index.htm (con en prensa. acceso: 30/3/2011). Merino, F. M. 2011. Animales. URL: http:// Dijkstra, K-D. B. & Lewington, R. 2006. Field www.redjaen.es/francis/?m=c&o=3440 guide to the dragonflies of Britain and Europe. (con acceso: 30/3/2011). British Wildlife Publishing, Gillingham (Rei- Muddeman, J., Lockwood, M. & Farino, T. no Unido). 2009. List of the Dragonflies and Damselflies Dijkstra, K.-D. B. & Matushkina, N. 2009. (Odonata) of Spain and Portugal, including Kindred spirits: “Brachythemis leucosticta”, the Canary Islands, Madeira and the Azores. Africa’s most familiar dragonfly, consists of URL: http://www.iberianwildlife.com/spain/ two species (Odonata: Libellulidae). Inter- dragonflies-damselflies-spain.htm (con ac- national Journal of Odonatology, 12: 237-256. ceso: 30/3/2011). Fernández-Martínez, M. Á. & Gil, A. 2010. Pena, X. A. 2006. Gran dicionario século 21 da Proxecto de caracterización da comunidade de lingua galega. Editorial Galaxia/Edicións do odonatos da Xunqueira de Alba. Informe iné- Cumio. dito. Concello de Pontevedra. Priberam 2011. Dicionário Priberam da Língua Festi, A. & Siesa, M. E. 2010. Proposta per una Portuguesa: libélula. URL: http://www.pri- nomenclatura vernacolare per le specie di odo- beram.pt/DLPO/default.aspx?pal=libélula Nomes galegos dos odonatos ibéricos 33

(con acceso: 31/3/2011). Wikipédia 2011. Libelinha. URL: http:// Prunier, F. 2007. Taller de iniciación a la deter- pt.wikipedia.org/wiki/Anisoptera (con ac- minación de los Odonatos ibéricos. IV Jornadas ceso: 30/3/2011). de Cabra, Cabra. URL: http://florent.prunier. free.fr/Taller_PRUNIER%20%282006%29%20 Claves%20Identificaci%F3n%20Odonata%20 Cosme D. Romay Pen%EDnsula.pdf (con acceso: 30/3/2011). G. N. Hábitat Rivas, E. 1978. Frampas, contribución al diccio- Rúa Camariñas, 8, baixo nario gallego. CEME, Salamanca. 15002 A Coruña (Galicia) Ruchet, C. 2011. Claude Ruchet - Photographie [email protected] animalière. Insectes et araignées. URL: http:// www.ruchet.com/insectes.html (con acce- Adolfo Cordero-Rivera so: 30/3/2011). Departamento de Ecoloxía e Bioloxía Animal Santamarina, A. (coord.) 2010a. Diccionario de E. U. de Enxeñaría Técnica Forestal da Univ. de Vigo Diccionarios. Corpus lexicográfico da lingua Campus Universitario, s/n. 36005 Pontevedra (Galicia) galega: libélula. Seminario de Lingüística Informática - Grupo TALG / Instituto da Anxos Romeo Lingua Galega, Santiago de Compostela. Asociación Saramaganta URL: http://sli.uvigo.es/ddd/ddd_pescuda. Tellado, 8. 27141 Romeán, Lugo (Galicia) php?pescuda=lib%E9lula&tipo_busca=castelan (con acceso: 30/3/2011). Santamarina, A. (coord.) 2010b. Diccionario Martiño Cabana de Diccionarios. Corpus lexicográfico da lingua Depto. de Bioloxía Animal, Vexetal e Ecoloxía galega: caballito. Seminario de Lingüística Facultade de Ciencias. Campus da Zapateira, s/n Informática - Grupo TALG / Instituto da 15071 A Coruña (Galicia) Lingua Galega, Santiago de Compostela. Asociación Saramaganta URL: http://sli.uvigo.es/ddd/ddd_pescuda. Tellado, 8. 27141 Romeán, Lugo (Galicia) php?pescuda=caballito&tipo_busca=castelan (con acceso: 30/3/2011). Darío X. Cabana Torralba-Burrial, A. & Ocharan, F. J. 2007. Real Academia Galega Composición biogeográfica de la fauna de Rúa Tabernas, 11. 15001 A Coruña (Galicia) libélulas (Odonata) de la Península Ibérica, con especial referencia a la aragonesa. Bo- Miguel Á. Fernández-Martínez letín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, Rúa Nicaragua, 16, 1ºB. 36203 Vigo (Galicia) 41: 179-188. 34 Chioglossa, 3 (2011)

Anexo 1. Nomes galegos propostos para os odonatos da Península Ibérica. A distribución en Galicia segue a Cordero (1996), Cordero & Fernández-Martínez (2003), Azpilicueta et al. (2007), Cabana et al. (2011) e Martínez et al. (2011), e complétase con datos inéditos propios. Códigos: CO: provincia da Coruña. LU: provincia de Lugo. OU: provincia de Ourense. PO: provincia de Pontevedra. [Proposed Galician names for the Iberian odonates. Distribution in Galicia is based in Cordero (1996), Cordero & Fernández-Martínez (2003), Azpilicueta et al. (2007), Cabana et al. (2011) and Martínez et al. (2011), and is completed with unpublished own data. Codes: CO: A Coruña province. LU: Lugo province. OU: Ourense province. PO: Pontevedra province.] Distribución en Galicia Taxonomía (especies) Nome galego proposto Distribution in Galicia Taxonomy (species) Proposed Galician name Orde Odonata Odonatos Suborde Zygoptera Cabaliños Familia Calopterygidae Gaiteiros CO, LU, PO Calopteryx haemorrhoidalis Gaiteiro vermello CO, LU, OU, PO Calopteryx virgo Gaiteiro azul CO, LU, OU, PO Calopteryx xanthostoma Gaiteiro bicolor Familia Lestidae Gaiteiriños CO, LU, PO Lestes barbarus Gaiteiriño bérber CO, LU, OU, PO Lestes dryas Gaiteiriño dríade Lestes macrostigma Gaiteiriño violáceo OU Lestes sponsa Gaiteiriño noivo CO, LU, OU, PO Lestes virens Gaiteiriño verdescente CO, LU, OU, PO Lestes viridis Gaiteiriño verde CO, PO, LU Sympecma fusca Gaiteiriño de inverno Familia Coenagrionidae Donceliñas CO, LU, OU, PO Ceriagrion tenellum Donceliña fina Coenagrion caerulescens Donceliña mediterránea Coenagrion hastulatum Donceliña lanceolada CO, LU, PO Coenagrion mercuriale Donceliña de Mercurio CO, LU, PO, OU Coenagrion puella Donceliña pequena Coenagrion pulchellum Donceliña fermosa CO, LU, PO Coenagrion scitulum Donceliña grácil CO, LU, PO, OU Enallagma cyathigerum Donceliña de copa CO, LU, PO, OU Erythromma lindenii Donceliña de Linden CO, PO Erythromma viridulum Donceliña de ollos vermellos CO, LU, PO Ischnura elegans Donceliña elegante CO, LU, PO, OU Ischnura graellsii Donceliña de Graells CO, PO Ischnura pumilio Donceliña anana CO, LU, OU, PO Pyrrhosoma nymphula Donceliña vermella Familia Platycnemididae Patexas CO, LU, PO, OU Platycnemis acutipennis Patexa rubia CO, LU, OU, PO Platycnemis latipes Patexa branca Platycnemis pennipes Patexa azul Suborde Anisoptera Libélulas Familia Aeshnidae Libeliñas e emperadores CO, LU, OU, PO Aeshna affinis Libeliña afín CO, LU, OU, PO Aeshna cyanea Libeliña de cu azul Nomes galegos dos odonatos ibéricos 35

Anexo 1. (cont.).

Aeshna isoceles Libeliña isósceles OU Aeshna juncea Libeliña brañega CO, LU, PO Aeshna mixta Libeliña de outono PO, CO, OU, LU Anax ephippiger Emperador peregrino CO, LU, OU, PO Anax imperator Emperador grande CO, PO Anax parthenope Emperador pequeno CO, LU, OU, PO Boyeria irene Libeliña do luscofusco PO Brachytron pratense Libeliña peluda Familia Gomphidae Candís OU, LU Gomphus graslinii Candil de Graslin CO, LU, OU, PO Gomphus pulchellus Candil fermoso CO, LU, PO Gomphus simillimus Candil similar Presenza en Galicia Gomphus vulgatissimus Candil de Linneo Lindenia tetraphylla Candil de catro follas Onychogomphus costae Candil de Costa OU Onychogomphus forcipatus Candil tenazado CO, LU, OU, PO Onychogomphus uncatus Candil curvado Paragomphus genei Candil de Gené Familia Cordulegasteridae Tizóns Cordulegaster bidentata Tizón bidentado CO, LU, OU, PO Cordulegaster boltonii Tizón de Bolton Familia Corduliidae Esmeraldas LU, OU, PO Macromia splendens Esmeralda espléndida Cordulia aenea Esmeralda bronceada CO, LU, PO Oxygastra curtisii Esmeralda de Curtis Somatochlora metallica Esmeralda metálica Familia Libellulidae Libélulas e lavacús Brachythemis impartita Libélula riscada LU, OU, PO, CO Crocothemis erythraea Lavacú escarlata Diplacodes lefebvrii Libélula de Lefebvre Leucorrhinia dubia Libélula de fronte branca CO, PO, OU, LU Libellula depressa Libélula azuleira Libellula fulva Libélula fouveira LU, OU, PO, CO Libellula quadrimaculata Libélula maculada PO Orthetrum brunneum Libélula mediterránea CO, LU, OU, PO Orthetrum cancellatum Libélula de cu negro Orthetrum chrysostigma Libélula esvelta CO, LU, OU, PO Orthetrum coerulescens Libélula celeste Orthetrum nitidinerve Libélula dourada Orthetrum trinacria Libélula siciliana Selysiothemis nigra Libélula negra LU, OU Sympetrum flaveolum Lavacú azafrán CO, LU, OU, PO Sympetrum fonscolombii Lavacú de Fonscolombe 36 Chioglossa, 3 (2011)

Anexo 1. (cont.).

PO Sympetrum meridionale Lavacú meridional CO Sympetrum pedemontanum Lavacú de franxas CO, LU, OU, PO Sympetrum sanguineum Lavacú sanguiño Sympetrum sinaiticum Lavacú do deserto CO, LU, OU, PO Sympetrum striolatum Lavacú estriado Sympetrum vulgatum Lavacú vadío CO, LU, PO Trithemis annulata Lavacú violeta Trithemis kirbyi Lavacú de Kirby Zygonyx torridus Libélula tórrida