2 15 39 55 73 98 W Numerze 10 30 46 62 86
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Dwumiesięcznik Drodzy Czytelnicy Vol. XIX, Nr 3/2012 (113) ISSN‑1231‑014X, Indeks 386138 Oddaję w Wasze ręce kolejny, tym razem letni numer naszego magazynu. Jak zwykle staraliśmy się zawrzeć w nim ciekawe i niepublikowane materiały oraz fo- Redaktor naczelny tografie. Jarosław Malinowski Jednocześnie pragnę poinformować, że z dniem 1 lipca ukaże się w sprzeda- ży 41 numer specjalny „Z dziejów niszczycieli”. Na 160 stronach znajdziecie kil- Kolegium redakcyjne kanaście artykułów o tej klasie jednostek, od ich powstania do dnia dzisiejszego. Rafał Ciechanowski, Michał Jarczyk, Maciej S. Sobański Można go zamawiać w przedpłacie z racji jego ograniczonego nakładu. Życzę miłej lektury. Współpracownicy w kraju Jarosław Malinowski Andrzej S. Bartelski, Jan Bartelski, Stanisław Biela, Jarosław Cichy, Andrzej Danilewicz, Józef Wiesław Dyskant, W NUMERZE Maciej K. Franz, Jarosław Jastrzębski, Rafał Mariusz Kaczmarek, Jerzy Lewandowski, Oskar Myszor, Jan Tymiński Andrzej Nitka, Piotr Nykiel, Wojny morskie na Bałtyku w XIV i XV wieku 2 Jarosław Palasek, Jan Radziemski, w czasach świetności Hanzy Kazimierz Zygadło Współpracownicy zagraniczni BELGIA Krzysztof Krzeszowiak Leo van Ginderen 10 Małe torpedowce typu S (Schichau) CZECHY Division(s)torpedoboot, część II Ota Janeček FRANCJA Gérard Garier, Jean Guiglini Dmitrij Kisieliow HISZPANIA 15 Alejandro Anca Alamillo Krążownik pancernopokładowy „Jiyuan” LITWA Aleksandr Mitrofanov NIEMCY Richard Dybko, Hartmut Ehlers, Michał Jarczyk, Maciej S. Sobański Jürgen Eichardt, Christoph Fatz, 30 Zvonimir Freivogel, Reinhard Kramer Zapomniane pancerniki Wilhelma II, część I ROSJA Siergiej Bałakin, Nikołaj Mitiuckow, Siergiej Patianin, Konstantin Strielbickij STANY ZJEDNOCZONE. A.P. Aleksandr Mitrofanov Arthur D. Baker III Rosyjskie lodołamacze, część VIII 39 UKRAINA Anatolij Odajnik, Władimir Zabłockij WŁOCHY Achille Rastelli Hartmut Ehlers 46 Historia Łotewskich Sił Morskich 1919-1940, część I Adres redakcji Wydawnictwo „Okręty Wojenne” Krzywoustego 16, 42‑605 Tarnowskie Góry Jarosław Jastrzębski, Jakub Polit Polska/Poland tel: +48 32 384‑48‑61 Konferencja Waszyngtońska 55 www.okretywojenne.pl 12 XI 1921-6 II 1922, część III e‑mail: [email protected] Skład, druk i oprawa: DRUKPOL sp. j. Aleksandr Mitrofanov Kochanowskiego 27, 42‑600 Tarnowskie Góry 62 tel. 32 285 40 35, www.drukpoltg.pl KFK – mali wojownicy wielkiej wojny, część II © by Wydawnictwo „Okręty Wojenne” 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. Przedruk i kopiowanie jedynie za zgodą wydawnictwa. Redakcja zastrzega sobie prawo Marian Mikołajczuk, Jarosław Malinowski skracania i adjustacji tekstów. Materiałów nie Tupolewy versus lotniskowce, część IIa 73 zamówionych nie zwracamy. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść publikowanych artykułów, które prezentują wyłącznie opinie i punkt widzenia ich autorów. Hartmut Ehlers 1500 egz. Nakład: 86 Fregaty biedaka Jarosław Palasek I strona okładki: Amerykańskie lotniskowce typu „Forrestal”, 98 Niemiecki pancernik Weissenburg w latach część Vb swojej świetności. Mal. Hans Bordt Jan Tekst Tymiński Ryc. „Marynarka polskiegowiekach” i obrona wybrzeża wojenna w dawnych Ryc. Abordaż okrętu z XVAbordaż wieku. Wojny morskie na Bałtyku w XIV i XV wieku w czasach świetności Hanzy1 W XIV–XV wieku duża większość ówczesnych państw nadbałtyckich przechodziła w tym cza- a następnie monopolizacja handlu między sie okres rozdrobnienia feudalnego i walk wewnętrznych. Nie było to korzystne dla rozwoju flot Fryzją i Anglią na zachodzie Europy, a Ro- wojennych i handlowych poszczególnych krajów położonych nad Bałtykiem. Sytuacja ta przy- sją na wschodzie. Z czasem do związku tego czyniła się m.in. do powstania Hanzy – związku miast, który z formalnego punktu widzenia nie zaczęły przystępować kolejne miasta. W po- był państwem, lecz spełniał wiele jego ówczesnych cech. Szybki rozwój związku, jego domina- łowie XIV wieku do Hanzy należały wszyst- cja w rejonie basenu Morza Bałtyckiego, która wyrażała się w monopolizacji handlu spowodo- kie większe miasta portowe nad Bałtykiem wała, iż dziś interesujący nas okres nazywany jest hanzeatyckim, a wojny, które były w tym cza- oprócz wspomnianych już miast wendyj- sie prowadzone na obszarze działania Hanzy nazywamy hanzeatyckimi lub też hanzeatycko- skich były to m.in. Gdańsk, Elbląg, Re- -duńskimi. wel, Parnawa, Królewiec, Visby, ale również w głębi lądu Toruń, Chełmno, Magdeburg, Sytuacja polityczna w rejonie Bałtyku gracz, którego siła i funkcjonowanie opar- Frankfurt. Kupcy hanzeatyccy utrzymy- od XIII do XV wieku te było na zupełnie innych zasadach, gdzie Jeszcze na początku XIV wieku nad Bał- o sile decydował pieniądz. Była to Hanza – 1. W artykule niniejszym świadomie pominięto okres tykiem głównie w Danii przeważał daw- związek miast wendyjskich, w których skład drugiej połowy XV wieku (działania morskie podczas ny ledungowy2 system tworzenia flot wo- wchodziły Wismar, Rostock, Stralsund, Gre- wojny trzynastoletniej toczonej pomiędzy Koroną Kró- lestwa Polskiego a Zakonem Krzyżackim, oraz wojnę jennych, którego budowa i struktura oparta ifswald pod przewodnictwem Lubeki, która Hanzy z Anglią toczoną w latach 1468-1474, która toczy- była na poszczególnych okręgach lub mia- w 1241 roku zawarła przymierze handlo- ła się nie tylko na wodach Bałtyku). stach, co było w XIV wieku już anachroni- we z Hamburgiem i westfalskim miastem 2. Tzw. ledung polegał na tym, że kraj podzielony był na okręgi, które były zobowiązane do wystawienia okrę- zmem. Na południowych wybrzeżach Bał- Soest w celu ochrony kupców. Wspólnym tu wraz z załogą i wyposażeniem, a król werbował taki tyku (dzisiejsze Niemcy) pojawił się nowy celem miast tych było zintensyfikowanie okręt w wyniku wojny czy też wyprawy wojennej. 2 Nr 113 (3/2012) • OKRĘTY WOJENNE Wojny morskie na Bałtyku w XIV i XV wieku w czasach świetności Hanzy wali również kantory i faktorie w miastach Okręty i metody prowadzonych krajów, z którymi związek handlował m.in. działań wojennych (Londyn, Brugia, Bergen, Nowogród) dzięki W interesującym nas okresie flota han- licznym przywilejom nadawanym im przez zeatycka tworzona była przez poszczególne władców tych krajów. Początkowo z wymia- miasta należące do związku. Poszczególne ny handlowej korzystała Hanza i poszcze- miasta same budowały okręty lub je kupo- gólne kraje. Jednak z czasem Związek Miast wały u innych miast. Równie często stat- Hanzeatyckich dochodząc do pełnej domi- ki handlowe były rekwirowane i po uzbro- nacji mnożył swe przywileje i bogactwo za jeniu stawały się okrętami, a kapitanowie pomocą pożyczek na lichwiarski procent, co działali w imieniu rady miejskiej bądź też doprowadziło w krótkim czasie do sytuacji, na podstawie upoważnień zwanych paten- w której zachodnioeuropejskie państwa sta- tami lub listami kaperskimi. W XIV i XV wały się jego dłużnikami. Zaczęło to rodzić wieku występowały jednostki wiosłowo-ża- opór, który początkowo był łatwo zwalcza- glowe i żaglowe, przy czym żagiel stopnio- Koga na pieczęci Elbląga z 1242 r. ny czy to przy pomocy działań militarnych wo coraz bardziej zastępował wiosła. Okręty Fot. „Nautologia” czy też za pomocą nowego narzędzia, jakim napędzane siłą wiatru mogły dłużej prze- była blokada ekonomiczna. Krajem, który bywać na morzu i pokonywać większe od- typ statku zwany kogą. Jej ładowność wa- nie mógł się pogodzić z Hanzeatycką domi- ległości. W Danii nadal obowiązywał sys- hała się od 80 do ponad 100 łasztów6 tj. od nacją była Dania, która po klęsce pod Born- tem ledungowy, lecz brak spójności wśród 160 do ponad 200 ton. Przeciętnej wielkości höved3 z roku 1227 poniesionej w bitwie możnowładców uniemożliwiał wystawie- koga miała ok. 30 metrów długości i 7 me- z Niemcami znajdowała się w głębokim nie silnych flotylli. Podstawowym statkiem trów szerokości, a zanurzenie dochodziło kryzysie. Szwedzi w latach 1332-1340 zaję- Duńczyków były nefy – wiosłowo-żaglo- do 3 metrów. Początkowy boczny ster wio- li Skanię, Związek Hanzeatycki południowe we statki handlowe, które w razie potrzeby słowy zastąpiony został zawiasowym7. Co wyspy, a książęta Holsztynu i Szlezwiku całą przystosowywane były do walki. Posiada- spowodowało zmiany w konstrukcji budo- południową część kraju. W latach 1340- ły jeden maszt i coraz częściej zaopatrzo- wanych statków. W pierwszej kolejności nie 1375 rządy krajem sprawował Waldemar IV ne był w kasztele na dziobie i rufie. Nef (od budowano już statków o tych samych ste- Atterdag4, który zaczął odbudowywać daw- łac. „navis” – statek) był ewolucją najpraw- wach dziobowych i rufowych. Zastosowa- ną duńską potęgę. W roku 1346 sprzedał dopodobniej Knaara – płaskodennej żaglo- nie steru zawiasowego pociągało za sobą Estonię Zakonowi Kawalerów Mieczowych, wowiosłowej wikińskiej łodzi handlowej. wyprostowanie stewy rufowej. Większy to- następnie w 1360 roku odzyskano Skanię. Powstał w XII wieku i był wykorzystywa- naż kog wymagał zwiększenia powierzch- Kolejnym przeciwnikiem, który stanął mu ny jako statek handlowy lub też jako okręt ni ożaglowania. Jednak statki te posiada- na drodze była Hanza, która w tym czasie wojenny na Bałtyku i Morzu Północnym. ły tylko jeden maszt, który znajdował się zdołała zmonopolizować już większość bał- Na dziobie i rufie z wojenne wersje posia- na śródokręciu, przymocowany do pokładu tyckiego handlu, wypierając z niego całko- dały wysokie i niekiedy osłonięte klepka- sztangi, wantami i baksztagiem. Reja opusz- wicie Duńczyków. mi kasztele, z których łucznicy i kusznicy czana i podnoszona była za pomocą lin. Szwecja, po porażce nad Newą w 1240 mieli dogodne pole