Hondakin solidoak eta ingurune eraikia
Egilea: Josu Notario
Onespena: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia: 2002ko maiatzaren 13a
Modulua: Hondakin solidoak eta ingurune eraikia
Heziketa-zikloa: Ingurumen-osasuna
Maila: Goi-maila
Familia: Osasungintza
Iraupena: 125 ordu Iraupen finkoa: 150 ordu
Lan-baliozkotzea: BAI Baliozkotzea: BAI
Modulu-mota: Berariazkoa, gaitasun-unitate bati atxikia
Xedea
Hondakin solidoen eta ingurune eraikiaren kudeaketari atxikiriko osasun-egoera eta –arriskuak identifikatu, kontsultatu eta zaintzea; hauxe da modulu honi esleitutako xedea.
Edukiak
Modulu honek 2 bloke nagusi ditu:
• Hondakin- eta osasun-kudeaketa • Ingurune eraikiaren kudeaketa eta osasuna
Esku artean duzun materialak bi bloke nagusi horiek hartzen ditu bere osotasunean.
Hona lantzen diren edukiak:
- Hondakinak o Sarrera o Lurzorua o Hondakin-produkzioa o Hiri Hondakin Solidoak (HHS) o Industria-hondakinak o Hondakin arriskutsuak o Hondakinen kudeaketa o Euskal Herriko hondakin-politika o Hondakindegiak o Hondakinak minimizatzea - Legedia o Euskal Autonomia Erkidegoa o Euskal Autonomia Erkidegoko udalak o Espainia o Europako Batasuna - Laginketa- eta analisi-teknikak - Ingurune eraikia eta osasuna: legedia o Euskal Autonomia Erkidegoa o Euskal Autonomia Erkidegoko udalak o Espainia - Ingurune eraikia eta osasuna
Materialaren egitura
Material honek, aparteko egitura bitxi eta erabilezinik ez badu ere, baditu aipatu beharreko puntu pare bat:
1- Nahi izanez gero, karpetan topatutako dokumentuak zabaldu eta inongo arazorik gabe inprimatu ahal izango dituzu. 2- Inprimatu gabe ordenagailuan bertan lan egin nahi izanez gero, bi ohar: a. Aurkibideko puntuetan klik eginez gero, dagokion testura eramango zaitu. b. Hiru dokumentu-sorta PowerPoint programan eginak daude, eta nahi izanez gero aurkezpen-programa hori erabil daiteke materiala lantzeko. Hona programa honetan dauden edukiak: 1. Hondakinak minimizatzea errentagarria da 2. Ingurune eraikia eta osasuna 3. Ingurumen-osasuna: laginketa eta analisi-teknikak
HHOONNDDAAKKIINN SSOOLLIIDDOOEENN TTRRAATTAAMMEENNDDUUAA EETTAA IINNGGUURRUUNNEE EERRAAIIKKIIAA
Egilea: Josu Notario Gorostidi
BIBLIOGRAFIA: Ingurugiro Hiztegi Entziklopedikoa . Eusko Jaurlaritza Euskal Autonomia Erkidegoko ingurugiroaren egoera. IHOBE SA. Euskal Herriko, Espainiako eta Europar Batasuneko aldizkari ofizialak
Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia: 2002-05-13
© Josu Notario Gorostidi © Edizio honena: ELHUYAR. Asteasuain, 14. 20170 Usurbil (Gip.) (2002) h.el.: [email protected] - http://www.elhuyar.com
______3______PROGRAMAZIOA
I. Blokea: Hondakinak eta osasun-kudeaketa II. Blokea: Ingurune eraikia eta osasun-kudeaketa
I. blokea: Hondakinak eta osasun-kudeaketa
1- HONDAKINAK • Sarrera ♦ Zer dira hondakinak? • Lurzoruaren zereginak ♦ Zeregin naturalak ♦ Erabilera-zereginak • Lurzoru-sistemak dituen arazoak eta jasaten dituen mehatxuak ♦ Fisikoak: higadura eta trinkotzea ♦ Kimikoak: azidotzea, gazitzea, materia organikoa galtzea, poluzioa (ikus Lurzoruaren poluzio-motak eta -iturriak) • Lurzoruaren poluzio-motak eta -iturriak ♦ Sarrera. ♦ Poluzio-motak: - Poluzio lausoa - Metal astunengatiko poluzioa - Konposatu organikoengatiko poluzioa - Foku puntualen poluzioa ♦ Interes bereziko lurzoru poluituak: industria-aurriak eta hondakindegiak - Industria-aurriak - Hondakindegiak • Hondakin-produkzioa eta -sailkapena ♦ EAEn sortutako hondakinak jatorriaren arabera • Hiri Hondakin Solidoak (HHS) ( R.S.U ) ♦ HHSen produkzioa Araban ♦ HHSen produkzioa Gipuzkoan ♦ HHSen produkzioa Bizkaian ♦ Birziklapenak eta gaikako bilketa ♦ HHSen lehentasunezko birziklapen-fluxuak - Ontziak eta bilgarriak - Beira - Papera - Pilak ♦ Osasun-zerbitzuetako hondakinak - Etxekoen baliokide diren hondakinak - Osasun-zerbitzuetako hondakin zehatzak - Hondakin kimikoak ♦ Hondakin sanitarioen kudeaketa
______4______♦ Ibilgailuak desegitetik sortutako hondakinak - Pneumatikoak - Ibilgailuen gainerakoa ♦ Nekazaritza eta abeltzaintzako hondakinak • Industria-hondakinak ♦ Hondakin bereziak ♦ Hondakin geldoak ♦ Hiri-hondakinen baliokideak • Hondakin arriskutsuen ezaugarriak legearen arabera (ikusi gehiago legeetan) • 20 konposatu arriskutsuenak
2- HONDAKINAK KUDEATZEKO SISTEMAK • Hondakinen kudeaketa ♦ Hondakinen kudeaketarako Europako arteztarauak ♦ Hondakinen kudeaketarako EAEko legea - Prebentzioa eta sorburuko minimizazioa - Balorizazioa: berrerabilpena, birziklapena eta berreskurapena ♦ Hainbat kudeaketa-jardueraren ingurumen-inpaktuak • Euskal Herriko hondakin-politikaren marko orokorra • EAEko hondakinen kudeaketa-politika • Konposta • Hondakindegiak • 20 konposatu arriskutsuenak • Hondakinak minimizatzea
2- LEGEDIA • Euskal Autonomia Erkidegoa ♦ 3/1998 LEGEA, otsailaren 27koa, Euskal Herriko ingurumena babesteko lege orokorra ♦ 313/1996 DEKRETUA, abenduaren 24koa, Euskal Autonomia Erkidegoan hondakin sanitarioak kudeatzeko baldintzak arautzen dituena ♦ 423/1994 DEKRETUA, azaroaren 2koa, hondakin inerteak eta inertizazioaren gai izan direnak kudeatzeko arauak finkatzen dituena. ♦ 390/1998 DEKRETUA, abenduaren 22koa, nekazaritzatik eratorritako nitratoekin ura poluitzeko Arriskutan dauden Inguruak izendatzeko arauak finkatzen dituena eta Euskal Autonomia Erkidegoko Nekazaritza-lanetan Egoki Jarduteko Kodea onartzen duena. • Euskal Autonomia Erkidegoko Udalak ♦ Ingurumenari Buruzko Udal Ordenantza Eredua • Espainia ♦ LEY 10/1998 de 21 de abril de la Jefatura del Estado sobre Residuos.(BOE 22-4-1998) • Europako Batasuna ♦ Directiva 91/156/CEE del Consejo de 18 de marzo de 1991 por la que se
______5______modifica la Directiva 75/442/CEE relativa a los residuos ♦ Directiva 91/689/CEE del Consejo, de 12 de diciembre de 1991, relativa a los residuos peligrosos ♦ DECISIÓN DEL CONSEJO de 22 de diciembre de 1994 por la que se establece una lista de residuos peligrosos en virtud del apartado 4 del artículo 1 de la Directiva 91/689/CEE del Consejo relativa a los residuos peligrosos (94/904/CE) ♦ DIRECTIVA 94/67/CE DEL CONSEJO de 16 de diciembre de 1994 relativa a la incineración de residuos peligrosos ♦ DIRECTIVA 94/62/CE DEL PARLAMENTO EUROPEO Y DEL CONSEJO de 20 de diciembre de 1994 relativa a los envases y residuos de envases ♦ Reglamento (CEE) nº 259/93 del Consejo, de 1 de febrero de 1993, relativo a la vigilancia y al control de los traslados de residuos en el interior, a la entrada y a la salida de la Comunidad Europea
3- LAGINKETA- ETA ANALISI-TEKNIKAK • Sarrera • Laginketa egin aurretiko ikerketa. (Sarrera) • Laginketaren programazioa • Laginak artesa • Analisiak
II. blokea: Ingurune eraikia eta osasuna
1- LEGEDIA • Euskal Autonomia Erkidegoa ♦ Ekainaren 11ko 171/85 DEKRETOA, etxebizitzetarako hiri-lurretan jartzekoak diren Ekintzapide Nekagarri, Osasunkaitz, Kaltegarri eta Arriskutsuekin erabili beharreko Teknikazko Arauak ontzat ematen dituena. ♦ 165/1999 DEKRETUA, martxoaren 9koa, otsailaren 27ko 3/1998 Legean, Euskal Herriko ingurumena babesteko lege orokorra, jasotzen den jarduerarako lizentzia eskuratzetik salbuetsitako jardueren zerrenda finkatzen duena. • Euskal Autonomia Erkidegoko Udalak ♦ Ingurumenari Buruzko Udal Ordenantza Eredua • Espainia ♦ Decreto 2414/1961, de 30 de noviembre, por el que se aprueba el Reglamento de Actividades Molestas, Insalubres, Nocivas y Peligrosas.
2- INGURUNE ERAIKIA ETA OSASUNA • Sarrera • Osasuna • Hirigintza
______6______• Hiria • Etxebizitza • Eraikin gaixoaren sindromea • Legionelosia • Sailkatutako jarduerak
______7______
I. blokea HONDAKINAK eta OSASUN- -KUDEAKETA
______8______
1- HONDAKINAK
Sarrera
Zer dira hondakinak?
Hiztegi Entziklopedikoaren arabera, bi definizio eman ditzakegu:
• Zerbait erabili, eta bereziki desegin edo suntsitu ondoren, gelditzen dena. • Fabrikazio-prozesu batean sortzen den material hondatuen, erreusen eta alferrikako materialen multzoa.
Baina 1998ko apirilaren 22ko hondakinei buruzko Espainiako legeak honela definitzen du:
• Bere edukitzaileak bota edo botatzeko asmoa edo obligazioa duen substantzia oro.
Ikusten dugunez, azken definizio hori aurrekoak baino askoz zabalagoa da. Horretan, den-dena hondakina izan daitekeela argi geratzen da.
Hondakin oro kontuan hartzea oso gai garrantzitsu bihurtu zaigu. Izan ere, hondakinak izugarri ugaldu dira, eta ugaltze horren ondorioz, gaia errotik hartzeko beharra sortu
______9______zaigu.
Hondakinak, berez, gauza naturalak dira , betidanik egon direnak. Gehienak organikoak ziren eta soroetan ongarri gisa erabiltzen ziren, eta oreka ekologikoa ri eusten zitzaion.
Baina arazo bihurtu dira oreka ekologikoa hautsi denean.
Oreka hori hausteko, faktore batzuk hartu behar dira kontuan: • Demografia-hazkundea eta kontzentrazio handiak. • Merke produzitzea. • Bizi-kalitatea hobetu nahian hondakinak kontuan ez hartzea. • Ingurumenarekiko kontzientziazio eskasa. • Legeria eskasa.
Hondakinen kontuan faktore bakar batek eragina badu ere, eragin hori areagotu egiten da faktore gehienak elkarrekin metatzen direnean.
80ko hamarkadaz geroztik hondakinei buruzko kontzientziazioa sortu zen. Hondakinak gero eta hobeto ezagutzen dira, beren kudeaketa merkatzen eta hobetzen ari da, hondakinak aprobetxatzeari ekin zaio, legeria eta jokabide politikoak egokitzen ari dira eta, batez ere, kudeaketa-sistema modernoagoak aplikatzen hasi dira: hondakinak murriztea, berriz erabiltzea, berreskuratzea eta birziklatzea. Lurzoruaren zereginak
Lurzoruaren zereginak naturalak eta erabilerarenak dira.
ZEREGIN NATURALAK
• Habitata eta euskarri biologikoa: organismo eta mikroorganismoen habitata eta erreserba genetikoa da.
• Natur zikloaren osagarriak: uraren zikloa, mineralei esker sortutako elikagaiak... (gizakiok uraren zikloa apurtuz desertifikazioa eragiten dugu ).
• Elementu iragazlea, moteltzailea eta transformaziozkoa: ura iragazi egiten du eta barnera garbi pasatzen uzten du, partikulak erretenituz eta finkatuz, elementu batzuk eraldatu eta mineralizatu egiten ditu, ( lurzoruak metatze- eta iragazte-ahalmen mugatua du, eta azkenean, lixibiazioaren bitartez, poluzioa hedatu eta barneko uretara heltzen da ).
ERABILERA -ZEREGINAK
______10______
• Lehengai ez berriztagarrien hobiak: eraikuntzan erabiltzen diren mineral ez metalikoak (harria, marmola kareharria, igeltsua, arbelak, hondarrak...), metalikoak (blenda, galena, siderita, pirita...), ikatza... Bizkaian, Enkarterrietan, aire zabaleko meategia badugu; Gipuzkoan, berriz, oso gutxi dira, eta Araban, Añanako Gatzaga da aipagarri den bakarra. Gaur egun ia ez dago meatze-ustiaketarik EAEn, harrobiak ez badira. Aire zabaleko meatze-ustiategi horiek mendiak eta mendiak urratzen dituzte eta naturan eta paisaian eragin handia dute. Utzitako meategiak askotan arazo bihurtu dira. Izan ere, horietan geratu diren hondarrek, poluitzaileak izanik eta lurrazala babesik gabe egonda, poluzioa eta desertifikazioa sortu dute.
• Lehengai berriztagarrien iturriak: elikagai, bazka eta beste zenbait lehengai berriztagarri ateratzen dira. Laborantzak (nekazaritza, abeltzaintza eta basogintzak) EAEko azaleraren % 85,21 erabiltzen du. Espainian EAEak erabiltzen du zuhaitzetarako lur-azalerarik handiena, % 54. Nekazaritza-lurrak, ostera, % 20 dira. Araban lurren % 45 erabiltzen da nekazaritzarako. Nekazaritza intentsiboa eta ongarri gehiegi erabiltzea izaten dira, higadura eta trinkotzearekin batera, lurra eta nekazaritza bera arriskuan jar ditzaketenak.
• Etxebizitzen eta azpiegituren kokapena: azpiegitura, etxebizitza (EAEn dentsitate handiko kokaguneetan) *, industria-eraikin (lehen hirien ondoan edo alderantziz, orain industria-arruiak), errepide, aisialdi-gune, hondakindegi eta abarrerako kokagunea da lurzorua. Eraikitako guneek lurraldearen azaleraren % 5 hartzen dute EAEn. Europan, berriz, % 2.
• Artxibategi historikoa: babestu beharreko eboluzioaren historia eta gizakien arrastoak gordetzen ditu. Gipuzkoako Ekaingo haitzuloan eta Bizkaiko Santimamiñen Paleolitoko aztarnak ditugu, eta beste toki askotan lantegi zaharretako aztarna garrantzitsuak daude.
Lurzoruaren funtzionaltasunaren kontserbazioa lortu behar da.
* Gune horietan lurzorua trinkotu, oxigenoa murriztu eta jarduera biologikoa desagertu egiten da.
______11______
Lurzoru-sistemak dituen arazoak eta jasaten dituen mehatxuak
Lurzoruaren degradazioa: lurrek beren eginkizun bereziak betetzen jarraitzeko duten edo izango duten ahalmenaren endekatze-prozesua da.
Bi motatako degradazio-prozesuak bereizten dira:
• fisikoak • kimikoak
FISIKOAK : HIGADURA ETA TRINKOTZEA
• Urak eta haizeak eragindako higadura . Fenomeno naturala da, baina giza jarduerek bizkortu egiten dute. Euriteek, haizeek... eragin handia dute. EAEko lurzoruen % 20k higadura nozitzen du, batik bat Araban. Urak eragindako higadurak zenbait milimetroko galera sortzen du urtero lurzoruen geruza emankorrean.
Higadura-arrisku handiko lurren ehunekoa
Higadura-arrisku handiko lurren ehunekoa Bizkaia % 60 Gipuzkoa % 60 Araba % 80
• Trinkotzea. Fenomeno oso garrantzitsua da hau. Nekazaritzako makineria astunak eta gehiegizko artzaintzak lurzoru hezeeak trinkotzea eragiten dute. Aisialdi-gune oso jendetsuetan eta eraikinak daudenetan ere gertatzen da fenomeno hori. Trinkotzea sakonera txikian eta sakonera handian gertatzen da. Sakonera txikiko trinkotzea lurra ereiteko prestatze-fasean gertatzen da, ongarri eta pestizidak erabiltzen direlako, eta zorupean edo sakonera handikoa ereiten erabilitako makina astunek sortzen dute. Trinkotzeak lurzoruaren jarduera biokimikoa eta mikrobiologikoa aldarazten ditu. Lurraren porositatea murriztu egiten da, eta landareek ez dute ez urik, ez lekurik, ez elikagairik izango hazteko. Lurra trinkotzen denean, euri-ur gutxiago sartzen da, eta landareetan daukan eragin kaltegarriaz gain, ur hori isuri egiten da eta higadura sortzen da. Gainazaleko lurra trinkotuta egoteagatik, uzten % 13koa izateraino hel daiteke galera. Zorupekoaren kasuan, % 5 eta % 35 bitartekoa izan daiteke. Araban arazo hori dago. Industrialdeetan eta bizitzeko eraikin-guneetan ere fenomeno hori izaten da, batez
______12______ere, lurraren ezaugarriak aldatzen direlako (harria, hormigoiak...). Arazoa konpontzea ez da erraza. Sakonera txikiko trinkotzea pare bat urtean konpon daiteke era naturalean, bera bakarrik bere onera etortzen delako. Sakonekoa konpontzea ez da hain erraza. Oro har, presio gutxiago egiteko makineria ezberdina erabiltzeak, lurzorua oso heze ez dagoenean erabiltzeak... arazoa ez sortzeko bidea errazten dute.
KIMIKOAK : AZIDOTZEA , GAZITZEA , MATERIA ORGANIKOA GALTZEA , POLUZIOA
• Azidotzea. Lurreko H+ ioien kontzentrazioa areagotzea da hau. Prozesu naturalez eta ez naturalez sortzen da. Naturalak: azido organiko eta karbonikoen disoziazioa eta baseen lixibiazioa euri- -uraren eraginez sorturikoak dira. Ez naturalak: ongarri nitrogenatuak desegoki erabiltzea, basoak koniferoz betetzea eta poluitzaileak atmosferara jalkitzea (euri azidoa, industria, garraioa...). Azken hori da lurzoruaren azidotzearen kausa nagusia Europan eta baita EAEn ere. Sufre oxidoari (SO 2), nitrogeno oxidoari (NO x) eta amoniakoari (NH 3) egozten zaie horren erru nagusia, gas horiek milaka kilometrora hedatzen baitira. Lurzorua azidotzeak sekulako inpaktua du ingurumenean. Barrurantz lixibatzen dena lurrazpiko uretara joaten da. Lurzoru azidoetatik drenatzen den urak aluminio-kontzentrazio handia du eta bizitza kaltetzen du. Nekazaritza-lurretan emankortasuna murriztu egiten da, materia organikoen degradazioa eta elikagai-galera gertatzen direlako.
EAEn eskura dago Eusko Jaurlaritzak 1992an argitaratu zuen euri azidoaren inpaktuari buruzko azterketa. Azterketa horren bi helburu nagusiak honako hauek izan ziren: 1. EAEn eragina duten gai poluitzaileen jalkinen kopurua eta ezaugarri fisiko- -kimikoak definitzea. 2. Jalkin horiek Pinus radiataren (intsinis pinua) populazioan duten eragina zehaztea.
Azterketa horren ondorio nagusiak (1986tik 1991ra bitarteko epearen sintesia) jarraian laburbiltzen dira: • 1989 eta 1990ean sumatutako kalteak xumeak dira. 1990ean zuhaitzen egoerak nolabait txarrera egin zuela sumatu zen, seguru asko 89ko udan eta 90eko udazkenean izandako lehorteek eraginda. • Kalte gehienak jasan dituzten Euskal Herriko eskualdeak ipar-mendebaldean, hego-mendebaldean eta hegoaldean daude; alegia, lurralde industrializatuetan eta altitude handienetan, eta eragin txikiena izan dutenak iparrean, ekialdean eta hego-ekialdean daude, hots, landa-eskualdeetan • Baso-larretan Pinus radiata espeziearen azpian jalkitzen diren poluitzaileen mailak Europako erdialdeko herrialdeetan aurkitutakoen antzekoak dira, eta haien pareko narriadura dago lurzoru horietan.
Europako Batzordeak 1997ko martxoaren 12an azidotzearen arazoak murrizteko Europako estrategia onetsi zuen. Hori batez ere azidotasunaren jasankortasun-maila
______13______gainditzen den eskualdeetan aplikatuta, murrizketa handia espero da 2010. urterako.
Estrategia horren elementu nagusiak hauek dira:
• Euri azidoa eragiten duen poluitzaile bakoitzari estatu-mailako mugak ezartzea • Nazio Batuek sufre oxidoen emisioaren murrizketari buruzko protokoloa berrestea. • Gasolio astunen sufre-edukia mugatzeko arteztaraua proposatzea. • Errekuntza-instalazio handiei buruzko 88/609/ECC arteztaraua berrikustea.
Oraingo iragarpenen arabera, neurririk hartuko ez balitz, 2010. urtean 8,7 milioi hektarea poluituta izango genituzke. Aurreko estrategia aplikatuz gero, ordea, % 50eko murrizketa izango dugu.
Poluitzaile azidotzaileen emisioak sektoreka
Sektorea SO 2 % NO X % NH 3 % Errekuntza-instalazio handiak 56 19 0 Errekuntza-instalazio ertainak 7 2 0 Beste zenbait errekuntza-instalazio 24 13 0 Industria-prozesuak 4 2 3 Errepideko garraioa 3 51 0 Beste zenbait garraio-mota 2 12 0 Hondakinak 0 1 1 Nekazaritza 0 0 94 Prozesu naturalak 3 0 2 GUZTIRA: %100 %100 %100 Iturria: CORINAIR. 1990.
• Gazitzea. Lurzoruaren gatz disolbagarrien edukia areagotzea, lurzoru askotako arazoa da. Zenbait prozesuren emaitza da, eta ondokoak aipatuko ditugu: 1. Lurrazpiko uraren eragina. Akuifero gazituaren maila freatikoa azaletik gertu dagoenean, gatzak gaineratu egiten zaizkio hondoko guztiari. 2. Ureztapen-uretako gatzen migrazioa edo konposatu jakin batzuk aplikatu izanagatik. 3. Gutxi drainatutako lurrak ebapotranspirazio handiarekin egoteagatik, itsasotik hurbil dauden lurretan eta gainera itsas haizearen gatza zuzenean eransteagatik.
Fenomeno hori ez da nabarmena izaten EAEn, baina munduko ureztatze-lurren % 50ek baino gehiagok nozitzen du arazo hori.
• Materia organikoa galtzea. Lurzoruaren materia organikoa funtsezkoa da lurzoruaren egitura mantentzeko, beharrezko ura gordetzeko eta elikadura-
______14______-erreserba gisa jarduteko. Lurzoruaren zenbait erabilerak nabarmen murritz dezake lurreko materia organikoen edukia: Nekazaritza intentsiboa eta uzten hondakinak otalurretan bertan erretzea . EAEn badugu garrantzi bereziko beste faktore bat, hots, sastrakak desagertarazteko artzaintza-lurrak erretzeko ohitura. Hori zuzentzeko aplikatu beharreko neurriak argi daude: erretze-ohitura hauek desagertaraztea, hain zuzen ere.
Lurzoruaren degradazio-mekanismoak munduan
degradazio fisikoa degradazio % 4 kimikoa % 12
haizearen urarengatiko higadura higadura % 28 % 56
______15______
Lurzoruaren poluzio-motak eta -iturriak
SARRERA
Lurzoruko poluzioa, bereziki, hiru iturrik sortzen dute:
• Giza jarduerak • Urak • Aireak
Egia da hondakinak giza jarduera guztietatik sortzen direla. Mota eta tamaina guztietakoak daude; solidoak, likidoak eta gasak izan daitezke, eta horietako asko toxikoak dira. Horiek kontrolik gabe botatzeko joera (eta abar) izan da, eta gaur egun, zenbait kasutan badira lurzorua zuzenean poluitzen dutenak ere.
Airera isurtzen diren gasek, lurrinek eta partikula txikiek, nola edo hala azkenean lurzoruan bukatzen dute. Lurzorua euriaz edo euririk gabe ere poluitu egiten dute. Airea bera arriskutsu bihur dezakegu isurpen toxikoen bitartez.
Zer esanik ez urari buruz, gehien poluitzen dugulako eta era berean poluitzen laguntzen duelako.
Euri-urak airean dauden partikulak lurrera jalkitzen ditu eta lurzorua poluitu egiten du. Zabortegietako hondakin toxikoak disolbatu egiten ditu eta lurzoruaren beheko geruzetara eramaten ditu. Horren ondorioz, lurpeko urak poluitu egiten dira.
Poluitu egiten dugula esatea ez da ezer berririk esatea. Itsasoak zein errekak erabat poluituak ditugu kontrolik gabeko isurpen toxikoak direla eta. Petrolioa, azidoak, metal astunak, lohiak eta hainbat hondakin toxiko ditugu horietan; baita etxeko ur zikinak ere. Munduko hiltzailerik handiena ur zikina da. Disenteriak eta beste gaixotasun batzuek urtero gizaki piloa hiltzen dute. Animaliak ere erruz hiltzen dira.
Argi dago ura eta airearen atzean gizakiok gaudela. Beraz, gu gara lurzoruaren poluitzaile nagusiak.
Industrializazio-maila handia dela eta, EAEk lurzoru poluituen berebiziko eragina jasaten du. Orain arte poluituta egon daitezkeen milatik gora lurzoru zerrendatu dira. Egoera hori dela eta, EJren Ingurumen Sailordetzak bultzatuta, EAEko Lurzorua Babesteko Zuzendarirako proposamena idatzi zen (1994), eta Ingurumena Kudeatzeko Sozietate Publikoak (IHOBE S.A.) gidaliburu metodologikoa eta teknikoa egiteko ardura hartu zuen, baita EAEn poluitzaile izan daitezkeen jarduerak dituen Lurzoruen Inbentarioa egiteko ere.
______16______Baina lurzoruen poluzioaren arazoa ez dago gune industrializatuetan soilik, nekazaritza-zonetan eta hiriguneetan ere badago, poluzio-iturriak era askotakoak direlako. Alde batzuetan eta besteetan poluzioaren forma, indarra eta hedadura desberdinak dira, eta horren ondorioz, kaltetutako lurzoruak indarberritzeko metodoak ere bai.
Atal honetan EAEko lurzoruen egoera azaltzen da lehen sailkapenean oinarrituta, zeina arazoa bere hedadura guztian aztertzeko funtsezkoa baita.
BI POLUZIO -MOTA AZTERTUKO DITUGU: POLUZIO LAUSOA ETA FOKU PUNTUALEN POLUZIOA
1. Poluzio lausoa ; puntualak ez diren fokuetatik sortua. Horiek non dauden jakitea, kontrolatzea eta tratatzea zaila izaten da. Normalena lur-eremu handietan izaten da, baina kontzentrazio apalagoetan. Bi eragile nagusi daude poluzio lausoa sortzeko: metal astunak eta konposatu organikoak. • Metal astunengatiko poluzioa . Metal hauek poluzio-arazo oso handia sortzen dute. Kadmioa (Cd), kromoa (Cr), kobrea (Cu), nikela (Ni), beruna (Pb), zinka (Zn), merkurioa (Hg) eta artsenikoa (As) dira eragilerik handienak.
Lurzoruaren metalen batezbesteko mailak (mgkg -1)
Cd Cr Cu Ni Pb Zn 1 0,2 30 14 19 22 65 2 - 100 20 40 10 50 3 0,5 100 20 50 20 50 4 0,6 84 26 34 29 60 5 0,9 38 18 - 49 85 Iturria: 1. IHOBE SA. 1994. 2. BOWEN. 1996. 3. BERROW ETA BURRIDGE. 1976. 4. SALOMÓN ETA FÖSTNER 1984. 5. MC.GRATH 1986.
Nahiz eta era naturalean dauden, geure jarduerekin areagotu egiten dira:
Industria-jarduera, errepidetako zirkulazioa, arazketako lohiak ongarri gisa erabiltzea eta nekazaritza-jarduera (superfosfatoen kadmioa), txerri-azienda eta hegaztien simaur eta zirinetako kobrea eta zinka dira lurzoruko metalen kontzentrazioa areagotzen dutenak (atmosferako partikulen jalkinen bitartez edo zuzenean).
Industria-jarduera: industria-instalazio handiek (zementu-fabrikek, altzairutegiek eta abarrek) normalean partikula oso finak eta diametro handiagoko partikulak jalkitzen dituzte airera. Txikiak haizearen bitartez esparru handietaraino sakabanatzen dira. Handiek, ordea, inguruan sortzen dituzte eremu poluituak.
______17______Errepidetako zirkulazioa: beruna, nikela, kobrea, zinka, kadmioa eta antzeko metalak gasolinetan, olioetan eta hainbat osagaitan daude eta autoek jalkitzen dituzte. Jalkitako berunaren % 10, gutxi gorabehera, inguruko 100 metrora heltzen da eta beste batzuk askoz urrunago.
Gipuzkoako bi errepidetako alboko lurzoruetan egindako analisiek honakoa erakutsi dute: alde batetik, berun- eta zink-kontzentrazioak daudela, eta bestetik, horiek zirkulazio-intentsitatearekin zuzeneko erlazioa dutela.
Emisio atmosferikoak: poluzio-kontuan garrantzi handikoak direnez, Bizkaian, Gipuzkoan eta Araban horri buruzko azterketak egin dira. (ikus 21. orriko koadroa).
Araztegietatik ateratzen diren lohiek sorturiko poluzioa, ez da orain arte jasandako poluzio-iturri garrantzitsuena izan, batez ere oso araztegi gutxi izan ditugulako.
• Konposatu organikoengatiko poluzioa . Poluzio lausoaren kausa nagusiak hauek dira: ongarriak erabiltzea, pestizidak erabiltzea (fitosanitarioak), eta hiri- eta industria-jarduerek eragindako jalkipen atmosferikoak . Prozesu horietako bakoitzaren izaera propio dela eta, banan-banan aztertuko ditugu.
Ongarriak: Nekazaritza modernoan gertatu den produkzio intentsiboko sistemen garapenak ongarri ez-organikoak (batez ere nitrogenatuak) ugari erabiltzea eragin du. Aldi berean, igoera handiak detektatu dira lurrazpiko uren nitrato- -kontzentrazioetan. Beraz, kausa /efektuko erlazio argia dago bi gertaera horien artean. Nitratoengatiko poluzioa garrantzitsua da, ingurumenean duen zuzeneko inpaktuaz gain, animalien eta pertsonen osasunean eragina duelako. Europako Batasunak edateko uretarako ezarritako 50 mg/l-ko balioa gainditu egin daiteke ongarritze intentsiboa dagoen ureztatze-sailetan. EAEn arazo hau ez da neurri kezkagarrian agertu. Beraz, arazo hau errotik kendu beharrekoa baino gehiago, saihestu beharrekoa da.
Produktu fitosanitarioak : pestizidengatiko poluzioaren arrisku nagusia gizakiari elikagaien bidez transmititzea da. Hori kontrolatzeak berariazko zailtasunak ditu, ondoko ezaugarri hauek eragindakoak: • Erabilitako produktu-kopuru handia (intsektizida organo-kloratuak, organo- -fosforatuak, piretroideak, eta abar). • Igartzeko zailtasuna, oso urri erabiltzen direlako.
EAEn ez dago datu zehatzik arazo honen garrantziaz, baina EJk eta Foru Aldundiek arriskurik gabe erabiltzeko behar bezalako informazioa eta plangintzak prestatu dituzte nekazarientzat.
Jalkipen atmosferikoak: jalkipen atmosferikoetatik datozkigun jalkipen organikoak honakoak dira: disolbatzaile aromatikoak, hidrokarburo polizikliko aromatikoak eta konposatu organo-halogenatuak. Konposatu horien kontzentrazioaz EAEn ez dago ikerketa sakonik, baina
______18______Arabako eta Bizkaiko hiri inguruetako alde batzuetan egindakoek garrantzi txikikoa dela erakusten dute. 2. Foku puntualen poluzioa ; lur-eremu txikietan izaten da, baina poluitzaleen kontzentrazio handikoak izaten dira, eta, beraz, gizakiek eragin toxiko biziak jasateko arrisku handia dute. EAEko zenbait zonaldetan oso poluitzaile diren industria-jarduerak egon dira kokatuta. Industria horiek beren hondakin solido toxiko ugari eta isuritako beste hainbat poluitzaile utzi dizkigute. Ildo honetan oso garrantzitsua da utzitako lur-eremu poluitu horiek zein izan diren identifikatzea eta, era berean, oraintxe industria poluitzaileak dauden kokalekuak identifikatzea. EAEn Lurzorua Babesteko Politika diseinatuta dago honako helburuekin: 1. Lurzoruetan aldaketa gehiago agertzea prebenitzea 2. Kasu larrienean, berreskuratzea 3. Epe ertain eta luzean, utzitako lurzoru poluituak konpontzea.
Orain arte 34 udaletan, 2 Araban, 3 Bizkaian eta 29 Gipuzkoan, poluitzaile izan litezkeen jarduerak dituzten Lurzoruaren Inbentarioak burutu dira eta lantzen ari dira beste 45etan.
Poluitzaile izan litezkeen jarduerak dituen Lurzoruaren Inbentarioaren emaitzak EAEko 34 udaletan
ARABA BIZKAIA GIPUZKOA GUZTIRA Industria aktiboen 134 530 1.051 1715 kokaleku-kopurua Industria-jardueren 69 160 366 595 azalera (ha) Hondakindegien 13 44 112 169 kopurua Hondakindegien 114 76 184 374 azalera (ha) Industria-aurri eta 12 48 76 136 -orubeen kopurua Industria-aurri eta 1,5 21 53 75,5 -orubeen azalera (ha) Kokalekuen kopurua 159 622 1.239 2.020 guztira: Azalera guztira (ha): 184,5 257 603 1.044,5
Inbentario hori eginda, gaia konpontzeko Lehentasun Sistema eratu da. Sistema honek, ingurumen- zein hirigintza-mailako irizpideetan oinarrituta, lurzoruan egon daitezkeen aldaketek giza osasunean zein ekosistemen funtzionamenduan izan dezaketen eragina baloratzen du .
______19______
INTERES BEREZIKO LURZORU POLUITUAK : INDUSTRIA -AURRIAK ETA HONDAKINDEGIAK
Industria-aurriak
Industria-jardueraren ostean degradatuak geratu diren eraikinak edo eraiki gabeko lurrak dira.
Etxeak eraikitzeko espazio-beharrak, hipermerkatuen hedatzeak, parkeak eta abar jarri nahi izateak lur horiek berreskuratzeari garrantzi berezia eman diote.
Industria-aurrien ehunekoak lurralde historikoka
Gipuzkoa Bizkaia % 47 % 45
Araba % 8
Industria-aurriek eragindako ha-en ehunekoa lurralde historikoka
Araba % 13
Bizkaia Gipuzkoa % 58 % 29
Iturria: EJko Hirigintza, Etxebizitza eta Ingurumen Saila.
Hondakindegiak
Hiri- eta industria-jatorriko hondakinak biltzen diren tokiak dira.
______20______EAEn hondakindegi-kopuru handia dago, eta tradizioz industria-eskualdeetan daude kontzentratuta (Asuako arroan, Nerbioi-Ibaizabal, Oria, Urola, Zadorra eta abarretan). Lur-eremu horiek berriz erabiltzea nahiko zalantzagarria izan daiteke, dauden hondakinak askotan oso toxikoak direlako.
Ikus ditzagun EAEn 1992an zeuden hondakindegiak:
Hondakindegiak EAEn
Lurrak eta Lurralde Erabilera Industrialak Hiritarrak obrako Guztira historikoa partekatukoak zaborrak
Araba 22 9 62 3 96 Gipuzkoa 95 26 27 24 172 Bizkaia 236 32 59 69 396
Guztira 353 67 148 96 664
Iturria: EJko Lurralde Antolamendua, Etxebizitza eta Ingurumen Saila .
Ez dago zalantzarik hondakindegiek ere sekulako ondorioak eragiten dituztela: • Paisaian dute eragina; lur-eremu oso handiak hartzen dituzte, eta horren ondorioz bertako forma aldatu egiten da. • Ekosistema ere aldatzen dute, jatorrizko landareak eta organismoak desagertaraziz. Beste animalia batzuen (zikoinak, kalatxoriak, arratoiak...) bizi- -gune bihurtu dira. • Hondakindegietan egiten den hondakinen kudeaketaren ondorioz (erretzea...), poluzio-iturri handi bihurtzen dira.
Gero ikasiko badugu ere, komeni da EAEn sektore poluitzaile nagusiak zein diren jakitea: Pirita eta mineral sulfuratuen transformazioa Metalen berreskurapena txatarretik abiatuz (altzairutegiak). Metalen berreskurapena txatarretik abiatuz (txatartegiak). Ikatzaren tratamendu pirolitikoa. Lurrazpiko biltegiratze-ontziak (gasolindegiak). Lindano-produkzioa.
______21______
Hondakin-produkzioa eta -sailkapena
Dobris txostenean (1995) jasotzen den bezala, "hondakinen izaera hobeto uler daiteke, materialen bizitza-zikloa aztertuz, erauzpenetik azken ezabaketara arte. Materialak hondakin bilakatzen dira produkzio- eta kontsumo-prozesu anitzen ondorioz . Sortu ondoren hondakinak berriz erabili egin daitezke, lehengaiak edo energia berreskuratzeko birziklatu, edo toxikotasuna murrizteko tratatu egin daitezke. Berreskuratu ezin diren materialak, normalean, zabortegietara bidaltzen dira.
Materialen bizitza-zikloaren fase bakoitzean, hondakinen kopurua eta toxikotasuna murrizteko kontrol-aukera batzuk daude. Hondakinen kudeaketako urrats bakoitzak inpaktu potentzial batzuk ditu ingurumenean eta, era berean, kudeaketa-metodoek ingurune desberdinetan poluitzaileak botatzeko modu desberdinak daudela esan nahi du".
MATERIALEN BIZITZA-ZIKLOA
Natur baliabideak
Isurpenak Isurpenak Erauzpena eta hondakinak
Lehengaiak
Isurpenak Isurpenak Energia-produkzioa Energia Produktu eta Berreskurapena eta manufakturatua hondakinak hondakinak
Isurpenak eta hondakinak Produktuak Energia
Isurpenak eta Produktuaren hondakinak erab ilera Iturria: Ingurumenerako Europa Agentzia.
______22______
SAILKAPENA
Hondakinak definitu ditugunean, ia gauza guztiak hondakin bihur daitezkeela ikusi dugu. Guztiak izan daitezkeela kontuan hartuta eta, gainera, mota guztietakoak, azterketa edo ikerketa egitea oso zaila bihur daiteke. Hori dela eta, Europako Batzordeak Hondakinen Katologoa argitaratu du.
Europako Hondakinen Katalogo (EHK, ikus legerian) horrek hondakinak iturrien eta prozesuen arabera sailkatzen ditu, erreferentzia da Europako Batasuneko kide guztiontzat eta hondakin alderagarri eta bateragarriei buruzko estatiskikak egiteko oinarriak finkatzen ditu.
Oro har, eta beren sorburu nagusien arabera , hondakinak honela sailkatzen dira: industrialak, hiri-hondakin solidoak (udalekoak), nekazaritzako eta abeltzaintzakoak, mineralen erauzpen-hondakinak, energia-produkzioaren hondakinak, araztegiko lohiak eta dragatzeen hondakinak.
Kopuruaren arabera , nekazaritza eta abeltzaintza, meagintza, industria eta hiri- -jarduerak dira, ordena horretan, Europako hondakinen sorbururik handienak. Baina industria- eta meatze-hondakinak dira, oro har, garrantzi handiena dutenak, ingurumenean izan dezaketen inpaktuei dagokienez.
Hiri-hondakin solidoetatik hasita, eta osaerari dagokionez, oro har, honakoa esan behar dugu: materia organikoa eta papera direla Europako herrialdeetan honelako hondakinen proportzio handi bat (materia organikoa % 30-50, papera % 20-35). Birziklatze-ahaleginak egin arren, papera da oraindik ere udal-hondakinen osagai nagusietako bat.
Industria-prozesuen hondakinetan hainbat material-mota ditugu. Industria-sektoreen arabera, osagai organikoen eta ez-organikoen proportzio ezberdinak eduki ditzakete. Heterogeneotasun horrek zaildu egiten du beren tratamendua eta ondorengo ezarpena. Arriskutsutzat hartzen diren Industria-hondakin nagusiak disolbatzaileak, pintura- -hondakinak, metal astunak dituzten hondakinak, azidoak eta olio-hondakinak dira.
Erauzpen- edo meatze-hondakinetan lurzoruaren azaleko geruza, haitza eta lurra ditugu, eta erauzpen-prozesuko metal eta produktu kimikoez poluitutako materia geldo edo meatze-hondakin gisa ager daitezke. EAEn, meatze-sektorea erabat baztertuta dagoenez, gaur egun ez dago honelako hondakinik.
Beste hondakin garrantzitsu batzuk , bai kopuruagatik eta bai toxikotasunagatik, araztegi-lohiak , ospitaleetako hondakinak , eraispenekoak eta nekazaritzako eta abeltzaintzakoak dira. Araztegi-lohiek, industriako eta hiriko hondakin-uren tratamenduak eragindakoek, eta portu eta ibaietan egindako dragatze-hondakinek, oro har, metal astunak eta osagai organiko sintetikoak kontzentratzen dituzte.
______23______
1996an EAEn sortutako hondakinak jatorriaren arabera
Hondakin-mota Kopurua (Tona/urte) Industria-hondakinak 4.7711.402 Hiri-hondakin solidoak (HHS)* 799.894 Nekazaritza- eta abeltzaintza-hondakinak 2.549.700 Guztira 8.060.996 * Medikuntza-hondakinak eta araztegietako lohiak hiri-hondakin solidoetan daude sartuta. Iturria: EJko Ingurumen Sailordetza 1996. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Foru Aldundiak.
EAEn sortutako hondakinak, jatorriaren arabera %tan
HHS % 9,92 Nekazaritza- eta Industria- abeltzaintza- hondakinak -hondakinak % 58,45 % 31,63
Iturria: EJko Ingurumen Sailordetza 1996. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Foru Aldundiak.
______24______Hiri-hondakin solidoak
Ikus dezagun, lehenengo eta behin, HHStzat hartuko ditugun hondakinak zein diren :
• Hiri-hondakinak (etxekoak, merkataritzakoak, bide, parke, lorategi, hondartza eta azokak garbitzekoak, pilak, deskarga-lanparak...) • Hondakin handiak (linea zuriko etxetresna elektrikoak, linea marroiko etxetresna elektrikoak, bestelakoak). Adibideak: ikuzkailuak, telebistak, ordenagailuak, inprimagailuak, fotokopiagailuak, sukaldeak, altzariak...) • Osasun-hondakinak , hiri-hondakin baliokideak, klinikoak edo biologikoak, patologikoak (bendak, xiringak, sendagaien botilak, eskaiolak...) • Hondakin-uren araztegietako lohiak. • Ibilgailuen arbastua (ibilgailuen hondarrak, pneumatikoak.) • Hiltegiak (animalien hondakinak)
Hondakin horiek guztiak kudeatu egin behar dira eta kudeaketan sartuko dira jaso, biltegiratu, garraiatu, balorizatu eta ezabatzeko lanak.
Azken bi hamarkadotan Europako herrialdeek kontrol-sistema batzuk ezarri dituzte hondakinak kudeatzeko, prebentzio-estrategiei arreta berezia eskainiz. Baina, prebentzioa azpimarratzen bada ere, hondakinen kopuruak gora egin du. Isurpena eta errauspena dira, birziklapenaren ordez, hondakinak kudeatzeko jarduera nagusiak. Batez beste, Europako Batasuneko udal-hondakinen % 60 baino gehiago zabortegietan uzten da, % 19 inguru erraustu egiten da, % 4 konposta egiteko erabiltzen da eta % 3 berreskuratzeko sailkapen mekanikoko prozesuetan. Industria-hondakinetan hondakin arriskutsuen % 70 baino gehiago oraindik zabortegietara joaten dira.
______25______
Europako Batasuneko Udal-hondakinen kudeaketa-mota %tan
Berreskura- Konposta tzeko % 4 % 3 Errausteko % 19 inguru
Zabortegie- tara % 60
Euskal Autonomia Erkidegoan hiri-hondakinei dagozkien zenbait lehentasun finkatu dira, hala nola:
• Birziklatzeko edo beste balorazio-mota baterako gaikako bilketa-sistemak ezartzea. • Gaikako bilketa ezartzeko eta ontzi gutxiago erabiltzeko parte-hartze aktiboa sustatzea. • Ontziak eta ontzi-hondakinak kudeatzeko azpiegiturak sustatzea. • HHSak biltzeko eta tratatzeko partzuergoa edo mankomunitate-kudeaketa sustatzea. • Berriz erabiltzea sustatu, hondakinak minimizatu edo inpaktua murrizten duten kontsumo-produktuen garapen teknikoa eta merkaturatzea sostengatzea. • Materialen berreskurapen eta balorizazioko azpiegiturak ezartzea bultzatzea. • Materialak eta ontziak berriz erabiltzea sustatzea, beren sortzaile izan diren produkzio-zikloetan nagusiki. • Material birziklagarriak erabiltzen dituzten produktuentzat erosketa publikoaren politikak erraztea .
EAEko hiri-hondakin solidoen produkzio orokorrak gora egin du azken urteetan; 1990. urteko 629.236 tonatik 1996. urteko 799.894 tonaraino, alegia. Arazo barik esan behar dugu udal-hondakinen kopuruak bizi-mailarekin zuzeneko erlazioa duela eta horren indize bat izan daitekeela.
Hiri-hondakin solidoen produkzioaren bilakaera 1996an hartutako datuen araberako ondoko grafikoan ikusten da.
______26______EAEko Hiri-hondakin solidoen sorkuntza
tona/urte 800.000
600.000
400.000
200.000
0 90 91 92 93 94 95 96 Iturria: Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Foru Aldundiak 1996.
HHSen sorkuntza lurralde historiko bakoitzean (tonak)
Lurralde 1994 1995 1996 historikoa Gipuzkoa 237.099 237.413 254.406 Araba 81.540 83.690 87.462 Bizkaia 411.000 435.511 458.026 EAEn, guztira 729.639 756.614 799.894
HHSen sorkuntza, motaren arabera %tan (1994an)
Hiri- Hondakin -hondakinak handiak % 88,07 % 2,04 Hiltegiak % 1,7
Osasun- Araztegi- -zerbitzue- -lohiak Ibilgailuen takoak % 3,2 arbastua % 2,06 % 2,93 Iturria: EJko Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1995.
______27______Hiri-hondakin solidoen sorkuntza Autonomia Erkidego bakoitzean (1995. urteko datuak)
Erkidegoa Tona/urte kg/biztanle/egun Andaluzia 2.202.343 0,857 Aragoi 356.691 0,800 Asturias 381.258 0.950 Balearrak 413.850 1,520 Kanariak 759.129 1,270 Kantabria 183.875 0,950 Gástela eta Leon 1.029.036 1,100 Gaztela-Mantxa 590.861 0,980 Katalunia 2.700.945 1,210 Valentzia 1.260.338 0,880 Extremadura 412.631 1,070 Galizia 814.229 0,820 Madril 2.374.335 1,293 Murtzia 394.494 1,020 Nafarroa 210.211 1,100 EAE 692.809 0,900 Errioxa 88.019 0,900 Ceuta 24.129 0,903 Melilla 25.052 1,078 GUZTIRA 14.914.235 1,036
Iturria: Ingurumen Ministerioa. 1997
EAEn 1993. urtean biztanle eta egun bakoitzeko sortutako HHSen ratioa 0,9 zen, baina ratio hori 1996. urtean 1,04 kg-koa zen egunean biztanle bakoitzeko (380 kg urtean biztanleko), “Europako Batasuneko garapen jasangarrirako. Ingurumeneko bosgarren Ekintza Programak” ezarritako helburua baino dezente handiagoa, alegia. Helburu hori 2000. urterako 300 kg urte eta biztanleko da.
Horren arabera, HHSak sortzeko oraingo erritmoa geldotu egin beharko da, helburu horretako ratioa (0,82 kg egunean biztanleko) lortu arte.
______28______HHSen sorkuntza per capita Europan (kg urtean biztanleko)
Herrialdea kg per capita Austria 620 Belgika 344 Danimarka 475 Frantzia 358 Alemania 351 Grezia 296 Irlanda 311 Italia 353 Luxenburgo 447 Herbehereak 504 Norvegia 472 Portugal 259 Suitza 374 Espainia 322 EAE 380 Iturria: OECD. 1995.
Hondakin horien osaera, sorkuntzarekin gertatzen den bezala, zenbait faktoreren araberakoa da, hala nola, populazioaren ezaugarri, klima eta urtaro, area geografiko eta populazioaren bizi-mailaren araberakoa. Ondoko taula honetan hainbat hondakin- -tipologiaren ehunekoak bildu dira.
HHSen batez besteko osaera lurralde historiko bakoitzean (% tan)
Araba Bizkaia Gipuzkoa Materia organikoa % 47,59 % 38,56 % 35,48 Papera eta kartoia % 22,15 % 27,88 % 26,74 Plastikoak % 7,52 % 8,73 % 9,60 Egurra - % 0,83 % 2,24 Ehuna % 3,31 % 3,04 % 2,72 Beira % 4,57 % 7,75 % 8,22 Metala % 4,37 % 2,53 % 3,54 Pilak eta bateriak - - % 0,18 Bestelakoak % 10,49 % 10,67 % 11,28 Guztira % 100 % 100 % 100
Iturria: Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Foru Aldundiak 1997.
______29______
HHSen osaera Europan (%tan)
Materia Papera eta Herrialdea Plastikoa Beira Metala Bestelakoak organikoa kartoia Austria 30 22 10 8 5 25 Belgika 45 30 4 8 4 9 Danimarka 55 22 4 5 3 14 Frantzia 25 31 10 12 6 16 Alemania - 18 5 9 3 65 Grezia 49 22 11 4 4 11 Irlanda - 25 14 8 3 50 Italia - 22 7 6 3 62 Luxenburgo - 17 6 7 3 67 Herbehereak 52 25 8 5 4 6 Portugal - 25 9 4 3 59 Espainia 44 21 10 8 5 12 Suitza 30 31 15 8 6 10 Erresuma Batua 19 37 10 9 7 18 EAE 38 25 8 7 3 19
Iturria: Ingurumen Ministerioa 1997.
HHS EN PRODUKZIOA ARABAN
Arabako lurralde historikoan hiri-hondakin solidoen produkzio osoa 85.000 tona ingurukoa izan zen urtero, ondoko koadroan agertzen denez:
Arabako lurralde historikoko HHSen sorkuntza, eskualdeka (tona)
Eskualdea 1995 1996 Nerbioi Garaia 8.895 11.264 Arabako Lautada 2.888 2.925 Arabako Mendialdea 1.204 1.255 Añana 2.076 2.131 Arabako Errioxa 4.423 4.705 Gorbeia inguruak 1.715 1.775 Aramaio - 270 Urtegiak eta parkeak 189 182 Gasteiz 62.300 62.955 ARABA GUZTIRA 83.690 87.462
Iturria: Gasteizko Udala eta Arabako Foru Aldundia.
______30______
Araban hiri-hondakin solidoen erabateko kudeaketa-planaren proposamena dago, oraindik garatu gabea. Gaur egun hondakinak kudeatzeko 9 unitate daude, eta horietako bakoitzak bere hondakinen kudeaketaren erantzukizun osoa dauka. Gasteizen zabortegi bat dago, Gardelegi-n, eta Laudioko udalerrian transferentzia-estazio bat. Gardelegiko zabortegiak, Aramaiokoak izan ezik, probintzian sortzen diren gainerako hondakin guztiak jasotzen ditu. Gaiko biltzeari dagokionez, pixkanaka beste osagai batzuen gehikuntza dago, eta berreskurapen-tasak Europako batezbestekoak dira. Baina isurpena da, % 90,5eko ehunekoarekin, Arabako lurralde historikoan hiri-hondakin solidoen azken tratamendurako sistema nagusia oraindik. Azkenik, EAEko gune teknologikoekin batera egin diren hondakin-tratamenduetako hainbat esperientzia izan direla esan behar dugu.
HHSen azken tratamendua Araban (1996)
Tonak Ehunekoa Zabortegia 79.213 90,5 Errausketa - - Berreskuratzea 8.249 9,5 GUZTIRA 87.462 100
Iturria: Bertan landua.
HHS EN PRODUKZIOA GIPUZKOAN
Gipuzkoan, 1991eko irailean, Foru Aldundiko Gobernu Kontseiluak Hiri Hondakin Solidoak Kudeatzeko Plan Osoa onartu zuen; plan hori prestatzen Mankomunitateek, hainbat gizarte-eragilek eta Aldundiak berak hartu zuten parte. Dena den, hondakinen kudeaketa Mankomunitateetan oinarritzen da nagusiki, Foru Aldundiaren Ingurumen eta Nekazaritza Sailaren sostengu teknikoa eta ekonomikoa badute ere.
Gipuzkoako lurralde historikoko HHSen sorkuntza, Mankomunitateka (tonak)
Mankomunitatea 1996 Debagoiena 18.328 Debabarrena 23.214 Bidasoa 28.558 San Markos 115.136 Sasieta 22.175 Tolosaldea 19.364 Urola-Kosta 17.800 Urola Erdialdea 9.831 GUZTIRA 254.406
Iturria: Gipuzkoako Foru Aldundia. 1997.
______31______
Gipuzkoak, tradizionalki, berreskuratzen diren hondakinen berreskurapen-tasa handia dauka, eta gainera, beste material batzuen (plastikoak, metalak eta tetrabrika) berreskurapenean ere esperientzia pilotu batzuk badaude bertan, hala nola, Sasietako Mankomunitatean egin dena. Hala ere, Gipuzkoako azken tratamendurik ohikoena oraindik ere isurtzea da, eta gaur egun Hiri-hondakin solidoen 5 zabortegi daude. 1996ko azarora arte Akei-ko (Arrasate) errausketa-labea zegoen, 17 udalerriren zerbitzura. Labe horretan, HHSen 39.500 tona inguru errausten ziren urtean; hondakin batzuk beste lurralde historiko batzuetatik ere etortzen ziren.
HHSen azken tratamendua Gipuzkoan (1996an)
Tonak Ehunekoa Zabortegia/Errausketa 217.334 85,4 Berreskuratzea 37.072 14,6 GUZTIRA 254.406 100
Iturria: Bertan landua.
HHS EN PRODUKZIOA BIZKAIAN
Bizkaiko Hiri-hondakin solidoen produkzio osoak azken 21 urteotan gorakada nabarmena izan du (% 2,69 urtean), eta 1996. urtean 458.026 tonara iritsi zen. Aldi berean, paperaren eta kartoiaren kasuan, gaika bilduta azken bi urteotan jasotako kopurua bikoiztu egin du. Beste bi lurralde historikoetan bezala, isurpena da oraindik ere azken tratamendurako sistemarik ohikoena, eta gaur egun bi errauskailu txiki daude (Bermeon eta Aulestian). Hiri-hondakin solidoen 6 zabortegi daude. Aipagarria da Artigaseko zabortegia, urtean 5 milioi kW inguru sortzen dituen biogasa berreskuratzen baitu.
HHSen azken tratamendua Bizkaian (1996an)
Tonak Ehunekoa Zabortegia 402.515 87,9 Errausketa 12.506 2,7 Berreskuratzea 43.005 9.4 GUZTIRA 458.026 100,0
Iturria: Bertan landua.
______32______EAEn Hiri-hondakin solidoen (HHS) kudeaketa eta tratamenduetarako sistema batzuk daude, eta horietan nagusia Mankomunitateek eta Udalek erabilitakoa da.
Gaur egun, hiru lurralde historikoetan, Hiri Hondakin Solidoak Kudeatzeko Plan Integralak daude, eta horietako bi onartuta daude: Gipuzkoakoa, Foru Aldundiaren Gobernu Kontseiluak 1996ko irailean onetsia, eta Bizkaikoa, Batzar Nagusiek 1997ko maiatzean onetsia. Arabako Kudeaketarako Plan Integrala garatzekotan dago. Plan horiek Euskal Autonomia Erkidegorako Hiri Hondakin Solidoak Kudeatzeko Plan Gidari batean (1998) bateratu dira. Beharrezkoa da honakoa adieraztea: Bizkaikoak bezalaxe, hondakin horien sailkapen zabalagoa eta Europako arau berrietara egokituagoa egin duela azken Plan horrek.
Ondoko taula honetan sailkapen berri hori jaso dugu: Etxeko Hondakinak (EH), Industriako, Merkataritzako eta Hondakin Baliokide Instituzionalak (IMHBI ) eta Eraikuntza eta Eraispeneko Hondakinak (EEH).
Dena den, kapitulu honetan adierazitako sailkapen orokorrari eutsi diogu, Euskal Autonomia Erkidegoko datu guztiak homogeneizatzeko eta beren bilakaera ikusi beharra baitago.
HHSen sailkapen berria
Hondakin-mota
EH (Etxeko Hondakinak): - Materia organiko ustelkorra - Papera eta kartoia - Beira - Ontzi arinak - Etxeko Hondakin Arriskutsuak (EHA) - Nahasiak (Ehunak eta Egurrak) - Handiak - Geldoak
IMHBI (Industriako, Merkataritzako eta Hondakin Baliokide Instituzionalak): - Erabileratik Kanpoko Ibilgailuak (EKI) - Erabileratik Kanpoko Pneumatikoak (EKP) - Gainerako baliokideak
EEH (Eraikuntza eta Eraispeneko Hondakinak)
EH + IMHBI + EEH (Eraikuntza eta Eraispeneko Hondakinak) = HHS
______33______BIRZIKLAPENAK ETA GAIKAKO BILKETAK
Birziklapenak eta gaikako bilketak gero eta garrantzi handiagoa dute EAEn. Oinarrizko materialak hauexek dira: papera eta kartoia, beira eta pilak . Gaur egun, material informatikoak eta elektronikoak eta, halaber, linea marroiko etxetresna elektrikoak berreskuratu eta gaika biltzeko hainbat plan daude. Lurralde historikoetan, plastikoak eta beste zenbait material berreskuratzeari begira, esperientzia pilotu batzuk jarri dira martxan.
Hiri-hondakin solidoen azken tratamenduari dagokionez, sistemarik hedatuena isurtzea da.
HHSen azken tratamendu-mota EAEn (Tm)
Kopurua Ehunekoa Isurketa kontrolatua 699.062 87,4 Errausketa 12.506 1,5 Berreskuratzea 88.326 11,1 GUZTIRA 799.894 100
Iturria: Araba. Bizkaia eta Gipuzkoako Foru Aldundiak. 1997.
Euskal Autonomia Erkidegoan HHSak kudeatzeko azpiegiturak
Gaika Biltzeko Edukiontziak
Mota Bizkaiko edukiontziak Bizkaiko edukiontziak Gipuz-koako edukiontziak Gipuz-koako edukiontziak. Arabako edukiontziak Arabako edukiontziak EAEko edukiontziak EAEko edukiontziak guztira /bizt guztira /bizt guztira /bizt. guztira /bizt. Beira 1.188 1/957 1.441 1/483 505 1/578 3.134 1/1.110 Papera-kartoia 1.804 1/630 1.417 1/491 532 1/549 3.753 1/846 Ontzi arinak 255 1/2.728 255 1/12.408 Pilak 2.618 : 1/434 700 1/994 569 1/513 3.887 1/814
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997.
______34______Ontziak Papera Beira
Organikoak Zaborra
Etxeko-hondakinen transferentzia-estazioak (TE)
Lurralde TE-en Kokagunea Titulartasuna historikoa kopurua Bizkaia 2 Gernika, Durango Publikoa Gipuzkoa 3 Eibar, Mutriku, Arrasate Publikoa Araba 1 Laudio, Amurrio Publikoa Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997.
Garbiguneak
Lurralde Garbigune Kokagunea Titulartasuna historikoa kopurua Bizkaia 7 Bilbo, Basauri, Zalla, Getxo Publikoa Gipuzkoa 5 Arrasate, Oñati, Bergara, Urretxu, Eibar Publikoa Araba 2 Laudio, Amurrio Publikoa
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997 Oharra: 1999an beste berri batzuk sortu dira. Adibidez, Markinan...
______35______Bereizketa eta sailkapen-plantak
Lurralde Planten Kokagunea Titulartasuna historikoa kopurua Bizkaia 1 Artigas Publikoa Gipuzkoa 1 Berzik Publikoa Araba - - - Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997.
Energia-berreskurapenik gabeko errauskailuak
Lurralde Planten Kokagunea Titulartasuna historikoa kopurua Bizkaia 2 Bermeo, Aulestia Publikoa Gipuzkoa - - - Araba - - - Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997.
HHSen zabortegiak (etxeko hondakinenak nagusiki)
Lurralde Kokagunea (baliagarritasunaren epemuga) Titulartasuna historikoa Bizkaia Artigas (2006), Getxo (-),Amoroto (2004), Publikoa Gordexola (2015), Igorre (2002), Jata (2000) Publikoa Gipuzkoa S. Markos (2007), Sasieta (2015), Publikoa S. Blas (1999), Urteta (2005), Lapatx (2009) Publikoa Araba Gardelegi (201l) Publikoa
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997.
______36______Industria, Merkataritza eta Hondakin Baliokide Instituzionalen eta Eraikuntza eta Eraispeneko Hondakinen Zabortegiak
Lurralde Kokagunea Titularitatea historikoa Bizkaia Berriz (izapidean), Larrabetzu, Publikoa,Pribatua, Orkonera/Ortuella (izapidean) Publikoa Gipuzkoa Epele (izapidean), Urruzumo/Elgoibar Publikoa (izapidean) Aizmendi/Donosti Publikoa (izapidean) Sasieta/Beasain (izapidean), Pribatua Lurpe/Mutiloa (izapidean), Publikoa Araba Gardelegi/Vitoria (izapidean), Pribatua Arantza/Laudio (izapidean), Pribatua Publikoa
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997.
Eraikuntza eta Eraispeneko Hondakinen Zabortegiak
Lurralde Kokagunea Titularitatea historikoa Bizkaia Bermeo, Elorrio, Erandio, Loiu, Elorrio Pribatuak (izapidean), Mallabia Guipuzkoa Elgeta, Irun Pribatuak Araba - - Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997.
HHS EN LEHENTASUNEZKO BIRZIKLAPEN -FLUXUAK a) Ontziak eta bilgarriak
1991n, Alemanian, ontziak egiten dituzten industriei, merkaturatutako ontzi eta bilgarrien ehuneko handi bat jaso eta balorizatzera derrigortzen dien Topffer Dekretua onartu zen. Horren ondorioz, Europan HHSen zati bat hobeto kudeatzeko arau eta jarduera batzuk ezarri dira, azken urteotan izugarrizko hazkundea izan baitu: pisuan % 30,5 da, eta bolumenean % 50. Hainbat arauk planteatutako irizpide eta helburuk, egoera horrek eragin litzakeen okerrak zuzentzeko, arau homogeneizatzailea ematera behartu zuten Europako Batasuna. Horregatik, 1994ko abenduan, birziklapen eta balorizazio-helburu komunak planteatzen dituen Ontziei eta Ontzi-hondakinei buruzko Arteztaraua (94/62/EB Arteztaraua) onartu zen. Kide den estatu bakoitzak, 18 hilabeteko epean, beren legedietara pasatu eta 5 urteko epean finkaturiko helburuak lortzeko asmoa zegoen.
______37______Hori guztia aurrez ikusita, Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Sailak, bereizketa-prozesua optimizatzearren eta horrek sortzen dituen arazo eta kudeaketa-kostuen benetako eragutza lortzearren, Goierri eskualdean, etxeko ontzien gaikako bilketa eta biriziklatzeko esperientzia pilotua jarri zuen martxan . Esperientzia pilotuaren bitartez ingurumen- eta ekonomia-balantzea egin nahi izan zen eta ondoko alderdi hauek hartu ziren kontuan:
• Berreskuratutako materialen kopurua, mota eta berreskuratze-ehunekoen arabera. • Populazioaren erantzunaren zenbaterainokoa. • Hainbat material berreskuratzeren kostu ekonomikoa. • Prozesu bakoitzaren optimizazioa. • Ingurumen- eta ekonomia-onurak.
Etxeko ontziak berreskuratzea Sasietako Mankomunitatean (Gipuzkoa)
Eremua: • 65.897 biztanle • Goierriko eta Urola Garaiko 22 udalerri • Populazioaren % 79, 5.000 biztanletik gorako 6 guneetan
Gaika biltzeko sistema: • "Sorburuko" gaikako bilketa (zaborra eragiten dugunok bereizi behar ditugu: beira, papera, kartoia, ontzi "arinak" eta abar). • HHSen eguneroko hautaketa eta bereizketa 4 zatikitan: 1. Materia organikoa eta balorizatu gabeko material geldoak. 2. Beira hutsezko ontzia. 3. Papera eta kartoia (prentsa-papera eta paperezko eta kartoizko ontziak). 4. Ontzi arinak (plastikozkoak, metalezkoak eta tetrabrikak). • Etxeko zaborren beste osagai txikiak (pilak, sendagaiak, ehunak eta abar). • Edukiontzi-motak eta kopuruak: beira (163), papera-kartoia (215) eta ontzi arinak (202). • Urretxuko "Garbigunea" Borondatezko Ekarpen Gunea: Zaborrak, ontzi plastikoak, beira hutsa, plastiko-filma (PEBD), inausketako eta lorazaintzako hondakinak, pneumatikoak, arropa erabiliak, bestelako hondakinak (kristalak, koltxoiak, telebistak, eta abar) eta etxeko hondakin arriskutsuak (pinturak, kolak eta bernizak, disolbatzaileak, aerosolak, pestizidak, auto-bateriak, pilak, fluoroszenteak, eta abar). • "Garbigunean" utzitako % 15 inguru ontziak dira. • Bigarren instalazioa Beasainen ipini nahi da. • Premisa: "Ez nahastea bereiztea baino hobea da". Etxeko aldez aurreko bereizketa funtsezkoa da • "Bilketa-sistema berreskuratu beharreko materialen sorburura zenbat eta gehiago hurbildu, hainbat eta handiagoa da eraginkortasuna".
______38______Emaitzak (kg/urte)
Emaitzak (kg/urte) 1992 1994 1997 Jasotako beira 612.055 931 9924 1.164.034 Jasotako papera/kartoia 246.040 1.185.099 1.699.660 Jasotako ontzi arinak - 58.640* 208.120
*Uztailetik abendura bitartekoa. Esperientzia 1994ko uztailean hasi zen.
Berreskuratze-indizeak: • Beira hutsa: 17,7 kg/biztanle/urte % 26,4ko gehienezko birziklapen-potentzialaz (berreskuratze-indizea = % 66,85). • Papera/kartoia: 10,4 kg/biztanle/urte 32,4 kg-ko gehienezko birziklapen-potentzialaz (berreskuratze-indizea = % 32,15). • Ontzi arinak: 5,6 kg/biztanle/urte 26 kg-ko gehienezko birziklapen-potentzialaz (berreskuratze-indizea = %21,65).
Kostuak
Unitate-kostua Kontzeptua pta./bizt./urte Papera/kartoia berreskuratzea 199 Ontzi arinak berreskuratzea 481 Herritarren sentsibilizazioa 50 Gaika Biltzeko Programaren antolamendua, jarraipena 114 eta koordinazioa 1997. urteko kostua guztira 844
Iturria: Sasietako Mankomunitatea. 1998.
Hondakin-mota horren balorizazioa, birziklapena eta berreskuratzea planteatzen duen 1997ko apirilaren 24an onartutako Ontziei eta Ontzi-hondakinei buruzko Estatu Legearen aplikazioak EAEn Ontzien Kudeaketa Estrategikoaren Plana lantzea eragin du.
______39______Ontziei eta Ontzi-hondakinei buruzko Legea (ikusi legeria-atalean)
A. Murrizketa, birziklatzea eta balorizazioaren helburuak
Epemuga: 2001. urtea . • Balorizazioa: sortutako ontzi-hondakinen % 50-65 pisutan • Birziklatzea: sortutako ontzi-hondakinen ontziratze-material osoaren % 23-45 pisutan. Material bakoitzaren % 15 gutxienez pisutan. • Murrrizketa: material bakoitzaren % 10 gutxienez pisutan.
Tarteko data: 2000. urtea • Birziklatzea: guztira % 15 pisutan. • Material bakoitzaren % 10 pisutan.
B. Kudeaketa
• Lagatze- eta itzultze-sistemak sortzea. • Kudeaketa-sistema integratuak sortzea.
Iturria: Bertan landua.
Oro har, EAEn beirazko, egurrezko eta paper/kartoizko ontziak eta bilgarriak baino ez dira berriz erabiltzen . Etxeko birziklapena, beiraren kasuan, eta industria- birziklapena, paper/kartoiaren kasuan, handiagoa da, eta oso maila handiak lortu dira, Estatuko batezbestekoa gaindituta.
EAEko ontzien eta bilgarrien datuen kalkulua (1993-1994)
Etxeko Itxurako Berriz Industria- Produkzioa birzikla- Materiala kontsumoa kg/biz/urte erabiltzea -birzikl. (tona) pena (tona/urte) tona/urte (tona/urte) tona/urte Beira 230.000 68.800 32,28 5.450 14.283 5.000 Papera-kartoia 156.000 186.500 87,51 18.650 6.800 27.880 Plastikoa 58.500 60.640 28,45 70 8.400 Burdin metala 23.500 18.558 8,71 4.680 2.500 Aluminio- -metala 5.800 2,72 15 Tetrabrika 24.710 6.500 3,05 3.712 25 8.003 Egurra 24.750 11,61
Iturria: EJko Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila 1995.
______40______b) Beira
Euskal Autonomia Erkidegoan, gaikako birziklapen-prozesua 1982. urtean hasi zen, beiraren birziklapenarekin. 1990. urtetik aurrera, gaikako bilketak pixkanaka gora egin du. 1995. urtean zegoen beira-edukiontzien kopurua 2.567 unitatekoa zen. Batezbesteko kontsumoa 28 kg/bizt./urte dela kontuan hartuta, EAEn % 34ko berreskurapen-tasa daukagu. Europako herrialde batzuetako beiraren birziklapen-tasa ondokoa da: Alemania % 75; Herbehereak % 77; Suitza % 84; Belgika % 67; Italia % 54; Espainia % 35; Irlanda % 31 eta Erresuma Batua % 28.
Beira-bilketa EAEn
Urtea EAE (tona/urte) 1990 7.045 1991 7.792 1992 9.807 1993 13.768 1994 13.580 1995 17.994 1996 20.272
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailordetza eta Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Foru Aldundiak. 1997.
Lurralde historikoen araberako azken urteotako bilakaera ondoko taula honetan ikusten dugu:
Lurralde historiko bakoitzean jasotako beira (tonak)
Lurralde historikoa 1994 1995 1996 Araba 1.822 2.961 3.086 Gipuzkoa 6.072 8.086 9.525 Bizkaia 5.686 6.947 7.661 EAE Guztira 13.580 17.994 20.272
Iturria: Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Foru Aldundiak. 1997.
Beiraren birziklapenarekin 1,2 kg lehengai aurrezten da birziklatutako kilogramo bakoitzeko, eta 0,13 Ptb (petrolio tona baliokide) tona birziklatu bakoitzeko.
______41______c) Papera
Paper birziklatua paper erabilia oinarritzat hartuz fabrikatzen da erabat edo neurri batean. Paper-mota hori inprimatzeko edo idazteko ez da gehiegi erabiltzen, azken urteotan eskasia dagoen herrialdeetan sistema hori garatzen hasi bada ere. Paper birziklatuaren kalitatea erabilitako lehengaiaren kalitatearen eta fabrikazioan erabilitako teknologiaren araberakoa da. Erabilerak ez du arazorik sortzen, baldin eta nahi dugunerako kalitate egokia aukeratzen bada.
Paperaren berrerabilpen eta birziklapenari buruzko Europako Batasunaren arteztarauak
• Batasuneko erakundeetan, Estatu Administrazioetan eta eredu izan daitezkeen erakunde publiko eta zerbitzu publikoetan, paper eta kartoi birziklatu eta birziklagarriaren erabilera bultzatzea.
• Erabilitako paper nahasiaren ehuneko handiko papera eta kartoia erabiltzea sustatzea.
• Paperezko produktuei dagokienez oraingo zehaztapenak aztertzea, baldin eta produktu bat bere erabilerara ez egokitzeagatik paper berrerabiliaren eta paper eta kartoi birziklatuaren erabileraren kalterako bada.
• Kontsumitzaileak eta fabrikatzaileak hezitzeko programak aplikatzea, paper eta kartoi birziklatua oinarritzat hartuz, paperezko eta kartoizko produktuak sustatzearren.
• Kartoi eta paperaren fabrikaziorako lehengai gisa duen erabileraz gain, paper erabilia beste erabilera batzuetarako ere sustatzea.
• Paperaren eta kartoiaren birziklapena eragozten ez du ten produktuen (tintak, kolak eta abar) erabilera bultzatzea.
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailordetza. 1995.
Europako kontsumitzaileon paper berreskuratuaren erabileraren batezbesteko tasa % 50ekoa da. Estatuan tasa hori % 41,1ekoa da. Baina Estatuko papertegietan, ordea, paper berrerabiliaren tasa % 73koa da, Europako estatuetan paper erabilia lehengai gisa gehien erabiltzen duena da: 1995ean, 3,7 milioi tona paper berriaren produkziorako 2,7 tona paper erabiliz baliatu zen. Kontsumo osoari dagokionez (5,1 milioi tona), paper erabiliaren bilketa kontuan hartzen badugu, zifrak ez dira hain baikorrak. 1995ean 2,1 milioi tona paper eta kartoi jaso zen eta, beraz, berreskurapen-tasa % 41ekoa da. Horren arabera, fabrikatzaileentzat lehengai sekundarioaren defizita 600.000 tonakoa da, eta Frantziatik Alemaniatik eta Estatu Batuetatik inportatzen da nagusiki.
1991n, EAEko udal batzuek, helburu horretarako ezarri ziren edukiontzien bitartez,
______42______paperaren eta kartoiaren bilketa-kanpainei ekin zieten, baina kudeaketaren kostu handiak, eta merkatuko gorabeherek, kasurik gehienetan, paperaren gaikako bilketa hedatzea eta finkatzea eragotzi egin dute.
Paperaren eta kartoiaren gaikako bilketa lurralde historiko bakoitzean (tonak)
Lurralde historikoa 1994 1995 1996 Araba 2.964 3.572 4.223 Gipuzkoa 2.954 9.510 12.634 Bizkaia 5.100 8.174 12.712 EAE Guztira 11.018 21.256 29.569
Iturria: Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Foru Aldundiak. 1997.
Paper erabiliak hiri-hondakinen ehuneko handia osatzen du (Euskal Autonomia Erkidegoan, % 15-20 bitartekoa), eta teknikoki berreskuragarria da, kartoia eta papera fabrikatzeko lehengai sekundario gisa . Bestalde , Europako Batasuneko kide diren estatuek papera eta kartoia fabrikatzeko lehengaietan defizitarioak dira, eta hirugarren herrialdeei erosi behar izaten dizkiete, bai paper-orea eta bai papera eta paperezko produktuak.
Adierazitako abantaila horietaz gain, % 36ko energia-aurrezkia dugu, eta paper-tona bakoitzeko ez dira 13 zuhaitz moztu behar. Ondoko koadroan paper birziklatuaren erabilerari esker lortutako aurrezki-kopuruak ikusten ditugu.
Gaikako paper-bilketaren ondoriozko aurrezkia
Orean Kraft orea Ingurumenean berrerabilitako Birziklapenagatik (birjina) zuritu dituen ondorioak paper zaharrak % aurreztua (%) gabea (pi) 100 (li) Zuntz birjinen 1 tona 0 tona -100 erabilera Fabrikaziorako 90,8 m 3 37,8 m 3 -58 erabilitako ura Atmosferara 42 kg 11 kg -73 poluitzaleak isurtzea Ur-isurketak: OEB 15 kg 9 kg -40 Esekidurako materia 8 kg 6 kg -25 Fabrikazio-hondakin 68 kg 42 kg -38 solidoak Kontsumoaren ondorioz sortutako 850 kg -250 kg -38 hondakin hutsak Energia 0,4-0,7 Tep-m3 0,15-0,25 Tep-m3 -63,6 Egurra 13 zuhaitz/tona - - Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1995.
______43______
Hiri-zaborrarekin batera, etxeetatik, bulego eta denda batzuetatik datozen 99.160 tona paper inguru botatzen da urtean eta, beraz, ez da berreskuratzen; hori Autonomia Erkidegoan sortzen den zaborraren % 18 da. Berori, industriatik urtean biltzen den eta industria-zonetan hiri-zaborrarekin batera isurtzen den 6.804 tona paper gaineratu behar diogu.
Paperaren, kartoiaren eta pilen arloan, Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Sailak, 1993. urtean, bilketa sustatu eta koordinatzearren, Paperaren eta Kartoia Gaika Biltzeko Plana egin zuen, edukiontzien bitartez, aldez aurretik jasotzean oinarrituta. Plan horretan edukiontzi bereziak erabiltzea eta lehen fasean 1.200 biztanleko edukiontzi bat izatea proposatu zen, bost urteko epean 800-1.000 biztanleko edukiontzi bat edukiko bada ere. Gainera, udalerri bakoitzean, nahiz eta 1.200 biztanle eduki ez, gutxienez edukiontzi bat izatea planteatu zen. Horren arabera, EAEn 2.000 edukiontzi inguru ezarri beharko lirateke.
Begi-bistakoa da bilketaren errendimendua ezin dela pentsatu % l00ekoa izango dela, hau da, urtean biztanleko 49,45 kg-koa gutxi gorabehera. Izateko asmoa badago ere, urtean biztanleko 20 kg-koa izango da. Hau da bilketa-esperientzia positiboenetan lortu den ratioa. Horrek Euskal Autonomia Erkidegoan sortzen den paperaren % 40,38 aprobetxatu egiten dela esan nahi du.
Paperaren eta kartoiaren birziklapen-tasa Europan (%)tan
Herrialdea Papera eta Kartoia Alemania 60, 3 Austria 66 Belgika 35 Danimarka 41,6 Espainia 35,9 Finlandia 42,8 Frantzia 36,1 Grezia 26 Irlanda 12,4 Italia 26,9 Norvegia 41,3 Herbehereak 63,1 Portugal 37,3 Erresuma Batua 33,9 Suedia 60,1 Suitza 56
Iturria: Ingurumen Ministerioa. 1997.
______44______Papera gaika biltzearen eta paper birziklatua fabrikatzearen abantailak
• Dibisak aurreztea, paper-produktuen inportazioa murriztuta : egurra, paper-orea, fabrikatutako papera eta kartoia. • Energia aurreztea. Paper birziklatua fabrikatzeak energia-kontsumo txikiagoa behar du; beraz, alde batetik aurrezki ekonomikoa izango dugu eta, bestetik, baliabideen aurrezkia; honek atmosferaren poluzioa murriztea ere ekarriko du berarekin. • Ingurumen-abantailak: a) Basoak: Paper-industriaren egur-eskakizunak, alde batetik, deforestazioa eragin du eta, bestetik, hazkunde azkarreko espezieen (pinua, eukalitua) monolaborantzarako presioa, bertako espezieen kaltetan. Horrek, gainera, lurzoruak pobretzea eta landarediaren eta faunaren dibertsitatea murriztea dakar berarekin. b) Uraren/airearen poluzioa: Paper zaharra lehengai gisa erabiltzeak poluzioa murriztu egiten du. Ur-kontsumoa eta uraren poluzio-karga (OEB eta esekidurako materia) txikiagoak dira. Halaber, airearen poluzioa txikiagoa da, sufre-konposatuen produkzioa desagertaraziz: SO 2, sulfuroak eta merkaptanoak, paper-industriek sortutako usain txar gehienen eragileak, alegia. c) Hondakin solidoak: Paper birziklatuaren fabrikazioak fabrikazio-hondakin gutxiago sortzen du. Gainera, paper birziklatuaren erabilera orokortuak gaikako paper-bilketaren garapen handia eragingo luke, eta horrek zabortegietara iristen diren hondakinen bolumena dezente murriztu egingo luke, eta horren ondorioz kudeaketarako abantailak lortuko lirateke. d) Ur-kontsumoari dagokionez honako abantailak ditu: • Paper birziklatua erabiltzeak, orea fabrikatzeko ur-kontsumoa % 61 aurreztea. • OEB 5 % 55 murriztea. • Atmosferarako isurpena % 73 murriztea. • Prozesuko hondakin solidoak % 39 murriztea.
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1995.
d) Pilak
Birziklapenaren funtsezko beste alderdi bat pilak biltzea da. Pilen poluzioaren arazo nagusia kontrolik gabeko ezabaketan dago. Horren ondorioz, osagai dituzten metal kutsakorrak (merkurioa, kadmioa eta beruna) askatu egiten dira.
______45______Pilei eta materia arriskutsuak dituzten bateriei dagozkien Europako Arteztaraua (91/157/EEE Araua)
• Pilen eta energia-baterien metal astunen edukia oro har murriztea. • Materia arriskutsu edo/eta poluitzaile gutxiago dituzten pilak eta bateriak merkaturatzera sustatzea . • Etxeko zaborretan pixkanaka pilak eta bateriak murriztea, batez ere, ezaugarri hauetakoak : - unitateko 25 mg merkurio baino gehiagokoak, pila alkalinoetan izan ezik; horietan % 0,025 merkurio baino gehiagokoak hartuko dira kontuan. - % 0,025 kadmio baino gehiagokoak pisutan. - % 0,4 berun baino gehiagokoak pisutan. • Aurreko atalean bildutako pila eta bateria erabiliak bereizita ezabatzea. • Pilen eta metagailuen materia arriskutsu eta poluitzaileak murriztu eta ordezkatzeko ikerketa eta, era berean, beren birizklapen-sistemei buruzkoa sustatzea. • Aurreko programen esparruan kontsumitzaileei gaiari buruzko informazio- -programak eskaintzea.
Programa horien guztien oinarrizko puntua da pila eta bateria erabilien aparteko bilketarako antolamendu eraginkorra , ondoren balorizatu edo ezabatzeko.
Pilen sailkapena
Formatu normaleko pilak (edo handiak): • zink karbonozkoak • alkalinoak Botoi-pilak: • merkurio oxidozkoak • alkalinoak • zink-airezkoak • zilar oxidozkoak • litiozkoak Nikel-kadmiozko bateriak
EAEn, urteko eta 1.000 biztanleko pilen kontsumoa 11.790 pila handi (361 kg) eta 540 botoi-pilakoa (0,87 kg) da.
Bilketa-ratioari dagokionez, bistakoa da orainarte egin diren gaikako bilketa guztietan (beira, papera, eta abar) gertatu den bezala, hasieran baxua dela, baina oso azkar handitzen ari dela edukiontziak ezarri eta herritarren informazioa zabalagoa den neurrian. Pila handien bilketa-ratioa % 22,4koa da (2,64 pila urteko eta biztanleko) eta
______46______botoi-pilena % 38,9koa (0,21 pila urteko eta biztanleko). Horren arabera, urtean 1.000 biztanleko 2.640 pila handi eta 210 botoi-pila jaso izan dira, eta apurka-apurka kopuru horiek handitu egingo dira bilketa finkatzen den neurrian.
1993an, Ingurumen Sailak pilak bildu eta tratatzeko ekintza-plana prestatu zuen. Plan horrek botoi-pilen eta gainerakoen (salinoak eta alkalinoak) aldez aurreko aparteko bilketa jaso du. Birziklapen-tratamenduaren prozesuak pilen hainbat metal-osagai berreskuratuko ditu.
Pila-bilketa lurralde historiko bakoitzean (tonak guztira)
Lurralde 1994 1995 1996 historikoa Araba 29 31 31 Gipuzkoa 5 21 42 Bizkaia 14 56 76 EAE Guztira 48 108 149
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997.
Recypilas S.A.k tratatutako pilak eta bateriak
• Araba • Bizkaia • Gipuzkoa • EAE
1994
1995
1996
0 20 40 60 80 100 120 140 160 t
Iturria: Recypilas S. A.
______47______Pilak aparte biltzeko ekintza-ildo nagusiak EAEn
• Aldez aurreko bilketa pila-edukiontzien bitartez egingo da, bi zonatan banatuta, bata botoi-piletarako eta bestea gainerako piletarako (salinoak eta alkalinoak).
• Bilketa eta garraioa: bilketa eta pilatze edo/eta tratatzeko guneetarainoko garraioa udal-bilketaren sistemaren bitartez egingo da, eta udalen edo mankomunitateen erantzukizunpean.
• Aldi baterako biltegiratzea: udalek edo mankomunitateek, beharrezkoa izanez gero, tratamendu-planta batera garraiatzearen kostuak merkatzearren, lokal bat prestatu beharko dute pila-edukiontzietakoa aldi baterako jaso eta biltegiratzeko.
• Informazio- eta dibulgazio-programa: pilen ahalmen poluitzaileari buruzko informazio- eta dibulgazio-kanpaina egingo da, herritarren jarduerak eta jokabideak aldatzeko.
• Udal-jardunerako plana: udalek edo mankomunitateek Udal edo Eskualde Jardunerako Plana egingo dute. Horretan plana abiarazteko epeak, inbertsio- -beharrak eta funtzionamendu-kostua adieraziko dira.
• Tratamendua: pilak era kontrolatuan balorizatu eta ezabatzearren, 1992an Recypilas, S.A . enpresa eratu zen eta egoitza Asua-Sondikan dago. Sozietate horrek pila handiak sailkatu eta kudeatu egiten ditu, balorizatu eta metal jakin batzuk enpresa espezializatu batzuetara bidaltzen ditu. Bestalde, botoi-pilak planta batean tratatzen ditu, balorizatu eta merkurioa berreskuratzeko, eta balorizazio-prozesuan sortzen diren azpiproduktuak kudeatzen ditu, burdina eta zilarra nagusiki.
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailordetza. 1995.
______48______OSASUN -ZERBITZUETAKO HONDAKINAK
Osasun-zerbitzuetako hondakinen jatorria
• Etxekoak: Bulegoak, farmaziak, sukaldeak, zerbitzuak eta hornidurak. • Patologikoak: Laborategiak, kirofanoa, erizaintza. • Poluituak: Erizaintza, kirofanoa, X izpiak, laborategia, farmazia, larrialdiak. • Bereziak: Horniduren biltegia, X izpiak eta laborategia.
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailordetza. 1994.
Osasun-zerbitzuetako hondakinen gutxi gorabeherako osaera
Osaera Ehunekoa Ehunak % 31 Papera eta kartoia % 15 Plastikoak % 32 Igeltsoak % 6 Beira, orratzak % 3 Materia organikoa % 13
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997.
Ospitaleko hondakinak sailkatzeko irizpide zehatzik ez dagoenez, udalek eta autonomia erkidegoek sailkapen desberdinak erabiltzen dituzte, oro har antzekoak, baina bat ez datozenak. Definizioak estandarizatzearren eta osasun-zerbitzuetako hondakin bakoitzari kudeaketa egokiena aplikatzearren, EAEn honelako hondakinen azterketa zehatza egin zen 1996. urtean, eta EAEko osasun-zerbitzuetako hondakinen kudeaketari buruzko 1997ko urtarrilaren 21eko Dekretuari (EHAO) bide eman dio.
Dekretuan ondoko sailkapen hau definitu da hondakinetarako :
• I. multzoa. Etxekoen baliokide diren hondakinak . Sukaldeko eta elikadurako hondakinak, egoitzakoak, papera, kartoia, bulego eta lantegietako materialak, lorazaintzako hondakinak, erabili gabeko medikuntza-material zaharkitua, dialisi- iragazkiak, tubulaketak, zundak, bendak, gasak, eskularruak, plaka erradiologikoak edo antzekoak sartzen dira hemen. Hondakin horiek eta gainerako hiri-hondakin solidoek ez dute beste eskakizunik planteatzen . • II. multzoa . Osasun-zerbitzuetako hondakin zehatzak . Besteak beste, hauexek dira: hondakin infekziosoak, eragile infekziosoen haztegi eta erreserbak, eta horiekin kontaktuan dagoen hondar-materiala. Agente bizi edo indargabetuak dituzten
______49______txertoak, anatomia-hondakinak, hondakin ebakitzaile eta ziztatzaileak, gorputz- jariakinak, animalia infekziosoen hondakinak, botika-hondarrak. Hondakin horiek kudeaketa berezia behar dute, bai sortzen diren zentroetan eta bai zentroetatik kanpo. • III. multzoa . Hondakin kimikoak eta araudi zehatzek araututako beste zenbait hondakin. Besteak beste, zitostatikoen hondakinak, erradiologian sortutako hondakin likidoak, anatomia patologikoan erabilitako formaldehidoa eta hondakin erradioaktiboak biltzen ditu. Hondakin horiek, beren kudeaketan eskakizun bereziak dituzte osasunaren eta ingurumenaren ikuspuntutik, sortzen diren zentroan nahiz hortik kanpo.
HONDAKIN SANITARIOEN KUDEAKETA
Lehen multzokoak udal-erakundeek kudeatzen dituzte eta hiri-hondakin solidoak bezalatsu tratatzen dira. Bigarren multzoko hondakinak sorburuan sailkatu eta bereizi behar dira, eta errausketaren bitartez edo desinfekzio-sistema edo/eta esterilizazioaren bitartez tratatu edo agente patogenoak desagertzea ziurtatzen duten beste prozedurez ezabatu ahal izango dira. Hirugarren multzokoak hondakin toxiko eta arriskutsu gisa kudeatuko dira.
EAEko osasun-zerbitzuetako hondakinen sorkuntza (1996)
Hondakinak Tonak Ehunekoa • Hiri-hondakinen baliokideak 8.320 % 59 • Osasun-zerbitzuetakoak, hiri- 4.828 % 34 -hondakinen baliokideak • Osasun-zerbitzuetako zehatzak 623 % 4 • Sendagaiak 320 % 3 GUZTIRA 14.091 % 100 Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1997.
IBILGAILUAK DESEGITETIK SORTUTAKO HONDAKINAK
Euskal Autonomia Erkidegoan, ibilgailuak desegitetik sortutako hondakinen bolumena, 1994an Ingurumen Sailordetzak eginiko azterketa baten arabera, urtean 46.259 tonakoa zen. EAEn sortutako hondakinen (pisutan) % 19,4 soilik eramaten da zabortegira, % 77,3 birziklatzera (25.393 tona metal) eta % 3,3 besterik ez da berriz erabiltzen (1.069 tona metal eta 91 tona pneumatiko).
Hondakin horien osaeraren eta balizko tratamenduen konplexutasuna dela-eta, bi multzo handi bereizi dira: pneumatikoak eta ibilgailuaren gainerako piezak.
______50______
Ibilgailuen desegite-hondakinen sorkuntza EAEn (1993)
Hondakinak Tonak Ibilgailuen hondakinak 31.331 Pneumatikoak 14.928 GUZTIRA 46.259
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1994.
a) Pneumatikoak
Pneumatikoek konposizio konplexua dute, kautxoa eta zenbait konposatu (ikatzezko beltza, altzairuzko kableak eta ehungintza-materialak) baitaude tartean. EAEn erabilitako 15.000 tona pneumatiko sortzen da urtean gutxi gorabehera, mota guztietako ibilgailuenak, baina % 90 inguru autoenak eta kamioienak dira eta azken horietan urtean 9.700 tona biltzen dira, hau da, guztizkoaren % 65.
Gero eta ibilgailu gehiago dagoenez, hondakinak ere gero eta gehiago dira. Hondakin horiek handiak direla eta beren erabateko kudeaketarik ez dagoela kontuan hartuta , Europako Batasunak , XI. Zuzendaritza Nagusiaren bitartez, hondakinen kudeaketaren oinarrizko printzipioen arabera, 2000. urterako gomendio batzuk egin ditu: • Prebentzioa: pneumatikoaren baliagarritasuna beste % 5 luzatuz. • Bilketa: erabilitako pneumatikoen % 100 biltzea lortzea. • Birkautxuztaketa: erabilitako pneumatikoen % 25 pisuan gutxienez berriztatzea. • Berreskurapena: birkautxuztatzea ez diren beste metodo batzuez berreskuratzea, % 65eraino. • Isurpena: energia berreskuratu gabe isurtzea eta erraustea debekatzea.
Horri dagokionez, Euskal Autonomia Erkidegoan, zementu-fabriketan pneumatikoen birziklapena bultzatuko duen pneumatikoak birrintzeko planta ezarriko da aurki.
Pneumatikoen urteko produkzioa EAEn (tonak), 1994an
Motak Guztira Kamioiak 11.333 Autobusak 136 Turismoak 4.099 Motorrak 48 Traktoreak 890 Atoiak 78
______51______Hondakinak guztira 16.584
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1994. b) Ibilgailuen gainerakoa
Oro har, sektore honetako hondakinak Euskal Autonomia Erkidegoko autoetakoak ez ezik (horiek % 25 inguru dira), beste erkidego batzuetakoak ere (% 75) badira. Urtean sortzen diren 31.331 tonatik, metalak baino ez dira berriz erabiltzen eta birziklatzen, ia denak, eta gainerako materialak zabortegira eramaten dira.
EAEko ibilgailu guztien hondakin-fluxuak gaur egungo prozesuei jarraituz gero (1995)
EAEn baja eman zuten
ibilgailuen hondakinak (1995)
Metalak 26.730 t
Plastikoa 1.796 t
Beira 831 t
Likidoak 793 t
Beste zenbait 1.181 t
GUZTIRA: 31.331 t
Berrerabilpena Metalak 1.069 t
Birziklapena Metalak 25.393 t Zabortegira Metalak 267 t Plastikoa 1.796 t Beira 831 t Olioa, likidoak 793 t Beste zenbait 1.181 t GUZTIRA 4.868 t
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailordetza. 1994.
NEKAZARITZAKO ETA ABELTZAINTZAKO HONDAKINAK
1984. urte aldera egin zen honelako hondakinen lehen inbentarioa Euskal Autonomia Erkidegoan eta bi helburu zituen: alde batetik, egoera zein zen zehaztea, eta bestetik, hondakin horiek energia-material alternatibo gisa erabiltzearen balorazioa egitea. Hasierako inbentario horrek aldakuntza batzuk izan ditu, energia-ezaugarriak eta hondakin horiek baserri edo produkzio-zentroetan erregai alternatibo gisa edo tradizionalki erabilitako erregaien lagungarri gisa erabili ote daitezkeen zehaztearren, ondorengo urteetan egindako hainbat sektore-analisi direla-eta.
______52______
Nekazaritzako eta abeltzaintzako hondakinak
Hondakinak Kopurua (tona/urte) Ehunekoa Abeltzaintzakoak 2.145.000 84,1 Basogintzakoak 404.700 15,9 GUZTIRA 2.549.700 100,0
Iturria: Eusko Jaurlariitzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1994.
EAEn ez dago nekazaritzako eta abeltzaintzako hondakin horien kudeaketa-eredu bakar bat. Abeltzaintzako hondakinen kasuan, hainbat tratamendu-aukera daude, eta orain arte erabiliena ongarri organiko gisa erabiltzea izan da, eta neurri txikiagoan, gas erregaia sortzeko, instalazio-sorgailuen hornidura gisa balio duen digestio anaerobioaren bitartez.
Hondakin horien aprobetxamendua nahiko desberdina da, nekazaritzakoak ala abeltzaintzakoak diren kontuan hartuta. Lehendabizikoek bero-ahalmen handia dute eta hezetasun txiki samarra, eta horrek energia berreskuratuz, erraustea edo pirolisia ahalbidetzen du; abeltzaintzakoek, berriz, bero-ahalmen txikia dute eta hezetasun handia, eta tratamendu biokimikoak eskatzen dituzte, hala nola, digestio anaerobioa. Dena den, badira nekazaritzako edo basogintzako hondakinen tratamendu biologikorako saio batzuk, abeltzaintzako hondakin likidoekin nahastuz eta baita hiri- zaborrekin ere, eta teknika aerobioa eta anaerobioa konbinatuz, autoerrekuntzarako bero-ahalmen nahikoa duen produktua lortzen da. Nekazaritzako hondakinek Estatuan kontsumitzen den energia guztiaren % 4tik % 5era bitartean sor lezakete. Baina baieztapen hori ebaluazio teorikoa besterik ez da, oraindik ez baita hondakin horien energia-balorizazioaren plan errealistarik egin. EAEn aukerak murritzagoak dira, bere tamaina txikiari laborantzarako erabiltzen diren lurrak gutxi izatea gaineratu behar baitiogu. Ondoko koadroan behien eta txerrien hondakinen batez besteko konposizioak (kg/m 3-tan) erakusten dira, eta metano-hartzidurarako ahalmena (materia biodegradagarri asko) eta elementu ongarrietako ehunekoak ikusten dira.
Behien eta txerrien hondakinak (kg/m 3)
Hondakinak Behiak Txerriak Solidoak guztira 140 50 Solido lurrunkorrak 100 34 Solido mineralak 40 16 Nitrogenoa guztira 4,5 4,5 Fosforoa 2,1 2,3 Potasioa 2,8 3
Iturria: Eusko Jaurlaritza. 1994.
Euskal lurraldean gutxi dira energia-balorizaziorako tamaina egokia duten ustiaketak. Oro har, biomasak energia-iturri gisa potentzial teoriko handia du, eta Europa
______53______Batasunerako kalkulatu denez, biomasa guztia edukiz gero, energia-eskakizunaren % 8 beteko litzateke. Horietan, nekazaritzako eta abeltzaintzako hondakinak % 83,5 izango lirateke, eta basogintzakoak eta egur-tratamenduari dagozkionak % 16,5.
Gaur egun, Euskal Autonomia Erkidegoan abeltzaintza-ustiategien banaketari begira, Araba da ustiategi gehien daukan lurralde historikoa, argi eta garbi. Guztira 1.431 instalazio izanik, % 70 Araban daude eta % 20 baino gehiago Gipuzkoan. Inslalazioaren tamainari dagokionez, 50 Abeltzaintzako Produkzio Unitatekoak baino txikiagoak %6, 8,2, dira; 50-940 APU bitartekoak, % 31,4, eta 940 APU baino handiagoak, % 0,4. Udalerri batzuetan, Arabakoetan bereziki, instalazio txikien kontzentrazio handia ikusten da, eta Autonomia Erkidego guztian banatuta daude tamaina ertainekoak eta handiak.
Efluenteen analisi fisiko-kimikoetan eta kontsultatutako enpresen ezaugarrietan oinarrituta, emaitzak Euskal Autonomia Erkidegoko instalazio guztietara estrapolatuta, potentzial teoriko poluitzailea (132.000 tona hondakin isurtzen da urtean, hau da, 4.600 tona OEB urtean), eta digestio anaerobioz egindako aprobetxamenduaz lor daitekeen energia-potentziala (7 x 10 10 kJ urtean) ebaluatu dira.
Ustiategi guztietan, eta tamaina eta sakabanaketa geografikoa ikusita, landetxe txikien kasuetan sortutako hondakinen berreskurapena tratamendu-planta zentralizatuetatik hurbil dagoen kasuetan soilik jotzen da bideragarritzat; edo instalazioaren tamaina (eta beraz, efluenteen bolumena) instalazio indibidualizatua ezarri ahal izateko adinakoa denean. Horregatik, ez dira egokitzat jotzen 50 APU baino gutxiagoko landetxeak eta dentsitate handiko zonetan elkartzen dira tamaina ertainekoak, 50-1.000 APU dituztenak alegia, tratamendua batera emateko. Eta 1.000 APU baino gehiago dituztenentzat araztegi-instalazio isolatuak proposatzen dira.
______54______Industria-hondakinak
Industria-jarduerek eragindako hondakinak honako hiru mota hauetan sailkatzen dira:
HONDAKIN BEREZIAK
Izen honen barruan, hondakin arriskutsuen Europako zerrendaren berri ematen duten 833/1997 Araudiak, eta 952/97 Errege Dekretuak definitutako hondakin toxiko eta arriskutsuen multzoa hartzen dira. Eta, halaber, zehazki hala sailkatu ezin izanik, potentzialki arriskutsutzat hartzen direnak. Hondakin berezien adibideak hauexek dira : olio erabiliak, taladrina baliogabetuak, hondakin-disolbatzaileak, altzairutegiko hautsak, azido baliogabetuak...
Hondakin arriskutsuen ezaugarriak
Leherkorra, korrosiboa, narritagarria, mutagenoa, teratogenoa, toxikoa, sukoia, infekziosoa, ekotoxikoa, erregarria, kartzinogenoa edo kaltegarria izatea. Hondakinak ezaugarri horietako bat edo bat baino gehiago izan ditzake.
HONDAKIN GELDOAK
Hondakin geldoak eraldaketa fisiko, kimiko edo biologiko esanguratsurik ez duten hondakinak dira; hondakin geldoak ez dira disolbatzaileak, ez eta erregaiak ere, eta ez dute fisikoki, ez kimikoki eta ez bestela ere, erreakzionatzen. Ez dira biodegradagarriak eta ez dute eragin negatiborik kontaktuan dituzten beste materietan, ingurumenaren poluzioa edo giza osasunean kalterik eragiteko moduan; lixibagarritasuna, hondakin poluitzaileen kopurua eta lixibatuaren ekotoxizitatea hutsalak izango dira hondakin geldoaren kasuan. Oro har, geldotzat har ditzakegun hondakinen adibideak hauexek dira: zaborrak, lurrak, erregogorrak eta txatarra.
HIRI -HONDAKINEN BALIOKIDEAK
Industriak sortutakoak, hiri-hondakinen ezaugarri berberak dituztenak dira, eta horien kudeaketa haiekin batera egin daiteke. Normalean, prozesuak eragin ez dien industria- hondakinak izaten dira. Adibidez, elikagaien hondarrak, papera, kartoia, plastikozko estalkiak...
______55______Substantzia arriskutsuak kontsumo-produktuetan
I. Plastikoak A. Konposatu organokloratuak B. Disolbatzaile organikoak II. Pestizidak A. Konposatu organokloratuak B. Konposatu organofosforatuak III. Sendagaiak A. Disolbatzaile eta hondakin organikoak B. Metal astunen aztarnak IV. Pinturak A. Metal astunak, pigmentuak, disolbatzaileak, hondakin organikoak V. Pilak A. Metal astunak VI. Olioa, gasolina, petroliotik eratorritako beste produktu batzuk A. Olioa, fenolak eta beste zenbait konposatu organiko, metal astunak, amoniakoa, azidoak eta produktu kaustikoak VII. Metalak A. Metal astunak, pigmentuak, zilarreztatze-gatz urratzaileak, olioak, fenolak VIII. Larrua A. Metal astunak IX. Ehungintza A. Metal astunak, tindagaiak B. Konposatu organokloratuak
Iturria: WRi. 1992 (aldatua).
EAEko lehentasunak hondakin arrikutsuei eta beste hondakin-tipologiei dagokienez
• Teknologia garbiak bultzatzea, hondakinen kopurua eta arriskugarritasuna minimizatzeko. • Hondakinen kopurua eta arriskugarritasuna, eta poluzio-arriskuak murrizten dituzten produktuen garapen teknikoa eta merkaturatzea sostengatzea. • Elementu arriskutsuak dituzten lehengai eta produktu osagarrien ordez pixkanaka inpaktu txikiagoko beste batzuk erabiltzea. • Ezabaketan edo isurpenean gero eta kostu handiagoak dituzten hondakinen kudeaketa teknologiko aurreratua bultzatzea. • EAEn sortzen diren hondakin arriskutsuen kudeaketa-azpiegiturak nahikoa izatea sustatzea, eta poluzioa area geografiko batzuetatik besteetara ez eramatea. • Hondakin arriskutsuetarako konponbideen aniztasuna eta malgutasuna sustatzea. • Balorizazio-azpiegituren hondakin arriskutsuen isurpena saihestea.
Iturria: Euskal Herriko Ingurumena Babesteko Lege Orokorra. 1998.
Euskal Autonomia Erkidegoan eginiko hondakinen inbentarioen arabera, urtean bost mila tona industria-hondakin sortzen dira , gutxi gorabehera, eta horietatik % 10
______56______hondakin bereziak dira. Ondoko koadroak industria-hondakin kopuruak erakusten ditu, 1996. urtean Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailordetzak egindako azken inbentarioaren arabera.
EAEko industria-hondakinak (1994. urteari dagozkion datuak)
Hondakinak Kopurua (tona/urtean) Ehunekoa Bereziak 467.834 % 9,9 Geldoak 4.137.803 % 87.8 Hiri-hondakinen 105.599 % 2,3 baliokideak GUZTIRA 4.711.236 % 100
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta.Ingurumen Saila. 1996.
Europako Batasuneko ingurumen-politikaren arabera, ingurumena babesteko, beharrezkoa da hondakinen politika orokorra, horien aldagarritasun guztia barnean hartuko duena, bai birziklatuak, bai berriz erabiliak edo ezabatuak badira. Helburu hau lortzeko ondokoa proposatzen da:
1) Hondakinak, ahal izanez gero, sorburuan saihestu edo murriztu behar dira, batez ere poluitzen ez duten teknologia eta produktuak edo hondakin gutxi sortzen dituztenak erabiliz.
2) Sorburuan minimizazio-bide guztiak agortu direnean baino ez da pentsatuko hondakinen birbalorizazioan edo aprobetxamenduan.
3) Birziklatu edo berriz erabili ezin diren hondakinak, ingurumenaren ikuspuntutik hartuta, ahalik eta modurik seguruenean ezabatu behar dira.
Euskal Autonomia Erkidegoan sorburuko murrizketa edo industria-hondakinen minimizazioa azpimarratu da batez ere. Helburu horretarako 1993. urtean Hondakinen Minimizaziorako Bulegoa sortu zen IHOBE, S.A. Ingurumena Kudeatzeko Sozietate Publikoaren baitan (Produkzio Garbia EAEn).
IHOBE Sozietate Publikoak, hiru jarduera-ildo ditu industria-hondakinen minimizazioari dagokionez:
1. Industrian prebentzioa eta birziklapena dinamizatzea.
2. Euskal enpresak ingurumena errespetatzearen beharraz eta errentagarritasunaz ohartaraztea, eta zeregin hau beren helburu bilaka dezaten saiatzea.
3. Ingurumen eta ekonomia-ikuspuntutik prebentzioa eta birziklapen- -alternatibarik egokienak hautatzeko irizpideak finkatzea.
______57______EAEko Industria Birziklapenaren 1997ko Katalogoa
EAEko Industria Birziklapenaren Katalogoaren helburu nagusia euskal enpresetan sortutako hondakinen birziklapena bultzatzea da, birziklapen-bideetan modu soil eta arinean sartuz.
Helburu hori lortzeko, katalogoak hiru informazio-mota eskaintzen dizkie hondakinak sortzen dituzten enpresei:
Enpresa birziklatzaileen kopurua 49 Empresa biltzaileen kopurua 12 Enpresa kudeatzaileak 11
Dokumentu horretan Europako Hondakinen Katalogoko (EHK) hondakinak jaso dira. 149 hondakin-mota ez arriskutsu bildu dira, hala nola: inprimaketako toner- -hondakinak, altzairutegiko zaborrak, Croning galdaketa-hareak, beira-hondakinak, leunketako lohiak, aluminiozko ontziak, tetrabrikak, pila alkalinoak, papera eta kartoia... Bestalde, EHKren arabera arriskutsuak diren 86 hondakin jaso dira, hala nola: aluminioaren lehen eta bigarren fusioko zaborrak, azido sulfuriko eta azido sulfurosoaren hondakinak, kaltzio-hidroxidoaren hondakinak. disolbatzaileak, disolbatzaile halogenatuak dituzten pintura eta bernizen hondakinak, desugerketa- -disoluzio azidoak, berun-bateriak, eta abar.
Katalogoak tresna baliagarri eta malgua izan nahi du, eta informazioa eguneratu egingo du. Helburua hau da: enpresa birziklagarrietarako bidea irekitzea, eta honela euskal industriak sortutako hondakinetarako konponbidea aurkitzea.
Iturria: IHOBE. S.A. 1997.
Hondakin bereziak
Kontuan hartzekoa da, burdingintzatik eta altzairugintzatik (altzairutegiko hautsak), mekanizazio-prozesutik (taladrinak), desugerketa-prozesuetatik eta petrolioa fintzeko industriatik jasotzen den hondakin-kopurua. Lau hondakin-mota horiek EAEn urtean sortzen diren hondakin berezien erdia baino gehiago dira.
______58______EAEn sortutako hondakin bereziak eta beren kudeaketa (1994ko datuak)
% % % Kudeatu % Kantitatea Guztizkoaren EHK Izena Balorizazioa Ezabaketa gabe guztira (tona/urte) % 02 Elikagaien prestaketa eta 100 462 0,1 elaborazioa 04 Larrugintza 100 40 0,01 05 Petrolioaren errefinaketa- 89,14 10,86 51671 11,04 -industria Ikatzaren tratamendu 99.26 0,74 3.400 0,73 pirolitikoa 06 Disoluzio azidoak 100 1.043 0,22 Disoluzio alkalinoak 100 6.025 1,29 Disoluzio metalikoak 100 3.200 0,68 Sufrearen industria 100 660 0,14 Prozesu kimiko 91,33 8,67 42.986 9,19 halogenoak Pigmentu ez-organikoak 81,82 18,18 550 0,12 07 Erretxina fenolikoen 15,51 52,71 31,78 5.350 1,14 fabrikazioa Mundrunaren distilazioa 67,16 32,84 6.700 1,43 Latex eta plastifika- 14,2 85,8 107 0,02 tzaileen fabrikazioa Pestizida organikoak 4 96 4.688 1 08 Pintura, berniz eta 19,51 38,88 41,61 2.547 0,55 inprimaketa-tinten fabrikazioa 09 Argazkigintza 2,92 97,08 4.250 0,91 10 Burdingintza eta 0,04 71,24 28,72 69.920 13,45 altzairugintza Aluminioaren 100 41.214 8,81 termometalurgia 11 Metalen tratamendu eta 51 49 8.826 1,89 estalduraren industria Desugerketa-disoluzioak 42,54 52,98 4,48 64.650 13,82 Deskoipeztapen 63,21 36,79 16.200 3,46 alkalinoak eta fosfatatuak Burdinezkoa ez den 100 2.800 0,6 hidrometalurgia Tenplaketa-prozesuak 36 64 115 0,03 12 Mekanizazio-prozesuak 30 19 51 64.425 14,84 13 Olio erabiliak 35,81 8,85 55,34 16.950 3,62 14 Disolbatzaileen bidezko 59,29 43,71 858 0,18 deskoipeztapena Lehorreko garbiketa 100 23 0,01 16 Bestelako hondakinak 48 52 564 0,12 (PCBk dituzten transformadoreak, uharken garbiketa...) 19 Kudeatzaileak 100 39.770 8,5 20 Gaika jasotako zatikiak 1,67 98,33 9.840 2,1 (pilak, sendagaiak) GUZTIRA 40,7 37,9 21,4 467.834 100
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1996.
______59______Hondakin-sorkuntzaren aurreikuspena eta 2000. urterako Hondakin Berezien Kudeaketa Plana jasotzen da.
Hondakin berezien kudeaketaren bilakaera (tona/urte)
1994. urteko 1996. urteko 2000. urterako helburua inbentarioa inbentarioa Balorizazioa 277.570 110.868 190.408 177.309 217.890 Ezabaketa Kudeatu 149.430 100.117 185.610 gabe 0 GUZTIRA 537.868 467.834 403.500
Hondakin berezien kudeaketa-motaren arteko alderaketa
1994 1996 Inbentarioa 2000 Urterako Helburua Inbentarioa Balorizazioa % 52 % 41 % 54 Ezabaketa % 20 % 38 % 46 Kudeatu gabe % 28 % 21 % 0
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1996.
Hondakin berezien gero eta sorkuntza gutxiago eta birziklapen handiagoa nabarmentzen da
1994. urtean egindako inbentarioak erakusten zuen egoera (1992. urteko datuak) nabarmen aldatu da 1996an egindako inbentarioko datuei dagokienez (1994ko datuak). Lehenengoan EAEn urtean sortutako hondakin berezien kopurua 538.000 tona ingurukoa zen, eta horietatik 149.430 ez ziren inolaz ere kudeatzen. Bi urte geroago eginiko inbentarioko datuek hondakin berezien sorkuntzan % 13ko beherakada eta kudeatu gabeko 100.117 tona, hau da, % 33ko murrizketa erakusten dizkigute. Murrizketa horien arrazoi nagusia altzairutegiko hautsen ezabaketa kontrolatua da. Gainera, IHOBE, S. A. Ingurumena Kudeatzeko Sozietate Publikoaren bitartez, automozio-olio, taladrina eta disolbatzaile erabilien kopuru birziklatuek gora egin dutela ikusi da. Produktu horiek Lurraldea Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Sailak, Europako Kohesio Fondoko % 80ko koofinantzaketaz, eraikitako Zamudioko Birziklapen Zentro Aurreratuaren azpiegiturak kudeatzen ditu. Hondakin berezi balorizatuak % 31 jaistearen arrazoia, lehen birziklatutako hondakinen sorrera murriztea da (pirita-hautsen hondakinak nagusiki). Dena den, orokorki, helburua 2000. urtean hondakin berezien balorizazioa % 54raino igotzea da. Hirugarren zutabeak 2000 urterako helburua erakusten digu. Hau da, sortu beharreko hondakin guztien % 25 murriztea eta hondakinen % 100 zuzen kudeatzea.
______60______Lindano-hondakinek (HCH) poluitutako lurretarako segurtasun-gela Bilboko aireportuan
Arazoaren sorburua
Bilboko aireportuko lur-sailetan hainbat industria-hondakinek (HCH, aluminioaren bigarren fusioko zaborrak, altzairutegiko zaborrak eta hautsak, Cottrell hautsak....) poluitutako 111.358 m 3 lur zeuden kontrolik gabeko bost zabortegitan, eta, horren ondorioz, ekosistema poluitzeaz gain giza osasunerako arriskutsua zen.
Industria-hondakin geldoak
Hondakin berezien kasuan bezala, EAEn Eusko Jaurlaritzaren Kontseiluak 1994ko abenduaren 20an onartutako hondakin geldoei dagokien Kudeaketa Plana izan dute industria-hondakin geldoek. Plan horretan lau multzo handi hartzen dira kontuan: hondakin geldo berrerabiliak, epe laburrerako hondakin birziklagarriak, berreskuratzen ez diren industria-hondakin geldoak, eta eraikuntza-hondakinak (zaborrak).
Hondakin geldoen motak eta sorkuntza (tona/urte)
Hondakinak Tonak Ehunekoa Berriz erabiliak 1.740.270 % 41 Epe laburrerako birziklagarriak 397.952 % 10 Berreskuratu gabeko industria-hondakin 1.768.988 % 43 geldoak Zaborrak 230.593 % 6 Geldoak guztira 4.137.803 % 100
Lurralde historikoetan sortutako industria-hondakin geldoak (%)tan
Araba % 13
Gipuzkoa Bizkaia % 26 % 61
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1994.
______61______Ondoko koadroan berriz erabiltzen diren industria-hondakin geldoen kopuruak jasotzen dira, adibidez eraikuntzan edo errepide-oinarri gisa uzten direnak, eta abar. Aipagarria da Euskal Autonomia Erkidegoan berriz erabiltzen diren industria- -hondakin geldo nagusi osoaren % 20 txatarra eta % 42 altzairu-fabrikazioko zaborrak izatea.
Eskualde bakoitzean berriz erabiltzen diren hondakin geldoen kopurua
Eskualdearen izena tona/urtean Nerbioi Garaia 160.512 Arabako Lautada 59.689 Arabako Errioxa 330 Enkartazioak 19.840 Ezkerraldea 935.487 Uribe 117.681 Bilbo Handia 57.214 Busturialdea 38.642 Lea-Artibai 41.229 Arratia 93.086 Durangaldea 60.050 Debabarrena 45.361 Debagoeina 47.350 Urola 9.335 Urola Kosta 1.071 Donostialdea 28.371 Bidasoa 2.596 Goierri 15.789 Tolosaldea 6.637 GUZTIRA 1.740.270
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila 1994.
Bestalde, Hondakin Geldoen Kudeaketa Planean adierazitako lehentasuneko ekintza- -bide bat hauxe da: berreskurapen-zirkuituak jadanik Euskal Autonomia Erkidegoan ezarrita dituzten industria-hondakin batzuen epe laburrerako birziklapena bultzatzea . Hondakin horiek eta Autonomia Erkidegoko beren produkzioa ondoko koadro honetan adierazten dira.
______62______Epe laburrerako industria-hondakin birziklagarriak
Oraingo oraingo isurpen Gaur egun % Hondakina sorkuntza berreskuragarri berreskuratzen berreskuratua (tona/urte) a (tona/urte) dena (tona/urte) gaur egun Papera 6.471 1.476 4.995 77,20 Kartoia 11.554 5.328 6.226 53,88 Beira 1.832 210 1.622 88,54 Plastikoak 5.495 3.544 1.951 35.50 Ontzi metaliko 7.728 6.801 927 12,00 garbiak Egur- 791.875 326.304 465.571 58,80 -hondakinak Txatarra 350.074 15.852 334.222 95,47 Mintza 90.727 38.437 52.290 57,63 GUZTIRA 1.265.756 397.952 867.804
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1994.
Hondakin geldoen hirugarren tipologia gisa berreskuratzen ez direnak adierazi ditugu. Industria-hondakin horien artean, eta kopuruari dagokionez, nabarmenak dira altzairu-fabrikazioko zaborrak, % 37, lohi geldoak, % 17, moldaketa-hareak, % 10, eta araztegi-lohiak, %10 . Berreskuratzen ez diren hondakin geldo horietatik guztietatik, urtean 1.114.429 tona 30 enpresak sortzen dute, eta urtean 10.000 tona hondakin baino gehiago sortzeagatik sortzaile-handiak deitzen zaie. Ondoko koadroak eskualdeka erakusten ditu berreskuratzen ez diren urteko tonak.
Adierazitako industria-hondakin geldoen azken kategoria obretako zaborrak eta obra txikietako eraispenetakoa k dira.
______63______
Berreskuratzen ez diren industria- Zaborren sorkuntza -hondakin geldoak sorkuntza Eskualdea tona/urtean Eskualdea tona/urtean Nerbioi Garaia 97.045 Nerbioi Garaia 3.568 Arabako Lautada 110.375 Arabako Lautada 26.543 Arabako Errioxa 1.494 Arabako Errioxa 480 Enkartazioak 68.768 Enkartazioak 1.529 Ezkerraldea 351.727 Ezkerraldea 33.469 Uribe 77.963 Uribe 19.707 Bilbo Handia 141.000 Bilbo Handia 53.030 Busturialdea 3.887 Busturialdea 4.812 Lea-Artibai 4.492 Lea-Artibai 2.157 Arratia 46.209 Arratia 6.162 Durangaldea 141.437 Durangaldea 4.124 Debabarrena 27.298 Debabarrena 8.542 Debagoiena 95.638 Debagoiena 7.168 Urola 103.005 Urola 3.163 Urola Kosta 11.164 Urola Kosta 3.012 Donostialdea 141.899 Donostialdea 26.073 Bidasoa 23.856 Bidasoa 14.042 Goierri 269.405 Goierri 5.179 Tolosaldea 52.317 Tolosaldea 7.833 GUZTIRA 1.768.988 GUZTIRA 230.593 Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1994.
Epe laburrera birziklatu ezin diren industria-hondakin geldoen eta obra-zaborren tratamendurako, Hondakin Geldoen Kudeaketa Planak tratamendu-sistema gisa isurpen kontrolatua proposatzen du, Hondakinen Gordailu Alternatiboa (HGA) edo “Garbiguneak” izenekoekin batera; horiek 2.000 m 2 inguruko guneak dira, bi plataformatan banatuta. Edukiontzietan jarriko dira hondakinak (papera, kartoia, metalak, plastikoak, egurra, zaborrak..), karga eta deskarga errazteko. Betetako edukiontzia erretiratu eta tratamendu-gune hurbilenera eramaten da. Azpiegitura horiek garraioa dezente merkatu dute, birziklapena bultzatu eta kontrolik gabeko zabortegiak saihesten dituzte. HGA intalazioak, Europako Batasunean oso finkatuta daude. Beren helburuak hauexek dira:
Tratamendu-guneak murriztea, zabortegiak kasu honetan. Garraio-kostuak merkatzea, produktore txikiei batez ere.
______64______ Hondakinen sailkapena bultzatzea eta, beraz, biziklapena eta aprobetxamendua.
EAEn gaur egun 14 garbigune ari dira funtzionatzen. Kudeaketa-plan horrek EAEn honelako 50 instalazio ezartzea du helburu.
Industria-hondakin geldoen sailkapena Europako Batasuneko arteztarau berrien arabera, eta oraingo eta etorkizuneko kudeaketa-sistemak guztira
Oraingo kudeaketa-sistema Etorkizunean birziklatutako Birziklatutakoa isuritako hondakin-ehunekoa Hondakina guztira Tm/urte Tm/urte Baliokideak 105.175 - Papera eta kartoia 6.804 24.048 100 Zaborrak 68.993 1.987 50 Beira 210 42.551 100 Plastikoak 3.967 4.181 100 Ontzi metalikoak 6.081 1.791 100 Material ez metalikoak 5.179 - 100 Egur-hondarrak 31.991 754.886 100 Kautxua eta gurpilak 15.000 - 100 Hauts ez metalikoak 1.910 558 50 Hauts metalikoak 8.917 293 50 Zaborrak 753.625 1.170.670 80 Hautsak 37.991 67.843 80 Moldaketa-hareak 186.700 1.059 80 Ar-hareak 21.656 - 30 Erregogorrak 37.967 1.311 30 Urratzaileak 738 - 100 Txatarra 15.852 582.465 100 Mintza 38.437 56.105 90 Katalizatzaileak 1.110 - 100
Iturria: Eusko Jaurtaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1994.
Hiri-hondakinen baliokideak direnak
Industria-hondakinen azken kategoria gisa hirikoen baliokideak ditugu. Horiek interes berezia dute eta beren ezaugarriak direla-eta, hiri-hondakin solidoak bezala kudea daitezke eta, beraz, dauden azpiegiturak aprobetxatu egiten dira. Aldi berean, hiri- -hondakin solidoekin batera birziklatu eta berreskuratzeko aukera dago. EAEn, Hondakin Geldoen Kudeaketa Planaren arabera, honelako hondakinen 105.599 tona sortzen da urtean, batez ere enpresetako sukalde eta jangeletan, bulegoetan eta lehengai eta kontsumitutako produktuen ontzi eta bilgarrietatik.
______65______Eskualde bakoitzean sortzen diren hiri-hondakinen baliokideak (tona/urte)
Hiri-hondakinen Elikagaien Plastikozko Zaborrak oro Eskualdea GUZTIRA baliokideak hondarrak estalkiak har
Nerbioi Garaia 1.517,44 36,00 0,50 2.162,04 3.715,98
Arabako Lautada 4.753,00 355,00 120,00 1.531,80 6.759,80
Arabako Errioxa 374,00 18,00 - 21,00 413,00
Erkarterriak 515,63 12,00 4,00 110,00 641,63
Ezkerraldea 13.517,52 940,25 10,00 26.025,60 40.493,37
Uribe 5.408,60 899,20 14,80 642,50 6.965,1
Bilbo Handia 7.266,00 440,50 89,10 4.709,00 12.504,60
Busturialdea 991,00 281,00 74,00 19,00 1.365,00
Lea-Artibai 491,00 174,00 - 25,00 690,00
Arratia 1.697,10 77,00 41,00 374,50 2.189,60
Durangaldea 2.167,50 155,70 - 847,00 3.170,20
Debabarrena 1.337,20 329,00 12,03 498,00 2.176.23
Debagaraia 3.040,50 235,00 4,40 1.348,00 4.627.90
Urola 264,50 62,00 - 65,00 391,50
Urola-Kosta 739,00 86,00 12,00 53,00 890,00
Donostialdea 7.839,50 301,00 32,00 746,00 8.918,50
Bidasoa 2.382,30 240,25 10,00 256,00 2.888,55
Goierri 1.189,50 556,00 - 431,00 2.176,50
Tolosaldea 4.149,60 153,00 - 319,00 4.621,60
GUZTIRA 59.640,89 5.350,90 423,83 40.183,44 105.599,06
Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurumen Saila. 1994.
______66______
HONDAKINAK KUDEATZEKO SISTEMAK
______67______Hondakinen kudeaketa
Ingurumenaren ikuspuntutik eta bere ezaugarrien arabera, hondakinei helbururik egokiena ematea da , eta jasotze, biltegiratze, garraiatze, balorizatze eta ezabatzeko lanak barne hartzen ditu.
Azken bi hamarkadotan, hondakinak kudeatzeko Europako herrialdeek prebentzio- -estrategiei arreta berezia eskaintzen dieten kontrol-sistema batzuk ezarri dituzte. Baina, prebentzioa azpimarratzen bada ere, hondakin-kopuruak gora egin du. Isurtzea eta erraustea dira, birziklapenaren ordez, hondakinen kudeaketako jarrera nagusiak. Batez beste Europako Batasuneko udal-hondakinen % 60 baino gehiago zabortegietan uzten dira, % 19 inguru erraustu egiten da, % 4 konposta egiteko erabiltzen da eta % 3 berreskurapenerako sailkapen mekanikoko prozesuetan. Industria-hondakinetan hondakin arriskutsuen % 70 baino gehiago oraindik zabortegien bitartez kudeatzen dira, % 8 erraustu egiten da eta % 10 soilik berreskuratzen da material sekundario gisa .
HONDAKINEN KUDEAKETARAKO EUROPAKO ARTEZTARAUAK
1. Prebentzioa: • Teknologia garbiak. • Produktu garbiak.
2. Birziklapena eta berrerabilpena: • Berrerabilpen eta birziklapenari buruzko Ikerketa eta Garapena (I+G). • Bereizketa eta sailkapen hobezinak. • Kanpoko kostuen murrizketa. • Produktu birziklatuetarako merkatuak sortzea.
3. Azken isurpenaren optimizazioa: • Isurpen-murrizketa. • Arau zorrotzagoak.
4. Garraioa arautzea: • Hondakinen mugimendu-murrizketa. • Isurpen segurua ziurtatzea. • Kontrola.
5. Konpontzeko ekintzak: • Kokaguneen inbentariatze- eta saneamendu-teknikei buruzko I+G. • Finantza-tresnen garapena.
______68______Iturria: Europako Elkartearen Batzordea. 1990.
______69______Hondakinei dagokienez, Europako Batasunak adierazitako printzipioak Euskal Herriko Ingurumena Babesteko Lege Orokorrean jaso dira. Ondoren, printzipio horiek ordena hierarkikoan adieraziko ditugu :
I) Prebentzioa eta sorburuko minimizazioa, produkzioa eta kaltegarritasuna murrizteko. II) Berrerabilpena, birziklapena eta beste edozein balorizazio-modu eta -zikloen ixtea bultzatzea. III) Balorizatu ezin diren hondakinen ezabatze egokia eta horiek zuzen kudeatzeko beharrezko bideak ezartzea.
Prebentzioa eta sorburuko minimizazioa da lehenbizikoa. Gaur egun sortzen diren hondakinen kopurua edo/eta toxikotasuna murrizteko lehenesten den modua da, aldi berean, tratamenduak dakartzan ingurumen- nahiz ekonomia-kostuak murrizten ditu.
Hondakinen minimizazioa hainbat modutan egiten da: • Diseinua hobetuz. • Ontziratze-motak hobetuz. • Produktuen baliagarritasun-epea luzatuz. • Ontziraketan material birziklagarria erabiliz. • ...
Bigarrena balorizazioa da, berrerabilpena nahiz birziklapena eta berreskurapena barne hartzen dituena. Berrerabilpena objektu bat, garbitu eta higienizatu ondoren, jatorriz diseinatutako helburu berberarekin berriro erabili ahal izateko sistema da. Beira da, oraingoz, birziklagarria eta berrerabilgarria izan daitekeen ontzi bakarra. Berrerabilitako botilek, adididez, "bete" ondoren, bigarren zikloari ekiten diote. Berrerabilera hori 20-30 aldiz errepika daiteke. Horrela, materialaren erabateko aprobetxamendua bermatuta dago. Bestalde, birziklapena hondakinen osagai batzuk zuzenean edo zeharka berreskuratzeko prozesua da. Berreskurapen hori bi modutan egin daiteke; sorburuan osagaiak bereizita (gaikako bilketa) eta ondoren erabili ahal izateko tratatuta, edo hondakinak globalki jaso ondoren hainbat teknikaz (bahetzeak, bereizketak, eta abar) interesatzen zaizkigun osagaiak lortuta. Azkenik, berreskurapenak edo hondakinen eraldaketak. Horiek alterazio fisikoa, kimikoa edo biologikoa dakarte eurekin, hondakinen kontrol-lanen eraginkortasuna hobetzeko, material berrerabilgarraiak eta birziklagarriak berreskuratzeko, edo bihurketa- produktuak (konposta) edo bero gisa edo erregai gisa (biogasa) energia berreskuratzeko. Berreskurapen-tratamenduetan, aipagarriak dira prozesaketa termikoari dagozkionak, hau da, hondakin solidoak produktu gaseoso, likido eta solido bilakatzea. Ondorioz, energia bero moduan sortzen da. Multzo honetan errausketa-, pirolisi- eta gasifikazio-sistemak ditugu. Birziklapenean sortutako hondakinaren zatirik handiena aprobetxatzen bada, berreskurapenean hondakinetik baliagarritzat jotzen diren osagaiak edo/eta energia soilik ateratzen dira.
Balorizatu ezin diren hondakinak egoki ezabatzea hondakinak isurtzearen edo biltegiratzearen bitartez egiten da. Hau da hondakinak kudeatzeko sistemarik ohikoena, lursailean ezarri, zabaldu eta bolumena murrizteko trinkotzea.
______70______Hondakinen kudeaketan oso garrantzitsua da kudeaketa-jardueren ingurumen- -inpaktuak ezagutzea. Europako herrialdeetan, azken urteotan hondakinen sorkuntzak izan duen gorakada dela-eta, produkzio- eta kontsumo-jarduerek urtero ingurumenera degradatuta itzultzen diren materialen kopurua handitzea eragin da eta baliabide berriztagarrien eta berriztaezinen osotasuna mehatxatzen dute. Gainera, hondakinen kudeaketak inpaktu ugari eragin ditzake ingurumenean, prozesu naturalek ingurumen- gune guztietan zabaltzen baitituzte poluitzaileak eta substantzia toxikoak. Inpaktu horiek nolakoak diren eta zenbateraino iristen diren jakiteko, euren kopurua eta osaera kontuan hartu behar dira, baita hondakin horiek lagatzeko metodoak ere.
Kontrolik gabeko zabortegietan , hondakin-materialek lurzorua eta lurrazpiko ura substantzia toxikoen lixibiazioaz polui dezakete; substantzia horiek metal astunak, konposatu nitrogenatuak, konposatu kloratuak eta beste zenbait konposatu organiko izan daitezke, hala nola hidrokarburoak. Material organikoen lixibatuak, material ez- organikoekin, nitratoekin adibidez, aberastuta egon daitezke. Azken horiek edateko uretan poluzio larria eta inguruko lur gaineko uren eutrofizazioa eragin dezakete. Zabortegietako materia organikoaren biodegradazioak gas toxikoak eta arriskutsuak sortzen ditu. Adibidez, metanoa , zabortegietako gasen osagai nagusietako bat , lehergarria da airean % 5etik % 15era bitarteko kontzentrazioetan dagoenean. Beste gas batzuk, hala nola hidrogeno sulfuroa, toxikoak dira, eta zabortegietako gas batzuek (CO 2 eta metanoa ) negutegi-efektua sortzen laguntzen dute.
1989an egin eta 1992an eguneratu zen Euskal Autonomia Erkidegoko Zabortegien inbentarioak 664 zabortegi jaso ditu gure lurraldean. Inbentario hori etengabe eguneratzen da, kontrolik gabeko isurpen-guneak ixteko eta zabortegien jarraipena egiteko.
Hondakin solidoen kontrolik gabeko errausketak kontsumo-produktuetako metal astunak isur ditzake, hala nola merkurioa. kadmioa eta beruna. Gainera, honelako errausketak errekuntza-prozesuetan sortutako konposatu organikoak botatzen ditu eguratsera, erabat erre gabeko produktuak, alegia. Produktu horietako batzuk, dioxinak eta furanoak, oso toxikoak dira. Hidrokarburo poliaromatikoak (PAHk) ere, esaterako bentzo(a)pirenoa (BaP), errekuntzan sor daitezkeen beste substantzia oso toxikoak dira. Hondakinen kudeaketa-politikari hamarkadetan zehar izan ez dituen estrategia, koherentzia eta gardentasuna ematearren, Euskal Autonomia Erkidegoak hurrengo urteotarako hondakinen kudeaketarako erreferentzia izango diren plan batzuk diseinatu eta onartu ditu. Plan horietan guztietan egiteke dagoena hau da: hondakinen egoera globalki planteatu eta XXI. mendearen lehen hamarkadarako estrategia garbiak molda ditzaketen EAEko Hondakinak Kudeatzeko Arteztarau batzuetan homogeneizatzea.
______71______Kontrolik gabeko hondakinen kudeaketa-jardueraren inpaktuak ingurumenean
AIREA Kontrolik gabeko isurpena CH 4 C0 2ko isurpenak: usainak Kontrolik gabeko konsposta CH 4 C0 2ko isurpenak, usainak Kontrolik gabeko errausketa S0 2, NO 3, HCl, HF, NMVOC, CO, CO 2, N 20, dioxina, dibentzofurano eta metal astunen (Zn, Pb, Cu, As) isurpenak Kontrolik gabeko birziklapena Hauts isurpenak. Garraioa Hautsaren, NOx, S0 2ren isurpenak. Ustekabeko isurketetan substantzia arriskutsuak botatzea. URA Kontrolik gabeko isurpena Gatz, metal astun, konposatu organiko iraunkor eta biodegradagarrien lixibatuak lurrazpiko uretan Kontrolik gabeko konsposta ...... Kontrolik gabeko errausketa Substantzia arriskutsuen metaketa lurzoruan. Kontrolik gabeko birziklapena Hondakin-uren isurpena Garraioa Ustekabeko isurketak direla-eta, lur gaineko eta lurrazpiko uren poluzio-arriskua. LURZORUA Kontrolik gabeko isurpena Lur gaineko uretan substantzia arriskutsuak uztea. Kontrolik gabeko konsposta .... Kontrolik gabeko errausketa Zepa, errauts lurrunkorrak eta txatarra. Kontrolik gabeko birziklapena Azken hondakinen isurpena Garraioa Ustekabeko isurketak direla eta, lurzoruaren poluzio-arriskua. PAISAIA Kontrolik gabeko isurpena Lurzoruaren okupazioa; beste erabilera batzuk mugatzea. Kontrolik gabeko konsposta Lurzoruaren okupazioa; beste erabilera batzuk mugatzea. Kontrolik gabeko errausketa Ikus-inpaktua; beste erabilera batzuk mugatzea. Kontrolik gabeko birziklapena Ikus-inpaktua Garraioa Zirkulazioa EKOSISTEMAK Kontrolik gabeko isurpena Poluzioa eta elikagaien katean substantzia toxikoak pilatzea. Kontrolik gabeko konsposta Poluzioa eta elikagaien katean substantzia toxikoak pilatzea. Kontrolik gabeko errausketa Poluzioa eta elikagaien katean substantzia toxikoak pilatzea. Kontrolik gabeko birziklapena .... Garraioa Ustekabeko isurketak direla eta, poluzio-arriskua. HIRIGUNEAK Kontrolik gabeko isurpena Substantzia arriskutsuen menpe egotea. Kontrolik gabeko konsposta .... Kontrolik gabeko errausketa Substantzia arriskutsuen menpe egotea. Kontrolik gabeko birziklapena Zarata Garraioa Ustekabeko isurketak direla eta, substantzia arriskutsuak jasotzeko arriskua; zirkulazioa.
______72______Iturria: Europako Elkartearen Ingurumen Agentzia. 1995. Euskal Herriko hondakin-politikaren marko orokorra
• EAEko Hondakin Berezien Kudeaketa Plana, 1994-2000 (1994) • EAEko Hondakin Geldoen Kudeaketa Plana (1994) • EAEko Lurzorua Babesteko Plan Gidaria (Proposamena) (1994) • EAEko Ospitale Hondakinen Plana (1995) • Pila eta Bateria Erabilien Kudeaketa Plana (1994) • EAEko Ontzi eta Bilgarrien Plana (1996) Gipuzkoako lurralde historikoko Hiri Hondakin Solidoen Kudeaketa Plan Integrala 1997-2020 (1996) • Bizkaiko lurralde historikoko Hiri Hondakin Solidoen Kudeaketa Plan Integrala 1997-2001 (1996) • Arabako lurralde historikoko Hiri Hondakin Solidoen Kudeaketa Plan Integrala 1997-2001 • EAEko (hiru lurralde historikoak batera hartuta) Hiri Hondakin Solidoen Kudeaketa Plan Gidaria (1998)
Plan horiek Batasuneko arteztarauen ildo nagusiak dituzte eta ondoko helburu estrategikoak:
1. Prebentzioa maximizatzea. 2. Balorizazioa maximizatzea. 4. Ezabaketa minimizatzea.
______73______EAEko hondakinen kudeaketa-politika
Batasuneko Batasuneko bigarren ardatza Batasuneko hirugarren Balorizazioa lehenengo ardatza ardatza Ezabaketa Prebentzioa
Sorburuko minimizazioa Berriz erabiltzea
Birziklapena
Energia berreskuratzea Isurpen kontrolatua
Inpaktua murriztea
Iturria: Europako Batzordea eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailordetza. 1996.
______74______
Konposta
Hondakin organikoen deskonposizio aerobio kontrolatuaren emaitza den produktua, humusaren antzeko ezaugarriak dituena eta lurra ongarritzeko erabili ohi dena.
Konpostaren konposizioa asko aldatzen da, nolako hondakinak erabili diren, deskonposizioa zein egoeratan gertatu den eta zenbateraino burutu den (konposta egitea) kontuan hartuz gero.
Konpostaren abantaila nagusiak honako hauek dira:
• Hondakin organikoen ingurumen-inpaktua murriztea (etxeko zaborren % 40 gai organikoak dira), ingurunean kontrolik gabe degradatu beharrean (urak kutsatuz, usain txarrak sortuz, etab.) edo hondakindegietan toki handia hartuz pilatu beharrean, kontrolaturik deskonposatzen direlako eta naturako zikloan sartzen den produktua sortzen delako. • Aurrekoari lotuta, konpostak zohikatzaren aberastasun biologikoa handitzen du, mantenugai eta mikroorganismo ugari dituelako eta ura atxikitzeko ahalmena duelako. Lurra ongarritzeko gai egokia da, beraz, naturala, eta ongarri kimiko gutxiago erabiltzeko modua da. Halaber, lur pobre eta degradatuak biologikoki aberasteko aukera ere ematen du. Adibidez, hareazko lur iragazkorrek, konpostaz tratatuz gero, ura eta mantenugaiak hobeto atxikitzen dituzte; aldiz, buztinezko lur iragaztezinak porotsuago bihurtzen ditu konpostak, eta ura, mantenugaiak eta airea errazago hartzen dituzte beren baitan.
Konposta egiteko hondakinak
Konposta egiteko erabil daitezkeen hondakinak, batez ere, gai organiko biodegradagarriez osatutako hauexek dira: • Araztegietako lohiak. • Animalien simaurra. • Baso-garbiketako eta landa-garbiketako hondakinak (egurra, belarra...). • Hiri-hondakin organikoak.
Gai horiek nahastu gabe edo nahasturik landu daitezke.
Konposta egiteko erak
Esan dezagun berriro konposta egitea zer den: hondakin organikoak ingurune aerobioan eta modu kontrolatuan konpost bihurtzeko prozesua.
Konposta egiteko, bi modu edo prozesu nagusi daude:
______75______
• metakako konpostagintza, • konpostagintza azkartua edo behartua.
Bi prozesuetan gai organikoen deskonposizioaren eragileak hondakinetan bertan dauden mikroorganismoak dira (bakterioak eta onddoak nagusiki). Prozesua egoki gerta dadin, beharrezkoa da, oro har, hondakinak birrinduta, homogeneizatuta, heze eta aireztatuta egotea. Bestalde, etxeko zaborra, nekazaritzako hondakinak edo hondakin- uren arazketan eratzen diren hondar-lohiak izan daitezke hondakin organikoen jatorria. Etxeko zaborra erabiltzen bada, bilketa gaika egitea komeni da edo, bestela, hondakin organikoak bereizi egin behar dira, gero, hala egin ez bada, konpostaren kalitatea txarra eta lurzoru eta landareentzat desegokia izan daiteke.
Konpostagintzan kontrolatu beharreko ezaugarri garrantzitsua metal astunen edukia da.
Konposta eratzeko prozesuan bi urrats edo fase bereiz daitezke. Hasierako fasean edo fase termofiloan, mikroorganismo termofiloek pisu molekular baxuko karbohidrato eta proteinak (azukreak, hemizelulosa...) deskonposatzen dituzte eta tenperatura-igoera azkarra gertatzen da. Ondorengo ontze-fasean , erraz degradatzen ez diren molekula organikoak (zelulosa kasu) deskonposatzen dira, mikroorganismo mesofiloen eraginez batez ere, tenperatura ia igotzen ez dela. Horren emaitza konpost ondua da.
Oro har, konposta egiteko bi prozedura tekniko nagusi daude:
Metakako konpostagintza
Honetan, hondakinak metatan antolatzen dira, atari zabalean, eta prozesua aski naturala da. Nahikoa da zabor-meta heze edukitzea eta noizean behin nahastea edo iraultzea. Zenbaitetan belarrez, hostoz, lastoz edo landare lehorrez estaltzen da.
Konpostagintza azkartua edo behartua
Konpostaje azkartuan, berriz, hondakinak toki itxian jartzen dira, ingurunetik bereizirik eta hainbat parametro kontrolatzen dira (tenperatura, hezetasuna, aireztapena, karbonoa/nitrogenoa erlazioa, etab.). Deskonposizio-prozesua horrela gertatzen denean, tenperatura, kontrolpean, gehiago igotzeko aukera dago. Helburua konposta egiteko denbora laburtzea da eta, gainera, temperatura-igoeraz mikroorganismo patogenoak hiltzeko baliatzea.
Konposta egiteko denbora, erabiltzen den metodoaren arabera, hilabetetik urtebete ingururainokoa izan daiteke.
______76______Hondakin arriskutsuen kudeaketa
Hondakin- Tratamendu-mota Ezaugarriak Eskakizunak -motak • • Toxikotasuna Hondakinaren Bitarteko • Hondakin mineral kentzea arriskugarritasuna tratamendua likidoak edo oretsuak Tratamendu neutralizazioa murriztea biltegiratu aurretik fisiko-kimikoak • Deshidratazioa edo Lohien • tratamendua solidotzea biltegiratu Araztegietako lohiak aurretik • Inbertsio- eta kudeatze-kostu • Hondakinaren handiak • Hondakin organikoak bolumena eta • kutsagarritasuna Instalazio zaila (hidrokarburoak, • Zepak eta errautsak pestizidak, Errausketa murriztea • Balorizazio segurtasun-biltegira mundrunak, eraman beharra disolbatzaileak, energetikoa egiteko • aukera Keak tratatzeko etab.) sistema ezarri beharra • • Azken hondakinak, Kontrol eta jarraipen kutsagarritasun etengabea behar du • Hondakin mineral txikiko parte denbora luzez. solidoak Lurperatze teknikoa hondakindegian disolbagarria duten Batzuetan (galdategietako eta ezin trata hondakinari aldez hareak, burdin daitezkeen hondakin aurretik zepak) mineralak tratamenduren bat ezarri behar zaio • Oso toxikoak edo • Formazio geologiko oso disolgabarriak Geruza geologiko sakonetan hidrofoboan (gatza) direlako, bestelako metatzea tratamendurik ez metatzea duten hondakin solido egonkorrak • Oso toxikoak edo • Kontrol etengabea oso disolbagarriak Bitegiratze teknikoa segurtasun- • Instalazio isolatuan behar du direlako, bestelako -biltegian metatzea • Mantenimendu-kostu tratamendurik ez handia duten hondakin egonkorrak
______77______
Hondakindegiak
Hondakinak botatzen diren tokiak dira.
Gizakiak hondakinak bere bizilekutik urrun metatu izan ditu antzinatik, ondoan gordez gero kalte egingo ziotela jakin izan balu bezala. Eta halaxe da, hori egiteak hodakinen bidez kutsatzen diren gaixotasun asko saihesten lagundu baitio.
Zabortegia zaborrak desagertarazteko betidaniko metodoa da. Gaur egun bi mota bereizten dira : kontrolatua eta kontrolatugabea.
Zabortegi kontrolatugabea , sistema zaharrena, hondakinak edonon uztea da, kalterik edo trabarik sortzen ote duten begiratu gabe. Sistema horrekin zaborra bere kasa hartzitzen uzten da pixkanaka-pixkanaka desagertzen joango den esperoan. Baina zaborrari, desagertu beharrean, bisitariak agertzen zaizkio, karraskariak, intsektuak. etab. Halaber, hartzidura-prozesuaren ondorioz kiratsa sortzen da bertan. Egoera hori are eta okerragoa da zaborrari, bolumena txikiagotzeko asmoz, su ematen zaionean, orduan sua zabaltzeko arriskua sortzen baita. Zabortegi kontrolatugabeek eragiten dituzten inpaktuak ez dira urriak: airea, lurraren azpiko eta azaleko urak, paisaia, ingurune geologikoa, landaredia, fauna eta gizakia bera ere kaltetzen dituzte. Alde batetik, zabortegiak keak, gasak eta usain txarrak aireratzen ditu. Errekuntzaren ondorioz aireratzen diren partikulez beteta egoten da kea, eta arnasbideetako gaixotasunak eragiten ditu. Gasak, bestalde, hartzidura aerobio eta anaerobioaren ondorio dira, eta horietariko batzuk oso usain txarrekoak dira. Zabortegietan sortzen diren gas nagusiak karbono dioxidoa, metanoa, amoniakoa eta hidrogeno sulfuroa dira. Dioxinak ere aipatzekoak dira, minbizi-sortzaileak baitira. Bestetik, zabortegi ondoko errekasto, ibai edo akuiferoetako uren poluzioa gerta daiteke lixibatuen kausaz. Lixibatuak hondakinen hartzidura eta trinkotze-prozesuen ondorioz eratzen diren likidoak dira, oso poluitzaileak.
______78______Zabortegi kontrolatugabeak
Zabortegi kontrolatua hondakin solidoak modu jakin eta arautuetan bota eta metatzeko eremua da. Aukeratutako kokagunea helburu horretarako prestatzen da eta ustiatzeko behar diren azpiegituraz eta zerbitzuez hornitzen da.
Zabortegi kontrolatua zaborrak tratatzeko sistemarik sinpleena da, hondakinak ezabaztea prozesu naturalen eskuetan uzten baitu: hondakinak metatu ondoren xehetu eta trinkotu egin daitezke, baina ondorengo hartzidura-prozesuak mikroorganismoek egiten dituzte. Hartzidura aerobioaren ondorioz karbono oxidoa eta nitratoak sortzen dira. Prozesu anaerobioetatik, berriz, karbono dioxidoa, ura, azido organikoak, amoniakoaren konposatuak, azido sulfhidrikoa eta burdina eta manganeso sulfuroak ekoizten dira. Produkturik arriskutsuena hartzidura anaerobioaren ondoriozkoa da, metanoa, alegia, % 5-10 bitarteko kontzentrazioan leherkorra baita.
Zabortegiari kontrolatua esaten zaio sistema horren bidez hondakinak eraldatzean sortzen diren eragozpenak saihets daitezkeelako. Prozesua behar bezala kontrolatzen bada, ez da arazorik sortuko eta, gainera, denboraren poderioz, zabortegia itxi ondoren, berdeguneen edo laborantzarako lur bihur daiteke.
______79______
Kokalekuaren aukera
Zaborrak tratatzeko zabortegi kontrolatuko sistema aukeratu ondoren, non kokatu erabaki beharra dago, eta hori ez da lan erraza izaten, faktore asko kontuan eduki behar baitira.
Zabortegiek bete behar dituzten baldintzak legeetan araututa daude. Legeak itsasertz, herri edo hiri eta errepideetatik, besteak beste, gorde behar diren distantziak arautzen ditu; hori izaten da kokaguneak bete beharreko aurreneko baldintza-sorta. Lurzoruaren kalifikazioak , bestalde, zenbait kokagune aukeraz kanpo uzten ditu. Baldintza geoteknikoei dagokienez, iragazkortasun txikiko lurra aukeratu beharra dago. Orain arte, iragazkaiztu gabeko zabortegia eraikitzea bakarrik baimentzen da, materialen egiturak eta tokiaren topografiak lixibatuak inolako ubide edo akuiferora isuriko ez direla bermatzen badute. Substratu-motari dagokionez, lurzoru buztintsuak onak izaten dira, kareharrizkoak, berriz, oso txarrak.
Kokaguneari begira, ibai eta ibilgu garrantzitsuen ondoko eremuak saihestu behar dira, eta arroburuetako ibarrak hobetsi. Azkenik, paisaiaren gaineko inpaktua ere kontuan izan behar da: ahalik eta toki gutxienetatik ikusten diren kokaguneak aukeratzea da inpaktu hori txikiagotzeko erarik egokiena.
Zabortegi-motak
Bi motako zabortegiak dira ohikoenak: dentsitate txikikoak eta handikoak.
Dentsitate txikiko zabortegiak aldizka lurrez estaltzen diren hondakin-metaketak dira. Gutxi trinkotzen dira; batez beste 400-500 kg/m 3-ko dentsitatea izaten dute. Hondakinak 1,5-2,5 m-ko lodierako geruzetan uzten dira. Bai geruza horiek eta bai ezpondak ere egun berean lurrez edo material egokiz estali behar dira, 0,1-0,3 m-ko lodierako geruzatan. Buztina ez da horretarako egokia, egun euritsuetan manipulatzeko
______80______zaila baita. Egokiena araztegietako lohiez nahasitako harea da, baina eskuarki lur hutsa erabiltzen da. Hondakinak estali ondorengo lehen egunetan hartzidura aerobioa, ez erabatekoa, gertatzen da masaren oxigenoari esker. Ondoren, hartzidura anaerobioa hasten da, tenperatura 20 °C-raino jaisten da eta metanoa dagoela nabaritzen hasten da. Mota horretako zabortegia egunero estali behar da, inpaktu negatiborik eragin ez dezan, eta horrek kudeatze-kostua handitu egiten du. Halaber, gasak kanporatzeko tximiniak instalatu behar dira eta hondoko lixibatuak jasotzeko drainatze-sarea eraiki behar da. Lixibatuak urmael batean gordetzen dira tratamendu egokia jaso dezaten (normalean araztegi batera eramaten dira).
Dentsitate handiko zabortegiak zaborraren hartzidura aerobioa lehenesten du anaerobioaren kaltetan, azken horren iraupena asko murrizten baita. Hori lortzeko, zaborra zabortegian bertan xehetu eta trinkotzen da geruza estutan (25 cm) eta ongi zabalduta, aireak azalera ahalik eta handiena uki dezan. Gainazaleko materialak behin eta berriz nahasi behar dira ongi xehetuta eta oxigenatuta egon daitezen. Sistema horrekin dentsitatea 1,2 tona/m 3-ra irits daiteke. Dentsitate handiko zabortegietan sortutako lixibatu gehienak gainazaletik isuritako urak izaten dira, barrualdera sartu ezinik pixkanaka-pixkanaka lurrinduz joaten direnak. Zabortegi horiek, beraz, azalera handiagoa behar dute beste motakoek baino, botatako azken geruza aski hartzituta egon arte ezin baita estali.
______81______Zaborra barreiatzeko eta trinkotzeko makina
Zabortegi kontrolatuko prestaketak
Lurraren hasierako forma Lurraren prestaketa Zaborrez bete eta gero
Zanga-erako zabortegia Beteriko eta estalitako zanga
Hutsik dagoen zanga
______82______Larrain-erako zabortegia
Lurzorua
Zaborra
Lurra
Etorkizunari begira
Lixibatuen eta gasen kontrola da zabortegien arazo nagusia. Europako Batasunean zabortegiei buruzko arteztarau berria prestatzen ari dira eta iragazkaizteko baldintzak zorroztea eta atal organikoaren aurretratamendua derrigorrean egin beharra ezarriko da. Euskal Herriko zabortegiei dagokienez, arau berriak bete ahal izateko, iragazkaiztea izango da arazoa, zeren eta lurzoru asko buztintsuak diren aitzakiaz bertako zabortegi gehienek ez baitute iragazkaizteko materialik ipini zabortegi azpian.
Iragazkaizteko material geotestila segurtasun- -biltegi batean
Biogasa zabortegietan
Hondakinak aldian-aldian estaltzen diren hiri-hondakin solidoen zabortegietan, (dentsitate ertain edo txikikoa izan behar du) deskonposizio-prozesu biologiko eta kimikoak gertatzen dira eta biogas deituriko gas-nahastea sortzen da azken produktu gisa.
Biogasaren eratze-prozesua honako hau da: zaborrak estali aurretik organismo aerobio eta anaerobioak (bakterio eta onddoak) ugaritu egiten dira. Horiek ingurune heze eta oxidatzailean CO 2 apur bat ekoizten dute eta azido organikoen (zelulosa, ligninak,
______83______polisakaridoak, lipidoak, azido nukleikoak, proteinak,..) lehen deskonposizioa hasten da. Estaltze-fasea amaitzen denean, hartzidura aerobioak aurrera jarraitzen du, harik eta materialen artean harrapatutako oxigenoa ahitzen den arte. Orduan fase anaerobioa hasten da eta bitarteko produktuak (mono eta polisakaridoak, alkoholak eta gantz azidoak) sortzen dira. Produktu horiek, ingurune guztiz anaerobioan daudela, metanogenesi izeneko prozesuaren bidez metano (CH 4), karbono dioxido (CO 2) eta ur (H 2O) bilakatzen dira.
Prozesua azkar hasten da zaborra bota eta 4-6 astera eta 15-20 urte iraun dezake. Gas horren osagaiak metanoa (% 50) eta karbono dioxidoa (% 50) dira. Horietaz gain nitrogeno, oxigeno, hidrogeno eta hidrogeno sulfurozko (H 2S) kantitate ñimiñoak izaten ditu. Zabortegiak ekoizten duen gas-kantitatea haren hartziduraren ezaugarrien (tenperaturaren, hezetasunaren, trinkotasunaren eta substantzia organikoen) araberakoa da. Hiri-hondakin solidoen tona batek egunero 3-15 m 3 biogas ekoizten du.
Biogasa biltzeko hainbat motatako putzu erabiltzen dira. Putzuok hodi-sare baten bidez erauzketa-instalaziora lotzen dira eta han putzu bakoitzeko depresioa erregulatzen da. Bildu ondoren, ezabatu (erre) edo erabili egiten da. Zabortegi txikietan erre egin ohi da, baina handietan energia elektrikoa ekoizteko erabiltzen da: 620 litro biogas behar dira gutxi gorabehera 1 kW h energia elektriko ekoizteko.
BIOGASA ERRETZEKO TXIMINIA
BIOGASEN LAGINAK HARTZEKO AHOA
______84______
20 konposatu arriskutsuenak
Ohiko substantzia arriskutsuenen zerrenda, ATSDR (Agency for Toxic Substances and Disease Registry) eta EPA (Environmental Protection Agency) erakundeek ematen dute. Konposatu kimiko bakoitza ranking bateko zenbakiaz identifikatzen da eta ATSDR erakundeak egindako osasun-txostena du oinarri. Zerrenda eta konposatu bakoitzari buruzko informazioa, Interneteko helbide honetan eskaintzen da:
http://www.atsdr.cdc.gov/99list.html
Honako hauek dira lehenengo hogeiak:
1. Artsenikoa. Pozoi indartsua da. Beste elementu batzuekin nahastuta egoten da. Oxigeno, kloro edo sufrearekin konbinatuta dagoenean, artseniko ez-organikoa sortzen du eta karbonoa edo hidrogenoarekin, berriz, organikoa. Ez-organikoa da bietan arriskutsuena. Egurra babesteko konposatuetan erabiltzen da.
2. Beruna. Metal gisa urdinxka da. Lurrazalean urri dago. Meategietan, fabriketan eta erregaietan egoten da gehienbat. Nerbio-sistema, giltzurrunak eta sistema immunologikoan du eragin handiena.
3. Merkurioa. Zilar-koloreko metal likido distiratsua da. Organismo txiki batzuek merkuriozko konposatuak sintetizatzen dituzte. Industrialki kloro-gasaren eta soda kaustikoaren produkzioan erabiltzen da. Termometroetan, enpasteetan eta baterietan egoten da. Garunean, giltzurrunetan eta fetuetan du eragina.
4. Binil kloruroa. Kolore gabeko eta usain gozoko gasa da. PVC egiteko erabiltzen da. Kontzentrazio handiek zorabioa, konortea galtzea eta heriotza ere eragin lezakete. Luzaroan kontzentrazio txikietan arnastuz gero nerbio-sistema mindu eta gibeleko minbizia eragin dezake.
5. Bentzenoa . Kolore gabeko eta usain gozoko likidoa da. Industrian gehien erabiltzen diren substantzietakoa da. Oso azkar lurruntzen da eta sukoia da. Hezurretan du eragina eta anemia eta leuzemia sor ditzake.
6. Bifenilo polikloratuak (PCB). Kloro-atomoak dituzten konposatu-taldeak dira. Batzuk solidoak eta besteak likido oliotsuak dira. Besteak beste, isolatzaile eta lubrikatzaile onak dira. Estatu Batuetan produkzioa debekatu da, baina oraindik aurki daiteke poluitzaile bezala. Sudurra eta eztarria mintzen ditu.
7. Kadmioa. Naturan dagoen metala da. Ezaugarri fisikoengatik erabilera ugari ditu. Beste metalen produkzioan lortzen da. Elikagai poluituetan eta zigarroen ketan dago. Biriketan, giltzurrunetan eta digestio-hodian du eragin handiena.
______85______
8. Bentzo[a]pirenoa. Hidrokarburo aromatiko poliziklikoa da. Gasolina, zaborra, animaliak edo landareak erretzean sortzen da. Horregatik ketan edo kedarretan egoten da. Ez dago oso aztertuta, baina laborategietan egindako esperimentuen arabera minbizia sortzen du.
9. Hidrokarburo aromatiko poliziklikoak. Ehun substantzia inguruko multzoa da. Erabatekoak ez diren erreketetan sortzen dira. Puruak direnean solido zuriak edo horixkak dira. Laborategietan animalien ugalketan ikusi da. Minbizia sor dezakete, baina ez da oraingoz frogatu.
10. Bentzo[b]lfluorantenoa. Beste hidrokarburo aromatiko polizikliko bat da. Erregaiak eta materia organikoak erretzean sortzen da. Animalien azalarekin kontaktua edukiz gero minbizia sor dezake. Molekula hori ez da sakon ikertu.
11. Kloroformoa. Kolore gabeko eta usain eta zapore gozodun likidoa da. Garai batean anestesiko gisa erabili arren, gaur egun beste konposatu batzuen produkzioan maneiatzen da. Nekea eta buruko mina eragiten ditu epe laburrean. Gibeleko eta giltzurruneko minbiziarekin lotuta egon daiteke.
12. DDT. Intsektizida moduan asko erabili den solido kristalino zuria da. Molekula kloroduna da. Nerbio-sistema kitzikatzen du eta gibeleko proteinen aldaketak eragin ditzake.
13. eta 14. Arokloro 1260 eta 1254. Bifeniolo klorodunen taldekoak dira. Eta horiek bezalaxe, sudurrean eta eztarrian dute eragin handiena.
15. Trikloroetilenoa. Sukoia ez den likido gardena da. Usain gozoa du, baina ahoa erretzen du. Uretan oso disolbagarria da. Airean eta lurrean egoten da. Kola eta likido ezabatzaileetan erabiltzen da. Gibela, birikak eta bihotza min ditzake.
16. Kromoa. Naturan mota askotako konposatu-eran dugu. Nagusiki hiru forma ditu: kromo metala, kromo (III) eta kromo (IV). Horietatik kromo (III) bakarrik da bizitzeko ezinbestekoa, baina kantitate-tarte baten barruan. Biriketako gaitzak eta alergiak sortzen ditu .
17. Dibentzo[a,h]antrazenoa. Beste hidrokarburo aromatiko polizikliko bat da. Ketan eta kedarretan egon ohi da. Airean dauden partikulekin elkartzean, uretara eta lurrera eror daiteke. Bere taldekideek bezala, minbizia sortzen du. Laborategietako animaliengan, behintzat, bai.
18. Dialdrina. Usain gutxiko hauts zuria da. Intsektizida gisa erabili izan da. Gaur egun, ingurumenean duen eraginagatik, termiten kasuetan izan ezik, debekatu egin da. Gorputzean metatzen da eta nerbio-sistemari egiten dio eraso.
19. Hexaklorobutadienoa. Usain berezia duen likido gardena da. Perklorobutadieno ere deitzen da. Airearen eta uraren poluitzailea da. Zabortegietan oso ugaria izaten
______86______da. Gibelean du eragina eta giltzurrunetako tumoreak sortzen ditu.
20. DDE. DDTren taldeko konposatua da. Dena den, DDEk ez du merkataritzan erabilerarik. DDTa lurrean puskatzen da DDE sortzeko. Nerbio-sisteman du eragina.
______87______
2- LEGEDIA
______
3- LAGINKETA ETA ANALISI-
-TEKNIKAK
______
II. blokea INGURUNE ERAIKIA eta OSASUN-KUDEAKETA
______
1- LEGEDIA
______
2- INGURUNE ERAIKIA ETA OSASUNA
______ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA
Hondakinak minimizatzea errentagarria da
Hondakinak murrizteko bost arrazoi
1. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA
Helburuak
• Hondakinak eskas kontrolatzeak kostu handiak ekarriko dituela erakustea. • Hondakinen minimizazio eraginkorrak mozkin ekonomikoak eragiten dituela frogatzea. • Oraintxe jarduten hasteko konpromisoa lortzea.
2. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA
1. arrazoia: Hondakinek kostu handiak dituzte.
Fakturazio osoaren ……………… % 4,5
3. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA 2. arrazoia: Kostuaren zati handiena ezkutuan egoten da Hondakinen edukiontzia
• Lehengaiak • Energia-kontsumoa • Ur-kontsumoa • Isurkinen sorkuntza .5 4 • Biltzeko materiala % • Bulegoko/fabrikako materiala • Alferrik galdutako dirua eta denbora
4. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA
Maier S. Coop .
Urteko aurrezkia (1997) ………… (404.089 pezeta) 2.428 euro
Amortizazio-denboraldia ……………….. 0,99 urte
Isurkin-bolumenaren murrizketa……….…. % 50
5. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA
Errealitateak
• Hondakinek uste baino kostu handiagoa dute
• Aurrezkiek ez dute, nahitaez, inbertsio handirik eskatzen
• Tamaina guztietako enpresek atera diezaiokete onura
• Arrakasta partekatua izan daiteke
• Hondakinen minimizazioa modan dago
6. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA
A. Iaz erabilitako lehengai-kantitatea
B. Iaz ekoiztutako produktu-kantitatea
C. Lehengai nagusiaren kantitatea, produktu-unitateko
D. Lehengai nagusiaren kantitatea iazko produktuetan (B x C)
E. Alferrik galdutako lehengai nagusia, tonatan (A - D)
F. Lehengai nagusiaren erosketa-kostua eurotan
G. Alferrik galdutako lehengaiaren kostua (E x F) eurotan.
7. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA
Gure enpresak hondakinetan aurrez dezakeena: Fakturazioaren % 1
Mozkin-marjina fakturazioaren %-tan ………………… %
Iazko fakturazioa ……………………………………….. euro
Aurrez daitekeena = Fakturazioa ÷ 100 = ……..….…. euro
8. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA 3. arrazoia: Hondakinak murriztea negozio ona da Adibidea: Inbertsioaren kostu garbia 213.359,- euro
Urteko aurrezkia 460.976,-euro Eskulanaren eta mantentze-lanen urteko kostuak 341.975,- euro URTEKO AURREZKI GARBIAK 119.001,- euro Amortizazio-denboraldia 1,8 urte
9. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA
4. eta 5. arrazoiak Gure irudia eta legeria
• Enplegatuak • Bezeroak • Akziodunak • Bankuak • Ingurumena zaintzeko erakundeak
10. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA Egin beharreko bidea: Iradokitako ikuspegia
1. urratsa Izenda ezazu norbait hondakinen kudeaketaren arduradun
2. urratsa Azter/berrazter itzazu hondakinen arazoaren tamaina eta murrizteko aukerak 7. urratsa Ebalua itzazu 3. urratsa lortutako emaitzak Azter ezazu informazioa
4. urratsa 6. urratsa Kontuan izan itzazu hondakinak Jar ezazu martxan minimizatzeko aukerak ekintza-plana 5. urratsa Egizu ekintza-plana
11. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA
Hondakinen minimizazioa martxan jartzea zuzendaritzari gomendatutako ekintzak
1. Lor ezazu zuzendaritzan hondakinak minimizatzeko konpromisoa
2. Izenda ezazu hondakinak murrizteko zeregin hauek gauzatuko dituen “buru” bat : - Hondakinen benetako kostua kalkulatzea - Langileak hondakinak murrizteko motibatzea
12. GARDENKIA ENPRESAREN IZENA EDO LOGOA
Hondakinen minimizazioa martxan jartzea zuzendaritzari gomendatutako ekintzak
3. Ondoko hauei buruzko finatza-informazioa aldi oro: - Hondakinen manipulazio- eta kudeaketa-kostua - Hondakinen kostua guztira 4. Ekimena bultzatu eta arrakastak goraipatu.
5. Emaiezu hornitzaileei zure konpromisoaren berri eta lagun iezaiezu Produkzio Garbiko Programarantz.
13. GARDENKIA Sarrera 1 1 SARRERA
Gizakiok betidanik, hotzetik, haizetik, euritik, eguzkitik... babestu beharra sentitu izan dugu. Hasieran kobak ziren naturak emandako babesak, baina gizaki-kopuruak eta hainbat faktorek laster bultzatu zituzten eraikinak behar izatera . Eraikinak zuhaitzen adarrez, lastoz, larruz, egurrez, buztinez, harriz egiten ziren eta gaur egun material bereziz, hormigoiz, altzairuz... egiten dira.
Sarrera 2 2 Baina eraikinen (etxeen...) beharra ez zen fenomeno naturaletatik babesteko soilik, pertsonen eta familien intimitatea gordetzeko, arerioengandik babesteko... eta animaliak, tresnak, lastoa, uzta eta hainbat gauza gordetzeko ere bazen. Eraikin horiek inguruarekin bat egin eta horren arabera garatu eta moldatu egin badira ere, osasun-baldintzei dagokienez, batzuetan hutsuneak izan dituzte.
Sarrera 3 3 Argi natural gutxi, leihatila estuak, hezetasun handiko eraikinak, saneamendu-sarerik gabe askotan, arratoiak.... izan dira eraikin askoren osasun-ezaugarriak. Eraikinen kontzentrazioak sortu ziren (hiriak), eta horrekin onurak eta beste arazo batzuk.
Sarrera 4. Onurak 4 Kontzentrazioek onura asko ekarri dizkigute, bai: Eraikin hornituak (ura, elektrizitatea, isolamenduak, berokuntza-sistemak...) Bideak, mota guztietako komunikazioak ... Zerbitzuak (dendak, liburutegiak, osasun-zentroak...) Estolderiak ...
Sarrera 5. Arazoak 5 Osasunaren kontrako ezaugarri asko ere ekarri dizkigute: Poluzio akustikoa, argiarena, elektromagnetikoa, airearena, lurzoruarena, urarena; bizitzeko espazio gutxi , estresa...; aire egokituak sorturiko ondoezak...
Sarrera 6 6 Horregatik guztiagatik, hiri eta eraikinen eraikuntzan osasuna bermatzeko betebeharreko baldintzaSarrera eta parametro batzuk markatuta daude, eta are gehiago, eraikin publikoetan(azkena. ) Ikus ditzagun, bada, honetaz guztiaz kontzeptu eta lege interesgarri batzuk.
Aurkibidea 7 Aurkibidea
•OSASUNA •HIRIGINTZA •Biztanleek garatu beharreko funtzioak •Hirigintza-saila •HIRIA •Hiri osasuntsuaren betekizunak •Gizarte-arloa •Ingurumen-arloa •Kultur arloa •Arlo ekonomikoa eta politikoa
Sarrera Aurkibidea (2) 8 Aurkibidea
•ETXEBIZITZA •Etxebizitza osasuntsuaren ezaugarriak •Etxebizitzen betekizunak •Gutxieneko azalera eta bolumena •Argitasun-maila •Klimatizazioa •Hezetasun erlatiboa •Tenperatura •Aireztapena •Zaratak
Aurkibidea (3) 9 Aurkibidea
•ERAIKIN GAIXOAREN SINDROMEA •Eraikin gaixoa •Eraikina gaixotzat hartzeko baldintzak •Eraikin gaixoaren sindromearen eragileak •Eraikin gaixoen ezaugarriak •Konponbideak •LEGIONELOSIA •Pertsona kutsakorrak •Kutsatzeko baldintzak •Zein tokitan agertzen diren •Legionelaren hazkundea, eta tenperatura eta instalazioen arteko erlazioa •Desagertarazteko neurriak Aurkibidea (4) 10 Aurkibidea
•SAILKATUTAKO JARDUERAK •Jarduera gogaikarriak •Jarduera osasungaitzak •Jarduera kaltegarriak •Jarduera arriskutsuak •Jarduera horien zerrenda. EHAA (Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria). •Zerrenda
Legedia 11 Aurkibidea
LEGEDIA Euskal Autonomia Erkidegoa •Ekainaren 11ko 171/85 DEKRETUA, etxebizitzetarako hiri-lurretan jartzekoak diren Ekintzapide Nekagarri, Osasunkaitz, Kaltegarri eta Arriskutsuekin erabili beharreko Teknikazko Arauak ontzat ematen dituena. •165/1999 DEKRETUA, martxoaren 9koa, otsailaren 27ko 3/1998 Legean, Euskal Herriko ingurumena babesteko lege orokorra, jasotzen den jarduerarako lizentzia eskuratzetik salbuetsitako jardueren zerrenda finkatzen duena. Euskal Autonomia Erkidegoko Udalak •Ingurumenari Buruzko Udal Ordenantzaren Eredua Espainia •Decreto 2414/1961, de 30 de noviembre, por el que se aprueba el Reglamento de Actividades Molestas, Insalubres, Nocivas y Peligrosas . Aurkibidea (1) 12 OSASUNA
GaixotasunikGaixotasunik edota edota minik minik ez ez izateaz izateaz gain, gain, fisikoki,fisikoki, mentalkimentalki eta eta sozialki sozialki erabaterabat ongi ongi egotea egotea
13 Aurkibidea Hirigintza HIRIGINTZA
Hiriak era egokian eraikitzeko arduratzen den zientzia da. Aurrekoak honakoa esan nahi du: biztanleei beren funtzioak garatu ahal izateko ingurune egokiena bermatu behar zaiela.
Funtzioak 14 Biztanleek garatu beharreko funtzioak
Aipaturiko funtzioak hauexek izan daitezke: Merkataritzakoak Kulturakoak Administraziokoak Osasunekoak Industriakoak Guztietan ongizatea ahalik eta modurik hoberenean lortu behar da.
Hirigintza Saila 15 Hirigintza-saila
Udal guztietan hirigintzaz arduratzen den saila dago. Hirigintza-saila, hiriaren antolakuntzaz arduratzeaz gain, egin nahi den edozein eraikin, lurzoru eta lurpe erabiltzeko lan guztiez ere arduratzen da. Berak ematen ditu lizentziak.
Aurkibidea 16 HIRIA
Zer da hiria? Noiz da hiria eta noiz ez? Galdera horien erantzuna nahiko subjektiboa da, baina oro har hiria ezaugarri batzuen arabera defini daiteke: •Biztanle-kopuruaren arabera •Eraikin-kopuruaren arabera •Ingurumenarekiko Administrazio-maila, betebehar eta eskubideen arabera •Itxuraren arabera •Bizi-baldintzen arabera (mota guztietako zerbitzuak, osasun-zerbitzuak...) Hiri osasuntsua 17 Hiri osasuntsuaren betekizunak
•• Justizia Justizia eta eta berdintasuna berdintasuna bultzatuko bultzatuko du du (arlo (arlo soziala) soziala) •Ingurumena•Ingurumena eta eta bizi-kalitatea bizi-kalitatea ziurtatuko ziurtatuko du du (ingurumen- (ingurumen-arloa)arloa) •Kultura•Kultura eta eta aniztasuna aniztasuna garatuko garatuko du du (kultura-arloa (kultura-arloa ) ) •Administrazio-mailako•Administrazio-mailako gaiak gaiak kudeatuko kudeatuko ditu ditu era era demokra demokratikoantikoan (arlo(arlo ekonomikoa ekonomikoa eta eta politikoa) politikoa)
Arlo soziala 18 Gizarte-arloa
Hirigintza-politikak, hiri-bizitzarako, ondasunetara eta zerbitzuetara heltzeko berdintasuna bultzatzeaz gain, gizarte- -harremanak garatzeko baliabide materialak jarri behar ditu. Adibidez : ekipamendu soziokulturalak, leku publikoak, gizarte-bazterketaren kontrako neurriak. Ingurumen-arloa 19 Ingurumen-arloa
Hirigintza-politikak, hiri-bizitzaren kalitatea hobetu egin behar du, eta bizitza osasuntsua izan ahal izateko bitarteko materialak jarri behar ditu (airearen kalitatea, urarena, lekuak, lasaitasuna...) Adibidez: hondakin solidoen tratamendua, urarena, leku publikoen kalitatea...
Kultur arloa 20 Kultur arloa
Hirigintza-politikak hiri eta auzoen nortasunari eutsi eta babestu egin behar du, kultur eta jai-ekintzak bultzatuz, ondare historikoa babestuz eta kultura ezberdinen arteko elkarbizitza zainduz. Adibidez : auzoetako jaiak, kultur elkarteentzako lokalak, leku publikoetan animazio-ekintzak, ohiturekiko begirune eta bultzada, ondare historikoa berritzea. Arlo eko. eta poli. 21 Arlo ekonomikoa eta politikoa
Hirigintza-politikak epe luzerako planifikazioa egin behar du. Enpresak sortzea bultzatu eta hiriaren eragile guztien arteko koordinazioa bideratu behar du, baina beti neurriz egindako garapenarekin. Adibidez : monumentu eta eraikin babestuak berritzea, inbertsio-politika, hiriaren kudeaketan hiritarrek parte hartzea...
Aurkibidea 22 ETXEBIZITZA
Pertsonaren garapen harmonikoa, bai familiarekin bai bere buruarekin, posible egin behar duen eraikina. Horretan, babesa, atsedena, higienea, ongizate eta osasun fisiko eta mentala topatu behar dira.
Etxe osasuntsua 23 Etxebizitza osasuntsuaren ezaugarriak
Etxeko leku bakoitzean egiten denari dagokion tenperatura egokia izatea. Aire garbia, ezpurutasunik eta usain txarrik gabekoa egotea. Hezetasun-maila egokia egotea. Aireztapen egokia izatea.
Etxe osasuntsua 2 24 •Argi naturala eta artifiziala, intentsitate eta kalitate egokian izatea. •Ekintzak eta gauzak egiteko arriskurik eta alferrikako lanik ematen ez duen diseinua izatea. Etxebizitza osasuntsuaren ezaugarriak 2 •Intimitatea izateko aukera ematea. •Gutxieneko etxetresnak izatea, etxeko lanek harremanetarako denbora zurga ez dezaten. •Zaraten kontrako isolamendua izatea.
Aurkibidea 25 Etxebizitzen betekizunak
• Gutxieneko azalera eta bolumena • Argitasun-maila • Klimatizazioa • Hezetasun erlatiboa • Tenperatura • Aireztapena • Zaratak
Aurkibidea 26 Gutxieneko azalera eta bolumena
•Azalera erabilgarria : lehenengo bientzat, 18 m 2 pertsonako eta gainerakoentzat, 10 m 2 pertsonako. •Gutxieneko bolumen : lehenengo bientzat, 43 m 3 pertsonako eta gainerakoentzat, 24 m 3 pertsonako.
Etxebixitzen betekizunak 27 Argitasun-maila
•Etxe barneko argitasun-maila ez dago erabat finkatuta, norberaren gustokoa baita, baina erreferentzia gisa honakoa esan dezakegu: ikasteko tokietan 700 lux behar direla; kirofanoan, 1.000 lux; atarietako korridoreetan, 50 lux... •Argi-kalitateaz hitz egiterakoan, honako ezaugarriak, hartu behar dira kontuan besteak beste: koloreak erreproduzitzeko ahalmena, argiaren dardara, argiak ematen duen beroa, kolorea, etab.
Etxebixitzen betekizunak 28 Klimatizazioa
Klimatizazio egokiak hiru ezaugarri hartu behar ditu kontuan: •Aireztapena •Tenperatura •Hezetasun erlatiboa
Etxebixitzen betekizunak 29 Hezetasun erlatiboa
•Berokuntza, klimatizazio eta higienerako ur beroaren araudian, bere espezifikazio tekniko osagarrien arabera: Neguan: gehieneko hezetasuna % 45 Udan: gutxieneko hezetasuna % 55 •Lan-higiene eta –segurtasunaren araudian: Orokorrean: % 40 - % 60 bitartekoa Etxebixitzen betekizunak 30 Tenperatura
•Berokuntza, klimatizazio eta higienerako ur beroaren araudian, bere espezifikazio tekniko osagarrien arabera: Neguan: gehieneko batezbestekoa 20 ºC Udan: barneko batezbestekoa 25 ºC •Lan-higiene eta -segurtasunaren araudian: Neguan: lan sedentarioetan 17-22 ºC lan normaletan 15-18 ºC lan gogorretan 12-15 ºC Etxebixitzen betekizunak 31 Aireztapena
•Berokuntza, klimatizazio eta higienerako ur beroaren araudian, bere espezifikazio tekniko osagarrien arabera: Gehieneko abiadura : 0’25 m/s lurretik 2 metrora Aire-berriztatzea : 10-50 m 3/h eta pertsonako (lanen arabera)
•Lan-higiene eta -segurtasunaren araudian: Gehieneko abiadura : <15m/min (giro normalean) Aire-berriztatzea : 30-50 m 3/h eta pertsonako edo 6-10 aldiz orduko aire guztiaren berriztatzea (lanen arabera) 32 Etxebixitzen betekizunak Zaratak
•MINP delako jardueren araudiak dardarak edota zaratak sortzen dituzten jarduerak gogaikarri izendatzen ditu. Dekretu horrek ez du uzten dendetan, etxeetan, eraikinetan eta lokal publikoetan motor finkorik jartzen, udal-lizentzia barik. . Eraikuntzarako oinarrizko arauak etxebizitzan onarturiko zarata-maila 45 dB-etan finkatzen du. Udalek : Egongeletan: 8-22 h (45dB) 22-8 h (25 dB) Logeletan: 8-22 h (40dB) 22-8 h (32 dB) Zerbitzuak eta leku komunak: 45 dB eta 45 dB hh.
Aurkibidea 33 Eraikin gaixoaren sindromea
Eraikin gaixoa 34 Eraikin gaixoa
BiztaleenganBiztaleengan ohi ohi den den bainobaino gaixotasun-kopurugaixotasun-kopuru handiagohandiago eragiten eragiten duen duen eraikinaeraikina
Baldintzak 35 Eraikina gaixotzat hartzeko baldintzak
EraikineanEraikinean bizi bizi diren diren % % 20k20k bainobaino gehiagokgehiagok gaixotasungaixotasun sintomak sintomak dituzte:dituzte: burukoburuko mina, mina, begietako,begietako, sudurretakosudurretako eta eta eztarriko eztarriko narritadura,narritadura, zorabioak,zorabioak, goragaleak,goragaleak, nekea,nekea, arnasketakoarnasketako gutxiegitasuna, gutxiegitasuna, eztulak...eztulak...
36 Baldintzak Eraikina gaixotzat hartzeko baldintzak
NarritadurakNarritadurak dira dira gehien gehien agertzenagertzen diren diren gaixotasunak. gaixotasunak.
Baldintzak 37 Eraikina gaixotzat hartzeko baldintzak
SintomenSintomen eragileak eragileak ez ez daude daude identifikatuta.identifikatuta.
Baldintzak 38 Eraikina gaixotzat hartzeko baldintzak
SorturikoSorturiko gaixotasun gaixotasun gehienak gehienak eraikinaeraikina utzi utzi ondoren ondoren desagertudesagertu egitenegiten dira.dira.
Eragileak 39 Eraikin gaixoaren sindromearen eragileak
GaixotasunarenGaixotasunaren eragileak eragileak kimikoak,kimikoak, fisikoak,fisikoak, biologikoakbiologikoak zeinzein ergonomikoak ergonomikoak izanizan daitezke.daitezke.
Eragileak 40 Eraikin gaixoaren sindromearen eragileak
GaixotasunakGaixotasunak eraikinareneraikinaren instalazioekin, instalazioekin, (aire(aire egokituak,egokituak, berokuntzak...),berokuntzak...), egiturarekinegiturarekin (eskailerak, (eskailerak, isolamenduak,isolamenduak, argiteriaargiteria artifiziala...)...artifiziala...)... erlazionatutaerlazionatuta daudedaude askotan.askotan.
Ezaugarriak 41 Eraikin gaixoen ezaugarriak
GehienetanGehienetan aire-zirkulazio aire-zirkulazio bortxatuabortxatua izaten izaten da da eraikineraikin osoan osoan etaeta aire aire berberaberbera berriz berriz zirkularaztenzirkularazten da. da. ArazoenArazoen % % 5050 ingurukinguruk aireztapenaireztapen desegokiandesegokian du du iturria. iturria.
42 Ezaugarriak Eraikin gaixoen ezaugarriak
KalitateKalitate txarreko txarreko eraikinaeraikina izaten izaten da.da.
Ezaugarriak 43 Eraikin gaixoen ezaugarriak
EraikinarenEraikinaren barneko barneko gainazalak, gainazalak, zoluakzoluak eta,eta, batzuetan,batzuetan, paretakparetak ehun-materialezehun-materialez estalita estalita egoten egoten dira.dira.
Ezaugarriak 44 Eraikin gaixoen ezaugarriak
EraikinEraikin hermetikoak hermetikoak dira. dira. LeihoakLeihoak ezin ezin dira dira zabaldu; zabaldu; beraz,beraz, aireztapenaireztapen natural natural gutxikoakgutxikoak dira.dira.
Konponbideak 45 Eraikin gaixoak. Konponbideak ErabilitakoErabilitako materialen materialen emisio-maila emisio-maila txikia txikia izatea.izatea. EraikinarenEraikinaren barruko barruko poluitzaileak poluitzaileak ateraraztea.ateraraztea. AireAire egokituaegokitua eta eta aireztapen-sistemen aireztapen-sistemen mantentze-lanakmantentze-lanak egokiegoki egitea.egitea. EraikinenEraikinen diseinua diseinua etaeta eraikitzea eraikitzea egokiaegokia izatea.izatea. Aurkibidea 46 LEGIONELOSIA
HiztegiHiztegi entziklopedikoaren entziklopedikoaren arabera, arabera, legionelosialegionelosia LegionellaLegionella generokogeneroko bakterioakbakterioak eragindakoeragindako infekzioak infekzioak sortaraztensortarazten dituendituen seinale seinale patologikoenpatologikoen multzoa multzoa da. da. SukarSukar handikohandiko pneumonia-itxura pneumonia-itxura izaten izaten du. du.
Legiolenosia (2) 47 LEGIONELOSIA
LegionellaceaeLegionellaceae familiafamilia generoageneroa da, da, LegionellaLegionella etaeta bestebeste 40 40 espezieespezie dituena. dituena. DenboranDenboran zehar zehar espezieenespezieen erdiekerdiek baino baino gehiagokgehiagok jendea jendea kutsatu kutsatu badute badute ere, ere, gehiengehien kutsatzen kutsatzen duena duena “ “LegionellaLegionella pneumophilapneumophila ”” espeziekoaespeziekoa da, da, giroangiroan gehiengehien agertzenagertzen denadena baita.baita.
Pertsona kutsakorrak 48 Pertsona kutsakorrak
4040 urtetikurtetik gorako gorako gizonezkoak gizonezkoak dira dira gaixotasungaixotasun horrekin horrekin gehien gehien kutsatzen kutsatzen direnak.direnak. Gainera,Gainera, erretzaileak,erretzaileak, alkoholikoak,alkoholikoak, defentsadefentsa gutxikoak gutxikoak (minbiziak(minbiziak jota jota daudenak,daudenak, bihotz-bihotz- edotaedota giltzurrun-trasplanteak giltzurrun-trasplanteak izan izan dituztenak...)dituztenak...) maizagomaizago kutsatzen kutsatzen dira.dira.
Kutsatzeko baldintzak 49 Kutsatzeko baldintzak
••MikroorganismoakMikroorganismoak sarbideren sarbideren bat bat izanizan beharbehar du du instalazioan. instalazioan. ••PertsonaPertsona kutsakorrentzat kutsakorrentzat kopuru kopuru arriskutsuarriskutsu izateraino izateraino ugaldu ugaldu behar behar da. da. ••AerosolAerosol moduanmoduan zabaldu zabaldu behar behar da da giroan.giroan. ••EspezieakEspezieak kutsagarria kutsagarria izan izan beharbehar du. du. IzanIzan ere,ere, denakdenak ez ez dira dira alde alde horretatik horretatik berdinak.berdinak. ••Azkenik,Azkenik, pertsonapertsona kutsakorrakkutsakorrak beharbehar adinaadina LegionellaLegionella dagoen dagoen etaeta aerosol aerosol moduanmoduan zabaldutakozabaldutako giroangiroan egon egon behar behar du. du.
Agertzen diren tokiak 50 Zein tokitan agertzen dira?
••Hozte-dorreetanHozte-dorreetan ••Lurrunketa-kondentsadoreetanLurrunketa-kondentsadoreetan ••Lurrun-,Lurrun-, hozte-hozte- eta eta hezetze-aparatuetan hezetze-aparatuetan ••Ur-sareetanUr-sareetan
Leg., T ºC eta instalazioak 51 Legionelaren hazkundea, eta tenperatura eta instalazioen arteko erlazioa
Eragina Tenperatura ºC Instalazioa
Legionelan 100 Lurrun-hezedurako aparatuak 90 Desagertze-prozesua 80 Berokuntza-instalazioen ura 70
Ez da ugaltzen 60
50 Higienerako ur beroa
Desagertze-prozesua 40 Dutxak, Spas-ak, jacuziak Ugaltze-prozesua 30 Hozte-dorreak 20 Higienerako ur hotza, iturriak...
Egoera-sorra 10 Lurrunketa-kondentsadorea...
52 Centro Nacional Microbiología. ISCIII Desagertarazteko neurriak Desagertarazteko neurriak
••InstalazioenInstalazioen mantentze-lanak mantentze-lanak egokiegoki egitea egitea dada kutsagarrikutsagarri hau hau ez ez izateko izateko edota edota desagertaraztekodesagertarazteko modurik modurik eraginkorrena. eraginkorrena. ••UraUra aerosol aerosol moduanmoduan isur isur dezakeen dezakeen edozein edozein tresnatresna edo edo aparatu aparatu berezikibereziki zaindu zaindu eta eta desinfektatudesinfektatu egin egin behar behar da. da. ••Klorazioa,Klorazioa, urur oso oso beroa...beroa... diradira legionela legionela desagertaraztekodesagertarazteko modurik modurik ohikoenak. ohikoenak.
Aurkibidea 53 SAILKATUTAKO JARDUERAK
Sailkatutako Jarduera ondoren aipatutako ezaugarriren bat edo batzuk dituen edozein jarduera da. -Gogaikarria -Osasungaitza -Kaltegarria -Arriskutsua 1961eko azaroaren 30eko Dekretuari erantsitako Nomenklator baten bidez onetsitako araudiak jarduera horien zerrenda ematen du, gutxi gorabeherakoa eta erabat itxigabea.
Gogaikarriak 54 Jarduera gogaikarriak
Sortzen dituzten hots, zarata eta dardara, ke, gas, usain, lurrun, hauts edo substantziengatik desatsegin eta gogaikarri diren jarduerak dira.
Osasungaitzak 55 Jarduera osasungaitzak
Giza osasunarentzat zuzenean ala zeharka kaltegarri izan litezkeen produktuak isurtzen edo garraiatzen dituzten jarduerak dira.
Kaltegarriak 56 Jarduera kaltegarriak
Araudiaren arabera, hemen sartzen dira nekazaritzako lur, oihan, abere edo arrainengan kalteak sortzeko moduko produktuak botatzen edo sortzen dituzten jarduera guztiak .
Arriskutsuak 57 Jarduera arriskutsuak
Araudiaren arabera, hemen sartzen dira leherketa, erreketa, erradiazio edo beste zenbait jardueraren bidez, arrisku larriak sortzeko moduko produktuak egin, erabili, banatu edo biltegiratu beharreko jarduera guztiak.
Dekretua 58 Ekainaren 11ko 171/85 DEKRETUAN, etxebizitzetarako hirihiri----lurretanlurretan jartzekoak diren Jarduera Gogaikarri, Osasungaitz, Kaltegarri eta Arriskutsuekin erabili beharreko Teknikazko Arauak ontzat emaematenten diradira.... Honetan Jarduera horiei buruzko zerrenda agertzen zaiguzaigu,, besteak bestebeste....
Zerrenda 59 EEEtxebizitzetarakoEtxebizitzetarako hirihiri----lurretanlurretan jartzekoak diren Jarduera Gogaikarri, Osasungaitz, Kaltegarri eta ArriskutsuArriskutsuakakakak
LEHENENGO SAILA: OSTALARITZA, AISIALDI ETA ATSEDENALDIETARAKO JARDUERAK Lehenengo Atalburua: EDARITEGIAK ETA JATETXEAK. Bigarren Atalburua: DISKATEGIAK, JAI- ETA IKUSKIZUN-ARETOAK, ZINE-ARETOAK ETA BINGOAK. BIGARREN SAILA: IBILGAILU-ALORREKO JARDUERAK Lehenengo Atalburua: IBILGAILU-GORDETEGIAK ETA ZERBITZUTEGIAK. Bigarren Atalburua: IBILGAILU-KONPONKETARAKO LANTEGIAK. Hirugarren Atalburua: BERRI-BERRITANGO IBILGAILU-GORDETEGIAK. HIRUGARREN SAILA: IRAKASKUNTZA-JARDUERAK Lehenengo Atalburua: ESKOLAK ETA HAURTZAINDEGIAK. ⇒⇒⇒ 60 Hasiera Aurkibidea EEEtxebizitzetarakoEtxebizitzetarako hirihiri----lurretanlurretan jartzekoak diren Jarduera Gogaikarri, Osasungaitz, Kaltegarri eta ArriskutsuArriskutsuakakakak
LAUGARREN SAILA: DENDAK ETA BILTEGIAK Lehenengo Atalburua: DENDAK. Bigarren Atalburua: ERREGAI ETA GAI SUHARBEREN GUTXIKAKO HORNIKETAK. Hirugarren Atalburua: MATERIAL SUHARBERA ETA ERREGAIEN BILTEGIAK. BOSKARREN SAILA: ERALDAKETA-INDUSTRIAK Lehenengo Atalburua: LANKETARAKO ARETO, TEGI ETA BILTEGIAK. SEIGARREN SAILA : IOI-IZPIEN SORBURU DIREN JARDUERAK Lehenengo Atalburua: LABORATEGI, MEDIKUNTZA-IKERTEGI ETA ERITEGIAK. ZAZPIGARREN SAILA: BIZTANLEAK DAUDENEKO ERAIKUNTZETAKO ANTOLABIDEAK
61 Hasiera Aurkibidea EGILEA: Josu Notario Gorostidi
62 LAGINKETA- ETA ANALISI-TEKNIKAK
Sarrera 1 1 SARRERA Gaur egun, inguru fisikoaren azterketetan laginak hartzeak eta lan hori ondo egiteak sekulako garrantzia dauka. Laginketa fidagarria egitea erabat beharrezkoa da, ondoren egin ahal izango diren analisiak eta aterako diren ondorioak baliagarriak izan daitezen.
Hasiera Sarrera 2 2 Asko dira laginketa egitera bultzatzen duten arrazoiak: Lurzoru poluituak mugatzea. Lurzoru poluituak berriz erabili nahi izatea (parkeak, eraikuntzak, lantegiak eraikitzeko...). Lurzorua nekazaritzarako erabili nahi izatea. Zorupeko ezaugarriak jakin nahi izatea (osagaiak, erresistentzia, urak...). Hondakinak birziklatzea, balorizatzea, konposta egitea, zabortegira bidaltzea...
Sarrera 3 3 Laginketa egitea oso garestia da eta horrexegatik, egiten hasi baino lehen, asko pentsatu behar da: Barakaldoko Max Center dagoen tokian lindanoa zela eta, milioi asko gastatu ziren lurzoru analisietan.
Sarrera 4 4 Laginketa ondo planifikatu behar da, eta, egingo den eremuaren arabera, faktore batzuk kontuan hartuko dira: inguruaren ezaugarri geologikoak, biologikoak, klimatologikoak...; lurzoruaren historia (egondako lantegiek sor zitzaketen poluitzaileak... ); lohien jatorria...; HHS mota... Sarrera 1 L. prozesua5 Laginketa-prozesua
Laginketa egin aurretiko ikerketa
Laginketaren programazioa
Laginak hartzea
Analisiak
Sarrera 1 6 Sarrera
Lurzoru laginak hartzearen aurretiko ikerketaren arrazoia honakoa da: laginak hartzen hasi barik ere, poluituta egon daitekeela aurrez ikustea.
Ikerketa hori informazio-bilketaren bitartez egiten da
Ikerketa 7 Laginketa egin aurretiko ikerketa- -eremuen arabera
Informazio-bilketarako tresnak Ikerketa historikoa landa-bisita Inguru fisikoaren ezaugarriak Informazioa hartzeko eremuak Lurzoru poluituak Hondakin solidoak Lurzoru lohitsuak (lohiak) Informazio-bilketatik atera daitezkeen ondorioak Ondorioak
L. prozesua 8 Ikerketa historikoa
Lagina hartu behar dugun eremuaren kokapenari, orografiari, ekoizpenari eta abarri buruzko datuak biltzea du helburu. Ikerketa historikorako honako informazio- -iturriak erabil daitezke: katastroa, Jabetza erregistroa, merkataritza erregistroa, merkataritza ganbera, udal artxibategiak, kartografia zerbitzuak, hemeroteka, elkarrizketak...
I. b. tresnak 9 Landa-bisita
Laginketa egin behar dugun eremuaren zuzeneko ezagutza du helburu: • Laginek ondo babestuta eta itxita egon behar dute. • Eremuaren egoera fisikoa eta eremura heltzeko zailtasunak • Zoladurak egotea. • Ur, gas edota elektrizitateko sareak egotea (lur gainetik zein azpitik). Aseguruak... • Ur- edota elektrizitate-harguneak egotea. • Lan-osasun eta -segurtasunerako neurriak. I. b. tresnak 10 Inguru fisikoaren ezaugarriak Sakabanatuta egon daitezkeen poluitzaileei buruzko datuak biltzea du helburu, besteak beste. Horretarako honako faktoreak aztertuko dira: • Geologikoak • Lurren erabilera... • Hidrogeologikoak • Landaretza
I. b. tresnak 11 Lurzoru poluituetako informazio-bilketa
Lurzoru poluituetan edo ustez egon daitezkeenetan, beste edozer egin baino lehen, informazioa lortu behar dugu. Horretarako lehen aipatutako hiru tresnak erabiltzen dira: • Ikerketa historikoa • Landa-bisita • Inguru fisikoaren ezaugarriak I. h. eremuak 12 Hondakin solidoak dauden lurzoruetan
Kasu horretan ikerketa historikoa, bereziki, ezinbestekoa da. Hondakina aztertuko dugu eta ez lurzorua; beraz, kontuan hartzeko parametroak kasuz kasu aukeratuko ditugu.
I. h. eremuak 13 Lohiak dauden lurzoruetan
• Araztegietatik etorritako lohietan, beren tratamendu prozesuan eragina izan dezaketen faktoreak aztertuko ditugu, lehenengo eta behin. • Era naturalean sorturiko lohien kasuetan landa bisita egitea komeni da. Zailtasunak aztertu eta baloratu egingo dira.
I. h. eremuak 14 Laginak hartzearen prozesua geldiaraztea edo jarraitzea erabaki daiteke, aurrez egindako ikerketaren ondorioen arabera. Hori dela eta, ikerketa horretan behar beste baliabide jartzea oso garrantzitsua izango da.
L. prozesua 15 LAGINKETAREN PROGRAMAZIOA
Lurzoru poluituetan Hondakin solidoetan Lohietan
L. prozesua 16 Laginketaren programazioa lurzoru poluituetan
Kontuan hartu beharreko faktoreak Laginketa-etapak Kokapena (eremua) Laginak hartzeko puntuen kokapena Laginketako puntu-kopurua Laginketa-puntu bakoitzeko lagin-kopurua Sakonera Laginaren tamaina Laginketa-teknikak eta -tresneria Osagarriak (plastikoa, eskularruak, betaurrekoak, arropa..) Identifikatzeko erregistro orriak Ontziak Kontserbazioa eta garraioa Kalitate-kontrola (Bidaia zuriak, Landa zuriak)
L. programazioa 17 Laginketa-etapak Ondorengo diapositiban (19. or.) agertzen den bezala, laginketa batean 1, 2 edo 3 etapa egoten dira. Lehenengo etapa edo informazio bilketaren ondorioz, laginak hartu aurretik, laginketa bukatutzat eman dezakegu, baldin eta poluziorik ez bada. Bestela, beste etapekin (laginak hartzearekin eta beste analisi batzuk egitearekin) jarraitu beharko da.
L. Etapak 2 18 Poluituta egon daitekeen lurzorua
Ikerketa historikoa Landa-bisita Miaketa-ikerketa Inguru fisikoaren azterketa Ez Poluzio- ETAPAK STOP -susmorik?
Bai Lurzoruaren eta uren laginketa (poluzio- -probabilitate handiko tokietan) eta analisiak
Txikia Ertaina Kontzentrazio- Kontrol- -maila -neurriak Handia
Lurzoruaren eta uren laginketa (poluzioaren hedadura ezagutzeko) eta analisiak Lurzoruaren ondorengo erabilerak agindua, oraingo eta ondorengo arriskuen ebaluazioa
Ez Sakoneko ikerketa Jasanezinezko arriskuak? Bai
Berreskuratzeko P. L. poluituetan 19 neurriak Kokapena
Landa-bisitan hartutako datuak aprobetxatuta, laginak hartzeko punturik egokienak aukeratuko ditugu. Horregatik, toki zailak, aldapatsuak, landaretsuak, harritsuak edota ur- -lasterrak dituztenak saihestu egingo ditugu. Batzuetan ura eta elektrizitatea dauden ala ez kontuan hartuko dugu.
P. L. poluituetan 20 A Ausazko puntuen aukeraketa : laginak hartzeko puntuak, ausaz aukeratzen dira.
Ausazko aukeraketa sistematikoa: informazio B historiko nahikorik ez dagoenean erabiltzen da.
Modu erregularreko aukeraketa : laginak hartzeko puntuak sare batean kokatzen dira modu C erregularrean.
Hiruzuloka-erako aukeraketa: laginak puntuak D irudian agertzen den moduan aukeratuko dira.
Gradiente moduko aukeraketa: laginketa poliki poliki poluzio fokura hurbilduko da, beti ere, E urrunetik fokurantz.
Beste bat 21 Poluitzaile bat topatzeko probabilitatea: laginketaren puntu kopuruak
D C
0,9 B
0,8 A
probabilitatea 0,7 Poluitzailea topatzeko topatzeko Poluitzailea 0,6
0,5 10 20 30 40 22 Laginketaren puntu-kopurua P. L. poluituetan Laginketa: puntu-kopurua
Gauza batzuen araberako helburua izango da. Aztertzeko lur eremuaren tamaina, aurretiko informazioa, puntuen aukeraketa sistema, teknika arazoak, denbora eta dirua... Gehienetan langilearen irizpidearen arabera zehaztuko da.
P. L. poluituetan 23 Laginketa-puntu bakoitzeko lagin-kopurua
Puntu bakoitzeko 2 lagin hartzea gomendatzen da. Batzuetan komeni izaten da lurzoruaren hainbat geruza aztertzea. Kasu horietan geruzaka, 50 cm tik 50 cm ra, hartzen dira laginak, beti ere lurpeko osagaien (hareak, lohiak, buztinak...) eta aurrez ikusten den poluzioaren arabera.
P. L. poluituetan 24 Sakonera
Era bertikaleko poluziorik ez da egoten modu erregularrean. Horrexegatik noraino heldu behar den, bertan zehaztu behar da. Lurzoru poluituetan 10 m baino gehiagora ez da sakontzen, eta erabiltzen diren zundaketa sistemak, esku zundaketak eta makineria arinekoak dira.
P. L. poluituetan 25 Laginaren tamaina
Egingo diren analisi guztietan, errepikapenetan barne, lurzoruaren ezaugarrien adierazle den kopurua hartu behar da gutxienez.
P. L. poluituetan 26 Laginketa-teknikak
Esku zundaketak arinak, mekanikoak eta kalikatak dira lurzoru poluituetan gehien erabiltzen diren teknikak. Batzuk ala besteak aukeratzeko, faktore batzuk hartuko dira kontuan: lurzoru mota, maila freatikoa, sakonera, diametroa, piezometroak, dirua...
L. Tresnak 27 Laginketa-tresnak
KARRASKA ERDIBIRIBILEKO ESKU-ZUNDA EDELMAN ESKU-ZUNDA INBUTU MODUKO ESKU-ZUNDA ESKU-ZUNDA HELIKOIDALA LOHITARAKO PISTOIDUN ZUNDA ESKUZKO ZULAKETA BATEN ARGAZKIA ZUNDA ARTEKATUA ETA MAILU PNEUMATIKOA ZUNDA ARTEKATUAK ETA LAGINKETA LAGINKETA EGIN AURRETIKO HORMIGOI-ZULAKETA ZUNDAKETA MEKANIKOAK KALIKATAK PIEZOMETROAK
P. L. poluituetan 28 KARRASKA ERDIBIRIBILEKO ESKU-ZUNDA
ESKU-ZUNDA: BIRAKETA ETA MAILUAREN BITARTEZ SARTZEN DA. 1,45 m-koak eta 20-30 mm-ko diametrokoak. Lurzoru bigun, heze eta kohesiodunetan erabiltzen dira.
L. Tresnak 29 EDELMAN ESKU-ZUNDA
EDELMAN ZUNDA: ezagunena da. Biratuz sartzen da eta lurzoru-mota guztietarako balio du. 1,27 m-koak dira, baina luza daitezke 5 m-raino. 4-20 cm bitarteko diametrokoak daude eta erabiliena 7 cm-koa da.
L. Tresnak 30 INBUTU MODUKO ESKU-ZUNDA
Lur-mota guztietarako balio du, hareatsu eta lehorretarako izan ezik. 5-15 cm-ko sakonerako laginak hartzeko erabiltzen da. Lagina lurraren kontra aritzean 2,5 cm-ko diametroko zulotik sartuko da, eta inbutuan geratuko da.
L. Tresnak 31 ESKU-ZUNDA HELIKOIDALA
ZUNDA HELIKOIDALA: lurzoru gogorretan lagin txikiak hartzeko balio du. Askotan zulatzeko bakarrik erabiltzen da, ondoren beste zunda batez lagina ateratzeko. 40 mm-koa da diametrorik erabiliena. TRESNA HORI ZUNDAKETA ARINETAN ERE ERABILTZEN DA
L. Tresnak 32 LOHITARAKO PISTOIDUN ZUNDA
LOHITARAKO PISTOIDUN ZUNDA: Xiringaren moduko funtzionamendua dauka. Lohitarako bereziki prestatuta dago eta lagina sartzen den neurrian pistoia gora doa eta lagina bertan gelditzen da.
L. Tresnak 33 ESKUZKO ZULAKETA
L. Tresnak 34 ZUNDA ARTEKATUA ETA MAILU PNEUMATIKOA
ZUNDA ARTEKATUA ETA MAILU PNEUMATIKOA: zundaketa arina da. Eskuzkoa eta mekanikoa aldi berean. Bereziki lurzoru solte eta hezetasun gutxikoetan, baina maila freatikoaren azpiko lurzoru lohitsuetan ere erabiltzen da. 10 m-raino barnera daiteke eta 38-48-60-76 eta 100 mm-ko diametrokoak daude.
Beste bat 35 Mailu peumatikoarekin zulatzeko era
lurzorua
Ø 10 cm Ø 7 cm
Ø 4 cm
Beste bat 36 MAILU PNEUMATIKOAREN BIDEZKO ZUNDAKETA
L. Tresnak 37 ZUNDA ARTEKATUAK ETA LAGINKETA
L. Tresnak 38 Laginketa egin aurretiko hormigoi-zulaketa
Beste bat 39 Laginketa egin aurretiko hormigoi-zulaketa
L. Tresnak 40 ZUNDAKETA MEKANIKOAK
Makineria astuna erabiltzen da (zulaketa dorreak, hondeatzeko makinak...). Normalean azterketa geologikoetan, hidrologikoetan eta beste batzuetan erabiltzen dira.
Beste bat 41 HONDEATZEKO MAKINA
Beste bat 42 ZULAKETA-DORREA
L. Tresnak 43 KALIKATAK
Zanga inguruan Zanga
50 m
25 m 1 m
Kalikatak : sakonera txikiko eta luzera handiko zangak dira. Poluitzailearen hedadura eta sakonera ezagutzeko balio dute.
Beste bat 44 KALIKATAK
L. Tresnak 45 PIEZOMETROAK
• Laginek ondo babestuta eta itxita egon behar dute. • Lurrazpiko uren laginak hartzeko erabiltzen diren tresnak. • Poluitutako eremua zehazteko erabiltzen dira. • Gurutze moduko kokapena egiten da, ahal den heinean,
Poluzio fokua
Beste bat 46 PIEZOMETROAREN ESKEMA
Ponpa Zulodun Etiketa plastikoa 0,3 mm ko artekak dituen tutua
Sarturiko ura
Maila freatikoa Harea garbia
Beste bat 47 PIEZOMETROAK
Beste bat 48 PIEZOMETROA
Beste bat 49 PIEZOMETROA ETA ANALISIAK IN SITU
L. Tresnak 50 MATERIAL OSAGARRIAK
P. L. poluituetan 51 IDENTIFIKATZEKO ERREGISTRO-ORRIAK
• Eskatzailearen datuak. • Zundaketaren helburua. • Zundaketaren iraupena. • Zundaketa puntua(k). • Lurzoruaren ezaugarriak eta mailaz mailako azalpena. • Ur freatikoa eta maila freatikoaren sakonera. • Laginketaren arduraduna eta egilearen sinadurak.
P. L. poluituetan 52 ONTZIAK
Oro har, laginak ontziratzeko beirazko ontzi hermetikoak erabiliko dira, laginarekin elkarrekintzarik ez dutelako. Lohidun laginentzat ere erabiliko dira. Egin beharreko analisien arabera, beirazko ontzi horiek opakoak izan behar dute edo argitik babestu behar dira.
P. L. poluituetan 53 KONTSERBAZIOA ETA GARRAIOA
• Laginek ondo babestuta eta itxita egon behar dute. • Ontziak garraiatzeko kutxetan sartu behar dira, kanpokoarekin ez kutsatzeko edota ez apurtzeko. • 4 ºC tan kontserbatu behar dira. • Argitik babesturik egon behar dute, fotorreakzioak eta mikroorganismoen elkarrekintzak saihesteko.
P. L. poluituetan 54 KALITATE-KONTROLA
Laginketan erabilitako material guztiek egingo diren analisietan eraginik izango ez dutela ziurtatu behar da. Horretarako zuriak erabili bahar dira: • Bidaia-zuriak : laborategian prestaturiko lagin jakin batzuk dira. Normalean, bidistilatutako urezkoak dira, eta hartutako laginak bezala ontziratu eta garraiatuko dira. Laginketa- -puntuan lagina ontziratzeko adina denbora mantendu behar dira zabalik, gero laborategian aztertzeko. • Landa -zuriak : laborategian prestaturiko lagin jakin batzuk dira. Normalean bidistilatutako urezkoak hauek ere, eta zundaketan erabilitako tresneriaren kontra igurtzi eta ontziratzen dira, laborategian aztertzeko. Tresneria erabili eta garbitu ondoren aplikatzen dira.
P. L. poluituetan 55 HONDAKIN SOLIDOEN LAGINKETAREN AURKEZPENA Hondakin solidoen eremua oso zabala da: arriskutsuak, geldoak, osasun hondakinak, HHSak... Bakoitzak bere laginketa estrategia propioa behar du. Ondorengo aurkezpenean HHSei dagokiena ikusiko dugu
L. Programazioa HHS Laginketa 56 Hiri-hondakin solidoen laginketa
Laginketaren helburua Aztertu beharreko ezaugarriak Laginketaren programazioa
HHS. L. Aurkezpena 57 HIRI-HONDAKIN SOLIDOEN LAGINKETAREN HELBURUA
HHSen laginketaren helburua hainbat hondakinen kopurua ezagutzea eta eman dakiekeen ondorengo tratamendua erabakitzea da, besteak beste.
HHS Laginketa 58 HHSen laginketa egokian honako ezaugarriak aztertu behar ditugu • Dentsitatea (kg/m 3) • Hezetasuna • Trinkotze maila • Partikulen tamaina • Biodegradagarritasuna
HHS Laginketa 59 HHSen laginketaren programaziorako kontuan hartu beharreko faktoreak Eremu geografikoa Lagin-tamaina Maila sozio-ekonomikoa Laginketa-teknika Bilketaren ezaugarriak Material osagarriak Azterketaren helburua Identifikazioa Laginketa-puntuak Ontziak Lagin-kopurua Kontserbazioa eta garraioa
HHS L. Faktoreak 60 Eremu geografikoa
Ondo zehaztuta egon behar dute (auzoak, kaleak...) eta demografia ezaugarriak (biztanle kopuruak, udalekuak...).
HHS L. Faktoreak 61 Maila sozio-ekonomikoa
Zonalde ezberdinek hondakin ezberdinak sortzen dituzte: • Bizitzeko auzoak. • Zonalde komertzialak. • Industrialdeak. • Azalera handiko merkataritza zentroak.
• ... HHS L. Faktoreak 62 Bilketaren ezaugarriak
Laginketarako datarik egokiena aukeratzean, ordutegiak, ibilbideak, bilketa bereziak eta abar hartu behar dira kontuan.
HHS L. Faktoreak 63 Azterketaren helburua
Laginketaren helburuek argi eta garbi geratu behar dute, horien arabera hartuko diren laginak eta prozesu osoa baldintzatuta egongo baitira: • Osagai mota eta kopuruak ezagutzea • Osagaien birziklagarritasuna aztertzea • Osagaien bero ahalmenak ezagutzea
• ... HHS L. Faktoreak 64 Bero-ahalmena
Erregaiaren pisu-unitate bakoitza erretzean sortutako beroa da. Normalean kcal/kg-tan neurtzen da. Erreketaren bitartez energia-aprobetxamendua lortzekotan, HHSen bero-ahalmena ezagutzea oso garrantzitsua da. Errauskailua martxan jartzea ala ez jartzea, biltzen diren HHSen bero-ahalmenak baldintza dezake. Martxan badago, errentagarritasunean eragina dauka...
HHS L. Faktoreak 65 Laginketa-puntuak
Bi aukera aurkezten dira laginketa-puntuak finkatzeko: • Bilketarako ibilbiderik adierazgarrienak aukeratuz gero, kamioiek laginak deskargatzen dituztenean hartzea. • Enpresaren bilketa ordutegiak ezagututa, bilketa gauzatu baino lehenago laginak hartzea (ez da gomendagarria).
HHS L. Faktoreak 66 Lagin-kopurua
Lagin kopuruak behar adinakoa izan behar du, urtaro bakoitzaren hondakin kopuru eta moten eragina detektatu ahal izateko. Gomendagarria da ibilbide bakoitzeko aldez aurretik homogeneizatutako hondakinen lagin bat hartzea.
HHS L. Faktoreak 67 Lagin-tamaina
Adierazgarria den kopuru minimoak 1.000 kg tik gorakoa izan behar du. Horrek auto handi baten edota deskarga puntuan egokitutako gela baten beharra dauka.
HHS L. Faktoreak 68 Laginketa-teknika
Lagin adierazgarriak hartzeko erarik erabiliena “laurdentzea ” deiturikoa da: hondakinak gainazal garbi eta lehor batean era zirkularrean jarriko dira (4 5 metrokoa) eta nahastu egingo dira. Hori “laurdendu” egingo da, hau da, lau zatitan banatu da. Ondoren, kontrako aldekoak hartu eta zirkulua egin eta gero, prozesua errepikatu egiten da kontrako bi zatiren artean 200 250 kg eduki arte. Horiek guztiak hondakin moten arabera sailkatuko dira eskuz, eta ondoren, lehenbailehen pisatu eta analizatu egin behar dira. Datuak fitxa batera pasatuko dira. Emaitzen arabera erakundeek ondorioak ateratzen dituzte, gero eurek neurriak hartzeko (paper, beira, ontzi, plastiko, pila eta abarren bilketa...) Cuarteoa 69 “Laurdentzea”
1000 kg 500 kg 250 kg
4 5 metro
HHS L. Faktoreak 70 Material osagarriak
Erabat beharrezkoak dira:
• Saskiak. • Balantzak. • Eskularruak. • Arnas iragazkiak. • Botikina. • Segurtasun baliabide guztiak.
• ... HHS L. Faktoreak 71 Identifikazioa
Lagina sailkatu ondoren (helburuaren arabera) birziklagarria ez bada, edota baloriza ezina bada, zabortegira bidaliko da.
HHS L. Faktoreak 72 Ontziak
Zenbait parterekin lurzoruan erabilitako pareko ontziak erabiliko ditugu, gogora dezagun: Oro har laginak ontziratzeko beirazko ontzi hermetikoak erabiliko ditugu, laginarekin elkarrekintzarik ez dutelako. Lohizko laginentzak ere erabiliko dira. Egin beharreko analisien arabera, beirazko ontzi horiek opakuak izan behar dute edo argitik babestu egin behar dira. HHS L. Faktoreak 73 Kontserbazioa eta garraioa
Lurzoruen laginketan kontuan hartu beharreko betebehar berak hartuko dira kontuan:
• Laginek ondo babestuta eta itxita egon behar dute. • Ontziak garraiatzeko kutxetan sartu behar ditugu, kanpokoarekin ez kutsatzeko edota ez apurtzeko. • 4 ºC tan kontserbatu behar dira. • Argitik babesturik egon behar dute, fotorreakzioak eta mikroorganismoen elkarrekintzak saihesteko.
HHS L. Faktoreak 74 Lohietako laginketaren aurkezpena
Lohien laginketak ez du zailtasun berezirik. Araztegietan nahiz era naturalean sorturiko lohien laginketek metodologia berdina daukate, eta laginak hartzeko moduan bakarrik ezberdintzen dira. Lohiak altxatzean kontuz ibili behar da, lohietan egon daitezkeen poluitzaileak berriz disolbagarri bihur daitezkeelako.
L. Programazioa Lohien Laginketa 75 Lohien laginketaren programaziorako kontuan hartu beharreko faktoreak Produkzio-erritmoak Laginketa-teknika Metaketaren ezaugarriak Material osagarriak Azterketaren helburua Identifikazioa Laginketa-puntuak Ontziak Lagin-kopurua Kontserbazioa eta Lagin-tamaina garraioa
L.L. aurkezpena 76 Produkzio-erritmoak
Araztegietan sorturiko lohiei dagokienez, zein tratamendutatik datozen, urtaroek eta ordutegi aldaketek sor ditzaketen aldaketak, araztegietako lan txandak eta lohien bolumena aztertuko dira. Lohi naturalei dagokienez, aurrekoaz gain meteorologia eta geologia aldaketak ere aztertuko ditugu.
L. L. faktoreak 77 Metaketaren ezaugarriak
Normalean araztegietan sortzen diren lohiak , deshidratatu eta gero, metatu egiten dira, ondoren, beren ezaugarrien arabera, nekazaritzan erabiltzen dira edo zabortegietan uzten dira. Lohi naturalak beti metatzen dira korronterik gabeko tokietan.
L. L. faktoreak 78 Azterketaren helburua
Lohien azterketa honako hiru arrazoiengatik egiten da bereziki: • Nekazaritzako ustiaketetan berriz erabiltzeko. • Beren osagaien arabera zabortegietara bidali ahal izateko (metal astunak, hainbat parametro ...). • Tratatzen den uraren osagaiak eta kalitatea zein diren.
L. L. faktoreak 79 Laginketa-puntuak
Laginak hartzerakoan aukeratuko diren puntuak lohien adierazgarriak izango dira, eta komeni da norabide bertikalean zein horizontalean egitea.
L. L. faktoreak 80 Lagin-kopurua
Lohien azterketaren eta lohien kopuruen araberakoa izango da hartu beharreko lagin kopurua.
L. L. faktoreak 81 Lagin-tamaina
Hartu beharreko kopurua ondoren egingo ditugun analisien araberakoa izango da. Hartuko ditugun laginak hainbat leku eta sakoneratakoak izango direnez, homogeneizatu egin beharko dira .
L. L. faktoreak 82 Laginketa-teknika
Laginketa-era aukeratzeko, lohiak likido ala nahiko sendo dauden hartuko da kontuan. Nahiko likido dauden kasuetan pistoidun zunda edo draga erabiltzea gomendatzen da. Nahiko sendo dauden kasuetan, ordea, eskuzko zundaketarako edozein tresna egoki erabil daiteke. Bi kasuetan hartuko ditugun laginek lohi- -metaketaren adierazgarriak izan behar dute.
Beste bat 83 Laginketa-teknika
Laginak
Erreka
L. L. faktoreak 84 Material osagarriak
Lurzoru eta HHSen laginketetan erabili behar den ohiko material osagarriaz gain, horretan laginak homogeneizatzeko ahalmen handiko ontziak edukiko ditugu. Mugimenduaren bitartez homogeneizatzen dira.
L. L. faktoreak 85 Identifikazioa
Lohien kasuetan ere, lurzoruen laginketetako prozedurei jarraituko diegu.
L. L. faktoreak 86 Ontziak
Lurzoruekin erabilitako ontzi berak erabil daitezke: Oro har laginak ontziratzeko beirazko ontzi hermetikoak erabiliko ditugu, laginarekin elkarrekintzarik ez dutelako. Egin beharreko analisien arabera beirazko ontzi horiek opakoak izan behar dute edo argitik babestu egin behar dira. L. L. faktoreak 87 Kontserbazioa eta garraioa
Baliagarriak dira lurzoruen lagintetarako hartu beharreko neurriak :
• Laginek ondo babestuta eta itxita egon behar dute. • Ontziak garraiatzeko kutxetan sartu behar ditugu, kanpokoarekin ez kutsatzeko edota ez apurtzeko. • 4 ºC tan kontserbatu behar dira. • Argitik babesturik egon behar dute, fotorreakzioak eta mikroorganismoen elkarrekintzak saihesteko.
L. L. faktoreak 88 Laginak hartzea
Lurzoru poluituetan Hiri-hondakin solidoetan Lohietan
L. Prozesua 89 Laginak hartzea lurzoru poluituetan
• Laginketa puntuak paperean zehaztuta daudenean, lur- -eremua garbitu egiten da (harriak, sastrakak, hondakinak...) • Erabili beharreko ekipoa eta material osagarriak lurretik, plastiko baten bitartez, isolatu edo babestu egingo dira. • Zulaketa egin baino lehen, pertsonala banakako segurtasun-babesaz horniturik izango da.
Beste bat 90 Laginak hartzea lurzoru poluituetan
• Zundaketarako erremintak bertikal egon behar du, zundaketaren erritmoa konstantea izango da eta diametro handienetik txikienera beti. • Zailtasunak topatuz gero, horren inguruan beste bat egiten saiatuko gara. • Programaturiko sakonerara heldu ondoren, sarturiko zunda atera egingo da. Askotan azpiegitura berezia beharko da horretarako. Poliki-poliki aterako da eta erritmo konstantean, lagin galerak eta lurzoruan egindako zuloan lurjauzirik ez izateko.
Beste bat 91 Laginak hartzea lurzoru poluituetan
• Esku-zundaketetan , latexko eskularruak jantzita, espatula garbi baten bitartez, zundako lagina ontzi egokian jarri eta argitik babestuko da. • Zundaketa arinetan eskularruak jantzita, eta espatulaz, zundaren lehiatilatik(etatik) lagina aldaraz dezaketen parteak kendu egingo dira. • Geruzak dauden ala ez ikuskatuko da eta ondoren lagina aterako da. • Laginketaren helburuen arabera, agerturiko geruza bakoitzeko lagin bana hartuko da, bestela dena batera .
Beste bat 92 Laginak hartzea lurzoru poluituetan • Erremintaren pareta ukituz dagoen laginaren partea eta zundaren beheko partekoa ez dira hartu behar. • Lagina hartu ondoren identifikatu eta kontserbatu egingo da. • Erregistro-orria prestatuko da, eta berorretan zundaketaren eremuaren datuak (kokapena, argazkia, ezaugarriak, bestelakoak) eta zundaketarenak (zundaketaren profila, ezaugarri geologikoak, organoleptikoak...) agertuko dira. • Komeni da, ondorengo balizko analisietarako, soberako lagina biltzea .
Beste bat 93 Laginak hartzea lurzoru poluituetan
• Geruza poluituren bat identifikatuz gero, beste geruzak ez poluitzeko neurriak hartuko dira . • Zundaketa ondoren, erabilitako material guztia oso ondo garbitu behar dugu eta arestian aipatutako zuriak kasuz kasu erabiliko dira: •Lehenbizi partikula solido guztiak kenduko dira. •Urez garbitu, eta ondoren ur desionizatuaz . •Azkenean ondo lehortu. Horren ostean beste zundaketei ekingo zaie.
Beste bat 94 Laginak hartzea lurzoru poluituetan
Laginketan piezometroen bitartez lurpeko urak hartzen badira, harturiko urak ur-laginak bezala tratatuko dira . Hala eta guztiz ere, hartzeko momentuan honako gomendioei jarraitu behar diegu: • Lagina hartu aurretik piezometroan harturiko ura hiru aldiz hustu bonba baten bitartez. • Lagina barneko ura erabat estabilizatu arte ez hartzea . Komeni da jartzen denetik hartzen den arte astebete edo uztea. Konduktibitatea neurtuz ere, ikusten da egonkortze hori. Laginak hartzea 95 Laginak hartzea lurzoru poluituetan
Laginik adierazgarriena kamioietan biltzen da, oso ondo homogeneizatua dagoelako . Egia da, trinkoturik etortzen bada, egin beharreko sailkapena pixka bat zikinago eta zailago bihurtuko dela, baina horixe gomendatzen da. Arrazoi guztiengatik oso garrantzitsua da bilketa-zerbitzua egiten duen enpresarekin batera egitea.
Beste bat 96 Laginak hartzea HHSetan
Programazioan finkaturiko ibilbideetan eta ordutegietan, kamioiek bildutako HHSak deskargatu eta gero, lagina hartu eta leku lehor eta garbira eramango dute, “sailkapena” lehenbailehen egin ahal izateko . Sailkatu bitartean, aztertu beharreko hondakinak klasifikatu, saski batzuetan sartu eta pisatu egingo dituzte. Ondorioak erregistro-orri batean jarriko dira (proportzioak...) Egin beharreko analisiak aginduko digu zein hondakin hartu beharko ditugun.
Beste bat 97 Laginak hartzea HHSetan
Laginketa bukatu eta gero geratutako hondakinak zabortegira bueltatuko dira. Ezer birziklagarri edota berrerabilgarri baldin badago, horretarako erabiliko da. Prozesu osoan zehar oso garrantzitsua da banakako segurtasun- eta osasun-neurriak hartuta izatea.
Laginak hartzea 98 Laginak hartzea lohietan
Lohien laginak oso kontuz hartu behar ditugu , nahiko bigunak izaten direlako. Aztertzeko lagina lagin guztien nahastetik hartuko da. Lekurik adierazgarrienetan hartutako laginak (era horizontalean eta bertikalean) eta nahasteko tokikoa ontzi batean sartuko dira. Laginak nahastean , guztien kopuruek berdinak izan behar dute.
Beste bat 99 Laginak hartzea lohietan
Lagina, homogeneizatu ondoren, analisietan beharko dugun kopurua garraiatzeko eta kontserbatzeko ontzi batean sartuko da , beti ere egin daitezkeen analisien errepikapenak kontuan hartuta. Azkeneko lagina ondo identifikatuko da. Erregistro-orria ere beteko da, eta berorretan laginak hartutako tokiak, sakonerak, argazkiak... agertzen dira. Azkenik, erabilitako tresneria guztia ondo garbitu behar dugu (ura, ur desionizatua, lehortzea...).
Laginak hartzea 100 Hondakin eta lurren analisiak
Lur-ehunduraren analisia Lurzoruaren kolorea Lurzoruaren pH-a Lurzoruaren hezetasuna Lurzoruaren dentsitatea Lurzoruaren lixibiazioa Bioanalisi homologatuak Substantzia lipofiloak (koipearekiko afinitatea dutenak) Materia organikoa Kloruro-kopurua lurzoruan Sulfatoak lurzoruan Metal astunen erauzketa
L. Prozesua 101 Lur-ehunduraren analisia
Behar den materiala: Plaztikozko xafla
• Goilare espatula Haria • Plastikozko xafla • Lurzoruaren lagina Espirala Helburua:
Lurzoruan dauden hainbat tamainatako partikulen kopuru erlatiboa aztertzea da. Proportzio horiek oso garrantzitsuak dira lurzoruaren portaera ulertzeko. Lurzoruan mineral asko daude, baina, ehundurari dagokionez, harea, lohiak, eta buztinak dira eragin handiena dutenak. Lohi partikulen tamaina (2<Ø<20, m bitartekoa) harea eta buztinaren tartekoa da, eta harea handiena da. Landareek hareak eta lohiak dauzkaten mineraletatik oso etekin eskasa ateratzen dute, baina landareen euskarri gisa garrantzitsuak dira. Buztinak, ordea, (partikula txikienak, Ø<2 m) landareen elikaduran zuzenean hartzen du parte. Mineralak eta hornitzeaz gain lurzoruaren egitura sendotzen du. Harearen tamaina 20<Ø<2000 m bitartekoa da. 102 Beste bat Lurzoruaren egoerarik egokiena partikula horiek kopuru orekatuan daudenean da. Baten bat besteak baino ugariago dagoenean era berean nabarmentzen dira lurzoruaren propietateak. Lurzoru hareatsuak oso iragazkorrak dira, ez dute likidorik geldiarazten, ez dira oso egokiak lurzoruaren egitura sortzeko eta ez dute landareen elikatze prozesuan parte hartzen. Lurzoru buztintsuak, ordea, iragazkaitzak dira, ez dute likidorik pasatzen uzten (putzuak...), lan egiteko ez dira onak, baina bestetik, landareen elikatze prozesuan partehartze aktiboa daukate. Lurzoru lohitsuak ez dira batere onak; alde batetik, ez dute landareen elikatze prozesuan parte hartzen eta, beste aldetik, beren partikulen tamaina dela eta, drenatze zuloak itxi, aireztatzea zaildu eta likidoak geldiarazten dituzte.
103 Beste bat Lur-ehunduraren analisia
Praktika egiteko prozedura (Tames eran):
Lurzoruaren ehundura aztertzeko erabiliko dugun modua baino zehatzagoak badaude ere, informazioa ateratzeko nahikoa dela esan dezakegu. Prozedura horren bitartez, lurzoruaren laginaren plastikotasun intentsitatea egiaztatuko dugu. Horretarako hezetasun pixka bat gehitu eta hari fin bihurtuko dugu. 1. Lurzoruaren laginaren 10 g inguru hartu eta ur distilatuz busti (minimoa) beren partikulak loturik geratzen direla ikusi arte. Egoera horretan s orturiko masak ez du geratu behar eskuetan, eta aizto batez mozten badugu, mozketaren azaleragainazala garbi ikusi behar da. 2. Plastikozko xafla baten gainean saia zaitez 3 mm ko diametroko hariak sortzen, eta lortuz gero, 10 cm ko luzera dutenean, saiatu berrioro espiral moduko eraztunak egiten. 1. Saiatu orain 1mm ko diametroko hariak egiten. Agian, harea zati handitxoak kendu beharko dituzu.
104 L. Analisiak Ondorioak:
1. Lurzoru hareatsuak : ezin dira 3 mm ko hariak egin. Buztinaren % 20 baino gutxiago daukate. 2. Lurzoru harea-lohitsuak eta lohi-hareatsuak : 3 mm ko hariak egin daitezke baina ez 1mm koak. Egindako hariak, eraztunak egitean, apurtu egiten dira. Lohi eta buztinaren % 20 % 25 daukate. 3. Lurzoru lohitsuak : 3 mm ko eta 1mm ko hariak egin daitezke, baina eraztunak egitean apurtu edota zabaldu egiten dira. Lohi gehi buztinaren % 25 35 daukate. 4. Lurzoru buztintsuak : 3 mm ko eta 1 mm ko hariak eta eraztunak eg in daitezke. Buztinaren proportzioa % 60tik gorakoa izan daiteke.
105 L. Analisiak Lurzoruaren kolorea
Ezaugarri hori ateratzea lanik errezenetarikoa da. Askotan lurzoruaz hitz egitean kolorea da ematen dugun datua. Lurzorua ez da hobea ala txarragoa kolore bata edo bestea izateagatik, baina bere osagai nagusiak zein izan daitezkeen jakitearren hurbilpena egiteko balio dezake.
Kolorea definitzea:
Normalean taula batzuen bitartez egiten da, konparazioaren bidez. Kolorea lurzoruaren hainbat geruzatan atera behar da, argi naturalaz eta bustita, eta lehorrean ere bai (distira alda daiteke eta).
106 L. Analisiak Koloreen esanahia :
Kolore ilunak (beltzak): materia organiko ugari dagoela adierazten du, batez ere, lurzoruaren kanpoko geruzetan. Materia organiko guztiek ez dute kolore berdina ematen. Humusa da kolore beltzena ematen duena (deskonposatuena). Mineral ferromagnesikoek, buztin batzuek, eta arbelek ere ilundu dezakete lurzorua. Kolore gorriak: burdin oxido deshidratatuak daudelaadierazten du. Lur horiek drainatze eta aireztatze onekoak dira. Beste mineralek ere gorritu dezakete lurzorua: Manganeso dioxidoa, hematiteak... Kolore arreak: burdin oxido partzialki hidratatuek (goethita), gehi materia organikoek, gehi buztinek sortzen dute. Kolore hori batez ere lurzoruaren goiko geruzetan agertzen da materia organikoari esker. Lurzoru horiek oso egonkorrak eta aireztatze eta drainatze onekoak dira. Kolore horiztak: oxido batzuek sortutakoak dira, batez ere, hezetasun handiko tokietan (limonita, goethita). barneko geruzetan agertzen dira gehien bat. Kolore more-gorria: manganesoari esker sortzen da kolore hori. Kolore zuriak: oxido eta materia organiko eza adierazten dute. Kaltzio eta magnesokarbonatoek, igeltsoek... kolore hau sortzen dute leku lehorretan; leku hezeetan, berriz, colorea eman dezaketen oxidoak uraren bitartez desagertu egiten dira. Kolore grisak eta urdinxkak: urez erreduzitutako burdin oxidoek sortzen dituzte lur horiek. Drainatze txarreko tokietan agertzen dira. Kolore berdeak: lurzoru horiek oso eskasak dira (glaukonita eta klorita).
107 L. Analisiak Lurzoruaren pH-a
Metodo horren bitartez gure pHmetroak potentzial elektriko bat neurtzen du: barnean daukan beirazko elektrodoaren eta kanpoaldeko likidoaren arteko hidrogeno ioien jarduera ezberdintasunak sorturikoa.
Materiala:
• Lurzoruaren lagina • Ur distilatua • Mortairua eta mortairu eskua • Hauspeaketa ontzia • Galbahea • Irabiagailu magnetikoa • Balantza • pHmetroa
Helburua:
Lurzorua neutro (H + eta OH kopuru berdina), azido (H +>OH ) ala basikoa (OH >H +) den definitzea da. Gogora dezagun 1etik 14ra neurtze n dela: pHa 7tik 1ra gero eta azidoagoa, eta 7tik 14ra gero eta basikoa. neutroa OH H+ H+ 1...... 7...... 14 OH
108 Azidoagoa Basikoagoa L. Analisiak Praktika egiteko prozedura:
1. Lurzorua hartu, aireraren bidez lehortu airean, xehetu eta galbahetu. 2. Galbahetutako laginetik 10 g hartu. 3. Hauspeaketa ontzi batean 25 ml ko ur distilaturekin nahastu. 4. Irabiagailu magnetikoan jarri eta 10 minutu eduki. 5. Utzi geldirik 30 minutu. 6. Mugitu gabe, pHa pHmetroaz neurtu.
109 L. Analisiak Lurzoruaren hezetasuna
Behar den materiala:
• Lurzoruaren lagina • Galbahea • Substantzia pisagailua • Silikagelezko lehorgailua • Labea • Balantza (gramo milarenak zehazten dituena)
Helburua:
Lurzoruaren hezetasun maila neurtzea da. Horretarako metodo batzuk dau de, hala nola lagina airean lehortuta dagonean eta lagina hartu den moduan aztertzea. Bigarren metodo hau jarraituko dugu.
L. Analisiak 110 Praktika egiteko modua:
1. Labean substantzia pisagailua eta bere tapa 105 oC tan lehortu eta lehorgailuan hoztu eta gero pisatu m 2 gramotan, milarenak eta guzti. 2. Lehortu bariko laginaren 30 40 g ren tarteko kantidadea, substantzia pisagailuan jarri eta pisatu (partikulak<2 mm) pisua=m 1 gramotan, milarenak eta guzti. 3. Substantzia pisagailua gehi lagina labean sartu eta 105 gradutan lehortu, pisua konstante izan arte ? m 2 gramotan, milarenak eta guzti.
Kalkuluak:
m1 m2 Hezetasuna = *100 m1 m0 Onargarria den hezetasun maximoa: % 65 da
L. Analisiak 111 Lurzoruaren dentsitatea
Materiala:
• Lurzoruaren lagina • Ur distilatua • 100 ml ko matraze aforatua • Balantza • Hezetasuna neurtzeko erabilitakoa • Termometroa • Bunsen metxeroa
Helburua: Laginaren dentsitate erreala neurtzea da.
Praktika egiteko prozedura: 1. 100 ml ko matraze aforatua pisatu (P´a) gramotan, milarenak eta guzti. 2. Laginaren 50 g matrazean sartu eta pisatu (Ps) gramotan, milarenak eta guzti. Laginak aurretik prestaturik egon behar du, hots, airean lehortuta, txikituta eta galbahetua. 3. Hezetasuna kalkulatu (ikus bere praktika). 4. Matrazea erdiraino urez bete eta minutu batzuetan irakiten jarri, egon litekeen airea ateratzeko. 5. Hoztu, inguruko tenperaturara heltzeraino eta matrazea 100 ml raino ur distilatuaz bete. Pisatu (Psa) gramotan, milarenak eta guzti. 6. Matrazea hustu eta ur distilatuaz bete. Pisatu (Pa) gramotan, milarenak eta guzti. L. Analisiak 112
Kalkuluak: dH2O =Uraren dentsitatea giro tenperaturan Ps =Matrazearen + laginaren pisua dH2O *(Ps P´a) P´a =Matrazearen pisua D= g Psa =Lagina+matrazea +ura (Ps P´a) (Psa Pa) Pa =Matrazea + 100ml uraren pisua
L. Analisiak 113 Lurzoruaren lixibiazioa
Materiala:
• Lurzoruaren lagina • pHmetroa • Ur distilatua • Azido azetikoa • Hauspeaketa ontzia • Irabiagailu magnetikoa
Helburua:
Praktika honen helburua lurzoruaren osagai guztiak uretan gelditzea da, ondoren nahi ditugun analisiak egin ahal izateko.
Praktika egiteko prozedura:
1. 100 g lurzoru hartu. Aurretik airean lehortu, txikitu eta galbahetuta egon behar du. 2. Hauspeaketa ontzi batean jarri eta urez bete (16 aldiz jarritako lurzoruaren pisua). 3. pHa neurtu. 4. Azido azetiko (CH 3COOH) 0´5 N gehitu pHa 4,5 ±0,1 lortu arte. Prestaketa hemen 5. Irabiagailuan jarri eta 24 h mantendu. 6. Hurrengo egunean ontzia, 2 l raino, ur distilatuaz beteko da. V=20W 16W A V=gehitu behar den ura ml tan.//W=jarritako laginaren pisua gramotan// A= azido azetikoa ml tan. 7. Irabiatu eta gero ordu erdiz utziko da mugitu barik, eta ondoren iragazi egingo da. Prest dago analisietarako. 8. Komeni da bigarren lixibiazioa egitea, lorturiko emaitzak konparatzeko. Oharra: 30 minutuak pasa eta gero, lorturiko likidoa oso zikin mantentzen bada agian disolbagarriak ez diren substantziak egon litezke eta kloroformoz egin beharko da disolbatzeko. 114 L. Analisiak Azido azetikoa 0,5 N jartzeko era
Botilatik hainbat datu aterako ditugu: Bolumena=1l, Masa molekularra=60,05 g, Kontzentrazio-maila=% 100, Dentsitatea=1,052 g/cm 3. Formulatik azken Hidrogenoa H 1 denez, Molaritatea eta Normalitatea berdinak dira eta, ordu an, Molaritatea kalkulatuko dugu. Azken Hidrogenoa H 2 balitz, 1Molarra= 2 Normala eta lorturiko emaitzak bider 2 egin beharko genituzke. Gure kasuan 0,5 N=0,5 M. a) Botilaren barneko disoluzioaren pisua: P=V*d=1.000*1,052=1.052 g Disoluzioa % 100 purua denez , 1.052 g da azidoaren pisua, bestela purua dena kalkulatzeko biderkatu beharko genuke *%a. b) Likidoaren mol kopurua kalkulatuko dugu orain:
60,05 g 1 mol 1.052 g X=17,518 mol edo 17,518 Molar c) 17,518 mol 1000 cm 3 0,5 mol X=28,54 cm 3 pur u hartu behar dugu 1 litroraino urez osatzeko.
Hainbeste interesatzen ez bazaigu, erdia har dezakegu eta ½ litroraino osatu...
Lixibiazioa 115 Bioanalisi homologatuak
Gaur egun, hondakin arriskutsuak detektatzeko bakterioen bitartezko analisiak gero eta erabiliagoak dira. Analisi horiek ekotoxikotasun-test a eta materia inhibitzailekoak dira.
Ekotoxikotasun-testa. Analisi horretan Photobacterium phosforeum deituriko bakterioa erabiltzen da. Bakterioa horrek, barnean daukan luciferina-luceferasa entzimari esker, argia emititzen du ( bioluministzenzia ). Analisia egiteko lehenengo eta behin, erreaktibo zuri batekin kontaktuan jarriko da bakterioa. Er reaktibo honek ez du laginaren parterik. Momentu honetan emititzen duen argia neurtzen da. Ondoren analizatu nahi dugun laginarekin kontaktuan jarriko da, eta osagai kutsagarri edo toxikoak baditu, bakterioak emitituko duen argia txikiagotu egingo da. Best e neurketa bat egiten da gero, eta taula batzuen bitartez jakingo dugu zenbat mg/litro izango duen gure laginak. Toxikoa Ez Toxikoa 3000mg/l 200 (oso toxikoa ) 4000 (ez toxikoa)
Materia inhibitzailekoa. Bigarren bioanalisian bakterioa be ra erabiltzen da. Horretan finkaturiko argitasun kopuru bat txikiagotzeko behar den laginaren kontzentrazioa neurtzen da...
L. Analisiak 116 Substantzia lipofiloak (koipearekiko afinitatea dutenak)
Materiala:
• 3 g lurzoru • Iragazkia • 2 hauspeaketa ontzi (50 ml koa). • Labea • 10 ml ko pipeta • Silikagelezko sikagailua • Pentano (C 5 H 12 )
Helburua:
Praktika honetan lurzoruaren koipearekiko afinitatea duten substantzien ehunekoa kalkulatuko dugu. Pentanoaren bitartez partikula horiek kenduko dizkiogu lurzoruari eta gero lehortzearen bitartez pisatuko ditugu. Afinitatea: koipean disolbagarria dena
L. Analisiak 117 Praktika egiteko prozedura:
1. Lurzoruaren laginaren 3 g pisatu (P l) eta hauspeaketa ontzi batera bota. 2. 3 aldiz 10 ml pentanoz erauzi (atera). Horretarako, lagina daukagun hauspeaketa ontzira pentanoa botatzen da, eta momentu batean irabiatu eta gero, likidoa pisatutako beste hauspeaketa ontzira (P h) botatzen da. Prozesua 2 aldiz errepikatuko da, eta utzitako laginera beste 10 ml pentano botako da. 3. Hauspeaketa ontzian bildutako pentanoa iragazi egiten da eta lortutako likidoa (lipofiloak +pentanoa) labean sartuko da erabat lurrindu arte. Ondoren silikagelezko lehorgailura sartuko da minutu batzuetan edukitzeko. 4. Erabat lehortutako lipofiloak eta ontzia pisatu egiten dira (P lh ) eta formula hau aplikatuko da:
P lh P h Substantzia lipofiloak = * 100
P1
Onargarria den substantzia lipofiloen gehienezko balioa % 4 da
L. Analisiak 118 Materia organikoa
Materiala:
Lurzoru lagin lehorraren Goilaretxoak Pisagailua 1g (<250 µm) Bureta Ur distilatua 500 ml ko Erlenmeyer Hauspeaketa ontziak Beste tresna batzuk. matrazeak Pipetak Erloju beirak Irabiagailu magnetikoa
Erreaktiboak: 49,05 g potasio dikromatoa 1N (K 2Cr 2 O 7). uretara bota 1l raino, eta urez marra arras zuzenean ipini. Argitik babestu. Difenilamina eta sulfurikoa disoluzioa: 20 ml uretan 0,5 g difenilamina bota eta ondoren 100 ml sulfuriko gehitu. Argitik babestu. Fenolftaleina ere erabil daiteke. Sulfato ferroso amonikoa (Möhr gatza) 0,5N . 20 ml azido sulfuriko kontzentratu, 800 ml ko uretara bota. Ondoren 196,1 g (SO 4)2Fe(NH 4)2.6H 2O nahastu litro bateraino ur distilatuaz diluituz. Argitik babestu. Azido sulfuriko kontzentratua (% 96) . Azido fosforiko kontzentratua (% 85).
Helburua: Praktika horren helburua lurzoruko karbono organikoaren kopurua kalkulatzea da. Laginaren karbonoa, sulfuriko disoluzioan dagoen potasio dikromatoaz oxidatuko da. Ondoren, erreduzitutako potasio dikromatoa kalkulatuko da eta erreduzituta geratu ez dena sulfato ferroso amonikoz baloratuko da.
119 Beste bat Praktika egiteko prozedura:
1. Erlenmeyer batean 0,2 1g bitarteko lurzoru lagina txikituta, galbahetuta, lehor(tuta) eta <250 µm koa hartu ( P). Materia organiko asko dagoela susmatuz gero, lurzoru gutxi hartu. 2. 10 ml potasio dikromato 1N ( m) gehitu. Ondo nahasteko mugitu behar da. 3. 20 ml azido sulfuriko kontzentratu gehitu poliki, eta mugitu bitartean (bero gehiegi ez sortzeko). 4. 30 minututan zehar utziko da lasai oxidatzen. 5. Minutu horiek pasa eta gero erreakzioa geldiarazi egiten da. Horretarako 200 ml ur distilatua gehituko da. Ondoren, 10 ml azido fosforiko kontzentratua botako da. 6. 4 edo 5 indikatzaile tanta botako dira (difenilamina+sulfurikoa) 7. Bureta baten bitartez, balorazioa egingo da Möhr gatza erabiliz. (m´=kontsumitutakoa*Normalitatea) 8. Azkenean, lurzoru lehorrarekin erlazionatuko dugu laginean dagoen materia organikoaren kopurua (emaitza ehunekotan kalkulatuko dugu) ondorengo formularen bitartez:
0,003*k 1* k2*(m-m´) M. O. = *100 P P= lagin lehorraren hartutako pisua K1=materia organikoan dagoen batezbesteko karbonoa (1,72) K2= potasio dikromato era hotzean erabiltzean jarri behar den konstantea (1,29) m= gehitutako potasio dikromatoaren milibaliokideak (10ml*1N) m´= kontsumitutako Möhr gatzaren milibaliokideak (kontsumitutakoa*0,5N) 120 L. Analisiak Kloruro-kopurua lurzoruan
Materiala:
• Erlenmeyerrak • Topazio koloreko • Zilar nitratoa • Matraze aforatuak ontzia (argitik • Azido sulfurikoa • Pipetak babesteko) • Bureta • Ur distilatua • Goilaretxoak • Potasio kromatoa
Erreaktiboak:
• Potasio kromatoa %5ean: 5g potasio kromato 50 ml ur distilatutan disolbatu eta, iraunkorra den kolore gorri argia lortu arte, zilar nitrato tanta batzuk bota. Ondoren iragazi eta 100 ml raino ur distilatuz marraz arras jarri. • Zilar nitratoa 0,005 N: 0,8495 g zilar nitratoa uretan disolbatu eta osatu 1l raino. Argitik babestu topazio koloreko ontzian. • Azido sulfurikoa 0,01 N:
Prestaketa hemen
121 L. Analisiak Helburua:
Praktika horren bitartez, lurzoruko Cl ioiak Ag+ ak hauspeatuko ditu. Na Cl + Ag NO 3 AgCl + Na NO 3 Azken puntua Ag 2CrO 4 ak hartuko duen kolore gorriak adieraziko du. berau balorazio erreakzioan eratzen da, K 2 Cr O 4 eta Ag NO 3 ren arteko erreakzioan, hain zuzen ere. K2CrO 4 + 2 Ag NO 3 Ag 2CrO 4 + 2 K NO 3
Praktika egiteko prozedura:
1. Lagin lixibatuaren 10 mLhartu. (V´) 2. Azido sulfuriko 0,01 N gehitu pH=4 lortu arte. 3. Gehitu prestaturiko potasio kromatoaren tanta batzuk (4 gutxi gorabehera). 4. Zilar nitratorekin baloratu kolore gorrira pasatu arte. 5. Balorazioan zenbat mL erabili behar izan den apuntatu eta formula hau aplikatu. (V) V= gastaturiko zilar nitratoa 35,5 x 1.000 x V x N V´= laginaren bolumena Kloruroak mg/l= N = z. nitratoaren Normalitatea V´
Onargarria den kloruroen gehienezko balioa 2000 mg/l da.
122 L. Analisiak Azido sulfurikoa 0,01 N jartzeko era
a) Botilan ditugun datuak hauexek dira: D=1,84 g/cm3, Kontzentrazioa= % 95, Bolumena=1l eta masa molekularra= 98,08. Honela egiten dira kalkuluak prestaketa egiteko. b) Formulan azken H H 2 denez, Molaritatetik Normalitater a pasatzeko bider 2 egingo dugu. 1Molarra= 2Normala 0,005 M=0,01 N c) Botilaren barneko disoluzioaren pisua: P=V*d=1000x1,84=1840g. % 95 purutasuna duenez, bider 0,95 = 1748 g. H 2SO biderkatu beharko dugu. d) Orain likidoaren mol-kopurua kalkulatuko dugu: 98,08g. 1 mol 1748 g. x=17,82 mol edo 17,82 Molarra. e) 17,82 mol 1000 cm 3 0,005 mol x=0,280 cm 3 hartu beharko ditut purua 1 litroraino urez osatzeko.
Hainbeste interesatzen ez bazaigu, erdia har dezakegu eta ½ litroraino osatu edo alderantziz...
Kloruroak 123 Sulfatoak lurzoruan
Materiala:
• Portzelanazko arragoa • Iragazpaper bereziak • 1.000 ºC ra heltzen den labea • Ontziak...
Helburua:
Lurzoruko sulfato anioien kopurua kalkulatzea. Horretarako, lixibiatua ingurune azidoan jarrita eta bario kloruroa gehituz, sulfato anioiak bario sulfato moduan hauspeatuko dira.
Erreaktiboak
• Azido klorhidrikoa 3M • Bario kloruroa % 10ean: bario kloruroaren 25g ur distilatu 250 ml tan disolbatu. • Zilar nitratoa 0,1N=0,1 mol/l .
124 L. Analisiak
Praktika egiteko prozedura:
1. Hauspeaketa ontzi batean, lixibiatuaren 200 ml bota. 2. Azido klorhidrikoa bota pH=4,5 5 lortu arte eta ondoren 1ml gehiago gehitu. 3. Lorturikoa irakiten jarri eta aldez aurretik beroturiko bario kloruroa bota bario sulfato osoa h auspeatu arte. 4. Dena bero mantendu ordubetez, eta ondoren poro txikiko iragazkitik pasa. 5. Hauspeatutakoa (iragazkian dagoena) ur beroz garbitu, biltzen den uretan kloruroak desagertu arte. Azken hori ikusteko, garbiketetatik hartutako ura zilar nitratoarekin nahastuko da. Erreakzionatzen ez badute, ez daude. 6. Iragazkia, pisatutako portzelanazko arragoan jarriz, 800 ºC tan dagoen labean sartuko da kaltzinatu arte. Kontuz, iragazpaperak surik har ez dezan. Iragazparer kaltzinatuaren pisua datua da eta hartutako pisu osoari kendu behar zaio. 7. Silikagelezko lehorgailuan ordubete utzi eta ondoren pisatu. 8. Azkenik honako formula hau aplikatu:
0,4115 x P x 1.000 P= Hauspeatutako bario sulfatoaren pisua (mg) Sulfatoa mg/l = V= laginaren bolumena ml tan V Onargarria den Sulfatoen gehienezko baloa 2.000 mg/l da.
125 L. Analisiak Metal astunen erauzketa Aqua Regiaren bitartez: artsenikoa, kadmioa, kobrea, merkurioa, nikela, beruna, zinka
150 µµµm-ko galbahez galbahetutako 3 g lurzoru hartu Aqua regia
0,5-1 ml ur, 21 ml HCl eta 7 ml HNO 3 gehitu Erreakzio baloian ondo nahastu
15 ml HNO 3 gehitu berotu barik 16 orduz geldi utzi
Karbono organikoa O,5 g tik gorako 0,1 g bakoitzeko 1 ml HNO gehitu. Beti ere <10 ml >0,5 g? 3
2 ordutan errefluxuan berotu Erreakzioa bukatu arte utzi
Hozten utzi
Iragazi
Metal astunak analizatzeko aterakin Absortzio atomikoko espektometria likidoa
Beste bat 126 Metal astunen onarpen-maila
Lurzoruan Aterakinean Ar : 2.000 mg/kg lurzoru lehor Ar: 1,0 mg/l Cd: 1.000 mg/kg lurzoru lehor Cd: 0,2 mg/l Cu : % 6 Cu: 2,0 mg/l Cr : % 5 Cr VI: 0,1 mg/l Hg : % 0,250 Cr osoa : 2,0 mg/l Ni : % 5 Hg : 0,05 mg/l Pb : % 5 Ni : 1,0 mg/l Zn : % 7,5 Pb : 1,0 mg/l Zn: 5,0 mg/l
L. Analisiak 127 BIBLIOGRAFIA
IHOBEren “INVESTIGACIÓN DE LA CONTAMINACIÓN DEL SUELO” bildumako “TOMA DE MUESTRAS” liburua . IHOBEren “INVESTIGACIÓN DE LA CONTAMINACIÓN DEL SUELO” bildumako “ANÁLISIS QUÍMICO” liburua .
128 EGILEA: Josu Notario Gorostidi
129