Aardrijkskundige Namen in Nederland
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
WOORDENLIJST VOOR DE SPELLING DER AARDRIJKSKUNDIGE NAMEN IN NEDERLAND. wOORDEN LIJST VOOR DE SPELLING DER AARDRIJKSKUNDIGE NAMEN IN NEDERLAND, SAMENGESTELD DOOR DE AFDEELING "NEDERLAND" VAN HET DEAFDEELING "NEDERLAND" .... A NI ST E R D A NI. - C. L. B RIN K NI A N. Het Nederlandseh Aardrijkskundig Genootschap behoudt het tOl! zicht op de uitgaaf van alle eventueelI! volgende drukken. VOO R B E R I C H T. Eene beslissing door Gedeputeerde Staten in Zeeland omtrent de spelling van plaatsnamen genomen, gaf aanleiding dat hierover een debat werd gevoerd in de zitting van de 2e Kamer der Staten-Gene raal dd. 15 Maart 1880. De afdeeling .Nederland" van het AardIijkskundig Genoot.schap, zich ten doel stellende om in het bijzonder de kennis van het Vader land te bevoq:Ieren, vreesde dat de uitgesproken meeningen zouden leiden tot eene nog grootere willekeur in de spelling der aardrijks kundige namen, dan zich thans reeds voordoet. De leden dier af deeling bepaalden zich daarom niet tot eene onderlinge bespreking dezer aangelegenheid, maar besloten in hunne bijeenkomst dd. 2~i Maart 1880, aan het Bestuur van het Aardrijkskundig Genootschap voor te stellen, om eene algemeene woordenlijst van de NederIandsche aardrijkskundige benamingen te doen vervaardigen en uitgeven. Wel wisten zij dat de letterkundige afdeeling der Koninklijke Academie van Wetenschappen in 1864 met medewerking der Regee ring eene lijst van Nederlandsche plaatsnamen had uitgegeven, maar hoe verdienstelijk ook samengesteld en hoe logisch ook bewerkt, zij drong niet door in het gebruik: eensdeels wegens de beperkte verspreiding van het boekske, voorts om den minder practischen vorm daaraan gegeven, wijl de provinciën afzonderlijk zijn behandeld en er geene nadere aanduiding der plaatsen in gevonden wordt, eindelijk omdat genoemde lijst werd saam gesteld alvorens de nieuwe spelling van de Heeren De Vries en Te Winkel algemeen toegepast werd. De laatste is nu, na 20 jaren, vrij algempen in gebruik, maar nog steeds is de lijst van plaatsnamen zoo goed als in niemands handen. VI Het overleg van de leden der afdeeling llNederland" met het Bestuur van het Aardrijkskundig Genootschap leidde tot bevredigende uitkomsten, en wel tot het benoemen van twee commissiën, die beide haar omvangrijke taak aanvaardden. D.e eerste commissie, bestaande uit de heeren Dornseifllen, Naber, Rogge en Kern, belastte zicn met een geschiedkundig onderzoek omtrent de Nederlandsche aartlrijkskundige namen, stelde zich dadelijk in be trekking met ver~chillende deskundigen in den lande en deelt in het Tijdschrift van het, Genootscha p, met eene afLOnderlijke pagineering, alles mede wat haar belangrijk voorkomt en van onderscheiden zijden toest~oomt. Bijzonder vermeldenswaardig is onder anderen het artikel van den heer WinkIer over de Friesche plaatsnamen, opgenomen in de tweede aflevering van Deel VI (Maart 1882). De tweede commissie, bestaande uit de leden van de afdeeling llNeder land", nam op zich om op eenvoudige wijze, door eene oordeelkundige toepassing van de regels der nieuwe spelling, eene woordenlijst van aardrijkskundige benamingen saam te stellen, geheel ingericht op de wijze van de woordenlijst door Dr. De Vries en Dr. Te Winkel uitgegeven. Dat boekje zoU" goedkoop worden verkrijgbaar gesteld, en tevens dienst kunnen doen als klein geographisch woordenboek, waarin de gemeente" met het bevolkingscijfer, hare onderdeelen, de polders, de eilanden, de forten, de hoogten, de zandplaten. de wateren enz. konden worden opgezocht. Het werkje dat thans het licht ziet, is de vrucht van den arbeid der afdeeling, die hierachter eene eenigszins uitvollrige toelichting geeft van de wijze waarop zij de lastige, maar naar haar inzien hoogst nuttige en noodige taak meende te moeten ten uitvoer leggen. De groote zorg welke haar thans afgetreden Secretaris, de Ingenieur J. C. Ramaer, aan de technische bearbeiding der stof wijdde, acht zij verplicht in het juiste licht te stellen, als een gering bewijs van waardeering. Eenvoudigheid en eenvormigheid behoorden in de eerste plaats zoo veel mogelijk in acht genomen te worden. Geen overtollige zaken, als namen van enkele huizen, mochten worden opgenomen. terwijl bij het aang~ven van de soort, waartoe een geographische' naam be hoorde, het aantal soorten tot een minimum moest beperkt blijven. Somtijd~ vermeldt men b. v. als criterium van een dorp het aanwezig zijn eener kerk, als dat van eene stad of zij poorten en wallen heeft of gehad heeft. De vele uitzonderingen op dergelijke regels deden het VII beter achten, bij plaatsnamen de vermelding van stad, dorp of gehucht achterwege te laten. Evenzoo werd om der eenvoudigheid wille achter alle vaarten, rivieren, meren, enz. het teeken voor de aanduiding van water geplaatst. Alzoo werden de aanduidingen tot 10 soorten bl'perkt, te weten: dijk aangeduid door d. eiland » eil. fort » f. gemeente » » gem. hoogte » h. landstreek » I. overlaat » o. polder » » p. plaat » » pI. water » w. Namen zonder aanduiding zijn derhalve plaatsnamen, hetzij dan van steden, dorpen, gehuchten of buurten, allen onderdeelen van de daarachter opgegeven gemeente. De namen der gemeenten zelve zijn met vette letter gedrukt. De aanduiding der provincie waartoe de namen behooren, is als volgt aangenomen: Drente aangeduid door D. Friesland » F. Gelderland » » GI. Groningen » Gr. Limburg » L. Noord-Brabant Nb. Noord-Holland » Nh. Overijsel ), O. Utrecht » » U. Zeeland » Z. Zuid-Holland » Zh. Het stel.sel van spelling werd gekozen na overleg met en goed-' keuring van den heer Dr. De Vries. Men st~lde zich daarbij ten doel, noch te veel; noch te weinig van de gebruikelijke spellings wijze af te wijken. Men moest wanspellingen als Drenthe, Rucphen, Haelen, Cothen, HeiIle, enz., zoowel als spellingen welke blijkbaar tegen de nieuwe regels indruischen, als Beijerland, Overijssel, Vlagt wedde, enz., vermijden. VIII Echter ging het naar het oordeel der leden te ver, alle provincia lismen te weren. Ook de heer Winkier laat, terwijl hij Old wil vermijden, Ni,j bestaan, omdat dit al te veel bezwaren zou hebben. Spellingen als Oudenzaal, Hemelumer-Oudeferd b. v., meende men, drui schen te veel tegen het gebruik in, om het mogelijk te achten ze ingang te doen vinden. Het feit dat vele namen in Friesland, zooals Suawoude, Dantumawoude, reeds naar de algemeene Nederlandsche regels gespeld worden, duidt wel is waar voldoende aan, dat de spelling langzamer hand met het spraakgebruik verandert, maar men meende die ver andering niet te veel te mogen vooruitloopen. Anders is het b. v. met het stadje Borkelo, vroeger Borculó ge heeten. De juiste naam Borkelo (van Berkel) wordt in de streek zelve reeds meer dan Borculo gebruikt. Algemeen werd de c vervan gen door de k. zoowel bij den aa nvang van als midden in den naam; men schrijve dus in 't vervolg Kornjum, Dokkum; doch de x werd behouden. De verandering in ks van die letter, welke aan vele plaats namen een eigenaardig karakter geeft, werd te zeer afwijkende van de gebruikelijke spelling geoordeeld, geheel in overeenstemming met de zienswijze van Dr. De Vries. Met het voorstel van den heer Winkier , om Eangwirden, Peasens enz. te schrijven, kon men zich niet vereenigen . De klanken ea en ae komen in de Nederlandsche taal niet voor en men besloot hier voor den meest nabijkomenden klank te bezigen, d. i. hier voor ea en ae de enkele e, gelijk men immers ook wereld schrijft, al heeft de enkele e in dat woord een eigenaardige uitspraak. hl overeenstemming met een wensch van de bovengenoemde commissie der heeren Dornseiffen c. s. werd, in afwijking van het werkje del Koninklijke Academie van Wetenschappen, de uitgang 10 met één 0 gespeld, behalve bij het enkele woord Loo. Alle namen op werd, als Dorenwerd , werden met een d gespeld, als afkomstig van waard. Evenzoo Weerd, Nederweerd, Stevensweerd enz. Bastaardwoorden werden geheel op de wijze der heeren De Vries en Te 'Vinkei behandeld, en vreemde woorden, zooals Bocholz, Char lois, enz., behielden hunne spelling. De namen werden alphabetisch gerangschikt Jl3ar de eerste letter van het hoofdwoord; men zoeke dus St.-Kruis op Kruis, De Rijp op Rijp. Zoo min mogelijk is het onverbogen bepalend lidwoord in deze lijst opgenomen, want de gebruiker begrijpt lichtelijk wanneer hij dit er bij moet vermelden. IX Waar de naam aanvangt met het voorvoegsel Ter (= te der), is als stelsel aangenomen het woord te rangschikken bij de letter T; men kan toch Termunten , Ternaard enz. niet meer scheiden, en duidelijkheidshalve werd alleen vóór het met eene kapitale letter beginnend hoofdwoord een koppeIteeken geplaatst, wanneer de samen koppeling eene verkeerde uitspraak en dus verwarring zou kunnen aanbrengen; daarom geen Teraar maar Ter-Aar. Ter vermijding van het gebruik van weglatingteekens (') is de klinker aan het einde van den naam veelal verdubbeld; derhalve schrijft men Parregaaste,·meer en niet Parrega'stermeer. Voorts werd als regel aangenomen, om, waar een naam uit meer dan één deel bestaat (Nieuwe Maas enz.) en het voorvoegsel een bijvoegelijk naamwoord is, dat bij verbuiging verandering in den uitgang ondergaat, geen koppelteeken te bezigen. In ieder ander geval wordt het gebruikt, b. v. Nieuw-Beierland, Laag-Soeren. Ook moeten namen als Nieuwe-Niedorp, Oude-Schoot met het koppelteeken geschreven worden, daar hier aan geene verbuiging gedacht kan worden. Namen afgeleiil van persoonsnamen als De Cocksdorp, Hackfortsche Beek enz., behielden de bijzondere spelling. Dat in eelle woordenlijst als deze alle inconsequentiën niet dadelijk konden worden vermeden, spreekt wel vanzelf. Overigens is beproefd de bewerking zoo duidelijk en volledig mogelijk te maken, terwijl de nieuwste ges'evens zijn geraadpleegd. Achter elke gemeente is haar zielental volgens de volkstelling van 31 December 1879 geplaatst. Ten slotte mag niet worden verzwegen, dat op de medewerking wordt gerekend van alle autoriteiten en van het onderwijzend perso neel in Nederland om deze poging te steunen; zij heeft niets anders, maar ook niets minder ten doel dan eenvormigheid te brengen in de spelling der geographische namen, gelijk dit" wat de spelling van gewone woorden betreft, zoo uitnemend is beproefd en geslaagd onder de leiding van de heêren De Vries en Te Winkel.