PNG 41yia Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2192 Septemba 15 - 21, 2016 28 pes K1 tasol Independens Wantok Saplimen insait

...maski kantri i Planti manmeri i no winim 41 yias TAIM planti manmeri long PNG i amamas long seleberetim namba 41 indipendens de bilong kantri, Katolik Bisops Konfrens i lukim olsem planti manmeri i no kisim gavman kisim gavman sevis sevis na lukim divelopmen maski PNG i winim 41 krismas na risos i pulap. Jeneral Seketeri bilong Katolik Bisops Kon- frens, Pater Victor Roche, i tok planti gutpela divelopmen i kamap long PNG insait long dis- pela 41 yia tasol ol dispela divelopmen i kamap long siti tasol. “Yes, Gavman i mekim nupela rot, bris, skul na haus sik. Planti bilong dispela divelopmen i kamap long siti tasol,” Fr Roche i tok. Fr Roche i tok ol siti i lukim planti gutpela divelopmen i kirap tasol ol rurel ples na komyuniti we planti manmeri i stap long en, i no lukim gutpela gavman sevis na divelop- men. “Planti manmeri i save stap long ples na long rurel eria. Moa long 80 pesen bilong pop- ulesen i stap long rurel eria i no lukim gavman sevis na divelopmen,” em i tok. Ol Black Em i tok pasin nogut olsem pasin raskol, ko- rapsen na sanguma pasin i wok long kamap bikpela, wankain olsem arapela ol pasin nogut Brothers long komyuniti. “PNG i makim namba 41 indipendens de. Em i gutpela taim long yumi manmeri bilong kam raun dispela kantri i lukluk go bek gen long wanem Black Brothers i kam bek gen long ples we ol save laikim tumas na mekim olsem asples bilong ol. Black Brothers em wanpela popula ben ol samting yumi kisim long dispela 41 yia. long Wes Papua na i katim planti keset bilong ol wantaim ol naispela singsing bilong ol. Planti ol lapun bilong bipo na sampela ol namel man- “Kantri i gat planti save manmeri husat i go meri bai save gut long nem na hotpela sing bilong ol we save kamap long ol redio stesin bilong bipo long 1980 na 1990. Dispela ben i kam skul long bikpela skul. Namba bilong ol tisa, long PNG na pilai insait long 1980s taim ol mekim raun bilong ol. Nau ol kam bek long amamasim 41 yia long PNG long Pot Mosbi taim Gavana nes, dokta na arapela ol save manmeri i wok long gro i go moa. bilong NCD, Powes Parkop i askim ol. Tupela bilong ben memba i lusim laip bilong ol na wanpela i gat bikpela sik tasol ol tripela original ben “Dispela em i wanpela gutpela samting. memba i kam wantaim ol pikinini bilong ol. Ol ben memba i flai long Vanuatu, , Wes Papua na Jakata na kam bung long Pot Mosbi Tripela yunivesiti bilong gavman i nau op gen long mekim wanpela na bikpela so long amamasim 41 yia bilong PNG na ol pipel bilong Mosbi. Poto Stori Nicky Bernard. na dispela i helpim ol pikinini bilong yumi long go bek gen long skul,” em i tok. P2 Wantok Septemba 15 - 21, 2016 nius NSO statim DHS sevei trening long kantri Frieda Sila Kana i raitim kisim stori bilong ol mama, papa trening ol i mekim. Narapela tu- na pikinini. Insait long NCD bai ol i pela i bin kamap long yia 1996 na NESENEL Statistiks Opis (NSO) i kisim 35 haus na long olgeta hap 2006. Ol dispela kain sevei i save makim pinis ol opisa bilong bilong kantri ol i makim long kisim kamap namel long ol taim bilong wokim Demograpik na Helt Sevei 19200 haus olgeta. wokim nesenel senses. (DHS) long kantri stat long dispela Dispela sevei em i go wantaim Mista Koloma i tok, Demograpi mun. Ol i stat long holim ol tren- 2016 wol sevei bilong namba bi- na Helt Sevei em i sampel sevei ing bilong ol opisa bilong wokim long ol pipel moa long en ol mama tasol na em i minim olsem ol in- ol intaviu wantaim ol supevaisa na ol pikinini long helt na nutrisen. taviu lain bai i no inap go long ol- bilong ol long dispela wik Mande Olgeta toktok na stori we ol lain geta haus na olgeta hauslain long long ol bikpela senta bilong bai kisim na bungim i go long NSO kantri, no gat. Ol bai makim tasol kantri. bai kamap olsem as bilong ol gav- wan wan haus long ol wan wan Long Mande 12 Septemba, Ne- man na NGO na ol narapela lain distrik na kamapim piksa bilong senel Stetistisen, Roko Koloma i long yusim ol dispela namba na wanem kain hevi na sevis i stap bin opim trening bilong Sentral toksave bilong ol pipel long mekim long ol dispela ples. Provins na Nesenel Kepital sevei ol disisen bilong ol polisi na ol Dispela em i impoten sevei na tim. Sentral Provins i holim trening mani we bai ol i yusim long mekim NSO i laik tromoi toksave olsem ol long Dixie Bangalow long 14-Mail wok divelopmen. Wantaim ol risal pipel i mas klia long dispela na na ol i holim trening bilong NCD bilong dispela sevei ol intanesenel givim taim bilong ol long taim ol long Granville Hotel long 6-Mail. risetsa tu bai inap long yusim ol dispela lain i kam raun long haus I gat 26 man na meri husat i bin databes long wokim ol risets wok lain. Em i impoten long kantri kamap long trening bilong Nesenel Mista Roko Koloma, Nesenel Statistisen i toktok long ol lain i kisim tren- bilong ol. bikos ol gavman na ol narapela lain Kepital Distrik DHS trening, 13 ing long Granville Hotel long dispela wik. Poto: Frieda Sila Kana. Wok bilong intaviu sampel bai bilong helpim pipel bai inap long meri na 13 man. Dispela trening stat long Septemba 15 na wok tru mekim ol rait disisen long polisi na bai helpim ol intaviua na ol supe- we Nesenel Statistik opis i givim ol pela lain husat i kisim trening long bai stat long Oktoba na go pinis mani long sapotim ol divelopmen vaisa long lainim wei bilong toktok long mekim. olgeta provins long kantri bai go long mun Desemba, 2016. gol olsem Midium Tem na Sas- long ol pipel insait long sevei na Bihain long tripela wik trening ol aut long ol ples na setelmen we ol Nesenel Statistisen Roko Koloma tenebel Divelopmen Gols. long wei bilong pulimapim ol fom dispela lain wantaim olgeta nara- bai makim sampela haus we ol bai i tok dispela em i namba 3 DHS

Potape kamap ekting gavana bilong Hela Kot sistem mas stap em yet NUPELA ekting Gavana James Marape, memba em ol kaunsil bilong Hela Provins em i mausman bilong presiden LLG ileksen bi- memba bilong Komo- ol sios long long ol i bin feil o i no bin PRAIM Minista Peter O’Neill i tok Margarima, Francis provinsal asem- kamap gut aninit long lo, sistem bilong lo na kot insait long Potape. bli, Olene Yawai, na Suprim Kot i no luk- kantri bai stap strong na stap stret Ol 9-pela memba bi- na Presiden bi- save long ol. sapos kot sistem em i indipenden long Hela Provinsal long Pori LLG, Long las wik Tunde, na em i stap em yet. Asembli i votim Mista Charlie Apalu, i Suprim Kot long Waigani Mista O’Neill i tok strongpela na Potape i kamap nupela no bin go long i bin tokim Mista Potape stretpela kot sistem i save holim ekting gavana long asembli miting na memba bilong Ko- gut kantri na i save bringim divel- opmen taim ol manmeri na gav- Tunde long dispela wik. long makim nu- roba-Lake Kopiago, man i bihainim mama lo na arapela Memba bilong Ko- Nupela Gavana bilong Hela, Francis pela gavana. Philip Undialu, long go lo. roba-Lake Kopiago, Potape Hela Provinsal bek long ileksen bikos tu- Em i mekim dispela toktok long Philip Undialu, husat Asembli i gat 13 pela wantaim i no bin bi- asembli miting long Tari. Mande dispela wik taim em i opim Praim Minista Peter O’Neill inap long salensim em, i memba husat inap long hainim lo stret long Memba bilong Tari- wanpela bung bilong ol Sif Jastis bi- no bin go sindaun long vot. Arapela 5-pela kamap gavana. “Yumi mas luksave gut long gut- Pori na Fainens Minista, long ol Pasifik ailan kantri long Pot Mosbi. pela wok ol kot i save mekim. Planti manmeri i no save gut long Maru tokim Madang gavman long stretim hevi bilong lo na oda pastaim gutpela bilong kot sistem. “Kot sistem i stap na laip bilong manmeri i stap gut. Tasol yumi mas …na bringim ol investa apim level bilong edukesen long James G. Kila i raitim long lo na oda em bikpela tru long helpim ol wok manmeri long kot,” Madang na sapos provinsal gav- Mista O’Neill i tok. MINISTA bilong Tred, Komes na In- man i laik bringim ol investa long Em i tok planti nupela senis i wok dastri, Richard Maru i givim go wokim bisnis long Madang, em long kamap long teknoloji na dis- bikpela salens na tokaut stret long i mas lukluk moa long stretim ol pela i kamapim nid bilong apim ol lida bilong Madang provins hevi pastaim. Moabeta Madang level bilong edukesen long helpim olsem ol mas stretim hevi bilong lo gavman i mas redim plen bilong en ol wok manmeri. na oda pastaim long ol i askim long long wokim kamap mobail skwat “Teknoloji em i wanpela bikpela ol investa i go long provins bilong polis bareks long Madang long samting. Kot sistem bilong yumi ol. daunim hevi bilong lo na oda. mas luksave long dispela na senis Minista Maru i bin givim strong- Mista Maru i tokaut stret olsem wantaim nupela teknoloji,” Mista pela toktok bilong em long las wik em yet i marit long Madang O’Neill i tok. Trinde taim em i givim toktok bi- provins na em save go kam long Em i tok papa bilong em, Brain long em long opim Madang Inves- Madang long lukim ol tambu na O’Neill, i bin wok olsem mejistret men Samit. famili na em no save amamas long long Hailans long planti yia, na dis- Dispela samit em Madang Madang Gavana Jim Kas givim bilum long Minista Richard Maru. hevi bilong lo na oda long Madang pela taim em i bin luksave long gut- provinsal gavman aninit long pro- taun. pela wok kot sistem i save mekim. jek menesmen yunit bilong en ol i Stet Invesmen na Pablik Entaprais, pipel em ol gutpela lain bilonjg Dispela namba wan Madang In- “Papa bilong mi i bin wok olsem kolim Ramu Divelopmen Faunde- Anton Yagama na Madang gavana, stap isi, tasol ol lain bilong ol ara- vesmen Samit long las wik stat mejistret long Ialibu-Pangia, long sen (RDF) i go pas long en. Jim Kas i bin stap. pela provins husat nau i stap long long Trinde i go Fraide i lukim ol Mt Hagen na em i bin wok planti Long taim bilong opim samit Mista Maru i tok stret olsem ol setelmen arere na insait long bisnis na ol gavman i givim ripot bi- yia long Goroka. Minista bilong Petrolium na Eneji Madang taun i gat bikpela hevi i taun i wok long kamapim hevi long ol long wanem wok ol i “Mi bin luksave long gutpela na na Memba bilong Madang, Nixon stap yet long ol setelmen na ol ara- planti taim tumas na bagarapim mekim long provins na wanem namba wan wok kot sistem i save Duban wantaim Memba bilong pela samting. gutpela nem bilong Madang. tingting bilong ol long invesmen mekim long kantri bilong yumi,” Usino-Bundi na vais minista bilong Em i tokaut stret olsem Madang Em i tokaut stret olsem hevi bi- long provins. Mista O’Neill i tok. nius Septemba 8 - 14, 2016 Wantok P3 No ken larim ol Oposisen laikim Fiji na lenona kisim dinau NOKEN larim ol tasol i papa bilong PNG stretim hevi hariap OPOSISEN bilong PNG Mista Gavoka i luk- wantaim. Tupela minista Gavana bilong NCD, lenona bilong Angore welhet. Welhet 1A, A na Fiji i singautim tu- save olsem PNG i givim bilong tred long Fiji na Powes Parkop, i salen- PDL 8 i kisim ol samt- na B i stap long graun pela gavman long tok- sans long planti kampani PNG i mas toktok gut na sim Minista Maru na ing long dinau, wan- bilong Halapura, tok gut na stretim bilong Fiji long mekim stretim dispela PNG Gavman long lukluk pela lenona lida i tok. Imiki, Hurupali na dispela toktok bilong bisnis na inves long hevi,”Mista Gavoka i long ol maket long Esia Siaman bilong An- Pereke klen. tred. bikpela sais maket long tok. bikos Fiji em i liklik gore Wellhead Lead- “Dispela i mekim Bihain long Fiji i les hia. Mausman bilong PNG maket. ership Committee mipela i papa bilong long kisim sampela ol “Sapos Gavman bilong Oposisen, Ken Fair- “Populesen bilong Fiji (AWLC), Hari John welhet. Jastis Kan- prodak bilong PNG Fiji i no stretim gut tok- weather, i tok tupela em i liklik. Yu tok long Akipe, i givim dispela dakasi i luksave long olsem Ox & Palm, Trukai tok, i luk olsem ol dis- gavman bilong PNG na Indonesia long narapela tok lukaut long ol dispela. Mipela i Rice na Snax bisket, pela kampani bai kisim Fiji i no ken larim dispela sait bilong boda, ol i gat manmeri husat i wok tokim gavman pinis Minista bilong Tred, taim na ol bai no inap hevi i kamap bikpela. moa long 250 milien long givim mani, haia olsem lidasip bilong Komes na Indastri, long mekim gut,” em i “Mi laikim tupela gav- manmeri. Na ol i save kar, haus, na meri welhet bai stap long Richard Maru, i bin tok- tok. man long mekim wok. laikim tru ol prodak bi- long sampela ol man han bilong mipela Mista Akipe tok strong long pasim Mista Gavoka i givim Tupela gavman bilong long PNG. husat i giaman na tok yet,” Mista Akipe i tred namel long tupela strongpela tok lukaut PNG na Fiji i mas sin- “Filipins na Saina tu i ol i papagraun bilong na haus long sampela tok. kantri na stopim Fiji long long Gavman bilong Fiji i daun gut na toktok gut save laikim ol prodak bi- Angore ges fil. ol man husat i wok ol Em i tok dispela salim ol prodak bilong no ken strongim sait long stretim dispela long PNG. Ol i save Mista Akipe, husat i i papagraun bilong foapela klen na AWLC em i kam insait long long pasim tred, tasol i hevi. kaikai wankain kaikai Jeneral Menesa bi- Angore. i no gat wanpela PNG. mas sindaun gut na tok- “Ol bisnis haus na ol olsem yumi save kaikai. long Angore Special “Jastis Ambeng dinau long ol man- Mausman bilong Opo- tok wantaim ol opisal bi- pipel bilong yumi long “Namba bilong man- Purpose Authority Kandakasi i bin meri. sisen long Fiji, Iliame Ga- long PNG Gavman na tupela kantri bai kisim meri long Esia em i (ASPA), i tok sampela kamapim Oltanetiv “Sapos yu wanpela voka, i tok Fiji na PNG stretim dispela hevi. taim na kisim hevi sapos bikpela moa na i winim ol manmeri na ol bis- Dispiut Risolusen sevis provaida i givim wantaim i stap long “Dispela samting i no gavman i no mekim namba bilong ol man- nis manmeri long Lae, (ADR) long dispela yia dinau mani, dinau Melanesian Spearhead kamap asde tasol. Em i wanpela gutpela toktok meri long Fiji. Minista Simbu, Goroka, Ji- we em i painim 49 haia kar, hotel rum Group (MSG) tupela i no kamap nau tasol. Em long stretim dispela Maru i no ken westim waka, Wabag, Mt klen o ol wanpisin in- long dinau, na meri mas bihainim ol polisi bi- i kamap long taim, na hevi,” Mista Fairweather taim na kros o toktok Hagen, Mendi na Pot sait long Angore PDL long dinau, mi sori long tred aninit long em i nidim gutpela li- i tok. mo wantaim Fiji,” Mista Mosbi i wok long 8. tru,” Mista Akipe i MSG grup. dasip long tupela sait Long wankain taim, Parkop i tok. givim mani, kar, meri “Tasol foapela ken tok. Papa bilong Curtain Bros i dai MAN husat i bin statim biknem Lady Jennifer wantaim ol pikinini lusim em. konstraksen kampani, Curtain na olgeta wok manmeri bilong “Kampani bilong em i bringim Bros PNG Limited, i dai long Curtain Bros long PNG na Australia planti gutpela divelopmen long , Australia long las wik wantaim. PNG. Sir Mick Curtain i gat planti Sande apinun. “Mi makim maus bilong pipel bi- han mak long konstraksen na in- Sir Mick Curtain, husat i bin stap long PNG na Gavman na salim tok jiniaring indastri long PNG,” Mista long PNG long moa long 50 yia, na sori i go long meri bilong leit Sir O’Neill i tok. statim biknem konstraksen binis Mick, Jennifer Curtain wantaim ol Mista O’Neill i tok Curtain Bros i bilong em long hia, i bin sik long- pikinini, Peter, Louise, David bin kirapim planti wok long taim pela taim na i dai long Sande long Christopher na Sean. bilong konstraksen wok PNG LNG Sir Mick Curtain i stap long PNG moa long 50 yia. 3:30 apinun long Townsville haus “Sir Mick i bin mekim planti gut- Projek. sik long Australia. pela samting long kirapim kantri “Narapela bikpela samting em i motim PNG olsem wanpela gut- bek gen long hia,” Mista McGann i Krismas bilong em i bin 75 taim bilong yumi. Taim planti ol man- mekim, em i kirapim Motukea pela kantri bilong mekim inves- tok. em i dai. Meri bilong em Lady Jen- meri bilong Australia i go bek, Sir ailan, we gavman bai kamapim men. Minista bilong Sports, Justin nifer Curtain wantaim ol pikinini Mick i bin stap bek long PNG na bikpela intanesenel sip bris bilong “Long tingim em na riskpekim Tkatchenko, i sori no gut tru taim bilong em Peter, Louise, David, statim konstraksen kampani bi- kantri,” Mista O’Neill i tok. em, mipela bai pinisim sampela ol em i harim olsem Sir Mick Curtain Christopher na Sean i bin stap long em, Curtain Bros PNG Lim- Jeneral Menesa bilong Curtain bikpela projek em yet i bin laikim i dai. wantaim em long haus sik taim em ited,” Mista O’Neill i tok. Bros, Justin McGann, i tok PNG i Curtain Bros long mekim. “Mi laiksalim tok sori i go long i bin lusim laip. Mista O’Neill i tok Sir Mick em i lusim wanpela man strongpela “Em i no bin kam long Motukea meri bilong em na ol pikinini na ol- Praim Minista Peter O’Neill i wanpela strongpela poroman na man husat i save laik long apim 7-pela mun olgeta taim em i bin sik geta wok manmeri bilong Curtain salim tok sori bilong em i go long patna bilong PNG, na kantri bai nem bilong dispela kantri na pro- na mi sori tru olsem em i no kam- Bros. Wantok Septemba 15 - 21, 2016 P4 nius US kampani tokaut long wokim

masinJames G. Kila i raitim faktori long Madang Madang provinsal gavman i WANPELA bikpela kampani bilong givim pinis wanpela eria long not Amerika i tokaut las wik olsem kos rot long Madang we Power- em bai kirapim wanpela bikpela plus Grup bai wokim bikpela fak- faktori bilong en long Madang na tori bilong en. long wokim ol bikpela masin na Mista Lau i tokaut tu olsem ol konstraksen ikwipmen long salim bai go insait long wokim kamap i go ovasis. faktori o asembli lain na salim ol Nem bilong dispela kampani em prodak bilong ol i go ovasis. Ol bai Powerplus Grup Inc, na em i gat kirapim tu teknikel na divelopmen bikpela ol bisnis long planti hap senta bilong ol long Madang na long wol. kisim samting olsem 500 wokman. Jeneral Menesa na wanpela Em i no tokaut long hamas mani dairekta bilong Powerplus Grup invesmen ol bai putim long ki- Inc, Gerard Lau i bin i tokaut long rapim wok yet. plen na invesmen bilong ol long Tasol Mista Lau i tokaut olsem ol Madang Invesmen Samit long namba wan prodak bilong en long Jeneral Menesa bilong Powerplus Grup Inc. Gerard Lau i sanap wantaim Gavana bilong Madang, Jim Kas (raithan) Madang Risot Hotel las wik Fraide. maket nau em ol wil-loda, na Memba bilong Usino-Bundi na vais minista bilong Pablik Entaprais na Stet Invesmen, Anton Yagama. Poto: Tokaut bilong dispela bikpela in- ekskeveta, buldosa, egrikalsa James G. Kila vesmen i kirapim bel amamas long trakta, bekho, motogreida, krein, Stet ov Amerika (USA) long 2001. ejen bilong em i stap long moa Australia, Indonesia New Zealand, ol lain long Madang gavman long foklip na ol masin bilong brukim Mista Lau i tokaut olsem Power- long wan handet kantri long wol. East Timor, Solomon Ailans, Vanu- dispela bisnis kibung. OIgeta lain i ston. plus i winim bel bilong ol kastoma Ol bren o prodak em i wokim i atu, Fiji, Noumea, Tonga na ol ara- amamas tru na i tok em wanpela Powerplus Grup Inkoporeted i long USA taim em i wokim sam- winim planti awot pinis long wol. pela kantri. nupela kain invesmen long kamap bin stat pastaim tru long 1973 pela ol samting bilong ol US ami. Mista Lau i tok Powerplus Grup Em i tok egen bilong ol long long Madang provins. olsem wanpela kontraksen ikwip- Tude Powerplus i givim bikpela i luksave long ol maket we i wok Madang nau yet em John Kam- Mista Lau i tokaut olsem dispela men na speapats saplaia. Nau em sevis na prodak long kontraksen ik- long kirap insait long Pasifik na i bual, husat em menesing dairekta brens bilong kampani long i gro bikpela na i salim ol prodak na wipmen na sevim nids bilong plen long wokim faktori bilong em bilong Magro Motors long Madang ol i plen long kamapim ikwipmen bilong en long olgeta planti ol bikpela kampani long wol long Madang. Madang, husat i salim sampela ol em ol bai kolim Powerplus Pacific hap bilong wol. Powerplus Grup Em i tokaut olsem tude Power- Dispela faktori bai salim ol pro- prodak bilong Powerplus Grup nau Limited. em i ol inkopretim long Yunaitet plus Grup i gat ol lain wokman na dak bilong Powerplus i go long yet. Nupela Judisel menesmen sistem Charlpetson Koi i raitim long wanpela wik stat long bung wantaim ol narapela Mande dispela wik. kantri. Praim Minista i opim Pasifik OL het bilong Judiseri long Insait long dispela kon- I gat 15 kantri i stap insait Pasifik rijon i bung long prens ol jas bai toktok long long dispela Pasifik Judisel Pot Mosbi long Pasifik Jud- ol judiseri sistem long Konprens we Papua Niugini i Judiseri Konprens iseri Konprens 2016 insait Pasifik na ol rot bilong wok go pas long en. Charlpetson Koi i olgeta taim. Olsem Dispela konprens i stat raitim na mipela i mekim wantaim het tok ‘Enhancing ol nupela kot haus the quality of Justice in the Praim Minista Peter insait long ol Pacific’, o ‘Strongim kwaliti O’Neill i bin opim Pasi- provins long bilong Jastis long Pasifik’. fik Judisel Konprens kantri,” Mista Wantok niuspepa i laikim Sif Jastis Sir Salamo i tok long Mande insait O’Neill i tok. het tok i toktok long kwaliti long nupela Konvesen Em i tok judiseri ol eijen bilong Jastis Sevis na em i tok Senta long Waigani, sistem long PNG em insait long Madang, long mining bilong en olsem we olgeta jas bilong ol i indipenden na Ne- Kimbe, olgeta pipel i ken kisim jastis Pasik kantri i bin kam senel Eksketiv i no na i no ken wan sait. bung. save bosim em. Kundiawa, Wewak, Em i tok wanpela nupela Praim Minista i Praim Minista i Jiwaka, Tari, judisel keis menesmen ol i mekim toktok long toktok long ol Kiunga, Tabubil, Daru, kolim long keis doketing sis- opim konprens olsem salens long kantri tem ol i mas gat. na em i toktok long ol long sait bilong Kerema, Manus, Kavieng “Dispela judisel keis bikpela samting long teknoloji we judis- na Alotau long salim menesmen bai i senisim ples sait bilong judiseri sis- eri i nidim long niuspepa bilong mipela. bilong olpela we bai i mekim tem long PNG. bringim save bilong ol jas long mekim wok bilong Praim Minista Peter lo long ol pipel in- ol,” Sif Jastis Sir Salamo i tok. O’Neill i tok welkam sait long kantri. Mipela i laikim ol Eijen long Sir Salamo i tok dispela bai long ol jas long dispela “Yumi i mas i mekim na ol jas bai mekim 4-pela de Pasifik Jud- lainim ol pipel bi- distribiutim niuspepa long wok bilong ol yet na bai ol i isel Konprens. long yumi long dispela ol ples antap hariap wokim gut. Praim Minista i tok- kantri, ol yangpela tru! “Bai ol sif jastis i luksave tok long ol wok bilong manmeri na ol olsem ol jas i wokim wok bi- judiseri we gavman i sumatin long save Sapos yu ting yu em rait man o meri long long ol tru na insait long dis- mekim insait long gut long lo. Wan- pela keis doketing sistem,” dispela wok, ringim Sekulesen Su- kantri. pela bikpela salens Sir Salamo i tok moa. Em i tok gavman i Praim Minista Peter O’Neill em long sait bilong pavaisor bilong mipela long Fon: Tasol, em i tok dispela sis- bihainim wanpela nu- olsem judiseri sistem mas i ol nupela teknoloji i 325 2500 o Mobail namba: 7384 6688 o tem i nidim wanpela gutpela pela rot long kisim ol kot i go go long olgeta hap ausait wok long kamap olsem email i kam long: data –beis wantaim teknoloji long ol provins. long ol provins tu na i no ken Facebook na ol narapela,” [email protected] long sapotim. “Gavman i lukim nau lukluk long Sentral Gavman Mista O’Neill i tok. wolniusabc Septemba 15 - 21, 2016 Wantok P5 Ijip i larim humen rait ektivis i go fri Pasifik disabiliti meri i save OL i larim humen rait ek- bungim klaimet senis wari tivis, Ahmad Abdullah i go fri bihain long ol i bin holim Caroline Tiriman i raitim long rijon long kamapim ol with disabiliti, Ipul Powaseu em long tupela wik long Ijip. lo bilong helpim ol wantaim i mekim dispela askim long Ol i bin holim pasim Ab- WANPELA bikpela miting bi- ol dispela wari, long wanem, wanpela toktok em i givim dullah, em bosman bilong long ol meri i go het nau long solwara i bagarapim pinis ol long dispela konprens long Ijip Komisin bilong Rait na Brazil i harim olsem ol meri ples we ol i save mekim klaimet jastis. Fridom (ECRF), long haus bi- bilong Pasifik i gat wari long gaden klostu long ples long Samting olsem 2,000 meri long em pastaim long wan- bodi bilong ol o stap wan- nambis o long ol liklik ailan. husat i makim ol rait bilong pela protes ol i bin plenim taim disabiliti we ol i wok Meri lida long People liv- ol meri na sosel jastis mu- long holim egensim trensfe long bungim em hevi bilong ing with disabiliti long Papua vmen i stap long dispela kon- bilong tupela ailan long klaimet senis i kamapim. Niugini na bot memba bi- prens long Salvador, biktaun Saudi Arebia long Epril 25. Nau ol i laikim ol gavman long Pacific People living bilong Bahia stet long Brazil. Ol i sutim tok long en long ol kain sas we em i ken kal- Wanpela man i holim poto bilong Giulio Regeni taim pipel i Solomon Ailan polis i laik abus long laip. sindaun ausait long embasi bilong Ijip long Rom las Fraide. Em ol samting olsem ki- man bilong Ijip na memba i tok larim i go fri bilong Ab- rausim ol Wol Woa 2 bom rapim tingting bilong ol bilong wanpela teroris grup. dullah i gutpela, i gutpela pipel long kamap vailens, Mohammed Lotfy,em ek- long ol i rausim ol sas ol i Caroline Tiriman i raitim Nu Silan, Canada na Yu- pait long hap na lusim planti singaut long rausim nau gav- seketiv dairekta bilong ECRF wokim long en. naitet Kingdom long rausim long ol dispela samting bi- OL LAIN bilong Royal ol bom we ol i no bin pairap long pait long graun na tu Solomon Ailan Polis Fos nau long Wol Woa 2. long ol solwara. Hilary Clinton i pilim sik na i wok long askim ol pipel Dispela wok bai stat long Polis Saiden, Hadley long tok save kwik sapos ol i wik bihain i go inap long Muna, i go pas long polis lusim 9/11 memoriel sevis painim ol bom long graun pinis long mun Oktoba. grup em i mekim dispela HILLARY Clinton i gat sik niu- bilong ol. Solomon Ailan i bin kisim wok na em i tokim Redio monia na i bin malolo liklik Askim bilong ol i bihainim taim stret long bikpela pait Australia olsem ol i laik long kempen bilong em bi- wok em polis wantaim long Wol Woa 2 taim ol lain rausim ol dispela bom long hain em i bin pilim sik las wik helpim i kam long ol ami bilong Amerika, Aus- wanem sampela pipel i save long taim bilong sevis long mansave bilong Australia, tralia, Jemani na Japan i bin dai long ol taim ol i pairap. tingim 15 yia bihain long teroris atek i bin daunim twin tawa long Nu Yok, Amerika PNG i mas kamapim ol long yia 2001 na kilim dai samting olsem 3000 pipel. Marin Konsevesen eria Misis Clinton i bin lusim Caroline Tiriman i raitim bihain tingting bilong wan- we ol i save yusim long seremoni na go malolo long pela meri bilong Australia kaikai, na tu long ol bikpela haus bilong pikinini meri bi- WANPELA mansave bilong long statim wok bilong bung bilong makim marit o long em. helpim ol pipel long Papua painim mani long helpim ol makim dai o makim taim bi- Oposisen bilong em long Niugini i lukautim gut ol pipel bilong PNG long lukau- long ol mama i karim ol resis long sia bilong US pres- trausel i askim strong ne- tim gut trausel. pikinini. iden, Donald Trump i gat 79 senel gavman long kamapim Ange Amon i tok em i laik Mista Magun i tokim krismas, i tok helt bilong Misis Clinton i no gutpela ol marine konsevesen eria mekim dispela wok long Redio Autralia olsem long Hillary Clinton i lusim 9/11 memoriel lotu sevis. long ol solwara bilong lukau- wanem namba bilong ol wik i go pinis em i bin helpim tumas na em i no fit long tim ol trausel. long PNG i bin go daun tru. wanpela man bilong Pomio kamap presiden. gutpela long holim sia bilong bel bilong em. Wenceslaus Magun bilong Trausel em i stap olsem long Is Nu Briten provins Tasol dokta bilong Misis presiden bilong Amerika. Ol ripot i tok i mas gat gut- Mas Kagin Tapani Associa- hap bilong kalsa bilong long statim ol kempen long Clinton husta i gat 68 kris- Ol ripot i tok Misis Clinton pela helt/medikal ripot long tion, wanpela envairomen planti pipel long Pasifik rijon lukautim ol trausel long ples mas, Dokta Bardack, i tok i bin pundaun long yia 2012 tupela kendidet, Misis Clin- grup i mekim dispela toktok wantaim long Papua Niugini bilong en. helt bilong Misis Clinton i bikos em i bin pilim pen long ton na Mista Trump. PNG 2017 ileksen sevei Guria long Tanzania John Papik i raitim Long taim bilong ileksen Dokta Leo Marai i bin tingt- pipel i save gat ol kain kain ing long kamapim wanpela i kilim 13-pela pipel WANPELA sevei o wok paini- tingting long givim vot bi- sevei long painim aut gut tru- maut long Papua Niugini long ol i go long wanem pela tingting bilong ol pipel nau i painim tingting bilong kendidet ol i save laikim long taim bilong ileksen. pipel long rot we ol bai vot long ilektoret bilong ol. PNG i save holim ol ileksen long ileksen long yia bihain Nau tupela akademik bi- bihain long 5-pela yia. Las 2017 long makim nupela long Yunivesiti bilong PNG taim ol pipel bilong kantri i palamen. Dokta Lawrence Sause na bin vot em long 2012. Ol Pasifik etlit i stap long Rio Paralimpik Gem Caroline Tiriman i raitim Klostu olgeta kantri long pela rana. wol i salim ol tim bilong ol Ipul Powaseu, meri i go PARALIMPIK Gem i bin stat long resis long dispela Gem, pas long People Living with Ol i bin pilim guria long Uganda bihain long 5.7 mak guria i bin kamap long Nsunga taun i stap tude wantaim opening sere- Rasia tasol i no stap long disabiliti long PNG na Pasifik long notwes bilong Lek Victoria. moni long Ro de Janero long Gem bihainim ol wari bilong rijon i stap long wanpela SAMTING olsem 13 pipel i ripot i tok. Ol ripot i tok Gret Leik rijon Brazil, wantaim ol kain drag. miting long Brazil. Em i gat dai pinis na 203 i kisim Samting olsem 10-pela i save gat planti guria, tasol ol samting olsem paiawok na Ol Pasifik Ailan kantri tu i ol dispela tingting bilong em bagarap long bikpela guria haus i pundaun na bagarap, i no save bikpela olsem dis- ol etlit i bin mas long Mara- salim ol paralimpik spot lain long spot na ol pipel i stap long mak bilong 5.7 i bin tasol no gat man i dai o pela i kamap nau, Ol i pilim cana stediam. bilong ol na PNG i salim tu- wantaim disabiliti. kamap long Tanzania, ol kisim bagarap. dispela Giolojikel Sevei i tok. P6 Wantok Septemba 15 - 21, 2016 heltnius ANGAU kisim ol

medikalANGAU Memoriel Kenyhercz i amamas saplaimekpas bilong ol wok haus sik long Lae i bin long lukim ol nupela we Australia i givim kisim ol medikal medikal samting na ik- long ANGAU. saplai na ikwipmen wipmen na sapotim Namba wan hap bi- inap long mani mak swok bilong givim long helpim i kam long bilong K2 milien i kam sevis. Australia i stat pinis na long gavman bilong “Mipela i amamas sampela moa infra- Australia, wanpela long Australia i sapo- straksa apgret i wok moa taim gen long tim ANGAU. Tupela bi- long kamap yet. stretim ol ples bilong long ol 4-pela wok. operesen tieta bilong Ol dispela wok em Ol i bin kisim ol ik- mipela i no bin save nupela operesen tieta wipmen bilong sekim wok inap tupela yia na wod, nupela dentis ol sikman na meri na bikos ol ikwipmen i klinik, na senis bilong long katim ol sikman bin bagarap na haus Lae Skul bilong long operesen na tu ol sik i no inap long stre- Nesing. wok samting bilong ol tim,” Dokta Kenyhercz Gavman bilong Aus- speselis long operesen i tok. tralia i wok patnasip tieta, ol wok samting Australia Hai wantaim PNG gavman bilong banisim old Komisen Kaunsela long kamapim gen okta na nes i wok long Christine Sturrock i ANGAU haus sik em operesen tieta na ol tokaut olsem dispela i hap bilong baileteral masin bilong wok. saplai em i wanpela divelopmen kopore- Sif Ekseketiv Opisa hap bilong ol medikal Ekting Dairekta bilong Nesing, Sista Concilia Amol, na Australia Hai Komisen Kaunsela Christine Sturrock, bilong ANGAU haus ikwipmen we i kam sen program wantaim ANGAU CEO, Dokta Christopher Kenyhercz na Ekting Dairekta Medikal Sevis Dokta Ruso Peroni wantaim ol sik, Dokta Christopher wantaim bikpela moa Papua Niugini. medikal ikwipmen saplai long ANGAU haus sik.

Ok Tedi na DWU statim wok plesmen program YWAM Sip bringim heltke DWU 3rd yia RHS sevis long Madang sumatin wantiam YWAM Medikal Sip, MV Pa- Kodineta bilong ol cific Link, nau i pinisim wok Frank Yagahe (putim bilong en long Madang orens ves) na Profesa Provins we em i bin Clement Malau wan- bringim 48,000 helt ke na taim OTML CEO Peter trening sevis insait long 8- pela mun em i bin stap long Graham na Tabubil hap. Haus Edministreta, MV Pacific Link wantaim Margareth Samei i ol volantia tim i bilong en i sanap long fran bilong bin go aut long ol ples long haus slip bilong ol Bogia, Sumkar, Madang na Rai Coast distrik na ol i man na meri sumatin. bringim ol sevis long mani mak bilong K4.6 milien. OK TEDI Maining Limited (OTML) bilong Westen provins. ol profesenel i painim isi long kam Dairekta bilong MV Pa- cific Link, Brett Curtis, i tok nau i wok bung wantaim Divine OTML Menesing Dairekta na CEO long dispela hap.” Mista Graham i ran bilong MV Pacific Link Word Yunivesiti long putim ol 3rd Peter Graham i tok olsem maining tok. long namba wan taim i go yia sumatin bilong Divain Wod Yu- kampani i gat gutpela patnasip “Mipela laikim olsem dispela ek- long Madang em i spesel. nivesiti (DWU) RHS Rurel Helt wantaim DPHL long menesim wok spiriens long Tabubil bai mekim ol “Planti pipel i kisim Saiens long wok plesmen program bilong Tabubil haus sik na long sumatin i laikim long kam bek gen helpim insait long 8-pela YWAM Medikal Sip MV Pasifik Link wantaim ol stat wantaim 10-pela man na 10- bringim klinik na pablik helt sevis long Westen Provins bihain long ol mun, olsem dispela meri, volantia kru bilong en. pela meri sumatin long las mun. long ol wokman na wokmeri bilong i greduet. Mi bilip ol dispela namba Luweng bilong KarKar ran bilong sip i kamap gutpela tu,” Ol dispela 20 sumatin bilong kampani na tu long ol komyuniti i wan lain sumatin bai kamap gut- Ailan, husat i gat wanpela hap skin i Mista Curtis i tok. Rurel Helt Saiens i bin go long Tabu- stap klostu long main. pela piksa,” Mista Graham i tok. kamap long ai bilong en inap long Ol narapela wok we ol i bin mekim bil long lainim wei bilong stap long Em i tok edukesen na helt em i Edministreta bilong Tabubil Haus lukluk gen bihain long em i kisim ai insait long dispela 8-pela mun em operesen antap long sip bilong long bringim moa long 5,803 imu- wok ples inap long 10-pela wik ol- namba wan invesmen bilong OTML sik, Margareth Samei, i tok wok mipela. geta. long komyuniti bikos kampani i gat plesmen program em i bin kamap naisesen o banis sut, 1,294 wok long “Luweng i painim hat long stop ol tit na helt promosen i go long Long strongim dispela program, bilip olsem ol pipel em i bikpela tupela yia i go pinis taim pastaim long tok tenkyu long dokta bilong OTML wantaim DWU i bin opim ol samting long laip bilong kampani. DWU Presiden, Fr. Jan Czuba i gat 5,293 pipel. mipela bihain long ol i bin rausim Madang Provins Dairekta bilong sumatin haus slip yunit long makim Mista Graham i salensim ol bikpela laik na visen long gat ol gut- dispela hap skin long ai bilong em. Helt, Markus Kachau, i tok wok bung dispela RHS Wok Plesmen Program sumatin long kamap helt ke profe- pela helt fasiliti i stap long ol rurel Em i isi long lusim tingting long wantaim YWAM Medikal Sips i i stat. senel na strongim ol long wok long ples we ol pipel i stap longwe tru wanem bikpela samting ai bilong strongim heltke wok long provins. Ol sumatin bai wok long Tabubil ol rurel ples i stap longwe long taun long ol sevis. yumi i save mekim long laip bilong “Patnasip bilong mipela wantaim haus sik, Tabubil Eben Klinik, 4-pela we i gat bikpela nid tasol ples bi- Em i tok wok plesmen program yumi, inap taim yumi lukim wanpela YWAM i kamapim bikpela sapot long main viles etpos, Matkonai helt long wok i no save gutpela tumas. em i wanpela praivet pablik pat- man o meri husat i bin aipas na i luk- helpim mipela long pinisim ol luk gen. Em i gutpela long lukim long bikpela wok insait long helt plen bi- senta arere long Tabubil Kiunga “PNG i sot long ol dokta husat i nasip bilong bringim ol pablik sevis ai wanem samting i kamap long laip Haiwe na Monfort helt senta long gat gutpela trening, ol nes na ol wantaim wanbel bilong OTML na long mipela. Ol helt woka bilong bilong Luweng. mipela i bin inap long wok wantaim Kiunga. helt eksetensen opisa long ol rurel DWU long yusim Tabubil Haus sik “Mipela i amamas long ol volantia Profesa Clement Malau husat i eria. bilong ol sumatin i ken wok. YWAM Medikal Sip heltke volantia husat i bung wantaim mipela long long bringim ol namba wan spese- bin opim DWU RHS wok plesmen “Mipela i amamas long sapotim “Long Janueri 2014 OTML i bin olgeta hap bilong wol, na tu long ol lais helt sevis long sampela ples we i program i givim tok salens long ol wok bilong DWU long bringim helt givim helt sevis menesmen bilong gutpela dona bilong mipela wantaim stap longwe tru long ol haus sik,” sumatin long ol i mas opim tingting ke edukesen bilong en wantaim ol Tabubul Haus sik i go long DWU,” Madang Provinsal Helt long wok Mista Kachau i tok. bilong ol long helpim ol rurel pipel fasiliti we bai mekim ol sumatin na Mis Samei i tok. wantaim mipela long mekim dispela Septemba 15 - 21, 2016 Wantok edukesennius P7 Wosera Gawi skul kisim

AlcatelDIGICEL wantaim Wosera tablet Gawi Distrik Divelopmen Atoriti i bin givim 200 Alcatel tablet kompiuta long 4-pela Salim Graun skul bilong Wosera Gawi Dis- trik long wik i go pinis. Kwanjiviak, Kunjingini, o Nogat? Serengwandu na Nungwaia NAU long dispela taim ol papa na mama Praimeri Skul. Wan wan skul i bilong graun i bungim planti salens. kisim 50 Alcatel tablet. Dispela Divelopmen i kam na i laikim graun na ol program bai kamap yet insait papa na mama graun i save driman i stap. long distrik bikos Palamen Bihain ol i save kirap nogut olsem graun bi- memba bilong distrik, Joseph long ol i stap aninit long wanpela lis. Planti Yopyyopy i gat plen long givim papa na mama graun i no save gat plen bi- aut moa tablet i go long 30 o long graun bilong ol. Ol i save graun i stap moa praimeri skul insait long na ol i yusim tasol na ol i no tingting moa. distrik. Long taim bilong tumbuna ol i luksave Digicel i givim ol SIM kat long olsem graun i save givim olgeta samting ol wan wan tablet. Kost bilong ol i nidim olsem na ol i save pren gut tru wan- tablet na SIM kat i stap long taim graun. mak bilong K100,000. Taim ol i laik mekim gaden ol i save tok- Digicel Menesing Dairekta, Shent Kiungui, Digicel Gavman mausman (raithan) i sekhan wantaim hetmasta bilong Kwanjiviak tok wantaim graun na taim gaden i redi na Mobile, Shivan Bhargava i tok, Praimeri Skul Cherumbim Waiu na memba bilong Wosera Gawi Distrik Joseph Yopyyopy i sanap taim ol i kisim namba wan kaikai ol i save “Mipela i amamas tumas long na holim tablet wantaim Senia tisa bilong skul. mekim kaikai bilong tok tenkyu. givim ol skul sumatin sampela Nau long dispela taim sindaun i no sans long gat ol samting bilong long skul strong long edukesen Waiu, i tok tenkyu long long dispela. wankain olsem taim bilong ol tumbuna. helpim ol long kisim skul na di- bilong ol insait long praimeri memba bilong Wosera Gawi, “Samting olsem 700 Nau planti yumi i hangamap long kago bi- velop.” skul yet.” Joseph Yopyyopy na Digicel sumatin i bin kamap na sanap long stua na ol kago ol i mekim long nara- “Ol dispela sumatin nau bai Shent McPhally Kiungui na PNG long bringim e-laibreri i long draipela san long lukim pela ples. Yumi lukim sindaun bilong ol inap go long intenet laibreri , e- Palamen Memba bilong go long ol rurel eria bilong dis- dispela samting i kamap na ol i pipel bilong ol arapela kantri na yumi Granary. Em i wanpela intenet Wosera Gawi Distrik Joseph trik bilong ol. amamas tru na smail,” Mista aigris. Dispela i givim tingting long yumi laibreri we i gat ol samting bi- Yopyyopy i bin go long givim ol “Ol dispela tablet bai helpim Waiu i tok. olsem ol samting i kam long graun bilong long edukesen olsem vidio, dispela tablet. Ol hetmasta, ol sumatin long wokim risets Memba Joseph Yopyyopy i yumi yet i rabis. harim toktok, buk, jeno na ol tisa, bod memba na ol papa- bilong ol, wokim ol asainmen tok olsem em i amamas long Olsem na sampela bilong yumi i save laik websait. mama bilong wan wan skul i bilong ol na ol stadi long redi Gavman i wok bung wantaim salim graun hariap tru. “Ol Alcatel tablet bai helpim bin kam bung wantaim ol opisa long ol bikpela tes bai kamap Digicel na Wosera Gawi Distrik Yumi lus tingting olsem graun em i no moa long 3000 sumatin insait bilong distrik, Is Sepik edmin- na tu long lainim samting long long bringim dispela program. olsem yam o taro o rais na tinpis we yumi long rijon long konek long in- istreta na ol bikpela edukesen olgeta de. Em i tok em i amamas long ken yusim nau na tumora bai yumi go tenet na long i gat inap samt- opisa long amamasim dispela “Em i namba wan kain samt- lukim ol sumatin na tisa i gat kisim nupela. Yumi lus tingting olsem ing we ol pikinini long ol de. ing i kamap long ol dispela skul infomesen long intenet we em graun em i no samting bilong wanpela narapela kantri i gat. Em bai Hetmasta bilong Kwanjiviak na ol papamama wantaim ol yet i no bin gat, taim em i bin man tasol. givim tingting long sumatin Praimeri Skul, Cherumbim tisa na sumatin i amamas tru stap long skul. Taim wanpela man i longlong na salim graun olgeta pipel insait long klen i save pilim pen. Bikpela hevi tru i save kam taim dispela DBTI opisa kisim Nesenel Setifiket IV man i luksave na i laik kisim graun bek. Em DON Bosco Teknikel Institut long ol kain kain teknoloji i taitim em yet pinis taim em i putim han- (DBTI) i bin givim wanpela Ne- long bihain taim,” mak bilong em long hap pepa. Planti taim senel Setifiket IV trening na As- Guillermo i tok. em i no save holim kopi bilong dispela hap esmen woksop inap long “Em i helpim mipela pepa. 6-pela de. long save long teknikel Em bai i sotwin raun long painim helpim DBTI i save sapotim Visen standet insait long PNG,” na olgeta rot em i bihainim i save salim em 2050 bilong kantri olsem na ol Raymundo i tok. i go long lukim loya. Nau em bai tuhat i save givim profesenel divel- “Mi laki long kisim dis- nogut tru bikos loya bai i sasim em bikpela opmen trening long ol opisa bi- pela trening na nau mi gat mani. Na taim em i no gat mani, loya bai i long ol. Stat long Ogas 29 i go save long kamapim wan- no inap mekim wok na narapela man ya i pinis long Septemba 3I, Joe pela trening program. Dis- go het nau long mekim wok antap long Lokes, Tim Lida bilong Monitar- pela trening i opim graun bilong em. ing, Ivaluesen na Risets Brens tingting na save bilong mi Planti papa na mama graun i save traim long Nesenel Trening Kaunsil Ol DBTI opisa husat i bin kisim NTC trening. long divelopim ol rait ases- long kisim graun bek tasol hat nau ol i save (NTC) insait long Laura Vicuña men bilong kain kain kom- go bek na wok olsem sekyuriti o klina o haus long DBTI Taurama Rot. pitensi o save long givim ol draiva long man i kisim graun bilong ol. Ol Dispela i bihainim namba woksop. Em i bihainim ol wei Ilektroniks Teknoloji; Ferds sumatin bilong mi,” Pagaurea i i no inap moa long mekim gaden long dis- wan pila o pos bilong PNG bilong NTC polisi na rejistre- Raymundo, IT Menesa; Julius tok. pela graun o go kisim pis long wara insait Visen 2050 we i toktok long sen,” Mista Lokes i tok. Pagaurea, Mentenens Fiting na Ol arapela teknikel instrakta long dispela hap. Sindaun bilong ol i senis Human Kepitel Divelopmen, Ol opisa husat i bin stap long Masining Teknoloji Instrakta na na ol trena bai kisim Nesenel na ol pikinini i stat long pilim pen nau. Jenda, Yut na Pipel Empawa- dispela trening em: Fredrick Wilmer Dumaya, Moto Vehicle Setifiket III long Trening na As- Graun em i no stap em yet. Em i pas tru men olsem i stap insait long Onaput, Man i go pas long Teknoloji Instrakta. esmen long mun Novemba wantaim yumi ol pipel. Olsem na yumi ken 1975 PNG Konstitusen. Teknoloji; Noel Guillermo, “Trening i bin hevi stret tasol long dispela yia. luksave taim yumi no rispekim na lukautim “Trening bilong ol wokman Risets na Karikulum Divelop- em i inapim tru nid bilong ol DBTI edministresen i bin graun gut, yumi tu save pilim pen. Yumi na wokmeri long lainim disain men Opisa; Jojo Siriban, Kom- opisa. Em bai helpim institut putim mani long sapotim dis- mas tingting gut! Salim graun o maski na divelopmen em i namba piuta Teknoloji Instrakta; Erwin long bringim ol nupela pela program long apgredim larim em i stap fri na yumi tu bai stap fri. wan tingting bilong dispela Napiza, Eria Het ov Ilektrikel na teknoloji program na ol sot kos institusen. Wantok Septemba 15 - 21, 2016 P8 bisnis

YPOMCCI holim bung Maru: Mani bilong long strongim netwok

OL yangpela manmeri husat bilong ol nupela yangpela i gat strongpela tingting na memba bilong dispela SMEMINISTA bilong Tred, go we?yia, K1 milien em spesel long helpim ol manmeri bikpela laik long mekim bis- samba i wok long gro na Komes na Indastri, Richard mani i stap insait long dis- long distrik bilong ol long Maru, i askim ol Memba bi- pela K10 milien na em mas statim nupela liklik bisnis,” nis i wok long bung aninit planti yangpela manmeri i long Palamen (MP) long go long helpim ol liklik bis- Mista Maru i tok. long Young wok long joinim dispela tokaut stret long wanem nis i gro. Mista Maru i tok Gavman Chamber of Commerce na grup. i plen long kirapim 450, 000 Industry (YPOMCCI). “Ol i save olsem ol bai samting ol i mekim long K1 Em i autim dispela toktok bisnis manmeri long kantri milien ol i kisim long long las wik long Jiwaka na dispela namba wan rot Presiden bilong dispela kisim bikpela benefit. fandim ol liklik bisnis o taim em i lonsim maikro long mekim dispela em tru grup, Chris Elphick, i tok as Semba bai helpim ol long SME. fainens kredit skim bilong long SME o liklik bisnis. bilong kamapim dispela kamap gutpela lida long bis- Mista Maru i tok dispela kisim dinau mani we “Mi amamas olsem grup em long hepim ol yang- nis. Mi amamas long lukim K1 milien i stap insait long Memba bilong Angilimp- Memba bilong Angilimp- pela manmeri long Pot planti manmeri i joinim dis- distrik sevis impruvmen Saut Waghi, Joe Koim, i Saut Waghi tasol i luksave Mosbi i kamap bisnis lida na pela grup,” em i tok. program (DSIP) mani ol MP ranim long helpim ol pipel long gutpela bilong statim Minista bilong Tred, liklik bisnis. kampani menesa long bi- YPOMCCI i save lukluk long i save kisim long olgeta yia, bilong em long statim bis- Komes na Indastri, “Mi no ting ol arapela hain taim. 6-pela eria: na as bilong dispela K1 mi- nis. Richard Maru memba i mekim dispela Long las wik Fonde, ol lien em long helpim ol liklik “Planti ol MP i no sapo- kain samting long helpim ol yangpela manmeri long bis- l Netwoking na pesenel bisnis insait long distrik bi- Em i tok insait long K10 tim ol manmeri bilong ol pipel i statim bisnis,” Mista nis sekta long Pot Mosbi i divelopmen; long ol i kisim helpim long milien ol wan wan MP i long mekim bisnis. Ol i no Maru i tok. bin bung. Ela Motors i bin statim nupela bisnis. save kisim long wan wan yusim gut dispela mani sponsaim dispela bung. l Ikonomik na bisnis de- Mista Elphick i tok as bi- velopment; Oil Search makim nupela dairekta long dispela bung long las BIKNEM oil na ges kampani Philemon, husat i risain wik Fonde em long l Edukesen na wokfos di- bilong PNG, Oil Search, i olsem dairekta bilong Oil kamapim netwok na velopmen; makim Mel Togolo i kamap Search. strongim poroman namel wanpela nupela dairekta bi- Taim Mista Philemon i long ol memba bilong dis- l Koporet gavanens; long kampani. bin lusim sia bilong Memba pela yangpela grup bilong Mista Togolo em i kantri bilong Lae long 2012 ne- l senel ileksen, Oil Search i bisnis lida na menesa. Komyuniti rilesens; na menesa bilong Nautilus “Dispela Young Chamber Sosel welfea. Minerals na em i wanpela bin makim em i kamap dairekta. em i wanpela sab-komiti bi- senia bisnis lida long PNG. Long bipo long yai 1992, long POMCCI. Em i save Ol manmeri husat i go pas Em i gat ekspirens long Mista Philemon i bin stap menesim bisnis long PNG, Mel Togolo…nupela givim ol trening na skul tok- long Young Chamber em ol: Bart Philemon…lusim wok dairekta bilong Oil Search. Australia na Solomon Is- dairekta tok na lukluk long kamapim Presiden Materua Mista Lee i tok tenkyu lands. bikpela wok olsem dairekta long gavman na kampani ol nupela na yangpela Tamarua (bilong SP Brew- long wok Mista Philemon i Mista Togolo em i wan- long sampela bikpela kam- wantaim. jeneresen bilong bisnis ery), Seketeri Lesieli Taviri bin mekim stat long yia No- pela bilong ol bikman I ki- pani long PNG. Siaman bilong Oil Search, menesa na lida long Potr (bilong Origin Energy) na vemba 2012 taim ol i bin rapim PNG Business Council Mista Togolo i gat planti Rick Lee, i tok Mista Togolo Mosbi,”Mista Elphick i tok. Tresera Nellie Tetaga (bilong makim em dairekta bilong na em i holim arapela yia ekspirens long wok bi- bai kisim ples bilong Bart Oil Search. Mista Elphick i tok namba InterOil). ExxonMobil na Oil Search baim ofso laisens Bikpela oil na ges kampani bilong painim oil na ges long solwara, i no ergy em i CHOOC bilong Saina, na Taim ol dispela tripela kampani i Holdings, JX Nippon Oil and Gas Ex- Amerika, ExxonMobil na biknem oil long graun. Ol kampani bilong Gini Energy yet bai holim 20 pesen. pinisim dispela fam-in agrimen we ploration, Mineral Resources Devel- na ges kampani bilong PNG, Oil painim oil na ges o ol eksploresen ExxonMobil bai kamap opereta Gini Energy bai wanbel long salim opment Company, na Petromin Search, i baim tupela ofso laisens kampani i save kisim dispela laisens bilong dispela laisens. Dispela PPL aut 80 pesen raits o onasip i go aut PNG i patna long en. long solwara. long Dipatmen ov Petrolium na laisens eria i stap 150 kilomita saut long Oil Search na ExxonMobil, Gav- PNG LNG Projek em i wanpela ExxonMobil na Oil Search i baim Eneji. long Pot Mosbi na em i stap long man bilong PNG aninit long Dipat- bikpela ges projek we i gat bikpela tupela ofso petrolium prospekting Gini Energy i salim 40 pesen bi- solwara i dip no gut tru. men ov Petrolium na Eneji bai ges prodaksen na prosesing fasiliti i laisens (PPL) long solwara bilong long ofso laisens PPL 373 na PPL Sais o bikpela bilong dispela tu- mekim laspela disisen aninit long lo. kamap long Hela, Sauten Hailans na Gulf of Papua we Gini Energy bilong 375 i go long ExxonMobil na Oil pela laisens eria em i 24,936 skwaia ExxonMobil em i opereta bilong Westen Provins na salim ges i kam Saina i bin holim. Search. kilomita na dip bilong solwara em i PNG LNG Projek join vensa we Oil long Sentral Provins. Ofso PPL em i laisens bilong Mama kampani bilong Gini En- stap namel long 1000-2500 mita. Search, Santos, Kumul Petroleum independens2016 Septemba 15 - 21 , 2016 Wantok P9 Goroka So 2016 pulim planti turis Loutova Siapea i raitim slip em i pulap tru, tasol moa turis long dispela so. i save patna wantaim mipela long i go pas long kirapim das wantaim i wok long i kam yet. “Dispela tripela de so we bai stat putim so olsem Ramu Egri Limited ol lokal hit song bilong em olsem, OL lokal na intenesenel turis i Siameri bilong Goroka So Sosaiti long independens de long dispela o Ramu Suga, Ela Motors, Cocoa ‘Meri masalai’ na ol arapela moa. kapsait i go nau long lukim Karen Hargrivs i tok, dispela Fraide i pulim pinis planti turis bi- Cola Amatil, SP Brewery, Rais In- Ol ogenaisa i bilip olsem moa bikpela Goroka na Isten Hailans namba 52 so bai i kamap narakain long ol bikpela ovasis kauntri dastri na ol arapela bisnis haus tu long 200,000 pipel bai kamap long so we bai kamap long dispela In- liklik long ol arapela so, long olsem Swisalen, Japan, Saina, Aus- husat bai kamap na putim ol samt- lukim dispela 3-pela de so. So bai dependens wiken. wanem moa long wan handet tralia, Inglan, Amerika, Nu Silan, ing ol i save kamapim long en”, stat long Fraide 16 Septemba na Ol ripot Wantok Nius i kisim long singsing grup husat bai i kam yet Midel Is na ol arapela kantri tu. Hagrivs i tok. bai pinis long Sande 18 Septemba. dispela wik i soim olsem ol hotel, long olgeta 23 provins long kantri “Na mipela i amamas tu olsem Long sait bilong empi tieta, king motel, ges haus na ol arapela haus i putim nem pinis long singsing planti ol bikpela kampani tu husat bilong Tolai rok, Leonard Kania bai US Embesi skelim save bilong ol PNG jenelis Frieda Sila Kana i raitim tingting olsem wanem wok bi- long midia long kantri. YUNAITET Stets (US) Embesi long “Yupela ting ol nius ripota bai Papua Niugini i wok long holim ol stap olsem ol referi? O yupela sotpela trening bilong ol PNG ting olsem midia i mas mekim midia long wei bilong kisim nius wok bilong en olsem namel man bilong ranim ol politik long bilong kirapim ol tok pait o dibeit kantri, insait long Pot Mosbi long ol bikpela toktok bilong Laibreri, Ameriken Kona. kantri?” Mista Maybury i tok. Long wik Fonde, namba tu bos Wankain olsem sampela bi- bilong US Embesi long kantri, long ol pablik insait long dispela Ol Katolik TVET sumating. Deputi Sif ov Misin, Joel Maybury bung, Mista Maybury i tok em i i bin i bin kirapim tingting bilong ting olsem ol nius ripota bilong ol nius ripota na ol pablik long kantri i save mekim gutpela wok Ol Katolik TVET skul stap long mak bilong pas wanem kain wei bilong kisim na tasol em i tok i no planti taim ol Sr Mary McCarthy i skul. kamap bihain hatwok bi- lukim wok bilong TVET i raitim nius bilong politik long midia i save kamapim ol toktok raitim Planti bilong dispela ol long ol tisa em planti bi- kamap tru. kantri. bilong painim tingting bilong ol skul i stap long bus, long i go long ples long Dispela trening em Di- Em i kirapim tingting wantaim pipel long ol politik na ol poli- BOD bilong menesmen longwe long ol taun na bus tru long givim taim patmen bilong Foren ol tok piksa na liklik pilai we em i tisen olsem long Amerika na Aus- bilong ol Katolik TVET kain hevi long TFF i no na sevis i go long ol man- Afeas na Treid bilong holim tripela piksa pres konprens tralia we ol midia i save ranim ol (teknikel vokesenel kamap o i kisim longpela meri bilong yumi. Australia i sponsa long we sampela nius ripota na sam- opinien pol long kisim tingting bi- edukesen trening) i redi taim long go i save givim Long hatwok na strong en. pela pablik nating i bin go long long pablik. long mekim disisen long bikpela hevi long ol. bilong dispela ol tisa, Wok bilong TVET i fran na holim giaman konprens Em i larim ol pablik i mekim pasim ol skul. Ol bod i tok: Indepen- yumi i ken tok edukesen kamap long St Joseph’s we em i larim ol nius ripota i toktok long ol jenelis husat i Ol i askim Edukesen dens De i givim taim long long kantri i kamap long Lae, Morobe i askim kwesten na em i bekim. makim olgeta nius ripota long Dipatmen long baim ol yumi long skelim dispela strong. kamap long nius na Long dispela kain we em i taim ol i holim giaman konprens, Tem 3 tiusen fi fri (TFF) tok long Mama Lo bilong Ol Katolik TVET olsem manmeri i save sabsidi we Dipatmen I no kantri we i tok long yumi (Teknikel Vokesenal pinis. painim aut tingting na skelim bi- bikos em i tok, ol sitisen i mas baim yet. soim rispek long ol tum- Edukesen Trening) tisa i Tasol ol skul olsem St long ol pablik long ol wei bilong sekim wok bilong ol midia long ol Sapos no gat, ol bod buna bilong yumi husat namel long ol lain opisa Joseph’s Kikori, Galp na ol nius ripota bilong PNG i save i no ken wokim wansait wok memba i tok ol i nogat em yumi lukim na kisim husat i givim taim na St Joseph’s Wataluma, kisim nius na ranim long pablik i tasol. rot bilong ranim ol skul strong long ol. sevis long ol pikinini bi- Milne Be; St Paul’s Tu- lukim na ritim na harim long ol Ol dispela bung em bilong tasol bai pasim. Long dispela as ol lain long yumi. muru, Atonomus Rijon bilong Bogenvil em hat- kenidet i ran long politik. Long bringim aut stori bilong US Pres- I gat moa long 50 Kato- husat i go pas long yumi Long dispela yia No- wok bilong ol em no gat dispela taim US em i wok long iden resis namel long Seneta Hi- lik TVET skul long kantri. long Katolik edukesen, vemba, 2016, menesa bi- holim kempein bilong narapela lary Clinton wantaim bikpela nius long ol na olsem ol Ol i tok Katolik sios i yumi ken tok histori bi- long dispela ol trening manmeri i no save gut. Presiden bilong Amerika na ilek- bisni man, Donald Trump. bung wantaim Edukesen long en i stap longtaim skul bai bung na kisim Nau yet bikpela hevi sen bai kamap long mun No- Bai i gat sampela moa kain Dipatmen long ronim liklik, inap olsem 140 yia. sampela trening. dispela ol skul i bungim vemba. bung olsem i kamap pastaim dispela ol skul tupela Stap bilong Katolik Ol bai kisim trenging em long Tem 3 tiusen fi Insait long ol toktok bilong em, long Novemba ileksen bilong wantaim i mas wok hat edukesen, stat long taim long kamapim wok bi- fri (TFF) sabsidi we Gav- Mista Maybury i kamapim ol Amerika bai kamap. long ranim dispela ol bilong Independens, i long Visen 2050 long man i no baim yet. P10 Wantok Septemba 15 - 21, 2016 independens2016 Mining bilong Independens piling long 16 Septemba, 1975

Paul Zuvani i raitim

WAN WAN man i gat filing bilong ol long taim Papua Niugini i kisim Independens long 1975. Dispela raita i wankain na em i filing amamas na sori wantaim. Amamas bikos Independens i bringim fridom, fridom long mi mekim disisen long stap long laip bilong mi. Sori bikos planti guds na sevis we i bin isi long kisim i kamap hat. Mi mekim Gret 1 (wan) long Mikarew Praimeri Skul, Bogia, Madang provins taim kantri i kisim Independens long 1975. Tasol pastaim long dispela mipela lukim nupela mani, Kina na Toea i kamap. Australia dola na sil- ing em ol kaunsil na stua manmeri i tokim mipela long rausim na senisim wantaim Kina na Toea. Mi no save gut long mining bi- long Independens long dispela taim tasol papa bilong mi I tok em taim ol waitman bai go bek long ples bilong ol na yumi bai lukautim yumi yet. Tasol mi no save dispela tok papa bilong mi i mekim bai gat bikpela mining long mi long bihain taim. Ted Diro Elementeri Skul Independens selebresen, Pot Mosbi. Wik bipo long Septemba 16, 1975 ol tisa i tokim mipela long kros kantri na planti moa ol ara- Ol lidaman ol manmeri i votim i stap long soim olsem mipela inap ting mipela bai bagarap tasol klinim skul na ples long amamasim pela pilai. no save go stap raun wantaim ol sanap long lek bilong mipela yet na mipela i no kamap olsem ol i ting dispela de. Ol tisa, kaunsil na pater i givim manmeri long ples long save long mekim ol disisen we inap long long en. Na taim de i kamap, ol tisa i tok long amamasim dispela de. hevi bilong ol na stretim. Ol i stap kamapim gutpela sindaun bilong Ol manmeri bilong mipela i kisim mekim mipela i sanap long lain na I bin gat ol gutpela samting i tasol long Pot Mosbi. yumi olgeta. save long kainkain samting na i ken mekim mipela i mas long samting kamap tasol mi no bin save olsem Dispela i wankain long ol opisa Mi ting mipela i kisim Indepen- mekim na mipela i kamapim olsem 2 kilomita longwe i go long dispela ol amamas i amamas tasol. bilong Gavman. Ol i no go long ples dens hariap tumas. kainkain projek olsem PNG LNG. stesin long ples bilong bung. Bihain mi save olsem long stap na stap wantaim ol manmeri long Sapos mipela i tok mipela i kisim Tasol rot bilong lukautim mani Mipela i lainim nesenel antem gut na amamas long laip, ol disisen save long hevi bilong ol. Independens tasol pasin bilong na lukautim ol pablik samting i gat long singim long dispela de long mipela i mekim i bikpela samting. Long tingim bek toktok bilong mipela i bagarapim sindaun bilong hevi yet. Dispela em mipela i mas kantri bilong mipela. I no longtaim mi lukim ol samt- papa bilong mi, mi filing olsem mipela, mipela i no fri yet. Mipela stretim. Long sait bilong pilai ol bikpela ing i stat long bruk daun. Gavman taim Australia go, em i kisim wan- i fri long sait bilong politik na save Mipela i mas strongim tingting manmeri long ples tu i bung na ol i i no moa stretim rot long wan wan taim em gutpela spirit bilong tasol. bilong lukautim mani na lukautim pilai volibal, soka, resis long selim yia olsem em i save mekim long kamapim gut ol samting na sin- Stap indipenden long politik na pablik samting gut, ating taim drai kokonas, skrapim drai taim bilong Australia. daun gut. save em i gutpela, nogat asua. mipela i mekim olsem mining bi- kokonas, katim diwai, kuk, kaikai Ol rot we ka i save ran isi long go Mi filing olsem mipela i ken tok Planti taim hevi i kamap long Gav- long Independens bai kamap ples plawa bol i hangamap, resis long kam i stat long gat bus na ol baret mipela i stap indipenden tasol i man olsem long taim bilong Sand- klia. painim tresa ol i haitim, grisi pol, i kamap long rot. nogat wanpela gutpela samting i line “Crisis” na ol narapela kantri i siosmeri Septemba 15 - 21, 2016 Wantok P11 POP i gat nupela mausman nau SAVE na long PNG na Solomon Ailan MEKIM

Sapta 2 ...moa yet long hap 1 Taro (Taro tru)

Tok i go pas LONG sampela hap bilong Papua Niugini, taro em i namba wan kaikai bilong ol, long taim bilong tumbuna. Olsem na long sampela tok ples, nem bilong taro em i olsem “kaikai.” Nau long dispela taim, wok bilong planim taro i laik i go slek liklik. Tasol i no slek tumas. Taro i stap yet namba wan kaikai long nambis na long maunten tu, sapos maunten i no antap tumas. Ol Salesien Famili i tok welkam long nupela Apostolik Nunsio o mausman bilong Pop long PNG na Solomon Ailan, Asbisop Kurian Tok bilong skelim kaikai Mathew Vayalunkal husat i kamap long PNG long statim wok bilong em. Poto na stori: Pater Ambrose Pereiras sbd Sapos yu planim wanpela gaden taro na ASBISOP Kurian Mathew holim wanpela bung long Em- Salesien Sister na ol Caritas long PNG long stap na wok wanpela gaden kaukau, na sapos tupela Vayalunkal, i bin kamap long maus Konprens Senta long tok Sister. hia. gaden i wankain, bai kaikai long gaden kaukau PNG long las wik . welkam long en. Nupela Asbisop i bin tok Ol Salesien famili i bin givim u planti winim kaikai long gaden taro. Na tu, Ol Salesen famili long Don PGS provinsal Pater Peter taim em i wok long Cairo, em em sampela presen long tok kaukau bai i redi kwik, na taro bai i stap 7-pela Bosco long Pot Mosbi i bin Baquero sdb, i tok welkam i harim sampela stori long welkam long en. o 9-pela mun pastaim na i redi. PNG, tasol nau em i kam pinis long makim Salesien famili, ol Tasol long tingting bilong planti manmeri, swit bilong taro i winim swit bilong kaukau. Tok bilong planim Planim long mun bilong em stret, bai em i kamap gut tru. Planim nabaut, bai em i kamap BSP sapotim i orait liklik. Sapos yu no save long mun bilong planim taro, orait, askim tumbuna o papa Ret Sil Apil mama bilong yu. Tok bilong sik na binatang Wanpela sik i save painim save taro na i SALVESEN Ami Sios i ken skruim i go mekim lip bilong em i kamap retpela, na moa wok bilong em long kantri. kaikai bai i sting. Long narapela sik, bai lip i Ol i tok tenkyu i go long Benk Saut krungut na i pas pas. Long daunim dispela tu- Pasifik (BSP) husat i givim K20,000 pela sik, yu ken traim rot olsem: donesen long las wik i go long 1. Kisim stik bilong kain taro i no save Salvesen Ami. painim dispela sik. BSP i bin givim dispela donesen 2. No ken miksim stik bilong nupela na long sapotim Salvesen Ami long Red Disebel pasto, olpela gaden na planim. Shield Apil program bilong em. Pasto Sailas. 3. Planim long nupela hap graun Benk i luksave na sapotim dispela Poto: Paulus Tali 4. No ken planim taro tasol. Planim program bikos em i mekim wok long sampela arapela kaikai namel long ol taro. givim helpim i go long komyuniti. Wanpela binatang ol i kolim binatang bilong Grup Generel Menesa bilong Riteil taro o taro bitil, em i save bagarapim kaikai Benking, Paul Thornton i tok,”Mipela bilong taro. i luksave long pipel na komyuniti em Sampela man bilong ples ol i save mekim tupela veliu bilong benk na Salvesen wok long daunim dispela binatang olsem: Ami tu i serim dispela. Kukim bus, klinim graun gut, na rausim olgeta “Mipela i luksave long ol kain wok lip samting, antap long graun. Long sampela na mipela i sapotim ol ogenaisesen hap ol i save mekim olsem: Brukim graun go husat i serim ol wankain visen long liklik liklik na rausim olgeta pipia rop diwai, na kamapim ol senis insait long ol rop kunai samting, na planim stik taro long Paulus Tali i raitim wokabaut wantaim Sande skul tisa. Tisa Kolis long Lae. komyuniti,” Mista Thornton i tok. klinpela graun tasol. stik na mekim wok Long yia 2003, Em i bin kisim Teritoriel Komanda bilong Sampela didiman ol i putim marasin bilong WANPELA Pasto bi- bilong autim Gut- em i bin aplai long diploma long Salvesen Sami long PNG, Andrew Hailans Luteran stopim binatang. Rot bilong dispela i olsem: i long Evanjelikel nius long 6-pela yia kamap praimeri Westrupp, i bin tok tenkyu i go long Semineri long gat wanpela marasin ol i kolim 6% Lindane Luteran Sios long nau. skul tisa. BSP long sapotim Red Shield Apil na Orgelbeng long Granules. Em i luk olsem blakpela wesan. Hagen Distrik i Ol dokta long Nau em i wok- tok helpim we BSP i givim bai helpim Hagen na kamap Kisim liklik long dispela marasin na putim long mekim wok bilong Maun Hagen Haus abaut wantaim stik ol long ol komyuniti divelopmen, pasto. Bihain gen na skruim wok i hul taim yu planim stik taro. autim Gutnius, sik i bin katim lek bi- helt na haijin, edukesen, welfe na em i kisim skul long stap long ELC long em, tasol maski em i disebel. wok edministresen Hagen Distrik long disasta rilif o ol lain i kisim bagarap Pasto Sailas Pasto Sailas i no long Banz Luteran autim Tok bilong long ol hevi i save kamap long ol ne- Koparui em dispela surik long mekim Kolis na kisim seti- Bikpela, mekim turel disasta olsem guria, graun i man na em i bilong wokbilong autim fiket long 2010. wok olsem Rilijes bruik, bikpela ren na taitwara na ol liklik ples Pamboi tok. Pasta Sailas i no skul instraksa na tu, kain hevi moa olsem. long Aika wanpisin Taim em i pinisim stop gen, em I go lukautim klostu 500 Red Sheild Apil program i stap long Hagen Distrik. praimeri na haiskul, het na lai long kongrigesen moa long 30 krismas bihain long ol i Maski lem i gat em i bin kamap kamap praimari memba bilong Pu- bin kirapim long ol yia long 1980. hevi long lek, em i skul tisa long Balob lumong. P16 Wantok Septemba 15 - 21, 2016 independens2016 Apim Plak seremoni Alotau lonsim Demogrefik Helt sevei kamap long DEMOGRAPIK helt sevei long provins. trening bilong Milne Be As tingting bilong NBC TV provins em Sharon Mua, kamapim dispela sevei em Deputi Etministreta Ko- long kisim ol ripot o toktok APIM plak sere- pret Sevis i lonsim long olsem nupela bebi, sapos moni bilong 41st Masurina Lods long 12 ol i stap o dai, we ol i laikim independens de Septemba, 2016. ol pikinini man o pikinini Dispela lonsing em Sif meri, sapos papamama i long Fraide 16 Sep- Eksekyutiv Opisa bilong kisim ol pikinini klostu o i temba bai kamap Milen Be Provinsel Hospi- spesim, sapos ol manmeri laip long NBCTV tel, Billy Naidi, Provinsel i save kisim helt sevis gut, stat long 5 klok Edvaisa, Stanley Antonio kamap bilong HIV/AIDS, moning taim. na mausman bilong Ne- samting ol famili i save senel Statistikel Opisa long laikim na sapos ol i gat rot Planti pipel bai i Sauten rijon, Raphael Sari i bilong banisim kamap bi- no inap long go bin stap long en. long sik malaria. long Dispela em i Dispela lonsing i bilong Dispela ripot em Helt Di- gutpela tru long ol statim tupela wik trening patmen, Nesenel AIDS lain long Pot Mosbi bilong ol opisa bipo long ol Kaunsil na Plening na Moni- i karimaut sevei long ol taring Dipatmen bai yusim. husat i no gat kar provins. Dispela ripot em long long go long In- Dispela sevei bai go inap skelim wok bilong Gavman dipendens Maun- long tripela mun na bai insait long Milenium Tem ten long lukim plak karamapim 36 ples na in- Divelopmen Gol, Nesenel i go antap long 5 sait long dispela 24 famili o Populesen Polisi 2015 i go haus bai ol opisa i toktok long 2024 toktok, Sasteni- klok moning taim wantaim ol. bel Divelopmen Gol na Ne- na tu long olgeta Ol opisa bai mekim sevei senel Helt Plen. pipel bilong Papua namel long ol lain husat i Long ol pastaim yia, kain Niugini husat i stap gat 15 krismas i go long 49 toktok i no save go long ol ausait long Pot krismas. provinsel gavman tasol dis- Milne Be provins bai gat pela pasin nau i senis na ol Ol bikman long lons bilong Demogrefik Helt Sevei Mosbi. tupela tim we i karamapim provinsel gavman tu i kisim long Masuarin Loj long Alotau, Milen Be provins. 36 ples long olgeta distrik kain ripot o toktok. P18 Wantok Septemba15 - 21, 2016 katunentatenmen

Toro Mi ting Long Independens de stret Toro Em go long kaunta bilong PNG Toro em paol olgeta na em Toro em westim taim olsem... kirap long traipela 4kilok moning Air na givim tiket... belhat tru.. Klinim stret..Hat long go bek long haus..Em karim ol na go long ples balus..Em laik Yes yu yau bilong yu spendim Independens bilong em Gut moning Hei, mi ring gut! Ol i tok kago bilong em na go silip eli stret.. aste na ol i long ples... Se! Mi fesman Balus bai 4kilok apinun, long as bilong marmar igo long kam tokim mi ino 4kilok apinun 4kilok na em go Autim lusim hia 4kilok stret mi Mi go selebret pas..Hia tiket moning! long ples.. long 4kilok mas kam long Tingting wantaim ol lapun bilong mi apinun. long ples.. ples balus!! Kaikai pik.. Teks i kam long 71845906 Dia Edita, mipela pipel bilong Poroma laikim haiskul bipo gavana kam i go long neks ileksen 2017. Tenkyu, William Powi

Dia Wantok Nius, mipela mangi long ples Sandaun i save painim hat long ol stail tokples raiting bilong Esien kantri. Planti samting long stua ol pipel i baim ol i save painim Biabia hat nogut tru long openim na yusim Long Independens de Bihain long Ol soldia i parapim gan na Nau wanpela soldia i Taim olgeta manmeri i o harim. Bilong wanem? Nem bi- Praim minista i laik singsing na bihainim stret Biabia i sanap liklik aiwara bilong Biabia pleim musik bilong long ol samting pipel paul long ritim toktok, ol i musik man, Biabia em na save. Ol kaikai, sofdring, marasin wantaim ol digniteri kamdaun... nesenel entem na i apim fleg... mekim Biabia i wari eksploud. bilong sik na moa samting long stua long lukim independens Biabia em wari bilong Vanimo taun. Ol ples kanaka Aiyoo 41 yias na pilim nogut tru... fleg i go antap. tru... Aiyooo!! insait long bik bus i no inap onim olsem mi lapun nau na Aiyo pls! Sore Waaah!! redio na harim nius bilong provins mi wari tru.(Sniff!) ya...mi laik krai.. Soreyahh! na kantri i gat wanem kain hevi, pipel i no save kisim nius tasol ol i Sore yah.. stap longlong. Na tu loging kampani wok long bagarapim wara na pulim krosim wara o pulim diwai go kam insait long wara i no stret. Trensit Wari bilong stokim diwai o hipim olgeta Biabia kilim diwai arere long bikpela wara we em pilim Biabia.. planti ples i stap long dispela wara sore... na sik wok long kamap olsem, bel solap, skin sikirap na ai i smok no moa lukluk gut. Loging beskem ol man long narapela hap kisim enemi bebi enimal tiger wantaim snek Kanage kobra kam insait. Long Independens de, Long hap rot, pispis i Nau em painim Em go sanap arere Ol i kam stop klostu long Mangki Sandaun Kanage em spak nogut tru.. kilim Kanage... ples bilong pispis.. long pawa pos na Kanage na wanpela bilong i Em wokabaut long rot singaut pispis.. Long seim singaut long Kanage... Tenkyu tru Edita Wantok Niuspepa. Atus!..pispis i Nem bilong mi Peter Takis na mi bi- nating nating long rot... Aiyoo..bai mi taim ol polis i tanim long Hagen, W.H.P. Mi lus kontek pakarapim mi Oii raitmen! Dispela pispis long kona long rot na ol i pasin em agenst da lo, wantaim dispela Belgian Voluntia Heppi (hic!) hantapentens tru..(hic!) we..?! (hic!) spotim Kanage... yu save?! nem bilong em Mista Guy Joris. Mi mai rewa (hic!)..PNG tu bin wok wantaim em long taim em kut yah! stap long Gerehu long Pot Mosbi, Er.. boss..(hic!) mi NCD. Tenkyu tru Wantok Niuspepa Spak stap egens da pos.. pes!! Sapos wanpela man o meri i save long Mista Guy Joris, plis ringim em na tok save long em olsem pren bi- long em Peter i painim em na i ken ring long dispela namba 7954 5720. Kanage em silip long Peter Takis sel inap independens selebresen i pinis...

Selebretim 41 yia Independens Anivesari Hepi wantaim hamamas. yia Wantaim femili bilong yu. Papa God i stap wantaim yu long dispela anivesary! bikpela de I kam long bilong yumi. Hepi 41 Independens anivesari Papua WANTOKNiuspepa Niugini!! P20 Wantok Septemba 15 - 21, 2016 independens2016 Independens mesis

PNG nau laik selebretim nara- dipendens. Spesel tenkyu i go divelopmen i stat long siti tasol. pela kalaful yia bilong makim 41 long kantri Fainest Pati, I gutpela yumi stat long daun- bon de bilong kantri i kisim in- “PANGU” Papua na Niugini bilo ap plening. Stat long distrik dependens. Dispela amamas bung wantaim. na kam antap. Mi ting dispela em bilong tingim holsem Dispela em gol yumi olgeta rot bai yumi inap inapim wod wanem yumi i stap aninit long PNG sitisen i mas wok hat long PANGU. Papua Niugini Yunaitet. koloniel masta pawa na husat winim. Tasol dispela pasin wok Wok bung na kirapim gutpela lain i wok hat tru long kamapim bung i no moa i stap. Yumi wok. Em olpela pati bilong Se independens na nau yumi i stap lukim wanem samting i wok Michael Somare. fri... Tru, yumi mas tok tenkyu long kamap long PNG. Wantok Dispela em salens bilong So- long Australia husat i kamap sistem, stil pasin, rijinolisim, mare famili. Ol i mas kam aut na koloniel masta tasol i no bin braiberi, les pasin, yu no wok tok tenkyu long pati em i givim givim pen o bulim yumi long dis- tasol yu kisim pe yet. Yu no gat raits long ol long gutpela sin- pela indipendens bilong yumi save tasol pasin bilong masta daun. Em namba wan. Namba PNG. Tru, tumas, independens mani beg yu gat spes pinis long tu, mi laik askim PNG, ol husat em i blut i mas kapsait pastaim ol bikpela skul, yu no gat wok na lain tru i loim flag bilong Aus- bihain gutpela sindaun i save yu wanpela man nating man, tralia na daunim plak bilong kamap, tasol, yumi PNG em tasol pasin bilong giaman nem yumi PNG. Husat lain tru sele- spesel blesing bilong Papa God long pe rol yu gat mani yet. bretim tru indipendens na lukim olsem na yumi i no bin bungim Planti kain kain pasin i no namba wan praim minista bi- hevi taim yumi kisim indepen- stret moa i wok long kamap na long PNG. Mi bilip Gren Sif Sir dens. Yumi mas tok tenkyu tu bai yumi stretim olsem wanem. Michael Somare i lus tingting long Gren Sif Sir Michael So- Tru 41 krismas PNG i gat bikpela pinis long ol manmeri bilong mare, Sir Julius Chan, Sir Pita senis. Dispela senis em long top SIMBAI. Bipo Sir Michael So- Lus, presiden John Momis na daun plening. mare i pinis em mas i go na tok planti husat i hat wok tru long Stat long Pot Mosbi siti na i go sori long ol SIMBAI olsem em sapotim na kamapim dispela in- daun, tasol i no wokaut gut na lus i tingting long ol pinis. bisnis Septemba 15 - 21, 2016 Wantok P21 Yusim Komo ples balus, Nerau i tok Nupela taun KOMO Ples Balus long Hela balus hap we ol turis long Provins i mas kamapim gut- ovasis i ken kam insait long pela samting we PNG i ken kantri,” Mista Nerau i tok. kisim benefit o gutpela Em i tok dispela ples balus bai bringim kaikai bilong en Siaman bi- i mas mekim sampela gut- long Kumul Consolidated pela samting long kirapim Holdings Limited (KCH), Paul ikonomi bilong dispela Nerau, i tok. kantri na kirapim bisnis. planti bisnis Mista Nerau i tok Hela i “Yumi mas kirapim planti gat bikpela sans long ki- kampani long ol pikinini bi- rapim turis bisnis na dispela long yumi i ken wok, mekim NUPELA grot senta o nu- Em i tok AWLC i wok long bikpela ples balus i ken mani na kisim benefit,” pela taun long Angore PDL wok bung wantaim Angore bringim moa benefit long Mista Nerau i tok. 8 long Hela bai bringim Special Purpose Authority sait bilong turis bisnis sapos ExxonMobil PNG, opereta planti sans long larim ol (ASPA) long kirapim dispela gavman i larim komesal flait bilong PNG LNG Projek i bin manmeri long ples i statim grot senta o liklik taun. i kamap long Komo. kirapim dispela bikpela ples nupela liklik bisnis. “Sans bilong statim ol lik- “I gat bikpela sans long balus long taim bilong kon- Siaman bilong Angore lik bisnis em i kam nau. mekim bisnis i stap long straksen wok bilong dispela Wellhead Leadership Com- Mipela bai helpim ol man- Komo. Turis bisnis em i wan- bikpela ges projek. mittee, Hari John Akipe, meri long ples long senisim pela bikpela sans tru we Hela Gavman i no opim kome- i tok kontrakata bilong pasin na statim liklik bisnis,” i gat,” Mista Nerau i tok. sal flait i go long Komo ples mekim sevei i mekim pinis ol Mista Akipe i tok. Mista Nerau i tok gavman balus tasol ExxonMobil i wok sevei na i katim boda Em i tok tupela blok kam- i mas yusim dispela ples yusim long balus sata long Komo ples balus long Hela Provis. na mak pinis. pani bilong Angore PDL 8, balus long larim ol manmeri kisim ol wok manmeri i go kamap tasol dispela toktok Memba bilong Kom-Mar- Em i tok namba wan pro- Angore Holdings Limited na i kisim benefit. kam long Hides and Komo. bilong em i no karim kaikai. garima, Francis Potape, i jek bai lukim Oil Search i T.T. Angore Noa Hai Invest- “Ples balus ya i no ken stap Praim Minista Peter Mista O’Neill i bin mekim laikim gavman long kamapim kirapim nupela polis stesin ment Limited, i wok long nating. Gavman i ken kirapim O’Neill i bin tok gavman bai dispela toktok long las yia komesal flait long dispela long Angore. statim gut bisnis na dispela i ol samting long Komo na ki- opim Komo ples balus na tasol komesal flait i no bikpela ples balus i stap insait “Polis stesin em i namba soim olsem ol manmeri long rapim dispela bikpela ples larim ol komesal flait i kamap yet. long ilektoret bilong em. wan samting. Em bai dau- ples i laikim senis na gutpela nim pasin bilong lo na oda samting. na helpim ol manmeri long “Mi gat bikpela bilip. Taim PNG kamap namba wan Kampani komyuniti i stap isi,” Mista grot senta i kirap, planti treiding patna bilong Korea Akipe i tok. manmeri bai statim bisnis. bilong Saut Em i tok dispela nupela Na mipela i redi long helpim Korea laik senta bai lukim olsem An- ol, bikos dispela em i gut- gore bai gat wanpela liklik pela samting ol i laik kam insait taun bilong em yet. mekim,” Mista Akipe i tok. “Grot Senta i soim olsem Mista Akipe i mekim dis- long PNG Angore bai gat taun. Ol stua pela toktok long las wik taim na bisnis bai stap. Maket bai em i kisim sampela ol nius PNG i sainim wanpela agri- stap. Skul, sios, haus sik na manmeri i go long Angore men wantaim wanpela arapela sevis bai stap,” PDL 8 na soim ol long tripela biknem kampani bilong Saut Mista Akipe i tok. welhet na ples long Angore. Korea. Dispela kampani bilong Saut Korea i save kirapim ol bikpela haidro pawa stesin na Bikpela em i laik kam insait long PNG. Korea Southern Power (Kospo) i sainim wanpela bulumakau memorandum ov andas- tending long las wik Fraide fam bai kamap wantaim Dipatmen ov Woks na Implementesen long ki- rapim haidro pawa. long PNG Presiden bilong Kospo, Jong Geun Yoon, na tupela LR Group i laik kirapim wanpela bikpela fam bilong lukautim Ol wokman bilong wanpela biknem oil na ges kampani bilong Saut Korea, Kogas, husat i laik senia ekseketiv Geun Tag ol bulmakau long PNG. kam insait long PNG. Lee wantaim Jong Sik Lee Dispela kampani bilong Israel i laik kirapim strong bai kam raun long PNG long egrikalsa sekta bilong dispela kantri taim gavman i givim TRED namel long PNG na 150 moa long arapela liklik “Planti kampani bilong strongim dispela patnasip baksait na lukluk i go long oil na ges na mineral sekta. Saut Korea i kamap bikpela Saut Pasifik kantri,” Mista Saut Korea i laik mekim bis- long wokbung wantaim na Mani bilong kirapim dispela bikpela egrikalsa projek bai na PNG i kamap namba wan Seong-Choon i tok. nis na i kam insait pinis long kirapim ol haidro pawa pro- kam long Bank Leumi long Israel. tred patna bilong Saut Em i tok planti ol kampani kantri. Dispela i soim olsem jek long PNG. Dispela bikpela benk bilong Israel i bin wanbel long Korea. bilong Saut Korea i bin ki- Saut Korea i gat bikpela bilip PNG i gat kampani bilong fandim K110 milien long mekim dispela wok long PNG. Embaseda bilong Saut rapim ol haidro, pawa plent, long ikonomi bilong PNG,” em, PNG Power, i stap long LR Group i no tokaut long wanem hap stret insait long Korea long PNG, Kim Seong- ples balus, sip bris na ara- Mista Seong-Choon i tok. kirapim ol haidro na men- PNG bai ol i putim dispela bikpela fam bilong lukautim bul- Choon, i tok tred namel long pela ol bikpela konstraksen Dispela yia bai mekim 40 esim pawa na eneji saplai makau na kamapim ol samting olsem susu, mit na arapela tupela kantri i gro i go moa wok long PNG. yia we PNG na Saut Korea i long kantri tasol planti ol samting long ol bulmakau. yet na winim narapela kantri “Long sait blong praivet bin statim poroman. Long gavman ejensi olsem Woks Tupela papa bilong kampani, Ami Lustig na Roy Ben Yami, insait long Pasifik rijon. sekta, ol invesmen bilong makim dispela 40 yia, Saut Dipatmen na Dipatmen ov i tok Bank Leumi bai givim dispela mani long LR Group wa- Mista Seong-Choon i Saut Korea i stap long fiseris, Korea i kamapim dispela Pablik Entaprais no save natim projek patna bilong en. autim dispela toktok long egrikalsa, konstraksen and namba wan bung bilong bilip long PNG Power. LR Group i wok long mekim planti gutpela invesmen long namba wan Korea-PNG Dia- teknoloji,” em i tok. Korea-PNG Dialogue Forum Woks Dipatmen i sainim sait bilong egrikalsa na pawa saplai long PNG. logue Forum we National Mista Seong-Choon i tok long NRI. dispela agrimen wantaim Gavman i sapotim dispela gutpela wok bilong LR Grup Research Institute (NRI) i bin long sait bilong bisnis na in- Mista Seong-Choon i tok as Kospo taim Korea-PNG Dia- long PNG. Ol bai kirapim bikpela fam long Sepik plein, long holim long Pot Mosbi long vesmen, Saut Korea i wok bilong dispela forum em long logue Forum long NRI i bin Surunki long Enga, Koroba long Hela, na Makham long Mo- las wik Fonde. long stat long lukluk long strongim pasin poroman toktok long promotim moa robe provins. “Tred namel long tupela salim planti kampani i kam namel, bisnis na invesmen patnasip namel long tupela Ol i gat bikpela fam bilong ol pinis long 9-Mail ausait long kantri bilong yumi i wok insait long PNG long invest namel long tupela kantri. kantri long tred na inves- Pot Mosbi. long gro i go bikpela. Em i na mekim bisnis. men. P22 Wantok Septemba 15 - 21, 2016 ruralindastri Yangoru-Saussia distrik bai gat gutpela rot sistem

MEMBA bilong Yangoru-Saussia Dis- long no ken singaut long kompensesen trik husat i Minista bilong Tred, long ol graun bilong ol taim rot i go Komes na Indastri, Richard Maru i gat antap long en. strongpela tingting long bungim ol- “Ol dispela rot bai helpim ol ples geta ples bilong distrik bilong em man na meri long bringim ol kumu na wantaim gutpela rot sistem pastaim kaikai bilong gaden i go long ol maket long taim bilong em long dispela gav- long salim. Ol bai inap long kisim ol sik man bai pinis. lain bilong ol i go long ol etpos i stap Minista Maru i tokaut long tingting klostu o go long Wewak taun long Buldosa i brukim graun long nupela rot long Negrie i go long Tangori na long Negrie i go long Baimuru. na plen bilong em dispela wik long baim ol samting bilong stua. Bipo ol i Ol pipel i bung long lukim ol i brukim graun bilong tupela nupela rot long Yangoru-Saussia distrik. taim bilong brukim graun seremoni bi- save wokabaut longpela hap tru long long tupela nupela rot long distrik long kisim ol kain sevis olsem. Ol i save go stat bilong dispela mun. long bikpela rot na kisim ol PMV long Tupela nupela rot em bilong Negrie i go long Wewak taun. Ol i ken wokim ol go long Tangori rot we bai kisim mani skul insait long ol ples longwe tasol ol mak bilong K800, 000 long wokim, na bai gat sevis yet bikos long gutpela rot narapela em Negrie i go long Baimuru i stap. Ol tisa bai amamas long stap rot we bai ol i wokim wantaim mani long ol skul i stap longwe bikos nau bai mak bilong K350,000. i gat rot. Planti ples i no bin lukim wan- I gat 6-spela rot long distrik ol bai pela gutpela rot inap 40 yia insait long wok long ol insait long ol wik i kam. Dis- ol Sepik Pleins na long antap long ol trik bai givim ol kontrak bilong nara- maunten (Prins Alexander Range) long pela tripela rot klostu taim na bai ol i distrik,” Minista Maru i tok. mekim moa inap yia i pinis. “Em i no isi long wokim ol rot i go “Plen bilong distrik em long lukim antap long maunten we i gat bikpela olsem pastaim long taim bilong pala- hap tru na ol sait maunten we i hat men i pinis, wan wan ples long olgeta long go antap long en tasol mipela i 4-pela LLG long distrik bai gat rot mekim gutpela wok tru long koneksen. Mipela i laikim ol pipel i gat karamapim sampela bilong dispela hap gutpela sevis,” Minista Maru i tok. nau. Sapos mipela karamapim olgeta Minista i tok em i laikim ol pipel bi- hap bilong ol maunten na ol ples daun long em long lukautim gut ol divelop- insait long taim bilong dispela palamen men olsem bikos long 40 yia ol pipel i yet, em bai stori bilong mipela inap go bin kisim taim long ol besik sevis olsem insait long stori bilong distrik long bi- rot i no bin stap. Em i tokim ol pipel hain taim,” Mista Maru i tok. Konsevesen NGO givim kit bilong lukautim “Bilas”

I kam long WCS PNG Media Kerowagi tasol na dispela em inap long kisim kangal bilong moa long 432,000 WILDLIFE Konsevesen Sosaiti (WCS) i Vulturine Perot long wokim bilas bi- kamapim wanpela kempen long long ol. “Strongim kastom – Lukautim Bilas Bi- Mis Nugi i painim aut olsem ol samt- long Yu,” long taim bilong namba 60 ing bilong bilas i save stap inap 20 yia Goroka Kalsa So long dispela wiken stat tasol em i ting olsem inap long wan- long 16 Septemba i go inap long 18 pela pisin namel long 10-pela pisin in- Septemba. sait long bus bai ol i kilim long inapim Planti kalsa grup bai bung long sele- ol bilas bilong het insait long Kerowagi bretim namba 41 indipendens de bi- distrik tasol. long kantri wantaim ol tumbuna bilas WCS i laik helpim long larim laip bi- bilong ol. Tasol long kain taim olsem yu long ol bilas samting i go longpela taim save tingim hamas pisin na enimal i dai wantaim ol dispela kit ol i givim aut long kamapim ol dispela tumbuna bilas long ol bilas bai no ken bagarap o bi- o nogat? natang bai i no inap kaikai na bagara- WCS PNG i kamapim kepen bilong ol pim. “Strongim Kastom – Lukautim Bilas Bi- Wan wan bilong ol dispela kit i gat long Yu,” we ol bai givim 250 lukautim plastik na pepa karamap, marasin bi- “bilas” kit nating i go long helpim ol long kilim kokoros na tok save bilong kalsa grup na ol lain husat i gat “bilas” yusim kit. Ol i putim tu ol giaman kan- long lukautim ol tumbuna bilas bilong gal bilong Vulturine Perot insait long kit ol gut. Ol i makim tru long ol lain husat long ol pipel bai i ken yusim long stre- i save yusim ol kangal bilong ol retpela tim ol liklik bagarap long ol hetdres o kalangar (Vulturine Parrot). bilas bilong het. Vulturine Parrot em ol pisin we i gat WCS i laikim olsem laip bilong ol het- naispela retpela kangal we ol pipel bi- dres bai stap inap 4-pela o 5-pela yia long Hailans bilong PNG i save laikim na ol dispela kit bai stopim ol kain long bilas bilong het long taim bilong bagarap long wan wan bilas bilong het, singsing na selebresen. wanpela pisin bai i no inap dai long Ol dispela perot i klostu long pinis ol- bekim ol wan wan kangal i kamaut geta nau bikos ol pipel i save painim na long ol bilas. kilim olgeta taim long wokim bilas bi- WCS bai putim wanpela stol o tebol long tumbuna. long dispela Fraide i go Sande long givi- WCS risetsa Grace Nugi, pastaim Mis maut tok save bilong dispela na ol i PNG, i bin painim olsem moa long askim olgeta lain husat i laikim i ken go 54,000 papa bilong bilas insait long lukim ol long Goroka So. nrlnaspotnius Septemba 15 - 21, 2016 Wantok P23 US Open: Kerber i win long Ol Panther bai salensim singel taitel bilong ol meri Canberra long semi fainal

Ol Panther i pulap long pilai graun. Tyrone Peachey bilong ol Panther long namel i ran i go long trai lain long putim trai. OL Penrith Panther i dau- ol Panther i winim 6-pela putim namba wan trai long nim ol Canterbury Bulldog, gem long na i no gat wan- 14 minit bilong resis taim. 28-12, na ol bai pilai semi- pela lus tu. Bihain long sampela minit, fainal resis egensim ol Can- Matt Moylan i bin go pas ol Panther i bin bekim trai berra Raider long dispela long ol Panther na ol i bin bilong ol Bulldog. wiken. daunim ol Bulldog long las Ol Panther bin i putim Angelique Kerber i holim US Open tropi. Semi fainal resis bai wik Sande apinun. narapela trai gen long ANGELIQUE i winim US “Mi gat bikpela amamas bin winim Serena Williams kamap long Canberra Long stat bilong pilai i namba 75 minit na resis Open tenis long las wik long winim namba tu Gren long fainal long Melbourne namel long tupela strong- kamap long Futbal taim bilong Bulldog i kam Sarere we em i kamap Slam long wanpela yia,” Ker- na i lus long Wimbledon pela birua we ol Raider i bin Stediam, ol Canterbury i mak bihain long ol i lus namba wan long wol bihain ber i tok. fainal, i bin kamap wol winim 10-pela gem na i no pilai strong long asples bi- namba foa taim egensim ol long em i daunim Karolina “Dispela em namba wan namba wan long Mande. gat wanpela lus, nogat. Na, long ol Panther na ol i bin Panther. Pliskova long namba tu yia long wok bilong mi “Long kamap namba Gren Slam taitel bilong em olsem pilaia. wan na winim Gran Slam long yia. “Mi bin stap long Nu Yok taitel em i driman bilong Henry i belhat long ol Titan i lus Kerber bilong Jemani i dau- long 5-pela yia i go taim mi mi long olgeta taim inap KOSA bilong ol Gold Coast nim meri Czech wantaim 6-3, go insait long semi-fainal long taim mi liklik meri Titan, Neil Henry, i bin belhat 4-6, 6-4 long namba tri set. resis na nau mi stap long hia yet,” Kerber i tok. bihain long ol Titan i lus, 44- Em i skruim US Open wantaim tropi na em i Pliskova em i namba foa 28, long fainal resis bilong kraun i go long Australian bikpela samting tru long laip meri long winim Venus na Nesenel Ragbi Lig (NRL) Open taitel em i bin winim bilong mi.” Serena Williams long Gren egensim ol . long Janeri. Kerber i gat 28 krismas, i Slam fainal. Long wankain taim ol i bin sasim James Roberts long em i kikim Ryan Simpkins US Open: Wawrinka long long las wik Fraide nait. Kosa bilong ol Broncos, i winim namba tri meja Wayne Bennett, i traim long stretim dispela asua i bin kamap na Henry i bin belhat Wanpela Taitan i apil long ol opisal long skoa bilong ol Broncos. long Roberts i bin go aut em bai no inap long pilai Ol bai riviu long dispela long taim ol i bin pilai yet. narapela fainal resis bai asua na i tok long rausim Roberts i no bin mekim kamap sapos em i no win wanpela trai bilong ol Bron- wanpela bikpela asua we long kot. cos. Cook i dai bihain long ol i takolim em GRANT Cook long Gold Coast i dai long haus sik bihain long em i bin pundaun long taim bilong ragbi resis long not bi- long Nu Saut Wels. Cook i bilong Coolangatta, i bin pilai long asples bilong em long Murwillumbah Mustangs long prelimineri fainal long las wik Sande ap- inun. Em i bin pundaun bi- hain long ol i takolim em Namba tri meja taitel... Stan Wawrinka i pusim em yet i go antap egensim Novak Djokovic. bipo long hap taim. Cook em i papa bilong tu- STAN Wawrinka i kamap sem- 6-4, 7-5, 6-3 set bihain long Nu Yok long namba foa taim pela pikinini. Ol i bin kisim Grant Cook wantaim meri bilong em, Colleen. pion long US Open resis bilong resis i kamap insait long 4- bihain long em i tripela bi- em i go long haus sik long ol man taim em i daunim wol pela aua. long 17 malolo poin. Gold Coast Yunivesiti tasol bagarap nau. Em i lusim stap, long wanem em i kisim namba wan pilaia, Novak Dispela em i namba wan Djokovic i traim hat long em i bin dai. wanpela bikpela spes long em long yangpela taim,” Djokovic, na i kisim namba tri Nu Yok taitel, bihain long kisim sampela poin tasol, Meri bilong Cook, Colleen, i lewa bilong mi na ol papa, Colleen i tok. meja singel taitel long Flush- em i bin pilai strong long Wawrinka i pilai gut insait tok, “Namba wan man bilong mama na famili bilong em i Presiden bilong Noten ing Meadows, Nu Yok. 2014 Australian Open na long 9-pela aua bilong resis mi, Grant, i kamap enjel nau stap long wankain hevi. Riva Rijonal Ragbi Lig, Brian Wawrinka i winim dispela 2015 Roland Garros kraun. taim na i go fainal taim em i na i lukluk long mipela i stap. “God i kisim em bek kwik- Rix, i tok, dai bilong Cook i tenis taitel wantaim 6-7 (1-7), Stan i pinisim rana-ap long sevim tupela set poin. “Laip bilong mipela bai taim bikos i gat as tingting i brukim lewa bilong mipela. P24 Wantok Septemba 15 - 21, 2016 ramunico

Wok Operesen bilong Ramu NiCo givim strong long MCC

KIRAPIM wok na go het bilong Ramu Nikel prais bilong nikel long wol i daunbilo. Projek long Madang provins na PNG i givim “Tude mipela i amamas olsem Ramu NiCo strong na gutpela tingting long Metallurgi- em wanpela intenesenel maining projek. cal Corporation of China (MCC) long di- Dispela projek i putim em yet olsem wan- velopim ovasis maket na lukluk moa long pela wol-klas joint vensa projek we i bungim kamapim wok bisnis bilong en long wol. laterait maining, benefisiesin na rifaining. Presiden bilong Ramu NiCo Menesmen Olgeta dispela ol bikpela wok kamap bihain (MCC) Ltd, Wang Jicheng i tokaut long dis- long planti salens na hevi Kampani i bungim, pela long las wik Fonde taim em i serim tasol i sanap strong yet,” Mista Wang i tok. ekpiriens bilong Kampani long Madang In- Em i tokaut tu olsem Ramu NiCo em wan- vestmen samit i bin kamap long Madang pela bikpela investmen o entaprais bilong Risot Hotel. Saina gavman long Saut Pasifik. Na em Dispela Madang Invesmen Samit long bikpela ovasis mineral risos investmen bi- Trinde Septemba 7 i go Fraide, Septemba 9, long MCC. Olsem na Ramu Nikel Projek em 2016 em Madang provinsal gavman wan- opim rot bilong MCC long kamapim na. di- taim Ramu Divelopmen Faundesen i redim velopim ol ovasis maket bilong en. long promotim Madang provins long Mista Wang i tok klia olsem ol bikpela wok bringim ol investa long go wokim bisnis wok divelopmen Ramu NiCo i kamapim long Ku- long hap. rumbukari, Basamuk na Madang i no kam isi. Ramu NiCo i bin sapotim dispela samit Kampani i bungim planti bikpela salens tru wantaim K10,000 na long Fonde, Presiden long sait long teknikel wok, hevi long main, Wang i bin go toktok na serim ekpirisens bi- menesmen salens, na hevi long rot long long Ramu NiCo olsem bikpela investa insait bringim ol saplai i go insait long wok eria na Wang Jicheng i toktok long Madang Invesmen Samit na long provins. tu hevi long sekyuriti. Wok bilong kamapim serim ekspiriens bilong Kampani long Madang provins. Mista Wang i tok olsem gohet long wok rot na bris long bringim ol saplai na samting bilong Ramu NiCo Projek i kamap gut bikos bilong wok i bin bikpela salens tru bikos tu- ol i bihainim nupela rot na stail bilong ol yet pela eria bilong operesen bilong Kampani i long operesen we i karamapim wok antap stap longwe long taun na bikpela haiwe. long Kurumbukari Main i go daun long “Tude operesen bilong mipela i kamap Basamuk Rifaineri. Dispela em narakain long orait long mak olsem 95 pesen, na mipela i plen bilong pastaim eksplora na patna High- bilip olsem long pinis bilong dispela mipela lands Pacific Limited (HPL) i bin kamap wan- bai kamap long 100 disain mak bilong pro- taim long fisibiliti stadi bilong en. daksen,” Mista Wang i tok. Em i tokaut tu olsem skelim bilong Ramu Em i tok Ramu NiCo em wanpela bikpela NiCo Menesmen na ol menesmen sistem bi- intenesenel investa long Madang provins na long en em i wok long yusim, kost bilong em i lukim olsem kain invesmen samit o ki- prodaksen em daunbilo insait long ol yia i go bung em bikpela samting tru bikos Madang pinis, tasol bikpela wok em Kampani i i ken soim em yet na bringim sampela moa wokim insait long prodaksen, maski olsem investa bilong autsait i kam insait.

Memba bilong Usino-Bundi and Vais Minista bilong Pablik Entaprais na Stet Invesmen, Anton Yagama i welkam long Mista Wang long Madang Risot.

Minista Maru wantaim Madang Gavana Jim Kas, Minista Nixon Duban na Mista Anton Yagama long Madang Invesmen Samit long las wik.

135 KM Slurry Pipeline BSK Refinery

KBK Mining spotnius Septemba 15 - 21, 2016 Wantok P25 Netbal resis PPL i sapotim sofbal resis wantaim K40,000 bai kamap long Indipendens wiken

NESENEL Geming Kontrol bal, Julienne Leka Maliaki, i Bod senia netbal nesenel tokaut olsem ol asosiesen bai sempionsip resis bai kamap resis em Jiwaka, Goroka, Is Nu long dispela wiken long Pot Briten, Kavieng, Madang, Lae, Mosbi long amamasim in- Alotau, Pot Mosbi, Motu dipendens de. Koita Saut, Motu Koita Wes Sempionsip resis bai stat na Kairuku-Hiri. long Fraide wantaim open- “Nesenel taitel bilong ing seremoni bai kamap 2016 em i wanpela bikpela long 3 klok i go inap long 5 samting bilong ol pilaia long klok apinun long Rita Flynn ol bai i gat sans bilong ol se- netbal kot. lekta i ken lukim na makim Ol gem bai kamap long ol long open trening skwat Sarere na Sande aninit long na tu, ol bai stap wantaim tripela divisen olsem A gret, long tupela yia hai pe- B gret na Masta. fomens program bilong ne- Ol wokman bilong PNG Pawa Limited (PPL) i givim K40,000 sek long strongim wok poroman bilong ol wantaim spot. Presiden bilong PNG Net- senel tim,” Maliaki i tok. MEJA sponsa bilong softbal, PNG Pawa Limited (PPL), i givim save i go long ol pipel bilong Mt Hagen long stopim ol pawa K40, 000 long sapotim sofbal resis bai kamap long Mt koneksen we ol i no bihain gutpela rot. POMRFL gren fainol Hagen, Westen Hailans Provins. Moa long 10-pela yia i go pinis inap long sofbal sempi- Mt Hagen i redi long go pas long namba 29 Nesenel sofbal onsip resis i bin kamap long Mt Hagen long yia 1997. bai kamap long Sande resis bai kamap long 15 i go inap long 18 Septemba long Ra- PNG pawa i poroman wantaim spot inap long 5-pela yia i biamul pilai graun. go na klap sempionsip bilong dispela yia i strongim moa dis- GREN fainol bilong Pot South bai pilai egensim ol Dispela klap sempionsip em ol i yusim tu long salim tok pela wok pren. Mosbi Ragbi Futbal Lig difending sempion. (POMRFL) sisen bilong dis- Prelimineri fainal bilong pela yia bai kamap long ol meri i bin kamap asde we NCD i redi long hoki resis Sande long Nesenel Futbal ol Royal i pilai egensim ol Stediam (NFS). South, taim ol Paga Panther Dispela bai kamap bihain i stap sambai long gren long ol i pinisim ol prelim- fainal. ineri fainal long ol divisen bi- Meke Maino bilong POM- long ol man long A gret na RFL i tok, ol bod i askim tok anda 20 long las wiken. orait long ol menesmen bi- Ol Paga Panther bai pilai long NFS pilai graun long egensim ol Hohola Flies long wanpela gren fainal resis i A gret na long anda 20 em ol ken kamap long NFS. Volibal nesenel sempionsip i stat pinis

NESENEL Volibal Sempi- statim resis tude na ol fainal onsip bilong yia 2016 i stat bai kamap long Sande. pinis long Taurama Akwatik “I gat 27 tim bilong ol man Senta long Pot Mosbi. na 20 tim bilong ol meri bai Sempionsip i stat long resis long open divisen,” Mande wantaim anda 20 Sena i tok. man na meri we ol fainal i Volibal sempionsip i bin bin kamap asde. kamap long las taim em long Dairektra bilong Tona- yia 2014 we VAVA em ol sem- men, Joey Sena, i tok 32 tim, pion bilong ol man na Fairfax 18 tim bilong ol man na 14 em ol sempion bilong ol meri. tim bilong ol meri, i bin re- Long anda 21 divisen, jista long pilai. VAVA i kamap sempion gen Em i tok olsem open tim na NCDV i kamap sempion bilong ol man na meri bai bilong ol meri. Tim Red na Blu i traim pilai hoki long redi long resis i stat long Fraide.

POT Mosbi Hoki Asosiesen (PMHA) I tokaut long nem bilong HRH Prins Edward bai kamap 14 tim bai resis long 2016 NCD hoki tonamen we NCDC i sponsa na PMHA bai go pas long dispela resis. long Spot Samit long Keneda Ol 14 tim i kisim ol pilaia long ol wan wan klap insait long PMHA resis na i bruk i go long wan wan divisen na kala long NAMBA tu petron bilong Komonwelt Gem Federesen, HRH na spot bilong divelopmen na pis. resis insait long tripela de raun robin gem. Prins Edward, bai kamap namba wan man long joinim ol lida Presiden bilong Komonwelt Gems Federesen, Louise Mar- Ol tim kala na divisen em Junia man na meri, Grey, Elite 1 bilong spot na ol stekholda long olgeta hap bilong Keneda tin, i tok, nupela Komonwelt Spot Samit bai kirapim tingting man na meri, Blue, Elit 2 man na meri, Gold, Senia 1 man na ol 71 kantri bilong Komonwelt bai go bung long Komon- long toktok wantaim ol lida bilong spot long olgeta hap bi- na meri, White, Senia 2 man na meri, Marun, Senia 3 meri welt Spot Samit. long Kenenda na long ol Komonwelt kantri long bringim tasol, Red, Masta 1 man na meri, Grin na Masta 2 meri tasol Dispela bung bai kamap long Oktoba 6 long Edmonton, senis i kam long yia 2022. em ol pepol. Alberta, olsem pat bilong tripela de Jenerel Asembli bilong “Mi gat bikpela amamas na tok tenkyu long planti ol Tonamen em i hap bilong amamasim de bilong Indipen- Komonwelt Gem Federesen. namba wan spika bai kam na toktok long sapotim na di- dens na bai stat long Fraide, Septemba 16 i go inap long As tingting bilong dispela bung em ol bai toktok long gav- velopim Komonwelt Spot Muvmen long tude i go inap long Sande, Septemba 18. man, ogenaisesenel kalsa, intagriti, jenda ikwliti, yumen rait, bihain taim,” Martin i tok. P26 Wantok Septemba 15 - 21, 2016 spotsnius

Tsaka i tokaut Wass Matau sapotim Madang volibal tim long PM XIII skwat James G. Kila i raitim WANPELA lokal lenona kampani SIAMAN bilong Papua Niugini Ragbi Hunter, Ilai Alu bilong Agmark i soim tru olsem em i gat bel hevi Futbal Lig (PNGRFL) i tokaut long Rabaul Guria, Pasu Awane bilong Lae long helpim ol yut long pilai spot skwat bilong Papua Niugini NGCB Snax Tiger, Yoks Bagave bilong taim em i givim ol trening yuni- Praim Minista XIII long Mande long Sauten Konfederet Senia, Anderson fom na ol bal i go long Madang Nesenel Futbal Stediam, Pot Mosbi. Benford bilong Lae Snax Tiger, Kon- volibal skwat we bai go pilai long Ol i makim ol lokal pilaia long ol nie Bernard bilong Rabaul Agmark namba 7 PNG Gems long Kimbe. ragbi resis i kamap long PNG olsem Guria, bilong PNG Hunter, Jeneral menesa bilong lenona Digicel Kap. Ol i kisim tupela pilaia Bradley Brawa bilong TNA Simbu kampani, Wass Matau Limited, long Nesenel Ragbi Lig Sempionsip i Lion, Bernard Goma bilong Gulf Isa- Danny Gabong long Tunde, Sep- kamap long Lae, Morobe Provins, na pea, Noel Joel bilong Lae Snax Tiger, tember 6, 2016 i givim helpim i 5-pela pilaia husat i save pilai long Mafu Kalas bilong Lae Snax Tiger, go long Madang volibal skwat Australia. Peter Muka Kulu bilong Sauten Kon- long Laiwaden oval long Long ol pilaia i kam long Australia, federet Anda 20, David Loko bilong Madang taun. tripela i pilaia bilong Townsville Lae Snax Tiger, bilong Gabong i tokim ol pilaia na Blackhawks, Rhyse Martin, Willie , Nene Mc- menesmen tim olsem kampani i Minoga na Ray Thompson, na tupela Donald bilong Titan, David Mead bi- amamas long helpim ol wantaim i pilaia bilong Gold Coast Titan, Nene long Titan, bilong ol bal na trening yunifom bikos Jeneral Menesa bilong Wass Matau Limited, Danny Gabong, long lep- McDonald na David Mead. Townsville Blackhawk, em bai kirapim bel bilong ol na han i givim bal na nupela trening yunifom long Madang volibal skwat. Ol i makim tupela pilaia long sem- bilong PNG Hunter, bi- kamapim tim spirit na ol i ken Poto: James G. Kila pionsip long Lae em Yoks Bagave long PNG Hunter, Kingston Paul bi- pilai gut. tasol i save mekim gut stret long long dispela skwat i gat indo long Sauten Konfederet Senia na long Enga Miok, Brandy Peter bilong Em i tok dispela em namba sosel na kopret wok bilong em volibal na tu bis volibal bilong ol Peter Muka Kulu long Sauten Kon- PNG Hunter, Wartovo Puara Jnr bi- wan taim bilong Wass Matau long helpim ol sios, yut na mama man na meri. Ol pilaia i kam long federet Anda-20 em tupela yangpela long PNG Hunter, Junior Rop bilong long helpim wanpela spot tasol. grup long projek eria bilong em. olgeta 6-pela distrik long Madang. pilaia long tim. Lae Snax Tiger, Esau Siune bilong Long pastaim kampani i bin givim Gabong i tok em i laikim Asisten menesa bilong As tingting bilong Praim Minista XIII PNG Hunter na Ray Tompson bilong helpim olsem K35,000 i go long Madang volibal tim i mas mekim Madang volibal tim, Danny bilong dispela yia em “Stopim Vailens” Townsville Blackhawk. sapotim Tim Madang. gut long Kimbe na mekim kam- Mulou i tok olsem bikpela laik na siaman i amamas long tokaut long Kosa bilong PNG Hunter, Michael Wass Matau em wanpela long pani na ol pipel bilong Madang i nau em long Madang i mas pilai tim husat bai pilai egensim Australia Marum bai kamap kosa bilong foapela lenona aso-siesen insait amamas. gut na i mas gat wanpela o tu- long 24 Septemba long wik i kam long Kumul long NGCB PM XIII resis na long Ramu Nikel Projek long Madang Provinsal Volibal pela lain man o meri insait long Nesenel Futbal Stediam. kosa bilong Lae Snax Tiger, Stanley Madang. Eria bilong Wass Matau dairekta, Bebs Merire i tok PNG tim. Dispela bai promotim Ol 25 man skwat bilong PNG NGCB Tepend, bai kamap asisten kosa bi- i kara-mapim Kostal Paiplain eria, Madang i gat 36 lain insait tim volibal spot insait long Madang PM XIII em; Bland Abavu bilong PNG long ol Kumul. na em wanpela lenona kampani wantaim menesmen tu. Insait provins. spotniusnapoto Septemba 15 - 21, 2016 Wantok P27 LOC i makim tripela meri Veniu Jeneral Menesa

Waren Glare, i kisim awod bilong em long han bilong Ruth Waram bilong Oil Search.

Ol 4-pela VGM (L-R) Frederica Sakette Emmanuel Popoitai, Toka Kini-Aua and Grace Yohang-Mataio OL meri bai go pas tru long Misis Aua bai lukautim Sir pela man bilong pilai futbal FIFA U-20 Wimens Wol Kap John Guise Stedium, Mis em i gat bikpela laikim bi- olsem na ol i makim pinis Sakette bai lukautim PNG long pilai soka. Em i ting tripela meri long kamap Futbal Stedium na Yohang- olsem wok bilogn em long Veniu Jeneral Menesa Mataio bai lukautim Ne- menesim wanpela stedium (VGM) long strongim dis- senel Futbal Stedium. em i wanpela presen na em pela tingting. Frederica Sakette i bin bai holim pas long lewa bi- Tripela meri VGM em holim wok bilong pilai futbal long em oltaim long laip bi- Toka Kini-Aua, Grace moa long 20 yia. Em i bin long em. Yohang-Mataio and Freder- kirap long pilai futbal i go Ol dispela 4-pela VGM bai ica Sakette bai ranim opere- long kamap wanpela kosa go long Jordan long stap in- sen bilong Sir John Guise na inap em i kamap wanpela sait long FIFA U-17 Wimen stedium, Nesenel Futbal edministreta. Mis Sakette i Wol Kap we bai kamap long Stedium na PNG Futbal Ste- lukim dispela sans bilong em pinis bilong dispela mun, bi- dium. olsem switpela krim antap long ol i ken kisim sampela Lokal Ogenaising Komiti long kek bilong wok bilong save long wok ol bai mekim sif ekseketiv opisa, Seamus em. long taim bilong FIFA U-20 Marten i tok FIFA U-20 Mis Kini-Aua em i wan- Wimens Wol Kap Papua Ni- Womens Wol Kap slogan pela netball pilaia na ugini 2016 long Novemba. em i tok, ‘To Inspire, To Yohang-Mataio em i wan- Mista Marten i tok dispela Excel’ na mipela i amamas pela akaunten. Olgeta wokabaut bai gutpela tru long gat dispela tripela meri tripela meri i tokaut olsem long ol 4-pela bikos ol bai long holim ol bikpela wok ol i wanbel long ol i makim kisim moa save long wanem Pilaia bilong Butterfly i kisim bikpela takol long ol pilaia bilong Taragau. Butterfly bai go insait olsem. ol na long wok we ol bai kain wok ol bai wokim long long gren fainol bilong Pot Mosbi ragbi lig long namba wan taim “Mipela i laik kirapim mekim long taim bilong Wol taim bilong tonamen. tingting bilong ol meri long Kap. FIFA U-20 Wimens Wol pilai futbal na tu long ki- Bava Pak stedium em bai Kap soka tonamen bai rapim ol meri long kisim aninit long menesmen bi- kamap long Novemba 13 i wok bilong futbal edmin- long Emmanuel Popoitai. go long Desemba 3 long Pot istresen,” em i tok. Emmanuel Popoitai, wan- Mosbi.

Sydney bai go pas long wol kap

i kam long pek pes resis bilong ol meri

NSW Minista bilong Spot, geta sapota long kam na Fainal tim em ol bai Stuart Ayres, i tok, intenesenel lukim Wol Kap resis bilong ol makim wanpela bilong Fiji, ragbi lig resis bilong ol meri i meri long yia i kam.” Tonga, Samoa, o Kuk Ailan strong moa yet na Wol Kap Bipo, Ragbi Lig Wol Kap bihain long Pasifik Kwalifai resis bilong ol meri bai kirapim resis bilong ol meri i kamap resis bai kamap long Oktoba tingting bilong planti sapota. olsem wanpela Festival bi- 2016 long St Mary's long “Dispela em i bikpela samt- long Wol Kap i soim tona- Westen Sydney. ing bilong NSW long kamapim men bilong ol meri, difens, Dro bilong Ragbi Lig Wol Wol Kap resis bilong ol meri polis, wilsia na yunivesiti. Kap 2017 resis bilong ol meri na Sydney em i namba wan Sikispela tim bai resis long em ol bai tokaut long Pasifik hap long welkamim ol lain bai Ragbi Lig Wol Kap long wan Kwalifai resis. kam lukim pilai,” Ayres i tok. wan kontinet. Ol Inglan bai Tiket bilong dabol heda “Ol meri pilaia bilong yumi makim Yurop, Kenenda bai fainal long Brisbane long i bringim olgeta lain long makim Not Amerika, na Aus- Sarere, 2 Desemba 2017 em wol long luk save long dis- tralia, Nu Silan na Papua Ni- ol bai stap salim long 27 Ok- Roger Laka bilong Paga Panthers i redi long autim bal. Paga bai go insait long gren fainol wan- pela gem na mi strongim ol- ugini bai makim Osenia. toba, 2016. taim Butterfly long Pot Mosbi ragbi lig long Sunday. Namba 2192 Septemba 15 - 21, 2016

Sydney bai go pas long wol kap resis bilong ol meri OGENAISING Komiti bilong wol klas kala bilong ol. PNG NGCB PMs 13l redi Ragbi Lig Wol Kap 2017 “Dispela em i driman bilong ol (RLWC2017) i tokaut long Bod long wol kap resis bilong ol Tunde olsem, Ragbi Lig Wol man na meri i ken kamap long Kap resis bilong ol meri bai wankain taim aninit long strong- kamap long wankain taim wan- pela sapot bilong NSW Gavman, taim resis bilong ol man long na mipela i winim wanpela mak namba wan taim long histori bilong spot,” Hill i tok. bilong spot. “Ol etlit tasol i gat sans long Gavman bilong NSW i givim soim ol skil na kala bilong ol sampela mani long kamapim long olgeta hap long wol na dispela 2017 Ragbi Lig Wol Kap Ragbi Lig Wol Kap resis bilong ol resis bilong ol meri we ol pul meri bai kamap long yia i kam resis na semi fainal bai kamap bai strongim spot moa. long Sauten Kros Grup Stediam “Ol meri i pilai long ol ragbi lig (SCGS). i kamap bikpela kwiktaim na Ol fainal bilong man na meri intenesenel ragbi lig resis bilong wantaim bai kamap olsem ol meri i kamap long ol yia i go i dabol heda long Brisbane Ste- soim olsem sampela bikpela diam long Desemba 2, 2017. senis i kamap long spot. Sif Ekseketiv Opisa bilong “Gren fainal resis bilong ol man RLWC2017, Andrew Hill, i tok na meri bai kamap long wankain olsem, dispela tok save i kamap taim long wankain pilai graun bai namba wan taim long histori bi- pinisim wantaim bikpela Ragbi Lig PNG Nesenel Geming Kontrol Bod PMs 13 bai redim ol yet nau long neks wik pilai bilong ol namel long Australia long intenesenel ragbi lig i Wol Kap,” Hill i tok. PMs 13. PNGRFL Siaman Sandis Tsaka wantaim Sport Minista Justin Tkatchenko, neming rait sponsa NGCB CEO redim gem bilong ol meri wan- Imelda Agon, wantaim ol narapela i tokaut long nem bilong PNG PMs 13 long Monday. Lukim stori long pes 26. taim namba wan ples long soim Poto: Nicky Bernard ridim moa long pes 27