Repositório Institucional Da UFSC

Total Page:16

File Type:pdf, Size:1020Kb

Repositório Institucional Da UFSC Kênia Maria de Oliveira Valadares PAPÉIS ECOLÓGICOS E PAPÉIS CULTURAIS DE PLANTAS CONHECIDAS POR COMUNIDADES QUILOMBOLAS DO LITORAL DE SANTA CATARINA, BRASIL. Dissertação submetida ao Programa de Pós-Graduação da Universidade Federal de Santa Catarina como parte dos requisitos para a obtenção do Grau de Mestre em Ecologia. Orientadora: Prof. Dra Natália Hanazaki. Florianópolis 2015 Kênia Maria de Oliveira Valadares PAPÉIS ECOLÓGICOS E PAPÉIS CULTURAIS DE PLANTAS CONHECIDAS POR COMUNIDADES QUILOMBOLAS DO LITORAL DE SANTA CATARINA, BRASIL. Esta Dissertação foi julgada adequada para obtenção do Título de “Mestre em Ecologia”,e aprovada em sua forma final pelo Programa de Pós-graduação em Ecologia. Florianópolis, 30 de março de 2015. ________________________ Prof. Dr. Nivaldo Peroni Coordenador do Curso Banca Examinadora: ________________________ Prof.ª Dr.ª Natalia Hanazaki Orientadora Universidade Federal de Santa Catarina ________________________ Prof. Dr. Alexandre Schiavetti Universidade Estadual de Santa Cruz ________________________ Prof.ª Dr.ªTânia Tarabini Castellani Universidade Federal de Santa Catarina ________________________ Dr.ªTatiana Mota Miranda Universidade Federal de do Rio Grande do Sul Dedico este trabalho às Comunidades Quilombolas Aldeia, Morro do Fortunato e Santa Cruz, e especialmente às pessoas que se propuseram a fazer parte deste projeto, acreditando na proposta e apoiando a iniciativa AGRADECIMENTOS Durante vários momentos desses últimos dois anos, eu me peguei pensando em como redigir esta parte da dissertação. Esta é a última de tantas páginas que escrevi. Mas por que ficou pra trás?? Bem, sempre estava pensando em todas as pessoas que de alguma maneira participaram desse processo, mas a maior pergunta era: como expressar a imensa gratidão que sinto por todas elas? Ora, cá estou! Então, gostaria de mencionar de forma não hierarquizada algumas pessoas que tiveram um papel inquestionável na construção desse trabalho. Às Comunidades Aldeia, Morro do Fortunato e Santa Cruz, à gentileza de todas as pessoas das comunidades que se dispuseram a participar da pesquisa, em especial, às lideranças e aos parceiros de pesquisa que se tornaram muito mais do que informantes-chave. À todas as pessoas que dedicaram um pouco do seu tempo em nos ensinar sobre as plantas, os animais, que nos guiaram nas matas, nas restingas e banhados para coletar durante as turnês guiadas, que prepararam deliciosas receitas para lanches e almoços fartos. Minha profunda gratidão! À Natália, pela orientação, sobriedade e discernimento. À toda a equipe do Laboratório de Ecologia Humana e Etnobotânica, em especial, minhas colegas de pesquisa, Júlia e Sofia e os ajudantes de campo Daniel, Rafaela, Juana, Danielli, Jéssica, Gabriela, Maini, Guillermo, Camila, Mariane, Glauco, Marcelo. Ao Nivaldo Peroni, pela dedicação durante as disciplinas e ajuda na logística de campo. À Tatiana Miranda, pela contribuição em importantes aspectos do trabalho e uma essencial conversa sobre “anthropological blues”... Esse trabalho não existiria sem os esforços e a benevolência de vocês! Ao Movimento Negro Unificado de Santa Catarina, e especialmente à Lourdinha e Vanda, que não apenas nos ajudaram a contatar as comunidades, mas acompanharam todo o processo de pesquisa. À Raquel Mombelli, pela parceria e disposição em partilhar os conhecimentos sobre as Comunidades Quilombolas. À Alexandre Moreira, Benedito Cortes, Tania Castellani, Josefina Steiner, Gustavo Santos, Maurício Graipel, Fernando Bittencourt, Érica Tsuda, Félix Rosumek, Anderson Mello, César Simionato, Rafael Trevisan, Luís Macedo, Eduardo Giehl, Fabiana Hessel: pelo auxílio com identificações de animais e plantas, e pela consultoria de grande valia em diversos aspectos deste mestrado. Ao Gaia Village, pelo alojamento prontamente disponibilizado, além da oportunidade de poder conviver num lugar aprazível em contato com grandes heranças do José Lutzemberger. À todos os professores das disciplinas que cursei durante o mestrado, aos funcionários e técnicos do CCB. Aos meus amigos lindos do mestrado, com quem compartilhei momentos incríveis, em especial à Grazi, com quem tenho dividido muitos momentos especiais, desde a graduação. Em especial, ao Ricardo, por todos os passeios e viagens de bicicleta, todos os banhos de mar, de cachoeira, de sol, todas as práticas de ioga, e por tudo o que me fez estar mais feliz neste período. Ah! Pela ajuda de campo também! Para concluir, minha profunda gratidão à minha família, meus professores de hoje e sempre e aos muitos amigos que enriqueceram minha vida mais do que eu poderia expressar. « La vie, c'était l'expérience, chargée d'exacte et précise signification » Claude Lévi-Strauss, La pensée sauvage, 1962. RESUMO Comunidades tradicionais, como os Quilombolas, são reconhecidas por possuírem saberes resultantes da evolução com seus ambientes, o que permite sua existência e manutenção, mesmo em meio à modernidade. A partir da abordagem etnoecológica, investigou-se o Conhecimento Ecológico Local (CEL) de três comunidades quilombolas (Aldeia – AL, Santa Cruz – SC e Morro do Fortunato – MF), do litoral sul de Santa Catarina, com o foco nos papéis ecológicos e culturais de plantas conhecidas localmente. Após obter Anuência Prévia, realizamos entrevistas semi-estruturadas e oficinas participativas, além de turnês guiadas para coleta de plantas. Analisamos os papéis ecológicos a partir das interações ecológicas percebidas, com posterior construção de redes. Os papéis culturais foram analisados a partir das métricas de Espécie- chave Cultural (ECC), Índices de Significado Cultural (ISC), de Priorização (IP) e de Saliência (IS). De 184 entrevistas, 141 descreveram interações ecológicas, classificadas a posteriori. Houve diferença significativa na proporção média citações com interações ecológicas, onde o Morro do Fortunato apresentou maior proporção de plantas com interações (p<0.05), em média. Das espécies de plantas citadas, 78.19% (AL), 69.31% (SC) e 50.29% (MF) apresentaram interações com animais; e 21.81% (AL), 30.69% (SC) e 49.71% (MF) apresentaram interações com plantas, sendo todas estas frequências significativamente diferentes entre as comunidades. Em relação às interações planta-animal, a percepção de herbivoria destacou-se nas comunidades. A frequência de citações de animais por classes zoológicas demonstrou diferenças significativas nos relatos de animais interagentes, dentre as comunidades. Quanto às interações planta- planta, a percepção de competição destacou-se nas três comunidades. Elaboraramos redes de interações, que demonstraram plantas de centralidade ecológica, como Citrus sinensis, Manihot esculenta, Musa paradisiaca e Psidium guajava. As percepções de papéis ecológicos incluem: plantas-fonte de alimento para animais silvestres, domésticos e para humanos; plantas hospedeiras que servem como abrigo, suporte e berçário para animais e plantas; plantas competidoras por espaço, luz, e nutrientes; plantas companheiras e facilitadoras de outras plantas. Os quilombolas reconhecem, nomeiam e interpretam diversas interações ecológicas entre espécies, percebendo se estas interações são positivas ou negativas do ponto de vista da planta e do ser humano, além de possuírem consciência da importância dos papéis ecológicos exercidos. Das 184 entrevistas realizadas calculamos o ISC para cada planta listada. Totalizou-se 363 espécies, pertencentes a 82 famílias. Os ISC variaram entre 0.22 e 21.86. Citrus sinensis e Musa paradisiaca obtiveram os maiores valores. Os valores de ECC variaram de 7 a 32, com destaque para Manihot esculenta, Citrus sinensis e Musa paradisiaca. Tais plantas configuram um complexo de plantas de importância cultural para as três comunidades e exercem papéis voltados principalmente à manutenção da segurança alimentar e práticas de saúde. As métricas de IP, IS, ISC e ECC apresentaram um repertório etnobotânico parecido. Estas são predominantemente cultivadas em quintais e são reconhecidas e manejadas, com uso passado e atual. Estas plantas cultural e ecologicamente importantes formam um conjunto similar nas comunidades, reforçando sua relevância neste cenário. Tais registros são importantes para assegurar práticas voltadas para a manutenção do conhecimento tradicional destas comunidades, além de auxiliar na elaboração de ações voltadas à conservação de espécies importantes ecológica e culturalmente. Palavras-chave: Conhecimento ecológico local. Interações ecológicas. Redes de interações. Espécie-chave cultural. Índice de significado cultural. ABSTRACT Traditional communities, like the Maroons, are recognized by possessing knowledge resulting from the co-evolution with their environment, which allows their existence and maintenance, even amidst modernity. From a ethnoecological approach, Local Ecological Knowledge (LEK) of three maroon communities (Aldeia – AL, Santa Cruz – SC and Morro do Fortunato – MF), from the south coast of Santa Catarina State was studied, with focus on ecological and cultural roles of locally known plants. After obtaining prior informed consent, semi- structured interviews and participatory workshops were performed, and samples of mentioned plants were collected for identification purposes. Ecological roles were analyzed from the perceived ecological interactions, and networks were constructed with these data. The cultural roles were analyzed with metrics such as Cultural Keystone Species (CKS), Cultural Significance Index (CSI) Priorization (PI) and Salience Indexes (SI). From 184 interviews, 141 described ecological
Recommended publications
  • Seasonal Variation in the Essential Oil from Varronia Curassavica Jacq
    BOLETIN LATINOAMERICANO Y DEL CARIBE DE PLANTAS MEDICINALES Y AROMÁTICAS © / ISSN 0717 7917 / www.blacpma.ms-editions.cl Articulo Original / Original Article Seasonal variation in the essential oil from Varronia curassavica Jacq. accessions [Variación estacional en el aceite esencial de accesiones de Varronia curassavica Jacq.] Thaíse Ohana Moura Fernandes, Túlio Barroso Queiroz, Sofia Maria Gonçalves Rocha, Francine Souza Alves da Fonseca, Alcinei Místico Azevedo, Gustavo Leal Teixeira & Ernane Ronie Martins Instituto de Ciências Agrárias, Universidade Federal de Minas Gerais, Montes Claros, MG, Brasil Abstract: Varronia curassavica has anti-inflammatory properties because of the terpenes, α-humulene Reviewed by: Talal Zari and β-caryophyllene, present in the essential oil. The objective of this study was to evaluate the influence King Abdulaziz University of seasonality on the essential oil of V. curassavica accessions. Leaves from six accessions were collected Saudi Arabia from the Germplasm Bank of the Federal University of Minas Gerais over 12 months. Correlations between the essential oil content and meteorological factors were determined. Gas chromatography Ivan Montenegro analysis coupled with mass spectrometry was conducted to determine the chemical composition of the Universidad de Valparaíso essential oil. The content and chemical composition of the oil varied throughout the year. Relative Chile humidity was correlated with accessions ICA-VC2 (-0.64) and ICA-VC4 (0.68). β-bourbonene, β- elemene, spathulenol, germacrene, caryophyllene oxide, α-humulene, and β-caryophyllene occurred in all accessions. Accession ICA-VC3 exhibited lower variation (22.17%), higher average (0.97%) essential oil, and maintained an average abundance of α-humulene greater than 2.6%, which is the amount necessary for phytotherapeutics.
    [Show full text]
  • Chemical Diversity of Accessions of the in Vivo Germplasm Bank of Varronia Curassavica (Jacq.)
    Acta Scientiarum. Agronomy ISSN: 1807-8621 Editora da Universidade Estadual de Maringá - EDUEM Chemical diversity of accessions of the in vivo germplasm bank of Varronia curassavica (Jacq.) Queiroz, Túlio Barroso; Alves da Fonseca, Francine Souza; Resende Mendes, Aretusa Daniela; Azevedo, Alcinei Mistico; Martins, Ernane Ronie Chemical diversity of accessions of the in vivo germplasm bank of Varronia curassavica (Jacq.) Acta Scientiarum. Agronomy, vol. 42, 2020 Editora da Universidade Estadual de Maringá - EDUEM Available in: http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=303062597002 DOI: 10.4025/actasciagron.v42i1.42726 PDF generated from XML JATS4R by Redalyc Project academic non-profit, developed under the open access initiative GENETICS AND PLANT BREEDING Chemical diversity of accessions of the in vivo germplasm bank of Varronia curassavica (Jacq.) Túlio Barroso Queiroz 1* Universidade Estadual Paulista, Brazil ORCID: hp://orcid.org/0000-0002-0208-1225 Francine Souza Alves da Fonseca 2 Universidade Estadual de Campinas, Brazil Aretusa Daniela Resende Mendes 3 Universidade Federal de Minas Gerais, Brazil Alcinei Mistico Azevedo 3 Universidade Federal de Minas Gerais, Brazil Ernane Ronie Martins 3 Universidade Federal de Minas Gerais, Brazil Acta Scientiarum. Agronomy, vol. 42, 2020 Editora da Universidade Estadual de Maringá - EDUEM Received: 28 December 2017 ABSTRACT. : Varronia curassavica (Jacq.) is a shrub and perennial plant native to Accepted: 16 March 2018 Brazil that has therapeutic, anti-inflammatory and cicatrizing properties. e objective DOI: 10.4025/actasciagron.v42i1.42726 of this work was to study the chemical diversity of the native populations of this species maintained in the in vivo germplasm bank from Montes Claros, Minas Gerais, Brazil.
    [Show full text]
  • Anais 1ª SECAB
    ANAIS ISBN: 978-85-61346-87-4 17 a 19 de novembro de 2014 Universidade Federal do Recôncavo da Bahia Campus de Cruz das Almas – Bahia 2 FICHA CATALOGRÁFICA SOUZA, Girlene Santos; MENDONÇA, Andrea Vita Reis; FRANCO, Emanulla Lopes; SOUZA, Josival Santos; CARVALHO, Zuleide Silva. Anais da 1ª SEMANA DE ATUALIZAÇÃO EM CIÊNCIAS AGRÁRIAS, AMBIENTAIS E BIOLÓGICAS: PRODUÇÃO E EQUILÍBRIO AMBIENTAL. 2014 / Cruz das Almas, BA, 2014. I CD-ROM 125 f.: il. ISBN: 978-85-61346-87-4 Disponível em: http://www.ufrb.edu.br/secab/anais-da-1-secab Evento Científico: Universidade Federal do Recôncavo da Bahia, Centro de Ciências Agrárias, Ambientais e Biológicas. 1. Evento científico 2. Ciências Agrárias. 3. Equilíbrio Ambiental. I. Título. CDU: 050 3 APRESENTAÇÃO A “I SEMANA DE ATUALIZAÇÃO EM CIÊNCIAS AGRÁRIAS, AMBIENTAIS E BIOLÓGICAS: PRODUÇÃO E EQUILÍBRIO AMBIENTAL” foi promovido pelo Centro de Ciências Agrárias, Ambientais e Biológicas da UFRB - Campus de Cruz das Almas, através da Direção, Coordenação Acadêmica e das Coordenações dos Cursos de Graduação e Pós-Graduação do CCAAB, com apoio da Fundação de Amparo de Pesquisa do Estado da Bahia – FAPESB e da Pró-Reitoria de Extensão da UFRB – PROEXT, constituindo um conjunto de atividades de caráter técnico-científico de grande importância para todos os profissionais e estudantes das ciências agrárias, ambientais e biológicas. Neste evento foram apresentados os mais recentes avanços em pesquisa e tecnologia nessas áreas. O referido Evento teve por objetivos promover um amplo espaço de discussões, debates e troca de experiências, valorizando a pesquisa científica, as práticas extensionistas e integrando ao ensino de graduação e pós-graduação, estimulando o encontro de alunos, professores, pesquisadores, profissionais das áreas das ciências agrárias, ambientais e biológicas e afins e produtores rurais.
    [Show full text]
  • Growing of Tropical Black Sage and Chemical Composition of the Essential Oil Crescimento De Erva-Baleeira E Composição Química Do Óleo Essencial
    Growing of tropical black sage and chemical composition of the essential oil Crescimento de erva-baleeira e composição química do óleo essencial Débora S. Brandão¹,*, Karoline P. Costa², Iago T. R. Vieira², Francine S. A. Fonseca2, Lourdes S. Figueiredo2 and Ernane R. Martins2 ¹ Instituto de Ciências Biológicas, Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte, CEP 31270-901, MG, Brasil ² Instituto de Ciências Agrárias, Universidade Federal de Minas Gerais, Montes Claros, CEP 39404 – 547, MG, Brasil (*E-mail: [email protected]) http://dx.doi.org/10.19084/RCA17094 Received/recebido: 2017.04.14 Received in revised form/recebido em versão revista: 2017.07.17 Accepted/aceite: 2017.07.18 ABSTRACT The objective of this study was to evaluate the influence of spacing and mulch on biomass production, chemical compo- sition and production of essential oil of tropical black sage. A randomized block design was used in a 2×2 factorial scheme: two spacings (1.6 × 0.5 m and 1.0 × 0.5 m), with and without mulch, using five replications. In the end, the combination of spacing and presence and absence of mulch did not influence the height and diameter of the stem. However, it has influenced fresh matter: 8765.00 kg ha-1 (1.0 × 0.5 m, with mulch) and 6112.50 kg ha-1 (1.6 × 0.5 m, without mulch). The spacing 1.0 x 0.5 m was what provided higher dry matter (3052.14 kg ha-1). For the production of essential oil, the combination of spacing of 1.0 × 0.5 m, with mulch provided greater production (484.50 kg ha-1).
    [Show full text]
  • Chemical Diversity of Accessions of the in Vivo Germplasm Bank of Varronia Curassavica (Jacq.)
    Acta Scientiarum http://periodicos.uem.br/ojs/acta ISSN on-line: 1807-8621 Doi: 10.4025/actasciagron.v42i1.42726 GENETICS AND PLANT BREEDING Chemical diversity of accessions of the in vivo germplasm bank of Varronia curassavica (Jacq.) Túlio Barroso Queiroz1* , Francine Souza Alves da Fonseca2, Aretusa Daniela Resende Mendes3, Alcinei Mistico Azevedo3 and Ernane Ronie Martins3 1Departamento de Solos e Recursos Ambientais, Universidade Estadual Paulista “Júlio de Mesquita Filho”, Rua José Barbosa de Barros, 1780, 18610-307, Botucatu, São Paulo, Brazil. 2Instituto de Química, Universidade Estadual de Campinas, Campinas, São Paulo Brazil. 3Instituto de Ciências Agrárias, Universidade Federal de Minas Gerais, Montes Claros, Minas Gerais, Brazil. *Author for correspondence. E-mail: [email protected] ABSTRACT. Varronia curassavica (Jacq.) is a shrub and perennial plant native to Brazil that has therapeutic, anti-inflammatory and cicatrizing properties. The objective of this work was to study the chemical diversity of the native populations of this species maintained in the in vivo germplasm bank from Montes Claros, Minas Gerais, Brazil. The essential oils of 10 accessions analyzed in triplicate were obtained by hydrodistillation. Fifty-five compounds were detected, 46 of which were identified by GC-MS analysis. Essential oil yield ranged from 0.1 (VC-9) to 1.22% (VC-3) among the studied accessions. Three groups were formed by cluster analysis. Group A presented lower relative abundance of the compounds α- humulene (1.4%) and β-caryophyllene (8.5%). Conversely, in Group B, the most abundant compound was α-humulene (31.6%). Group C, with the greatest number of accessions, presented values of up to 6.1 and 41.2% for α-humulene and β-caryophyllene, respectively.
    [Show full text]
  • Reproductive Biology of Varronia Curassavica Jacq. (Boraginaceae)
    Anais da Academia Brasileira de Ciências (2018) 90(1): 59-71 (Annals of the Brazilian Academy of Sciences) Printed version ISSN 0001-3765 / Online version ISSN 1678-2690 http://dx.doi.org/10.1590/0001-3765201820160273 www.scielo.br/aabc | www.fb.com/aabcjournal Reproductive Biology of Varronia curassavica Jacq. (Boraginaceae) MARCIA P. HOELTGEBAUM, TIAGO MONTAGNA, ANA PAULA LANDO, CATARINA PUTTKAMMER, AFONSO INÁCIO ORTH, MIGUEL P. GUERRA and MAURÍCIO S. DOS REIS Departamento de Fitotecnia, Centro de Ciências Agrárias, Universidade Federal de Santa Catarina, Rodovia Admar Gonzaga, 1346, Itacorubi, 88034-001 Florianópolis, SC, Brazil Manuscript received on May 16, 2016; accepted for publication on June 17, 2016 ABSTRACT Varronia curassavica, a subshrubby medicinal species associated with restinga in the Atlantic Forest, has been exploited by local people and the pharmaceutical industry. Indeed, restingas have experienced a continuous process of degradation, and thus, with species and ecosystem both at risk, efforts to support conservation actions are required. The present study aimed to evaluate aspects of V. curassavica reproductive biology. To accomplish this, morphological characterization was performed by monitoring flowering events. The availability of nectar and pollen, as well as the frequency and behavior of floral visitors and dispersers, was also evaluated. This species exhibits both heterostyly and protogyny. Anthesis is diurnal, and flowers last less than a day. The high number of flower and fruit abortions suggests that mechanisms, such as self-incompatibility intra-morphs and easily detached flowers, contribute to reduced fruit production. The high diversity of floral visitors indicate a generalist pollination syndrome. Diptera, Hymenoptera and Lepidoptera were the main pollinators, and nectar was the main resource sought by these insects.
    [Show full text]
  • Litoral Norte Da Bahia
    José Marcos de Castro Nunes Litoral Norte A obra Litoral Norte da Bahia: caracterização é graduado em Ciências Biológicas pela ambiental, biodiversidade e conservação, Universidade Federal da Bahia (1985), mestre em organizada pelos professores José Marcos Ciências Biológicas (Botânica) pela Universidade Nunes e Mara Rojane de Matos, reúne dados em de São Paulo (1999), doutor em Ciências (Botânica) qualidade e quantidade abordando aspectos pela Universidade de São Paulo (2005). Professor referentes à flora e fauna dos diferentes da Universidade Federal da Bahia desde 1993. ecossistemas encontrados no litoral norte baiano, Professor da Universidade do Estado da Bahia que integra o Território ‘Litoral Norte e Agreste (1990-2013). Curador Sênior de Criptógamos Baiano’, um dos 27 Territórios de Identidade do Herbário Alexandre Leal Costa (ALCB). em que o estado é dividido, tendo por base os Coordenador do Laboratório de Algas Marinhas aspectos ambientais, econômicos, sociais e - LAMAR/UFBA. Conselheiro Titular do Conselho culturais de cada região. Regional de Biologia (CRBio 8). Experiência na A seção 1 traz a caracterização ambiental da área de Botânica, com ênfase em Taxonomia e JOSÉ MARCOS DE CASTRO NUNES / MARA ROJANE BARROS DE MATOS região, enfocando aspectos de geomorfologia (Organizadores) Ecologia de algas marinhas. Desenvolve projetos dos ambientes costeiros e marinhos, de da Bahia em monitoramento de ambiente marinho, fitogeografia, de hidroquímica e sazonalidade utilizando fitobentos como indicador da qualidade do plâncton. A flora da zona terrestre e marinha ambiental. Atualmente, além de estudos merece capítulos que tratam das macroalgas taxonômicos dedica-se ao estudo da estrutura Litoral Norte bentônicas, da diversidade de briófitas e dos ecológica, biologia molecular de macroalgas estudos florísticos e fisionômicos das restingas marinhas e bancos de rodolitos.
    [Show full text]
  • MORPHO-AGRONOMIC CHARACTERIZATION of Varronia Curassavica GERMPLASM CONSERVATED “ EX SITU ”
    353 Bioscience Journal Original Article MORPHO-AGRONOMIC CHARACTERIZATION OF Varronia curassavica GERMPLASM CONSERVATED “ EX SITU ” CARACTERIZAÇÃO MORFOAGRONÔMICA DE GERMOPLASMA DE Varronia curassavica CONSERVADO “EX SITU” Bruna Maria Santos de OLIVEIRA 1*; Arie Fitzgerald BLANK 2; Daniela Aparecida de Castro NIZIO 3; Maria de Fátima ARRIGONI-BLANK 2; Leandro BACCI 2; Luís Fernando de Andrade NASCIMENTO 4; José Carlos Freitas de SÁ FILHO 4 1. Doutora em Agricultura e Biodiversidade, UFS, São Cristóvão, SE, Brasil. [email protected]; 2. Professor do Departamento de Engenharia Agronômica, Universidade Federal de Sergipe, Av. Marechal Rondon s/n, São Cristóvão, SE, Brasil; 3. Pós-doutoranda em Agronomia da Universidade Federal de Sergipe, São Cristóvão, SE, Brasil; 4. Estudante de Engenharia Agronômica, UFS, São Cristóvão, SE, Brasil ABSTRACT: Varronia curassavica Jacq. is a medicinal and aromatic plant native to Brazil. The essential oil of this species is valued by the pharmaceutical industry due to its bioactive substances containing anti-inflammatory properties. This study aimed to morpho-agronomically characterize 27 accessions of the collection of V. curassavica of the Active Germplasm Bank of Medicinal and Aromatic Plants of the Federal University of Sergipe. The experiment consisted of a randomized block design with three replications. The morphological characterization occurred in the field, by evaluating the variables plant height; canopy width; canopy shape; stem diameter; stem color; leaf blades width, length, and length/width ratio; leaves, petals, and sepals color. The agronomic characterization was performed using the essential oils extracted from dried leaves by hydrodistillation in a Clevenger apparatus. Leaves dry matter yield per plant and essential oil yield and content were also evaluated.
    [Show full text]
  • (Pinus Strobus), and Its Potential Relation to Climate Change
    Western Michigan University ScholarWorks at WMU Honors Theses Lee Honors College 4-19-2019 Isolation and characterization of a novel terpenoid from the needles of Eastern white pine (Pinus strobus), and its potential relation to climate change Samantha Hack Western Michigan University, [email protected] Follow this and additional works at: https://scholarworks.wmich.edu/honors_theses Part of the Biology Commons, and the Environmental Sciences Commons Recommended Citation Hack, Samantha, "Isolation and characterization of a novel terpenoid from the needles of Eastern white pine (Pinus strobus), and its potential relation to climate change" (2019). Honors Theses. 3105. https://scholarworks.wmich.edu/honors_theses/3105 This Honors Thesis-Open Access is brought to you for free and open access by the Lee Honors College at ScholarWorks at WMU. It has been accepted for inclusion in Honors Theses by an authorized administrator of ScholarWorks at WMU. For more information, please contact [email protected]. Isolation and characterization of a novel terpenoid from the needles of Eastern white pine (Pinus strobus), and its potential relation to climate change Samantha J. Hack Biological Sciences Lee Honors College – Undergraduate Thesis Spring 2019 Chair: Dr. Steven B. Bertman – Institute of the Environment and Sustainability Committee: Dr. Todd Barkman – Department of Biological Sciences Table of Contents Abstract: Page 3 Introduction: Pages 3 – 18 (1) Climate Change (2) Changing Forest Ecosystems (3) Biosphere – Atmosphere Interactions
    [Show full text]
  • Varronia Curassavica Jacq
    Journal of Agricultural Science; Vol. 13, No. 8; 2021 ISSN 1916-9752 E-ISSN 1916-9760 Published by Canadian Center of Science and Education Essential Oil Variation in Brazilian Varronia curassavica Jacq. in Response to Drying and Edaphoclimatic Conditions Teomar Duarte da Silva1, Michele Trombin de Souza2, Mireli Trombin de Souza2, Roger Raupp Cipriano2, Humberto Ribeiro Bizzo3 & Cicero Deschamps2 1 Department of Agronomy, Catarinense Federal Institute, Araquari, Brazil 2 Graduate Program in Agronomy-Plant Production, Federal University of Parana, Curitiba, Brazil 3 Embrapa Food Technology, Rio de Janeiro, Brazil Correspondence: Teomar Duarte da Silva, Catarinense Federal Institute, Araquari, Santa Catarina, Highway BR 280, km 27, Brazil. Tel: 55-(41)-3350-5687. E-mail: [email protected] Received: May 18, 2021 Accepted: June 25, 2021 Online Published: July 15, 2021 doi:10.5539/jas.v13n8p16 URL: https://doi.org/10.5539/jas.v13n8p16 Abstract Varronia curassavica Jacq. (Boraginaceae) is a native species of the Atlantic Forest with medical importance. This study determined the essential oil variation of 16 populations of V. curassavica of restinga in Santa Catarina, Brazil, in response to drying and edaphoclimatic conditions. The populations supplied essential oil with a content between 0.27 to 1.15% in the summer and from 0.33 to 1.12% in the winter. 41 chemical compounds were identified in the summer and 40 in the winter. The compounds were grouped into 4 chemical classes in each station studied. The common chemical constituents found in the essential oil of all populations and in both seasons were α-thujene, α-pinene, sabinene, α-humulene, (E)-cariophylene, spatulenol, mircene, allo-aromadendrene, β-sesquifelandreno and α-zingiberene.
    [Show full text]
  • Metabolic Profiling of Varronia Curassavica Jacq. Terpenoids By
    separations Article Metabolic Profiling of Varronia curassavica Jacq. Terpenoids by Flow Modulated Two-Dimensional Gas Chromatography Coupled to Mass Spectrometry Roselaine Facanali 1, Marcia Ortiz Mayo Marques 2 and Leandro Wang Hantao 1,* 1 Institute of Chemistry, University of Campinas, Campinas 13083-970, SP, Brazil; [email protected] 2 Agronomic Institute, Campinas 13075-630, SP, Brazil; [email protected] * Correspondence: [email protected]; Tel.: +55-019-3521-3083 Received: 15 February 2020; Accepted: 9 March 2020; Published: 13 March 2020 Abstract: In this study, a metabolomic approach was used to investigate the effect of seasonality on the chemical composition and yield of anti-inflammatory active principle, α-humulene, in the essential oil of three genotypes of Varronia curassavica Jacq. (Syn. Cordia verbenaceae). The essential oils were extracted by hydrodistillation and analyzed by comprehensive two-dimensional gas chromatography coupled to mass spectrometry (GC GC-MS). The GC GC approach a three-fold × × improvement in qualitative analysis (48 compounds were identified by GC-MS versus 135 by GC GC-MS). The improved resolving power of GC GC resolved important coelutions and enabled × × the detection of unusual substances in V. curassavica essential oil. The chromatographic data was analyzed by using peak table-based chemometrics, namely, principal component analysis (PCA) and hierarchical cluster analysis (HCA). The metabolic study showed that seasonality has a significant effect on the chemical composition. The α-humulene content was affected by genotype and season. Spring and summer were the best harvest seasons for the yield of the active ingredient, found in higher concentrations in the VC2 genotype.
    [Show full text]
  • Σε Επιλεγμένα Φυτά Του Τροπικού Γένους Cordia L. (Οικ. Boraginaceae)
    ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΑΡΜΑΚΟΓΝΩΣΙΑΣ ΚΑΙ ΧΗΜΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Διευθυντής Καθ Α.Λ. Σκαλτσούνης Φυτοχημική μελέτη (απομόνωση και καθορισμός χημικής δομής) σε επιλεγμένα φυτά του τροπικού γένους Cordia L. (οικ. Boraginaceae) Cordia bicolor A.DC Cordia megalantha S.F. Blake Cordia dentata Poir. Cordia linnaei Stearn Μεταπτυχιακή Εργασία Μαρίνη Γεωργία Αθήνα 2017 Ευχαριστίες Θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου στα ακόλουθα άτομα, χωρίς τη συμβολή των οποίων δε θα ήταν δυνατόν να ολοκληρώσω την παρακάτω εργασία. Την Καθηγήτρια κα Ιωάννα Χήνου για τη δυνατότητα που μου έδωσε να εργαστώ στην ερευνητική της ομάδα, την επιλογή του θέματος, καθώς και τη συνεχή καθοδήγηση και υποστήριξή της καθ’ όλη τη διάρκεια εκπόνησης αυτής της εργασίας. Τα μέλη της τριμελούς εξεταστικής επιτροπής, κα Ελένη Σκαλτσά, Καθηγήτρια ΕΚΠΑ Τμήμα Φαρμακευτικής, κ. Γεώργιο Αλβέρτο Καρίκα, Καθηγητή ΤΕΙ Αθηνών Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων, και κα Ιωάννα Χήνου, Καθηγήτρια ΕΚΠΑ Τμήμα Φαρμακευτικής, που έκριναν την εργασία αυτή. Τη Δρα κα Κωσταντία Γκραίκου για την πολύτιμη και συνεχή βοήθειά της στο εργαστήριο, την καθοδήγηση και τις υποδείξεις της σχετικά με το πειραματικό μέρος της εργασίας αυτής. Τον Δρα Χαρίλαο Δαμιανάκο για τη βοήθεια και την καθοδήγηση που μου προσέφερε κατά την αρχή εκπόνησης της εργασίας μου . Τον Kαθηγητή κ. Mahabir Gupta για την παραχώρηση φυτικού υλικού από το Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας του Πανεπιστημίου του Παναμά. Τον Καθηγητή κ. Γεώργιο Αλβέρτο Καρίκα για την πολύτιμη συνεργασία σε σχέση με τα φυτά του Παναμά. Τον Καθηγητή κ. Α.Λ. Σκαλτσούνη για την παραχώρηση της εργαστηριακής υποδομής για τη λήψη και παραλαβή αναγκαίων φασμάτων. Τη Δρα κ.
    [Show full text]