NR 63 • JULI/AUGUSTUS 2015 • € 5,90

Koorbiënnale 8 Spectaculairder dan ooit Vocale Highlights op North Sea Jazz Stemtesten Zegen of vloek

De magie van het meezingen

Programmeurs van het Concertgebouw • Nederland vol koren ism Brava • Panda van Proosdij over bewegen • Verse Noten • cd’s, meezingen en workshops www.zingmagazine.nl

ZING cover63.indd 1 09-06-15 10:46 VÓlkorendagen reis mee met Middelburg pelikaan

Op 6 en 7 juni was Pelikaan aanwezig bij de VÓLkorendagen in Middelburg, het grootste korenfestival van Zeeland en omstreken. In het historische stadscentrum traden koren, zanggroepen en ensembles uit alle hoeken van het land op. Het mooie weer, een gezellig sfeertje en natuurlijk de vele koren die hun prachtige klanken door de straten van Middelburg lieten horen, maakten het weekend zeer geslaagd.

Met een camper vol waterflesjes stonden onze reisadviseurs op het Marktplein klaar voor de vele zanggroepen én bezoekers. Hier maakten wij persoonlijk kennis met een groot aantal koren en presenteerden wij de mogelijkheden voor koorreizen op maat. Van zingen in het prachtige Praag of historisch Dublin tot en met optreden in de mooiste kerken en parken van Parijs; in de reizen van Pelikaan zit muziek!

Heeft u ons gemist op de VÓLkorendagen? Profiteer nu dan alsnog van onze actie: vraag vrijblijvend een reisvoorstel aan en reis gratis mee! Geef bij uw aanvraag de code GRATISKOOR door.*

*Geldig voor 1 persoon bij reisvoorstellen die in 2015 worden aangevraagd met minimaal 40 deelnemers.

goede reis Boek nu www.groepsreisopmaat.nl Voor grote en kleine groepen • Op unieke locaties • Van A tot Z verzorgd! pelikaanreizen.nl de mooiste reis maakt u met pelikaan

Zing voorwerk 63.indd 2 09-06-15 14:05 nr 63 • juli/augustus 2015

Biënnale Festivalkoor

VÓlkorendagen reis mee met Middelburg 10 pelikaan Haarlem zingt De achtste Koorbiënnale transformeert Haarlem in het Mekka voor iedereen die van zingen houdt. Op 6 en 7 juni was Pelikaan aanwezig bij de VÓLkorendagen in Middelburg, het grootste korenfestival van Zeeland en omstreken. In Stemtesten Magie het historische stadscentrum traden koren, 16 zanggroepen en ensembles uit alle hoeken Wat kun je allemaal ontdekken Nu het voorjaar is begonnen zit ik regelmatig even buiten zanggroepen en ensembles uit alle hoeken bij mijn boshuisje te genieten van de mooiste koorzang die van het land op. Het mooie weer, een gezellig en testen aan een stem, en waar van het land op. Het mooie weer, een gezellig er is: het geluid van een bos vol vogels. Vooral 's morgens sfeertje en natuurlijk de vele koren die hun is het goed voor? Zanger en sfeertje en natuurlijk de vele koren die hun vroeg, zo rond zonsopkomst, is het een gekrakeel van je- prachtige klanken door de straten van zangcoach Alberto te Doest en prachtige klanken door de straten van dirigent Christoph Mac-Carty welste. Ze zingen er op los, de lijsters, merels, sijzen, en Middelburg lieten horen, maakten het weekend Middelburg lieten horen, maakten het weekend over de gevreesde stemtest. krijgen regelmatig slagwerk-begeleiding van twee roodbonte zeer geslaagd. spechten. Vogels hebben geen koren of duetten nodig. Zij, De magie van het Alberto ter Doest althans sommige soorten, kunnen een duet zingen met Met een camper vol waterflesjes stonden onze reisadviseurs 18 Met een camper vol waterflesjes stonden onze reisadviseurs meezingen zichzelf. Sommige vogels hebben namelijk dubbele stem- op het Marktplein klaar voor de vele zanggroepen én banden en dat geeft stemtechnisch heel wat meer mogelijk- op het Marktplein klaar voor de vele zanggroepen én Twan Geurts duikt in de wereld bezoekers. Hier maakten wij persoonlijk kennis met een bezoekers. Hier maakten wij persoonlijk kennis met een van het meezingconcert. heden. Op dat soort momenten weet ik het zeker: de mens groot aantal koren en presenteerden wij de mogelijkheden is eigenlijk maar een onaf product. Die gedachte werd ech- voor koorreizen op maat. Van zingen in het prachtige voor koorreizen op maat. Van zingen in het prachtige Een gruwelijk en ter afgelopen week resoluut afgestraft toen mijn vriendin in Praag of historisch Dublin tot en met optreden in de 23 Praag of historisch Dublin tot en met optreden in de prachtig sprookje het boshuisje de nieuwe cd met Orfeo-aria's opzette van mooiste kerken en parken van Parijs; in de reizen van ­sopraan Sunhae Im (verschenen bij Harmonia Mundi). mooiste kerken en parken van Parijs; in de reizen van Organisatie La Pellegrina be- Pelikaan zit muziek! Een hemelse stem mengde zich plotseling met het geluid Pelikaan zit muziek! staat 25 jaar, en werpt zich met van lijsters en merels en even wist ik het zeker: de mens is 60 koorzangers en instrumenta- supervoices (soms) een goddelijk wezen en zingen is (soms) pure magie. Heeft u ons gemist op de VÓLkorendagen? listen op een zelden uitgevoerde compositie van de grote Tsjech foto poels Profiteer nu dan alsnog van onze actie: vraag vrijblijvend Antonín Dvo˘rák. een reisvoorstel aan en reis gratis mee! Geef bij uw m aanvraag de code GRATISKOOR door.* a 24 Voor fans & fijnproevers Oswin Schneeweisz, *Geldig voor 1 persoon bij reisvoorstellen die in 2015 worden hoofdredacteur Wat komt er allemaal kijken bij het [email protected] aangevraagd met minimaal 40 deelnemers. programmeren van vocale muziek www.facebook.com/zingmagazine.nl

in een van de beroemdste zalen ter Concertgebouw – Grote Zaal wereld? Twee programmeurs van het Concertgebouw vertellen over Verder in dit nummer hun vak. 4 Podium Panda van Proosdij 5 A prima vista Nieuws uit de zangwereld 26 North Sea Jazz 9 Opmaat Van en voor dirigenten Wat valt er vocaal te beleven op 15 Verse noten Bladmuziek voor (koor)zangers goede reis goede reis het komende North Sea Jazz 17 Nederland vol koren Monteverdi Kamerkoor Festival? De highlights. Boek nu www.groepsreisopmaat.nl 27 Service Agenda, concerten en festivals, cd’s en boeken 37 Nazit Lezers laten van zich horen Lady GaGa en Tony Benett Voor grote en kleine groepen • Op unieke locaties • Van A tot Z verzorgd! 38 Colofon Volgende ZINGmagazine en Motiefjes Voor grote en kleine groepen • Op unieke locaties • Van A tot Z verzorgd! Cover: Harry Christophers foto: Marco Borggreve pelikaanreizen.nl de mooiste reis maakt u met pelikaan

Zing voorwerk 63.indd 3 09-06-15 14:05 Klaas Stok

De zanger hoeft niet te dansen. Panda van Proosdij Anders had hij zich wel opgegeven bij een balletschool. Toch willen we zangers in koorformaties graag laten bewegen. Het ziet er leuk en fris uit, het oog wil ook wat. Maar wordt een dirigent echt blij van bewegende zangers? Ik zeg u: Alleen als het de muzikaliteit verbetert.

Panda van Proosdij is regisseur, choreograaf en bewegingscoach

Wat beweegt de zanger?

Helaas zie ik tijdens mijn workshops in binnen– kwam dat vooral door de kneedbaarheid van de steps later (want je kunt er twee per 4/4 maat en buitenland veel bewegingen voorbij komen die frisse, jonge dansers?) Er zit geen beweging in doen) vroeg ik: ‘Waarom kiezen jullie bij dit niet bij de doelgroep passen. Het haalt niks uit, en onze Calvinistische volksaard. Dat maakt het niet ­specifieke stuk voor deze beweging?’ Er klonk een blijft hangen in vorm. Kinderen beelden al jong gemakkelijk. Toch is het niet onmogelijk om be- volmondig ‘het swingt zo lekker’. Waarop ik zei: uit wat ze zingen. Dat is een goede oefening voor weging organisch in te zetten, en te zorgen dat ‘Vinden jullie dat?’ Ze keken elkaar verbaasd aan, het memoriseren van tekst, maar het komt het het lichaam en daarmee klank stroomt. dachten even na en vervolgens zei een van de musiceren niet ten goede. Het gaat namelijk om zangers: ‘Jeetje, eigenlijk nog nooit zo over nage- innerlijke klankvoorstelling. Dat zorgt ervoor dat Stromen kan alleen in innerlijke vrijheid. Gelukkig dacht.’ Voilà: stap 1 naar het nodige bewustzijn. alles samen komt. Maar hoe ondersteun je dat mag ik zeggen dat ik een vrij mens ben. Het We zijn op zoek gegaan naar beweging die het met het lichaam? Tenslotte vindt zingen niet al- ­Calvinisme is aan me voorbij gegaan. Mijn vader stuk een heldere structuur en een duidelijke leen plaats in het stemapparaat. is opgevoed door een Beierse en mijn moeder ­energiewaarde gaf. Dat resulteerde in een betere ­zette zich af tegen haar moeder uit de Betuwe. pitch en een hele aangename performance. Wat In Nederland kunnen we niet putten uit een berg Mijn herkomst heeft ervoor gezorgd dat ik in een beweegt de zanger? Oftewel, welke beweging is van folklorebewegingen. Tenminste, ik ga er even vrije beweging ben opgegroeid. Ik stroom me nodig om muzikaliteit te bevorderen? Graag in vanuit dat heen en weer springen op klompen gek! Laten we vrijelijk bewegingsmateriaal deze volgorde.

eerder een belemmering is dan een hulpmiddel ­kiezen, maar wel materiaal dat bij ons, West-­ www.pandavanproosdij.nl ter bevordering van muzikaliteit. (Alhoewel Europeanen, past, en niet iets imiteren. Ik gaf ­theatergroep Dox bij de opening van Europa eens een workshop aan een koor dat vrolijk ­Cantat in Utrecht liet zien dat klompen op een ­meteen in een side step (zijwaartse aansluitpas) reageren? zet je reactie op ­ludieke wijze in beweging te krijgen zijn. Of sprong. Twee coupletten, drie refreinen en 80 side www.facebook.com/zingmagazine.nl of stuur hem naar [email protected]

4 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

Zing voorwerk 63.indd 4 09-06-15 14:05 Klaas Stok

Panda van Proosdij Holland House Het internationale festival Europa Cantat - dat van 24 juli tot en met 2 augustus in Hongarije plaatsvindt - heeft een heus Holland House. Het Holland House wordt georganiseerd door ZIMIHC samen met ­diverse Nederlandse koormuziekorganisaties. Het is de plek op het festival om kennis te maken met alles wat Nederland op het gebied van koren en koormuziek te bieden heeft. Het Holland House biedt workshops, presentaties en concerten van het Nederlands Kamer- koor, het Utrechtse koor Zilt en het Amsterdamse koor Esthers ­Tiental. Utrecht was in 2009 gastheer van Europa Cantat, en hoopt dat in 2021 weer te zijn. Facebook: zoek op ‘Holland House Pecs’ • www.ecpecs2015.hu

Europa Cantat in Utrecht

sopraan Maartje Rammeloo

Wat beweegt de zanger? Maartje Rammeloo genomineerd

Sopraan Maartje Rammeloo is een van de vijf ­genomineerden voor de GrachtenfestivalPrijs 2015. Deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan VSCD blij met advies Raad een veelbelovend jong musicus of ensemble die het afgelopen jaar opviel door uitzonderlijk Het advies dat de Raad voor Cultuur recent uitbracht aan minister Bussemaker over het ­talent en moderne visie op klassieke muziek. ­Rijkscultuurbeleid voor 2017-2020 is positief ontvangen door De Vereniging van Schouwburg- De uitreiking vindt plaats op woensdagavond 19 en Concertgebouwdirecties (VSCD). De Raad voor Cultuur pleit voor een meer centrale rol van augustus, tijdens de 18e editie van Grachten­ stedelijke regio's. Hedwig Verhoeven, directeur van de VSCD, reageert positief: ‘Ik ben blij dat festival Amsterdam. Sopraan Maartje Rammeloo de Raad erkenning uit voor de onmisbare gidsfunctie van onze leden. Zij weten als geen ander studeerde klassieke zang en muziektheater aan het juiste publiek te matchen met de makers in de podiumkunsten. Dat de Raad financiële het Fontys Conservatorium in Tilburg en ontving steun ten behoeve van de programmering aan de podia bepleit juich ik zeer toe.’ Ook onder- in 2008 de Staetshuijs Fondsprijs bij het Inter­ schrijven wij het advies om stedelijke regio's proactief cultuurplannen te laten maken met nationaal Vocalisten Concours. ­landelijke financiering, en de oproep voor meer samenwerking tussen brancheorganisaties.

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 5

Zing voorwerk 63.indd 5 09-06-15 14:05

ramp voor de muziekindustrie Het wordt al de plagiaatzaak van de eeuw genoemd: het proces dat de erfgena- men van Marvin Gaye begonnen tegen Robin Thicke en Pharrell Williams. De erfgenamen vonden het nummer Blurred Lines te veel lijken op de hit Got To Give It Up van Marvin Gaye, en uiteindelijk gaf de rechter hen gelijk. Thicke moet 7,4 miljoen euro betalen. In het magazine van BUMA/STEMRA noemt musicoloog Peter Oxendale – Thicke’s advocaat - de uitspraak ‘een ramp voor de muziek- industrie.’ Oxendale: ‘Het betekent eigenlijk dat de hele industrie uit elkaar valt en vanaf nu nergens meer op gebaseerd is. Stilistisch gezien zijn er wel wat over- eenkomsten tussen de nummers, maar daar blijft het bij. Ik hoop – en neem aan – dat er een hoger beroep komt. Dit is namelijk geen inbreuk op copyright.’

soLo COLUMN DOOR maartje de Lint een orgie? geen ProBleeM! app voor de concertzaal

‘Vergeet niet uw mobiele telefoon aan te zetten'. Het is niet ondenkbaar Het is alweer bijna twintig jaar geleden dat ik voor het dat deze mededeling binnenkort bij het begin van een concert eerst de trap van de artiesteningang bij Nationale Opera met klassieke muziek door de luidsprekers van de concert- & Ballet op liep voor mijn eerste werkdag, vers van het zaal klinkt. Want binnenkort is er een app, ‘Wolfgang’, (Sweelinck) Conservatorium. Wat was ik trots! Zag iedereen wel waar ik naar binnen ging? Pas in de praktijk bloeide die juist aan moet tijdens een concert. Het is een initi- ik echt op als zangeres. Wat een geluk om op zo'n hoog atief van cultuuradviseur Johan Idema, pleitbezorger niveau in een koor te mogen zingen, en te werken met de van vernieuwingen in de cultuursector, in samenwer- beste dirigenten en regisseurs van de wereld! En, doordat ik king met Muziekgebouw ‘t IJ en ontwerpbureau Fa- in contact kwam met zoveel vakmensen, hoorde ik ook van brique. Recent werd de app officieel aan de pers ge- de projecten van De Nationale Opera waar ik auditie voor presenteerd. De app geeft real time informatie over kon doen. Werken als koorlid én als solist is voor mij de wat je als luisteraar hoort. en belicht in korte, snel perfecte combi. Beide disciplines vragen om andere kwali- leesbare zinnen de achtergronden van een compositie, teiten, en houden je flexibel en kritisch op jezelf. opera of lied. Volgens de makers zal het vooral de begin- nende muziekliefhebber ondersteunen bij het begrijpen van Mijn eerste productie bij DNO was Moses und Aron van Schönberg. Bepaald niet makkelijk. We hebben bijna een muziek, en de app is zo ontwikkeld dat uw buurman er geen last van jaar muzikaal gerepeteerd, want het moest natuurlijk alle- heeft. Voorlopig is de app slechts bij een beperkt aantal concerten bruikbaar. maal uit het hoofd. Een opera zinkt eerst langzaam muzi- www.wolfgangapp.nl kaal in je lijf. Daarna start de regie. Ja, dat is opera zingen voor mij: je stem en je hele lichaam vertellen het verhaal, met alle emoties en sferen die de dirigent en regisseur wil- len horen, zien en voelen. De grootste uitdaging is om de juiste klank, gebaren en mimiek bij het publiek terecht te Inspiratiegids laten komen. Welke klank, welke kleur gebruik ik, welke beweging hoort erbij? Dat is een creatief proces, dat telkens Een inspiratiegids voor iedereen die weer spannend en verrassend kan uitpakken. Om dat te zijn zangpassie wil delen met kinde- mogen doen samen met mijn collega’s vindt ik heel bijzon- ren, dat is wat deze uitgave met als der. Als alle neuzen dezelfde kant op staan. Als al die lij- titel 'zingen is voor iedereen' wil zijn. ven, al die stemmen in harmonie met elkaar het verhaal De gids, een initiatief van de Vlaamse vertellen, als de lucht zindert van ons geluid... Dat voelt korenbond Koor & Stem, bundelt in- gewoonweg magisch. Bij - vooral buitenlandse - regisseurs zichten van experts in het zingen met hebben we een goed imago, ‘voor die Nederlanders kan het kinderen uit alle hoeken van Europa niet gek genoeg!' Het lijkt zelfs traditie geworden dat zo'n en beschrijft kleine en grote initiatie- een of twee keer per seizoen de regisseur vraagt om een orgie-scène. Voor ons is dat al zo gesneden koek dat we ven van koren, scholen, gemeente- roepen: 'Een orgie? Geen probleem! Hoe wil je hem heb- besturen en culturele instellingen die ben?' Dan is het een kwestie van snel die fris ruikende én kinderen aan het zingen brengen. professionele collega strikken, met wie je lekker los kunt De gids is gratis te downloaden op gaan. Ik heb tenslotte ook zo mijn voorkeuren... www.koorenstem.be

Maartje De lint is Zangeres in Het koor van De nationale opera, ConCertZangeres en presentatieCoaCH.

www.MaartjeDelint.CoM foto geek Zwetsloot

6 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZinGmagazine

Zing voorwerk 63.indd 6 09-06-15 14:06

MS Koningsdam

Choral Cruises

Bij de combinatie van koorzang en varen achtdaagse Choral Cruise, die in juni Voogd en vocal coach Ingrid Stijsiger aan denk je al snel aan shantymuziek, maar 2016 van start gaat, staat een koor­ de koorwerken. Samen met pianist Alwin daar heeft het nieuwste initiatief van on- bewerking van vijftig jaar James Bond- Kluit werk je toe naar een slotconcert, dernemer en dirigent Roy Voogd weinig muziek centraal. Helemaal in stijl dus, aan boord in het prachtige Queen's mee van doen. Voogd heeft samen met aan boord van zo'n luxe cruiseschip Lounge Theatre. cruise-specialist Walter Collijn van Travel van de Holland America Line. Met adem- Meer info: www.choralcruises.nl Counsellors in Huizen een serie exclusie- benemende Noorse fjorden als decor ve Choral Cruises opgezet. In de eerste ­repeteer je 's morgens olv dirigent Roy

Zingen doe je samen! Nieuw Het Nederlands Kamerkoor is van start gegaan met een nieuw educatieprogramma: ‘Zingen doe je ­samen!’ Hiermee richt het gezelschap zich speciaal op amateurkoren: zij ontvangen een coaching van opinieplatform zangers van het Nederlands Kamerkoor én mogen optreden in het voorprogramma. Voorprogramma’s Op 23 april lanceerde het Landelijk beginnen 30 minuten voor aanvang ­Kennisinstituut Cultuureducatie en van het hoofdprogramma en ­Cultuurparticipatie (LKCA) het online zijn vrij toegankelijk voor opinieplatform ‘Cultureel Kapitaal’, voor iedereen met een iedereen die professioneel is betrokken toegangsbewijs bij cultuurparticipatie en cultuureduca- voor het hoofd- tie. Via het platform kunnen opinies, programma. ideeën en ervaringen worden uitgewis- seld. Joop Daalmeijer, Boris van der

www.nkk.nl Ham, Noraly Beyer en Merlijn Twaalf­ hoven zijn enkele van de auteurs die een bijdrage leveren. Doel van het plat- form is het stimuleren van opinie- en kennisuitwisseling binnen de sectoren cultuureducatie en cultuurparticipatie. Wil je ook een bijdrage leveren aan het platform?

Neem dan contact op met de redactie via [email protected]. eek Zwetsloot G

foto Nederlands Kamerkoor

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 7

Zing voorwerk 63.indd 7 09-06-15 14:06 INTERNATIONAAL KORENFESTIVAL BERLIJN 5-DAAGSE KOORREIS VAN 24 T/M 28 OKTOBER 2015

Prijs: € 575 p.p. inclusief: Repertoire: eelname aan et Internationaal PROJECTKOOR 1 (gemengd koor) o.l.v. an Veroef: ndel (ank sei ir err), oart (Ave Verum, audate ominum en Agnus e), Vivaldi (loria), Faure (Cantiue de ean Racine), enkins (Ave Verum), ounod (anctus en Korenfestival enedictus), ortniansk (u irte Israels) lod ebber (Pie esu) Concert in de Passionskirce PROJECTKOOR 2 (dameskoor) o.l.v. ans de it: Vrede - .Fiscer, Agnus ei - luck, Psalm 116 - Vivaldi, er bist Twee repetitiedagen in ederland an das ende beart - endelsson, er err segne dic aus ion - luderlit, ead me ord - esle, Piu non si trovano - ladmuiek en oefen-C oart, as klinget so errlic - oart, teal awa, ou raise me up - roban, ring im ome - C.conberg, Te Rose op eigen stemsoort - A.c.room, alleluja - Coen, res tu-Calderon PROJECTKOOR 3 (mannenkoor) o.l.v. ans de it: C. ounod (anctus), .F.andel (ank ei dir err), eoek Rijksdag C.esle (King all lorious), .ortniansk (Tebe Poem), ortniansk (nogaja jeta), Fr. cubert (ie act), oottoct over de pree .F.andel (ascia cio pianga), Fr.ear (olgalied), teal Awa, ou raise me up, ring im ome uit es iserables, ederlandssprekende A.c.room/arr. .d.it (Te Rose), R.tewart (I am ailing) reisbegeleiding PROJECTKOOR 4 (usicalkoor) o.l.v. artin van der rugge: Caro merald (A igt ike Tis), teve argoses Verblijf in otel (Fame ut er on m own), Te i (rand ew a ase on own te Road), e ill Rock ou (o ants to ive Forever oemian Rapsod), Abba Tribute (ancing ueen, ama ia, Fernando, , Tank ou for te usic Vier 3-gangenmaaltijden aterloo) Vervoer per luxe PROJECTKOOR 5 (gemengd koor) o.l.v. Ad Vergouwen: issa Festivo van retcaninoff en Cantiue de ean touringcar Racine van Faure, Verlei uns Frieden van endelsson en Ave Verum van oart. PROJECTKOOR 6 (emengd koor) o.l.v. ex ergink: Reuiem en Krunungsmesse van .A. oartissa Festivo van retcaninoff en Cantiue de ean Racine van Faure, Verlei uns Frieden van endelsson en Ave Verum van oart.

eef je nu op voor deelname aan n van de projectkoren o.l.v. Jan Verhoef Hans de Wit Martin van der Brugge Ad Vergouwen Lex Bergink

Vraag snel een boekingsformulier aan bij: I.C. Productions, Postbus 655, 5000 AR Tilburg / Tel.: 013-536 39 21 / Fax : 013-536 4052 / www.koorprojecten.org VStichting catie organiseert: Zomerweek 2015 van 3 t/m 8 augustus ‘Ik hou van Holland’ Waelrant, Diepenbrock, Strategier, De Klerk, Nees e.a.

Onder leiding van Raghna Wissink en Arno Vree Vocalcoach: Anneloes Volmer

Maranathakerk, Castricum informatie en inschrijving: [email protected] of www.vocatie.nl

ZM63 #00 vocatie.indd 1 09-06-15 10:53

Zing voorwerk 63.indd 8 09-06-15 14:06 OPMAAT nieuws voor dirigenten samenstelling: Mariette Effing

Choral Conductors Event Studiedag Koorregie

Op 19 en 20 september kunnen dirigenten twee dagen workshops volgen op het tweede Choral Conductors Event. Workshopleiders zijn oa Roger IJmker, Merel Martens, Lex Hakker en leden van het Postyr Project uit Denemar- ken. Het Postyr Project zingt a capella en ge- bruikt daarbij technische snufjes als loopers, kaoss pads en laptops. Dat is onderwerp van een van de workshops. Verder komen oa aan bod: CVT zangtechniek, geluidstechniek, het

boek Icebreakers, leiding geven en de metho- foto

de ‘Voice & Physique van Panda van Proosdij. mOOm

za 19 en zo 20 sept Rabotheater Hengelo, p h aanmelden www.choralconductorsevent.nl Studiedag Koorregie otograp h Prikkelend y Programmeren Stichting Maestro organiseert op zaterdag 14 november een Studiedag Koorregie door Meta Stevens en Marijke de Wit, de auteurs van het onlangs verschenen boek ‘Koorregie - handboek Hoe maak je van je optreden een ware bele­ voor een betere podiumpresentatie.’ De datum kan vast in de agenda, nadere informatie volgt. venis voor je publiek? Docent Ruben de Grauw leidt op zaterdag 10 oktober bij de Stichting Maestro een workshop ‘Van ontvangst tot ­applaus’. Programmeren is meer dan een Nieuwe opleiding ­aantal mooie liederen achter elkaar zetten. Jesper Holm Binnenkort is Nederland een aantal mogelijkheden voor educatie­ in Belang­rijk is bijvoorbeeld ook de juiste locatie, vocale muziek rijker, met de opleiding ‘Artistic Leadership­ in Contem­ aankleding, belichting en de ontvangst van het porary Vocal Music’. De Codarts Hogeschool voor de Kunsten en Fontys publiek. ­Tijdens deze workshop werk je al Hogeschool voor de ­Kunsten gaan een samenwerking aan met brainstormend samen een zo concreet mogelijk The Royal Academy of Music uit Aalborg/Aarhus (Denemarken). Vanaf scenario voor een concert uit. september zijn er alvast een aantal Inspiration Days, met oa docenten za 10 okt 10-13u Factorium Podiumkunsten Til- Jim Daus Hjernoe, Jesper Holm, Peder Karlsson en Merel Martens.­ De burg, info: stichtingmaestro.nl/inschrijven respons hierop zal mede de vormgeving van ­toekomstige Bachelor- en Master-trajecten bepalen. Jesper Holm komt twee jaar in Nederland Dirigeertechniek van wonen om de opleiding mede vorm te geven. Meer informatie volgt. Jos van der Sijde Op vrijdag 9 oktober geeft Jos van der Sijde een masterclass dirigeertechniek als onder- deel van het nieuwe seizoen van MDO+ Na- Kaderopleidingen scholingsdagen voor dirigenten. Welke bewe- Muziekpraktijk 6a in Noord-Holland biedt in het van instappen in het traject. Lessen zijn elke twee gingen zijn werkelijk effectief en zorgen voor ­nieuwe seizoen weer een uitgebreid opleidingstraject ­weken op vrijdag en regelmatig wordt er op zaterdag direct begrijpen van de dirigent door koorzan- aan voor dirigenten: van Basisopleiding tot de Meer­ geoefend met het practicumkoor. De opleidingen gers? Aan de hand van enkele koorwerken jarige Dirigenten Opleiding en de cursus Nascholing ­starten op 28 augustus. wordt de theorie in praktijk gebracht. Dirigenten. Docent is Karel Kok, directeur van Muziek- informatie en aanmelding praktijk 6a. Een toelatingstest bepaalt het niveau vr 9 okt 10-13.30u UCK Domplein Utrecht • www.muziekpraktijk6a.nl aanmelden: www.uck.nl/cursussen

Wereldsymposium Koormuziek in Spanje De kneepjes van het dirigeren

Van 22 – 29 juli 2017 vindt in Barcelona het Huismuziek organiseert een cursus koordirectie voor vakmusici die beginnen met World Symposium on Choral Music XI plaats. ­dirigeren, of hun vaardigheden willen uitbreiden. Aan bod komen oa slagtechniek, stem- Het thema is ‘The Colors of Peace’ en het sym- vorming, stemtesten, repetitieopbouw, arrangeren en presentatie. De cursusdagen zijn posium is bedoeld voor koren, dirigenten, om de vier weken, tussentijds doe je praktijk- en observatieopdrachten. Het repertoire­ is componisten en uitgevers. Workshopleiders heel divers. Docent is Rineke Marwitz. Na voltooiing van de cursus ontvang je een certifi- presentatoren en koren die willen optreden caat van deelname. kunnen zich aanmelden tot 1 november 2015. cursusdata 3 okt, 7 nov, 9 jan, 6 feb, 12 mrt, 12-17.30u Akoesticum Ede • aanmelden: www.huismuziek.nl aanmelden via [email protected]

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 9

Zing voorwerk 63.indd 9 09-06-15 14:06 Koorbiënnale Haarlem zingt

Ooit droomde Neil Wallace, als zanger in het koor van Lincoln Cathedral, van zijn eigen festival: een festival voor en met de crème de la crème van de internationale koormuziek. Het zou nog zo'n twintig jaar duren voordat die droom werkelijkheid werd. Inmiddels beleeft ‘zijn’ Koorbiën­

nale alweer de achtste editie. tekst Oswin Schneeweisz

Het programma van Koorbiënnale 8 – van 26 juni t/m 5 juli in bijdrage aan leveren. We bieden dan ook ruimte voor experi- Haarlem én Amsterdam – is veelzijdiger en spectaculairder dan menten met nieuwe presentatievormen. Zo hebben we een ooit. Alleen al het openingsconcert betreft het meest ambitieuze prachtig programma onder de titel ‘This is Your Life’. Tijdens en grootste project dat ooit door het festival op poten werd gezet: dit programma gaat presentator Lex Bohlmeijer in gesprek met een uitvoering van Bibers Missa Salisburgensis in de Grote of­ gasten, waaronder leden van het publiek. Hij gaat op zoek St. Bavokerk in Haarlem. Het is zo'n werk dat je zelden hoort, naar de belangrijkste gebeurtenissen die de mensen in de zaal omdat uitvoeringen kostbaar en veeleisend zijn. Want Biber wist hebben meegemaakt. Cappella Amsterdam spiegelt deze ge- hoe hij een feestje (vermoedelijk het 1100-jarig bestaan van het beurtenissen vervolgens met repertoire dat ze speciaal voor aartsbisdom Salzburg) muzikaal kon oppimpen. Hij pakte uit met deze gelegenheid hebben ingestudeerd: repertoire dat te een kolossale bezetting, bestaande uit zes koorgroepen, blazers, ­maken heeft met liefde, dood, trouwen, geboorte enzovoort. strijkers en solisten, gegroepeerd rond de vier orgels van de kathe- Zo willen we laten zien en horen wat de koormuziek van draal in Salzburg. Terecht kun je je afvragen of de Missa Salis­ ­Palestrina, Brahms, of Bach zegt over mensen van nu. We wil- burgensis nu thuishoort in de categorie religieus repertoire of len de actualiteit in het historisch repertoire terugbrengen. muziek voor feesten en partijen? Waarschijnlijk beide. Voor deze Want de kloof tussen het oude, liturgische repertoire en de uitvoering werkt het befaamde ensemble The Sixteen onder lei- moderne luisteraar is veel te groot.' ding van Harry Christophers samen met het Koorbiënnale Festi- valkoor, bestaande uit 53 gevorderde amateurzangers en instru- Verslaving mentalisten van Concerto d'Amsterdam. Wallace, geboren en getogen in Schotland en tegenwoordig Programme Director van de Rotterdamse Doelen, zong van Vernieuwing jongs af in koren: Wallace: 'Vanaf mijn vijfde zong ik in een Acht dagen later presenteert het festival, voor de tweede van de vier koren in mijn kleine basisschool, later als jonge keer ook in Amsterdam aanwezig, de veel gelauwerde produc- tiener in het Arran Choir, destijds een van de beste jeugdkoren tie ‘Human Requiem’. Het is een theatrale voorstelling, van het Verenigd Koninkrijk. Daar begon mijn koormuziek- een enscenering van Jochen Sandig en Sasha Waltz van Ein verslaving.’ Tussen 1980 en 1983 maakte hij deel uit van het Deutsches Requiem van Brahms. Artistiek leider van de Koor- Lincoln Cathedral Choir. Wallace: 'Dat is een Anglicaanse- biënnale Neil Wallace: 'Dit is een van de meest fantastische kathedraalkoor met meer dan een half eeuw traditie van acht muziekproducties die ik ooit heb gezien of gehoord. Eigenlijk gezongen diensten per week. Daar in dat prachtgebouw en dachten we dat het de logistieke en financiële mogelijkheden haar weergaloze akoestiek is mijn droom voor een festival met van de Biënnale te boven zou gaan, maar dankzij de bijzon- beroepszangers begonnen. Daar liggen de wortels van mijn dere steun van vele fondsen en een sponsor is het ons toch missie: mensen laten ervaren hoe mooi een concert met top- gelukt om deze indrukwekkende voorstelling twee keer in het zangers in een ruimte die echt bij de muziek past kan zijn.' Muziekgebouw te presenteren.' Zes dagen lang is Haarlem het Mekka voor de liefhebbers Verbreding van koormuziek, met beproefde concepten als de Hofjescon- Het evenement heeft zich in de loop der jaren qua publieks- certen en de Korennacht, maar ook met tal van workshops, bereik en programma behoorlijk verbreed. De top van de in- concerten van The Sixteen en a-capellaliederen uit Marseille. ternationale koorwereld (zoals The Sixteen, het Lets Radio- 'Er is slechts een handjevol traditionele concerten waar je koor, Tallis Scholars, Cappella Amsterdam en het Nederlands keurig gaat zitten luisteren, zoals we dat al decennia lang ge- Kamerkoor) vormt nog steeds de belangrijkste pijler, maar er wend zijn', zegt Wallace. 'We geloven namelijk dat de concert- kwam ook meer ruimte voor amateurs. Op de traditionele praktijk toe is aan vernieuwing en willen daar als festival een Korennacht leidt een feeërieke fietstocht door het historische

10 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

ZING red63.indd 10 09-06-15 14:21 Hofjesconcerten Koorbiënnale Haarlem zingt

Koorbiënnale 8 De Koorbiënnale 8 vindt plaats van vrijdag 26 juni t/m zondag 5 juli, op ­verschillende locaties in Haarlem en Amsterdam. Een greep uit de programmering:

rank Hanswijk Zie concerttips, pagina 27 F Neil Wallace www.koorbiennale.nl foto

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 11

ZING red63.indd 11 09-06-15 14:21 Stadsjongenskoor Oldenzaal – (enkele leden van het) jongemannenkoor centrum van Haarlem langs ensembles van diverse pluimage in nagedacht over de ruimtelijke opstelling van de koren in de geheime locaties, en dan zijn er nog de Hofjesconcerten met Sint Bavo. Het is tegenwoordig een trend om bij meerkorige niet minder dan vijftig koren en een keur aan repertoire, die muziek uit de renaissance en barok de afstanden tussen de optreden in een lint van vijf Haarlemse hofjes op loopafstand koren zo groot mogelijk te maken. Historisch is dat vaak niet van elkaar. En sinds de vijfde editie heeft het festival ook de waarheid, maar het vergroot de luisterbeleving. Ik denk dat steeds een Koorbiënnale Festivalkoor, waar gezongen én ge- de afstand tussen de verschillende koren en ensembles bij leerd wordt. ­Biber helemaal niet zo groot is geweest. Daar was in de kathe- Wallace: 'Dankzij de inbreng van Kristien Jansen (zakelijk draal van Salzburg helemaal geen plek voor. Maar omdat de leider van de Koorbiënnale) leerden we dat een programma dat Sint Bavo die ruimtelijke mogelijkheden wel biedt, kiezen we alleen op beroepszangers focust onvoldoende interessant is. Die daar toch voor een iets ruimtelijkere opstelling.' restrictie levert, paradoxaal genoeg, een te eenzijdig festival op. Voor Christophers is de Missa Salisburgensis vooral een Juist als je beroepszangers en goede amateurs bij elkaar brengt theatraal werk dat vermoedelijk werd geschreven om een jubi- creëer je meerwaarde. Ik heb het gevoel dat we met het team leum op te luisteren. Toch kent de mis, aldus Christophers, ook een mooie balans hebben gevonden tussen goede amateurs en veel spirituele momenten. 'Wat Biber soms doet is ongehoord: beroepszangers, en tussen educatie en activiteiten voor mensen terwijl andere componisten een Hosanna laten schallen, die het gewoon leuk vinden om te zingen. Met het Festivalkoor maakt hij er een heel speels en doorwrocht geheel van. Waar verbinden we de top van de amateurs met professionals. Dat is anderen de intimiteit zoeken in het Benedictus haalt Biber een ambitieuze opdracht, want als je een koor met een gezel- trommels en trompetten van stal.' Christophers kijkt uit naar schap als The Sixteen wil laten samenwerken moet het wel het werken met de amateurzangers van het Festivalkoor. Hij kwaliteit hebben.' Dat dat geen gemakkelijke taak is bewees de zegt: 'Dat is altijd leerzaam en inspirerend. Het zijn stuk voor vorige editie. Toen moesten er voor het festivalkoor in Mahlers stuk goede zangers en het geeft enorm veel voldoening om Symfonie nr. 2 ter elfder ure nog extra zangers worden ingevlo- samen in een workshop-achtige setting naar een doel te wer- gen om de hardwerkende amateurs te versterken. Wallace: ken. Als alles goed gaat wordt het een onvergetelijke kruis­ 'Hoewel ik apetrots was op hun slotprestatie, had ik me met bestuiving van professionele en amateurzangers.' deze Mahler verkeken op de eisen die we aan de amateurzan- gers stelde. Deze keer hadden we 70 inschrijvingen. Na de Flashmob ­audities zijn er 48 mensen aangenomen. Dat betekent dat we er De klap op de vuurpijl van de achtste Biënnale is de productie veel hebben afgewezen, maar ik vind dat dat mag. Je staat ten- Human Requiem. Je zou het een Flashmob à la Brahms kunnen slotte straks met een topensemble op het podium.' noemen. Podium en zaal zijn vrijgemaakt van stoelen. Het pu- Sopraan Dieuwke Reehorn zingt al twee edities mee in het bliek verdeelt zich over die ruimte waar mensen rondlopen en die Koorbiënnale Festivalkoor. Reehorn: 'Wanneer krijg je als ama- mensen beginnen plotseling te zingen. ‘Selig sind, die da leid teur nu de kans om met topdirigenten als Benjamin Zander of tragen, denn sie sollen getröstet werden.’ Dichterbij de zangers Harry Christophers te werken? Het is enorm leerzaam en kun je als publiek niet komen. Zo is het Deutsches Requiem van ­enthousiasmerend. Maar het is niet vrijblijvend. We werken zeer Brahms nog nooit uitgevoerd. De productie ging eerder in Berlijn, intensief. Thuis studeer je de noten en daarna werk je ander- Hamburg en Rotterdam en de reacties waren unaniem enthou­ halve week keihard met coaches aan de partituur. De laatste siast. 'Na de voorstelling in Hamburg kwam er een oude man twee repetitiedagen voegt The Sixteen zich erbij. Ik verheug me naar me toe. Hij zei met betraande ogen dat hij nog nooit zoiets enorm op dit concert. Alleen al de gedachte dat ik straks met die had meegemaakt. Deze ervaring had hem van zijn eigen doods- andere vijftig zangers in die galmende Sint Bavo, samen met angst afgeholpen', zegt regisseur Jochen Sandig. The Sixteen, sta te zingen maakt me opgewonden. Het gaat een Sandig komt uit de theaterwereld, is pianist en partner van fantastisch spektakel worden.' de befaamde choreografe Sacha Waltz. Eigenlijk was het de bedoeling dat zij de regie in handen zou nemen, maar op ze- The Sixteen kere dag zei Sacha: 'Dit is jouw idee. Jij moet dit zelf doen.' Zo The Sixteen is zo ondertussen het vaste buitenlandse hui- begon Sandig aan zijn opmerkelijke debuut als muziektheater- sensemble van de Koorbiënnale. 'We zijn er vaak te gast,' zegt regisseur. 'Het requiem heeft altijd een sluimerend bestaan in Harry Christophers, 'maar dit keer gaat het echt een spektakel mijn leven gehad. Voor mijn vader was het zijn belangrijkste worden. Ik schrok me dood toen ik de partituur van de Missa werk. Ik kende de muziek en de teksten als mijn broekzak. Salisburgensis onder ogen kreeg. Het is zo'n complex en minu- Gedurende de jaren groeide de behoefte om er iets mee te tieus uitgeschreven werk. Ik heb het nooit eerder gedirigeerd. doen en ik wist al vrij vroeg dat ik een versie wilde maken Alleen al dat feit maakt het bijzonder: elke noot in de lijvige waarin publiek en zangers bij elkaar werden gebracht, waarin partituur is een avontuur.' het publiek niet stilletjes op een stoel zit te luisteren, maar een Christophers omschrijft het als een divers werk: 'Spectacu- eigen rol in het geheel speelt.' lair en groots van opzet, maar ook vol intieme en lyrische du- Voor de zangers van het Berliner Rundfunkchor is het een etten en solopartijen. Ik zie het als mijn opdracht om het van de moeilijkste uitvoeringen die ze ooit gedaan hebben. Het evenwicht tussen beide uitersten te bewaren. Ik heb ook veel gehele requiem moet uit het hoofd worden gezongen en ze

12 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

ZING red63.indd 12 09-06-15 14:22 foto

Human Requiem M atthias H eyde

The Sixteen

moeten rekening houden met de choreografie en regie. En dat voor een concertkoor dat nauwelijks ervaring heeft met opera. Er zijn maar liefst twee dirigenten nodig om het geheel in het gareel te houden en de zangers staan voortdurend oog in oog met het publiek te zingen. Sandig: 'De koorzangers vertelden mij dat dat nog het moeilijkste is. Ze zijn gewend aan een grote afstand tot het publiek, nu is hun comfortzone doorbro- ken. Ze ervaren dat als heel emotioneel. Ze zien de ontroering en emoties bij de luisteraars en raken dan zelf ook geëmotio- neerd. Ze staan soms echt met tranen in de ogen te zingen.' De vraag is natuurlijk wat Brahms van dit alles gevonden had? Sandig: 'Ik denk dat hij het prachtig had gevonden. In een van zijn laatste brieven schrijft hij immers dat 'mijn Deutsches Requiem een requiem is voor de levenden, niet voor de doden'. Dat voel je bij deze voorstelling heel sterk. Iedereen heeft wel iemand die hij door de dood is kwijt geraakt. Iedereen denkt wel na over zijn eigen dood. Dat is de confrontatie waar ­Human Requiem over gaat.’ Harry Christophers  foto marco borggreve

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 13

ZING red63.indd 13 09-06-15 14:38

KOORREGIE HANDBOEK VOOR EEN BETERE PODIUMPRESENTATIE

‘Nooit eerder is er in Nederland een boek over het regisseren van koren. Het werd hoog tijd dat er een boek verscheen voor alle regisseurs en koorleden die de presentatie en 'staging' van een koor op een hoger plan willen tillen. Daarom alleen al is deze uitgave enorm waardevol. Maar het is ook nog eens echt een goed boek! Het boek 'Koorregie' is uitgebreid en is goed gestructureerd. Meta Stevens en Marijke de Wit weten hun ruime ervaring met het regisseren van koren op een overtuigende manier om te zetten in bruikbare adviezen en tips. De auteurs beschrijven op inspirerende manier het pallet aan mogelijkheden dat je als regisseur hebt. Daarnaast leggen ze een heldere verbinding tussen de expressie van de muziek en de vormen die je op het podium kunt gebruiken. Al met al een zeer waardevol boek, een aanrader voor iedereen die intensief met koren bezig is.’ Tijs Krammer

‘Op dit moment is er een opvallend boek voor iedereen die bezig is met koren en met koorregie. Het boek, geschreven door Marijke de Wit en Meta Stevens, heet ‘Koorregie, hand- boek voor een betere podiumpresentatie’. Een boek dat een gat opvult: niet eerder kwam er in Nederland een boek uit dat 100% gaat over wat een koor kan doen met beweging en expressie om de gezongen muziek te versterken. Als je het boek in handen krijgt zal je zien hoe mooi het is geïllustreerd, veel foto’s en met verwijzingen naar leerzame filmpjes. Je zult merken hoe overzichtelijk het (leer)boek is opgezet. Een aanrader dus voor iedereen die zich bezig houdt met koorregie. Er is maar één ding nog leerzamer en dat is een workshop van Marijke of Meta.’ Jetse Bremer

Het boek kost € 24,95* U kunt Koorregie bestellen door uw naam en adresgegevens te mailen naar: [email protected].

KOORREGIE - HANDBOEK VOOR EEN BETERE PODIUMPRESENTATIE IS EEN UITGAVE VAN ZINGMAGAZINE * LET OP BINNEN NEDERLAND KOMT ER NOG € 3,05 AAN VERZENDKOSTEN BIJ, VOOR OVERIGE LANDEN BINNEN EUROPA GELDT EEN VERZENDTARIEF VAN € 9,17

AdvZING Koorregie red63.indd ZM62.indd 14 1 07-04-1509-06-15 15:0914:22

Nieuwe bladmuziek voor de stem samenstelling: Mariette Effing Ver

KOORREGIE Boys, keep on singing! niveau. Er is veel aandacht voor the- Een liedbundel alleen voor jongens? ma’s die aansluiten op de belangstelling HANDBOEK VOOR EEN BETERE Ja, dat is nodig! Het Stadsjongenskoor van jongens. Ook is er rekening gehou- Oldenzaal viert in 2015 zijn 100-jarig den met de ontwikkeling van de jon- bestaan met het project ‘Boys, keep on gensstem omdat die anders is dan die PODIUMPRESENTATIE singing!’ Hierin vraagt het koor aan- van meisjes. De bundel bevat alleen s dacht voor de ontwikkeling van het wereldlijk repertoire, is geheel in het jongenskoor én de jongens- en jonge- Engels en ook de muziek heeft een in- mannenstem. Het is opvallend dat er ternationaal karakter, zodat de liederen e erg weinig nieuw repertoire verschijnt overal gebruikt kunnen worden. De ‘Nooit eerder is er in Nederland een boek over het regisseren van koren. waarin rekening wordt gehouden met meer dan honderd pagina's tellende Het werd hoog tijd dat er een boek verscheen voor alle regisseurs en jongens- en jongemannenstemmen. De liedbundel omvat ruim dertig liederen koorleden die de presentatie en 'staging' van een koor op een hoger plan liedbundel Boys, keep on singing! bevat voor jongens- en (jonge)mannenkoor. willen tillen. Daarom alleen al is deze uitgave enorm waardevol. Maar het is repertoire speciaal voor jongens, van Naast bestaande liederen van grote ook nog eens echt een goed boek! Het boek 'Koorregie' is uitgebreid en is goed zes verschillende leeftijdsgroepen en componisten als John Rutter, Benjamin n gestructureerd. Meta Stevens en Marijke de Wit weten hun ruime ervaring met het Britten, Thomas Ravenscroft en Ralph regisseren van koren op een overtuigende manier om te zetten in bruikbare adviezen Vaughan Williams bevat de bundel ook Ritmische inzingers en tips. De auteurs beschrijven op inspirerende manier het pallet aan mogelijkheden elf nieuwe en dus unieke composities Na de boeken Meerstemmig in­ dat je als regisseur hebt. Daarnaast leggen ze een heldere verbinding tussen de voor jongens- en jongemannenkoor van zingen en Harmonisch inzingen daagt o expressie van de muziek en de vormen die je op het podium kunt gebruiken. Coeck, Eva de Roovere, Joep Beerens, dirigent Tijs Krammer met zijn boek Al met al een zeer waardevol boek, een aanrader voor iedereen die intensief met Dennis Vallenduuk, Joost Kleppe, Jetse Ritmische inzingers zangers uit om te koren bezig is.’ Bremer en Wilfred Reneman. Wanneer werken aan gelijkheid, timing en stijl­ Tijs Krammer je de liedbundel aanschaft heb je ook gevoel. De oefeningen en canons zijn t recht op een gelimiteerd aantal legale daarbij specifiek gericht op koren en koorpartijen per compositie, en van alle vocal groups in de lichte muziek.

liederen van Jan Coeck en Eva de De stukken, soms geïnspireerd op e Roovere is ook een Nederlandse versie bestaande nummers, zijn gerangschikt verkrijgbaar. op muziekstijl, en snel in te studeren. Bovendien vind je alle canons op n Boys, keep on singing! kost € 45,- en is te ver- www.inzingen.nl. krijgen via songbook@boyskeeponsinging. com • info: www.boyskeeponsinging.com Tijs Krammer – Ritmische inzingers • ‘Op dit moment is er een opvallend boek voor iedereen die ­Uitgeverij Harmonia / De Haske, bezig is met koren en met koorregie. Het boek, geschreven ISBN 978-9043-14478-0, Bestelnummer: HU 4355-401, €14,95 • ­www.inzingen.nl door Marijke de Wit en Meta Stevens, heet ‘Koorregie, hand- boek voor een betere podiumpresentatie’. Een boek dat een gat opvult: niet eerder kwam er in Nederland een boek uit dat 100% gaat over wat een koor kan doen met beweging en expressie om de gezongen muziek te versterken. Als je het boek in handen krijgt zal je zien hoe mooi het is geïllustreerd, Het lied dat mijn je geboorteplaats, feest en ritueel, en de Ton Dekker en Henk Kuijer - Het lied dat mijn moeder zong • veel foto’s en met verwijzingen naar leerzame filmpjes. uitgeverij Ton Dekker, ISBN/EAN 9789090287355, hardcover € 24,75 • moeder zong dagelijks dingen. De zussen hebben de oa verkijgbaar via www.meertens.knaw.nl Je zult merken hoe overzichtelijk het (leer)boek is opgezet. Een Tussen 1991 en 1999 legden Ton liederen horen zingen door hun groot- aanrader dus voor iedereen die zich bezig houdt met koorregie. Dekker en Henk Kuijer van het Meer- ouders, ouders, familieleden en kennis- Er is maar één ding nog leerzamer en dat is een workshop van tens Instituut ruim vijfhonderd liederen sen en ze hebben ze ook geleerd op Marijke of Meta.’ van de gezusters Anna van Gog-Dings school en van de radio. De liederen zijn Jetse Bremer (1917-) en Jeannette van der Putten- van een korte toelichting voorzien en Dings (1920-2011) vast op geluidsband. worden voorafgegaan door een biogra- In het boek Het lied dat onze moeder fische schets van beide zangeressen die zong zijn er 140 geselecteerd. De liede- hun hele leven in Liessel hebben door- ren van de zussen Anna en Jeanette, gebracht. Het boek biedt een inkijk in geboren op een boerderij in het Bra- de vroegere lied- en zangcultuur van de bantse dorp Liessel, gaan over de ge- streek en in het gevoels- en gedachten wone, maar belangrijke dingen in het leven van de twee zangeressen. Op de menselijk leven zoals de herinneringen bijgevoegde cd staan alle 140 liederen. Het boek kost € 24,95* aan het ouderlijk huis, liefde en huwe- lijk, tegenslagen, oorlog, geloof, natuur, U kunt Koorregie bestellen door uw naam en adresgegevens te mailen naar: [email protected]. ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 15 KOORREGIE - HANDBOEK VOOR EEN BETERE PODIUMPRESENTATIE IS EEN UITGAVE VAN ZINGMAGAZINE * LET OP BINNEN NEDERLAND KOMT ER NOG € 3,05 AAN VERZENDKOSTEN BIJ, VOOR OVERIGE LANDEN BINNEN EUROPA GELDT EEN VERZENDTARIEF VAN € 9,17

Adv Koorregie ZM62.indd 1 07-04-15 15:09 ZING red63.indd 15 09-06-15 14:22 ­­­ De stemtest: Over muziek en mens

Het klamme zweet en rode vlekken in de nek… Dat roept het woord ‘stemtest’ bij veel koor­ leden spontaan op. ‘En niet alleen bij amateurkoren’, zegt zangcoach Alberto ter Doest, zelf ook zanger bij het Nederlands Kamerkoor. Ter Doest en dirigent Christoph Mac-Carty over de

gevreesde stemtest. door: Gerdjan rapati

Ter Doest: ‘Laatst vertelde een zangeres bij Humberto Tan dat ze aan. Eigenlijk doe ik tegenwoordig het meest met dat liedje. Dan het niet erg vindt om voor tienduizend mensen te zingen. Maar ga ik ze ook uitdagen, grenzen verleggen. Als iemand een liedje wel voor vier. Mensen houden er nu eenmaal niet van om beoor- heel zacht zingt kan dat schuchterheid zijn of een kleine stem. deeld te worden op zoiets persoonlijks als je stem. Maar nodig is Dan wil ik weten of hij of zij ook de ruimte weet te vullen. Of het wel, van tijd tot tijd.’ omgekeerd: als iemand juist heel veel doet in een liedje, vraag ik hem het liedje te zingen als een slaapliedje voor een kindje. Je ziet Auditie doen dan meteen of iemand zich openstelt voor ontwikkeling. Als Iedereen begrijpt dat je, als je bij een koor wilt, een stemtest ­iemand meteen in de verdediging schiet, dan weet ik al: dat gaat moet doen. En misschien nog wel meer. Dirigent Christoph Mac- hem niet worden. Je moet jezelf in een koor open willen stellen Carty van het Utrechtse studentenkoor Dekoor neemt elk jaar in voor het geheel. Maar als iemand het oppikt, stap ik al snel over september audities af om de lege plekken op te vullen. Dekoor eventuele andere tekortkomingen heen. Dan vind ik het span- heeft een bezetting van acht sopranen, acht alten, zeven tenoren nend om zo’n ruwe diamant verder te ontwikkelen.’ en zeven bassen. Elk jaar stoppen pakweg zes leden: ze zijn klaar met studeren, krijgen een baan, gaan verhuizen. Een heel verschil De onderhoudstest met veel andere koren, waar mensen vaak tientallen jaren bij Na een tijdje in een koor is het tijd voor een onderhoudstest. zingen. Onderhoudstesten heeft Christoph dan ook niet nodig: Of een nieuwe dirigent wil duidelijkheid over het aanwezige stem- gemiddeld blijft iemand vijf jaar lid. ‘Maar van de audities maak ik menmateriaal. Alberto ter Doest: ‘Ik snap dat mensen daar ner- wel veel werk’, zegt hij. ‘Ik krijg elk jaar veel meer aanmeldingen veus voor zijn, maar het hoeft niet. Als de dirigent maar in gewo- dan ik kan plaatsen: een luxeprobleem. Elke auditie neem ik op, ne-mensentaal kan uitleggen wat hij van de stem verwacht. Dus want vaak weet ik niet meer: was hij dat nou die dit of dat deed? geen geneuzel van ademsteun of achterlangs zingen: je stem- Dan is zo’n opname nuttig. Mijn ideaal is een zo breed en rijk plooien zitten niet achterlangs. Zeg liever wat voor klank je horen mogelijk klankbeeld van het koor. Van klassiek tot Afrikaans en wilt. We bedienen ons van een taal waarbij iedereen zich wel een nog veel meer. Dat hoeven ze niet meteen allemaal te kunnen, voorstelling probeert te maken, maar die niemand echt begrijpt. maar de potentie moet wel aanwezig zijn.’ Als je met achterlangs zingen bedoelt dat het helderder zou moe- ten zijn, zeg dat dan. Ik vind dat zingen ontdaan moet worden van Stem en ritmegevoel allemaal rare beelden. Houd je bij een heldere omschrijving van ‘Waar ik op let? Natuurlijk eerst op de stem. De ligging, het de klank.’ bereik, de dynamiek. Toonvast zijn is de ondergrens. Je moet een ‘Bij het Nederlands Kamerkoor hebben we eens per drie jaar liedje in een bepaalde toonsoort duidelijk kunnen neerzetten en een stemtest. Dan doen we niet het hele koor ineens: dan wordt niet halverwege wegzakken. En we zingen soms hartstikke moei- zo’n test te veel een dingetje dat in het koor gaat rondzingen, maar lijke ritmes, dus ik speel dan op de piano een jazzfrase met een elk jaar een derde. Voor amateurkoren lijkt me eens per vijf jaar lastig ritme en die moet je ook in dat ritme kunnen nazingen. Als genoeg. Ligt een beetje aan de ambitie van het koor en aan de iemand dan begint te struikelen denk ik: oei, opletten. Je kunt veel grootte. Bij grote koren is het minder gauw een probleem dan bij dingen leren en ontwikkelen, maar een basaal gevoel voor ritme een kamerkoor, want daar doet elke individuele stem ertoe.’ en groove moet er toch wel zijn.’ Verwachtingen Muziek en mens Ter Doest: ‘Bij zo’n stemtest kijk je of iemand mee kan in de ‘Als die twee dingen een beetje kloppen, dus toonvast zijn en groep en de stem nog brengt wat je als dirigent nodig hebt om ritmegevoel, wil ik dat ze a capella een zelfgekozen liedje zingen. de juiste koorklank te bereiken. Je controleert of de ligging nog Dat geeft me informatie over iemand en hoe hij of zij in de muziek klopt met de stemsoort waarin iemand is ingedeeld. Als leden staat. Heeft hij een goed liedje gekozen, staat hij technisch mooi ouder worden – en dat begint al op je vijftigste – kan het zijn te zingen of maakt hij verbinding met zijn gevoel? Dat vind ik heel dat een tweede sopraan beter thuis is bij de alten, of een tenor belangrijk, want in een klein gezelschap komt het op elk individu bij de baritons. Maar je let ook op de kwaliteit van de klank. Is

16 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

ZING red63.indd 16 09-06-15 14:22 ­­­

Christoph Mac-Carty en Dekoor

Alberto ter Doest ‘Als dirigent weet je wat het repertoire van je koor is en wat voor stemmen je daarvoor nodig hebt. En dat moet je ook kunnen aangeven. Daar gaat het vaak mis. Hoe helderder die kaders, hoe eerder iemand weet of hij of zij daar nog aan voldoet.’

Heldere feedback ‘Dan kun je heel duidelijk zijn over wat je hebt gehoord, en ook duidelijk met je koorlid bespreken wat je in de stem of de manier van zingen mist. Stel iemand zit op een renaissancekoor en hij zingt met veel vibrato, wat daar niet gewenst is, dan kun je zeggen: ‘Je hebt veel vibrato, en we vragen non-vibrato zang. Wil je hier blijven zingen, dan moeten we daar iets aan doen. Vind je dat moeilijk? Dan zoeken we iemand die je erbij kan helpen.’ Dan weet zo’n koorlid concreet waar hij of zij aan zou kunnen werken. Of je zegt: ‘Je hebt een prachtige warme stem, maar je zingt de hele tijd met veel lucht. Hoor je dat zelf ook? Laten we eens kijken of je daar iets aan kunt veranderen, dat het helderder wordt.’ En niet ‘je moet meer op je ademsteun gaan letten’, want dan weet iemand nog niet wat hij moet doen. Blijf bij de klank, want dat is wat we allemaal horen. Misschien doe ik wel helemaal niet wat de dirigent wil, maar breng ik wel de klank die hij horen wil. Dan is dat toch prima?’ ‘Als je als dirigent duidelijk kunt maken dat een stemtest niet is bedoeld om iemand goed of af te keuren, maar dat je samen kijkt hoe iemand nog beter en die helder of met heel veel lucht? Klinkt de klank vrij of is het makkelijker kan zingen, hoeft wat gedrukt, geknepen? Zingt iemand met veel vibrato, of juist geen enkel koorlid zenuwachtig heel strak? Wat gebeurt er met de stem als je iemand heel luid naar een stemtest toe te leven.’ laat zingen of juist heel zacht?’ 

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 17

ZING red63.indd 17 09-06-15 14:22 De magie van het meezingen

Veel amateur zangers brengen alleen onder de douche hun favoriete aria’s en schlagers ten gehore. Maar steeds vaker is het zingen van Bach, ABBA en Ja Zuster, Nee Zuster ook een openlijk genoegen dat je kunt delen met honderden, soms duizenden geestverwanten. In het

theater, de kerk of zelfs Ziggodome. door: twan geurts

Meezingconcert, singalong, scratchconcert. Het is maar welke Matthäus-Passion of de Hohe Messe met de Bachvereniging naam je het geeft en wat je er precies onder verstaat. Het fenomeen werd aangeklampt door het publiek: ‘We hebben zo genoten!’ bestaat langer dan vandaag, maar lijkt de laatste tijd een grote vlucht Ze zag in de ogen van sommige bezoekers het verlangen om te nemen. Het voorlopige hoogtepunt, in elk geval qua massaliteit, zelf zoiets te mogen beleven, meezingen met een klassiek con- is ongetwijfeld de Songfestival Singalong de dag na Hemelvaart, op cert. Voor veel amateurzangers, zelfs als ze geoefend zijn, ligt 15 mei. Vijftienduizend liefhebbers die in een volgestampt Ziggodome die kans niet voor het oprapen. Gewoon omdat ze net niet de grootste hits uit de historie meeblèren aan de vooravond van het goed genoeg zijn, of geen zin hebben of in staat zijn zich aan te echte festival in Wenen. Een bigband knalt de ene na de andere sluiten bij een regulier koor dat elke week repeteert. In 1997 evergreen door de immense hal. Het publiek is nauwelijks bekomen organiseerde Madeleine haar eerste meezing-Johannes-Passion. van Sandra Reemers Colorado of Marga Bult staat al klaar voor Daar kwamen honderd zangers op af. ‘Toen wist ik: hier is Rechtop in de wind. Het lijkt of de tijd nauwelijks vat heeft gekre- vraag naar. We moesten alles zelf uitvinden.’ Sinds 1999 ver- gen op het uiterlijk en de stem van deze festivalzangeressen uit een zorgt zij met haar passieprojecten verschillende concerten per ver verleden. Dat kun je niet zeggen van Sandra Kim, het tengere jaar, telkens verzamelt ze honderden zangers die samen de zangeresje dat België in 1986 de hoofdprijs bezorgde met J’aime la Hohe Messe zingen, of de Messiah of het Weinachtsoratorium; vie. Zij oogt nu toch echt eh - heel anders. Uit haar stem lijkt alle de evergreens uit het klassieke repertoire. Voorafgaand aan levenslust geweken. Maar het publiek sleept Kim er graag doorheen elke uitvoering is er een studiedag met de solisten en de musici en zingt massaal de geprojecteerde Franse tekstregels mee. ‘Mister van het orkest. Alle zangers bereiden zich thuis voor met een Songfestival’ Johnny Logan vertolkt met zijn zwijmelnummers oefen-cd, nieuwkomers volgen een stoomcursus. Sommige uit- What’s another year en Hold me now de ideale meedeiners. Maar voeringen zijn gebonden aan de kerkelijke kalender, maar de de koningin van deze singalong is voor mij Lenny Kuhr met De Hohe Messe van Bach kan het hele jaar door en het Stabat troubadour uit 1969. Nog steeds die krachtige stem uit duizenden. Mater van Pergolesi kan ook op Vrouwendag. Als zij vertraagt voor het Lalalalala uit het onvergetelijke refrein, houdt het publiek – vooral middelbare dames en een flinke minder- Zingen in een kring heid van in felle tinten uitgedoste gaymannen - de adem in om haar De Dominicuskerk in Amsterdam en de Geertekerk in daarna gelukzalig bij te vallen. Gelukzalig, ja dat is het woord voor Utrecht zijn de vaste speelplekken. Madeleine: ‘Je hebt een de blik in de ogen van al deze meezingers. podium in de breedte nodig om alle zangers naast elkaar te kunnen plaatsen. Als ze achter elkaar in de diepte staan verlies Passieprojecten je het contact. Daarom willen we per optreden ook niet meer Diezelfde blije opwinding bespeurde zangeres Madeleine dan 220 zangers. We staan in een kring, de solisten met hun Ingen Housz vaak als ze na afloop van een uitvoering van de gezicht naar het koor.’ Iedereen die niet vals zingt mag mee-

18 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

ZING red63.indd 18 09-06-15 14:22 Madeleine Ingen Housz

doen, maar Madeleine werkt graag met een ‘eliteclubje’ dat het te tillen. Natuurlijk, je moet een beetje muzikaal zijn en de voortouw neemt tijdens repetities en concerten en net als de noten moeten ongeveer wel in je hoofd zitten op een repetitie- solisten met het gezicht naar de verschillende stemgroepen dag, maar je kunt vooraf de muziek beluisteren, onderweg naar zingt. ‘Dat functioneert fabelachtig, het is heel bevrijdend. Het school of werk. Dan gaat het instuderen snel. Ik kan die klas- gaat ons niet om de perfecte foutloze prestatie, maar om de siekers zonder veel moeite zo weer oppakken. In Leiden heb je gezamenlijke, spontane expressie. Wij staan niet tegenover het de scratchconcerten, met nog minder voorbereiding: ook leuk, publiek, maar zingen naar elkaar toe. Dat scheelt een hoop met veel meer zangers overigens, maar ook dan is het mooi als stress. Die vrijheid hoor je terug in de koorklank.’ iedereen zijn noten een beetje kent.’ Het is vrij simpel, meent Madeleine, meezingen is voor veel mensen interessanter dan alleen luisteren. ’Het gaat dieper, het Meezingbioscoop is een feest van de herkenning, dat versterkt de beleving. Je Aernoud Florijn timmert bijna net zo lang aan de weg als wordt helemaal opgenomen in de koorklank. Mensen gaan na ­Madeleine Ingen Housz met zijn meezingconcerten, maar wat een concert altijd blij naar huis. Meezingen is de beste manier hij doet is van een totaal andere orde. In het buitenland maak- om naar muziek te luisteren.’ te hij een keer een Sound of Music Singalong mee. Dat wilde hij hier ook, meezingen met bekende muziekfilms. Hij bena- Passie en toewijding derde verschillende theaters met het idee, maar niemand zag Machiel Andeweg is zo’n zanger die heel blij kan worden het zitten. In 2001 wilde het oude Luxor de gok wel wagen, met van een meezingconcert. Hij is lid van een koor, maar neemt Paul de Leeuw als gastheer. De kaartverkoop liep meteen ge- daarnaast graag deel aan minder verplichtende projecten zoals weldig. Daarna is Aernoud de presentatie zelf gaan doen. Hij Madeleine Ingen Housz ze organiseert. Op de landelijke site heeft alle tachtig grotere­ theaters in Nederland wel een keer meezingconcerten.nl raadpleegt hij drie, veer keer per jaar de ­gehad met zijn meezingbioscoop. Eerst brengt Aernoud het concerten die eraan komen. Op die manier heeft hij de afgelo- publiek op temperatuur met zang en dans, dan start de film en pen vijftien jaar veel stukken uit het klassieke repertoire goed worden de bekende hits uit de Sound of Music, Ja Zuster, Nee leren kennen. Inmiddels heeft hij als bas tien keer Händels Zuster of Grease massaal meegezongen. De meeste gasten Messiah gezongen. En het Requiem van Mozart al drie keer, ­komen verkleed en er is een wedstrijd voor wie het meest op zoals laatst bij de Dodenherdenking. ‘Ik ben een kritische zan- Sandy in haar pettycoat lijkt, of op Danny met zijn vetkuif. ger. Je moet van zo'n concert geen cd maken, maar ik weet Aernoud zweept de mensen op om hartstochtelijk elk nummer zeker dat we het Requiem mooi hebben uitgevoerd. Met passie mee te zingen. ‘Dat verbroedert, zoals vroeger in de kerk, je en toewijding. Madeleine weet zo’n koor, ondanks de korte kunt helemaal euforisch uit je dak gaan. Soms zijn de mensen voorbereiding, met eenvoudige aanwijzingen op een hoger plan zo enthousiast dat ik de muziekband niet meer kan horen.’

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 19

ZING red63.indd 19 09-06-15 14:22

SuperVoices Nijmegen

Mamma mia! Er zijn flink wat mogelijkheden om deel te nemen aan mee- Probleem met de meezingbioscoop is dat er niet zoveel ge- zingconcerten, klassiek of populair. Een selectie: schikte films zijn. Aernoud wil al heel lang Mamma Mia met de muziek van ABBA doen, maar krijgt geen toestemming van • Madeleine Ingen Housz biedt haar meezingprojecten aan onder de naam producent Paramount. Die heeft het zelf geprobeerd, zonder PassieProjecten. In september/oktober staat de Hohe Messe op het pro- presentator, maar dat is geen succes geworden. West Side Story gramma, met 12 september studiedag en 17 oktober 2015 meezingdag. is als verhaal minder geschikt en niet alle nummers laten zich www.passieprojecten.nl gemakkelijk meezingen. ­Grease is wel heel geschikt. Pas gele- den zijn de previews geweest in Tuschinski: een paar keer volle • Een van de landelijke agenda’s die een overzicht bieden van aankomende bak, 800 bezoekers per keer, moeders met hun dochters vaak. concerten is www.meezingconcerten.nl. De meezingdagen in Leiden zijn De jongere generatie kent die oude muziek ook heel goed. ‘En er is altijd een plukje van dertig, veertig homo's in de zaal’, zegt te vinden onder scratchleiden.nl. Ook het Concertgebouw biedt de kans Aernoud. Maar ondanks dat succes ligt de meezingversie van om meesterwerken mee te zingen, onder leiding van Hans Veldhuizen. Grease nu een tijd stil, Aernoud wil niet in het vaarwater gaan www.concertgebouw.nl. zitten van Albert Verlinde die net de musicalversie op toneel brengt. ‘Gelukkig hoef ik er niet van te leven’, zegt hij. ‘Ik heb • De theatervoorstellingen van Aernoud Florijn liggen dit jaar stil vanwege een eigen ICT-bedrijf, het is mijn grote hobby om dit te organi- Grease de Musical, volgend jaar gaat Aernoud gewoon verder waar hij seren en ik blijf er zeker mee doorgaan. De mensen vinden het gebleven was. fantastisch om mee te zingen met de filmmuziek die ze kunnen www.meezingbioscoop.nl dromen.’ Miranda Schoonderwoerd was erbij tijdens de try out van • Het Amsterdamse Cafe Saarein organiseert elke tweede zondag van de de meezing-Grease begin maart. Eerst verzamelen met haar maand een Nederlandstalige Meezingmiddag. vriendinnen in hun Amsterdamse stamkroeg, dan op naar het www.heavenlycreature.nl/zingen/meezing-saarein theater. Zij in haar zestiger jaren jurk met polkadots en roze pruik op het hoofd. ‘Ik vind dat toch heerlijk! Je wil me niet horen zingen, echt niet. Ik heb de laatste keer een stukje opge- • Op 31 oktober 2015 vindt in De Vereeniging in Nijmegen het jaarlijkse nomen met mijn mobiel, als je dat terug hoort: o my God! Maar evenement SuperVoices plaats. Meer dan 1000 mensen zingen swingende het is zo’n geweldig feest! Ongegeneerd You’re the one that I popsongs van 1960 tot nu. Deelnemers ontvangen van tevoren een uitge- want meezingen. Of Do-re-mi uit de Sound of Music in mijn breid Thuis­OefenPakket. Inschrijven kan tot 24 oktober. dirndl jurk. Ik wil morgen weer!’ www.supervoices.nl 

20 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

ZING red63.indd 20 09-06-15 14:22

ZINGmagazine werpt de schijnwerpers op een van de koren uit het Brava tele- visieprogramma ‘nederland vol koren’. Ditmaal: het Monteverdi Kamerkoor olv Wilko Brouwers

door HItsKe aspers

monteverdi kamerkoor monteverdi Kamerkoor

Het Monteverdi Kamerkoor heeft met ‘Music in moeder van Baskische afkomst. Door de etniciteit Oostenrijkse en Duitse componisten voorlopig Time of War’ voor een erg specifiek programma van zijn moeder ontwikkelde Ravel veel respect niet meer uit gevoerd worden. De première van gekozen. Ze zingen alleen werken uit 1914, het voor ieder met een andere afkomst en was hij Trois beaux oiseaux du paradis liet op zich wach- jaar waarin de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Het minder nationalistisch dan menig ander in die ten tot oktober 1917. kamerkoor uit Utrecht, vernoemd naar de be- tijd. De Eerste Wereld oorlog brak aan en velen roemde componist Claudio Monteverdi, bestaat dienden hun vaderland. Ook Ravel besloot dit te Het Monteverdi Kamerkoor voert het jubileum- uit ongeveer twintig goede amateurzangers, die doen. In eerste instantie meldde Ravel zich aan programma uit in de Jeroenskerk te Noordwijk. samen een hechte groep vormen. Het gezelschap bij de Franse luchtmacht. Tijdens het wachten op Deze rooms-katholieke kerk is in een neogotische is opgericht in 1989 en repeteert wekelijks onder bevestiging componeerde hij drie a-capella- stijl gebouwd. De eerste baksteen werd gelegd in leiding van dirigent Wilko Brouwers. Omdat het liederen waaronder Trois beaux oiseaux du 1894, waarna er nog lang aan de kerk werd Monteverdi Kamerkoor afgelopen jaar 25 jaar paradis. Opvallend is dat Ravel ook zelf de tekst gebouwd. Tijdens de jaren van oorlog was de kerk bestond, heeft het koor zichzelf deze televisie- schreef. Hij baseerde de tekst op wat hem te wach- nog steeds niet klaar. Wel stond er een priester- opname cadeau gegeven. De keuze voor het ten stond, namelijk meevechten in de oorlog. Uit- koor en was de sacristie gebouwd. Pas in 1926 thema kwam voort uit pure nieuwsgierigheid: eindelijk werd Ravel wegens hartproblemen en werd de kerk helemaal afgemaakt. De kerk heeft welke muziek werd er eigenlijk uitgevoerd in het zijn leeftijd (40) niet toegelaten als militair bij de een mooie akoestiek en leent zich goed voor begin van de Eerste Wereldoorlog? luchtmacht. Hij werd vrachtwagenchauffeur a capella koormuziek. In Music in Time of War klinken werken van vanaf maart 1915. In Frankrijk zou muziek van  Edward Elgar, Max Reger, Maurice Ravel en César Cui. De Engelse componist Edward Elgar (1857- 1934) componeerde al vóór de oorlog zijn meest succesvolle composities, waaronder de Pomp and BraVa & NeDerLaND VOL KOreN Circumstance Marches. Het beroemde midden- deel ‘Land of Hope and Glory’ werd na de oorlog brava produceert samen met concerto media ‘nederland vol koren’. in dit program- nóg bekender, en geldt inmiddels als onofficieel ma komen de beste koren van nederland aan bod. nederland vol koren verschijnt volkslied van het Verenigd Koninkrijk. Tijdens de iedere donderdagavond en zondagochtend op brava. meer informatie over het oorlog schreef Elgar vooral patriotische composi- programma, de afleveringen, de concertagenda en uw koor op brava is te vinden op www.nederlandvolkoren.nl. ties en daarnaast maakte hij muziek voor ballet, gedichten en andere doel einden. Maurice Ravel de brava-UitZending van mUsic in time of war door Het monteverdi kamerkoor is te Zien op (1875-1937) had een vader van Franse en een DonDerDag 25 jUni om 18.30U, en worDT herhaalD op zonDag 28 jUni om 9.30U • www.neDerlanDvolKoren.nl, www.monTeverDiKamerKoor.nl

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 21

ZING red63.indd 21 09-06-15 14:22 Deze heb je al!

NR 63 • JULI/AUGUSTUS 2015 • € 5,90

Maar de volgende ZINGmagazine verschijnt op 21 augustus en koop je heel gemakkelijk vanuit je luie stoel bij MagVilla.nl

Koorbiënnale 8 Spectaculairder dan ooit Vocale Highlights op North Sea Jazz Stemtesten Zegen of vloek

De magie van het meezingen

Programmeurs van het Concertgebouw • Nederland vol koren ism Brava • Panda van Proosdij over bewegen • Verse Noten • cd’s, meezingen en workshops www.zingmagazine.nl

ZING cover63.indd 1 09-06-15 10:46

Ga naar www.magvilla.nl/zing-magazine en bestel heel gemakkelijk de nieuwe ZINGmagazine zonder abonnement en zonder verplichtingen.

Op werkdagen voor 16:00 uur besteld, de volgende dag thuis bezorgd! MagVilla.nl - de verrassing van een los tijdschrift

www.facebook.com/magvilla www.twitter.com/magvilla

sellvia-MagVilla_Heb je al-V.indd 1 09-06-15 13:12

ZING red63.indd 22 09-06-15 14:22

Dvoˇrák’s Het bruidshemd Een gruwelijk en prachtig sprookje

Al 25 jaar organiseert La Pellegrina Deze heb je al! ‘Lenore’ - door Frank Kirchbach zangprojecten in Tsjechië. Om dit te vieren stort oprichter Dirkjan

NR 63 • JULI/AUGUSTUS 2015 • € 5,90 Horringa zich deze zomer met een groep koorzangers en instrumen­ Maar de volgende ZINGmagazine talisten op een zelden uitgevoer­ verschijnt op 21 augustus en koop je de compositie van de grote Tsjech heel gemakkelijk vanuit je luie stoel Antonín Dvoˇrák: Het Bruidshemd. door: DirkJan Horringa bij MagVilla.nl

Koorbiënnale 8 Spectaculairder dan ooit Antonin Dvoˇrák was een tijdgenoot en vriend Vocale Highlights op North Sea Jazz van Johannes Brahms. Hij schreef schitteren- Stemtesten de en geliefde koormuziek, zoals zijn Mis en Zegen of vloek de Moravische duetten. Maar een paar wer- De magie van het meezingen ken, zoals de cantate Svatební košile op. 69

Programmeurs van het Concertgebouw • Nederland vol koren ism (Het Bruidshemd), worden zelden uitgevoerd. Brava • Panda van Proosdij over bewegen • Verse Noten • cd’s, meezingen en workshops www.zingmagazine.nl In het klooster van het oude stadje Bechyneě

ZING cover63.indd 1 09-06-15 10:46 gaan deze zomer 60 mensen uit de hele we- reld, met een flinke kern van Nederlanders, paard door zompige moerassen, langs som- koor vervullen de (belangrijke) rol van ver- tien dagen aan de slag om Dvoˇráks cantate in bere wilgenbosjes en over kale rotsen, ter- teller. Bij de zomercursus van La Pellegrina te studeren. Twee concerten ronden dit pro- wijl honden dreigend huilen. In de ope- wordt Het Bruidshemd in het Tsjechisch ject af, in het kasteel van Bechyne en in de ningsmonoloog treurt het meisje om haar uitgevoerd. Dat lijkt moeilijk, maar valt naburige stad Ceské Budějovice. geliefde, die lang geleden is vertrokken naar enorm mee. Het Tsjechisch heeft de prettige Ga naar www.magvilla.nl/zing-magazine en bestel een ver land. Ze bidt tot de Maagd Maria eigenschap dat de uitspraak volkomen con- Horror dat hij veilig mag terugkeren en zegt dat, als sequent is en de klemtoon altijd op de eerste heel gemakkelijk de nieuwe ZINGmagazine zonder Antonín Dvoˇrák componeerde Het Bruids­ hij niet terugkomt, ze liever zou sterven. lettergreep valt. Ook zonder de taal te ken- abonnement en zonder verplichtingen. hemd in 1883, in opdracht van het Birming- Dan verschijnt er een man bij het kamer- nen kun je hem goed uitspreken. Het is hamse Musical Festival. De première vond raam, die zij herkent als haar geliefde. Hij aanzienlijk moeilijker voor een Tsjech om in plaats op 27 augustus 1885, onder Dvoˇráks nodigt haar uit bij hem thuis. Het meisje het Nederlands te zingen… leiding. Het nieuwe werk werd enthousiast gelooft hem en ze gaan op weg, een ver- Het Bruidshemd is een werk dat het ver- ontvangen. In de vele recensies was de beoor- schrikkelijke reis door het nachtelijke land- dient om vaker uitgevoerd te worden. Daar- deling van The Spectre’s Bride, zoals het stuk in schap. Gaandeweg wordt duidelijk dat de voor moeten wel een paar hobbels genomen het Engels wordt genoemd, uiterst positief. man niet de geliefde van het meisje is, maar worden, want het vraagt om een grote be- Voor zijn werk koos Dvoˇrák de ballade een levend lijk, een spook. Pas als het stel zetting en wat doorzettingsvermogen van Svatební košile van de Tsjechische dichter aankomt op de plaats die het spook zijn alle uitvoerenden. Maar dat wordt beloond Karel Jaromír Erben (1811-1870). Erben huis noemt - een begraafplaats – beseft het met de meest prachtige muziek. heeft veel Tsjechische volkssprookjes herver- meisje haar fout. Ze wordt gered door het  teld, net zoals Hans Christian Andersen en uitspreken van een smeekbede aan de de gebroeders Grimm dat voor de Deense en Maagd Maria, en door de aankondiging van Duitse sprookjes deden. Het verschil is dat de nieuwe dag met de eerste zonnestralen. Erben bij voorkeur de meest gruwelijke hor- Bechyne (Zuid-Bohemen, Tsjechië), do 6 t/m zo 16 augustus 2015 • ‘Het Bruidshemd’, voor zangers rorverhalen koos. Muziek en taal en instrumentalisten • Er is nog plek voor enige zangers! Meld je nu aan op www.pellegrina.nl Het werk bestaat uit achttien delen. De Op werkdagen voor 16:00 uur besteld, de volgende dag thuis bezorgd! Het verhaal dialoog tussen het meisje en de levende In Het Bruidshemd wordt verteld van dode wordt gezongen door de solo-sopraan Beluister een mooie Tsjechische opname van MagVilla.nl - de verrassing van een los tijdschrift een wilde en woedende nachtelijke rit te en -tenor; de solo-bariton en het gemengde Het Bruidshemd op Spotify: https://open.spotify. com/album/3QCVYLu68m99UvKafmoVCC www.facebook.com/magvilla www.twitter.com/magvilla ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 23

sellvia-MagVilla_Heb je al-V.indd 1 09-06-15 13:12

ZING red63.indd 23 09-06-15 14:22 Programmeren voor fans en fijnproevers

De stem is komend seizoen de rode draad in de programmering van het Koninklijk Concert­ gebouw. Wat komt er allemaal kijken bij het programmeren van vocale muziek in een van de

beroemdste zalen van de wereld? Twee programmeurs over hun vak. door: Oswin Schneeweisz

'Lied, opera, oratorium, klassiek, pop en jazz: nergens ter we- Veranderingen reld vind je een zaal van deze status met zo'n groot en divers In hoeverre heeft de programmering van de Kleine Zaal de vocaal aanbod als bij het Concertgebouw', zegt Aart-Jan van de afgelopen tien jaar veranderingen ondergaan? Van de Pol: ‘Het Pol, programmeur van de concerten in de Kleine Zaal. 'Ik denk Duitse en Franse lied is repertoire dat bij uitstek geschikt is dat zeker een derde van de onze totale programmering een voor de Kleine Zaal, en daar is de afgelopen jaren ook steeds vorm van vocale muziek betreft. Dit jaar is de stem zelfs de meer nadruk op komen te liggen. Er is, naast alle andere con- rode draad in de programmering', stelt zijn collega Marian van certen die we in de Kleine Zaal doen, wel sprake van een soort der Meer, programmeur van de Grote Zaal. vernauwing van repertoire. Dat heeft enerzijds te maken met de vraag van het publiek en anderzijds met de programma's die Fijnproevers & fans de musici voorstellen.’ Van der Meer: ‘Ik denk dat artiesten de Van de Pol is van origine vioolbouwer, studeerde muziekwe- laatste jaren steeds commerciëler, in de goede zin van het tenschap en werkt nu zeven jaar bij het Concertgebouw. Van woord, zijn geworden. Ook de grote sterren als Joyce Didonato der Meer loopt er al meer dan twintig jaar rond en was ooit de en Cecilia Bartoli bieden programma's aan die niet alleen artis- assistente van voormalig directeur Martijn Sanders. Van der tiek, maar ook marketingtechnisch interessant zijn.’ Zo komt Meer: 'Een zaal met het imago van het Concertgebouw biedt Bartoli 14 december met Rolando Villazon en stelde superster natuurlijk geweldige mogelijkheden. Elke musicus komt hier Joyce Didonato een intiem recital samen met werken van Ros- graag. Toch is het programmeren voor een wereldberoemde sini, Haydn en Händel. zaal geen gemakkelijke klus. We hebben geen programmerings- subsidie, dus het belangrijkste deel van de inkomsten moet uit Nieuwe concertvormen kaartverkoop komen. Dat legt een grote druk op je beleid: je Van der Meer en Van de Pol hebben het vak zien verande- moet volle zalen hebben om uit de kosten te komen. Daarnaast ren. Van der Meer: 'We werken tegenwoordig, meer dan vroe- treden hier veel beroemde artiesten op die allemaal een drukke ger, samen met de marketingafdeling en investeren ook in agenda hebben, en dan moet een concert in Amsterdam maar nieuwe concertvormen. Zo combineren we het gesproken net in het reisschema passen.’ woord met muziek in de serie Scherpdenkers en komen pianist Het Concertgebouw heeft een Grote en een Kleine Zaal, Alfred Brendel en bariton Thomas Quasthoff voor een avond- waar de programmering andere eisen stelt. Van de Pol: 'De vullende lezing naar Amsterdam. Zo'n programma speelt in op Kleine Zaal heeft een trouw publiek met een hoog kennisni- de behoefte van het publiek naar meer persoonlijk contact met veau. Het publiek in de Kleine Zaal komt echt voor het reper- (beroemde) musici.' toire. Je kunt dus niet twee jaar achtereen met dezelfde liedcy- Jonge talentvolle zangers en musici worden steeds vaker ge- clus komen. Het is een publiek van fijnproevers. Voor hen heeft koppeld aan bekende namen. Zo wordt de jonge bariton André pianist Julius Drake dit jaar een serie samengesteld met liede- Morsch in de kleine zaal geïntroduceerd door Sara Connolly en ren van Schumann uit het jaar 1840. In de Grote Zaal richten maakt hij deel uit van de solistencast van Mozarts Le Nozze de we ons vooral op de vocale supersterren, en op opera’s en de Figaro met het Orkest van de Achttiende Eeuw in de serie Oude grote koorwerken natuurlijk.’ Meesters. Tenor James Chilchrist neemt de fantastische jonge

24 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

ZING red63.indd 24 09-06-15 14:22 Programmeren voor fans en fijnproevers

Koninklijk Concertgebouw - Grote Zaal

sopraan Pumeza Matshikiza in zijn kielzog mee. ‘Dat is een be- en Carols. Ook een meezingmoment ontbreekt niet, want pu- wuste keuze’, zegt Van de Pol. ‘Vroeger waren jonge zangers al meer blieksparticipatie en educatie (het Concertgebouw komt in janu- geprofileerd voordat ze in het Concertgebouw kwamen. Ze waren ari met een digitale leerlijn muziek voor middelbare scholen) al wat bekender en hadden al wat cd's verkocht. Nu moet je crea- zijn anno 2015 ook belangrijke speerpunten in het programma- tiever zijn in het programmeren van jong talent.’ beleid van concertzalen. Van der Meer: ‘We hebben nu voor de Carols en Mozarts Zauberflöte een Zing en Beleef-programma Kwetsbaar waar publiek met enige koorervaring zich al zingend kan voor- Wat maakt het programmeren van vocale concerten en series bereiden op een concert.’ Er is dus voor elk wat wils: voor fans bijzonder? Van de Pol: ‘Zangers zijn vaak gefocust op opera. Daar en fijnproevers. verdienen ze hun inkomsten mee, maar voor opera-uitvoeringen  www.concertgebouw.nl zijn ze vaak langere tijd aan een operahuis verbonden. Dan hebben ze geen tijd om ook nog een recital in de Kleine Zaal te geven. Het voorbereiden en instuderen van een liedrecital is veel werk. Zangers zijn ook kwetsbaarder dan instrumentalisten. Verkoudheid, stress, vermoeidheid: het heeft allemaal snel gevolgen voor de stem. Je moet dus enerzijds altijd rekening houden met afzeggingen, ander- zijds probeer je juist voor zangers de situatie zo comfortabel moge- lijk te maken. We halen ze vaker dan instrumentalisten op met de taxi van Schiphol en kunnen indien nodig terugvallen op een KNO- arts.’

Wat je vandaag de dag bijna niet meer ziet in Amsterdam zijn de concerten met buitenlandse koren en orkesten. Van der Meer: ‘Het is simpelweg onbetaalbaar geworden om zo'n grote groep te laten reizen. We zijn heel blij dat komend seizoen John Eliot Gar- diner met zijn orkest en koor naar Amsterdam komt voor de Mat­ thäus-Passion, maar vaker voegen we aan een buitenlands orkest een Nederlands koor toe waarbij we kiezen uit de top van de ama- teurwereld zoals de Laurens Cantorij, Toonkunst of het Nederlands

Concertkoor.’ In de koorserie vinden we dit seizoen onder meer het foto

Koor van de Nationale Opera met Verdi's Requiem, het Nederlands R onald Kamerkoor met muziek van Bach en Brahms en in december geeft K

het Kings College Choir een uitvoering met Engelse Choral Classics napp Marian van der Meer en Aart-Jan van de Pol

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 25

ZING red63.indd 25 09-06-15 14:22

Eigenzinnige stemmen op North Sea Jazz foto Binnenkort barst het North Sea Jazz Festival weer los. Wat valt er Michelle Kuypers B art Heemskerk vocaal te beleven? door: Oswin Schneeweisz

‘In ons programma moet je iets van de tijds- Reeves en Melody Gardot. Dat zijn echt alle- geest terugvinden’, zegt Michelle Kuypers. maal grote namen in de jazz-scene. Kurt Elling Kuypers is medeverantwoordelijk voor de is misschien wel de beste jazz-zanger van dit programmering van het komende North Sea moment. Onder meer Cassandra Wilson zal in Jazz Festival. Over het vocale aandeel in de haar concert aandacht besteden aan de legen- veertigste editie van dit evenement, dat door darische zangeres Billie Holiday die dit jaar Time Magazine ooit werd uitgeroepen tot honderd jaar geleden geboren werd. Aan de een van de beste muziekfestivals ter wereld. popkant presenteren we onder meer grote Kuypers: ‘We hebben op zanggebied dit sterren als Lionel Richie en Lady GaGa. De jaar een fantastische line up met voor ieder laatste gaat in duet met de legendarische 88-ja- wat wils. Op jazzgebied hebben we interes- rige jazz zanger Tony Bennett.’ sante vocalisten als Cassandra Wilson, José James, Jamie Cullum, Kurt Elling, Dianne Eigenzinnig Er staan dit jaar veel eigenzinnige musici op het podium. Kupyers: ‘Dat vind ik erg leuk. verleggend bezig met haar stem. Daartegen- Kurt Elling Het zijn artiesten die allemaal de grenzen van over vind je een zangeres als Dianne Reeves de genres opzoeken en innovatief en creatief die meer in de traditie staat, maar uitzonder- bezig zijn. We hebben veel eigenzinnige stem- lijk goed is, of een Kurt Elling die over een men zoals D'Angelo, een ‘new soul’-artiest die waanzinnig gevoel voor timing beschikt. Een echt diepgang in zijn muziek zoekt. Het is zanger als José James is voor ons weer inte- geen gemakkelijk of laagdrempelig repertoire, ressant omdat hij zich vanuit een jazztraditie maar het is heel bijzonder. Ook Benjamin met stijlen als hiphop en R&B bezighoudt. Ik Clementine komt naar Rotterdam. Clementine denk dat het programma een goede afspiege- is een Engelsman die als straatmuzikant begon ling is van de tijdsgeest. Je ziet dat stijlen en ontdekt werd in de metro van Parijs. Het is steeds meer op elkaar kruipen, en veel musici muzikaal gezien een einzelgänger. Een zeer (zangeressen als Lianne La Havas en Laura oorspronkelijk artiest die qua expressie in de Mvula) werken vanuit een goed geschoolde buurt van Nina Simone komt.’ basis. Van daaruit ontstaan steeds meer diep- Voor de liefhebbers van vocale muziek is gravende en interessante projecten.’ ook het programma Joni's Jazz interessant. Koren zijn op het North Sea Jazz Festival Het is een eerbetoon aan zangeres Joni nauwelijks aanwezig en dat is eigenlijk al ­Mitchell ontwikkeld door haar drummer jaren het geval. Hoe komt dat? Kuypers: Brian Blade en pianist Jon Cowherd, en ‘Dat heeft met twee zaken te maken. Ten betreft nieuwe arrangementen van oude eerste zijn gospelkoren heel duur om in te nummers, gezongen door sterzangers als vliegen en met ander repertoire zijn er eigen- Benjamin Clementine Oleta Adams, Lizz Wright en Michael Kiwa- lijk geen breed gedragen trends. De laatste nuka. trend die je op het gebied van lichte muziek had en waar een evenement als dit op in kan Balanceren spelen was de close harmony. Ik zie ook Programmeren voor een festival als North wereldwijd op soortgelijke festivals weinig Sea Jazz is balanceren tussen oud en nieuw, koren. Ik denk dat pas verandert als er ko- traditie en vernieuwing. Kuypers: ‘Dat is een ren komen die een groot en breed publiek continue zoektocht. Het mooiste is als een weten te bereiken.’ artiest, zoals bijvoorbeeld Cassandra Wilson,  allebei heeft. Zij is een grote naam in de jazz­ Het North Sea Jazz Festival vindt plaats Lady GaGa en Tony Benett van 10 t/m 12 juli • info en kaarten: wereld, maar is tegelijkertijd ook heel grens- www.northseajazz.com

26 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

ZING red63.indd 26 09-06-15 14:23

CONCERTEN concerttipsensembLe amarcord zo 21 jun Capella Pratensis olv Straton Bull met de Missa Ave Maris Stella van Desprez, motetten en gregoriaanse gezangen voor het feest van de Annuci- atie • 15u Lambertuskerk Raamsdonk • cappellapra- tensis.nl zo 21 jun vocal groups Jammin’ en Be Sharp met

FoTo marTin JeHnicHene FoTo marTin dubbelconcert ‘Jammin’ with Be Sharp • 14u Eem- huis Amersfoort • besharp.nl, jammin-vg.nl zo 21 jun Opera per tutti! met ‘Join the Opera Experience’, 17 stukken uit verschillende opera’s op luchtige wijze • 16u open Hof Ommoord Rotterdam • operapertutti.nl di 23 jun De Nationale Opera en het Kon. Con- Koorbiënnale certgebouworkest olv Lothar Zagrosek met ‘Pick- nicken met Lulu’ • op groot scherm in park kun je al picknickend meegenieten met de opera Lulu van Highlights Berg live vanuit Nationale Opera&Ballet • 19u Park Ter gelegenheid van het tienjarig bestaan geeft het ensemble Frankendael Amsterdam • operaballet.nl wo 24 jun Russian School of Arts met opera Orpheus • muziek van Gluck, Offenbach ea • 16u De Doelen Rotterdam • dedoelen.nl vr 26 jun The Sixteen, Koorbiënnale Festivalkoor en Concerto Amsterdam olv Harry Christophers en Béni Csillag met openingsconcert Koorbiënnale: de Missa Salisburgensis à 53 voci van Biber - • 20.30u St Bavokerk Haarlem • koorbiennale.nl za 27 jun St Salvator’s Chapel Choir uit Schotland olv Tom Wilkinson met Night for the UNknown Soldier, werken van oa Victoria, MacMillan, Rhein- berger en Dupré • 22.15u Philharmonie Haarlem • koorbiennale.nl za 27 jun a-capellagroep Quintella met theaterpro- ductie ‘Cup of Tea’, bekende songs in unieke arran- gementen • 20u Theater De Ruchte Someren • ook 4 jul Tilburg • quintella.nl Elders in dit nummer gaan we al uitvoerig in mediaal programma over een episode uit de za 27 jun theaterkoor Tot&Met olv Marian van den op een paar belangrijke concerten van de Koor- Eerste Wereldoorlog. En niet te vergeten de Heuvel met muziektheater ‘Elke’ in combinatie met biënnale. Maar er is nog zoveel meer. Zoals Hofjesconcerten (dit jaar heeft elk hofje zijn kunst • van klassiek via musical naar kleinkunst • 20.30u Kruithuis Den Bosch • theaterkoortotenmet.nl ‘Ballroom Dreams’, door de dames van Wishful eigen muzikale kleur: pop, klassiek, romantisch Singing, de heren van het Duitse Ensemble en oude muziek) en de Korennacht, waarbij je za 27 jun Diner Chantant met tafelliederen van Amarcord, jazzzangeres Ineke van Doorn en op de fiets een aantal concerten aandoet. Cunfraterna di a serra • eten, drinken en zingen, ge- niet van bouillabaisse terwijl Corsicaanse lekenbroe- componist/gitarist Marc van Vugt, over de ders tafelliederen zingen • 19.15u Philharmonie glitterwereld van Ballroom dancing. Of de Haarlem • koorbiennale.nl ‘Night for the Unknown Soldier’ door het vr 26 JUni t/m 5 JUli, HaarlEm, DivErsE loCatiEs En aMsterdaM, MuZiekgeBouw aan ’t iJ • volledig pro- za 27 jun Laura Mvula, Consensus Vocalis en Schotse St. Salvator Chapel Choir, een multi- graMMa en kaartverkoop: www.koorBiennale.nl Metropole Orkest olv Jules Buckley met openings- concert Robeco Summernights • jazz, gospel en soul • 21u Concertgebouw Amsterdam • kaarten en meer Summernight concerten: concertgebouw.nl za 27 jun Brits vocaal ensemble The Sixteen olv Oude muziek in antwerpen Harry Christophers met ‘Soelaas en hoop’, werken Ook Antwerpen heeft zijn oude-muziekfestival: Laus Polyphoniae. En ook hier gerenommeerde van oa Palestrina, MacMillanSheppard en Harris • 14u St Bavokerk Haarlem • koorbiennale.nl ensembles die zich van hun beste kant laten zien: het Huelgas Ensemble, de Tallis Scholars, Aequalis, Cappella Pratensis, Stile Antico, New York Polyphony, Collegium Vocale Gent, te veel zo 28 jun Capella Brabant olv Marc Versteeg met om op te noemen. En dat alles op sfeervolle historische locaties waar Antwerpen zo rijk aan is. ‘Lux Aeterna’, werken van Alain, Lauridsen, Duruflé en Fauré • onderdeel van het Nederlands Gregori- 19 t/M 30 augustus diverse locaties, antwerpen • volledig prograMMa en kaarten: www.aMuZ.Be aans Festival Ravenstein • 15u St Luciakerk Raven- stein • capellabrabant.nl

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 27

Zing nawerk 63.indd 27 09-06-15 13:48

Ted neeLeY in Jesus cHrisT suPersTar

zo 28 jun zanggroep Memories olv Joop Alberti met ‘Back in time’ muziek van Conny Francis, Everly concerttips pappaMassiMiliano Foto Brothers, Anneke Grönloh, Patsy Kline ea • 14.30 DST Welzijn Wassenaar • zanggroepmemories.nl Jesus Christ zo 28 jun Hofjesconcerten bij de Koorbiënnale in Haarlem • goeie, kleine en grote amateurensem- Superstar bles geven in Haarlemse hofjes kleine concerten, elk hofje met eigen thema • 12.30-16.30u Haarlem • koorbiennale.nl zo 28 jun leerlingen van Zangstudio Annemiek Maissan presenteren zich met ‘Tuinconcert’ • 13.30u en 16u Park Schoonoord 14, Hoogland • annemiekmaissan.nl do 2 jul Opera Zuid, het Zuidelijk Theaterkoor olv Per-Otto Johansson met La Cenerentola van Rossini (semi-scenisch) • mmv Karin Strobos als Assepoester, div solisten, Philharmonie Zuidnederland • 19.30u Concertgebouw Amsterdam • concertgebouw.nl do 2 jul herenensemble Amarcord en damesen- semble Wishful Singing met ‘Ballroom Dreams’, Van 15 tot 23 december gaat de rockopera Jesus Christ Superstar zeven keer in het World Forum een programma geïnspireerd door de vooroorlogse Ballroom-scene • ihkv Koorbiënnale Haarlem • Theater in Den Haag. De bezetting is grotendeels dezelfde als die van de filmversie van veertig jaar mmv Marc van Vugt gitaar en compositie, Ineke geleden, met Ted Neeley in de hoofdrol. Voor velen jeugdsentiment, voor anderen wellicht de eerste Van Doorn zang en tekst • 20.30u Philharmonie gelegenheid om dit werk van Andrew Lloyd Webber live mee te maken. Deze productie beleefde zijn Haarlem • koorbiennale.nl première in Rome, trok sindsdien volle zalen in Italië en zal nu op zijn internationale tournee als vr 3 jul Korennacht tijdens de Koorbiënnale eerste Nederland aandoen. De kaartverkoop is inmiddels gestart.

Haarlem • fietstocht langs concerten op geheime 15-23 deceMBer world ForuM tHeater, den Haag • Meer inFo www.JesuscHristMusical.nl • kaarten via locaties in Haarlem • van het Nederlands Kamer- www.eventiM.nl koor en andere ensembles • 22u start bij de St Bavokerk Haarlem • koorbiennale.nl za 4 jul Rundfunkchor Berlin olv Gijs Leenaars met ‘Human Requiem’, geënsceneerd Deutsches Requiem van Brahms, waarbij uitvoerenden zich Nederlands Kamerkoor mengen onder het publiek • mmv div solisten, Mar- kus Hadulla en Philip Mayer piano • 20.30u Mu- Het Nederlands Kamerkoor maakte zijn program- reldpremière van het werk Dream of the Song van ziekgebouw aan ’t IJ Amsterdam • ook zo 5 jul 14u • muziekgebouw.nl ma bekend voor het seizoen 2015-2016. Een paar George Benjamin met het KCO olv de componist. hoogtepunten: een Estse avond ter gelegenheid van En de nieuwe chef Peter Dijkstra maakt zijn za 4 jul Finale van het Belvedère Operacon- de 80e verjaardag van Arvo Pärt en zelfs de 85e opwachting met alle zes de cantates van het Weih- cours • voor gerenommeerde jonge zangtalenten • 19.30u Nationale Opera&Ballet Amsterdam • van zijn landgenoot Veljo Tormus. Ook de dirigent nachtsoratorium van Bach. operaballet.nl is een Est, en een oude bekende van het koor: Tönu volledig prograMMa, data, locaties en kaarten Kaljuste. De dames van het koor verzorgen de we- Bestellen via www.nederlandskaMerkoor.nl vr 10 jul De Nederlandse Reisopera olv Anto- nello Manacorda met SummerNight at the opera: we- reldberoemde aria’s van oa Mozart, Strauss, Bizet, Foto MusaccHio & ianniello & MusaccHio Foto Verdi, Puccini • mmv div solisten en het Gelders orkest • 20u Concertgebouw Amsterdam • concertgebouw.nl Barbara Hannigan barbara HanniGan za 11 jul Slotpresentatie Kurt Thomas Cursus • resultaat van een week Kurt Thomas Cursus • diri- in Gent genten en repertoire uit alle deelnemende groepen • 19u Nicolaïkerk Utrecht • hku.nl/ktc Tijdens het festival van Vlaanderen geeft do 23 jul Ensemble MUSA olv Peter Dijkstra met sopraan Barbara Hannigan op 23 september Hohe Messe van JS Bach • mmv div solisten, orkest een concert in de St-Baafskathedraal in Musica Amphion • 20.15u Oude Jeroenskerk Noordwijk • ook 24 jul Concertgebouw Amsterdam Gent, waarbij ze niet alleen muziek van • musa.nu Mozart, Haydn, Strawinsky en Nono zal zingen, maar ook het Ludwig orkest diri- do 23 jul The King’s Singers met ‘Get Happy’, van George Gershwin tot Cole Porter, American Song- geert. book componisten • mmv NDR Radiophilharmonie olv Frank Strobel • 20u Concertgebouw Amsterdam wo 23 septeMBer st-BaaFskatHedraal, gent • www.gentFestival.Be • concertgebouw.nl

28 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

Zing nawerk 63.indd 28 09-06-15 13:49

mariKen in de Tuin der LusTen - HannaH HoeKsTra FoTo HenK bLeeKer

do 23 jul Ensemble MUSA olv Peter Dijkstra met Foto MassiMiliano pappaMassiMiliano Foto concerttips Hohe Messe van JS Bach • mmv div solisten, orkest Musica Amphion • 20.15u Oude Jeroenskerk Noord- wijk • ook 24 jul Concertgebouw Amsterdam • musa.nu vr 24 jul Nederlands Kamerkoor olv Klaas Stok met ‘De Tijd staat Stil’, over de tijd en over licht en donker • concert tijdens festival Wonderfeel • werken van Lang, Gesualdo, Whitacre, Berio, Pärt ea • 21.45u Buitenverblijf Schaep en Burgh ’s-Graveland • nederlandskamerkoor.nl ma 17 aug De Nationale Opera olv MaNOj Kamps Mariken in de Tuin der Lusten met ‘Be With Me Now’, rondleiding door verschil- lende mythische muzieklocaties in Europa • ism het Grachtenfestival • operaballet.nl

Mariken in de Tuin der Lusten is een splinter- van der Kamp) en tante (Jill Feldman), de duivel za 29 aug Camerata Trajectina met ‘Dowland in Holland’, voorbeelden van de Engelse invloed in nieuwe opera van Calliope Tsoupaki, gebaseerd op (Julian Podger), de paus (Michael Chance). Zange- Nederland, werken van oa Dowland • 15u Leeuwen- het middeleeuwse mirakelspel Mariken van Nieu- ressen van Cappella Amsterdam verbeelden de bergh Utrecht • oudemuziek.nl meghen, het meisje dat 7 jaar met de duivel leefde. zielen van Mariken, en voor de instrumentale zo 30 aug Huelgas Ensemble olv Paul van Nevel Concept en regie van deze productie is van Serge muziek tekenen zowel het nieuwe-muziekensem- met werken uit het Eton Choirbook • Engelse poly- van Veggel van OPERA2DAY, die het libretto – in ble Asko|Schönberg als het in middeleeuwse mu- fonie, met het Stabat Mater van Brown naast werken het Middel-Nederlands – liet schrijven door Karim ziek gespecialiseerde Tetraktys. van Horwood, Sutton en Wilkinson • 15u Domkerk Ameur van het Nationale Toneel. We volgen Ma- Utrecht • oudemuziek.nl preMiÈre Zo 11 oktoBer, koninkliJke scHouwBurg riken (Hannah Hoekstra,) een gesproken rol, door den Haag • voorstellingen door Het Hele land • wo 2 sep solistenensemble Vox Luminis olv Lionel een wereld gevuld met karakters: haar oom (Harry www.opera2daY.nl Meunier met ‘Light and Shadow’, anthems van Tal- lis, White, Sheppard en Weelkes • 17u Pieterskerk - Utrecht • oudemuziek.nl wo 16 sep Collegium Vocale Gent olv Philippe England, my England Herreweghe met ‘Accattone’, geënsceneerd totaal- spektakel, teksten van Pasolini, muziek van JS Bach • gebaseerd op gelijknamige Italiaanse film van Pa- Nee, je hoeft de plas niet over: we blijven in Nederland. Maar op het Festival Oude Muziek van 2015 maak solini • mmv div solisten, Johan Simons regie • ism je vooral kennis met renaissance- en vroegbarokke muziek uit Engeland. Wat vocale hoogtepunten: Het Gent Festival van Vlaanderen • 20.30u Houtimport Belgische Vox Luminis Ensemble geeft als artist in residence vier concerten: Purcells Funeral Sentences, Lemahieu, Gentse Haven, België • ook 17, 18, 19 en zijn King Arthur in een concertante uitvoering, een concert met muziek van Tallis, White en Tomkins, en 20 sep • gentfestival.be nog een met de madrigalen van de Triumphs of Oriana. Bovendien verzorgen ze elke dag de Eventalks, die ze besluiten met Tallis’ meesterwerk Spes in Allium. Maar ook klinkt Dido and Aeneas in een uitvoe- MEEZINGEN ring van l’Arpeggiata, zingt Cappella Amsterdam Bononcini’s Funeral music for the Duke of Marlborough, za 20 jun de grote Vocal Vibes Flashmob in Arn- en veel Tudor-Polyphony van Tallis en Byrd, door ensembles als Gabrieli Consort, Tallis Scolars, Stile hem centrum, iedereen die wil kan er aan meedoen, Antico. Dat wordt moeilijk kiezen. of anders zich laten overvallen • repetitie om 11u in bovenzaal Café Dudok, Flashmob om 12u • info en vr 28 augustus t/M Zo 6 septeMBer, diverse locaties , utrecHt • volledig prograMMa, locaties en kaart verkoop meezingtracks via [email protected] via www.oudeMuZiek.nl Foto MusaccHio & ianniello & MusaccHio Foto zo 16 aug aftrap Vocal Vibes Café op de Sonsbeek Theater Avenue • aanstekelijke evergreens, teksten geprojecteerd, voor iedereen die van zingen houdt • 12u Sonsbeek Park • sonsbeektheateravenue.nl, of Helden- mail [email protected] za 5 en zo 6 sep meezingen met delen uit de be- aria’s roemdste concertmissen en requia olv Martin van der Brugge • oa uit Gloria van Vivaldi, Requia van Fauré Op 22 juni treedt de tenor José en Mozart, Petit Messe Solennelle van Rossini, The Calleja op in de Grote Zaal met Armed Man van Jenkins • voormalig seminarie Bo- een gevarieerd programma opera- vendonk in Hoeven (N-Br) • singalongevents.nl

aria’s: Verdi, Puccini, Gounod, FoTo cHris TaYLor za 3 okt scratchdag Krönungsmesse en Requiem Offenbach. Hij wordt begeleid van Mozart door Kamerkoor Kalliope olv Frank Litjens • mmv div solisten en orkest • vanaf 10u re- door Het Gelders Orkest. petitie, met concert als slot Cultuurspinnerij De Va- sim Nijmegen • ameezingnijmegen.nl ma 22 JUni, ConCErtGEboUW, aMsterdaM • www.concertgeBouw.nl José caLLeJa

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 29

Zing nawerk 63.indd 29 09-06-15 13:49 Geef een abonnement cadeau

GA NAAR PAGINA 39 EN VUL DE BON IN

€ 5 , 9 0 0 2 0 1 5 • JULI/AUGUSTUS N R • 2 0 1 5 • € 5 , 9 0 N R 5 5 • M A A R T / A P R I L 2 0 1 4 • N R 0 • JANUARI/FEBRUARI € 5 , 9 0

Soprano PASSIE in ripieno SPECIAL - Jongens én meisjes

Frommermann viert

8 Koorbiënnale Spectaculairder dan ooit op Vocale Highlights North Sea Jazz Stemtesten Zegen of vloek

De magie van het DE INSCHRIJVING IS GESTART VOOR DE DERDE ZINGmagazinedag meezingen ZingZing nawerk Advertentie 63.indd A4_A_def.indd 30 1 09-06-1509-06-15 13:49 13:31 ISM HET Groot Omroepkoor ZIE PAGINA 14 Maaike iddershoven • epijn Lagerwe nieuwe directeur L ureau • Merel Martens over gebaren in vocale muziek • Zingen als je slechthorend bent • nternationaal oorestival antaRode • oorportret Regionaal perette en www.zingmagazine.nl Ladies First uit Goirle • Erbarme Dich van Ramón Gieling • Rocco Granata • boeken, Musicalkoor • ds, concerten, meezingen en workshops rogrammeurs van het oncertgebouw • ederland vol korenwww.zingmagazine.nl ism cd’s, meezingen, workshops en vrijkaarten rava • anda van roosdij over bewegen • erse oten • cd’s, meezingen 02-12-14 09:44 en workshops www.zingmagazine.nl 09-06-15 10:46 ZING cover55.indd 1 ZING cover60.indd 1

ZING cover63.indd 1 12-02-14 10:31

za 17 okt Meezingdag Hohe Messe van JS Bach olv meezingen Madeleine Ingen Housz • mmv orkest Capella Pas- sionata • studiemomenten op za 12 sep en zo 11 okt • vanaf 10u rep Geertekerk Utrecht, concert om Geef een 16.30u • passieprojecten.nl za 31 okt Supervoices 2015 • popsongs zingen met een megakoor • repertoire oa nummers van Bruno Mars, Jesse J en Lorde • thuis studeren met oefenop- names • De Vereeniging Nijmegen • supervoices.nl abonnement za 31 okt scratch ein Deutsches Requiem van Brahms olv Yt Nicolai • met orkestbegeleiding • 10- 18u Geertekerk Utrecht • meezingconcerten.nl cadeau CURSUSSEN/WORKSHOPS wo 24 t/m vr 26 jun cursus Wereldzang olv Toiny Tune • ritmes beleven door bewegen body of vocale percussie, werken aan adem- en stemtechniek • meerstemmige liederen uit alle werelddelen • op ge- GA NAAR PAGINA 39 seminarie bovendonK hoor of met bladmuziek • cursuslab.nl EN VUL DE BON IN vr 26 jun MDO+ nascholing dirigenten met lichte muziek dirigeren olv Hans van den Brand • belich- ten verschillende zangstijlen en het verschil ervaren Zingen in voormalig seminarie in dirigeren van licht of klassiek repertoire • 10- 13.30u UCK Utrecht • uck-koordirectie.nl Sing Along Events organiseert een zangweek- en Jenkins. Je kunt kiezen of je alleen wilt za 27 jun workshop ‘Lief en Leed uit Corsica’ door end in het voormalig seminarie Bovendonk in zingen, of gebruik wilt maken van een half- of Cunfraterna di a Serra • maak kennis met de Corsi- het Brabantse Hoeven. Onder leiding van diri- volpensionarrangement. Voor eventuele niet- caanse meerstemmige zang, veelal mondeling over- gent Martin van der Brugge zing je een selectie zingende partners is er een alternatief pro- geleverd • op gehoor, zonder noten • ihkv Koorbiën- uit – hoe kan het ook anders in een van katho- gramma. nale Haarlem • 10-13u Waalse Kerk Haarlem • licisme doordrenkte omgeving – missen van koorbiennale.nl Za 5 en Zo 6 septeMBer, Bovendonk, Hoeven • aanMelden componisten als Bach, Rossini, Gounod, Mozart via www.singalongevents.nl za 27 jun workshop ‘Zingen in het mooie Twentse land’ olv Anja Lankamp • zingen zoals je gebekt bent, remmingen afleggen, durven stromen, vrij zijn, klinken zoals je bent • 10-17u in Twente bij de do-

€ 5 , 9 0 0 cent thuis • anjalankamp.nl 2 0 1 5 • JULI/AUGUSTUS N R • 2 0 1 5 • € 5 , 9 0 Fauré-scratch zo 28 jun workshop Misa Criolla door Adrián N R 5 5 • M A A R T / A P R I L 2 0 1 4 • N R 0 • JANUARI/FEBRUARI € 5 , 9 0 Rodríguez van der Spoel en leden van Música Tem- Het Requiem van Gabriel Fauré is bij velen geliefd. uitvoeren mét solisten en groot orkest, het geheel prana • oa inleiding en achtergrond van de Misa Op de Hart&Ziellijst van 2014 stond het op de vijfde onder leiding van Martin van der Brugge. Deelne- Criolla en werken aan een Incalied en een Chiqui- plaats. En op 21 november organiseert Sing Along mers mogen ook meedoen met een extra koorrepeti- taans lied uit Bolivia • vooraf bladmuziek en mp3 en Events een scratch van dit requiem én de eveneens tie in de Pelgrimskerk, Amsterdam. uitspraakregels • koorbiennale.nl Soprano PASSIE populaire Cantique de Jean Racine in de Utrechtse vr 3, za 4 en zo 5 jul zomerschool voor amateurzangers SPECIAL - Zo 31 okt 10-22u, de doelen rotterdaM • aanMelden tot 1 door Summerschool Tiel • docenten Marianne Koop- in ripieno Nicolaikerk. Overdag instuderen en om half vijf Mei via www.Balknet.nl man, Ingrid Kapelle, Ineke Geleijns, Merijn Dijkstra en Jongens én meisjes Benno Hoogveld • workshops over ademhaling, noten lezen, zangtechniek, a capella zingen, popmuziek, musi- cal, podiumpresentatie, regie en inzingen • la-sopera.nl Zangdag met John rutter di 7 t/m zo 12 jul masterclass koordirectie door Robert King • werken aan oa dirigeertechniek, struc- Veel koren hebben muziek van John Rutter op hun repertoire. tuur en voorbereiding van koorrepetitie, communica- Deze componist en koorleider komt nu naar Nederland voor tie • muziek van oa Tallis, Byrd, Stanford, Duruflé, Bruckner • mmv een koor en een pianist • fcec.cat Frommermann vierttwee zangdagen in de Petrus&Pauluskerk in Soest. Je zingt onder zijn leiding natuurlijk zijn eigen composities, maar ook za 11 en zo 12 jul workshop ‘The vocal sound of andere koorwerken. Er zal op elke Zangdag een groot vier- Peter Gabriel’ olv Hans Kaldeway • voor ervaren stemmig koor worden samengesteld. Omdat de oorspronke- koorzangers, geïnteresseerd in spannende popmuziek • hoog niveau • 10u Groningen • thevocalsound.nl lijke zangdag van 3 oktober al snel vol was, is er een extra zangdag gepland op 4 oktober. Helaas zonder vragenuurtje zo 12 t/m za 18 en zo 19 t/m za 25 jul 2015 zangva- kantie ‘Samenklank en improvisatie’ olv Wilbert 8 voor dirigenten. Koorbiënnale Friederichs • Hoe klinkt de stem van een groep en wat Spectaculairder dan ooit Zo 4 oktoBer 13-17u, petrus&pauluskerk, soest • inFo en aanMelden: heeft je eigen stem daarmee te maken? • Vachaumard op www.paulsnoek.nl JoHn ruTTer in de Dordogne (F) • wilbertfriederichs.nl Vocale Highlights North Sea Jazz ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 31 Stemtesten Zegen of vloek

De magie van het DE INSCHRIJVING IS GESTART VOOR DE DERDE ZINGmagazinedag meezingen Zing Advertentie A4_A_def.indd 1 09-06-15 13:31 Zing nawerk 63.indd 31 09-06-15 13:49 ISM HET Groot Omroepkoor ZIE PAGINA 14 Maaike iddershoven • epijn Lagerwe nieuwe directeur L ureau • Merel Martens over gebaren in vocale muziek • Zingen als je slechthorend bent • nternationaal oorestival antaRode • oorportret Regionaal perette en www.zingmagazine.nl Ladies First uit Goirle • Erbarme Dich van Ramón Gieling • Rocco Granata • boeken, Musicalkoor • ds, concerten, meezingen en workshops rogrammeurs van het oncertgebouw • ederland vol korenwww.zingmagazine.nl ism cd’s, meezingen, workshops en vrijkaarten rava • anda van roosdij over bewegen • erse oten • cd’s, meezingen 02-12-14 09:44 en workshops www.zingmagazine.nl 09-06-15 10:46 ZING cover55.indd 1 ZING cover60.indd 1

ZING cover63.indd 1 12-02-14 10:31

di 14 t/m wo 25 jul Zangvakantie ‘de ziel wil zin- gen’ olv Madeleine Ingen Housz • Come together meezingtipsLo cÓr de La PLana & workshops songs, Balkan- en Jiddische liederen • klank en sa- menklank creëren, vrijheid voelen, ruimte • mmv Agaath Mulder accordeon • Les Gavatxes – Beget, Mediterrane Pyreneeën (F) • passieprojecten.nl za 18 t/m za 25 jul zangweek Ontdek je Stem olv workshops Paulien Ongering • voor iedereen die wil • in de Ardèche • muziekatelierongering.nl zo 19 t/m ma 27 jul zangweek ‘Inspiration’ olv Monique van den Hoogen van De ZangZaak • welke song inspireert jou? • zingen en vakantie vieren in een oud landhuis in Minsteracres (bij Newcastle GB) • gemengde groep Engels/Nederlands, voertaal Engels • nog enkele plekjes! • dezangzaak.nl wo 25 jul t/m za 1 aug Zingen en wandelen in de Franse Alpen olv Annemiek van der Niet • gevarieerd klassiek a capella repertoire • met concert in kerkje • La Chapelle d’Abondance • zangwandelreizen.nl vr 7 t/m 14 aug Zingen en wandelen in de Franse Alpen olv Annemiek van der Niet • gevarieerd klas- siek a capella repertoire • met concert • Allemont • zangwandelreizen.nl za 8 t/m za 14 aug zangvakantie olv Jule Scott en Roeland Drost • aandacht voor techniek, stijl, perfor- mance en samenzang, ook efficiënt opwarmen, ademgebruik, het vergroten van je bereik en perfor- Tijdens de Koorbiënnale kun je veel concerten be- na. Op zondagochtend geeft Adrián Rodríguez van men • met de groep en individueel • met eindpresen- zoeken, maar er is ook ruimte voor zelfwerkzaam- der Spoel van Musica Temprana een workshop tatie • chateau le Bocage, Savigny Haut-Marne heid. Zo geven de zangers van het Corsicaanse waarin hij vertelt over de achtergronden van de Frankrijk • www.scottdrost.nl Cunfraterna di a Serra een workshop waarin je Misa Criolla. Vervolgens studeer je twee processie- do 13 t/m zo 16 aug zomerdriedaagse De Kunst hun meerstemmige Corsicaanse liederen leert zin- liederen in, die je later die dag kunt zingen bij de van het Zingen olv Cileke Angenent • meerstemmig gen, en het Provençaalse gezelschap Lo Cór de la feestelijke in- en uittocht bij het concert van de en solozang en uitrusten • mmv Theo de Best piano Plana deelt zijn muziek in de workshop ‘Occitaan- Misa Criolla. • op biologische kwekerij Valckenhof in Reek • aan- se Bouillabaisse’. Voor beide workshops hoef je melden [email protected] Za 27 en Zo 28 Juni, waalse kerk / pHilHarMonie geen noten te kunnen lezen: je zingt je partij (een- HaarleM • aanMelden via www.koorBiennale.nl/ wo 26 t/m zo 30 aug ZomerZangvijfdaagse door worksHops Akoesticum Ede • docenten Louise Deal, Albert Wis- voudige meerstemmige liedvormen) op het gehoor sink en Harold Lenselink • voor gemengd koor en vrouwenkoor • mmv Colijn Buis piano • jazz, bel- canto, Broadway en spiritual ontmoeten elkaar • aanmelden voor 6 jul • akoesticum.org Online zangles Karin bloEmEn En Cor baKKEr zo 6 t/m za 12 sep summerschool rond Russische opera door Internationaal Vocalisten Concours ism De Nationale Opera Talent • olv oa Larissa Diadkove van Karin Bloemen en Sergej Leiferkus en Irina Sisoyeva piano • trai- ningsweek voor jonge zangtalenten • masterclasses Karin Bloemen ontwikkelde samen met Cor Bak- open voor publiek • met slotconcert • Theater aan de ker de online zangcursus 'Zingen met Karin'. De Parade Den Bosch • aanmelden tot 1 jul • ivc.nu cursus bestaat uit tien zanglessen, opgebouwd uit vr 11 sep MDO+ nascholing dirigenten met ‘Prik- meer dan honderd instructiefilmpjes. Elke les is kelend Programmeren’ olv Ruben de Grauw • oa gebaseerd op één liedje, als Make you feel my love over diversiteit en samenhang, plezier voor koor én van Adele, Halleluja van Cohen, Memories uit publiek in concertprogrammering • 10-13.30u UCK Utrecht • uck-koordirectie.nl Cats of Het Dorp van Wim Sonneveld. Karin geeft bij ieder nummer tips op het gebied van ademha- za 19 sep Verdiepingsdag Schütz Monteverdi bij Rand- stedelijk Zanginstituut olv José Doodkorte • werken aan ling en beweging, zangtechnische oefeningen en delen uit Musikalische Exeqiuem van Schütz en La- podiumtips. Cor Bakker geeft tekst en uitleg over mento d’Arianna van Monteverdi • Passionistenklooster noten, tempo en akkoorden. Elke les wordt beslo- Haastrecht • randstedelijk-zanginstituut.nl ten met de instrumentale videoversie van het sep ’15 t/m apr ’16 training en competitie Voi- nummer, zodat je er zelf mee kunt oefenen en ces@work door het Internationaal Vocalisten Con- optreden met begeleiding van Cor Bakker. cours • 7 mnd training en zangles voor koren uit Noord-Brabant met grande finale en competitie op Bestellen oF een gratis proeFles via zo 3 apr 2016 • aanmelden op [email protected] • ivc.nu www.ZingenMetkarin.nl

32 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

Zing nawerk 63.indd 32 09-06-15 13:49

meezingtips & workshops do 1 t/m za 3 okt zangreis Wenen: internationaal projectkoor olv Nicolas Radulescu, Patrick van der Linden en Stephen Hope ikv Wiener Welt Projekt Masterclasses Country Chor Festival in Wenen • Schicksalslied van Brahms, Mis in C van Beethoven, Te Deum van Russische opera & Blues J Haydn, Regina Coeli van Mozart • inschrijven zo- wel koren als individueel via [email protected] • cultours.at/de Ben jij een operatalent en wil je de geheimen van de ‘Country & Blues met je hele lijf’ is een zang- en Russische opera doorgronden? Dan kun je je aan- bewegingsworkshop van Emmelie Zipson & melden voor de masterclasses die het IVC samen Yolanda van Welij. De workshops zijn bedoeld voor FESTIVALS met de Nationale Opera organiseert. Voor deze enigszins ervaren zangers die hun presentatie willen vr 26 jun t/m zo 5 jul Koorbiënnale in Haarlem • masterclasses, die worden gegeven door beroemde verbeteren en met meer vertrouwen op het podium met concerten, workshops, lezingen, korennacht, zo Russische operazangers en zangeressen als Larissa willen staan. Je krijgt improvisatie-opdrachten om 28 jun Hofjesconcerten, vanaf 19 jun Summerschool Diadkova, Sergej Leiferkus en Elena Vasiljeva, is het ritme van country- en bluesmuziek te leren voor gevorderde amateurs • koorbiennale.nl plaats voor zestien jonge zangers. Stuur bij je aan- voelen, werkt in groepen of individueel en je doet di 7 t/m zo 12 jul 50e International Choral Music melding een DVD of YouTube-link mee waarop je oefeningen om te werken aan klankkleur en adem- Festival Barcelona • fcec.cat twee Russische opera-aria’s zingt. Kun je nog niet gebruik. Je verkent je eigen bewegingsmogelijk- vr 24 jul t/m zo 26 jul Wonderfeel, nieuw festival zo goed zingen? Publiek is ook welkom bij de heden en leert ze zo te gebruiken dat je de muziek voor klassieke muziek • de natuur rond landgoed masterclasses. optimaal over het voetlicht brengt. Schaep en Burgh in ’s Graveland biedt een podium aan meer dan 100 concerten, lezingen, muziek- Zo 6 t/M Za 12 septeMBer tHeater aan de parade, den Ma 27 t/M vr 31 Juli, crea, aMsterdaM • inFo en aan- documentaires, kinderconcerten en wandelingen • BoscH • aanMelden tot 1 Juli via www.ivc.nl Melden www.MovetHatvoicesingtHatBodY.coM wonderfeel.nl vr 24 jul t/m zo 2 aug Europa Cantat in Pècs in Hongarije • met vele optredens, workshops, master- Veel componisten waren geen lieverdjes: Gesualdo en Tromboncino waren classes • ecpecs2015.hu Geen moordenaars, Weelkes en Clemens notoire dronkenlappen en Gombert kon als koormeester zijn handjes niet thuishouden. Maar ze schreven mooie mu- vr 14 t/m zo 23 augustus Grachtenfestival Am- sterdam • vele concerten, programma vanaf 18 jun lieverdjes ziek. Die ga je – met muziek van andere componisten als Obrecht, Weill, op grachtenfestival.nl Monteverdi, Tinctoris, Bach – zingen tijdens de 26e Orvelter zangdagen. Je voert de werken zondagmiddag ook uit voor publiek. wo 19 t/m zo 30 aug AMUZ Festival van Vlaande- ren-Antwerpen met Laus Polyphoniae - Festival voor wo 8 t/M Zo 12 Juli, BorckerHoF, orvelte • inFo/aanMelden: [email protected] • www.noordeliJkepolYFonisten.nl oude muziek • lezingen, tentoonstelling en vele con- certen oa van Huelgas Ensemble, The Tallis Scholars, Cappella Pratensis, Collegium Vocale Gent • amuz.be vr 28 aug t/m zo 6 sep Festival Oude Muziek Utrecht, thema ‘England, my England’, vocale en instrumentale muziek uit de renaissance en vroege barok, met reeksen rondom de Tudor-polyfonie • Karin bloEmEn En Cor baKKEr oudemuziek.nl do 10 sep t/m zo 13 sep Mozart Festival in Den Haag • ivm 250 jaar geleden verbleef Mozart met zijn vader en zus in Den Haag • zeer gevarieerd aanbod aan concerten, lezingen, workshops en mas- terclasses • mozartindenhaag.nl za 12 t/m zo 27 sep Gent Festival van Vlaanderen • veel concerten, vocaal & instrumentaal • met oa Barbara Hannigan, Roberto Alagna, Collegium Vocale Gent • ook vrijwilligers (crew) gezocht • gentfestival.be za 12 en zo 13 sep 12e editie Korenlint Haarlem • korte optredens van meer dan 100 koren op vele lo- caties in Haarlem • korenlint.nl za 24 t/m wo 28 okt Internationaal Korenfestival Berlijn voor alle koren in alle genres, met vakjury • optredens, workshops, masterclass solozang • icproductions.nl za 31 okt BALK TOPfestival 2015 • 10-22u de Doelen Rotterdam • competitie koren lichte muziek • inschrijven tot 1 mei • balknet.nl

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 33

Zing nawerk 63.indd 33 09-06-15 13:49 cd‘s en boeken Britse ontdekking

Die Engelsen hebben niet alleen een hoogstaande hoog spiritueel en soms meditatief karakter, maar is koortraditie, ze schrijven ook nog steeds koormuziek altijd verrassend oorspronkelijk. Met ‘Path of Miracles’ van uitzonderlijk hoog niveau. Luister maar naar beschrijft Talbot in vier delen de reis van een pelgrim componisten als John Rutter en James McMillan. Jody naar Santiago di Compostela. Een muzikale reis die ik Talbot was voor mij een grote onbekende, maar zij kan iedereen aanbeveel. OS zo in het voorgaande rijtje. Wat een prachtige muziek schrijft deze componiste! Het is muziek die je vanaf de waarDerING ***** PaTH oF miracLe – conspirare olv craig Hella JoHnson • eerste tot de laatste noot blijft boeien. Het heeft een HMu 807603 • www.HarMoniaMundi.coM

Vervolgde componisten

Al lezend in het boek Vervolgde componisten in Nederland besef je hoe ver weg het nabije verleden is, want de Tweede Wereldoor- log ligt nog maar zestig jaar achter ons en toch is zoveel alweer vergeten of onbekend gebleven. Natuurlijk, de grote namen van componisten uit de oorlogstijd kennen we wel, maar had je ooit gehoord van Samuel Schrijver, Israel J. Olman, Simon Gokkes en Johanna Bordewijk Roepman? Musicologe Carine Alders en fluitiste Eleonore Pameijer gingen op initiatief van de Leo Smit Stichting op onderzoek uit en legden de levens van een twintigtal 'vergeten' componisten uit de oorlogsjaren vast in korte en lees- bare levensverhalen. Die persoonlijke aanpak werkt. De verhalen vormen de ruggengraat van dit Jaroussky op de informatieve boek, met een fraai geschreven inleiding van auteur Jan Brokken. Joodse componis- ten, naar Nederland gevluchte componisten, avant-gardisten, verzetsstrijders: het bonte allegaartje romantische tour meer en minder 'entartete' toondichters geeft een 'rijker' beeld van het componeren in de oorlogs- Romantische liederen in handen van een countertenor, jaren. Een periode waarin, zo ontdekte Alders, de muziek ook heel wat meer swingde dan over het daar is niets mis mee. Het is slechts een kwestie van wen- algemeen wordt aangenomen. The proof of the pudding is in the eating: bij etcetera verschijnt een nen. Maar de ene contratenor is de andere niet. Vergele- tien cd-box met werken van de besproken componisten. OS ken met stemgenoten klinkt Philippe Jaroussky eerder als waarDerING **** een sopraan, aanvankelijk zelfs kinderlijk. Ook daaraan vervoLGde comPonisTen in nederLand - carine alders en eleonore paMeiJer • universitY press isBn moet ik wennen. En Jaroussky (nu 37) is een wereldhit. 978 90 8964 782-5 Kosten noch moeite zijn gespaard voor deze fraaie box ‘Green’, met 43 liederen op twee cd’s, plus een mooi boekje van 40 pagina’s met foto’s, artikelen en vertalin- gen. Alle teksten zijn van Verlaine, maar getoonzet door Straatmuzikant in een chic jasje? wel 20 componisten, uit het ‘lichtere’ genre. Het luisteren Daniel Melingo is een porteño. Zo heet een bewoner van is zeer de moeite waard. Jaroussky doet een eerlijke po- de haven van Buenos Aires, Argentinië. En alles wat je je ging om ook dit genre recht te doen. Dat lukt beter in de voorstelt bij een Zuid-Amerikaanse havenstad hoor je in lichtere liederen en de chansons dan bij de diepgravende zijn muziek. Donkere straatjes waaruit een openwaaien- gedichten. Philippe heeft wat moeite met het zingen in de kroegdeur een flard muziek komt, dronken mensen in zijn moedertaal; vooral de ‘r’ is zwakjes. Het is opmerke- de vroegte. Muziek die als een aangename deken over je lijk dat hij in dit repertoire minder vibrato gebruikt dan in valt. Nergens wordt de pijn scherp. Zijn prettige schorre zijn barokoptredens. De begeleiding, in handen van een mannenstem laat je geloven dat het leven ‘s nachts best pianist en vijf strijkers, klinkt prachtig. MvE goed is. Het daglicht, daar denken we niet aan. FvD

waarDerING **** waarDerING *** Green - pHilippe JarousskY • erato 0825646 166954 • www. ‘LinYera’ – daniel Melingo • wvF 479089 • warnerclassics.coMrecords • www.sietskeMusic.coM worldvillageMusic.coM

34 nr 63 | juli/augustus 2015 | ZINGmagazine

Zing nawerk 63.indd 34 09-06-15 13:49 met bijdragen van Francine van Dam (FvD), Max van Egmond (MvE) EN Oswin Schneeweisz (OS)

Britse ontdekking Zeven vocale acrobaten Zeven stemmen, zeven vrienden, één geluid: zo luidt de slogan van Vrijage tussen de, in 1992 geformeerde a-capellagroep New Amsterdam Voices. De zangers, die allemaal jazz-zang studeerden aan het Amster- dams Conservatorium, jongleren virtuoos met hun harmonieën. gregoriaans en Dat laten ze horen op hun debuut-EP, met zes arrangementen van muzikaal leider Maartje Meijer. Meijer maakte pakkende bewer- renaissance kingen van hits als Lately (Stevie Wonder), Short People (Randy Newman) en Old Man River (Kern & Hammerstein). Hier en daar Michel-Richard LaLande (1675-1726) klinkt soms een ietwat weifelende noot (onder meer aan het begin kennen de meeste muziekliefhebbers van Lately), maar over het algemeen wordt er op hoog niveau ge- vooral van zijn Grande Motets, maar de waardering **** New Amsterdam Voices – bestellen via zongen. Het is een meeslepende mix tussen pop en jazz en hier en componist - werkzaam aan het Franse www.newamsterdamvoices.com daar een lekker wringende dissonant. OS hof en opvolger van Lully bij de Cha- pelle Royale - schreef ook veel religieuze werken voor kleine bezetting. Die hoor je weinig. Maar luister eens naar deze adembenemend mooie uitvoering van Overtuigend Manneke de Lecons de Ténèbre van Ensemble Correspondances en sopraan Sophie Je zal als amateurkoor maar worden gevraagd mee te werken aan een Karthäuser en je beseft hoe onterecht dat cd met muziek van de hedendaagse componist Daan Manneke. Dan is. De muziek, geschreven voor de paas- heb je wel iets te bewijzen. Kamerkoor Fiori Musicali en The Leiden tijd, valt nog het best te omschrijven als Choristers stonden voor die opgave en geven nu met de cd ‘Tombeau’ een vrijage tussen gregoriaans en renais- een zeer fraai visitekaartje af. Fiori Musicali onfermt zich op overtui- sance en omvat zowel sobere antifonen gende wijze over twee composities: Trois Psaumes en het Psalmen­ als meer dramatische en expressieve requiem voor gemengd koor en harp. The Leiden Choristers namen koorpassages en lyrische exercities voor het vierdelige werk Kleine Archipel voor hun rekening. Het zijn stuk solostem, zo nu en dan met instrumen-

voor stuk registraties die recht doen aan het ruimtelijke en eigen­ waardering ***** tale begeleiding. De uitvoering is meer zinnige karakter van Mannekes muziek. Zijn koorwerken spreken Tombeau – Fioro Musicali, dan perfect OS The Leiden Choristers • recht tot het hart en laten de luisteraar niet onberoerd achter. Een www.daanmanneke.nl waardering ***** grootste prestatie: van zowel koor als componist. OS Lecons de Ténèbres – Ensemble Corres- pondances • HMC902206 • www.harmoni- amundi.com

Verzamelbox José van Dam

Tussen de beroemde 20e-eeuwse baritons in het ro- registers een warm geluid, dat donker maar niet over- mantische repertoire doet José van Dam niet onder dreven ‘zwart’ is. De dictie is voorbeeldig en de expres- voor een Dieskau, Prey of Souzay. Terecht heeft Erato sie klinkt eerlijk. Zowel de hoge als lage passages een overzichts-box uitgebracht, ‘Autograph’, van twee overtuigen helemaal. Onder de componisten tref je decennia uit zijn vijftigjarige carrière. Daarin zijn de originele keuzes, zoals Martin, Ropartz, Enescu, Hahn genres vertegenwoordigd waarin hij uitblonk: vele en Landowski. De laatste cd bevat ook interviews met operafragmenten, enkele oratoriumdelen en wat lie- de zanger in een menging van Engels en Frans. De waardering ***** drepertoire. Alles is uit de romantiek en laatroman- Belg José van Dam is nu 75 jaar. Vijf jaar geleden nam José van Dam - Autograph • Erato 0825646 190492 • tiek. Het repertoire is overheersend Frans, met schaar- hij in Brussel afscheid in de opera Don Quichotte van www.warnerclassics.com se uitstapjes naar het Duits en Italiaans. Deze box met Massenet. MvE tien cd’s is een lust voor het oor. Van Dam heeft in alle

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 35

Zing nawerk 63.indd 35 09-06-15 13:49 Huismuziek presenteert seizoen 2015-2016 ❝Nationaal trainingscentrum voor muziek, theater & dans❞ Omdat samen zingen Nieuwe Kazernelaan 2 6711 JC Ede (GLD) nu eenmaal leuker is! 11 oefenzalen | 56 slaapkamers | 148 bedden | café | restaurant

Koordirectie voor vakmusici | vanaf 3 oktober Van 26 t/m 30 augustus 2015 Repertoire Dido en Aeneas voor koor en verteller | 31 oktober - 1 november Klassieke muziek, Samen zingen voor dummy’s | 7 november Akoesticum ZomerZangvijfdaagse Jazz, Broadway Valentijn met Jetse Bremer | 14-15 november voor gemengd koor en vrouwenkoor. en Spiritual. Bulgaarse zang | 14-15 november Gregoriaans zingen: advent en kerst | 28 november Georgische kerstliederen | 10 december Muzikale leiding Man singet mit Freuden | 30-31 januari Louise Deal, Harold Lenselink en Albert Wissink Introductie tot minimal music | 14 februari + workshops van o.a. Panda van Proosdij en Elke Jansen. Arvo Pärt & holy minimalism | 10 maart Georgische liederen | 9-10 april Koorimprovisatie | 9-10 april Voor meer informatie en inschrijven, ga naar Lente in Venetië | 24 april www.akoesticum.org Zangcafé: zingen met appeltaart | 24 april

Zomerzangvijfdaagse is een samenwerking Kijk voor de rest van het cursusaanbod op www.huismuziek.nl tussen Akoesticum en ZINGmagazine of bel 026-845 07 88 en vraag de gratis cursusbrochure aan.

ZM63 #00e Huismuziek.inddTipboek 1 3.0 09-06-15 13:45 Helemaal nieuw, helemaal goed en helemaal digitaal. De nieuwe generatie Tipboeken. Download de gratis app op je iPad, Android of Kindle tablet, bekijk de dik vijftig pagina’s tellende preview en zie wat je nog kunt opsteken van de meer dan twintig zangers en docenten die aan dit boek meewerkten. Klassiek, jazz, rock, grunge? Allemaal!

eTipboek kopen? Dat doe je vanuit diezelfde app. Druk op de knop, en voor € 6,99 weet je alles over je meest persoonlijke instrument. Doen. En het pa- pieren Tipboek? Dat blijft natuurlijk gewoon te koop!

www.tipbook.com – www.tipbook.com/apps

Zing nawerk 63.indd 36 09-06-15 13:49 reacties op brieven en andere inhoud van dit blad, ideeën, verhalen, alles is welkom voor deze rubriek. de redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of aan te passen. mail naar [email protected]

SAMENSTELLING: MARIETTE EFFING EN MONIQUE VAN DEN HOOGEN

Meer zangfietspaden Na Houten, Amsterdam, Almere en Amstelveen lijkt nu ook tussen Culemborg en Beusichem een zangfietspad te komen. Zangeres en stem- coach Judith Jobse kreeg veel positieve reacties op haar voorstel op Facebook, en ze heeft de politiek in Culemborg er al warm voor gemaakt. Wethouder Joost de Reus reageert: ‘Zingen is heel gezond, het werkt stressverlagend, angstremmend en je wordt er vrolijker en geluk- kiger van.’ Veel mensen zingen op de fiets, maar stoppen gegeneerd als ze andere fietsers zien. Op het zangfietspad hoef je je niet meer bezwaard te voelen. Als het zo doorgaat kunnen we binnenkort al zingend op de fiets van Groningen naar Maastricht. Het wachten is nu op het eerste zangfietspadkoor. (< www.omroepgelderland.nl)

ZangZaken ‘Ik zou graag een zangles willen, want ik moet binnenkort optreden voor een volle zaal’ Dat Verleidingszang van muizen een trailer. De opnametechnicus weigerde en zei kon, en daar kwam ze. ‘Kunt u het nummer even Mannetjesmuizen stoten voor mensen onhoor- dat alles wat hij heeft opgenomen zijn eigendom opzoeken op YouTube?’ Uhm? Nou, goed. En bare ultrasone geluiden uit bij het benaderen is. Maar het lijkt me dat het koor eigenaar is van daar begon ze, bloedserieus. Haar mond ging van vrouwtjes. Dat is al langer bekend, maar wat ze gezongen hebben. Wie heeft gelijk? open, maar er kwam geen geluid uit… Wat niet eerder werd de structuur van hun liedjes Mevr. T. de Wit, Amsterdam bleek? Ze moest een Playback-act doen en tja, onderzocht. Hoofdonderzoeker Erich Jarvis van die woorden moeten wel precies bekken! Duke University in North Carolina stelde man- Weet jij het antwoord? Mail redactie@zingmaga- Ik gaf een dag workshops Afrikaanse zang in nelijke muizen bloot aan verschillende sociale zine ovv ‘Nazit63 – Opnamen’ alle klassen van een basisschool en vertelde de situaties met vrouwtjes. Hij analyseerde hun kinderen dat ze in het Swahili zongen. In één gezang. Wat bleek? Mannelijke muizen zingen klas gierden alle kinderen en hun juf plotseling verrassend complexe liedjes bij het versieren Toon houden kun je leren? van de lach. Ik voelde me wat ongemakkelijk… van vrouwtjes, vooral als ze damesurine ruiken, Voor de een is het gemakkelijker toon te houden Maar daar kwam de aap uit de mouw: Als de maar haar nog niet zien. De liedjes vereen- dan voor de ander. Maar op toon zingen is niet kinderen niet luisterden zei de juf altijd: horen voudigen sterk zodra ze een vrouwtje in het zozeer een talent, maar is gewoon aan te leren. jullie me niet, ik spreek toch geen Swahili? Tja, vizier krijgen. ‘De ingewikkelde liedjes zijn Die conclusie trekken onderzoekers van de dat verstaan de kinderen voortaan ook, juf! waarschijnlijk bedoeld als een soort lokroep’, Northwestern University, nadat ze de zang- Ik gaf een prachtige lange workshop vierstemmig verklaart Jarvis. ‘Als hij het vrouwtje ziet, scha- vaardigheden van drie groepen mensen be- Afrikaans zingen aan een groep enthousiaste kelt hij over op een eenvoudiger deuntje uit studeerden: kleuters, kinderen in groep acht en mensen. Na afloop kwam een mevrouw naar me energiebesparing, zodat hij haar achterna kan jong-volwassenen. Uit het onderzoek blijkt dat toe: ‘Heel hartelijk dank, ik heb genoten van je rennen voor de paring.’ (< NU.nl) kinderen uit groep acht aanzienlijk beter in staat energie en je humor. Je zou een hele goeie zijn waren om toon te houden dan kleuters. Jong- voor de Matthäus-Passion.’ Wat een bijzondere volwassenen scoorden een stuk minder goed. conclusie. wie heeft gelijk? Dat suggereert dat volwassen die als kinderen Monique van den Hoogen, De ZangZaak Mijn projectkoor laat van elk concert opnames beter presteren die vaardigheid verliezen als ze maken, die de koorzangers zelf afnemen. Daar stoppen met zingen. Dat is goed nieuws voor betalen ze goed voor. Er wordt niets buiten het mensen die regelmatig de boodschap krijgen dat koor verkocht. Iemand van het bestuur vroeg ze geen muzikaal gehoor hebben: oefening baart onze opnametechnicus onlangs om een stukje kunst! (< www.scientias.nl) opname, dat niet aan de koorleden was ver- Heb jij ook leuke anekdotes vanuit spreid, te gebruiken als achtergrondmuziek bij je zangpraktijk? Mail ze naar [email protected]

ZINGmagazine | juli/augustus 2015 | nr 63 37

Zing nawerk 63.indd 37 09-06-15 13:49

eLLen Ten damme nr 63 – jUni/aUgUstUs 2015

ZINGmagazine NR 5 • MEI/NI 2014 • € 5,90

colofon Herdenkings- muziek gedenken en UITGeVer genieten Geschikt of ongeschikt? zingmagazine Koor zkt Postbus 11497, 1001 gL amsterdam dirigent tel: 020 531 20 10 fax: 020 531 20 19 [email protected] www.zingmagazine.nl Componist bank algemeen JacobTV iban: nL93 rabo 0141 5288 50 de stem is de basis bic: rabonL2U

bank abonnementen ZANG VAKANTIES ZOMER erlioz’ Grande Messe des Morts • nieuwe rubriek verse noten • hantkoor iban: nL33 rabo 0141 9161 84 he alt Dogs • boeken he ltimate Guide to inging, cd’s, meezingen, workshops 2014 en vrijkaarten www.zingmagazine.nl

bic: rabonL2U ZING cover56.indd 1 08-04-14 14:06

bezoekadres: rozenstraat 206 NR 55 • MAART/APRIL 2014 • € 5,90 1016 Pa amsterdam PASSIE reDaCTIe Soprano SPECIAL - in ripieno oswin schneeweisz (hoofdredacteur), Jongens én meisjes Dirigent Peter Dijkstra over zingen met passie

mariette effing (redactiesecretariaat), 1 PassieBarometer 2014

elke jansen (eindredacteur) De Matthäus-Passion van René Jacobs

reDaCTIeaDreS zingmagazine driebergse weg 18 3708 jc zeist [email protected]

DE INSCHRIJVING IS GESTART VOOR magazinedag DE DERDE ZING ISM HET Groot Omroepkoor reDaCTIeMeDewerKer ZIE PAGINA 14 Merel Martens over gebaren in vocale muziek • Zingen als je slechthorend bent • Ladies First uit Goirle • Erbarme Dich van Ramón Gieling • Rocco Granata • boeken, In het volgende nummer een monique van den hoogen cd’s, meezingen, workshops en vrijkaarten www.zingmagazine.nl ZING cover55.indd 1 03-04-14 13:00 IN HET VOLGENDE NUMMER NR 54 • ANARI/ERARI 2014 • € 5,90 gratis motiefje plaatsen? MeDewerKerS aaN DIT NUMMer Panda van Proosdij, maartje de Lint, Francine van dam, gerdjan rapati, Ellen ten Damme • Vocale hoogte punten voor niet-commerciële doeleinden twan geurts, max van egmond, in het nieuwe concertseizoen • Wat zin- kunt u gratis een motiefje van maxi- dirkjan horringa maal 50 woorden plaatsen. stuur uw UITGeVer gen we eigenlijk? Dictie wel beschouwd tekst in via www.zingmagazine.nl, gilles graafland ([email protected]) aDVerTeNTIe-aCQUISITIe onder het kopje ‘kopij’. de volgende Goed blenden Commercials Keijser 18 mediaproducties zingen • Nieuwe opleiding in Tilburg: Artis- editie verschijnt 21 augustus. aanle- De zingende senator ollie schmitz, [email protected], Klaas de Vries Van zingen krijg veren tekst: uiterlijk 8 juli (let op: ronald willemsen, [email protected] Tania je het warm A Kross daklozenkoor tic Leadership in Contem porary Vocal eerder ivm vakantie). commerciële erk willemsen, [email protected] Nieuwe cd Krossover De Straatklinkers

tel: 020 675 53 08 esse oere over orld Forum on Music • tadslied aarlem wat ben je mooi’ • Man nenkoor De Zank • de hoogtepunten van • de mooiste kerstconcerten • boeken, adverteerders kunnen tussen de mo- cd’s, meezingen en workshops www.zingmagazine.nl Music • recensies • concert-, meezing- tiefjes adverteren voor € 25,- per SeCreTarIaaT, aDMINISTraTIe eN ZING cover54.indd 1 02-12-13 16:07 NR 50 • MEI/NI 201 • € 5,90 centimeter hoogte bij 1-koloms PUBLIC reLaTIONS mirjam berendse, mariena graafland EXTRA: en workshoptips ACHT PAGINA’S 125 JAAR

breedte. voor meer informatie: KBZON

VOrMGeVING deadline nieuws en agenda 8 juli 2015 020-6755308. Landgraphics, amsterdam DrUKwerK grafisch bedrijf schotanus & jens, nieuwegein MOTIEFJES spring symphony niets uit deze uitgave mag op eniger lei van Britten terug in het wijze worden verveelvoudigd, opgeslagen concertgebouw Maarten Koningsberger in een geautomatiseerd gegevensbestand, meesterlijke masterclass voor amateurs Lenette vocaal ensemble tiramisu uit rotter- soms beetje klassiek. we repeteren het russisch Kamerkoor. gezocht en of openbaar gemaakt, in enige vorm of koninklijke nazit gratis Inhuldigingslied van Dongen dam zoekt voor het najaar 2015 een op woensdagavond 19.30-22u en welkom: tenoren vooral, en ook al- op enige wijze, hetzij elektronisch, ‘zingen ging buiten mij om’

thea derks: mco-bibliotheek behouden • in memoriam eric ericson en vic nees • jonge mechanisch, door fotokopieën, opnamen, stukken van opera per tutti • nieuwe miljoenen voor cultuurparticipatie • scratch met bas voor het project ‘spaanse sferen’. soms een zaterdag. ten, bassen en hoge sopranen, met ton koopman • jules de corte • veel aanbiedingen www.zingmagazine.nl

of op enige ander manier, zonder ZING cover50.indd 1 02-04-13 17:56 in samenwerking met een gitarist [email protected] / (koor)zangervaring, voor ons jubile- NR 4 • SEPTEMER/TER 2012 • € 5,90 schriftelijke toestemming van de uitgever. bestaat het programma uit verschil- www.kleinkoorwereldzang.nl umconcert in november, met oa de de uitgever behoudt zich het recht voor lende composities op teksten van cantate joann damaskin van tanejev. advertenties zonder opgaaf van redenen theo nijland de dichter F.g. Lorca. auditie ver- vocaal ensemble Puisque tout Passe en verder ander - a capella - prachtigs te weigeren. over tekst en muziek plicht. voor verdere informatie zie zoekt nieuwe (project)leden. ben van tanejev, tsjaikovskij en sviridov. neem een abonnement: www.vocaalensembletiramisu.nl of je alt, bas of tenor en op zoek naar [email protected] / [email protected] [email protected]. een koor, of wil je op projectbasis www.hetrussischkamerkoor.nl of bel 020 531 20 10 meedoen met onze concerten zingmagazine verschijnt zes maal per jaar. ed en astria Kromodrono zijn, 50 km in november? Kom naar een van Popkoor Future (rhenen), een jaarabonnement ned / belgië € 32,50 van Paramaribo, een muziekschool onze repetities op dinsdagavond in swingend, sprankelend koor met pas- jaarabonnement buiten benelux € 42,50

voor kinderen gestart. er is echter een haarlem. ga voor informatie over sie voor muziek zoekt per direct een jaarabonnement buiten europa € 52,50 jeugdkoor ruach 2012 koorregie praktische tips groot tekort aan bladmuziek, met koor/concerten en repertoire naar dirigent met goede zangstem, die Losse nummers € 5,90 wie gaat er nog zang studeren?

terugblik op nederlands koor festival • the real single singers • internationaal vocalisten zie voor meer mogelijkheden en speciale concours • handboek van de koormuziek • pink floyd a capella • festival tonen 2000 • name voor beginners voor viool, sax, puisquetoutpasse.nl kan begeleiden op keyboard. repeti- orfeus in zwolle • agenda, concerten, festivals, cd's www.zingmagazine.nl

NR • LI/ASTS 2011 • € 5,90 abonnementsaanbiedingen de advertentie 7039 ZING cover46.indd 1 09-08-12 15:24 gitaar, piano etc. wie heeft niet meer ties zijn op woensdagavond van elders in dit nummer. gebruikte bladmuziek om te close-harmonygroep to be conti- 20-22.15u. schenken aan deze nieuwe muziek- nued uit helden (midden-Limburg) voor meer informatie over het koor abonnementen worden automatisch zingen met verlengd, tenzij tenminste een maand microfoons school? informatie over toezending: zoekt een diepe bas en twee alten. zie www.popkoorfuture.nl reacties waar let je op? voor het verstrijken van de abonnements- ruud elmendorp wij zingen a capella en ons repertoire graag naar [email protected] periode schriftelijk wordt opgezegd. [email protected] is van populair tot licht klassiek. wij repeteren op de woensdagavond componist zingmagazine werkt samen met Vic Nees Kleinkoor wereldzang omgeving van 20-22u in helden. weet wat amateurkoren Utrecht zoekt twee nieuwe sopra- reacties graag naar: jos van bom- kunnen dirigenten leren van nen en lage alt. repetities zijn inten- mel: 06-28505248, Jos van Veldhoven sief en gezellig. balkan, georgië, [email protected] pauzekoren olie in de organisatie

pera panga tussen de schapen • repertoire voor een chotse middag • ederlandse componisten in jubeljaar • eil allaces avoriete stemmen • he empest in de open lucht • cdrecensies, concertagenda, estivals www.zingmagazine.nl

ZING cover39.indd 1 08-06-2011 14:14:17 sing along events, Kbzon en baLK

Zing nawerk 63.indd 38 09-06-15 13:51

nr 63 – jUni/aUgUstUs 2015

ZINGmagazine NR 5 • MEI/NI 2014 • € 5,90

colofon Herdenkings- muziek gedenken en genieten Neem nu een abonnement UITGeVer Geschikt of ongeschikt? zingmagazine Koor zkt Postbus 11497, 1001 gL amsterdam dirigent ABONNEREN? tel: 020 531 20 10 fax: 020 531 20 19 Of geef een abonnement cadeau! [email protected] www.zingmagazine.nl Componist En Met kies een eengratis gratis Tipboek, Tipboek, of introductiekorting of introductiekorting bank algemeen JacobTV iban: nL93 rabo 0141 5288 50 de stem is de basis bic: rabonL2U bank abonnementen ZANG VAKANTIES ZOMER erlioz’ Grande Messe des Morts • nieuwe rubriek verse noten • hantkoor iban: nL33 rabo 0141 9161 84 he alt Dogs • boeken he ltimate Guide to inging, cd’s, meezingen, workshops 2014 en vrijkaarten www.zingmagazine.nl Onze aanbieding: bic: rabonL2U ZING cover56.indd 1 08-04-14 14:06 bezoekadres: rozenstraat 206 NR 55 • MAART/APRIL 2014 • € 5,90 • Neem een abonnement en ontvang gratis Tipboek Zang twv € 14,90. 1016 Pa amsterdam PASSIE • Of geef een abonnement op ZINGmagazine cadeau! En ontvang zelf Tipboek Zang reDaCTIe Soprano SPECIAL - in ripieno oswin schneeweisz (hoofdredacteur), Jongens én meisjes Dirigent Peter Dijkstra in de brievenbus. over zingen met passie mariette effing (redactiesecretariaat), 1 PassieBarometer 2014 • Of neem zelf een abonnement met € 5,- introductiekorting en betaal maar elke jansen (eindredacteur) De Matthäus-Passion van René Jacobs € 27,50 voor een heel jaar! reDaCTIeaDreS zingmagazine driebergse weg 18 een jaarabonnement kost € 32,50 3708 jc zeist [email protected] Tipboek Zang is een

DE INSCHRIJVING IS GESTART VOORdag ZINGmagazine DE DERDE handige en helder ge- ISM HET Groot Omroepkoor reDaCTIeMeDewerKer ZIE PAGINA 14 Merel Martens over gebaren in vocale muziek • Zingen als je slechthorend bent • Ladies First uit Goirle • Erbarme Dich van Ramón Gieling • Rocco Granata • boeken, Hoe word ik abonnee? monique van den hoogen cd’s, meezingen, workshops en vrijkaarten www.zingmagazine.nl schreven gids voor zangers ZING cover55.indd 1 03-04-14 13:00 NR 54 • ANARI/ERARI 2014 • € 5,90 • Bel 020 531 20 10 of mail [email protected] in elke stijl, van klassiek MeDewerKerS aaN DIT NUMMer Panda van Proosdij, maartje de Lint, (vermeld alle gegevens die ook in de bon hieronder tot rock en jazz; voor Francine van dam, gerdjan rapati, gevraagd worden) koor zangers, thuiszangers twan geurts, max van egmond, en solozangers, voor begin- dirkjan horringa • of vul het formulier op de website in nende en ervaren zangers, UITGeVer • of vul de bon hieronder in, stuur op naar: gilles graafland ([email protected]) voor jonge en oude zan- gers; een leesboek bomvol aDVerTeNTIe-aCQUISITIe ZinGmagazine Goed blenden Commercials Keijser 18 mediaproducties zingen praktische informatie en De zingende senator antwoordnummer 9386, 1000 XH amsterdam ollie schmitz, [email protected], Klaas de Vries nuttige tips. Van zingen krijg ronald willemsen, [email protected] Tania je het warm Kross A erk willemsen, [email protected] daklozenkoor Nieuwe cd Krossover De Straatklinkers * Bijdrage verzendkosten Tipboek Zang € 2.50 tel: 020 675 53 08 esse oere over orld Forum on Music • tadslied aarlem wat ben je mooi’ • Man nenkoor De Zank • de hoogtepunten van • de mooiste kerstconcerten • boeken, cd’s, meezingen en workshops www.zingmagazine.nl SeCreTarIaaT, aDMINISTraTIe eN ZING cover54.indd 1 02-12-13 16:07 www.zingmagazine.nl PUBLIC reLaTIONS NR 50 • MEI/NI 201 • € 5,90 mirjam berendse, mariena graafland EXTRA: ACHT PAGINA’S 125 JAAR KBZON VOrMGeVING Landgraphics, amsterdam ZINGMaGaZINe abonnEmEntsbon DrUKwerK ik geef een jaarabonnement (€ 32,50) op Het cadeau-abonnement is voor grafisch bedrijf schotanus & jens, O nieuwegein ZinGmagazine cadeau: onderstaande persoon:

spring symphony niets uit deze uitgave mag op eniger lei van Britten terug in het mijn naam Haar/zijn naam wijze worden verveelvoudigd, opgeslagen concertgebouw Maarten Koningsberger in een geautomatiseerd gegevensbestand, meesterlijke masterclass voor amateurs Lenette straat nr of openbaar gemaakt, in enige vorm of koninklijke nazit straat nr gratis Inhuldigingslied van Dongen op enige wijze, hetzij elektronisch, ‘zingen ging buiten mij om’

thea derks: mco-bibliotheek behouden • in memoriam eric ericson en vic nees • jonge mechanisch, door fotokopieën, opnamen, stukken van opera per tutti • nieuwe miljoenen voor cultuurparticipatie • scratch met ton koopman • jules de corte • veel aanbiedingen www.zingmagazine.nl postcode plaats postcode plaats of op enige ander manier, zonder ZING cover50.indd 1 02-04-13 17:56 schriftelijke toestemming van de uitgever. NR 4 • SEPTEMER/TER 2012 • € 5,90 telefoon e-mail de uitgever behoudt zich het recht voor telefoon e-mail advertenties zonder opgaaf van redenen theo nijland te weigeren. over tekst en muziek neem een abonnement: O en ontvang zelf (na betaling van de acceptgiro) tipboek Zang [email protected] of bel 020 531 20 10 zingmagazine verschijnt zes maal per jaar. jaarabonnement ned / belgië € 32,50 ik neem zelf een jaarabonnement op ZinGmagazine (6 edities voor € 32 ,50) vanaf het eerstvolgende nummer. jaarabonnement buiten benelux € 42,50 O jaarabonnement buiten europa € 52,50 jeugdkoor ruach 2012 koorregie praktische tips Losse nummers € 5,90 wie gaat er nog zang studeren?

terugblik op nederlands koor festival • the real single singers • internationaal vocalisten zie voor meer mogelijkheden en speciale concours • handboek van de koormuziek • pink floyd a capella • festival tonen 2000 • orfeus in zwolle • agenda, concerten, festivals, cd's www.zingmagazine.nl

NR • LI/ASTS 2011 • € 5,90 abonnementsaanbiedingen de advertentie 7039 ZING cover46.indd 1 09-08-12 15:24 ik wil graag gratis het tipboek Zang in de bus ontvangen > stuur op (in open envelop zonder postzegel) aan: elders in dit nummer. ik maak liever gebruik van de introductiekorting van abonnementen worden automatisch zingen met € € uitgeverij de inzet verlengd, tenzij tenminste een maand microfoons 5,- en betaal maar 27 ,50 waar let je op? antwoordnummer 9386 voor het verstrijken van de abonnements- periode schriftelijk wordt opgezegd. 1000 XH amsterdam mijn naam > of mail de gevraagde gegevens naar:

componist zingmagazine werkt samen met Vic Nees [email protected] weet wat straatnaam Hsnr amateurkoren kunnen dirigenten > of vul het formulier in op de leren van Jos van postcode plaats Veldhoven website: www.zingmagazine.nl pauzekoren olie in de organisatie

pera panga tussen de schapen • repertoire voor een chotse middag • ederlandse telefoon e-mail componisten in jubeljaar • eil allaces avoriete stemmen • he empest in de open lucht • cdrecensies, concertagenda, estivals www.zingmagazine.nl ZinGmagazine 63/2015 ZING cover39.indd 1 08-06-2011 14:14:17 sing along events, Kbzon en baLK

Zing nawerk 63.indd 39 09-06-15 13:52 Vocaal in Het Concertgebouw

do 02/07 La Cenerentola Opera Zuid en Karin Strobos 19.30 uur – vanaf € 33

ma 06/07 Roaring Twenties Cora Burggraaf Calefax Rietkwintet 20.00 uur – vanaf € 22 © Marco Borggreve © Marco © Keke Keukelaar © Keke 02/0702/07 06/0706/07

do 23/07 The King’s Singers NDR Radiophilharmonie Gerswin, Porter e.v.a. 20.00 uur – vanaf € 33

vr 24/07 Bachs Hohe Messe © Jonas Sacks © Chris O´Donovan Musica Amphion, MUSA en Johannette Zomer 23/0723/07 20.00 uur – vanaf € 25 24/0724/07

Bestel uw kaarten via www.robecosummernights.nl

Zing nawerk 63.indd 40 09-06-15 13:52