1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIANAŚRODOWISKO DOTYCZĄCAPROJEKTU AKTUALIZACJIPROGRAMUOCHRONYŚRODOWISKA DLA GMINY

Autoropracowania: MariaDobroń Leszno,2011

2

SPIS TRE ŚCI

I. DANE OGÓLNE...... 4 1. Charakterystyka projektowanego dokumentu...... 4 1.1. Cel i zakres opracowania ...... 4 1.2. Polityka ochrony środowiska ...... 5 2. Powi ązanie z innymi dokumentami...... 7 2.1. Polityka ekologiczna Pa ństwa ...... 7 2.2. Program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego...... 8 2.3. Program ochrony środowiska powiatu śremskiego...... 9 2.4. Plan rozwoju lokalnego gminy Dolsk...... 10 2.5. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego...... 10 3. Metoda i cel sporz ądzenia prognozy ...... 10 II. STAN ORAZ FUNKCJONOWANIE ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ...... 12 1. Poło Ŝenie i rze źba terenu ...... 12 2. Geologia, surowce ...... 12 3. Gleby...... 13 4. Środowisko wodne...... 16 4.1. Wody powierzchniowe...... 17 4.2. Wody podziemne...... 19 5. Środowisko biotyczne ...... 19 6. System powi ąza ń przyrodniczych...... 21 6.1. Powi ązania przyrodnicze...... 21 6.2. Powi ązania hydrograficzne i hydrogeologiczne ...... 22 7. Przyrodnicze obszary chronione...... 22 8. Środowisko kulturowe ...... 24 9. Klimat ...... 25 10. Powietrze ...... 26 11. Klimat akustyczny ...... 28 12. Odpady...... 30 13. Gospodarka wodno - ściekowa...... 31 14. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu oraz problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia jego realizacji ...... 33 III. IDENTYFIKACJA I OCENA ODDZIAŁYWA Ń ŚRODOWISKOWYCH...... 34 1. Potencjalne oddziaływanie na środowisko przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych ...... 34 1.1. Oddziaływania na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz integralno ść tego obszaru ...... 39 1.2. Wpływ na ró Ŝnorodno ść biologiczn ą, flor ę, faun ę oraz obszary chronione ...... 40 1.3. Wpływ na zdrowie i Ŝycie ludzi ...... 41 1.4. Wpływ na środowisko wodne ...... 42 1.5. Powietrze atmosferyczne, klimat...... 43 1.6. Powierzchnia ziemi...... 43 1.7. Krajobraz ...... 44 1.8. Wpływ na zabytki i dobra materialne...... 45 2. Potencjalne oddziaływanie na środowisko zamierze ń pozainwestycyjnych...... 45 3. Transgraniczne oddziaływanie na środowisko ...... 46 4. Ochrona środowiska w aspekcie celów mi ędzynarodowych, wspólnotowych i krajowych .....46 5. Alternatywne rozwi ązania ...... 47 6. Metody analizy realizacji postanowie ń projektowanego dokumentu ...... 48 STRESZCZENIE...... 50 MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE...... 53 ZAŁ ĄCZNIK GRAFICZNY ...... 55

3 I. DANE OGÓLNE Zgodnie art. 46 ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 199, poz. 1227, z pó źn. zm.), programy opracowywane lub przyjmowane przez organy administracji, wyznaczaj ące ramy dla pó źniejszej realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko wymagaj ą przeprowadzenia post ępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Wi ąŜ e si ę to z obowi ązkiem sporz ądzenia prognozy oddziaływania na środowisko. Warunki, jakim powinna odpowiada ć prognoza oddziaływania na środowisko okre śla art. 51 i 52 cytowanej ustawy. Zgodnie z art. 53 zakres prognozy został uzgodniony z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Poznaniu (pismo nr WOO- III.411.122.2011.AM z dnia 4 marca 2011 r.) oraz z Wielkopolskim Pa ństwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Poznaniu (pismo nr DN.NS-72/9-4/11 z dnia 16 lutego 2011). 1. Charakterystyka projektowanego dokumentu Program ochrony środowiska jest dokumentem, który ma na celu realizacj ę polityki ekologicznej pa ństwa na terenie gminy. Jest dokumentem okre ślaj ącym zarówno działania inwestycyjne jak i nieinwestycyjne, pozwalaj ące osi ągni ęcie harmonijnej współzale Ŝno ści człowieka i przyrody, zwanej ekorozwojem.

1.1. Cel i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest aktualizacja Programu ochrony środowiska dla gminy Dolsk na lata 2004–2007 z perspektyw ą na lata 2008–2011 przyj ętego uchwał ą Rady Miasta i Gminy Dolsk Nr XXIV/133/04 z dnia 29 grudnia 2004 r. Potrzeba aktualizacji programu wnika z zmiany stanu legislacyjnego, tj. aktualnego stanu prawa polskiego oraz prawa wspólnotowego, zmiany Polityki ekologicznej Pa ństwa oraz przede wszystkim weryfikacji priorytetów i mo Ŝliwo ści finansowych gminy. Zaktualizowany Program obejmuje krótkookresowe działania gminy na lata 2011–2013 oraz w perspektywie do 2016 r. Opracowanie okre śla cele i kierunki działa ń na rzecz ochrony, poprawy oraz racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska okre ślone w oparciu o: • aktualn ą ocen ę stanu środowiska gminy, • wyniki raportu z realizacji Programu ochrony środowiska, • wyniki sprawozda ń z realizacji Planu gospodarki odpadami, • mo Ŝliwo ści finansowe gminy.

4 1.2. Polityka ochrony środowiska Polityka ochrony środowiska powinna polega ć na zapewnieniu zrównowa Ŝonego rozwoju poprzez ochron ę i popraw ę stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody sprzyjaj ące rozwojowi społeczno – gospodarczemu. W dokumencie okre ślono główne cele ekologiczne dla gminy Dolsk wynikaj ące z uwarunkowa ń lokalnych i spójne z Polityk ą ekologiczn ą Pa ństwa, Programem Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego, Programem Ochrony Środowiska Powiatu Śremskiego. Dla celów tych okre ślono kierunki działa ń warunkuj ących ich osi ąganie. Proponowane działania podzielono na działania o charakterze systemowym, działania zwi ązane z ochron ą walorów i zasobów naturalnych i działania zwi ązane z popraw ą jako ści środowiska.

1.2.1. Działania o charakterze systemowym Działania o charakterze systemowym polega ć b ędą głównie na podnoszeniu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców, upowszechnianiu informacji o środowisku i jego ochronie oraz uwzgl ędnianiu aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym.

Główny cel przyj ęty przez gmin ę Dolsk to podnoszenie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców. Cel ten mo Ŝna osi ągn ąć poprzez: • tworzenie warunków dla wychowania ekologicznego poprzez popularyzacj ę walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy (foldery, broszury informacyjne), łączenie organizowanych imprez z promowaniem wiedzy ekologicznej, np. konkursy, promowanie ekologicznych metod gospodarowania; • powszechny dost ęp do informacji o środowisku w gminie, w tym uczestnictwo w procedurach ochrony środowiska dotycz ących sporz ądzania dokumentów strategicznych, istotnych z punktu widzenia całej społeczno ści lokalnej (programów, studiów, planów, w tym zagospodarowania przestrzennego).

1.2.2. Ochrona zasobów naturalnych gminy Ochrona zasobów naturalnych gminy dotyczy ochrony zasobów przyrodniczych, zasobów wodnych, zasobów geologicznych i powierzchni ziemi. Główne cele przyj ęte przez gmin ę to: • ochrona i wzbogacanie systemu przyrodniczego gminy , polegaj ące na stworzeniu lokalnego systemu powi ąza ń przyrodniczych i usankcjonowanie prawne poprzez zapis w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego; • zabezpieczenie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych w odpowiedniej ilo ści i dobrej jako ści poprzez: racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, ochron ę przed zanieczyszczeniem oraz popraw ę warunków retencyjnych;

5 • ochrona powierzchni ziemi, zasobów geologicznych i gleb przed degradacj ą poprzez: ochron ę gruntów rolnych przed zmian ą przeznaczenia na cele nierolnicze, wdra Ŝanie dobrej praktyki rolniczej, ochron ę zasobów złó Ŝ surowców naturalnych w sposób umo Ŝliwiaj ący ich eksploatacj ę, rekultywacj ę terenów poeksploatacyjnych.

1.2.3. Poprawa jako ści środowiska Popraw ę jako ści środowiska planuje si ę osi ągn ąć poprzez działania zmierzaj ące do ochrony poszczególnych jego komponentów oraz zapobieganie takim zagro Ŝeniom jak hałas, promieniowanie elektromagnetyczne, czy mo Ŝliwo ści wyst ąpienia powa Ŝnych awarii. Główne cele przyj ęte przez gmin ę to: • poprawa stanu czysto ści wód powierzchniowych i podziemnych poprzez budow ę systemów kanalizacyjnych ł ącznie z oczyszczalniami ścieków oraz ograniczenie zanieczyszcze ń obszarowych, głównie pochodzenia rolniczego; • zminimalizowanie ilo ści wytwarzanych odpadów oraz wdro Ŝenie nowoczesnych systemów ich zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania - uznała, Ŝe główny cel ekologiczny najlepiej zostanie zrealizowany poprzez przyst ąpienie do regionalnego systemu gospodarki odpadami opartego na Centrum Zagospodarowania Odpadów "SELEKT" w Czempiniu (ZZO w Piotrowie Pierwszym); • eliminowanie czynników mog ących wpływa ć na pogorszenie stanu czysto ści powietrza atmosferycznego oraz zmniejszenie strat energii cieplnej poprzez ograniczenie emisji zanieczyszcze ń powstaj ących ze spalania paliw stałych, promowanie nowych no śników energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych oraz tworzenie warunków do ich powstawania (np. mpzp pod elektrownie wiatrowe), edukacj ę ekologiczn ą społecze ństwa na temat wykorzystania proekologicznych no śników energii i szkodliwo ści spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych), termomodernizacj ę budynków u Ŝyteczno ści publicznej i mieszkalnych, wymian ę o świetlenia na energooszcz ędne, ograniczenie wpływu emisji zanieczyszcze ń powodowanej przez komunikacj ę na warunki Ŝycia ludzi (modernizacja dróg, budowa obej ścia komunikacyjnego Dolska, tworzenie ście Ŝek rowerowych); • zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska poprzez utrzymanie poziomu hałasu poni Ŝej dopuszczalnego poprzez budow ę obej ścia komunikacyjnego Dolska, modernizacj ę dróg oraz kształtowanie rozwoju przestrzennego gminy w sposób zapewniaj ący utrzymanie klimatu akustycznego w granicach dopuszczalnych norm; • ochrona przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na środowisko i zdrowie ludzi poprzez kształtowanie rozwoju przestrzennego gminy w sposób

6 zapewniaj ący ochron ę przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na środowisko i zdrowie ludzi; • zmniejszanie ryzyka wyst ąpienia powa Ŝnej awarii poprzez prowadzenie akcji informacyjno - edukacyjnej dla lokalnej społeczno ści odno śnie post ępowania w przypadku wyst ąpienia powa Ŝnej awarii.

Za zadania priorytetowe uznano: rozwi ązywanie gospodarki ściekowej, przeciwdziałanie zanieczyszczeniom obszarowym pochodz ącym z rolnictwa, modernizacj ę i odbudow ę terenów zieleni szczególnie w aspekcie poprawy warunków retencyjnych jak i ochrony gleb przed erozj ą, tworzenie warunków do powstawania odnawialnych źródeł energii (m.in. mpzp pod elektrownie wiatrowe) oraz przeciwdziałanie zagro Ŝeniom powodowanym przez hałas komunikacyjny. Wa Ŝnym zadaniem pozainwestycyjnym, które mo Ŝna realizowa ć stosunkowo niskim nakładem kosztów jest stałe podnoszenie świadomo ści ekologicznej lokalnej społeczno ści w celu kształtowania zachowa ń i postaw sprzyjaj ących ochronie środowiska, a tak Ŝe w celu znajdowania sojuszników w podejmowaniu trudnych i kosztownych decyzji przez gmin ę. 2. Powi ązanie z innymi dokumentami Zakres i tre ść omawianego dokumentu s ą zgodne z obowi ązuj ącymi przepisami prawa, programami rz ądowymi oraz odpowiednimi dokumentami programowymi rangi regionalnej i lokalnej.

2.1. Polityka ekologiczna Pa ństwa Polityka ekologiczna Pa ństwa opiera si ę na konstytucyjnej zasadzie zrównowa Ŝonego rozwoju, w zwi ązku z czym jej zało Ŝenia musz ą by ć uwzgl ędniane we wszystkich dokumentach oraz programach, których realizacja mo Ŝe mie ć wpływ na stan środowiska. Aktualnie obowi ązuj ąca Polityka ekologiczna Pa ństwa na lata 2009–2012 z perspektyw ą do roku 2016 została przyj ęta Uchwał ą Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r. (MP Nr 34, poz. 501). Cytowany dokument zawiera w swej tre ści takie zagadnienia jak: kierunki zada ń systemowych, ochrona zasobów naturalnych, poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego: Kierunki działa ń systemowych dotycz ą takich zagadnie ń jak: uwzgl ędnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych, aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska, zarz ądzanie środowiskowe, udział społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, rozwój bada ń i post ęp techniczny, odpowiedzialno ść za szkody w środowisku, aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym. Ochrona zasobów naturalnych obejmuje nast ępuj ące zagadnienia: ochrona przyrody (konieczno ść egzekwowania wymogów ochrony przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz rygorystyczne przestrzeganie zasad ochrony środowiska ze szczególnym uwzgl ędnieniem zachowania korytarzy ekologicznych - jako 7 miejsc dopełniaj ących obszarowe formy ochrony przyrody); ochrona i zrównowa Ŝony rozwój lasów (zwi ększanie lesisto ści); racjonalne gospodarowanie zasobami wody (oszczędno ści zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwi ększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem); ochrona powierzchni ziemi (rozpowszechnianie dobrych praktyk rolniczych, przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, zwi ększenie skali rekultywacji); gospodarowanie zasobami geologicznymi - racjonalizacja zaopatrzenia ludno ści oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wod ę z zasobów podziemnych oraz otoczenia ich ochron ą przed ilo ściow ą i jako ściow ą degradacj ą. Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego obejmuje takie zagadnienia jak: środowisko a zdrowie; jako ść powietrza (ograniczenie emisji SO 2, NO x i pyłów drobnych PM10 i PM2,5 a tak Ŝe do 2016 r. zakłada si ę całkowit ą likwidacj ę emisji substancji niszcz ących warstw ę ozonow ą przez wycofanie ich z obrotu i stosowania na terytorium Polski); ochrona wód (utrzymanie lub osi ągni ęcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym równie Ŝ zachowanie i przywracanie ci ągło ści ekologicznej cieków); gospodarka odpadami (redukcja ilo ści wytwarzanych odpadów, zwi ększenie odzysku energii z odpadów komunalnych, zamkni ęcie wszystkich składowisk, które nie spełniaj ą standardów UE i ich rekultywacja); oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych – dokonanie wiarygodnej oceny zagro Ŝeń i podj ęcie kroków do ich zmniejszenia); substancje chemiczne w środowisku (stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek).

2.2. Program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego Program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego został opracowany na lata 2008-2011 z perspektyw ą na lata 2012-2019 i przyj ęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego uchwał ą Nr XLIX/737/10 z 5 lipca 2010 r. Program ten jest aktualizacj ą pierwszego dokumentu uchwalonego w 2002 roku, który obejmował cele i kierunki działa ń okre ślone do 2010 r. Naczeln ą zasad ą, któr ą przyj ęto w działaniach zmierzaj ących do zdrowego środowiska jest zasada zrównowa Ŝonego rozwoju, który to rozwój b ędzie realizowany poprzez wła ściw ą polityk ę ochrony środowiska zintegrowan ą z politykami innych dziedzin. Za cele priorytetowe na terenie województwa wielkopolskiego w zakresie ochrony zasobów naturalnych uznano m.in.: ochron ę istniej ących obszarów i obiektów prawnie chronionych oraz wdro Ŝenie sieci Natura 2000; ograniczenie wodochłonno ści poszczególnych sektorów gospodarki, a szczególnie przemysłu i realizacj ę systemu małej retencji wodnej; racjonalne gospodarowanie zasobami kopalin i rekultywacj ę terenów zdegradowanych i zdewastowanych przyrodniczo. W zakresie poprawy jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego za najwa Ŝniejsze uznano m.in.: redukcj ę emisji gazów i pyłów do powietrza, w tym emisji gazów cieplarnianych 8 ze wszystkich sektorów gospodarki, zwi ększanie udziału „energii czystej” w bilansie energetycznym województwa; uporz ądkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach uj ętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych; tworzenie kompleksowych systemów gospodarki odpadami komunalnymi o znaczeniu ponadlokalnym opartych o zakłady zagospodarowania odpadów oraz zamykanie, rekultywacja i dostosowanie składowisk odpadów do wymaga ń prawnych; minimalizowanie negatywnego oddziaływania hałasu na zdrowie człowieka i środowisko; działania zapobiegaj ące powstawaniu powa Ŝnych awarii w zakładach oraz w trakcie przewozu materiałów niebezpiecznych; uwzgl ędnianie aspektów ekologicznych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz prowadzenie edukacji na rzecz zrównowa Ŝonego rozwoju dotycz ącej wszystkich elementów środowiska.

2.3. Program ochrony środowiska powiatu śremskiego Powiatowy Program Ochrony Środowiska wraz z Powiatowym Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Śremskiego na lata 2004-2011 przyj ęty został przez Radę Powiatu w Śremie w dniu 31 marca 2004 roku (uchwała Nr XXII/130/04). Główne cele programu ochrony środowiska powiatu były zgodne zarówno z celami okre ślonymi w ówczesnej Polityce ekologicznej Pa ństwa jak i Programie ochrony środowiska dla woj. wielkopolskiego i zmierzały do: − minimalizacji wpływu na środowisko oraz eliminacja ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach najwi ększego oddziaływania na środowisko, w tzw. "gor ących miejscach"; − racjonalizacji zu Ŝycia energii, surowców i materiałów wraz ze wzrostem udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych; − zapewnienia odpowiedniej jako ści u Ŝytkowej wód, racjonalizacja zu Ŝycia wody, zwi ększenie zasobów w zlewniach oraz ochrona przed powodzi ą; − zapewnienia wysokiej jako ści powietrza, redukcja emisji gazów cieplarnianych i niszcz ących warstw ę ozonow ą, zminimalizowanie uci ąŜ liwego hałasu i ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym; − ochrony powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed degradacj ą; − zminimalizowania ilo ści wytwarzanych odpadów oraz wdro Ŝenie nowoczesnego systemu wykorzystania i unieszkodliwiania; − zachowania walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georó Ŝnorodno ści i bioró Ŝnorodno ści oraz rozwoju zasobów le śnych; − ochrony przed nadzwyczajnymi zagro Ŝeniami środowiska oraz sprostanie nowym wyzwaniom, czyli zapewnienie bezpiecze ństwa chemicznego i biologicznego.

9 2.4. Plan rozwoju lokalnego gminy Dolsk Plan Rozwoju Lokalnego gminy Dolsk opracowano na lata 2004–2013 i przyj ęto uchwał ą Nr XVII/107/04 Rady Miasta i Gminy Dolsk z dnia 25 czerwca 2004 r. Plan obejmuje zadania inwestycyjne finansowane w cało ści lub cz ęś ci z bud Ŝetu gminy oraz zadania innych jednostek samorz ądu terytorialnego (np. powiatu) realizowane na terenie gminy. Plan poprzez analiz ę uwarunkowa ń rozwojowych gminy identyfikuje jej problemy rozwojowe ustalaj ąc priorytetowe obszary działa ń (infrastruktura komunalna i ochrona środowiska, infrastruktura komunikacyjna, gospodarka i rynek pracy, sfera społeczna oraz turystyka i rekreacja).

2.5. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dolsk Podstawowym dokumentem dla władz samorz ądowych gminy, na podstawie którego powinna by ć prowadzona polityka przestrzenna gminy jest Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Aktualne Studium (kolejna zmiana) zostało przyj ęte uchwał ą Rady Miasta i Gminy Dolsk Nr IV/22/2011 z dnia 2 lutego 2011 r. Za główne cele strategiczne rozwoju gminy uznano: − zapewnienie wysokiej jako ści Ŝycia mieszka ńcom zaspakajaj ąc ich aspiracje w sferze mieszkaniowej, socjalnej, kulturalnej, zdrowotnej i organizacji Ŝycia codziennego; − zapewnienie warunków do zrównowa Ŝonego rozwoju w sferze społecznej, gospodarczej, technicznej w pełnej harmonii ze środowiskiem przyrodniczym. 3. Metoda i cel sporządzenia prognozy Podstawowym celem prognozy jest wykazanie w jaki sposób realizacja zada ń, zmierzaj ących do osi ągni ęcia celów okre ślonych w programie ochrony środowiska wpłynie na zmian ę jako ści środowiska. Zmiany cech środowiska spowodowane przez ró Ŝnorodne sposoby u Ŝytkowania przestrzeni i zasobów zale Ŝą od rodzaju zagospodarowania oraz cech środowiska danego terenu, w zwi ązku z czym analiz ę i ocen ę przewidywanych oddziaływa ń podzielono na dwa etapy: Etap I, to analiza stanu oraz funkcjonowania środowiska przyrodniczego, która pozwoliła na okre ślenie walorów przyrodniczych oraz istniej ących problemów. Dokonuj ąc oceny stanu i funkcjonowania środowiska uwzgl ędniono szersze tło przyrodnicze bior ąc pod uwag ę powi ązania przyrodnicze, a w szczególno ści: powi ązania hydrograficzne i hydrogeologiczne oraz system obszarów chronionych, oceniaj ąc zagro Ŝenia w zasi ęgu tych powi ąza ń. Etap II prognozy, to ocena przewidywanych skutków oddziaływa ń na środowisko w granicach potencjalnych wpływów oraz sposoby łagodzące potencjalne, negatywne oddziaływania. Ocen ę oparto na nast ępuj ących zało Ŝeniach: • jako niekorzystne oddziaływanie na środowisko przyj ęto odst ępstwa od prawidłowej na danym terenie gospodarki jego zasobami i zasadami ochrony z uwzgl ędnieniem

10 przepisów, norm, specyfiki środowiska oraz powi ąza ń z obszarami otaczaj ącymi, funkcji terenów oraz potrzeb i aspiracji u Ŝytkowników terenu; • mimo, Ŝe wszystkie zachodz ące w środowisku procesy s ą ze sob ą powi ązane, ze wzgl ędów metodycznych zostały rozpatrzone osobno, a oddziaływanie na warunki Ŝycia potraktowano jako syntez ę oddziaływa ń na poszczególne elementy środowiska.

Oceniaj ąc wpływ ustale ń realizacji celów PO Ś na poszczególne komponenty środowiska oparto si ę na oczywistych zale Ŝno ściach pomi ędzy poszczególnymi jego elementami, przedstawiaj ąc prawdopodobne skutki, jakie niesie za sob ą realizacja ustale ń na poszczególne komponenty środowiska w ich wzajemnym powi ązaniu, a tak Ŝe na ludzi i dobra materialne oraz dobra kultury. Ocena oddziaływania na środowisko w przypadku programu oznacza ocen ę serii przedsi ęwzi ęć , czasem precyzyjne nie zlokalizowanych. Zawiera trzy kolejne kroki metodyczne: identyfikacj ę, prognoz ę, ocen ę W celu dokonania kompleksowej oceny przewidywanych oddziaływa ń na środowisko planowanych zamierze ń zastosowano metod ę macierzy. W macierzy wiersze stanowi ą planowane zamierzenia, natomiast kolumny - okre ślone elementy środowiska.

11 II. STAN ORAZ FUNKCJONOWANIE ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO W rozdziale tym zawarto informacje dotycz ące charakterystyki poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego, tj. rze źby terenu, budowy geologicznej i warunków glebowych, środowiska wodnego, szaty ro ślinnej oraz warunków klimatycznych. Scharakteryzowano równie Ŝ obszary prawnie chronione. Bior ąc pod uwag ę szersze tło przyrodnicze wskazano powi ązania obszaru opracowania z otoczeniem, a w szczególno ści: poło Ŝenie na tle przyrodniczych obszarów chronionych, w układzie zlewni hydrograficznych oraz struktur hydrogeologicznych. Scharakteryzowano tak Ŝe wyst ępuj ące zagro Ŝenia wynikaj ące z istniej ącego zagospodarowania i u Ŝytkowania terenu. 1. Poło Ŝenie i rze źba terenu le Ŝy w województwie wielkopolskim i jest jedn ą z czterech gmin powiatu śremskiego. S ąsiaduj ące z ni ą gminy to: - od północnego zachodu i północy, Ksi ąŜ Wlkp. – od wschodu; Jaraczewo (pow. jaroci ński) - od wschodu; Borek Wlkp. - od południowego wschodu, Piaski - od południa, Gosty ń - od południowego zachodu ( gosty ński); Krzywi ń - od zachodu (powiat ko ścia ński). Według podziału geomorfologicznego Niziny Wielkopolskiej (B. Krygowski, 1956) jest to Wysoczyzna Leszczy ńska (IV) – subregion Pagórki Dolskie (2). Jest to obszar strefy marginalnej fazy leszczy ńskiej zlodowacenia północnopolskiego, charakteryzujący si ę urozmaicon ą rze źbą. Dominuj ą formy wysoczyzny morenowej falistej i pagórkowatej pochodzenia akumulacyjnego i erozyjno – akumulacyjnego, a tak Ŝe pagórków moreny czołowej o drobnym rytmie. Centralna cz ęść gminy to dolina rynnowa o przebiegu równole Ŝnikowym, tworz ąca równin ę zastoiskow ą z jeziorami: Dolskim Wielkim, Dolskim Małym, Tr ąbinek, . Południowy fragment gminy to dolina Ko ścia ńskiego Kanału Obry. W północnej cz ęś ci terenu wyst ępuj ą dwie doliny rynnowe: rzeki Pysz ącej z jeziorem Grzymisławskim i Kanału Granicznego. Najni Ŝej poło Ŝony punkt w gminie znajduje si ę w dolinie jez. Grzymisławskiego (70 m n.p.m.), natomiast najwy Ŝej – w rejonie Ostrowieczna (149 m n.p.m.). 2. Geologia, surowce Obszar opracowania le Ŝy na monoklinie przedsudeckiej. Podło Ŝe prekambryjskie zalega tu gł ęboko pod platform ą paleozoiczn ą o bardzo du Ŝej mi ąŜ szo ści. Strop mezozoiku wyst ępuje na gł ęboko ści 150-200 m p.p.t., a utwory tego okresu pochodz ą z triasu i dolnej jury. Na nich zalegaj ą utwory mioce ńskie i plioce ńskie. W okolicy Dolska i Wieszczyczyna wyst ępuj ą wychodnie iłów pstrych. W czwartorz ędzie obszar gminy był trzykrotnie zlodowacony. Osady zlodowacenia południowopolskiego zostały w wi ększo ści zniszczone na skutek pó źniejszych zlodowace ń. Pozostało ści ą po zlodowaceniu środkowopolskim s ą grube pokłady glin, a ostatnie, północnopolskie zaznaczyło swoj ą obecno ść tzw. „stadiałem leszczy ńskim”. 12 W warstwie przypowierzchniowej znaczny udział maj ą gliny zwałowe wyst ępuj ące głównie na obszarach wysoczyznowych. Gliny zwałowe w cz ęś ci południowo – wschodniej i środkowej znajduj ą si ę pod warstw ą piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych. Pagórki moreny czołowej buduj ą piaski, Ŝwiry i głazy narzutowe. W obni Ŝeniach dolinnych zalegaj ą utwory holoce ńskie w postaci piasków i mułków jeziornych, torfów i namułów, a w dolinie Ko ścia ńskiego Kanału Obry piaski i Ŝwiry rzeczne. Zamieszczona poni Ŝej tabela zawiera wykaz wszystkich złó Ŝ na terenie gminy. Na terenie gminy obecnie eksploatuje si ę tylko kruszywo naturalne.

Tabela 1. Zło Ŝa surowców naturalnych

nr na nazwa zło Ŝa informacja o zło Ŝu rodzaj surowca mapie

1 Lipówka BR eksploatowane

2 Lipówka JG eksploatowane

3 Lipówka PW eksploatowane

4 Lipówka KS szczegółowo rozpoznane

5 Ostrowieczno I eksploatowane

6 Dolsk eksploatowane

7 Kotowo eksploatowane kruszywo naturalne 8 Drzonek szczegółowo rozpoznane 9 Drzonek OM eksploatowane

10 Pokrzywnica HD eksploatacja zaniechana

11 Pokrzywnica II eksploatacja zaniechana

12 Pokrzywnica III eksploatowane

13 Brze śnica JS szczegółowo rozpoznane

14 Studzianna eksploatowane (na terenie gm. Borek)

15 Bła Ŝejewo-K (2 pola) rozpoznanie wst ępne torf (borowiny)

16 (4 pola) eksploatacja zaniechana surowce ilaste

3. Gleby Gleby gminy Dolsk nale Ŝą do przeci ętnych. Ogólny wska źnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy wynosi 67,5 punkty. Dla porównania; dla powiatu śremskiego – 67,2 punkty, a dla woj. wielkopolskiego wynosi on 63,4 punkty (gminy w województwie od 41,4 do 94,9). Wśród gruntów ornych wi ększo ść to gleby średnich i niskich klas bonitacyjnych (tab. 1). Gleby klasy IIIa i b ł ącznie stanowi ą 23%, gleby klas IV 38,6% (z przewag ą klasy IVa). Gleby klasy V to 23,9%, natomiast klasy VI – 12%. Gleby klasy I nie wyst ępuj ą, a klasy II stanowi ą tylko 2,5%. W śród u Ŝytków zielonych przewa Ŝa klasa IV (60,2%). Drugie miejsce zajmuj ą uŜytki zielone klasy V (27,3 %). Reszta przypada na klas ę III i VI (po 6,3%). 13 Tabela 2 . Klasy gleb

UŜytki rolne - klasy II IIIa IIIb IVa IVb V VI Grunty orne (%) 2,5 13,1 9,9 27,1 11,5 23,9 12,0 UŜytki zielone (%) - 6,3 60,2 27,3 6,3

Źródło: IUNiG Puławy

W odró Ŝnieniu od klas bonitacyjnych, które w przybli Ŝeniu oddaj ą ogóln ą warto ść produkcyjn ą gleb w naturalnych warunkach gospodarowania, pełn ą rolnicz ą ich przydatno ść okre ślaj ą kompleksy rolniczej przydatno ści (tab. 3). Kompleksy rolniczej przydatno ści obejmuj ą takie zespoły ró Ŝnych i ró Ŝnie poło Ŝonych gleb, które wykazuj ą zbli Ŝone wła ściwo ści rolnicze i mog ą by ć podobnie u Ŝytkowane. Stanowi ą niejako typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej, które winny determinowa ć dobór ro ślin uprawnych. Nazwy kompleksów pochodz ą od nazw zbó Ŝ, uznanych w naszych warunkach za najbardziej wła ściwe ro śliny wska źnikowe.

Tabela 3. Kompleksy glebowo - rolnicze

Nr Nazwa kompleksu % 1 pszenny bardzo dobry 3 2 pszenny dobry 14 3 pszenny wadliwy 9 4 Ŝytni bardzo dobry 21 5 Ŝytni dobry 15 6 Ŝytni słaby 20 7 Ŝytni bardzo słaby 15 8 zbo Ŝowo-pastewny mocny 2 9 zbo Ŝowo-pastewny słaby 1 Źródło: IUNiG Puławy Okre ślaj ąc ogólnie stopie ń funkcjonalnej przydatno ści gleb, to:

• kompleksy glebowe od 1-5 zaliczy ć mo Ŝna do terenów korzystnych dla intensywnej produkcji rolnej (stanowi ą 62 %), • Kompleksy 6 i 7 mało przydatne dla produkcji rolnej, korzystne dla rozwoju funkcji pozarolniczych (35 %), • kompleksy glebowe 8 i 9 przydatne dla produkcji rolnej, lecz wymagaj ący regulacji stosunków wodnych (3 %).

Tabela 4 . Struktura u Ŝytkowania gruntów

wyszczególnienie % uŜytki rolne 70,88 w tym: • grunty orne 84,04 • uŜytki zielone 12,21 • sady 1,11 • inne 2,64 grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione 19,87 inne 9,25

Źródło: PODGiK Śrem (1.01.2011 r.) 14 Jako ść gleb determinuje okre ślon ą struktur ę u Ŝytkowania, któr ą przedstawiono w powy Ŝszej tabeli. Zaburzenie neutralnego obiegu pierwiastków, prowadzi do zakwaszenia gleby. Przyczyny to: kwa śne deszcze, nawozy amonowe, usuwanie masy ro ślinnej z ziemi. Skutkiem zakwaszenia gleb jest utrudnione pobieranie przez ro śliny podstawowych składników pokarmowych. Bardziej uaktywniaj ą si ę toksyczne zwi ązki glinu, manganu i Ŝelaza oraz wzrasta pobieranie metali ci ęŜ kich: ołowiu i kadmu. Prowadzi to do zmniejszenia plonów ro ślin uprawianych i pogorszenia jako ści uzyskanych produktów, nawet przy prawidłowym nawo Ŝeniu mineralnym innymi składnikami. Wszechstronny i korzystny wpływ na wła ściwo ści fizyczno-chemiczne i biologiczne gleb ma wapnowanie. Wpływa zatem na tworzenie Ŝyzno ści gleby, czynnika umo Ŝliwiaj ącego uzyskiwanie wysokich plonów i efektywne wykorzystanie nawo Ŝenia NPK. Odczyn gleb na terenie gminy Dolsk oraz potrzeby ich wapnowania zawiera poniŜsza tabela

Tabela 5. Odczyn gleby i potrzeby wapnowania [%]

odczyn gleb bardzo kwa śne kwa śne lekko kwa śne oboj ętne zasadowe 10,3 29,8 36,6 19,4 4,0 potrzeby wapnowania konieczne potrzebne wskazane ograniczone zb ędne 11,1 13,5 19,1 20,6 35,7 Źródło: WIO Ś Pozna ń 2005 Wi ększo ść gleb na terenie gminy Dolsk (tab. 5) charakteryzuje si ę kwa śnym odczynem, w zwi ązku z tym a Ŝ 44% gleb wymaga wapnowania. Okre ślenie zawarto ści przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu w glebie pozwala na ustalenie dawek nawozów, zapewniaj ących zarówno wzrost i rozwój uprawianych ro ślin, jak i utrzymanie odpowiedniej zasobno ści gleb z unikni ęciem ryzyka zasolenia.

Tabela 6. Zasobno ść gleb w przyswajalny fosfor, potas i magnez [%] pierwiastek / b. niska niska średnia wysoka b. wysoka zawarto ść fosfor 1,8 15,4 27,7 24,9 30,1 potas 8,1 26,6 33,3 18,9 13,1 magnez 13,6 16,5 33,0 21,3 15,6

Źródło: WIO Ś Pozna ń, OSChR Pozna ń - BM Ś 2005

Zawarto ść w glebie składników pokarmowych dla ro ślin decyduje o jej Ŝyzno ści. Jak wynika z powy Ŝszego zestawienia gleby na terenie gminy s ą stosunkowo zasobne w przyswajalny fosfor i średnio zasobne w przyswajalny potas oraz magnez. Niewła ściwy sposób u Ŝytkowania mo Ŝe prowadzi ć do degradacji gleb. Potencjalny wpływ na degradacj ę gleb mog ą mie ć następuj ące czynniki: rodzaj skały macierzystej, konfiguracja terenu, intensywne u Ŝytkowanie rolnicze, niewła ściwy dobór ro ślin uprawnych, niewła ściwy

15 sposób nawo Ŝenia. Na terenie obj ętym opracowaniem mog ą mie ć miejsce nast ępuj ące rodzaje degradacji gleb: • degradacja fizyczna spowodowana erozj ą wodn ą lub wietrzn ą, która dotyczy terenów bezle śnych u Ŝytkowanych rolniczo, szczególnie na terenach o wi ększych spadkach; • degradacja geomechaniczna dotycz ąca terenów zabudowanych, wyrobisk poeksploatacyjnych, składowiska odpadów komunalnych (Pokrzywnica); • degradacja biologiczna spowodowana wprowadzaniem do gleby obornika, gnojowicy, osadów ściekowych; • degradacja chemiczna polegaj ąca na zanieczyszczeniu gleb przez alkalizacj ę lub zakwaszanie (gmina - 40 % gleby bardzo kwa śne i kwa śne), zanieczyszczenie substancjami toksycznymi i metalami ci ęŜ kimi (tereny wzdłu Ŝ ci ągów komunikacyjnych o du Ŝym nat ęŜ eniu ruchu); za gleby zdegradowane uznaje si ę gleby silnie zakwaszone i o bardzo niskiej zawarto ści przyswajalnych składników. Najnowsze dane dotycz ące monitoringu środowiska gleb pochodz ą z 2005 r. W ramach Monitoringu Regionalnego Środowiska, koordynowanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Okr ęgowa Stacja Chemiczno – Rolnicza prowadziła badania chemicznego zanieczyszczenia gleb metalami ci ęŜ kimi i siark ą siarczanow ą w latach 2000 – 2004. Podsumowaniem tych bada ń było przeprowadzenie w 2005 r. powtórnych bada ń w punktach pomiarowo – kontrolnych na obszarach o potencjalnym zagro Ŝeniu. Za kryterium wyboru punktów pomiarowych przyj ęto podwy Ŝszon ą zawarto ść w stopniu zanieczyszczenia I -IV lub warto ść przekraczaj ącą dopuszczaln ą jednego z analizowanych pierwiastków, stwierdzon ą w badaniach wykonanych w latach 2000 – 2003. Na terenie gminy badania prowadzono w punkcie pomiarowym zlokalizowanym na terenie miasta Dolsk. W 2001 r. w punkcie pomiarowym stwierdzono podwy Ŝszon ą zawarto ść cynku (Zn). Podwy Ŝszona zawarto ść nie wi ąŜ e si ę z chemicznym zanieczyszczeniem ro ślin. Gleby mog ą by ć przeznaczone pod wszystkie uprawy polowe z ograniczeniem warzyw przeznaczonych dla dzieci. Podwy Ŝszona zawarto ść cynku była powodem powtórnych bada ń w 2005 r. Badania nie wykazały przekrocze ń dopuszczalnych st ęŜ eń metali ci ęŜ kich i siarki siarczanowej.

4. Środowisko wodne W niniejszym rozdziale przedstawiono charakterystykę wód powierzchniowych i podziemnych na terenie gminy, a w szczególno ści sie ć hydrograficzn ą (cieki i jeziora), stan ich czysto ści, gł ęboko ść zalegania pierwszego poziomu wód podziemnych oraz jako ść wód podziemnych.

16

4.1. Wody powierzchniowe Sie ć hydrograficzna rejonu opracowania nale Ŝy do systemu wodnego Odry - Warty. Północna cz ęść gminy odwadniana jest przez Kanał Graniczny i rzekę Pysz ącą, natomiast

17 środkowa i południowa cz ęść – przez Ko ścia ński Kanał Obry. Ko ścia ński Kanał Obry w w ęź le Bonikowskim ulega rozwidleniu na Kanał Południowy i Kanał Mosi ński. Przewa Ŝaj ąca cz ęść wód kierowana jest do Kanału Mosi ńskiego. Wg Podziału Hydrograficznego Polski Ko ścia ński Kanał Obry traktowany jest jako Kanał Mosi ński. Jeziorno ść gminy wynosi 3%. Jeziora koncentruj ą si ę w środkowej i północno – zachodniej cz ęś ci gminy. S ą to jeziora: Grzymisławskie - 183,9 ha (73,13 ha na terenie gminy); Nowiec (Bła Ŝejewskie) - 24,9 ha; Dolskie Wielkie - 183,0 ha; Dolskie Małe - 30,8 ha; Mełpin I - 12,2 ha; Mełpin II - 17,0; - 15,5 ha; Lubiatówko - 32,9 ha; Ostrowieczno - 78,3ha; Turek - 8,0 ha; Tr ąbinek - 17,8 ha. Od 2007 roku ocena jako ści wód prowadzona jest dla jednolitych cz ęś ci wód (JCW). W 2010 r. WIO Ś Pozna ń przeprowadził wst ępn ą ocen ę stanu jednolitych cz ęś ci wód według rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008). Badano wody: Kanału Granicznego i Pysz ącej. Kanał Graniczny (kod – PLRW600017185532). Punkt pomiarowy zlokalizowany jest w 2,3 km biegu cieku. Wyniki bada ń stanu ekologicznego wód przedstawiały si ę nast ępuj ąco: • jeden lub wi ęcej badanych wska źników jako ści wód wchodz ących w skład elementów fizykochemicznych przekraczały warto ści okre ślone w zał ączniku nr 1 do rozporz ądzenia dla klasy II; • klasa elementów biologicznych – III (stan umiarkowany). Pysz ąca (kod – PLRW600017185549). Punkt pomiarowy zlokalizowany jest w Śremie w 0,5 km biegu cieku. Wyniki bada ń stanu ekologicznego wód przedstawiały si ę nast ępuj ąco: • jeden lub wi ęcej badanych wska źników jako ści wód wchodz ących w skład elementów fizykochemicznych przekraczały warto ści okre ślone w zał ączniku nr 1 do rozporz ądzenia dla klasy II; • klasa elementów biologicznych – IV (stan słaby). Wody Ko ścia ńskiego Kanału Obry na terenie gminy Dolsk badano w 2007 r. w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód). Punkt pomiarowy zlokalizowany był w Mszczyczynie (45,2 km). Wody zaklasyfikowano do klasy IV. Nowszych bada ń brak. Jezioro Dolskie Wielkie badano w 1999 r. Wody oceniono jako pozaklasowe, a podatno ść na degradacj ę - poza kategori ą. Jezioro Grzymisławskie badano w 2004 r. Wody zaliczono do pozaklasowych, natomiast podatno ść na degradacj ę zaliczono do klasy III.

18 W 2010 r. badano stan ekologiczny jeziora Grzymisławskiego. Wody badano w dwóch punktach pomiarowych (stanowisko 01 - gmina Dolsk, stanowisko 02 - gm. Śrem) w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008). W obu punktach pomiarowych elementy biologiczne znalazły si ę w klasie III, co oznacza stan umiarkowany biologicznego wska źnika jako ści wód. Je śli chodzi o klas ę elementów fizykochemicznych, to jeden lub wi ęcej badanych wska źników jako ści wód wchodz ących w skład elementów fizykochemicznych przekracza warto ści okre ślone w zał ączniku nr 2 do ww. rozporz ądzenia dla klasy II

4.2. Wody podziemne Gł ęboko ść zalegania pierwszego poziomu wód podziemnych nawi ązuje do morfologii terenu. W dolinach rynnowych, w s ąsiedztwie cieków i jezior wody zalegaj ą na gł ęboko ści do 1 m p.p.t. Ich poziom odzwierciedla stany wody w ciekach i jeziorach. Nieco gł ębiej (1-2 m p.p.t.) wody zalegaj ą w obr ębie pozostałych obni Ŝeń dolinnych rozcinaj ących obszary wysoczyznowe. Na wysoczyznach zwierciadło pierwszego poziomu wód podziemnych zalega poni Ŝej 2 m p.p.t. i gł ębiej – lokalnie nawet poni Ŝej 10 m p.p.t. Gmina Dolsk le Ŝy poza głównymi zbiornikami wód podziemnych. Do eksploatacji ujmowane s ą wody poziomu czwartorz ędowego (zbiorniki lokalne) oraz wody mioce ńskie rozległego systemu niecki wielkopolskiej. Od 2007 roku ocena jako ści wód prowadzona jest dla jednolitych cz ęś ci wód podziemnych (JCWPd). Na terenie województwa wielkopolskiego wyznaczono 18 JCWPd, które podlegaj ą ocenie. Celem monitoringu jako ści wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód podziemnych, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagro Ŝeń w skali kraju, na potrzeby zarz ądzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczno ści podejmowanych działa ń ochronnych. W 2009 roku badania jako ści wód podziemnych prowadzone były w ramach monitoringu operacyjnego, którym zostały obj ęte jednolite cz ęś ci wód podziemnych zagro Ŝone nieosi ągni ęciem dobrego stanu. W śród nich znalazł si ę obszar JCWPd – nr 73, w granicach którego le Ŝy gmina Dolsk. Ocena jako ści wód została wykonana w oparciu o Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych. Stan chemiczny JCWPd – nr 73 został okre ślony jako dobry. 5. Środowisko biotyczne Szata ro ślinna gminy Dolsk jest do ść urozmaicona. Lasy wraz z zadrzewieniami i zakrzewieniami stanowi ą 19,87% powierzchni gminy. Najwi ększe kompleksy le śne porastaj ące obszary wysoczyznowe wyst ępuj ą we wschodniej cz ęś ci gminy. Pozostałe kompleksy le śne zwi ązane s ą w wi ększo ści z obni Ŝeniami dolinnymi: Ko ścia ńskiego Kanału

19 Obry, doliny rynnowej o przebiegu równole Ŝnikowym w centralnej cz ęś ci gminy oraz doliny rynnowej jeziora Grzymisławskiego. Na terenie gminy znajduje si ę 12 parków. S ą to parki w: Dolsku, Mi ędzychodzie, Mełpinie, Wieszczyczynie, Rusocinie, Lubiatówku, Tr ąbinku, Ostrowieczku, Pokrzywnicy, Brze śnicy, Mszczyczynie, Małachowie. Z obni Ŝeniami dolinnymi zwi ązane s ą u Ŝytki zielone, które na terenie gminy stanowi ą 12,21%. W s ąsiedztwie jezior ł ąki ł ącz ą si ę z ro ślinno ści ą przybrze Ŝną i wynurzon ą, stanowi ąc naturalne strefy buforowe. Pozostałe elementy szaty ro ślinnej to ziele ń cmentarna, wszelkiego rodzaju ci ągi zadrzewie ń, sady i ogrody, sezonowe uprawy polowe. Z charakterem szaty ro ślinnej w znacznym stopniu zwi ązana jest fauna. Na terenie gminy wyst ępuj ą gatunki typowe dla terenów nizinnych. „Jeziora Dolskie” to obszar wa Ŝny dla ptaków. W rejonie tym maj ą l ęgowiska ptaki wodno - błotne m.in. b ąk (5-6 hucz ących samców), g ęgawa (kilkana ście par), błotniak stawowy (7 par), Ŝuraw (3-4 pary), zielonka (3 pary), wodnik (22 pary), podró Ŝniczek (9 par). Obszary wa Ŝne dla ptaków znajduj ą si ę równie Ŝ poza granicami gminy. Od strony wschodniej z obszarem gminy graniczy obszar wa Ŝny dla ptaków „Dolina Obry koło Jaraczewa”. Jest to obszar gniazdowania ptaków ł ąk, mi ędzy innymi błotniaka ł ąkowego, derkacza, bociana białego (ponadto jego stad niel ęgowych i sejmików). Jest to równie Ŝ miejsce Ŝerowisk g ęsi zbo Ŝowych, białoczelnych i g ęgaw (ponad 10 tys. os.). W odległo ści ca 3,8 km na zachód znajduje si ę obszar wa Ŝny dla ptaków „Rów Wysko ć”. Jest to miejsce l ęgów błotniaka stawowego (4-5 par), g ęgawy (4-10 par), Ŝurawia (4-5 par), łab ędzia niemego (2-6 par), b ąka (3-4 pary), b ączka (1 para), perkoza rdzawoszyjego (1 para), krakwy (1-2 pary), cyranki (1 para.). śerowisko oraz noclegowisko g ęsi zbo Ŝowych i białoczelnych gromadz ące do około 1200 osobników. Na północ od gminy, w dolinie Warty znajduj ą si ę kolejne obszary wa Ŝne dla ptaków: „Ostoja Rogali ńska” oraz „Dolina Środkowej Warty”. „Ostoja Rogali ńska to lęgowisko rzadkich gatunków ptaków – kania ruda (9 par), kania czarna (5), bielik (2–3 pary), rybitwa czarna (do 40 par). Na Jeziorze Góreckim znajduje si ę noclegowisko g ęsi białoczelnych i zbo Ŝowych gromadz ące do 8000 os. G ęsi te Ŝeruj ą na polach w okolicach Rosnówka na terenie ostoi oraz na polach koło Bieganowa. „Dolina Środkowej Warty to jedno z najwa Ŝniejszych w zachodniej Polsce miejsc gniazdowania ptaków wodno – błotnych. W obr ębie woj. wielkopolskiego gniazduje m.in. b ąk (37 par), bocian biały (> 100 par), g ęgawa (90–100 par), bielik (2 pary), błotniak stawowy (85 par), błotniak ł ąkowy (15 par), derkacz (ok. 65 samców), Ŝuraw (10–20 par), rybitwa białow ąs (do 100 par), rybitwa czarna (100–150 par). Jest to jedna z najwa Ŝniejszych w Polsce tras migracyjnych ptaków. W czasie w ędrówek gromadzi si ę tu m.in. do około 10 tys. g ęsi zbo Ŝowych, białoczelnych i g ęgaw, 1200 batalionów, 400 siewek złotych. Charakterystyki obszarów wa Ŝnych dla ptaków dokonano w oparciu o opracowanie „Obszary wa Ŝne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego” (Wylegała P., Ku źniak S., Dolata P. T. – 2008).

20 6. System powi ąza ń przyrodniczych

Teren opracowania to jednostka sztucznie wydzielona z przestrzeni geograficznej, st ąd nie mo Ŝna jej rozpatrywa ć wył ącznie w granicach opracowania, lecz nale Ŝy uwzgl ędni ć szersze tło przyrodnicze. Maj ąc to na uwadze, w niniejszym opracowaniu uwzgl ędniono poło Ŝenie terenu w układzie krajowej sieci ekologicznej, przyrodniczych obszarów chronionych oraz powi ąza ń hydrograficznych i hydrogeologicznych.

6.1. Powi ązania przyrodnicze Jedn ą z przyczyn degradacji środowiska przyrodniczego jest dzielenie przestrzeni na izolowane obszary. Aby przeciwdziała ć temu niekorzystnemu zjawisku stworzono koncepcj ę łączenia bogatych i dobrze zachowanych ekosystemów korytarzami ekologicznymi w Ekologiczny System Obszarów Chronionych. Zadaniem tych korytarzy jest umo Ŝliwienie migracji organizmów Ŝywych.

Źródło: Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET Polska

W skład Krajowej Sieci Ekologicznej, podobnie jak w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej wchodz ą: • obszary w ęzłowe – jednostki wyró Ŝniaj ące si ę z otoczenia bogactwem ekosystemów o charakterze zbli Ŝonym do naturalnego, od seminaturalnych i antropogenicznych bogatych w gatunki ro ślin i zwierz ąt, do tradycyjnych agrocenoz; • korytarze ekologiczne – struktury przestrzenne, które umo Ŝliwiaj ą rozprzestrzenianie si ę gatunków pomi ędzy obszarami w ęzłowymi oraz terenami przylegaj ącymi do nich.

21 Gmina Dolsk le Ŝy pomi ędzy dolin ą Warty – krajowym korytarzem ekologicznym, a dolin ą Ko ścia ńskiego Kanału Obry – korytarzem regionalnym. Ci ąg jezior w cz ęś ci centralnej gminy, poł ączonych sieci ą kanałów oraz Rowem Racockim (Rowem Wysko ć) tworzy lokalny korytarz ekologiczny. Wymienione korytarze zapewniaj ą ł ączno ść z obszarami o wi ększej bioró Ŝnorodno ści: Obszarem Wielkopolskim (10M), o znaczeniu mi ędzynarodowym oraz Obszarem Pojezierza Leszczy ńskiego - w ęzłem ekologicznym rangi krajowej (4K).

6.2. Powi ązania hydrograficzne i hydrogeologiczne

Sie ć hydrograficzna gminy Dolsk nale Ŝy do systemu wodnego Odry - Warty. Północna cz ęść gminy odwadniana jest poprzez rzek ę Pysz ącą i Kanał Graniczny, natomiast pozostała cz ęść terenu gminy przez Ko ścia ński Kanał Obry, który wg Podziału Hydrograficznego Polski traktowany jest jako Kanał Mosi ński. W zasi ęgu powi ąza ń funkcjonalnych znajduj ą si ę fragmenty głównych zbiorników wód podziemnych. S ą to: Pradolina Warszawsko – Berli ńska oraz Zbiornik mi ędzymorenowy rzeki Kania. Obie struktury le Ŝą poza granicami gminy Dolsk. 7. Przyrodnicze obszary chronione Ochrona przyrody obecnie realizowana jest na podstawie ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (tj. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z pó źn. zm.) i polega na na zachowaniu, zrównowa Ŝonym u Ŝytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody.

22

Realizuje si ę to mi ędzy innymi poprzez wprowadzanie ró Ŝnych form ochrony. Na terenie gminy Dolsk s ą to: rezerwat florystyczny „Miranowo” o pow. 4,78 ha utworzony w 1971 r. w celu ochrony wapniolubnej ro ślinno ści ł ąkowo - bagiennej. Status pomników przyrody posiada 56 obiektów, w tym 20 utworzonych na podstawie uchwały rady gminy (według GUS 2009).

23 Od południa i zachodu gmina graniczy z Krzywi ńsko – Osieckim Obszarem Chronionego Krajobrazu wraz z zadrzewieniami gen. D. Chłapowskiego i kompleksem le śnym Osieczna – Góra. Około 3,5 km od granic zachodnich znajduje się Park Krajobrazowy im. gen. D. Chłapowskiego, a w odległo ści około 5,5 km na północ, w dolinie Warty - Rogaliński Park Krajobrazowy. Dolin ę Warty obj ęto równie Ŝ ochron ą prawn ą jako obszary Natura 2000: „Ostoja Rogali ńska” (PLB300017), „Rogali ńska Dolina Warty” (PLH300012). 8. Środowisko kulturowe Zagadnienie ochrony środowiska kulturowego reguluje ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 pó źn. zm.). Na terenie gminy Dolsk znajduj ą si ę obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz obiekty wpisane do ewidencji zabytków.

Tabela 7 . Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków

Miejscowo ść Obiekt Nr rejestru i data Dolsk zało Ŝenie urbanistyczne 2526/A z 23.02.1956 ko ściół fil. p.w. św. Ducha, drewn., 1618, XVII 159/A z 17.07.1968 zespół ko ścioła par. p.w. św. Michała, XIV-XIX obejmuj ący: - ko ściół 2418/A z 16.01.1953 - dzwonnic ę 838/A z 16.02.1970 - ogrodzenie z bram ą 838/A z 16.02.1970 - plebani ę i oficyn ę plebani 157/A z 16.07.1968 ko ściół fil. p.w. św. Wawrzy ńca, mur.-drewn., 837/A z 16.02.1970 2 poł. XVII, XVIII dom, Rynek 23, pocz. XIX 1160/A z 22.06.1970 dwór, tzw. ,,Azaria” – ul. Śremskie Przedmie ście 23, 1716/A z 23.04.1975 1903 park dworski, k. XIX, ul. Podrzekta 2016/A z 25.08.1985 Lubiatówko zespół dworski, 1 poł. XIX, XX: - dwór 848/A z 16.02.1970 - park 1990/A z 15.01.1985 - spichrz 2240/A z 08.09.1992 Mełpin zespół dworski, XIX, XX (dwór i park) 1897/A z 09.07.1982 Mi ędzychód zespół dworski, XVIII, 1 poł. XIX (dwór i park) 1940 z 08.06.1984 park dworski, XVIII/XIX 2027/A z 19.09.1985 Ostrowieczko zespół dworski, 1 poł. XIX: - dwór 876/A z 18.02.1970 - park 1946/A z 03.09.1984 Rusocin zespół dworski: - oficyna, XVIII 1021/A z 12.03.1970 - park, poł. XIX 1939/A z 1984 Tr ąbinek park, 2 poł. XIX 2010/A z 05.08.1985 ko ściół par. p.w. św. Rocha, 1908 2623/A z 30.06.1997 park dworski, 2 poł. XIX 1947/A z 31.08.1984

24 Poza obiektami wpisanymi do rejestru zabytków, 258 obiektów znajduje si ę w ewidencji zabytków, z tego 136 w mie ście. Najcz ęś ciej s ą to budynki mieszkalne, zespoły dworsko- folwarczne, budynki przemysłowe i budynki szkolne. Na terenie gminy znajduje si ę 481 stanowisk archeologicznych, w tym: 7 grodzisk, 442 osady, 31 cmentarzysk; trzy z nich wpisano do rejestru zabytków (tab. poni Ŝej).

Tabela 8 . Stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytków Nazwa stanowiska Obiekt Nr rejestru Ostrowieczno, stan. 1, AZP 61-29/227 grodzisko kultury łu Ŝyckiej 749/A (1969 r.) Masłowo, stan. 1, AZP 61-29/96 cmentarzysko ciałopalne 1990/A (1985 r.) Lubiatowo, stan. 1, AZP 61-28/125 grodzisko sto Ŝkowate 2056/A (1986 r.)

Gmina Dolsk posiada „Gminny program opieki nad zabytkami dla Gminy Dolsk na lata 2008-2011, przyj ęty Uchwał ą Nr XXVI/148/08 Rady Miasta i Gminy Dolsk z dnia 24 wrze śnia 2008 r. Opracowanie Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami miało na celu popraw ę zachowanie stanu lokalnego dziedzictwa kulturowego w oparciu o istniej ące instrumenty prawne i działania ochronne. W gminnym programie opieki nad zabytkami zidentyfikowano zagro Ŝenia dla zabytków nieruchomych w gminie, a najwa Ŝniejsze z nich zwi ązane s ą z :

• brakiem obej ścia drogowego miasta Dolska w ci ągu drogi wojewódzkiej nr 434 przebiegaj ącej przez historyczne przedmie ście; • lokalizacj ą nowych obiektów – dominant w krajobrazie stanowi ących konkurencj ę dla zabytkowej architektury – wie Ŝ ko ściołów, b ędących historycznymi dominantami obszarów wiejskich; • degradacj ą obiektów zabytkowych oraz historycznych wn ętrz urbanistycznych spowodowan ą prowadzonymi nieumiej ętnie adaptacjami i remontami obiektów zabytkowych oraz wprowadzaniem elementów obcych stylowi; • brakiem środków finansowych na rewaloryzacj ę i utrzymanie obiektów zabytkowych - szczególnie zagro Ŝone s ą parki w Tr ąbinku, Mszczyczynie, Małachowie oraz tereny dawnych cmentarzy głównie ewangelickich lub miejsca po nich (, Ostrowieczno, Podrzekta, Ksi ęginki, Tr ąbinek). 9. Klimat Według regionalizacji klimatycznej W. Okołowicza Dolsk le Ŝy w obr ębie regionu śląsko- wielkopolskiego, reprezentuj ącego obszar przewagi wpływów oceanicznych. Amplitudy temperatur s ą mniejsze ni Ŝ w Polsce, wiosna wczesna i ciepła, długie lato, zima łagodna i krótka. Średnia miesi ęczna temperatura powietrza wynosi ca 8,0 do (-8,2) oC, średnia najcieplejszego miesi ąca (lipca) od 17 oC do 18,1 oC, a średnia temperatura stycznia od (-3) do (-2,8) C o. Wilgotno ść wzgl ędna powietrza kształtuje si ę podobnie jak na obszarze całego kraju; warto ści najwy Ŝsze notuje si ę w okresie od pa ździernika do stycznia (84-88%), minimum przypada na czerwiec i lipiec (72-74%). Je śli chodzi o zachmurzenie, to najwy Ŝsze

25 warto ści notuje si ę równie Ŝ w okresie jesienno – zimowym a najni Ŝsze we wrze śniu i czerwcu. Opady kształtuj ą si ę nieco poni Ŝej średniej krajowej. Podobnie jak na terenie całego kraju przewa Ŝaj ą wiatry zachodnie. Udział wiatru z sektora zachodniego (NW-SW) wynosi ca 50%. Najrzadziej wyst ępuj ą wiatry północne i północno – wschodnie (poni Ŝej 15%). Pr ędko ści wiatrów s ą zró Ŝnicowane, najwi ększe charakteryzuj ą wiatry zachodnie, najmniejsze wiatry południowo – wschodnie. Na charakter klimatu lokalnego wpływaj ą mi ędzy innymi: rze źba terenu, sposób jego uŜytkowana, obecno ść wód, charakter szaty ro ślinnej. Obszary wyniesione charakteryzuj ą si ę wyrównanymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, mał ą wilgotno ści ą i korzystn ą wymian ą powietrza. Ci ągi dolinne s ą miejscami gromadzenia i przemieszczania si ę mas chłodnego powietrza, charakteryzuj ą si ę wi ększ ą wilgotno ści ą powietrza, ni Ŝszymi temperaturami minimalnymi, skłonno ści ą do mgieł i inwersji temperatur. Tereny zalesione charakteryzuj ą si ę dobrymi warunkami termicznymi i wilgotno ściowymi o zmniejszonych dobowych wahaniach, nieco gorszymi warunkami solarnymi z uwagi na zacienienie. S ą to jednak tereny o powietrzu wzbogaconym w tlen, ozon, olejki eteryczne podnosz ące komfort bioklimatyczny. 10. Powietrze Zanieczyszczeniem powietrza jest wprowadzenie do atmosfery substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilo ściach, które mog ą ujemnie wpłyn ąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrod ę Ŝyw ą, gleb ę, wod ę lub spowodowa ć inne szkody w środowisku. O stanie powietrza decyduje wielko ść i przestrzenny rozkład emisji ze wszystkich źródeł. Zanieczyszczenia powietrza mog ą wpływa ć na stan zdrowia ludzi, faun ę, flor ę, środowisko gruntowo – wodne. Mo Ŝna je podzieli ć na nast ępuj ące grupy: • zanieczyszczenia podstawowe (dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i pył) powstaj ą głównie podczas spalania paliw w kotłowniach lokalnych, paleniskach domowych, charakteryzuj ące si ę wyra źną zmienno ści ą w ci ągu roku − w sezonie zimowym (grzewczym) nast ępuje wzrost ilo ści emitowanych zanieczyszcze ń na skutek wzrostu ilo ści spalanych paliw, głównie w ęgla kamiennego; • zanieczyszczenia specyficzne powstaj ące w wyniku procesów technologicznych; • zanieczyszczenia emitowane ze źródeł mobilnych pochodz ące ze spalania paliw

silnikowych: tlenek w ęgla (CO), dwutlenek w ęgla (CO 2), tlenki azotu i węglowodory oraz zanieczyszczenia pyłowe pochodz ące ze ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych zawieraj ące m.in.: ołów, kadm, nikiel i mied ź; • zanieczyszczenia wtórne powstaj ące w wyniku reakcji i przemian emitowanych substancji w atmosferze. W bilansie energetycznym dla celów grzewczych istotny jest udział paliw niskoemisyjnych, w tym przede wszystkim gazu ziemnego. Gmina Dolsk posiada bardzo ubog ą sie ć rozdzielcz ą

26 gazu (podł ączone 4 miejscowo ści, w tym m. Dolsk). Z gazu sieciowego do celów grzewczych korzystało w 2009 r. zaledwie 49 gospodarstw domowych. Podstawowymi no śnikami energii w gminie (cele grzewcze i socjalno-bytowe) s ą w ęgiel kamienny (84%) oraz paliwa gazowe (5% gaz ziemny i 6% gaz płynny). Pozostałe paliwa zaspokajaj ą ł ącznie poni Ŝej 5% zapotrzebowania na energi ę pierwotn ą. O stanie jako ści powietrza atmosferycznego decyduj ą głównie źródła tzw. niskiej emisji sektora komunalno- bytowego: kotłownie lokalne i indywidualne oraz paleniska domowe. Zanieczyszczenia pochodz ące ze źródeł mobilnych dotycz ą przede wszystkim otoczenia drogi wojewódzkiej nr 434 i mog ą by ć uci ąŜ liwe lokalnie, szczególnie na terenach zwartej zabudowy zlokalizowanej po obydwu stronach drogi, w okre ślonych sytuacjach meteorologicznych (gorsze warunki aerosanitarne). Na terenie gminy nie wyst ępuj ą znacz ące, punktowe źródła zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu opracowuje oceny roczne jako ści powietrza w województwie wielkopolskim w odniesieniu do stref, których układ okre ślony został w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których dokonuje si ę oceny jako ści powietrza (Dz.U. Nr 52, poz. 310). Oceny te dotycz ące roku 2010, przeprowadzono w odniesieniu do nowych stref, z uwzgl ędnieniem kryteriów ustanowionych ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin. Gmina Dolsk w latach 2008-2009 wchodziła w skład strefy ko ścia ńsko–śremskiej, natomiast ostatnia ocena (2010) dokonana została w odniesieniu do jednej strefy – wielkopolskiej, do której zaliczono cały obszar województwa, poza aglomeracj ą pozna ńsk ą (aglomeracje pow. 250 tys. mieszka ńców) oraz miastem Kalisz (miasta pow. 100 tys. mieszka ńców). Klasyfikacji stref dokonuje si ę na podstawie oceny poziomu monitorowanych substancji, sprawdzaj ąc czy s ą dotrzymane lub przekraczane przewidziane prawem poziomy dopuszczalne, docelowe oraz poziomy celów długoterminowych. Wynikiem oceny, zarówno pod k ątem kryteriów dla ochrony zdrowia jak i kryteriów dla ochrony ro ślin, dla wszystkich substancji podlegaj ących ocenie, jest zaliczenie strefy do jednej z poni Ŝszych klas: • do klasy A – je Ŝeli st ęŜ enia zanieczyszczenia na terenie strefy nie przekraczaj ą odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych; • do klasy B – je Ŝeli st ęŜ enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych powi ększonych o margines tolerancji; • do klasy C – je Ŝeli st ęŜ enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe powi ększone o margines tolerancji, a w przypadku

27 gdy margines tolerancji nie jest okre ślony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe; • do klasy D1 – je Ŝeli poziom st ęŜ eń ozonu nie przekracza poziomu celu długoterminowego; • do klasy D2 – je Ŝeli poziom st ęŜ eń ozonu przekracza poziom celu długoterminowego.

Zaliczenie strefy do okre ślonej klasy zale Ŝy od st ęŜ eń zanieczyszcze ń wyst ępuj ących na jej obszarze i wi ąŜ e si ę z wymaganiami dotycz ącymi działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza lub na rzecz utrzymania tej jako ści. Wynik klasyfikacji nie powinien by ć uto Ŝsamiany ze stanem jako ści powietrza na obszarze całej strefy; np. klasa C mo Ŝe oznacza ć lokalny problem zwi ązany z dan ą substancj ą. Najbli Ŝej poło Ŝony punkt pomiarowy sieci monitoringu regionalnego (pomiar pasywny) znajduje si ę w Dobczynie gm. Śrem (około 8 km od m. Dolska). W 2010 roku średnioroczne st ęŜ enie dwutlenku siarki (SO 2) i dwutlenku azotu (NO 2) wynosiło odpowiednio: 7,9 i 19,5 µg/m 3, nie powoduj ąc przekroczenia dopuszczalnych norm. Pod k ątem ochrony zdrowia dla poziomu dopuszczalnego: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, ołowiu, benzenu, tlenku w ęgla oraz poziomu docelowego kadmu, arsenu, niklu i ozonu stref ę wielkopolsk ą zaliczono do klasy A. W przypadku poziomu celu długoterminowego okre ślonego dla ozonu stref ę zaliczono do klasy D2. Ze wzgl ędu na przekraczanie poziomów dopuszczalnych st ęŜ enia pyłu PM10 stref ę wielkopolsk ą zaliczono do klasy C, a ze wzgl ędu na poziom st ęŜ eń pyłu PM2,5 (oceniany po raz pierwszy) stref ę wielkopolsk ą zaliczono do klasy B. Ze wzgl ędu na przekroczenia poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu stref ę wielkopolsk ą zaliczono do klasy C. W oparciu o kryteria okre ślone dla ochrony ro ślin, ze wzgl ędu na poziom średnich rocznych st ęŜ eń dwutlenku siarki i tlenków azotu stref ę wielkopolsk ą zaliczono do klasy A, natomiast ze wzgl ędu na okre ślone poziomy dla ozonu: docelowy i celu długoterminowego, stref ę wielkopolsk ą zaliczono do klasy C. Ozon jest zanieczyszczeniem wtórnym powstaj ącym w wi ększych st ęŜ eniach przy sprzyjaj ących warunkach meteorologicznych, w atmosferze zawieraj ącej substancje uczestnicz ące w procesie powstawania ozonu w troposferze (tlenki azotu, węglowodory). Pomiary ozonu prowadzone s ą przez WIO Ś Pozna ń na stacjach miejskich w Poznaniu i Koninie oraz pozamiejskich w Krzy Ŝówce pow. gnie źnie ński i M ścigniewie pow. leszczy ński. 11. Klimat akustyczny Wymagane standardy dotycz ące klimatu akustycznego okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 120, poz. 826). Rozporz ądzenie podaje dopuszczalny poziom hałasu dla poszczególnych rodzajów źródeł (dróg i linii kolejowych, linii elektroenergetycznych, startów, przelotów i l ądowa ń statków powietrznych oraz pozostałych obiektów i grup źródeł

28 hałasu) w stosunku do klas terenu wyró Ŝnionych ze wzgl ędu na sposób zagospodarowania i pełnione funkcje. Dopuszczalne poziomy hałasu wyra Ŝone w decybelach (dB) zawieraj ą nast ępuj ące kategorie wska źników: L AeqD i L AeqN – równowa Ŝne poziomy d źwi ęku wg charakterystyki A odniesione do jednej doby (odpowiednio do 16 godzin w ci ągu dnia i 8 godz. w ci ągu nocy), maj ące zastosowanie do ustalenia i kontroli warunków korzystania ze środowiska; oraz L DWN i

LN - długookresowe średnie poziomy d źwi ęku A wyznaczone w ci ągu wszystkich dób w roku

(dla L DWN z uwzgl ędnieniem pory dnia, wieczoru i nocy, dla L N z uwzgl ędnieniem pory nocy), maj ące zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem. Klimat akustyczny na terenie gminy kształtuje hałas komunikacyjny – drogowy, przede wszystkim w otoczeniu drogi wojewódzkiej nr 434. Problem uci ąŜ liwo ści hałasu komunikacyjnego na terenie gminy, skala zjawiska nie jest rozpoznana. Jak do tej pory w ramach monitoringu środowiska (WIO Ś) nie prowadzono pomiarów hałasu drogowego. Jedynie znane jest nat ęŜ enie ruchu drogowego na drogach wojewódzkich pochodz ące z GPR (generalnego pomiaru ruchu) - pomiarów wykonywanych w cyklach pi ęcioletnich, na podstawie których według okre ślonej metodyki mo Ŝliwe jest prognozowanie nat ęŜ enia ruchu w innych okresach i dalej oszacowanie poziomów hałasu, w tym szczególnie jego emisji. Według GPR 2010 na tej drodze, średni dobowy ruch pojazdów (SDR) na odcinku Śrem- Dolsk wynosił 7817, w tym 11,2% stanowiły pojazdy ci ęŜ kie. Na odcinku Dolsk – Kunowo ilo ść pojazdów na dob ę wynosiła 5119, w tym 12,4% to pojazdy ci ęŜ kie. Przeprowadzone analizy akustyczne, wykonywane na potrzeby raportów oddziaływania na środowisko - w zwi ązku z realizowan ą w latach 2010-2012 modernizacj ą drogi wojewódzkiej nr 434 (odcinek długo ści 42,791 km relacji Śrem – skrzy Ŝowanie z DK nr 36; ok. 13 km na terenie gm. Dolsk) wykazały, Ŝe hałas generowany przez ruch pojazdów powoduje przekroczenie warto ści dopuszczalnych na granicy terenów wymagaj ących ochrony akustycznej, usytuowanych w bezpo średnim s ąsiedztwie drogi w miejscowo ściach, przez które przebiega. Z dokonanych pomiarów oraz obliczeń poziomu hałasu wynikało, Ŝe w odległo ści ok. 10 m od drogi równowa Ŝny poziom hałasu w ci ągu dnia wynosił 66 dB(A), a w ci ągu nocy blisko 56 dB(A). Strefa okre ślona izofon ą 55 dB(A) dla pory dziennej wyniosła około 75 m od drogi a dla pory nocnej wyznaczonej izofon ą 50 dB(A) - około 30 m. Stosunkowo niewielkie nat ęŜ enie ruchu na drogach powiatowych i gminnych, a takŜe na drodze wojewódzkiej nr 437 (Dolsk - Koszkowo), przy jej przebiegu przez tereny niezurbanizowane – nie powinno by ć źródłem ponadnormatywnego hałasu. Wyniki pomiarów hałasu komunikacyjnego prowadzone w wi ększych miastach Wielkopolski wskazuj ą na niewielki wzrost hałasu, pomimo znacznego przyrostu ilo ści pojazdów. Dzieje si ę to głównie dzi ęki podnoszeniu poziomu technicznego produkowanych

29 pojazdów, eliminowaniu z ruchu pojazdów hała śliwych, zmianach organizacji ruchu oraz poprawie stanu nawierzchni dróg. Na terenie gminy nale Ŝy oczekiwa ć cz ęś ciowej poprawy klimatu akustycznego (hałas drogowy) w zwi ązku z zako ńczeniem modernizacji drogi nr 434 oraz planowan ą w perspektywie przebudow ą układu komunikacyjnego polegaj ącą na budowie obej ścia miasta Dolska (po jego wschodniej stronie) w ci ągu tej drogi. 12. Odpady Zasady gospodarki odpadami w gminie reguluj ą ustalenia planu gospodarki odpadami przyj ętego Uchwał ą Rady Miasta i Gminy Dolsk Nr XXIV/133/04 z dnia 29 grudnia 2004 roku oraz postanowienia regulaminu utrzymania czysto ści i porz ądku przyj ętego uchwał ą Rady Miasta i Gminy Dolsk Nr XLVII/301/10 z dnia 29 czerwca 2010 roku. Gminny system gospodarki odpadami komunalnymi opiera si ę na zorganizowanej zbiórce odpadów zmieszanych prowadzonej metod ą pojemnikow ą i cz ęś ciowo workow ą oraz na selektywnej zbiórce odpadów opakowaniowych (papier i tektura, tworzywa sztuczne, szkło, metale) prowadzonej metod ą pojemnikow ą i workow ą. Zbiórka odpadów zmieszanych jak i segregowanych odbieranych od mieszka ńców odbywa si ę odpłatnie, na podstawie umów zawartych z operatorem systemu, którym jest Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Śremie. W gminie ponadto prowadzona jest zbiórka odpadów wielkogabarytowych, odpadów niebezpiecznych znajduj ących si ę w strumieniu odpadów komunalnych, w tym baterii małogabarytowych oraz przeterminowanych leków. Zorganizowan ą zbiórk ą odpadów według stanu na koniec 2010 r. obj ętych było prawie 98% mieszka ńców gminy W gminie zbieranych jest około 800 Mg odpadów komunalnych rocznie z czego 90% stanowi ą niesegregowane odpady komunalne. Około 73% ogółu zbieranych odpadów pochodzi z gospodarstw domowych. Odpady pochodz ące z terenu gminy, zebrane w sposób selektywny przekazywane s ą do odzysku, w tym recyklingu do instalacji poło Ŝonych poza jej terenem (papier i tektura, tworzywa sztuczne, szkło, metale). Na terenie gminy nie ma równie Ŝ instalacji do unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Składowisko odpadów komunalnych w Pokrzywnicy, gm. Dolsk eksploatowane było do ko ńca 2005 r. Obiekt został zamkni ęty i przewidziany jest do rekultywacji w latach 2013-2014. Składowisko podlega monitoringowi w fazie poeksploatacyjnej obejmuj ącemu badanie wód podziemnych w piezometrach oraz badanie składu wód odciekowych - w zakresie takich parametrów jak: odczyn (pH), przewodno ść elektrolityczna (PEW), ogólny w ęgiel organiczny (OWO), metale ci ęŜ kie oraz suma wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA). Wyniki bada ń wód podziemnych, mimo, Ŝe wykazywały podwy Ŝszon ą zawarto ść niektórych parametrów (pH, PEW, OWO, cynk i ołów) - nie przekraczały dopuszczalnych norm. Gmina Dolsk jest członkiem Zwi ązku Mi ędzygminnego CZO "SELEKT" w Czempiniu, którego celem była budowa zakładu zagospodarowania odpadów w Piotrowie Pierwszym, gm. 30 Czempi ń. Cały strumie ń odpadów komunalnych z terenu gminy trafia ć b ędzie do instalacji tego zakładu (2011). 13. Gospodarka wodno - ściekowa Na terenie gminy funkcjonuj ą cztery systemy zbiorowego zaopatrzenia w wod ę obsługuj ące cał ą gmin ę z wyj ątkiem miejscowo ści Lipówka, która zaopatruje si ę z własnego uj ęcia. Istniej ące systemy wodoci ągowe to: • Ostrowieczno - zaopatrzenie w wod ę nast ępuj ących miejscowo ści: Tr ąbinek, Dolsk, Lubiatówko, Mełpin, Lubiatowo, Kotowo, Bła Ŝejewo, Ostrowieczko, Ostrowieczno, Pokrzywnica, Brze śnica, Gajewo, Mszczyczyn. W planie jest przył ączenie Lipówki. • Małachowo - zaopatruj ące w wod ę miejscowo ści: Małachowo i Ksi ęginki. • Wieszczyczyn - zaopatruj ący w wod ę nast ępuj ące miejscowo ści: Wieszczyczyn, Rusocin, Masłowo, Nowieczek, Pinka, Drzonek, Gawrony, Mi ędzychód. • Gawrony – uj ęcie nieeksploatowane.

31 Gmina Dolsk jest w trakcie realizacji budowy sieci kanalizacyjnych; obecnie skanalizowane są: miasto Dolsk (nie w pełni) oraz miejscowo ści Drzonek i Wieszczyczyn (2011). Ścieki z miasta odprowadzane s ą do biologicznej oczyszczalni ścieków Bioblok, typ B-200, oddanej do uŜytku w 1998 r. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest jezioro Dolskie Wielkie. Zamieszczony poni Ŝej schemat przedstawia stan skanalizowania oraz docelowy, planowany sposób rozwi ązania gospodarki ściekowej, cz ęś ciowo wychodz ący poza horyzont czasowy analizowanego dokumentu.

32 14. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu oraz problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia jego realizacji Środowisko przyrodnicze, w tym jego zasoby, walory, poszczególne elementy i cechy, poddawane jest ró Ŝnym szkodliwym oddziaływaniom. Zagro Ŝenia antropogeniczne s ą zwi ązane z ró Ŝnymi sposobami korzystania ze środowiska, przy jednoczesnym braku wła ściwych urz ądze ń infrastruktury technicznej. Na terenie gminy Dolsk za główne problemy dotycz ące jako ści środowiska przyrodniczego uznano: zł ą jako ść wód powierzchniowych, potencjaln ą degradacj ę gleb (bezle śne agrocenozy na terenach o znacznych spadkach), zagro Ŝenie hałasem komunikacyjnym. Główn ą przyczyn ą złej jako ści wód jest brak kanalizacji oraz spływy powierzchniowe z pól. Podejmowane działania powinny polega ć na: • rozwi ązaniu gospodarki ściekowej poprzez budow ę systemów kanalizacyjnych, a w przypadku zabudowy rozproszonej budow ę przydomowych oczyszczalni ścieków (uwzgl ędniaj ąc warunki geologiczno - gruntowe) lub szczelnych zbiorników bezodpływowych; • zredukowaniu zanieczyszcze ń pochodzenia rolniczego poprzez tworzenie stref buforowych na granicy pół i zbiorników wodnych (u Ŝytki zielone, zadrzewienia, krzewy), wła ściwe składowanie obornika (płyty obornikowe, bezpieczna odległo ść od wód powierzchniowych). Niezbyt korzystna struktura u Ŝytkowania gruntów dotycz ąca rozległych kompleksów pól uprawnych, na terenach o znacznych spadkach mo Ŝe prowadzi ć do erozji gleb. Niski udział zieleni w obr ębie agrocenoz nie sprzyja równie Ŝ zachowaniu równowagi biologicznej oraz retencji wód. Podejmowane działania powinny polega ć na zalesianiu gruntów najsłabszych i o du Ŝych spadkach, wprowadzaniu zadrzewie ń śródpolnych, przydro Ŝnych. Zagro Ŝenie hałasem komunikacyjnym dotyczy miejscowo ści le Ŝą cych przy drodze wojewódzkiej nr 434 - Małachowa, Ksi ęginek, Dolska i miejscowo ści Drzonek. Popraw ę jako ści Ŝycia mieszka ńców tych miejscowo ści mo Ŝna uzyska ć buduj ąc obej ścia komunikacyjne, a tak Ŝe poprzez planowanie przestrzenne (nie lokalizowa ć nowych terenów wymagaj ących ochrony akustycznej przy drogach o du Ŝym nat ęŜ eniu ruchu. Zaniechanie realizacji przedsi ęwzi ęć zmierzaj ących do poprawy stanu środowiska spowoduje dalsze pogorszenie jego stanu, głównie ww. jego elementów. Z kolei realizacja niektórych zada ń zwi ązana b ędzie z znacz ącym oddziaływaniem na środowisko, lecz docelowo powinna prowadzi ć do jego poprawy.

33 III. IDENTYFIKACJA I OCENA ODDZIAŁYWA Ń ŚRODOWISKOWYCH

Ka Ŝdy sposób zagospodarowania przestrzeni prowadzi do zmian w środowisku i krajobrazie. W rozdziale tym opisano potencjalne zmiany, które mog ą wyst ąpi ć wskutek realizacji zaplanowanych zada ń oraz wskazano działania maj ące na celu łagodzenie negatywnych oddziaływa ń. 1. Potencjalne oddziaływanie na środowisko przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych W niniejszym rozdziale scharakteryzowano zadania planowane do realizacji, które mog ą powodowa ć oddziaływania środowiskowe. Lokalizacja inwestycji na mapie w znacznej cz ęś ci ma charakter orientacyjny z uwagi na brak dokumentacji projektowych. Cz ęść planowanych przedsi ęwzi ęć to przedsi ęwzi ęcia, które mog ą potencjalnie znacz ąco oddziaływa ć na środowisko. Potencjalne oddziaływania scharakteryzowano w ni Ŝej zamieszczonej tabeli bior ąc pod uwag ę faz ę budowy oraz faz ę eksploatacji.

Tabela 9 . Charakterystyka przedsi ęwzi ęć mog ących potencjalnie znacz ąco oddziaływa ć na środowisko

Przedsi ęwzi ęcia mog ące znacz ąco oddziaływa ć na środowisko Informacje

1 2 Modernizacja oczyszczalni ścieków w Dolsku (przeróbka osadu i jego zagospodarowanie)

Faza budowy (potencjalne oddziaływania): • wykopy, przemieszczanie si ę mas gruntu usuni ęcie ro ślinno ści, • płoszenie zwierz ąt, • drogi dojazdowe i zaplecze budowy (okresowe zaj ęcie terenu), • inwestycja w granicach obszaru wa Ŝnego dla • praca sprz ętu (hałas, wibracje), ptaków „Jeziora Dolskie” • • zanieczyszczenie powietrza –pył, spaliny, płytkie zaleganie pierwszego poziomu wód • mo Ŝliwo ść zanieczyszczenia wód . Faza eksploatacji: • odory, • środowisko wodne (zrzut ścieków), • powstawanie odpadów, • trwałe zaj ęcie terenu.

34

1 2 Budowa sieci kanalizacyjnej Faza budowy: • wykopy, przemieszczanie si ę mas gruntu, • usuni ęcie ro ślinno ści, • drogi dojazdowe i zaplecze budowy (okresowe zaj ęcie terenu), • hałas, wibracje, • zanieczyszczenie powietrza (pył, spaliny). Faza eksploatacji – wył ącznie w sytuacjach awaryjnych podobne działania jak w fazie budowy.

Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w - miejscowo ściach Małachowo i Ksi ęginki Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w - miejscowo ściach Drzonek i Wieszczyczyn • mo Ŝliwo ść cz ęś ciowego przebiegu kolektora przez Budowa kolektora sanitarnego Dolsk – Masłowo obszar wa Ŝny dla ptaków „Jeziora Dolskie” Budowa kanalizacji sanitarnej w Dolsku, ul. Polna - Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowo ściach - Rusocin i Masłowo Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowo ściach - Lubiatowo i Mełpin Rozbudowa kanalizacji deszczowej w Dolsku, ul. • mo Ŝliwo ść cz ęś ciowego przebiegu kolektora przez Gosty ńskie Przedmie ście obszar wa Ŝny dla ptaków „Jeziora Dolskie”

Modernizacja i rozbudowa systemów zaopatrzenia w wod ę (sieci wodoci ągowe)

Faza budowy: • wykopy, przemieszczanie si ę mas gruntu, • usuni ęcie ro ślinno ści, • drogi dojazdowe i zaplecze budowy (okresowe zaj ęcie terenu), • hałas, wibracje, • zanieczyszczenie powietrza (pył, spaliny). Faza eksploatacji – wył ącznie w sytuacjach awaryjnych podobne działania jak w fazie budowy. budowa sieci wodoci ągowej w Dolsku (Podrzekta) - budowa sieci wodoci ągowej Ostrowieczno - Lipówka - Utrzymanie i konserwacja cieków podstawowych i szczegółowych • usuni ęcie ro ślinno ści na skarpach cieków, • czyszczenie dna cieków - pogł ębianie • mo Ŝliwo ść kolizji z obszarem wa Ŝnym dla ptaków • drogi dojazdowe i zaplecze budowy (okresowe „Jeziora Dolskie” zaj ęcie terenu), • hałas, wibracje, • zanieczyszczenie powietrza (pył, spaliny).

35

1 2 Rekultywacja składowiska odpadów w Pokrzywnicy Rekultywacja: • hałas, wibracje, • zanieczyszczenie powietrza (pył, spaliny), • mo Ŝliwo ść zanieczyszczenia wód. - Składowisko po rekultywacji:

• zmiany w krajobrazie (pozytywne) • potencjalne oddziaływanie na środowisko gruntowo – wodne (odcieki) oraz powietrze (gaz składowiskowy). • inwestycja w granicach obszaru wa Ŝnego dla Modernizacja drogi wojewódzkiej nr 434 oraz ptaków „Jeziora Dolskie” budowa obwodnicy Dolska w ci ągu tej drogi • płytkie zaleganie pierwszego poziomu wód Faza budowy: • decyzja RG/GT/7624/2/08 z dnia 20 sierpnia 2008 • wykopy, przemieszczanie si ę mas gruntu, roku o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia polegaj ącego na • usuni ęcie ro ślinno ści, przebudowie drogi wojewódzkiej nr 434 na odcinku • drogi dojazdowe i zaplecze budowy (okresowe przej ścia przez miejscowo ść Dolsk na długo ści 1,6 zaj ęcie terenu), km wydana na podstawie raportu przedło Ŝonego przez FOJUD • hałas, wibracje, • decyzja WIGP.7624-02/OS/08 z dnia 26.08.2008 r. • zanieczyszczenie powietrza (pył, spaliny), o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na • mo Ŝliwo ść zanieczyszczenia wód. realizacj ę przedsi ęwzi ęcia polegaj ącego na ”przebudowie drogi wojewódzkiej nr 434 Łubowo- Faza eksploatacji: Kórnik-Śrem-Gosty ń-Rawicz na odcinku – • hałas, wibracje, skrzy Ŝowanie z drog ą krajow ą nr 36”: odcinek 1 - od miasta Śrem do miasta Dolsk (8,982 km), odcinek 2 • zanieczyszczenie powietrza (pył, spaliny), - od miasta Dolsk do skrzy Ŝowania z drog ą • mo Ŝliwo ść zanieczyszczenia wód. wojewódzk ą nr 308 (7,344 km) wydana na podstawie raportu przedło Ŝonego przez FOJUD Modernizacja dróg gminnych oraz budowa ci ągów pieszo – rowerowych Faza budowy: • wykopy, przemieszczanie si ę mas gruntu, • usuni ęcie ro ślinno ści, • drogi dojazdowe i zaplecze budowy (okresowe zaj ęcie terenu), • nieokre ślony przebieg (dotyczy całej gminy) • hałas, wibracje, • zanieczyszczenie powietrza (pył, spaliny). Faza eksploatacji: • hałas, wibracje, • zanieczyszczenie powietrza (pył, spaliny), mo Ŝliwo ść zanieczyszczenia wód.

36 1 2 Elektrownie wiatrowe

Faza budowy: • Decyzja RG/GT/7624/9/09 z dnia 12 stycznia 2010 • wykopy, przemieszczanie si ę mas gruntu, roku o środowiskowych uwarunkowaniach • planowanego przedsi ęwzi ęcia polegaj ącego na drogi dojazdowe budowie „Parku Wiatrowego Wielkopolska 2, Dolsk • hałas, wibracje, 2”, składaj ącego si ę z dwóch elektrowni wiatrowych o mocy do 3 MW i wysoko ści do 120 m wraz z • zanieczyszczenie powietrza (pył, spaliny). niezb ędn ą infrastruktur ą techniczn ą, na działkach o Faza eksploatacji: numerach ewidencyjnych 124, 125, 126, • hałas, poło Ŝonych w obr ębie ewidencyjnym gruntów Drzonek • zmiany w krajobrazie, • oddziaływanie na ptaki i nietoperze. Biogazownia rolnicza Faza budowy: • wykopy, przemieszczanie si ę mas gruntu, • usuni ęcie ro ślinno ści, • Karta informacyjna przedsi ęwzi ęcia polegaj ącego • drogi dojazdowe i zaplecze budowy (okresowe na kompleksowej budowie biogazowni rolniczej do zaj ęcie terenu), otrzymywania biogazu na drodze fermentacji • hałas, wibracje, metanowej oraz urz ądze ń energetycznych przetwarzaj ących biogaz na pr ąd elektryczny i • zanieczyszczenie powietrza (pył, spaliny), ciepło w sposób skojarzony w kogeneratorach • mo Ŝliwo ść zanieczyszczenia wód. łącznej mocy 1,052 MW. Faza eksploatacji: • hałas • emisja do powietrza –spalanie biogazu, transport surowców

W celu dokonania kompleksowej oceny przewidywanych oddziaływa ń na środowisko planowanych zamierze ń inwestycyjnych zastosowano metod ę macierzy. W macierzy wiersze stanowi ą grupy planowanych zamierze ń, natomiast kolumny - okre ślone elementy środowiska. Wprowadzono nast ępuj ące oznaczenia skali ocen:

0 brak oddziaływania lub małoznacz ące, + oddziaływanie pozytywne, - oddziaływanie negatywne, +/- oddziaływanie pozytywne i negatywne, x na obecnym etapie nie mo Ŝna okre śli ć czy oddziaływanie wyst ąpi.

W ocenie pomini ęto faz ę realizacji, któr ą scharakteryzowano w poprzednim rozdziale (tabela. 9). Program ochrony środowiska jest dokumentem, który z racji swojej ogólno ści nie zawiera szczegółowych danych technicznych dotycz ących planowanych zamierze ń, w zwi ązku z tym w prognozie przyj ęto wszystkie mo Ŝliwe oddziaływania, które wyszczególniono w powy Ŝszej tabeli.

37

Tabela 10 . Analiza potencjalnych oddziaływa ń planowanych przedsi ęwzi ęć na środowisko (efekt docelowy) Planowane zamierzenia inwestycyjne Potencjalne oddziaływania

ró Ŝnorod- no ść zabytki, powierz- Natura biolo- powietrze dobra ludzie woda chnia krajobraz 2000 giczna klimat material- ziemi flora ne fauna

budowa sieci kanalizacyjnych oraz modernizacja oczyszczalni w Dolsku + + + + 0 0 0 0 budowa indywidualnych systemów oczyszczania ścieków + + + + 0 0 0 0 budowa sieci wodoci ągowych 0 0 + + 0 0 0 0 utrzymanie i konserwacja cieków podstawowych i szczegółowych 0 0/- + + 0 0 0 0

rekultywacja składowiska odpadów komunalnych w Pokrzywnicy, bie Ŝą ca rekultywacja 0 0 + + + + + 0 wyrobisk poeksploatacyjnych modernizacja drogi woj. nr 434 0 0 + 0 + 0 + + budowa obwodnicy Dolska w ci ągu drogi woj. nr 434 0 +/- + 0 + 0 0/- + modernizacja dróg gminnych, budowa ci ągów pieszo - jezdnych 0 0 + 0 + 0 + + budowa elektrowni wiatrowych (tworzenie warunków poprzez polityk ę przestrzenn ą) X 0/- X 0 + 0 0/- 0 likwidacja wyrobów zawieraj ących azbest 0 0 + + + 0 0 0 budowa biogazowni rolniczej 0 0 + 0 +/- 0 0/- 0 termomodernizacja budynków u Ŝyteczno ści publicznej i budynków mieszkalnych 0 0 + 0 + 0 0 0 Odnowa miejscowo ści gminy Dolsk 0 0 + 0 + 0 + + Poprawa infrastruktury turystycznej w Dolsku 0 0 + + + 0 + 0 Odbudowa istniej ącej zieleni miejskiej i wiejskiej, zwi ększanie zieleni (dolesienia) + + + + + + + +

38 1.1. Oddziaływania na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz integralno ść tego obszaru Gmina Dolsk le Ŝy poza obszarami Natura 2000. Obszary poło Ŝone w zasi ęgu powi ąza ń funkcjonalnych to: „Ostoja Rogali ńska” (PLB300017), „Rogali ńska Dolina Warty” (PLH300012). W obszarze „Rogali ńskiej Doliny Warty” nagromadzone s ą liczne, dobrze zachowane i silnie zró Ŝnicowane starorzecza, ł ąki, ł ęgi i inne naturalne formy fluwialne zwi ązane z działalno ści ą rzeki Warty. Stwierdzono tu 12 rodzajów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Obszar obejmuje najwi ększe skupisko pomnikowych d ębów w Europie. Wyst ępuje tu 7 gatunków z Zał ącznika II Dyrektywy, szczególne znaczenie ma ostoja dla ochrony rzadkich bezkr ęgowców: kozioroga d ębosza i pachnicy d ębowej. Bogata jest flora ro ślin naczyniowych z gatunkami chronionymi i zagro Ŝonymi w skali kraju i lokalnie, m.in. go ździka sinego. W granicach „Ostoi Rogali ńskiej” wyst ępuje co najmniej 26 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C6) kani czarnej (PCK) i kani rudej, (PCK); nieregularnie gnie ździ si ę batalion (PCK). G ęś zbo Ŝowa zimuje w liczbie przekraczaj ącej 1% populacji szlaku w ędrówkowego(C3) osi ągaj ąc liczebno ść do 8000 osobników. „Ostoja Rogali ńska” jest jedn ą z najwa Ŝniejszych w Polsce ostoi rybitwy czarnej i dzi ęcioła średniego. Z uwagi na poło Ŝenie gminy Dolsk poza ww. obszarami nie przewiduje si ę oddziaływa ń bezpo średnich. Planowane zamierzenia b ędą miały wpływ na popraw ę jako ści środowiska, co w sposób po średni przekłada si ę na popraw ę jako ści środowiska w granicach powi ąza ń funkcjonalnych. W omawianym przypadku dotyczy to zwłaszcza jako ści wód w zlewni Warty, gdzie znajduj ą si ę ww. obszary Natura 2000. W śród zagro Ŝeń dla tych terenów w standardowym formularzu danych (SFD) wymienia si ę mi ędzy innymi zanieczyszczenie wód oraz zmian ę stosunków wodnych. W odległo ści 5 do 15 km od obszarów Natura 2000 w Studium uwarunkowa ń... wyznaczono tereny potencjalnej lokalizacji turbin wiatrowych. Nie jest znana liczba planowanych turbin, parametry oraz dokładna ich lokalizacja. Na obecnym etapie nie jest mo Ŝliwa ocena wpływu elektrowni wiatrowych na te obszary. Prawdopodobie ństwo oddziaływania obszaru mo Ŝe dotyczy ć awifauny, ale to wyka Ŝe monitoring. Lokalizacja elektrowni wiatrowych w ka Ŝdym przypadku powinna by ć poprzedzona ocen ą oddziaływania na awifaun ę; procedura oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na awifaun ę powinna przebiega ć w 3 kolejno nast ępuj ących po sobie etapach: ocena wst ępna, monitoring przedrealizacyjny i monitoring porealizacyjny, zgodnie z „Wytycznymi w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki”. Pozytywne oddziaływanie po średnie na obszary Natura 2000 b ędzie miało zwi ększenie obszarów zieleni w tym równie Ŝ dolesie ń. Ziele ń pozytywnie wpływa na warunki retencyjne, oczyszcza powietrze, modyfikuje lokalne warunki klimatyczne, tworzy siedliska dla niektórych gatunków fauny.

39 1.2. Wpływ na ró Ŝnorodno ść biologiczn ą, flor ę, faun ę oraz obszary chronione Wśród zamierze ń, które b ędą miały pozytywny wpływ na ró Ŝnorodno ść biologiczn ą, flor ę i faun ę nale Ŝy wymieni ć budow ę systemów kanalizacyjnych wpływaj ących na popraw ę stanu czysto ści wód, zwi ększanie terenów zieleni wpływaj ące na popraw ę retencji, stan czysto ści powietrza, a tak Ŝe tworz ące korzystne warunki dla bytowania zwierz ąt. Istotnym zamierzeniem jest wykonanie inwentaryzacji i waloryzacji środowiska przyrodniczego gminy, co pozwoli na bardziej trafn ą i skuteczn ą ochron ę najcenniejszych elementów przyrody. Do zada ń, w przypadku których trudno o jednoznaczn ą ocen ę, nale Ŝy utrzymanie i konserwacja cieków podstawowych i szczegółowych. Konserwacja cieków sprowadza si ę przede wszystkim do koszenia skarp i odmulenia dna cieków. Jednym z podstawowych elementów oceny stanu ekologicznego wód płyn ących s ą naczyniowe ro śliny wodne. Zmiany w ich zbiorowiskach powoduj ą zakłócenia w tym środowisku. Zbyt silnie rozwini ęta ro ślinno ść , zwłaszcza w małych ciekach, mo Ŝe wywiera ć negatywny wpływ na funkcjonowanie całego systemu rzeki. Powoduje znaczne podniesienie zwierciadła wody, co stwarza zagro Ŝenie podtopienia terenów przyległych, jest przyczyn ą osuwania si ę skarp, a tak Ŝe pogorszenia bilansu tlenowego w cieku na skutek zachodz ących w dnie procesów rozkładu obumarłych szcz ątków ro ślinnych. Prace konserwacyjne w ciekach, obejmuj ące koszenie skarp i odmulanie dna, powoduj ą najpierw wyeliminowanie ro ślin z dna cieku, a nast ępnie szybki jej rozwój. Nowo powstałe populacje ro ślinne pod wzgl ędem liczby gatunków, ich obfito ści i zwi ązków z cechami koryt cieków s ą zbli Ŝone do populacji wyst ępuj ących w ciekach niekonserwowanych. Pewne zachwianie równowagi biologicznej jest krótkotrwałe. 1 Do inwestycji, w przypadku której równie Ŝ trudno o jednoznaczn ą ocen ę zaliczono budow ę obwodnicy miasta Dolska. Obwodnica ma przebiega ć przez korytarz ekologiczny jakim jest obni Ŝenie dolinne Jezior Dolskich, a jej wpływ na środowisko biotyczne b ędzie zale Ŝało od sposobu wykonania. Je śli zostan ą wykonane przej ścia i przepusty dla zwierz ąt, to nie powinno wyst ąpi ć zagro Ŝenie ci ągło ści, a tym samym funkcjonowania korytarza. Do przedsi ęwzi ęć , które mog ą w sposób negatywny oddziaływa ć szczególnie na ptaki i nietoperze s ą elektrownie wiatrowe. Niewła ściwa lokalizacja mo Ŝe powodowa ć: • śmiertelno ść ptaków w wyniku kolizji z pracuj ącymi siłowniami i/lub elementami infrastruktury towarzysz ącej, w szczególno ści napowietrznymi liniami energetycznymi; • zmniejszanie liczebno ści ptaków wskutek utraty i fragmentacji siedlisk spowodowanej odstraszaniem z okolic siłowni wiatrowych i/ lub w wyniku rozbudowy infrastruktury komunikacyjnej i energetycznej zwi ązanej z obsług ą elektrowni wiatrowych; • zaburzenia funkcjonowania populacji, w szczególno ści krótko- i długodystansowych przemieszcze ń (efekt bariery).

40 Ryzyko wyst ąpienia negatywnego oddziaływania jest wy Ŝsze w przypadku lokalizacji elektrowni wiatrowych na terenach intensywnie wykorzystywanych przez ptaki. Znaczenie ma tak Ŝe sposób wykorzystania przestrzeni powietrznej (pułapy przelotu, czas, noclegowiska, Ŝerowiska, tereny l ęgowe), skład gatunkowy (ró Ŝne ryzyko, dla ró Ŝnych gatunków). Na terenie gminy Dolsk znajduje si ę obszar wa Ŝny dla ptaków „Jeziora Dolskie”, a w s ąsiedztwie „Dolina Obry k/Jaraczewa”. Lokalizacja elektrowni wiatrowych powinna by ć poprzedzona ocen ą oddziaływania na awifaun ę. Do grupy zwierz ąt, dla których zagro Ŝeniem s ą elektrownie wiatrowe nale Ŝą nietoperze. Wysokie wiatraki s ą barier ą na trasach przelotu i Ŝerowiskach, ale tak Ŝe przywabiaj ą nietoperze z otoczenia. Lokalizacja elektrowni wiatrowych powinna by ć poprzedzona ocen ą oddziaływania na chiropterofaun ę zgodnie z „Tymczasowymi wytycznymi dotycz ącymi oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze” (dokument przyj ęty przez Komisj ę ds. Ochrony Zwierz ąt przy Pa ństwowej Radzie Ochrony Przyrody w styczniu 2010 r.). Poza ww. potencjalnymi zagro Ŝeniami ze strony elektrowni wiatrowych istnieje te Ŝ druga strona medalu. Elektrownie wiatrowe nale Ŝą do tzw. czystych źródeł wytwarzania energii elektrycznej. Ich realizacja jest zatem działaniem z zakresu ochrony klimatu, ochrony powietrza i ochrony gleby, a te elementy oddziałuj ą równie Ŝ na populacje ro ślin i zwierz ąt. Dotychczasowe badania naukowe potwierdzaj ą, Ŝe prawidłowo rozmieszczone elektrownie nie maj ą znacz ącego negatywnego oddziaływania na środowisko, w tym na awifaun ę i nietoperze. Planowane zamierzenia inwestycyjne nie ingeruj ą w przyrodnicze obszary obj ęte ochron ą prawn ą (rezerwat florystyczny „Miranowo”).

1.3. Wpływ na zdrowie i Ŝycie ludzi Istota programu ochrony środowiska sprowadza si ę do tego, aby to środowisko chroni ć, a tym samym osi ągn ąć pozytywny wpływ na zdrowie i Ŝycie ludzi. Zgodnie z tym zało Ŝeniem niemal wszystkie planowane zamierzenia odnios ą po Ŝą dany efekt. Oddziaływania negatywne, krótkotrwałe o wymiarze lokalnym mog ą mie ć miejsce w fazie budowy, je śli realizacja inwestycji b ędzie miała miejsce w obr ębie siedzib ludzkich. Dotyczy to przede wszystkim usuwania azbestu. Podczas demonta Ŝu ma miejsce emisja pyłów zawieraj ących włókna azbestu. Prace te powinny wykonywa ć wyspecjalizowane podmioty z okre ślonymi procedurami, z zachowaniem wszystkich mo Ŝliwych środków ostro Ŝno ści. Do inwestycji, w przypadku których trudno na obecnym etapie o jednoznaczn ą ocen ę zaliczono budow ę elektrowni wiatrowych. Przy budowie elektrowni wiatrowych nale Ŝy przestrzega ć licznych przepisów oraz stosowa ć si ę do analiz, które maj ą na celu ochron ę mieszka ńców okolic przeznaczonych pod budow ę elektrowni wiatrowych. Analizy te dotycz ą mi ędzy innymi ochrony przed hałasem i efektem cienia. Nale Ŝy doda ć, Ŝe turbiny s ą ci ągle

1 Bondar-Nowakowska E., Hachoł J. „Zmiany w składzie gatunkowym ro ślin naczyniowych po konserwacji cieków”

41 ulepszane. Do tego dochodz ą jeszcze słyszalne d źwi ęki otoczenia, takie jak wiatr czy szum lasu, które zagłuszaj ą d źwi ęki wydawane przez elektrownie wiatrowe. Je śli chodzi o niesłyszalne d źwi ęki, o których mówi si ę, Ŝe s ą „bardzo szkodliwe dla ludzi”, to liczne badania wykazały, Ŝe d źwi ęki te, zwane infrad źwi ękami nie maj ą negatywnego wpływu na ludzi. Infrad źwi ęki s ą emitowane równie Ŝ przez telewizory, silniki samochodów, lodówki, telefony komórkowe i równie Ŝ w sposób naturalny – przez wiatr, deszcz czy morze. 2 Prawidłowo zlokalizowane elektrownie wiatrowe (w odpowiedniej odległo ści od siedzib ludzkich) nie oddziaływuj ą w sposób znacz ący na zdrowie i Ŝycie ludzi.

1.4. Wpływ na środowisko wodne Oddziaływania na stan jako ści wody w fazie budowy mog ą by ć efektem działa ń takich jak planowe zrzuty ścieków opadowych oraz wód podsi ąkowych usuwanych z wykopów oraz spływ powierzchniowy wód opadowych z terenu zaplecza budowy i innych miejsc placów budów, a tak Ŝe efektem zanieczyszcze ń pochodz ących z incydentalnych rozlewów lub wycieków. Powy Ŝsze źródła zanieczyszcze ń mog ą wprowadza ć do wód powierzchniowych głównie zawiesin ę mineraln ą, a w minimalnym zakresie oleje i paliwo pochodz ące z maszyn i pojazdów. W fazie eksploatacji wpływ na wody powierzchniowe mo Ŝe mie ć oczyszczalnia ścieków w Dolsku. Ścieki powinny odpowiada ć okre ślonym przepisami prawa warunkom, jakie nale Ŝy spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód. Wpływ zanieczyszcze ń na wody podziemne w znacznym stopniu uzale Ŝniony jest od rodzaju warstw zalegaj ących nad poziomem wodono śnym. Najbardziej podatne na zanieczyszczenia s ą płytko zalegaj ące wody gruntowe bez warstwy izolacyjnej od powierzchni terenu (w s ąsiedztwie jezior i cieków), mniej podatne s ą wody mi ędzyglinowe i podglinowe, lecz z uwagi na mo Ŝliwy kontakt hydrologiczny w strefach drena Ŝu oraz w miejscach pozbawionych warstw izolacyjnych istnieje mo Ŝliwo ść ich zanieczyszczenia. Zanieczyszczenie wód podziemnych mo Ŝe mie ć miejsce przede wszystkim w fazie budowy. W zwi ązku z prowadzeniem robót organizuje si ę zaplecze budowy, a mianowicie wyznacza si ę miejsca parkingowe, miejsca konserwacji pojazdów i maszyn, miejsca składowe. Na tych terenach mo Ŝe doj ść do zanieczyszczenia gruntu substancjami ropopochodnymi, które wraz z wodami opadowymi mog ą przedosta ć si ę do wód gruntowych. Zakłada si ę jednak, Ŝe ewentualne przypadki rozlewu lub wycieku b ędą niewielkich rozmiarów i zostan ą natychmiast usuni ęte. Na cz ęś ci terenów, na których układane b ędą ruroci ągi mo Ŝliwy jest wysoki poziom wód gruntowych. Do zanieczyszczenia wód gruntowych mo Ŝe doj ść w przypadku, gdy do odkrytych wykopów spłyn ą zanieczyszczone wody opadowe z otaczaj ących terenów. Ruroci ągi najcz ęś ciej s ą układane w pasie drogowym, gdzie istnieje mo Ŝliwo ść

www.itep.edu.pl/wydawnictwo/woda

42 zanieczyszczenia gruntu substancjami ropopochodnymi, które wraz z wodami opadowymi mog ą przedosta ć si ę do wykopów. W fazie eksploatacji mog ą mie ć miejsce podobne oddziaływania na środowisko wodne lecz tylko w sytuacjach awaryjnych lub w przypadku modernizacji (np. wymiana rur wodoci ągowych). Zagro Ŝenie dla wód podziemnych obecnie mo Ŝe stanowi ć zamkni ęte składowisko odpadów w Pokrzywnicy. Po zrekultywowaniu prowadzony monitoring umo Ŝliwi kontrol ę wpływu na warunki gruntowo – wodne.

1.5. Powietrze atmosferyczne, klimat Zanieczyszczeniem powietrza jest wprowadzenie do atmosfery substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilo ściach, które mog ą ujemnie wpłyn ąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrod ę Ŝyw ą, gleb ę, wod ę lub spowodowa ć inne szkody w środowisku. Na etapie realizacji cz ęś ci inwestycji wykorzystywane b ędą maszyny i pojazdy emituj ące zanieczyszczenia powstaj ące podczas spalania paliw (CO, NOx, pyły). Prace ziemne zwi ązane z wykopami oraz transportem ziemi mog ą powodowa ć emisje pyłów, zwłaszcza w okresach pogody bezdeszczowej. S ą to jednak oddziaływania krótkotrwałe, które mog ą by ć minimalizowane poprzez zraszanie odsłoni ętych powierzchni gruntu na placu budowy oraz dróg dojazdowych, utrzymanie wła ściwego stanu technicznego maszyn i urz ądze ń, itp. Podczas eksploatacji w dalszym ci ągu źródłem emisji zanieczyszcze ń powietrza b ędzie emisja ze źródeł mobilnych przy drogach wojewódzkich. Ewentualna budowa obwodnicy Dolska poprawi sytuacj ę w mie ście, natomiast redukcji hałasu przy drodze mo Ŝna si ę spodziewa ć po jej zmodernizowaniu, np poprzez zastosowanie cichej nawierzchni. Nie przewiduje si ę istotnego wpływu biogazowni na stan powietrza i warunki klimatyczne. Planowana biogazownia zlokalizowana b ędzie z dala od zabudowa ń mieszkalnych w sąsiedztwie działaj ącej du Ŝej fermy trzody chlewnej i mieszalni pasz. Wg karty informacyjnej dotycz ącej tego obiektu „...normy środowiskowe w s ąsiedztwie b ędą zachowane pocz ąwszy od odległo ści 353 m w odniesieniu do ewentualnych terenów przeznaczanych na cele mieszkaniowo-usługowe”. Zarówno biogazownia jak i budowa elektrowni wiatrowych w efekcie wpłyn ą na zmniejszenie zu Ŝycia w ęgla, a tym samym przyczyni ą si ę do poprawy stanu czysto ści powietrza atmosferycznego. Nale Ŝy doda ć, Ŝe Polska jako kraj członkowski Unii Europejskiej, zobowi ązany jest do zmniejszenia udziału paliw konwencjonalnych w bilansie energetycznym kraju.

1.6. Powierzchnia ziemi Oddziaływania negatywne na powierzchni ę ziemi b ędą miały miejsce wył ącznie w fazie realizacji głównie na trasach przebiegu ruroci ągów, w miejscach posadowienia obiektów

2 http://domrel.pl/centrum_wiedzy/fakty-i-mity/

43 kubaturowych oraz dróg, a tak Ŝe podczas rekultywacji składowiska odpadów. Ingerencji w grunt b ędzie równie Ŝ wymagało wykonanie linii kablowych lub napowietrznych do turbin wiatrowych. Przekształcenia powierzchni ziemi polega ć b ędą na: • zbiciu gleby na terenach zapleczy budów, terenach okresowo wykorzystywanych jako drogi dojazdowe, • zniszczeniu pokrywy glebowej podczas wykonywania wykopów. Oddziaływania te poza faz ą budowy mog ą mie ć miejsce w fazie eksploatacji w sytuacjach awaryjnych i w czasie prac konserwacyjnych (wodoci ągi, kanalizacja). Trwałe usuni ęcie pokrywy glebowej i zmiana przeznaczenia terenu b ędzie miało miejsce w przypadku obiektów usytuowanych na powierzchni (biogazownia, elektrownie wiatrowe). Pod lokalizacj ę biogazowni wyznaczono działk ę o powierzchni 22 225 m 2 z tego pod zabudowania 18 000 m 2. Pod elektrownie wiatrowe w Studium wyznaczono trzy kompleksy potencjalnych lokalizacji o powierzchniach: 515 ha, 325 ha, 565 ha. Tereny farm wiatrowych po wybudowaniu elektrowni s ą w dalszym ci ągu u Ŝytkowane rolniczo Mo Ŝna przyj ąć , Ŝe w obr ębie średniej wielko ści farmy wiatrowej na jedn ą turbin ę wiatrow ą nale Ŝy przeznaczy ć powierzchni ę wielko ści około 500 m 2 . Planowana ilo ść turbin nie jest znana. Obecnie wydano dwie decyzje o uwarunkowaniach środowiskowych. Pozytywnych efektów oczekuje si ę w przypadku rekultywacji składowiska odpadów oraz bie Ŝą cej rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych, a takŜe zwi ększenia powierzchni zieleni.

1.7. Krajobraz Kształtowanie krajobrazu jest ci ągłym procesem zachodz ącym na danym obszarze. Spo śród elementów kształtuj ących krajobraz nale Ŝy wymieni ć naturalne elementy takie jak: ukształtowanie powierzchni, naturalne cieki i zbiorniki wodne, szata ro ślinna. W śród elementów kulturowych s ą to: charakter układów osadniczych, zabytkowe układy, elementy i obiekty, dominanty w krajobrazie oraz udział zieleni w terenach zabudowanych. Krajobraz jest efektem działania w przestrzeni ró Ŝnych podmiotów kieruj ących si ę swoimi celami i systemami warto ści. Realizacja zamierze ń inwestycyjnych w kaŜdej sytuacji wpływa na zmiany w krajobrazie. Rozpatruj ąc krajobraz kompleksowo, jako przyrodnicze zale Ŝno ści zachodz ące mi ędzy elementami abiotycznymi, biotycznymi i technicznymi oraz jako wizualne zale Ŝno ści mi ędzy przyrodniczymi i technicznymi elementami dostrzeganymi na pewnym obszarze nale Ŝy przyj ąć , Ŝe elementy antropogeniczne zawsze wchodz ą w skład krajobrazu, a umieszczanie ich w przestrzeni wynika z potrzeby korzystania ze środowiska. Nie ma takiej mo Ŝliwo ści, aby stworzy ć pełn ą izolacj ę mi ędzy elementami antropogenicznymi i środowiskiem przyrodniczym, a praktyka ochrony krajobrazu powinna polega ć na harmonijnym wł ączaniu elementów antropogenicznych w przestrze ń.

44 Oddziaływanie na krajobraz rozpocznie si ę wraz z rozpocz ęciem budów. B ędą to w wi ększości zmiany krótkotrwałe (wodoci ągi, kanalizacja, sieci energetyczne). W przypadku obiektów kubaturowych oraz składowiska odpadów nastąpi ą trwałe przekształcenia krajobrazu, przy czym w przypadku składowiska odpadów b ędzie to z cał ą pewno ści ą zmiana pozytywna. Znacz ące zmiany w krajobrazie wprowadzaj ą elektrownie wiatrowe W naturalnym krajobrazie rolniczym, na otwartej przestrzeni pojawi ą si ę du Ŝych rozmiarów obiekty widoczne ze znacznych odległo ści. Obracaj ące si ę śmigła w dni słoneczne powoduj ą tzw. „efekt disco”, polegaj ący na migotaniu odbijaj ącego si ę w skrzydłach wiatraków sło ńca. Dostrzegana zmiana dotychczasowego charakteru otoczenia zale Ŝy od osobistych upodoba ń i pogl ądów oceniaj ącego. Przez wiele osób turbiny postrzegane s ą jako nowoczesne, przyjazne środowisku instalacje, o prostym a jednocze śnie wyrafinowanym kształcie. Podstawowymi elementami, na które nale Ŝy zwróci ć uwag ę lokalizuj ąc turbiny wiatrowe s ą: odległo ść od siedzib ludzkich, odległo ści pomi ędzy turbinami, a tak Ŝe ich ilo ść . Pewne zmiany w krajobrazie nast ąpi ą w zwi ązku z budow ą obwodnicy. Efekt krajobrazowy mo Ŝna b ędzie oceni ć dopiero po realizacji. Pozytywnych zmian w krajobrazie nale Ŝy oczekiwa ć w przypadku przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z odnow ą miejscowo ści Dolsk, popraw ą infrastruktury turystycznej oraz zwi ększeniem zieleni.

1.8. Wpływ na zabytki i dobra materialne Ochrona dóbr kultury i dóbr materialnych mo Ŝe by ć bezpo średnio lub po średnio zakłócona w zwi ązku z realizacj ą prac budowlanych (wibracje, osuwanie si ę mas ziemnych, itp.). Ewentualne oddziaływania b ędą miały charakter krótkoterminowy. Na etapie eksploatacji inwestycji znacz ących oddziaływa ń nie przewiduje si ę. Nie przewiduje si ę równie Ŝ wpływu na dobra materialne mieszka ńców. 2. Potencjalne oddziaływanie na środowisko zamierze ń pozainwestycyjnych Zamierzenia pozainwestycyjne to głównie podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa prowadz ące do wykształcenia proekologicznych zachowa ń konsumenckich, pro-środowiskowych nawyków i pobudzenia odpowiedzialno ści za stan środowiska, organizowania akcji lokalnych słu Ŝą cych ochronie środowiska, uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotycz ących ochrony środowiska, zapewnienie powszechnego dost ępu do informacji o środowisku. Znacz ącą rol ę przypisuje si ę planowaniu przestrzennemu. Gospodarowanie przestrzeni ą jest procesem z natury konfliktogennym. Jest gr ą wielu podmiotów o sprzecznych interesach, a rol ą planowania jest pogodzenie tych interesów zgodnie z zasad ą rozwoju zrównowa Ŝonego. Cele ekorozwoju, to takie działania w ramach rozwoju społeczno – gospodarczego, które zapewniaj ą:

45 • bezpieczne środowisko dla zdrowia ludzkiego; • równowag ę ekologiczn ą w podstawowych ekosystemach; • niezb ędne warunki odnowy biologicznej człowieka; • mo Ŝliwo ści dalszego rozwoju gospodarczego.

Mo Ŝna to te Ŝ rozumie ć jako relacj ę nie destruktywn ą w warunkach osi ągania celów gospodarczych z zastosowaniem technologii nie szkodz ących środowisku. W omawianym dokumencie pewne zamierzenia inwestycyjne s ą sygnalizowane jako inwestycje przyjazne środowisku (np. elektrownie wiatrowe), ale tylko prawidłowo zlokalizowane, w zgodzie z uwarunkowaniami środowiskowymi i tu znacz ącą rol ę odgrywa planowanie przestrzenne w gminie. Zamierzenia pozainwestycyjne uj ęte w omawianym dokumencie mog ą odegra ć znacz ącą rol ę je śli chodzi o zrównowa Ŝony rozwój gminy, pod warunkiem ich pełnej realizacji. 3. Transgraniczne oddziaływanie na środowisko Omawiany dokument dotyczy terenu, który zlokalizowany jest w znacznej odległo ści od granicy pa ństwa. Planowane zamierzenia maj ą charakter lokalny. Nie przewiduje si ę zatem transgranicznego oddziaływania na środowisko. 4. Ochrona środowiska w aspekcie celów mi ędzynarodowych, wspólnotowych i krajowych Oceniaj ąc wpływ planowanych zamierze ń na poszczególne komponenty środowiska, nale Ŝy odnie ść si ę do celów i kierunków działa ń okre ślonych w politykach nadrz ędnych (mi ędzynarodowych, wspólnotowych i krajowych), które odwołuj ą si ę do zasady zrównowa Ŝonego rozwoju, rozumianej jako zachowanie równowagi pomi ędzy celami gospodarczymi, społecznymi i wymogami środowiskowymi we wszystkich podejmowanych działaniach i przedsi ęwzi ęciach. Zasad ę zrównowa Ŝonego rozwoju nale Ŝy traktowa ć jako nadrz ędn ą, z której wynikaj ą główne cele ochrony środowiska, zarówno zwi ązane z jego ochron ą bezpo średnio, jak równie Ŝ w powiązaniu z aspektami społeczno-gospodarczymi. Dokumentami rangi mi ędzynarodowej o charakterze przestrzennym, stanowi ącym podstaw ę do formułowania celów ochrony środowiska w programach krajowych s ą konwencje mi ędzynarodowe, przyj ęte przez stronę polsk ą, m. in.: Konwencja Berne ńska o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych z 1979 r., Konwencja Ramsarska o obszarach wodno – błotnych z 1971 r. ze zmianami w Pary Ŝu (1982 r.) i Regina (1987 r.), Konwencja Genewska w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległo ści z 1979 r. wraz z II protokołem siarkowym z 1994 r. (Oslo), Konwencja ONZ o ochronie ró Ŝnorodno ści biologicznej z Rio de Janeiro, 1992 r., Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Rio de Janeiro, 1992 r., Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z

46 Kioto, 1997 r. wraz Protokołem., Protokół Montrealski w sprawie substancji zuba Ŝaj ących warstw ę ozonow ą z 1987 r. wraz z poprawkami londy ńskimi (1990 r.), wiede ńskimi (1992 r.). Cele sformułowane na szczeblu mi ędzynarodowym i wspólnotowym zostały przeniesione do Polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2009 – 2012 z perspektyw ą do roku 2016. Ustanowione na poziomach mi ędzynarodowym i krajowym cele polityki ekologicznej znalazły swoje odzwierciedlenie w opracowanych na poziomie regionalnym dokumentach takich jak: „Program ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego”, „Plan gospodarki odpadami województwa wielkopolskiego” „Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego”. Z kolei ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa musz ą by ć uwzgl ędnione w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, z którym to musi by ć zgodny miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy. Bior ąc pod uwag ę ww. zale Ŝno ści i powi ązania w analizowanym dokumencie wykazano zgodno ść tego dokumentu z Polityka ekologiczn ą Pa ństwa, z programami ochrony środowiska wy Ŝszego rz ędu, a tak Ŝe z dokumentami lokalnymi (gminnymi). Wszystkie dokumenty zakładaj ą realizacj ę szeroko poj ętej polityki zrównowa Ŝonego rozwoju. Układ omawianego dokumentu nawi ązuje do Polityki ekologicznej Pa ństwa dziel ąc zadania na: • zadania o charakterze systemowym obejmuj ące przede wszystkim zmierzaj ące do podnoszenia świadomo ści ekologicznej mieszka ńców, upowszechniania informacji o środowisku i jego ochronie oraz zwi ązane z aspektami ekologicznymi w planowaniu przestrzennym; • zadania zwi ązane z ochron ą walorów i zasobów naturalnych, a wi ęc ochron ę zasobów przyrodniczych, zasobów wodnych, zasobów geologicznych i ochron ę powierzchni ziemi; • zadania zwi ązane z popraw ą jako ści środowiska, obejmuj ące działania zmierzaj ące do ochrony poszczególnych jego komponentów oraz przeciwdziałaj ące takim zagro Ŝeniom jak hałas, promieniowanie elektromagnetyczne, czy mo Ŝliwo ści wyst ąpienia powa Ŝnych awarii. Przedstawione w analizowanym dokumencie zamierzenia, realizowane w sposób kompleksowy, w powi ązaniu z szeroko poj ętą edukacj ą ekologiczn ą z pewno ści ą wpłyn ą na popraw ę jako ści środowiska id ącą w parze z rozwojem gospodarczo – społecznym. 5. Alternatywne rozwi ązania

Niniejsza prognoza nie przewiduje dodatkowej analizy alternatywnych rozwi ąza ń poniewa Ŝ: • Wszystkie proponowane cele i zwi ązane z nimi zadania w efekcie maj ą pozytywny wpływ na środowisko, zatem rozwi ąza ń alternatywnych dla takich działa ń nie ma.

47 • Planowane działania maj ą charakter optymalny dla realizacji ustalonej wizji rozwoju gminy, a warunkiem prawidłowej realizacji Programu jest zachowanie okre ślonych terminów realizacji przyj ętych zada ń oraz dost ępno ść środków finansowych jak i brak protestów społecze ństwa. • Program ochrony środowiska ma charakter strategiczny i w zwi ązku z tym trudno precyzyjnie okre śli ć działania alternatywne. Nale Ŝy doda ć, Ŝe omawiany dokument był opracowywany równolegle z prognoz ą, przy bie Ŝą cej współpracy z urz ędem gminy, w zwi ązku z czym przyj ęte w Programie rozwi ązania uznaje si ę za najbardziej optymalne. 6. Metody analizy realizacji postanowie ń projektowanego dokumentu W procesie wdra Ŝania Programu wa Ŝna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń w nim wyznaczonych z punktu widzenia osi ągni ęcia zało Ŝonych celów. Z tego wzgl ędu wa Ŝne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego będzie mo Ŝliwe dokonanie oceny procesu wdra Ŝania, jak i równie Ŝ b ędą mogły by ć dokonane ewentualne modyfikacje programu. Zgodnie z analizowanym dokumentem monitoring powinien by ć sprawowany w nast ępuj ących zakresach: monitoring środowiska, monitoring programu. Monitoring środowiska to źródło informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska, czyli podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska, natomiast monitoring programu to ocena zaplanowanych zamierze ń. Burmistrz gminy co dwa lata sporz ądza raport z wykonania programu i przedstawia go radzie gminy. Podstaw ą oceny realizacji programu b ędą zauwa Ŝalne efekty odniesione do zało Ŝonych celów. W analizowanym dokumencie efekty ekologiczne proponuje si ę ocenia ć na podstawie wska źników monitorowania programu (tab. 11).

48 Tab. 11. Wska źniki monitorowania programu

Wska źnik Miara Wska źniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko Liczba ludno ści korzystaj ąca z instalacji w % ogółu ludno ści: x - wodoci ąg % - kanalizacja % - gaz sieciowy % Odsetek ludno ści obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków % Udział powierzchni lasów i innych terenów zieleni do powierzchni gminy % Udział powierzchni obszarów chronionych do powierzchni gminy % Liczba pomników przyrody szt. Nakłady inwestycyjne na gosp. komunaln ą i ochron ę środowiska % (jako odsetek ogółu wydatków inwestycyjnych gminy) Wska źniki świadomo ści społecznej Liczba oraz skuteczno ść kampanii edukacyjno-promocyjnych szt./opis Ilo ść i jako ść interwencji zgłaszanych przez mieszka ńców szt./opis Udział społecze ństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska %

Ocena stanu środowiska oraz jego zmian odbywa ć si ę mo Ŝe na podstawie analizy wyników istniej ącego systemu monitoringu środowiska (PM Ś). Pa ństwowy Monitoring Środowiska zapewnia dane podlegaj ące udost ępnianiu w my śl przepisów ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko reguluj ącej sprawy swobodnego dost ępu do informacji o środowisku. Zakres i cz ęstotliwo ść bada ń okre śla „Program pa ństwowego monitoringu środowiska województwa wielkopolskiego – obecnie na lata 2010–2012”.

49 STRESZCZENIE Prognoza oddziaływania na środowisko dotycz ąca projektu „Aktualizacji programu ochrony środowiska dla Gminy Dolsk na lata 2011 – 2013 z perspektyw ą do 2016 r.” została opracowana w celu okre ślenia wpływu na środowisko zawartych w programie zamierze ń. Zaktualizowany Program okre śla cele i kierunki działa ń na rzecz ochrony, poprawy oraz racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska okre ślone w oparciu o: • aktualn ą ocen ę stanu środowiska gminy, • wyniki raportu z realizacji Programu ochrony środowiska, • wyniki sprawozda ń z realizacji Planu gospodarki odpadami, • mo Ŝliwo ści finansowe gminy. Analizowany dokument zawiera ocen ę stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego. Przeanalizowano poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego, tj. rzeźbę terenu, budow ę geologiczn ą i warunki glebowe, środowisko wodne, szat ę ro ślinn ą oraz warunki klimatyczne. Scharakteryzowano równie Ŝ obszary prawnie chronione. Bior ąc pod uwag ę szersze tło przyrodnicze wskazano powi ązania obszaru opracowania z otoczeniem, a w szczególno ści: poło Ŝenie na tle przyrodniczych obszarów chronionych, w układzie zlewni hydrograficznych oraz struktur hydrogeologicznych. Scharakteryzowano tak Ŝe wyst ępuj ące zagro Ŝenia wynikaj ące z istniej ącego zagospodarowania i u Ŝytkowania terenu oraz wyposa Ŝenia w elementy infrastruktury technicznej. Za główne problemy dotycz ące jako ści środowiska przyrodniczego uznano: zł ą jako ść wód powierzchniowych, potencjaln ą degradacj ę gleb (bezle śne agrocenozy na terenach o znacznych spadkach), zagro Ŝenie hałasem komunikacyjnym. Główn ą przyczyn ą złej jako ści wód jest brak kanalizacji oraz spływy powierzchniowe z pól. Niezbyt korzystna struktura u Ŝytkowania gruntów dotycz ąca rozległych kompleksów pól uprawnych, na terenach o znacznych spadkach mo Ŝe prowadzi ć do erozji gleb. Równie Ŝ niski udział zieleni w obr ębie agrocenoz nie sprzyja zachowaniu równowagi biologicznej, prowadzi do erozji gleb, niekorzystnych warunków retencyjnych. Zagro Ŝenie hałasem komunikacyjnym dotyczy miejscowo ści le Ŝą cych przy drodze wojewódzkiej nr 434 - Małachowa, Ksi ęginek, Dolska i miejscowo ści Drzonek. W dokumencie okre ślono główne cele ekologiczne dla gminy Dolsk wynikaj ące z uwarunkowa ń lokalnych i mo Ŝliwo ści finansowych gminy, które s ą spójne z Polityk ą ekologiczn ą Pa ństwa, Programem Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego, Programem Ochrony Środowiska Powiatu Śremskiego. Dla celów tych okre ślono kierunki działa ń warunkuj ących ich osi ąganie. Proponowane działania podzielono na działania o charakterze systemowym, działania zwi ązane z ochron ą walorów i zasobów naturalnych i działania zwi ązane z popraw ą jako ści środowiska.

50 Działania o charakterze systemowym polega ć b ędą głównie na podnoszeniu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców, upowszechnianiu informacji o środowisku i jego ochronie oraz uwzgl ędnianiu aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym. Ochrona zasobów naturalnych gminy dotyczy ochrony zasobów przyrodniczych, zasobów wodnych, zasobów geologicznych i powierzchni ziemi i polega ć b ędzie na: ochronie i wzbogacaniu systemu przyrodniczego gminy; zabezpieczeniu zasobów wód powierzchniowych i podziemnych w odpowiedniej ilo ści i dobrej jako ści; ochronie powierzchni ziemi, zasobów geologicznych i gleb przed degradacją. Popraw ę jako ści środowiska planuje si ę osi ągn ąć poprzez: popraw ę stanu czysto ści środowiska wodnego; zminimalizowanie ilo ści wytwarzanych odpadów oraz wdro Ŝeniu nowoczesnych systemów ich zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania (gmina przyst ąpiła do Centrum Zagospodarowania Odpadów "SELEKT" w Czempiniu – ZZO w Piotrowie Pierwszym); eliminowanie czynników mog ących wpływa ć na pogorszenie stanu czysto ści powietrza atmosferycznego oraz zmniejszenie strat energii cieplnej; zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska poprzez utrzymanie poziomu hałasu poni Ŝej dopuszczalnego; ochrona przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na środowisko i zdrowie ludzi; zmniejszanie ryzyka wyst ąpienia powa Ŝnej awarii poprzez prowadzenie akcji informacyjno – edukacyjnej. Za zadania priorytetowe uznano: rozwi ązywanie gospodarki ściekowej, przeciwdziałanie zanieczyszczeniom obszarowym pochodz ącym z rolnictwa, modernizacj ę i odbudow ę terenów zieleni szczególnie w aspekcie poprawy warunków retencyjnych jak i ochrony gleb przed erozj ą, tworzenie warunków do powstawania odnawialnych źródeł energii (m.in. mpzp pod elektrownie wiatrowe) oraz przeciwdziałanie zagro Ŝeniom powodowanym przez hałas komunikacyjny, a tak Ŝe edukacj ę ekologiczn ą. Dokonuj ąc oceny oddziaływa ń planowanych zamierze ń na środowisko dokonano podziału na przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne i nieinwestycyjne. Przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne to: budowa i modernizacja systemów oczyszczania ścieków, modernizacja i rozbudowa systemów zaopatrzenia w wod ę, utrzymanie i konserwacja cieków, rekultywacja składowiska odpadów w Pokrzywnicy oraz wyrobisk poeksploatacyjnych, modernizacja drogi wojewódzkiej nr 434, budowa obwodnicy Dolska, modernizacja dróg gminnych oraz budowa ci ągów pieszo – rowerowych, budowa elektrowni wiatrowych (przewidywana w studium i mpzp), usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest, budowa biogazowni rolniczej. Wst ępnie oceniono wpływ tych zamierze ń na środowisko bior ąc pod uwag ę faz ę realizacji i eksploatacji. W dalszym etapie zastosowano metod ę macierzy w układzie „grupy zamierze ń inwestycyjnych/elementy środowiska”. Program ochrony środowiska jest dokumentem, który nie zawiera szczegółowych danych technicznych dotycz ących planowanych zamierze ń, w zwi ązku z tym w prognozie przyj ęto wszystkie mo Ŝliwe oddziaływania.

51 Wykonanie zaplanowanych w projekcie Programu zada ń o charakterze inwestycyjnym będzie ingerowa ć w środowisko przede wszystkim na etapie ich realizacji. W fazie eksploatacji najbardziej konfliktowym zamierzeniem mo Ŝe by ć budowa turbin wiatrowych. Oddziaływanie b ędzie uzale Ŝnione od rozmiaru przedsi ęwzi ęcia, parametrów turbin, ich rozmieszczenia wzgl ędem siebie, wzgl ędem siedzib ludzkich, obszarów bytowania ptaków i nietoperzy, a tak Ŝe cennych pod wzgl ędem krajobrazowym. Nale Ŝy jednak doda ć, Ŝe elektrownie wiatrowe nale Ŝą do tzw. czystych źródeł wytwarzania energii elektrycznej. Przedsi ęwzi ęcia mało konfliktowe to: budowa obwodnicy, biogazowni, utrzymanie i konserwacja cieków. W przypadku pozostałych zamierze ń nie przewiduje si ę znacz ącego oddziaływania. Znacz ącą (w sensie pozytywnym) rol ę przypisuje si ę działaniom pozainwestycyjnym (kształtowanie świadomo ści ekologicznej, planowanie przestrzenne). Zamierzenia inwestycyjne maj ą wymiar lokalny – nie przewiduje sie zatem transgranicznego oddziaływania na środowisko. Analizowany dokument jest spójny z odpowiednikami wy Ŝszego rz ędu, a tak Ŝe z aktualn ą Polityk ą ekologiczn ą Pa ństwa, w której zawarte s ą cele sformułowane na szczeblu mi ędzynarodowym i wspólnotowym. Niniejsza prognoza nie przewiduje dodatkowej analizy alternatywnych rozwi ąza ń poniewa Ŝ planowane działania maj ą charakter optymalny dla realizacji ustalonej wizji rozwoju gminy, a wszystkie proponowane cele i zwi ązane z nimi zadania w efekcie maj ą pozytywny wpływ na środowisko. Zakłada si ę, Ŝe monitoring będzie sprawowany w nast ępuj ących zakresach: monitoring środowiska, monitoring programu. Dla monitorowania programu zaproponowane wska źniki ilo ściowe i jako ściowe, które pozwol ą okre śli ć stopie ń realizacji poszczególnych działa ń i prognozowa ć zwi ązane z tym zmiany w środowisku. Ocena realizacji PO Ś na podstawie wyznaczonych wska źników dokonywana b ędzie, co dwa lata. Ocena stanu środowiska oraz jego zmian odbywać si ę mo Ŝe na podstawie analizy wyników istniej ącego systemu monitoringu środowiska (PM Ś).

52 MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE

1. Behnke M., Kistowski M., Tyszecki A. System ocen oddziaływania na środowisko w granicach obszarów europejskiej sieci ekologicznej natura 2000 w wybranych krajach Unii Europejskiej oraz w Polsce. Gda ńsk 2004 r. 2. Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – Polska. IUCN. Warszawa 1995. 3. Mapa glebowo – rolnicza w skali 1 : 100000. IUNG Puławy 1982. 4. Mapa hydrograficzna 1:50000; Okr ęgowe Przedsi ębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w Poznaniu - oprac. 1990 r. 5. Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony. A.S. Kleczkowski. AGH Kraków 1990. 6. Mapa sozologiczna w skali 1 : 50000, GUGiK 2004 r. 7. Mapa topograficzna gminy Dolsk w skali 1 : 10000. 8. Obszary wa Ŝne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego. Przemysław Wylegała, Stanisław Ku źniak, Paweł T. Dolata. Pozna ń 2008 r. 9. Ocena planów i przedsi ęwzi ęć znacz ąco oddziałuj ących na obszary Natura 2000 - Wytyczne metodyczne dotycz ące przepisów Artykułu 6(3) i (4) Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG. 2001. Polski przekład: © WWF Polska, 2005 (na podstawie umowy LP-026-PL).. 10. Pawlaczyk P., Kepel A., Jaros R., Dzi ęciołowski R., Wylegała P., Szubert A., Sidło O. P. Propozycja optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce – „Shadow List” (2004, 2010). 11. Pazdro Z. Hydrogeologia ogólna. Wydawnictwo Geologiczne. Warszawa 1983. 12. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego. WBPP, Pozna ń 2010. 13. Poradnik Gospodarka przestrzenna gmin. Kraków 1996. 14. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr ęcznik metodyczny (praca zbiorowa). Warszawa 2004. 15. Prognozowanie skutków przyrodniczych planów zagospodarowania przestrzennego – poradnik metodyczny. IGPiK. Kraków 1998. 16. Program ochrony środowiska dla gminy Dolsk. 17. Pyłka-Gutowska E. Ekologia z ochron ą środowiska. Warszawa 2004 r. 18. Raporty o stanie środowiska w Województwie Wielkopolskim do roku 2009. Biblioteka Monitoringu Środowiska – Pozna ń. 19. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U. Nr 25, poz. 133). 20. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. (Dz.U. Nr 120, poz. 826). 21. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. Nr 47, poz. 281). 22. Rozporz ądzenie Rady Ministrów z 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko (Dz.U. Nr 213, poz. 1397.). 23. Sidło P.O., Błaszkowska B. & Chylarecki P. (red.) 2004. Ostoje ptaków o randze europejskiej w Polsce. OTOP: Warszawa 2004 r. 24. Sołowiej Daniela. Podstawy metodyki oceny środowiska przyrodniczego człowieka. Wydawnictwo Naukowe UAM. Pozna ń 1992. 25. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dolsk (zmiana). 2011. 26. Szponar A. Fizjografia urbanistyczna. PWN, Warszawa 2003. 27. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z pó źn. zm.). 28. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. (tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z pó źn. zm.). 29. Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz.U. Nr 237, poz. 1657). 30. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.). 31. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tj. Dz.U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243, z pó źn. zm.). 32. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tj. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pó źn. zm.). 33. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw. (Dz.U. Nr.100, poz.1085, z pó źn. zm.).

53 34. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717, z pó źn. zm.). 35. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (tj. Dz.U. z 2004 nr 121, poz. 1266, z pó źn. zm.) 36. Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 199, poz. 1227 z pó źn, zm.). 37. Wylegała P., Janyszek S., Kepel A., Dzi ęciołowski R. Ostoje przyrody o znaczeniu europejskim w Wielkopolsce. Pozna ń 2006 r. 38. Zało Ŝenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla Miasta i Gminy Dolsk. Dolsk, czerwiec 2009. 39. Zło Ŝa surowców mineralnych. Baza Infogeoskarb. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

54

ZAŁ ĄCZNIK GRAFICZNY

MAPA PROGNOZY

55