AZKOITTIKO EUSKERIE Aizkibel beka SARRERA

Gizaldixetan zier, urtitan zier, moldaketak eta doinuk artzen jun da Azkoittiko euskerie. Gurasotatik semeta pasauez. AZKOITTIXE, euskeraz bizi izen da eta euskeraz bizi da. Amaren bularretan, etxe txokotan eta kaletan, elkar bizitzen, ikisi eta ibiltzea allau gean danok daukeu ze ikusixe gaur aur- keztean liburuxka onekin. Gure izetin, azkoittiar izetin, azkoi- ttiar izetin muñe deu euskerie. 1999.go urtin, Azkoittixe sortuzaneko 675go urte betetzin, Udalak beka bat sortu zun AZKOITTIKO EUSKERIE aztertze- ko. Lan au, letzaile, zure eskuten daukezu gaur. Lenengo pausue izengoa segurunez. Hasiera bat izetie espero deu. Pedro de Yrizar y Barnoya jaunak, azkoittiar jakintsu eta ospetsuak, azkoittiko euskeraz itzegitten duenak mundu zabalin, eitten dixo itzaurrie. Gure eskerrik beronak berorri. Euskerik izen dittu bai egoera beltz askuk, gaur zorionez, naiz eta bide luzie euki ondik normalizatzeko, aittortu ber deu, lan asko ein dala. Euskerie da gaur, Europak dauken monumento bizi berezixe- AZKOITTIKO EUSKERIE netakue eta beste batzun artin, azkoittiarrai esker. Aizkibel beka Danon eginkizune eta retue da, jakintasunen eta informazixun Azala: 11 artekimen. gizartin, geure izetie eta arrastuk ez galtzie. Mundure beire eta Argazkiak: Txurruka Etxea eta Udaleko fondoa. mundu berri ontan parte izetie, azkoittiarrak izeten jarraittuz. Maketazioa: FK. Inprimaketa: ZUBI. Azkoittiarrak esateun bezela, ZER GEA BA! I.S.B.N.: 84-931795-1-5. Deposito legala: SS-710/01. Nerea Zubizarreta Artetxe AZKOITTIKO Alkatie

Azkoittiko euskerie 3 Metodologia horrek baditu bere zailtasunak. Alde batetik, jende- arentzat grabagailuaren presentzia nahiko deserosoa gertatu da. Bestalde, transkribaketa egiterakoan Azkoitiko hizkeraren idatzizko eredu ezak buruhauste handiak eman dizkigu. Baina zailtasunak zailtasun, lerro hauen bidez eskerrak eman AURKEZPENA nahi dizkiegu etxeko atea ireki eta harrera goxoa egin diguten hainbat familia eta lagunei. Horien artean, eskerrik beroenak gure artetik joan diren Patxi Estra eta Candido Beristaini. "Axkoittiko" hizkeraren lan hau zuek, herritarrok, egin Lan honek Udalaren deialdi baten ondorioz egin zituen duzue eta zuen eguneroko erabilerak egin du posible. Gure hastapeneko urratsak. Bertan, Azkoitiko hitzen bilketa pro- asmoa xumeagoa izan da, biltzaile soilak izan gara. posatzen zen. Asmo horrekin bildu ginen hiru lagun eta Bidai hau guretzat, oso aberasgarria izan da, bai hizkun- kafetxoa hartuz proiektua prestatzen hasi ginen. ta mailan bai esperientzi mailan ere. Jendearen kontakizu- Jo genuen lehen atea San Jose Egoitzakoa izan zen. nen bidez Azkoitiko herritarren bizimoduan, ohituretan, Bertako bizilagunentzat hiru gazte grabagailu batekin ikus- jaietan, umorean... murgiltzeko aukera izan dugulako, pasa- tea ez zen batere ohikoa baina oso harrera ona egin ziguten. dizo eta istorio ugari ezagutuz. Ordundik gaur arte hartutako kafetxoak eta eginiko kilo- Azkoitiko euskara edo hizkerak suposatzen duen ibilbide- metroak asko izan dira. an, gurea lehen urratsa izan dela deritzogu. Ziur gaude dena ez Lan esparrua oso zabala izanik Azkoitiko hizkeraren dugula jaso, eta ez gogo faltagatik, denbora ezagatik baizik. argazki bat egitea nahi izan dugu. Bertan, bi urtetan egini- Jakina, liburua zuen eskuetara iristean, batzuei bitxia iruditu- ko elkarrizketa eta lanaren fruitua azaltzen dizuegu. ko zaiena, beste batzuei arrunta irudituko zaie, eta, falta diren Hiztegiaren oinarrian ahozko hizkuntza dagoen arren, ez hitz eta esamoldeak ezagutuko dituztenak ere izango dira, noski. dugu ahaztu izan nahi idatzizko hizkuntzaren lekukotasuna ere. Horregatik diogu, lan hau lehen urratsa dela. Beste nor- Gure metodologia, egokiak iruditu zaizkigun pertsonei baitek egindakoa oinarritzat hartuz luzatu edo sakondu nahi eginiko elkarrizketetan oinarritu da. Ondorengo lana elka- badu, biziki animatzen dugu. rrizketok transkribatzea eta aukeratzea izan da. Azkoitiko euskara aztergai izanik ezinbesteko iruditu zaigu esparru batzuei lehentasuna ematea. Horien artean honakoak daude: Vanesa del Castillo alpargaten mundua, jostunena, pilotariena, gazte eta umeen Jose Angel Romo euskara eta baserri giroko hizkera. Bakarne Giralt

4 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 5 Mutikoxkorra nitzenien oso rubixue nitzen eta Madriko Erretiroa (El Retiro) jute nitzenien jolasea, ñola euskeraz bakarrik itzeitte nuen danak uste zeben Noruegakue edo Sueziakue nitzela. Oiñ dala ogei bet urte, bi lantxo idatzi nittuen Azkoittiko euskerari buruz ["Disquisiciones lingüísticas azcoitianas". HITZAURREA Boletín de los Amigos del País, XXXVII (1981), pp.303-305]. Lelenguen saxatze nitzen erakusten nola, Azkoittiko euske- rie aztertuz, ikusi leiken gure errixe beti oso katolikue izen dala. Poz galantakin jakin nuen gazte batzuek ai ziela Jakiñekue da ñola euskaldunentzat saille dan errekin Azkoittiko euskerari buruz liburu bat eitten, eta esan ziebe- asteiezen itzek esatie. Derrior aurretik bokal bat ipiñi ber nien ia nai nuen liburu orrentzat itzaurrie idatzi, kolpea dixou. "El remedio" esateko aurretik e ipintzexou erremei- erantzun nuen pozik eiñgo nuela ta gusto aundixekin gañea. xue. "Ramón" esateko, Erremon. Liburu au oso ederki eiñde dao, egixez interesgarrixe da Bañe izen batekin beste moru batea jokatzen deu, Izen eta azkoittiar guztiok poz aundixekin egon ber deu bere aur- ori da Roke. Beintzet ni gaztie nitzenien ez genduen Erroke kezpenakin. Nere partez zorionak biotz-biotzez egilleei. esaten baizik Droke. Eta au zeatik? Ni erdaldun-berrixe naiz. Oso gazte nitzala erderaz jaki- Antxiñeko denboran, mundu guztixen, gaixotasun bildur- ttie derriorra izen nuen nere estudixuentzako, bañe aurretik garrixe zabaldu zan, pestie. Jentiek milleka iltze zien. euskeraz bakarrik itzeitte nuen, Azkoittiko euskeraz. Nere Merikuek alperrik saxatze zien, jaiki tte jo. Erremexoik iñudie Mari Joxepa, Errekalde basarrikue zan. Eta gure etxien etzeuen. Orduen azkoíttiarrak San Rokegana jo zeben esanaz: neskak beti azkoittiarrak zien. Ni mutikoxkorra nitzenien: Pilar Larrañaga (Olotzakue), Maria Arrieta (Ugertekue) - San Droke salba gaitzatzu! [Ugarte au erriko erteran Zumarra aldera zegoen, eta nik eiñ Euskeraz "honrado" esateko ondrau esaten deu, ta beti nuen mapan — oiñ Kontzejuen dagoena— ederki ikustea] eta aurretik n daonien d sartzeu. Orreatik Droken d orrek esan Ana Juaristi (Atanokue). ÁSanta aundixek laurek!. Zeruen nai du azkoittiarrak sarritten errezatzen zixobela San egongoiez seguru asko, oso goixen gañea. Drokei, gaixotason bildurgarri artan. Azkenien Roke geldiu Lelengo letrak Mixerikordixen ikisi nittuen, sor Dorotea zan, bañe Erroke ez. ta sor Soterakiñ ¡Auek ere santa galantak! Itxurie dagoenez San Droke ondo portau zan, eta arrez- Orreatik itzaurre eo "prologo" au azkoittiko euzkeraz keo, Andramaixen bigarrengo egune San Drokena zan eta eiñgot. Euzkera goxo au txikitten ikisi nuena da. Azkoittiko prozesixo ederra eitte genduen "Sansebastian" zier ta geo euskerie da neretzat maitteena. Aurresku famaue plazan.

6 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 7 Oiñ nere bigarren istorixe. Don Joakiñ, sasoe bateko Beste abarie azkoittiarrak asko maitte genduena zan Don parroko agurgairrixe zan, ta Erremon sankristaue. Ixtori au Domingo. Auskalo zenbat mutiikoxkor ta zenbat nexkakox- bixen arteko alkarrizketiei buruz da. kor sartu zittuen gonbentotan! Nik beiñ esan nixon Don Domingoi: Don Joakiñ urte askotan izen zan Azkoittiko parrokue. Mendeko lelengo berrogei urteetan jaixo giñen azkoittiar -" Zertako aiñbeste saxau gonbentotan sartzen? Gero guztiok bearek batiau giñuzen. erdixek erten eittebe." Ta don Domingok erantzun zien, arrazoi aundixekin. Egun baten Don Joakiñi akordau zikon gauze bat eiñber tzuela; zeoze laga zuela eitteke derriorkue zana, bañe etze- -" Bai, bañe beste erdixek gelditzeiez barruen!" kixen ze gauza zan ori. Bakarrik zekixen zeoze zala eitteke Orra or oraiñ gure etxien aurrien pasauteko ixtori ederra. geildiu zana. Ta pentsau zuen Erremon akordauko zala ze gauza zan ori eta gaña ordureko akaso eiñde eukiko zuela; Ascencio Cuende jaune gure etxe aurrien bizi zan. Gizon eta esperantza ortan esan zixon Erremoni: aundixe ta elegantie, beti dotorejantzitte zebillen eta konpit- tero famaue zan. Gaitzizena "Maltienpo" ipiñi zixoen. - Erremon, zeako zer ori zertu al dezu? Bere etxe aurrien, Errexilleneko etxie zeuen, eta eskiñen Bañe Erremon, Don Joakiñ bezela zeuen. Basekixen aste zan kale txiki bet Txakur-zulo esatezixoen tokire zijoe- zeoze laga zebela, eitteke, bañe etzekixen ze gauza zan ei- na. Oiñ eztao kale orren aztarranik; Toleneko etxie bota zebe- tteke geldiu zan ori, eta orrela erantzun zixon don Joakiñi: níen, kale ori txorittea juntzan. Oiñ plaza aundi eder bet dao. - Don Joakiñ, zeako zer ori obeto zertze ezpau, zertzeke Eskiñe ortan bertan egote zan gau gustixen Tolosako geldiuko da. [zertzeke ori Azkoiittiko inguruetako erri ba- antomobille. Au aubobus aundi bet zan. tzuetan esatebe, bañe toki geixe letan zertu gabe esatebe]. Goizero xeiretan puntuen autobus aundi orrek ertetze zuen, Orduen bazien Azkoittixen bi abare famauek. Bat zan Tolosaño juteko. Txoperra Felipe Errexil zan, nere anai Joakiñen Don Jose Otaño. Orrekin eiñ nuen nik nere lelengo komu- txikitteko lagune. Bere seme gazteena PNVen buru da oiñ. nixue Azkoittiko parrokixen. Sasoe artan automobill aundi auek abantau baño len Ordungo Andramaixetan, goizeko lauretan aste zien txafe- motorra berotu ber zeben,ta Felipe Errexillek ordu erdi ruek botatzen eta kanpaeik jotzen, kanpai danak batea: dundun baten, gutxienez, motorra eukitze zuen martxan izugarrizko zarra, dundun berrixe; ...ta kanpai bakutzek badu bere izena. burrunbadakin: Brrr...brrrr... Gero, bostetan txistulaixek. Xeiretan, dultzaiñeruek, Alako baten Felipe Errexillek top eiñ zuen kalien Zazpiretan, bandie. Ezin zeiken lorik eíñ.... Bañe don José Maltienpokin, eta esan zixon: Otaño gustoa zeuen ta esate ementzuen: - "Goizeko xeiretan aitze al dezu automobille martxan - "ÁAuek dittuk pesta ederrak! ipiñtzetanien Tolosa juteko"

8 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 9 Adarrien esan zixon eta pentsatze zuen, Maltienpok Alejandron aitte zana, Joxe Manuel, Aldako arotza zan, ta erantzungo zixola, dana asarraute: bere lagun, Juan Joxe Narbaiza, "Luzie ", aizkolari famaue- -"Txarri ori! eztiek lagatzen lo eitten" kin, bixek juntzien Sevillara. Etorri zienien galdetu zixoen Joxe Manuel ia nola jaten eta nola eraten zeben Sevillan. Bañe beste moru batea pasau zan. Maltienpok esan zixon: Erderaz galdetu zixoen Joxe Manueli eta onek erderaz "Bai, Felipe, egunero aitzeiat, oriñela txixez betetzeiat, erantzute zuen, Azkoittiko euskeraren kutsuekiñ: eta oien buelta erdixe eiñez, berrize lo eitteiat lasai, amarrak - Beber... bonitamente, pero comer... sin fundamento! eo ameikak arte, eta pentsatzeiat: Felipe gizajue ¡Oiñ Tolosaño junber...!" Itxurie dagoenez "tapak" ipiñiko zizkoen: plater txiki batzuetan, aizeitunek, almendrak eta abar. Ala ñola azkenien Maltienpok jo zixon adarra Felipei. Azkoittiko euskeriek bizkaieraren eragiñe du: guk esateu: Beiñ azkoittiar bat jun ementzan Bilboa bazka ederra ei- aixek ekarri debe eta gipuzkeraz ekarri dute da. Gaztiek esaten tteko asmuekín... eta baitte eiñe. Postrie nai zuen artzie genduen etorri diez eta zaarrak etorri die eta berriz ere esaten gen- erderaz "cuajada" esatebena eta Azkoittixen mamixe. [Beste duenien etorri diezela.(“que han venido"). Zaarrak esaten ziguen errixetan "gatzatue" esateixote mamixei] Enterau zan ixilik egon ai, "diezela" motorra dek. Sasoe artan Intxustiko mamixe erdaraz nola zan eta eskau zuen. fabriken motor eder bat ipiñi zeben "Diessel" alemana. - "Para postre miga" esan zuen. Nei gustatze ziten aitte-semiek alkarren kontra, xextran, Ogi pusketa aundixe ekerri zixoen, azala kendute. jartzie [jakiñe, broman, asarratzeke]. Guk esate genduen etorri nitxian, zaarrak berriz etorri nitxixian, eta baserrita- Oraiñ dala urte asko -gutxienez irurogei— Vicente Vial asi rrak etorri nitxetuan [nitxeluan eta oraingoko aldiko zetuat zan Azkoittiko itzek eta esaerak biltzen, bañe ustet ezerre eta abar izugarri garrantzi aundikuek diez Linguistíkari etzuela eiñ, beintzet nik dakittenik. Onegatik oiñgo liburu au buruz], Xextra oixen bittertez nik nai nuen aztertu oso ederki dator utsune ori betetzeko. Derriorkue zan. Vixentei Azkoittiko euskeraren aldaketak urtietan zier. aittu nixon "dunbela" itz azkoittiar netue zala. Bestalde, ema- kume bat aurdun zeuenien, esate giñon: Ori den dunbela! Gipuzkeraz subjuntibue nik ekarri dezadan da, bañe guk esateu nik ekarri daitten. Au bizkaieratik dator, bizkaieraz Azkoittiko ta Azpeittiko euskerak alde aundixe daukebe. subjuntibue dagidan da. Guk etorri dittuk esateu, Azpeittiarak etorri dituk. -t- hori bustitzeke. Gurie goxoague da. Ez al da egixe? Potentziala berriz gipuzkeraz dezaket da, bañe guk daiket eta leiket esateu bizkaierako dagiketik datoztenak. Nere Bestalde, guk esateu nik ekarri dixot [obeto egongo li-tzeke denborako neska gaztiek, - ondo akordatzen naiz—zeoze ekarri didxot idaztie], azpeitiarrak esatebe nik ekarri diddot. xelebre xamarra aitze zebenien, esate zeben: Nola leike! Azkenengo era au (diddot) Azkoittiko Arrieta-mendíxen ere erabikiltzen debe. Martitten egon nitzen Juan Ignacio Uria ta Pedro de Yrizar. Alejandro Azpiazu (Aldako) kin ango esaerak biltzen. Madrilen, 2000-X-29an.

10 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 11 BIOGRAFIA IRAKURLEARI Pedro Yrizar y Barnoya

Azkoitian jaioa 1910eko abuztuak 11an. 1. Hasieran Azkoitiko "-Xe" sonatua, "-jje" moduko bat Euskaltzaindiako akademikoa zen, edo hobeto esanda, bien arteko nahasketa bat. Herri 1947ko martxoak 28tik. horrek bereak dituen auzoetariko batzutan azken joskera mantentzen da, edo bien artean behintzat "-jje" nabarmentzen EHAE-RSBAP-eko kidea. da. Esate baterako, Martitte eta Olason jasotako hitzak buka- Doktore Injenieru Industriala. era hori daukate. Hala ere liburu osorako eredu nagusi bat Doktore Injenieru Geografoa. aukeratu dugu, kalekoa, eta hitz guztiak horren arabera eman Zientzia Ekonomikoetan lizen- ditugu. Horrela elkarrizketetan "Mandiyue" jaso arren, hitz tziatua Sari Bereziarekin. hori "Mandixue" bezela agertzen da, ondoren beste informa- zio iturri batzuen bidez aldaketa hau egiaztatu ondoren. Zientzia Ekonomikoetako Dokto- radutzako ikasgaiak gaindituta tesia 2. Ahozko hizkuntzan "h"a ahoskatzen ez denez eta gure aurkezteko faltan. lana ahoskotasunaren lekuko denez, ikusiko duzuen Ogasun Ministeritzako Injenieru moduan, hitzak eta adibideak "h"rik gabe papeleratu ditugu. Industriala. Finantza eta Zerga Ikuskatzailea. 3. Azkoitiko hizkeran "s" eta "z" hizkiek antzeko ahoskera dute. Hasiera batean, hitzez-hitz bereizketa hori egiten saiatu ginen, Moneta eta Tinbreko Fabrika Nazionaleko Banketxeko baina emaitz argi eta garbirik lortu ez genuenez, hitz guztiak eus- Bileteen Egitearen Arduraduna. kara batuko ereduan duten forma mantenduz eman ditugu. Injenieru Industrialen Goi Mailako Eskolako Ekonomia Irakaslea. 4. Antzeko zerbait gertatzen da "ts", "tx", eta "tz" rekin. Hiru kasu horien bereizketak askotan ziurtasunik ez izatera Ikerketa Zientifikoetarako Goi Kontseiluko Juan de la Cierva Patronatuko Ciencia Aplicada aldizkariaren erredaktorea. eraman gaituenez, euskara batuko eredu bateratuari heldu diogu, nahiz eta Azkoitian "ts"aren erabilera gutxienekoa Patronato beraren Racionalización aldizkariaren erredaktorea. izan beste bienarekin alderatuz gero.

12 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 13 5. Hainbat hitzetan "f" nahiz "p" aurki dezakegu, bai hitz A A hasieran baita tartean ere. Adibidez: apaixe- afaixe. piñe-fiñe. Horregatik, hitz horien kasuan bi sarrera eman ditugu Abanta(ra), abanta(r)ie. Abantada, abiada. "Nik arrapa- edo gutxienez bietariko nagusiena aipatu dugun kasuetan, tzemañat orrek eman ber din abantarie". beste erabileraren aipamena ere egin dugu. Abanzau, abanzaue. Aurreratua. "Bere edadeako naiko abanzaue zan eskolan". 6. Euskalki eta hizkera ezberdinetan gertatu ohi den moduan, gurean ere hitz berdin batek esanahi ezberdinak Abarkazale, abarkazalie. Alpargata egilea. "Abarka-zalin izan ditzake. Esanahi ezberdinetatik, batzutan, bereiziena dendan izen gaittun, gauze berrixek ikusten". aukeratu dugu edo gure ustez interesgarriena. Adibidez: Abarketa, abarketie. Alpargata. "Majiñe bat abarketa Buru aundi, buru aundixe. 1. Buru handia josittekue naun ni". 2. Ume jaio berria. Abarketero, abarketerue. Alpargata egilea. Ikus abarka- Lehen adiera hizkera gehientsuenetan antzerakoa izanik, zale. bigarrena iruditzen zaigu interesgarriena edo aipagarriena. Adar, adarra. 1. Zenbait animaliaren buru aldeko luzakina. 2. Zuhaitzaren enborretik ateratzen diren besoetako 7. Hitz berdinaren mugagabeko formatik mugatura pasatze- bakoitza. 3. Zakila. rekoan ere gauza aipagarriak ikusi ditugu: "-ue" amaiera duten mugagabeak, mugatuan "-o/-u" alternantzia erakusten dute. Adur, adurre. Zortea, zoria. Normalean zorte txarraren Horrek esan nahi du hitz bera bi era desberdinetara entzun dai- esanahia hartzen du. "Pasa dan urtin ama, oiñ atte, guk tekeela. Adibidez: Burue Ð Buro/Buru. Era berean, mugatuan daukeu adurre guk!". "-oi" amaiera duten zenbait hitzek, mugatuan "-oe/-o" alter- Afai, afaixe. Afaria. "Aspaldixen gaurko afaixen bezelakoik nantzia erakusten dute. Adibidez: Butroi Ð Butroe/Butro. ezteu bota". 8. Aurkitu dugun beste berezitasun bat honako hau izan Afai-lege, afai-legie. Gauza gutxirekin egindako afaria. "Ni, normalin, afai-legie eiñ da listo". da: "i" bokala konsonante sabaikari baten aurrean agertzen denean [-tt], [-ñ], [-x] eta [-ll] hitz bera bi eratara entzun Afai-paxara, afai-paxa(r)ie. "Dutxau, afai-paxarie eiñ da dugu: bokal hori zenbait kasutan ahoskatu egiten da eta belaxe nauk kalin berriz". Ikus afai-lege. beste zenbaitetan ez. Adibidez: aitte Ð atte, geixo Ð gexo,... Afaittea. Afaritara. "Axek onuzkeo afaittea jun die". Guk aukeratu dugun forma "i" duena izan da nahiz eta Afan, afana. Zerbaitetarako gogo handia. "Orrek izeteu tartean bestelakorik ikusi. ara juteko afana!".

14 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 15 A Afaneko, afanekue. 1. Afana erakusten duena. "Ni ona Aittu. 1. Entzun. "Atzo plazan bandie aittu nun". 2. Usain A afaneko etorri tte danak muturtute topatzie, ezta earra hartu. "Neure buruei, izerdi usaixe aitze zonat". ba!". 2. Pertsona bati buruz ederra dela adierazteko. Aixe, aixie. Harrokeria. "Ori aixie daukena orrek lanin asi "Bere illien tirabuzoiekin, rubia-rubia, preparaute jartze danetik". 2. harroa. zan, bere soiñekukin, afaneko bat zaeuen". Aixetute ibilli. Harrotuta ibili. "Azken bolaran aixetute Aga, agie. Egurrezko makila luzea. "Mutill orrek balon- dabil gure ori, edadin kontuk izengoie". tzezton jokau leike, agie aiñe lueze bada ta". Aixkirau. Adiskidetu, haserre egon ondoren lagun izan Agañ, agañe. Ardiak izaten dituzten arkakuso modukoak. berriro. "Asarraute al tzabiltze? Zeuretzat okerro! Gero Ikus arkakuxu. Ikus bakasta. aixkirau eiñ ber!" . Agoni kanpai, agoni kanpaie. Norbaiten heriotza iragar- Aixkire, aixkirie. 1. Laguna. "Amen al ao, aixkire!". 2. tzen duen kanpai hotsa. Senargaia edo emaztegaia. "Onuzkeo aixkiren bat Agoni, agonixe. Norbait hilzorian dagoenean. "Atzenengo izangozu, Bilbo alde ortan." egunetan makalik ta agonixen eon tzan". Aize ixkutu, aize ixkutue. Haizeak jotzen ez duen tokia. Agrarie. Baserritarrek Eusko Jaurlaritzari ordaintzen dio- "Amentxe jangoiau bokadillue, aize ixkutun". ten nekazal zerga. Aizko torradak. Ahiz eginiko ore frijitua. Ai, aixe. Ahia. Irina egosiz egiten den orea. Aizpetzako, aizpetzakue. Ahizperdia. "Nere aizpetzakue, Aide, aidie. 1. Norbaiten edo zerbaiten antza izan. "Nik gurekin bizi zan bolara artan". atten aide bat badezula esango nuke ba". 2. Gorputz Akaau. Berez hil. "Txakurre akaaute topau det goizin". barneko airea. "Miñekin nabil, eztakitt, aiden bat eo izangoa…". Akabaramos! Falta zena! Aidin. Airean. "Berriz eongo gaittun irekin bildurrez aidin". Akao ba! Falta zena! "Zeu ezpazea etortzen, akao ba!". Ikus akabaramos! Aille(g)au. 1. Heldu, iritsi. "Falta zinak e alleau die". 2. Aditzera eman, adierazi. "Etxie saltzeko asmue re aille- Akarna. Tortoloxaren alde bat. Ikus tortolox. au ziuben". Akaso. Beharbada, agian. "Ez natxion seguru, akaso azal- Aingeru, aingerue. 1. Jainkoaren mezulari eta zerbitzari dukoittun". gisa dabiltzan espiritu hutsak. 2. Umetan hiltzen dena. Akixo. Umeak beldurtzeko mamua. "Ez bazu lo artzen, "Oiñe jun da aingeru bat gure artetik". Akixo etorrikoa". Aiotz, aiotza. Aihotza. Igitaiaren antzeko tresna, baina txi- Akolitto, akolittue. Akolitoa, eliz mutila. "Parrokixen ako- kiagoa. Sasiak kentzeko erabiltzen da. litto izendekue da aure, majiña bat urte". Aittau. Aitatu, aipatu. "Ezkondu ber dunik ez du beintzet aittau". Akuerdun. Ikus gure akuerdun.

16 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 17 A Al(d)rebes, al(d)rebesa. Zerbaitetan iaioa ez dena. Algara, algarie. Barre oihua. "Jendin algarie Azpeittiko A "Alrebesa aiz ba moteil. Nola sinistu uan gezur ori!". plazatik aittu zala esatebe". Alasa. Sukaldeko apala, platerak eta ontziak gordetzekoa. Alkar artu. Elkarrekin aritu zerbaitetan, normalean beste Albandorratz, albandorratza. Orratz handia. baten edo batzuen kontra. "Kasoik ez, bi oxek alkar "Albandorratza ber omen diñabe eskolan josteko". artute zauden da". Alberdau. Albardatu. Alondiga, alondigie. Biltegia, batik bat ardoarena. "Erriko ardo lekue, alondigie, ta barrikak eote zin, andixek!". Alberretxiko, alberretxikue. Mertxika. Muxurkak baino handiagoa den fruta bat. Alper, alperra. Soroetan erabiltzen den tresna, harrizkoa eta zilidro formakoa, lurra gogortuta dagoenean jotzeko. Aldapa, aldapie. 1. Malda, aldatsa. "Egunero ixo ber iza- teu Sansebastiñeko aldapie". 2. Presako ura eramate- Alperrarri, alperrarrixe. Ikus alper. ko ubidea. Andapara. Eliz aurreko zubipean presa Alperrin egon, izan, bizi. Ezer egin gabe egon. "Alperrin zegoenean, hala deitzen zitzaion. bizi da, eun osue ezer eiñ gabe". Aldau. 1.Trukatu, aldatu. "Eon ai! Momentu batin erropie Alperrontzi, alperrontzixe. Oso alperra denari buruz aldau ber diñat". 2. Landareak landatu. "Egualdi ona esaten da. ettebau aste ontan porruk aldau berkottou". Altzar, altzarra. Saihetsaldea. "Beti eon oi da altzarreko miñez". Aldekotxe. Konparaketetan, egoera hobeagoa azaltzeko. Alu, alue. Interjekzio peioratiboa. "Alu ori! Nik arrapatzemaut!". "Aldekotxe bizi nauk oiñ!". Ikus igualekotxe. Ama. 1. Ume bat edo gehiago izan duen emakume edo ani- Aldemen. Alboa. "Eure aldemenin daonai galdeu berkoixon". malia emea. "Aman zai geldiuko naiz xeirek arte". 2. Ume Aldemeneko, aldemenekue. 1. Albokoa. "Zein da zure jolasetan, epaile lana egiten duena. "Zein da ama?". aldemeneko xelebre ori?". 2. Auzokoa. "Joxe ez altzan Ama/atte besotako, ama/atte besotakue. Ama/aitabitxi. zuen aldemeneko, zuen aldemenin bizi zana?". "Nere ama besotakue Miren da". Ale, alie. 1. Hazia. "Alie usteldu einzat". 2. Hainbat gauza- Ama/atte punteko, ama/atte puntekue. Ama/aitabitxi. ren zati biribil antzekoa. "Olakotxe txingor alie bota "Atte puntekuek erregalo ederrak eittetxit urtetan." Ikus zian". 3. Karta jokuan, puntuak adierazteko. "Jaso ama/atte besotako. alie!". 4. Banakoa. "Maxixatzenen azken alin eittexobe entrebistie". 5. Handia, neurriz kanpokoa. "Ori neska Amabiko aundi, amabiko aundixe. Ehizarako eskopeta. alie daona zuen txikiñe". "Amabiko aundixe artute or jute zan jaiero". Algadoi, algadoie. Algodoia. "Algadoizko alkonda ori gus- Amalaun, amalaune. Armiarma-sare, haria batez ere. tokue det". Ikus guata. Ikus kotoi. Amatzako, amatzakue. Amaordea, ugazama.

18 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 19 A Amazulo, amazulue. Beti amaren ondoan egon nahi izaten Andabide, andabidie. Kanposantuko bidea. "Andabidie A duen umea. "Bittorren umie amazulo earra dao einde". artu ta goratxuo daukebe baserrixe". Amen. 1. Kristau eta juduen liturgian otoitz batzuen buka- Andamaxo, andamaxue. Aldamioa. "Andamaxo gañin eran esaten den hitza. 2. Hemen. "Amen etorri zin eote zan lanin gure attitte, igeltsero ibilli zan da urte danak, famili guztixe artute". askun". Ames, amesa. Amets. "Gaur gabin e majiña bat ames eiñ Andapandango ibilli. 1. Adar joka ibili. "I andapandango al dittut". abil? Nei ez tik sartuko, e...". 2. Festa giroan ibili. "Oiñ e Ameto eman. Onartu, amore eman. "Koldok etzun onar- emen gatxabiltzen, kalin andapandango". tzen bea izentzala Mirenen motxila puskau zuna, bañe Andarikunin ibilli. Zoratu beharrean, batera eta bestera azkenin ameto eman ber izentzun, beai botatze zizko- ibili. "Zure atte au dala ta ez dala, andarikunin ibilli naiz ben kulpek eta". egun guztixe". Amona mantangorri, amona mantagorrixe. Marigorrin- Andera, anderie. Panpina, andrakila. "Olentzerok andera goa. Gaina gorria eta zazpi puntu beltzekoa duen in- berrixe ekarri dit". tsektua. "Amona mantangorrixe azaldu ezkeo, eurixe Andi aurkixek. Haundienak. "Ganbarie garbiu gendun ta izete zala esate gendun txikitten". andi aurkixek beintzet kendu giñuzen". Amor ederreko, amor ederrekue. Maitakorra. "Pareja ori Andiki, andikixe. Handikerian ibiltzen dena. "Beti izen da ziero amor ederrekue da". andikixe, ta oiñ dirue daukela, geixo". Amorrau, amorraue. Zalea, joera handia duena zerbaite- Andra, andrie. 1. Emakumea. "Makiña bat andra zabiltzen tarako. "Jone amorraue da liburu letzen". kantun". 2. Emaztea. "Andrie ta bixok jun giñen bazkaire". Amorraute. 1. Haserretuta. "Oiñ e bazun kejie, or jun da Anea, aneie. Anega. Pisu neurri zaharra, 48 kg. amorraute". 2. Gogo biziz. "Kalea erten orduko taberna zuloa juteie amorraute". Anerdiko, anerdikue. 24 kg. Amorrazi. Amorrua eman, eragin. "Ezizu geixo amorrazi, Angulero, angulerue. Integristen artean izaniko barne zati- kixkeldute nabil da!". keta baten ondoren alderdi bateko jarraitzailea. "Integruak beren artean asarreren bat izan zuten eta Amortzau. Gosaldu. "Gaur goizin presaka ta amortzau alde batetik soperuak eta bestetik buruluxeak edo angu- gabe aldein diñat etxetik". leruak gelditu ziran banatuak". (Nemesio Etxaniz, 1992). Amortzue, amortzu. Gosaria. "Goizero elkarrekin artze Anime, animie. 1. Arima. 2. (Emakumeekin bereziki) deu amortzue". Odolik gabeko pertsona isila eta ahula. "Animie beze- Anaitzako, anaitzakue. Anaiordea, ugazanaia. "Gure lakue da neska ori, emateu eozein momentuten eroiko- anaitzakue Ameriketa jun tzan artzai". ala". Ikus mistika tulisabelika.

20 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 21 A Anka joko, anka jokue. Ihes egin. "Arek ibilli zian anka Ao, aue. 1. Ahoa. 2. Zubiaren ahoak. "Jausoroko zubixek A jokue ikusi gendunin". bi aho iguel zeuzken". Anka miñez ibilli. Herrena eduki. "Gure ardi ori astetan Aoka, aokaie. 1. Ahoa janariz beteta dagoenean. dabil anka miñez". "Ixkutaizak aoka ori!". 2. Gehiegikeria, handinahikeria, birao hotsa. "Ori dek aokaie ori bota dekena!". Anka(g)aiñ, anka(g)aiñe. Oingaina. "Deportiba berrixen sokak ankaañin miñe emateibe". Aopeka. Ahots isilean. "Beti aopeka ai zea ta etzatzu eze entenditzen". Anka-motza. Hanka bakarra. "Gure Fermin mutil zarra anka-motza geldiu zan gerran". Aori, aorixe. Ahoria. Herpesa. "Ankatan aorixe omen dauke". Ankagorri, ankagorrixe. 1. Ume jaio berria. "Nun dabil gure ankagorrixe?". 2. Itsaskia. Otarrainska, ganba eta Aotik aittu. Ez entzun. "Ik ze, aotik aitzealdek ala?". horrelakoak. "Ankagorri batzuk eskaukoitteu asteko". (Esaera bezala erabiltzen da eta beti galderetan). Antijo, antijuk. Betaurrekoak. "Nik betittik ibiltzeittut anti- Apai, apaixe. Afaria. Ikus afai. "I jun aurretik, apai koxkor juk, eztet ondo ikusten da". bat eiñ berko diau ba?". Antiueleko, antiuelekue. Aspaldikoa. "Antiueleko kotxin Apajo, apajue. Aparejua. Pertsona bihurria, trastoa. "I aiz erakusketie dao Loiolan". i apajue!". Ikus Arraxe izen. Antoja(g)arri, antoja(g)arrixe. Nazkagarria, aspergarria. Apapa. 1. Umeen hizkuntzan, kalea. "Apapan al zabil- "Ene! Antojagarrixe aiz ba!". tze?". 2 Pikutara joan. "Jun ai apapa!". Antojue eman. Nazka eman. "Ikusitte bakarrik antojue Apartaute. Dibortziatua. emate zin tipo orrek". Apenas. 1. Normalean baiezkoan, "berehala" esanahiare- Antuxun, antuxune. Antosin, metalezko katilu kirtenduna. kin, ezezkoa adierazteko. "Apenas inor etorrikoan". 2. "Artu mendireko antuxune motxilikin batea". Gutxi. "Apenas ezer aurreau deun". Antxintxikalai, antxintxikalaixe. Korrikalaria. "Antxintxi- Apitte. Iaioa. "Aure bai zala apitte... bandie dirijitzen". kalai bakoitze bere laguntzaillie ingurun tzula jute zan Aplikau. Gertatu, suertatu. "Ikusiko ez gendun ba, antxe bire osun". aplikau giñen da!". Ikus portunau. Antxintxike. Korrika. "Aure ikusitte, antxintxike eittie nai ta Apo, apue. Txerri ar zaharra. ezin mobiu sustun sustukin". Apona. Tortoloxaren alde bat. Ikus tortolox. Ao bero, ao berue. Hizketan gehiegizkoa. "Ao berue aiz Apopillo, apopillue. Ostatu hartuta dagoen pertsona. ba, ori zeñek sinistukoin ba!". "Billarrealen lanin eon giñen bittartin, axen etxin eon Ao zikiñ, ao zikiñe. Biraoak sarri esaten dituena. giñen apopillo".

22 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 23 A Apro(b)a, apro(b)ie. Froga. "Pelota onekin aprobie eitte- Arena, arenie. Hondartzako hondarra. "70 urtekin zapaldu A kotan nao". nun lelengo aldiz arenie, illobakin junde plaire". Aproau. Probatu. "Pelota berrixe aproau ber deu gaur goi- Argi eiñ, eman. Ironiaz, "ederki eman" esanahiarekin era- zin Kontsejupin". biltzen da. "Argi eingou arek ainbeste ume artin". Apropos. 1. Nahita. "Apropos eiñ diat". 2. Txantxetan. Argiinder, argiinderra. Elektrizitatea. "Gabonetan argiin- Apropostako, aprostakue. Gezurretakoa, baliorik gabekoa. derrik gabe eon giñen gau osuen". "Kromo onek eztu balixo, apropostakue da". Argizai, argizaixe. Erleei darien gai horixka, egurrari eta Apropostan. 1. Nahita. 2. Txantxetan. "Apropostan esan altzariei emateko eta kandelak-eta egiteko erabiltzen dizut gezur ori". Ikus apropos. dena. "Leno, sapaturo, etxin argizaxei emate zan lurre Apuntei, apuntexe. Punteria, begi ona. "Orrek zaukeik garbitzeko". apuntexe, beti asmatzeik bere eskopetikin". Argizaxe eiñ. Zerbaiti argizaria eman. "Entradan ta transi- Aragi etena. Giharra etetea. "Fuelin ai nitzela aragi etena tun argizaixe einde dao". eiñ tzat". Ari-joko, ari-jokue. Ahari burruka. "Ari-jokue ikustea jun Arako. Halako. Normalean pertsona ezaguna izaten da. diz Azpettire". "Arako sartze al tzan etxea, dierka ekitte zin". Arire plantxau. Gaztelerazko "planchar al hilo". Arbazta, arbaztie. 1. Adar xeheak. 2. Ura aurkitzeko era- Arixe. Kiribila. "Tornillo onek arixe galdute zaukeik". biltzen den kako itxurako adarra. Arjo, arjue. Sagarrak barruan edukitzen duen arra. "Sagar Arbaztadun, arbaztadune. Ura bilatzen duen pertsona. oxek arjuek jota zaudek onuzkeo". "Gure garaxen, arbaztadune ibiltze zan ur potzu bille." Arkakuxu, arkakuxue. Arkakuso, kukuso. "Txakurrei Arbi, arbixe. 1. Sustrai mamitsuko baratze landarea. "Gaur goizin jaiki ta arbi jasotzea jun naiz beixei jaten arkakuxuntzat kollarie erosi nixon Donostixen". emateko eun batzuten". 2. Alaia. "Maria bai dela per- Arkazta, arkaztie. Urte batetik bira bitarteko ardi gaztea. tsona arbixe, beti parrez ai da". "Arkazta ori re anka miñez dabil aspaldixen". Arda(g)ai, arda(g)aixe. Zuhaitz batzuen gerrian, pagoe- Arkea. Ardia arreske dagoenean. tan batez ere, hazten den onddoa, sua egiteko eta erretzeko erabili izan ohi dena. "Etxe arek ardagaixe Arkume, arkumie. Hiltzeko lagatzen den ardi gaztea. Ikus bezela artu zun sue". bildots. Ardae, ardaxe. Iskanbila, zarata. "Patxik eta Anttonek atzo Armarma sare, armarma sarie. Armiarmak insektuak pelota kontun itz eitten asi ta azkenin asarraute ikeraa- harrapatzeko egiten duen sarea. "Ganbarie armarma rrizko ardaxe euki zeben". sarez betata eotea beti".

24 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 25 A Armato, armatue. Azkoitiko prozesioetako soldadu erro- Arrautze loka, arrautze lokie. Arrautza ustela. A matarra. "Imanolek, urtero ertetzeu armato". Arraxkau. Benturatu. "Pelota oixetan arraxkau eiñ ber da". Arra, arraie. Marra. "Arra ortatik ez pasatzeko esandiube". Arrebatzako, arrebatzakue. Arrebaordea. "Bere arreba- Arraixe izen. Badaezpadakoa. "Ori dek arraixe!". Ikus tzakukin urtetan eztu itzik eiñ". apajo. Arrezkeo. Ordundik. "Aktuaixo ori arrezkeo, koruk tare eindebe". Arrallau, arrallaue. Ogia. "Ogi arrallaue ekarri zu, kroke- Arri, arrixe. 1. Harria. "Arrixe bota ta leixue puskau gen- tak preparatzeko". dun". 2. Txingor gogorra. "Arrixek batza guztixe ondau Arrantza, arrantzie. Astoaren orroa. "Gure astun arrantzie digu". 3. Zoritxarra, kaltea. "Au den arrixe etorri zakune auzoko beste puntetik aitze zan". aure etxetik jun dan ezkeo!". 4. Haxis harria. "Bixontzako moroko arrixe pasau dibe". Arrantzu, arrantzue. Arrainak harrapatzea. "Dukeko erre- kan ibiltze giñen arrantzun". Arrike bota. Amorratute zerbait botatzen denean. "Telefonue arrike bota zun". Arraska, arraskaie. Lerroa. "Idazlaneko lenengo arras- kaien titulue idatzi ber da". Arrike ibilli. 1. Harri botatzen ibili. "Beti beste auzokukin arrike ibiltze giñen". 2. Pelotan jokatzeko era bat. Pelota Arraska, arraskie. Garbiketak egiteko aska. Fregaderoa. jo beharrean eskuan hartu eta txapa gainera botatzen "Gure etxin daon arraskie etzan bakarrik platerak gar- da. Bestela, esku pelotaren arau berberak ditu. bitzeko ibiltzen, erropak e antxe garbitze zin". Arrimau, arrimaue. Dantza heldua. "Musikeruei arrimaue Arraskau, arraskaue. Benturatzen den pertsona. "Oxek eskatzea jun da". arraskauek zien, gu ez giñen tabernan sartzen geizki ikusitte zaolako garai artan". Arrimaute. Juntatuta. "Urtetan arrimaute bizi izen giñen ta geo ezkondu". Arrasta, arrastaie. Urradura. "Txikitten bizikletatik eroi ta eundoko arrastaie eiñ nun belaunin, ondik markie or Arritxontxor, arritxontxorra. Harritxirria. "San Juneko dauket". fuel kanpue arritxontxorrez beteta dao". Arrasto, arrastue. 1. Aztarna. "Txakurrek odol arrastuei Arrixkau. Benturatu. Ikus arraskau. segiu zixon". 2. Lurrean egindako ildoa. "Bizikletak Arro, arrue. Harroa. " I aiz arrue!". pasau dizelako dao emen arrasto au". Arroba, arrobie. Arroba, hamabi kilo eta erdi. Arrastun sartu. Bide zuzenean sartu. "Bazan garaxe gure ori arrastun sartzeko, kostau zikon bañe". Arroputz, arroputze. Harroa. "Oi baino pertsona arropu- tzoik eztet ezautu nere bizixen, beti bere diruatik itz ei- Arrautze koxkau, arrautze koxkaue. Pitzatua, kolpea tten ai da". Ikus arro. duen arraultza. "Diruik ez gaukegendunantzat arrautze koxkauek izete zin". Artaganbara, artaganbarie. Artoa gordetzeko mandioa.

26 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 27 A Artamoruz. Edozein moduz. "Presaka ibilli giñen ta lanak Ata. 1. Atera. "Ataiztek sei zurito pute!". 2. Futbolean alboeta- A artamoruz bukau re bai". tik erdialdera egindako pasea. "Ataik baloie azkar!". Artesne, artesnie. Ardi esnea. "Plazaberduran artesnie Atala. 1. Zatia. "Inglesin bakarrik lenengo atala ikusikou". artu ta bale naiz". 2. Fruta atalgarri baten zati bakoitza. "Naranja atal bat Arto, artue. 1. Artoa. 2. Artairinaz egindako ogia. "Gure emango al dizu?". 3. Sakona ez den platera. "Ataizu etxin len beti artue jate zan". plater sakonak ta atalak". Artojoixe. Artaburuak jotzeko tresna. Atezai, atezaixe. 1. Sailak isteko ateei deitzen zaie. Artxango, artxangue. Aste Santutan, santuak eramateko "Azkenak atezaixe itxi!". 2. Mendiko hesietako pasoa. erabiltzen den haga sendoa. "Atezaixe gañetik pasau giñian beste aldea juteko". Artxara, artxarie. Behiei jaten emateko saredun aska. "Belar parduk ekarri artxarie betetzeko". Atezie. Ikus atezai. Aska, askie. Abereei janaria jartzen zaien kaxa-moduko ontzia. Atsalde, atsaldie. Arratsaldea. "Atsaldeako gerau naiz". Aspel, aspela. Gurdira jasotzeko eskuareak eta hankaz Atte. Aita. "Ikusikok atte etortzeanin!". lagunduta egiten den belar pilo betea. Attetzako, attetzakue. Aitorde, ugazaita. Astakerten, astakertena. Astapotroa, majaderoa. "I ze astakerten aiz moteill!". Attezulo, attezulue. Beti aitarekin egon nahi duen umeari esaten zaio. Astanaparrei, astanaparreixe. Baztanga. Ikus naparrei. Attitte mendikoteko, attitte mendikotekue. Kakarraldoa. Astapaola, astapaolie. Ahoz esaten den astakeria, aho- kada txoroa. Attitte. Aitona, aitita. "Aittittekin ibilli nitzen lelengo aldiz Astapotro, astapotrue. Astakirten, majaderoa. trenin, Loiolaño jun giñen". Astegun buruzuri, astegun buruzurixe. Asteko barruko Atxakar, atxakarra. Hatz txikia. "Atxakarrakin sakau ber eguna. "Astegun buruzurixen jute zin axek kanpoa afaltzea". dezu a letra ordenadorin". Astelen, astelena. 1. Asteko lehen eguna. 2. Biharamuna. Atxakarren, atxakarrena. Hatz txikia. Ikus atxakar. "Atzo apaixe euki giñenan ta amen natxion astelen galantakin". Atxiki jo. Pilota helduta jo, hartu eta bota. Astorau. Norbere onetik irten. "Ez takitt ego aizie eo zer Atxo paolak. 1. Marmarrak. "Oiñ e ai dittuk oxek taberna dan, baiñe ziero astorau da". zulun jarritte atxo paolan". 2. Lelokeria. "Atxo paolaik Astoraute. Bere onetik aterata. "Txakurre dana astoraute ezizan bota!". dao aspaldixen".

28 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 29 A Atxo, atxue. 1. Emakume antzua. 2. Emakume heldua. Atzaparka, atzaparkaie. Atzamarkada. "Asarratzeanin, A Gehienetan "zahar" izenlaguna duela atzetik. "Atxo zar dale, arrapatzeunai atzaparkaie". orrek esan tzik". 3. Neska-laguna. "Etzakiat juteik izan- Atze-aurrerie eiñ. Joan-etorria egin. "Guk sapaturo ei- gotan, nere atxuei esan berkozoat lelengo". 4. Neska tteiau baserrire atze-aurrerie". "Elizkizun luzeak ziran gaztea, ederra dagoenean. "Ori atxue billau duna orduko zinerik ederrenak, eta Loiola-aldera atze-aurre- Mikelek!". ra egitea (ala esan ohi da joan-etorria Azkoitian), jai Atxulo. Tortoloxaren alde bat. Ikus tortolox. arratsaldeko entretenigarririk aundiena". (Nemesio Etxaniz, 1992). Atxumurke eiñ. Atximurka egin, zimiko egin. Atze-bikotxa. Ipurtandia. "Ardi au bai daola atzebikotxa!". Atxumurke, atxumurkaie. Atximurra, zimikoa. "Umik Atzea. 1. Berriz. "Aldein da atzea etorri zan". 2. Atzera. atxumurkaie eintzin zaitzen ai nintzela". "Botaik atzea kotxe ori!". Atxur, atxurre. 1. Soro eta baratzerako tresna. "Zuluk Atzelai, atzelaixe. 1. Pelotan, atzeko koadroetan jokatzen atxurrekin eingotteu". 2. Bizarra kentzeko makina ez duen pelotaria. 2. (Iraingarria, gizonezkoekin soilik) elektrikoa. "Naixo det bizerra atxurrekin kentzie". 3. Atzelaria, homosexuala. Mozkorra. "Ori atxurre daukebena bi oxek". Atzena. Azkena. "Asko zaxau arren, atzena allau zan". Atxurre arrapau. Mozkorra harrapatu. "Ori atxurre arra- (Atzena eta azkena, biak erabiltzen dira). pauko zuna, ardo goxo ori dana eran bazun". Atzik. Ipurdiak. "Atzik ta aurrik, ziero gizendu zaizko". Atxurtu. 1. Atxurrarekin lur sail bat harrotu. "Gaur lurre Aulki, aulkixe. 1. Eserlekua. 2. Behiak jeisteko erabiltzen ondo atxurtu diau ta bier landauko txiau landau berre- den eserlekua. "Aulkixen nik beixek jeizteittut, eta sillan kuk". 2. Mozkortu. "Gaur gauin e atxurtute ibillikoa". 3. bazkaldu eittet". 3. Aulki luzea. Ikus silla. Zerbait ondo aztertu, arakatu. "Ximonen geroko bizi- tzan sakonago atxurtzeko, Azkoiti-Azpeitietako giroa ta Aure. Hura. (Aure eta are, biak erabiltzen dira). "Aure bai aidea erakutsi nai genituzke". (Nemesio Etxaniz, 1992). zala mutil earra". Aurrea jun. Frontera joan. "Gerrie etorri zanin, axek Atzamar, atzamarra. Eskuko hatza. "Kenduitzak atzamar aurrea jun tzin". oxek nere gaiñetik!". Aurreako laa. 1. Gerorako utzi zerbait. "Lana aurreako laa Atzapar, atzaparra. 1. Zenbait piztiaren kako-azazkal zorrotz gendun". 2. Ganadua hazteko utzi. "Bei au aurreako eta gogorra. 2. Pertsonen eskua, handia denean. "Atzapar laako deu ta beste au matadeire emangou". oxekin beintzet ondo eutsikoxo umiei". Aurrerau. 1. Aurreztu. "Nik gaztetan oiñ baiño diru gexo Atzaparka eiñ. atzamarkada egin. "Katakumie artzen aurreratze nun". 2. Aurreratu. "Diru bat aurrerau dixo- saxau ta atzaparka eiñ tzin". bet langilliei".

30 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 31 A Aurrik. Aurreak, bularrak. "Aurrik operatzie erabai diñet". B Auspez. Behera begira etzanda egon. "Ni plaxen beti aus- B pez eote naiz, bestela erre eitte naiz da". Baba beltz, baba beltza. Baba mota bat. "Baba beltza Auzixen ibilli. Balantzan ibilli. Kili-kolo. zauen earra plaza berduran". Aza gorri, aza gorrixe. Lonbarda. "Plaza berduratik aza Baba gorri, baba gorrixe. Baba mota bat. "Aurtengo gorrixe ekarri ber det". babajanin, babagorrixek neuk ekarrikotxiñat". Azal, azala. 1. Gorputzeko azala. "Urtik pasaute re azal Baba zuri, baba zurixe. Baba mota bat. "Baba zurixe fiñe zauken gure Anttonik". 2. Ez sakona, urria. baiño naixo bestik aukeran". "Azaleko kontukin zabiltzete beti". Baba, babie. 1. Leguminosoen familiako baratze landarea Azaostro, azaostrue. Tontolapikoa, artaburua. "I ze aza- 2. Larruazalean sortzen den handitu urtsua eta ondo- ostro aiz!". rengo gogorgunea. "Mendiko bota berrixek kriston Azkarri, azkarrixe. Legamia. "Zenbat azkarri botatzeixo- babie eindibe bietz potolin". zue ogixe eitteko masiei?". Baiba? Baietz? Espero dugun erantzuna baiezkoa dene- Azkordiñ, azkordiñe. Ospela. "Negun bietzak azkordiñez an. "Gurekin etorriko zeala? Baiba?" beteta eukitzettut". Baikutz, baikutze. Kalte egiten duen aberea bahitu, gero Azpantar, azpantarra. Zaku edo oihal zaharrez egindako jabeak kalteak ordain ditzan. "Beeko baserrikui baiku- polaina modukoak. tze eindixobe". Azpixek atea. Ganaduari bere egitekoak garbitu. Baillera, baillerie. 1. Auzoa. "Martitte bailleran bizi die "Ganauei azpixek ateatzeko ordue dek oiñ". axek". 2. Harana. "Urola ballerie earra da gero!". Azpixek eiñ. Ganaduari ohea prestatu. "Ganauei azpixek Baitte. Baita ere. "Mendire jutea baiñe baitte plaire". eiñ da kalea nitxin". Bajiña bat. Asko. "Bajiña bat pertsona zan atzoko entierrun". Azpizar, azpizarra. Eskuetako azazkalen inguruan altxa- Bajiñe bat. Asko, ugari. Ikus majiñe bat. tzen den azala da. "Arratsaldin bietzetako azpizarra Bakaillau, bakaillaue. 1. Arrain mota bat, bakailaoa. "Atzo kentzen eon naiz". arrandeixen bakaillaue erosi gendun prezixo onin". 2. Aztarran, aztarrana. Aztarna, arrasto. "Nun dabillen azta- Heroina. "Orrek bakaillauei emate ziok latz". 3. Musika rranik ez tauket". mota. "Oingo gaztik bakaillaue besteik eztu aitzen". Aztarranik ez! Ideiarik ere ez! "-Nun tzabillek Iñazio? - Bakasta, bakastie. Ardiek izaten dituzten arkakusoen Aztarranik ez!". moduko zomorroa.

32 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 33 Bal(t)sio, bal(t)siue. Dantza lotua. "Balsiun eittezunak mul- Barruko erropa, barruko erropie. Aldagarria. "Amak mediku-

B tie zauken ordun, bakarrik sueltun eitte zan". na juteko, barruko erropa berrixek erosi ditxit". B Baldar, baldarra. 1. Traketsa. "Ni oso baldarra izen nauk Barruko estimintze. Nahigabea. "Barruko estimintzek beti kirola eitteko." 2. Borra handia. "Mandixotiken eka- eztitt lorik eitten lagatzen". rri zu baldarra". Barruko, barrukue. Negutegiko produktua. "Letxugie uda- Baldinbaitte. Baldin baitere. berrixen kanpokue eotea, ta oiñ, negun, barrukue". (Barro ere erabiltzen da). Baleko, balekue. Nahikoa edo konforme egoteko modukoa. "Ori ez nian ber, baiñe momentun balekue dek". Barruko-tristura, barruko-tristurie. Gogorik eza, malen- konia. "Ez tauket jateko gogoik, barruko tristurie dauket Banaute. 1.Dibortziatuta. 2. Separatuta. "Daoneko banau- eztakit zeatik". te ezbazaudek, asmukin bai beintzet". Bastante. Nahiko. "Bastante gustoa geldiu die". Banauteko, banautekue. Dibortziatua, apartatua. "Bere gurasuk aspaldi banautekuk dittun". Ikus apartaute. Bat bittea. Erdibana egin, batez ere edariekin. " I! Zerbeza bat bittea ataizak!". Bapo. Nahikoa, ondo. "Bapo bazkaldu diau gaur". Batu. Bildu. "Bazkal ondoren tomatik batu ber ditteu". Barik eldu. Flatoa. "Barik eldu ezkeo, arri bat artu eskun ta ikusikozu ze azkar pasatze zatzun". Batzu(b)i, batzu(b)ixe. Baratzuria, berakatza. "Batzuixe beintzet bota dixo!". Barra, barrie. Pertsonek izaten duten ikutu berezia. "Ori barrie daukena orrek!". Bazparere. Badaezpada. "Bazparere ogi geixo ekarri diñat". Barra-barra. Ugari, asko. "Onek dirue barra-barra gastatzeu". Be(g)i-zorruk. Begiaren azpian gertatzen den ubeldura. "Ez det lo gutxi eiñ baina kriston bei-zorruk dauzket". Barratsu, barratsue. Xelebre aldiak izaten dituena. Be(g)i-zulo, be(g)i-zulue. 1. Begiaren azpian izaten den Barren. 1. Praka beheak. "Praka barrenak moztea eman orban iluna. Ikus be(g)i-zorruk. 2. Jostorrotzaren zuloa. dittut". 2.Baina. "Ointxe jun ezta barren!". 3.Barrualdea. "Nere bistikin eztiñat asma-tzen arixe bei-zulun sartzen". "Barrena bero bero einde bukau nun". Be(g)i-zuluk. Begiaren azpian gertatzen den ubeldura. Barriñoi, barriñoie. Plastikozko ontzi handia, taberberna- Ikus be(g)i-zorruk. riek erabiltzen dutena. "Barriñoie boteillaz beteta dao ta guazen ustea". Be(g)iondoko, be(g)iondoko. 1. Kolpea. "Atzea beire nitxi- juan ta jirautekun kriston beiondokue artu nian atikin". 2. Barriñoiek eiñ, barriñuk eiñ. Barreñoetako ontziak antolatu. Kolpe baten ondorioa, ubeldura. "Kolpin ondoren kriston "Tabernie itxittekun barriñoiek eingo ditxiau". beiondokue geldiu zitenan".

34 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 35 Be. Gabe. "Oiñe, ezer be geldiu gea". Belaunburo, belaunburue. Belauna. "Kolpin ondoren, B Bebarro, bebarrue. Portala, ataria. "Bebarroko giltzie belaun burue dana aundittute gerau zako". B galdu det". Belaxe. Segituan. "Belaxe ekarrikotxiñat ire erropak". Beirazun, beirazune. 1.Nork berak daukan begirada. Belina eiñ. Nonbaitetik, batez ere tabernatik, ordaindu "Mikelek oso beirazun zorrotza dauke". 2.Norbaitek bes- gabe joateari deritzo. "Orrek leku danetan belina eitteu, teari botatzen dion begirada. "Denbora osun mutil are diruik eztaukela esan ta, ala!". zure beire euki zendun, kriston beirazunek bota zitzun". Beltzak. Kartetan, txota, zaldia eta erregea. "Ik partitzena- Beire. Begira. "Esamiñetan albokun beire eote zan aure". nin, beti beltz mordue emateizten". Bekatxo, bekatxue. Begi inguruan sortzen den garagar Belue, belo. Zazpiko urrea. "Belue tokau ezkeo eskoban, alearen tamainako handidura. "Bei ingurun bekatxo punto bat geixo". pillue erten zaizko". Bendabala, bendabal. Hormak izerditan uzten dituen hai- Bekoki, bekokixe. Kopeta. "Beniton bekokixen pelotan zea. "Bendabala etorri zan eta bebarruko pareta dana ibilli leikeu lasai, kriston aundixe dauke". (Gaur egun blai einde laa ziun". gazteen artean kopeta ere asko entzuten da). Bentana, bentanie. Leiho txikia eta kristelik gabekoa. Bela. 1. Oraintxe bertan. "Bela etortzekue da". 2. Ezta Gehien bat baserri giroan erabiltzen da. "Bentanatik pentsatu ere. "Jakin banu, bela jungo nitxian!". ostro mordo bat sartzeie aizie eitteunin". Belar, belarra. 1. Belarra. "Aurten ez du euri asko eiñ ta Beñipein. Behintzat. "Beaxek etzin ixotzen, baiñe nere gure zelaixen eztao belar askoik". 2. Letxuga. "Tomatie semie bajatzen zan beñipein". (Beñepein eta beñipein, ez. Baiñe belar pixket jangot". 3. Marihuana. "Ori bela- biak erabiltzen dira). rrakin arrapau dibe". Ber. 1. Behar. "Diru geixo ber det aste ontan". 2. Nahi. Belar-ondo, belar ondue. Lehortutako belarra, ganadua- "Pusketa bat ber al dek?". rentzako janari gisa erabiltzen da. "Bittuteko belar- Berau. Zerbait uretan luzaroan eduki. "Narrue berau eitte ondue gelditzea or". zan". Belar-pardo, belar pardue. Lasto-zama. "Belar-parduk ekarri Berde, berdie. 1. Kolore bat, berdea. "Jertse berdie erosi berkottou beixentzat, jatekoipe gelditzen ai die ta". du". 2. Belarra. "Laster berdie jasotzen hasi ber deu, Belar-zulo, belar zulue. Belarra gordetzeko lekua. "Oiñ ai gea uda badator da!". Ikus belar 3. Letxuga. "Udan berdie urrengo urteko negureko belar-zulue betetzen". baino jateko ederroik ezta eoten".

36 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 37 Berdekei, berdekexe. Lizunkeria. "Juan, berdekei geixo Betie izen. Zentzuduna, gehienetan ezezkoetan eta gal- deretan erabiltzen da. "10 metroko alture batetik 100 B ezizak esan!". B pezeta truke salto eiñ dekela? I ez aiz betie, moteil!". Bereki, berekixek. Elkarrekin ondo doazenak, ondo kon- binatuta. "Belarrittekuk eta eraztune berekixek errega- Betortz, betortza. Ebakitzeko hortzen eta aurreko hagi- lau dizte nere kuttunek". nen arteko hortza. "Betortzak ertetzen ai zaizko ta kalenturikin dabil". Berko. Beharko, zer erremedio. "Dantzie akabau ta, trote etxea! Berko!". Bezin. Konparatibetan, bestearen tokian. "Nik zure bezin ez nuke eingo". Berna ezur, berna ezur. Hankezurra. "Fuolin jokatzen Bezperak. Otoitz orduetako bat, arratsaldean esaten dena. majiña bat berna ezurreko artutekue nauk". Bi bittea. Bi biren kontra. "Apustue bi bittea". Bertan Bilbo! Zerbaiten handitasuna edo edertasunagatik txundituta gelditu. "Je! Earra dek! Bertan Bilbo!". Bialdu. 1. Bidali. 2. Bota. "Eskolatik bialdu eiñ debe ori". Berue eman. Norbaitek kokotetik gora egitea. "Ik ematek Biantxa, biantxie. Behia egiteko uzten den txahala. "Beixek berue, moteil!". ikustea jun giñenien, biantxiek kriston errena zeuken". Besagaiñez pareta. Pelota munduan, distantzia jakin Biblioteka jun. Komunera kaka egitera joan. "Pixketeako batetik pilotari emandako kolpea. badauke, biblioteka jun emen da ta". Bideitxur, bideitxurre. Bidezidorra, lasterbidea. "Ni beti Besapeko bi pareta. Pelotan, horma bikoa egin. bietxurretik jute nitxiñan, Marikutzeko potzoa". Beso-motz, beso-motza. Beso bakarra. "Lanin azidentie Bider. Aldiz. "Zenbat bider esan diñat?". euki zun aspaldi ta beso motza geldiu zan". Biderrez. Aldiz. Ikus bider. Besotako, besotakue. Norbait bere aitabitxi edo amabi- txiari buruz. "Illoba dauket nik nere besotakue". Bier. Bihar. "Gaur eztauket denboraik, bañe bier bertan eingoxot bueltie abixue emateko". Beste espaloko, beste espalokue. Maritxua. "Beti pen- tsau izen det, mutill ori beste esopalokue zala". Biesera plantxau. Hariaren kontrako zentzuan plantxatu. Biko. Jokuan, batez ere pilotan, bi puntu edo bi bizitza iza- Besuk tolostau. Besoak gurutzatu. "Ortxe geldiu zan tea. "Irabazten niju biko nao ta". (Hiruko, lauko... ere besuk tolostau ta eze eiñ be". erabiltzen da). Bete. 1. Arnasari buelta eman ezinda. "Pelotaixe bete eiñ Bildots, bildotsa. Ardi gaztea. da". 2. Jatekoz asea. "Eztet nai jateko geixo, beteta nao". Billur, billurre. Beldurra. "Bakarrik gelditzeko billurre euki- Beteta. Haurdun. "Miren beteta zion". tzeu gauetan". (Billur eta bildur, biak erabiltzen dira).

38 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 39 Biotzeko, biotzekue. Infartoa. "Biotzekue eman ta bertan Bizittu. 1. Janaria bizitu, atondu. "Letxugie bizittuizu, biña-

B geldiu zan". gre pixket botata baare". 2. Piztu. "Apiretal eman da B geo umie bizittu eiñ tzan". Birbiliñe, birbiliñe. Egurra zulatzeko baserrietan erabil- tzen den eskuzko tresna txikia. Ikus daratulo. Blaixe arrapau. Bustitzea. "Eurixe asi ta eundeko blaixe arrapau giñian". Bire txiki, bire txikixe. Bidezidorra, lasterbidea. "Baserrire bire txikitik jute giñen". Ikus bideitxur. Blastiau. 1. Jipoia eman. "Atzo gauin e sartu uan saltzan, ta blas- tiaute erten omen tzian". 2. Mozkorra harrapatu. "Sapaturo Bire, birie. Bidea. bezela tragoka asi ta blastiaute jun nitxiñan etxea". Birikixek. Gibel-erraiak. "Txakurrek oilaskun birikixek jan dittu". Blaust! Luze erori (onomatopeia). "Platanukin irristau ta Bistaraute eon. Tripa nabarmentzeko moduan hazita blaust! lurrera eroi uan". izan. "Bistaraute dao ondo fijatze bazea". Blaxe arrapau. Ikus blaixe arrapau. Bisten. 1. Ikusteko moduan. "Andik plaza osue bisten". 2. Bolara, bolarie. Denboraldia. "Mallubi bolarie laste izengoa". Biluzik. "Medikuna jute giñenin rebisixue eittea, arek esate ziun bisten jartzeko". Boldoxor, boldoxorra. Gizajo antzekoa. Bixen bittertin. Bitartean. "Oindik ezta etorri ta bixen bi- Borra, borrie. Gabia, mazoa. "Ezixe eitteko borrie ta egu- ttertin gure eon eingo gea". rre ber ditxiat". Botaka eiñ, botakie eiñ. Oka egin. "Jatekuk etzixon onik Bixkialdi. Erditze berean bi ume jaiotzea. "Mariandiken eiñ ta botaka eintzun". nerea bittertin, gure amak, bi bixkialdi izen zittun". Botaka(g)ure, botaka(g)urie. Goragalea, oka sorteraztea. Bizerkentzaille, bizerkentzaillie. Bizargina. "Atzo, aspaldiko "Eztakit ze jan detan baiñe kriston botakaurie dauket". partez, bizerra moztea jun nitzen Fernando bizkertzeillina". Botaka, botakie. Oka. "Kalin botakie dao, justu bebarro aurrin". Bizi alargun, bizi alargune. Banatua, dibortziatua. Botillero, botillerue. Pilotari baten laguntzailea. "Len Bizi, bizitze. Etxebizitza. "Gure baserrixe bi bizitzekue da". pelotaixe zan aure ta oiñ Titiñen botillerue da". Bizi, bizixe. 1. Pertsona azkarra. "Orrek tontue emateu Braskal, braskala. Utzia, zabarra. "Aure ondo braskala zan". baiñe oso bizixe da". 2. Pilota azkarra. "Koño! oixe pelota bizixe dana!". 3. Minbizia. "Aure bai zala ona, Braskildute. Utzita. "Ezta bate zaitzen, era bat braskildu- baiñe bizixek jota il zan". te dao". Bizimoru, bizimorue. Bizimodua. "Bizimoru goorra tokau Bruxe. Baserritarren brusa. "Bruxe jazteko oitturie dauke- zikuk guri". be batzuk, San Andresetan".

40 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 41 Budiñ, budiñe. Flana. "Postreako zure gustoko budiñe eiñ det". D B Buelo, buelue. 1. Pilotaren neurria. "Pelotin buelue neurri diferentekue izete zan, segun zenentzat zan". 2. Da(r)atulo, da(r)atulue. Egurra zulatzeko baserrietan era- D Pilotaren botea. "Pelota orrek buelo ederra dauke". biltzen den eskuzko tresna handia. Ikus birbiliñ. Buelta. Jokoetan araua bete ez denean berriro hasi. Danak emanda jun, ibilli. Oso azkar joan. "Or ibiltzeie "Buelta da, sakik etzun balixo ta". kotxin danak emanda". Bueltie eman. 1. Biratu. "Urrengo kalin bueltie eman ber Danba, danbaie. Leherketa hotsa. "Zeoze pasau da bein- dezu". 2. Aldatu. "Partido onek bueltie eman du biga- tzet, kriston danbaie aittu deu ta etxetik". rren zatixen". Danbateko, danbatekue. Kolpe edo leherketa hotsa. Ikus danba. Bulda, buldie. Bula, baimena. "Gaur etxin buldie eman Danbatekue artu. Kolpe hartu, batez ere auto istripuetan. "Ko- dibe ertetzeko". txin zijula kriston danbatekue artu zun Jonek lengo jaixen". Burrunda, burrundaie. Burrunba. "Grupo orrek burrun- Danbatekue eman, danbatekue eman. Bihotzeko edo daie besteik eztu atatzen". bestelako atakeren bat eman. "Danbatekue emanda re ardue errez erate zun arek". Burruntzali, burruntzalixe. Goilare sakon eta handia, batez ere sopa, babak etb. platerera ateratzeko erabil- Danboliñ, danboliñe. 1. Musika tresna. "Txistue ta dan- boliñe artute jaixetan pasakallie jotze gendun". 2. tzen dena. "Burruntzalixekin obeto atakozu lapikokue". Gaztainak erretzeko tresna. "Bilduteko gastaiñek dan- Buruandi, buruandixe. Ume jaioberria. "Buruandixe boliñin erreta jan tzittuben". enkargau omen dibe". Ikus ankagorri. Daneakue, daneako. 1. Denerako prest. "Jendie danea- Burubizkor jun. Azkar, zuzen joan. "Azidentina esan tzi- kue daukezu emen". 2. Mota guztietako. "Denda berri benin, burubizkor jun nitzen ospitalea". oxetan daneako gauzek topatzeittuzu". Danin. Edozein lekutan, edonon. "Oiñ danin bakallaue aitzek". Burutik berako, burutik berakue. Katarroa, baina musu- ko eta buruko karga duzunean. "Au den burutik bera- Dardarizo, dardarizue. Dardara. "Edadin aurrea zijun ta kue arrapau denena, eh?". geruo ta dardarizo geixo zauken". Burutsu, burutsue. Jakintsua, azkarra. "Kontuz orrekin Dardarra, dardarraie. Dardara. "Azkenaldixen bolantik kriston dardarraie dauke". Ikus dardarizo. burutsue den da". Deberik. Etxeko lanak. "Bierko deberik bukaute dauzket". Butroi, butroie. Sare mota bat zabaletik estura dijoena.

42 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 43 Debute. Bikote bat elkarrekin hasten deneko eguna. "Bi Domeka, domekie. Igandea. "Datorren domekan parejak debutatze omen diñabe gaur. Geurie esate Urrateiko eune da". bateako, Jesusen Biotzan egunin zan, zinea bixok D bakarrik junber gendun, aure zan debute". Doministiko, doministikue. 1. Usina. 2. Usinaren ondo- D rengo erantzuna. Delbrazita jun. Besotik helduta. "Kalin ola jute zin parejak, delbrazita, entraban en capilla". (Delbrazita jun eta del- Domisantu, domisantue. Santuen eguna. "Domisantu- braizta jun, biak erabiltzen dira). reko erromilleta eder bat erosiko deu". Demonixo, demonixue. Gaiztoa, bihurria. "Ume au ze Dontsu, dontsue. Ironi kutsuarekin pertsona bat handia dela demonixo da gero!". esateko. "Farmaziko gizona bai dala gizon dontsue". Demontre. Beste hitz zakarragoen ordez erabiltzen den Dozenie. 1. Hamabiko multzoa. 2. Hamabi arraultza gehi interjekzioa. "Ze demontre zabiltze!". bat. "Santa Klarako monjai egualdi ona eitteko dozenie Deportibak. Kirola egiteko oinetakoak. "Deportiba berrixek emate zako". 3. Hamabi pare alpargata. "Dozenie jos- estraiñatzeittut gaur". teatik gure dirue atatze gendun". Derrepentin. Bizkor, berehala. "Ti ta, ti ta, derrepentin eitte Dranga. Azkar, kolpetik. "Zauken dana dranga eran zun". zittun lan danak". Drote eiñ. Arin ihes egin. "Atie jo ta drote eiñ giñian etxe- Desditxe, desditxie. Kexa. "Orrek aiñe keja ta desditxe kuk ez arrapatzeko". gutxirek ibillikoñabe". Drote! Aide! Ospa! "Drote emendik! Beti gaiztokexen!". Desordutan ibilli. Goizaldeko ordu txikitan ibili. "Beti desordutan ibiltzea gure au astebukaeratan". Drotin. Azkar. "Fuolai buruz izketan asteizenin drotin jute naiz sukaldea". Destantalau, destantalaue. Kankailua, baldarra, kalamastra. Di-da. Azkar adierazteko onometopeia. "Lan danak di-da Dun-dun aundi, dun-dun aundixe. Meza kanpaia. baten bukau zittun". Dun-dun zar, dun-dun zarra. Kanpandorreko kanpaietan, Dingi-danga. Azkar. Ikus di-da. hil kanpaia. "Batemat jun tzaku, dun-dun zarra ai du ta". Dixku(i)ro. Dixku(i)rue. Ustekabea. "Dixkuro baten azkar Dunbel, dunbela. Bonboa. "Urte askun jo zun arek dun- aillatzema esan otseitteko". bela Axkoittiko bandan". Dixkurau. Nahastu. "Batemat dixkurau da, emen Dunbeljole, dunbeljolie. Bonboa jotzen duena. Karmenik ezta bizi ta". Duro ziller, duro zillerra. Zilarrezko bost pezetako txan- Doako, doakue. Dohainik. "Eztaukezu paau berrik, doa- pona. "Hau poza kalin duro zillerra topau ezkeo". kue da ori".

44 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 45 E

E(g)oki, e(g)okixe. Pertsona batengatik jatorra edo apro- posa dela adierazteko. "Aure egokixe da umikin lanin E ibiltzeko". Ikus eroki. Eatxi. Lurrera bota. "Emantzixon zartaiekin jota lelengun eatxi zun". Ebaiketa. Jostunen gremioan mozketak esateko. Eguerri egun, eguerri egune. Eguberri eguna. "Eguerri egunin famili osue biltze gea baserrixen". Eguzki printze, eguzki printzik. Eguzki izpiak. "Goizin lexotik euzki printzik sartze zin ta esnau eiñ nitzen". Eiñ. 1. Egin. "Matematikako lanak eiñ ditteu". 2. Landu. "Masie eindekun ogixe eingo deu". 3. Izan. "Ori aman partetik nere lengusue eittea". 4. Ðkoa izan. "Marixa nungue eittea?". 5. Hizkuntza bat hitz egin. "Euskeraz eitte al du orrek?" Ekarriko? Erregeen kabalgatan umeek ohitukatu ohi duten galdera. "Gure Anak ixe estarrixe laa zun atzo ekarriko einez". Ekin. 1. Jardun. "Nei erraz ekitteit". 2. Hasi. "Ekin azkar lanai!". Ekumil, ekumille. Ukabila. "Lurrea eroitte ekumille dana urraute ekarri zun". Elastiko, elastikue. Kamiseta. "Gaur gauin elastiko berri- xekin ertengot". Elder, elderra. Listua, lerdea. "Aotik elderra zula aillau zan antxintxikalaixe meta".

46 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 47 Elkor, elkorra. Gogorra, zurruna. "Biundu ezineko aragi- Enpleaute eon. 1. Lanpostua izan. "Urte erdixe eiñ diat xe, elkorra da". lanik be, baiño oiñ enpleaute natxiok". 2. Karta jokuan, Elur, elurre. 1. Elurra. 2. Telebistan, irudien ordez pinpor- hauek ondo kolokatuta izan. "Laiste bukauko den ta zuriak agertzen direnean. jokue, karta danak enpleatue zauzkenat ta". E E Eman. 1. Eman. "Emaizu karamelue". 2. Errenditu. "Emate Ensaladie arreglau. Atondu. "Jun ensaladie arreglatzen, al dek?". 3. Eraman. "I lasai, nik emango aut Donostire". laste apalduko deu ta". Emanber. Badirudi. "Emanber azpeittarra aizela, lerdo Entrama, entramie. Jateko edo edateko erraztasuna. aurpei orrekin". "Orrek zaukeik entramie moteill!". Emaneziñ, emaneziñe. Jasan ezin. "Onbeste jende batea Enttonau, enttonaue. Dotorea. "Aure gizon enttonaue emaneziñe eitte zat". izen tzan beti". Emaneziñeko, emaneziñekue. Emanezinezkoa, bekaiz- Entzun. Entzun, baina meza bakarrik. Gainontzean, aittu tia. "Egunero lanin ikustie emaneziñekue den neretzat". hitza erabiltzen da. "Ordubateko mezie entzun ta Alamedanea jute gaittun pintxue jatea". Emataille, emataillie. Emateko joera duena. "Leno xurre uan baiño urtikin ematille xamar zabillek". Epel, epela. 1. Ez hotz ez bero dagoena. "Naixo det kapesnie epela artzie". 2. Bestekiko harremanetan beti Eme, emie. 1. Arra ez dena. "Gure lelengo txakurre emie ondo gelditzea nahi duena. "Beti danan atzetik, epela uan". 2. Neska itxura duen mutila. "I aiz emie!". dek ba!". Emen. 1. Hemen. Ikus amen. 2. Omen. "Azken biarren gel- Epelkei, epelkeixe. Beste pertsona batekin edo batzuekin diu emen tzien atzoko saixun". ondo gelditzeko norbaitek dioenari esaten zaio. "Oiñ e Emendau. Itzali. "Argixe emendau, badie orduk ta!". epelkeixe bota du orrek!". Enge, engie. Ezinikusia, nazka. "Tipo orrek kriston engie Epeltzio. Izaera epeleko pertsona. "Hauxe epeltzio!". emate zik". Erabat. 1. Guztiz. "Oiñdik ez ta ba erabat sendau ta Enpaza. Adiskidetzea. "Ibilli zitxiaben kontu ta komerixek, makalik dabil". 2. Asko, ia denak. "Ikaslik erabat kon- baiñe azkenin, enpaza allau uan". forme zauden". Enpazin geldiu. Kontu bat bukatutzat ematen denean. Erantzi. Biluztu. "Medikunin biluzik jarri. Biluzik? A bai, "Eman nizkon eman berrekuk ta enpazin geldiu giñen". erantzi eo gorrik jarri". Enpaztu. Zorrak ordaindu. "Martxoko soldatikin danakin Erdaldun, erdaldune. Euskaraz ez dakiena. "Zumarrakuk enpaztu nauk". etortze zienin fuolea, axek erdaldunek, pa, erdaldune- ko o enteitzea, kanpotarrak beintzet".

48 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 49 Erdel, erdela. Lerdea. "Erdela daixola dabil jolasin". Ikus elder. Errefortzaketan. Abarketa josterakoan erabiltzen den termi- Erdokie. Likido batek utzitako arrasto zikina. "Komuneko noa. "Amak bittarte ortan errefortzaketan einber izete zun". zulo ortan bai daola erdokie!". Errekaue eiñ. 1. Enkargua egin. 2. Norbaiti eskontzeko eska- Erixo, erixue. Larritasuna, estuasuna. "Gauin ames txar tu. "Enterau al tzeate Pedrok Anei errekaue eiñ dixola?". E E batekin kriston erixue pasau det". Errekistau. Arakatu. "Erropa danak errekistau dizkot ta Erlakristen, erlakristena. Pikorta. "Baserrixen, sagar diruik eztauke". arbola artin gabiltzela jolasin, Mari Karmeni eltxo batek Errelojo, errelojue. Ordularia. "Errelojue uretan sartute eldu ta geo, kriston erlakristena erten zixon". izorrau nian". Erliar, erliarra. Erlabioa. "Leixue itxi, bestela erliarra sar- Errematau, erremataue. Oso osoa. "Mozkor erremataue zan". tukoa ta". Erremota. Ziba, txermen formako egurrezko jostailua. Ermie. 1. Zalea. "Azkar jaten ermie da". 2. Zerbait usu ger- "Txikitten beti erremotakin ibiltze giñen jolasin, danok tatzen zaiona. "Kotxin artu dik ederra, beti izen dek batea botatze gendun ta beti batek irabazte zun". ermie ortan". Errendiu. 1. Lasaitu. "Notizixe aittu ta gero noizko errendiu!". Ernemuiñ, ernemuiñe. Patatari ateratzen zaion kimu 2. Kontrolatu. "Ume au ezin errenditute ibiltze naun". sorta. "Patata zorrun ernemuiñe besteik ezta ikusten". Errenta, errentie. Alokairua. "Etzakiñat errentie paatzeko Eroki, erokixe. "Beti izen da gure neskie itz erokixe". Ikus aillauko al tzakun". egoki. Errepe, errepie. Errapea. "Bei orrek badik zeoze errapin". Erra. Errada, suila. Erreprentzixue eiñ. Errieta egin. Erralde, erraldie. Pisuzko neurri bat, 5 kilogramo. "Idixe bizik, 920 kg eman omen zittu, ta 517 kanalien, alajai- Erresto, errestue. Pilotan, sakeari erantzuna. "Erresto ne 103 erralda kanalien". Ikus errolda. eleantie eiñ dik Atanok". Erramo, erramue. Ereinotza. "Aste santu aurretik, erramu Erretaillie eiñ. Ilea orraztu. "Komunea nitxin erretaillie eittea". eune ospatze deu". Erretatu makiñe, erretatu makiñie. Argazki kamara. Erraulki, erraulkixe. Errada, suila. "Garai batin emakumik "Erretatu makiñie galdu nun oporretan". erraulkixe emate zeben buru gaiñin". Ikus erra. Erretatu, erretatue. Argazkia. "Apaiko eunin ekarrikoittut Errebero, erreberue. Tititik zuzenean hartutako esnea. oporretako erretatuk". Errebuelta, errebueltie. Bihurgunea. "Errebuelta ortan Erretaturekue. Fotogenikoa. "Neska eder aure bai zala makiña bat gazte il da". erretaturekue".

50 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 51 Erreten, erretena. 1. Espaloi ondoko ubidetxoa. "Txapaka Eskau. 1. Eskatu. "Astero amamai pagie eskatzexo". 2. ibiltze giñenin, neri seittun eroitze ziten erretenea". 2. Askatu. "Lokarrixek eskaute dauzken". Ipurdiko erretena. "Ipurdiko erretena re izerdittute zaukeat". Eskilburu, eskilburue. Eskileretako laugunea. "Luze jar- Erretiro, erretirue. 1. Jubilazioa. "Pakok erretirue lengo dun gendun izketan eskilburun topau giñenin". E urtin artu zun" 2. Etxeratzea. "Atzo kriston erretiro txa- E rra eiñ gendun". 3. Menopausia. "Mareukin zabillen Esku zapatille, esku zapatillie. Abarketak egiteko, titera erretirue dala ta eztala". antzeko bat. Erretoi, erretoie. Parroki edo elizaren ardura duen apaiza. Eskual Erri, Eskual Errixe. Euskal Herria. "Eskual Erriko "Erretoie etorri zan etxea amama ill aurretik". jende asko jun tzan kanpoa lanea garai artan". (Eskual Erretolika, erretolikie. Jarduna. "Etxea berandu aillatzea- Erri eta Euskal Erri biak erabiltzen dira). tik kriston erretolikie bota ziben". Eskualdun, euskualdune. Euskal Herrikoa, euskalduna. Erril, errila. Txanpon bat, 25 zentimokoa. "Ori ikusteko ez "Burugorra aiz i, eskualdun onak bezela". (Eskualdun nian errealik paauko". eta euskaldun biak erabiltzen dira). Errilbiko, erribilkue. 50 zentimoko txanpona. "Errilbiko Esne-bezero, esne-bezerue. Esne saltzailea. "Artu mar- batekin zenbat gauze eroste giñuzen!". mittie! Esne-bezerue dator da!". Errobera. Gurpila. "Errobera bat ustu ziten". Esnegaiñ, esnegaiñe. Esnearen gainean eratzen den geru- Erroidue. Gaixotasun bat, mamitisa. za koipetsua. "Kafesnie esnegaiñekin ezin det eran". Errolda, erroldie. Bost kilogramo. "40 erroldako txala Esnetela, esnetelie. Ikus esnegaiñ. saldu diau atzo bertan". Ikus erralde. Esnezale, esnezalie. Esne saltzailea. Ikus esne-bezero. Erromako zubi, erromako zubixe. Ostadarra. "Eurixe, Esola, esolie. Lur eremu bat ixteko erabiltzen den egurra. euzkixe, erromako zubixe". "Beixek larrien ipintzeko, esolakin itxi deu solue". Erromilleta, erromilletie. Lore sorta. "Gure etxeko mutilek Espabilada, espabiladie. Bizia. larrosa erromilletie erregalau zixon bere andregaixei". Espabilau, espabilaue. Bizia. "Beti izen da neska espa- Erten, ertena. 1. Atera. 2. Irtenunea. 3. Bere onean ez dagoen pertsona. biladie". Ikus espabilada. Ertera munek. Lerdokeriak. "Auek dittut ertera munek Espar belar, espar belarra. Arrantzurako sare handia, botatzen ai geanak ointxe". ibaietarako erabiltzen zena. Ertera, erte(e)rie. Ateraldia. " Ze ertera dittuk oxek?". Espartzo, espartzue. Ipitxa, mostratxa, estropajoa. Esaga, esagie. Gurdiari, gainean jartzen zaion egurra Espazixoz. Presarik gabe. "Inportantik dizen gauzek belarra lotzeko. espazixoz eiñ ber die ta ez presikin".

52 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 53 Espiker, espikerra. Irrati edo telebistako aurkezlea. Etxepeko, etxepekue. Auzotarra, etxe berean bizi bada. Esplikante, esplikantie. Hizlaria. "Lengo kontukin dana "Eunero etxepeko Joxekin ixotze naiz eguerditten". akordatze zan, ta gaiñea esplikante earra zan". Etxeso, etxesue. Itsasoa. "Laiñoik eztaonin etxesuere Esportak. Galtzerdi luzeak. "Esportak goraiño ixota joka- errez ikustea emendik". (Itxaso ere erabiltzen da). E E tze zun beti". Etxezulo, etxezulue. Etxetik ateratzea asko kostatzen Estalki, estalkixe. Manta. "Otzik ez pasatzeko estalkixe zaiona. "Ori len etxezulue ziero, ta oiñ ezin sartu". gaiñetik bota dixot". Euli mando, euli mandue. 1. Mandeulia. "Ikullun euli Este-sobra, este-sobrie. Apendizea. "Este-sobrie ken- manduk besteik eztabiltze". 2. Pertsona astuna. "Euli tzea eman omen debe Zumarra". mandue ematek, moteill! Eun osun gañin!". Estomau zulo, estomau zulue. Urdaileko ahoa. Eundoko. Asko, handia. "Eundoko poza artuko nuke lote- "Estomau zuloko miñez nao nerbixukin". rixe tokau ezkeo". Estrata, estratie. Bi lekuren artean egoten den pasabide Euskal prantses, euskal prantsesa. Iparraldeko biztanlea. estua. "Gure etxin ta txabolin arteko estratan topau nun "Itzeitteko eratik euskal prantsesak zila esango nike". txakurre akaute". Eutera, euterie. Eguzkiak betean jotzen duen lekua, toki Etenda eon. Banatuta. "Asarrau eiñ ginen, ta oiñ etenda gaude". eguzkitsua. "Atten baserrixe eutera earrin eotea beti". Etiketa, etiketie. Milikeria, maila. "Ortan etiketa aundixe Euzki-galda, euzki-galdie. Eguzki beroa. "Kaleko langillik zauken". negun otzetan ta udean euzki-galdatan jardutebe lanin". Etorrixe. Datorrenaldia, etorkizuna. "Etorrixek esangou Exkurrume, exkurrumie. Seme edo alaba gaztea, benja- nun bukauko deun". mina. "Gure exkurrumie kanpun dao estudixuk eitten". Etsai, etsaixe. Deabrua. "Etsaixe jendiek normalien bi Ezaun izen. Jakinekoa izan. " Ezaun diñau zeiñ dabillen adarrekin ta sarda batekin deskribitzeu". berandu". Etsipena eman. Gaixo bati gaixotasun batetik aterako ez Ezker zier, ezker zierra. Pilotan ezkerrarekin zabalera dela esateko. "Etsipena eman dixobe ta eztakiu zemat bota. "Ezker zierrakin tanto asko eitteittu gazte onek". iraungoun". Etxafuru, etxafurue. Suziria. "Etxafurun zaratikin bildurtu Ezpara, ezparie. Fraideulia, ezpara. "Ezparik eldute laa eitte zan". zin koskorra etzat ondik bajatzen". Etxepe, etxepie. Etxepean ,teilapean. "Gure etxepin zar Ezpata, ezpatie. 1. Gurdian, esaga lotzeko tokia. Ikus gutxi bizi gaittun". esaga. 2. Ezpara. Ikus ezpara.

54 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 55 F G

Falta. 1. Falta, eskas. "Sake ortan neretzako falta eiñ G(e)ure akuerdun. Beti bezala, esan bezala. "Bostetan dula!". 2. Gabezia. "Orrek sekule eztin izen diru faltaik". juntau giñen kafie artzeko, gure akuerdun". Ikus gure ttanttun. F Famau, famaue. Goraipatua. "Jende danak asko famau du taberna ortako janaixe". Gaban, gabana. Jaka mardul, luzea "Aittitte zana, beti G Famili esperun eon. Umea edukitzeko eon. "Ailleau diube bere gabana jantzitte jutezan eleante askoik". famili esperun daudela". Gaille(g)o aize, gaille(g)o aizie. Mendebaldeko haizea. Famili, familixe. 1. Familia. "Familixen senide asko ga- "Gaur galleo aizie zabillek eun osun". ttun". 2. Umea. "Familik ba al dauken?". Gailleo! Erronka egiteko erabiltzen den hitza. "Ezetz amar Filomena. Kandela bildua. aldiz jaso arrixe, gailleo!". Fuel(eko) kanpue. Futbol zelaia. "Azkoittixen belar artifi- Gaiñeako. Plater baten ostean datorrena, bigarren plate- zialeko fuel kanpue einber omen debe". ra. "Gaiñeako xerra bana patatakin jangouzte". Fuel, fuela. Futbola. "Jaixen fuel partidue ikustea jun giñen". Gaiñetik. Ikus gaiñeako. Gaiñin. Ikus gaiñeako. Gaitzizen, gaitzizena. Goitizen. "Emen geixenak daukeu gaitzizena". Gaixo, gaixue. 1. Gaixo. "Neska ori gaixo dao". 2. Gaixotasuna, gaitza. "Orrek gaixue dauke jaxo zane- tik". 3. Gizajoa edo gajoa. "Ai! Mutil gaixue! Beti dana beai pasatze zako". Gajo, gajue. Gizarajoa (emakumezkoekin erabiltzen da). "Inok eztaki gure ama gajuk bizitze ontan zenbat lan eiñ dun etxeko danok aurrea etatzeko". Ikus gizajo. Gajomarta. Zontzona, zanpana (bakarrik emakumezkoe- kin erabiltzen da). "I aiz gajomarta! Sekule ez aiz espa- bilauko!".

56 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 57 Galani, galanixe. 1. Handikia. "Orrek ibeltzeu galanixe... Ganbela, ganbelie. Burua. "Ori ez dabil ganbelatik ondo". beti puztu-puztu einde". 2. Jateko afana, gula. "Ori ezta Ikus ganbara 2. gosie, ori galanixe da!". Ganbelako, ganbelakue. Buruan hartutako kolpea. Galanki. Asko, ugari. "Galanki aziko aiz ainbeste esne "Eskolako postikin ganbelakue artu det". Ikus kosko- edaten". rretako 1. Galanta. 1. Handia. "Neska galanta aiz ba anderakin jolas- Gandure, gandurie. Aire kargatua. "Gaur goizin goizetik teko". 2. Harritzekoa. "Galanta den ba, ik ez jakittie ze G gandurie daukeu". G ordutan geldiu gean". Garbiu. Hil. "Kotxeko azidentin garbiu zan oiñ dala bi urte". Ikus il. Galazi. Galerazi. "Medikuk jinasixe eittie galazi dit". Garitxo, garitxue. Azalean ateratzen den pikorta modu- Galazo. Galerazi. Ikus galazi. koa. "Eskuk garitxoz beteta zauzken, ermitara jun giñen Galbana, galbanie. Alpergura. "Bazkaldu ta gero kriston dirue botatzea ta andik urtebetea etzauken garitxoik". galbanie sartze zat". Garlope, garlopie. Antigualeko zepillo handia. "Mandixun Galdu. 1. Zerbait edo norbait gabe gelditu. "Txamarra attittek ibiltze zittun garlopie ta beste traste batzuk berrixe erosi orduko galdu zun". 2. Hondatu. "Fruta ori dauzket gordeta". ez bazu jaten galdu eingoa". Garrote, garrotie. 1. Fundamentua. "Etzauken beintzet Galerain. Galerazi. Ikus galazi. lanak eitteko garrote aundik!". 2. Abiadura. "Etxe aurre- Galipot, galipota. Asfaltoa. "Ezin da gure etxe paretik tik motor danak kriston garrotin pasatzeie". pasau galipota oiñtxe bota debe ta". Gatza(g)i, gatza(g)ixe. Esnea gatzatzeko erabiltzen dena. Galtzairu, galtzairue. Altzairua. "Mamixe eitteko gatzagixe erosi drogerixen". Ganaana. Ganaduaren jatekoa. "Lanak bukatzeko ganaa- Gauzek. 1. Gauzak. "Oindik etxeko gauzek dauzket eitte- na partitzie bakarrik falta zat". ko". Zenbait kontestutan hilerokoaz esaten da. "Neure gauzekin natxion da ez naun jungo piztina". Ganaateko, ganaatekue. Ganaduaren jatekoa. Ikus ganaana. Ganau, ganaue. 1. Etxeko animalia. "Ganaue gobernau- Gazeta, gazetie. Egunkaria. "Goizero irten aurretik gaze- tekun lagundukoiuztet". 2. Badaezpadakoa, trastoa. "Ik tie letzie gustatze zat". beti eurikin ertetzek, i aiz ganaue!". 3. Neskak eta muti- Gazura, gazurie. Gaztaren ura. lak alkarri, ederrak direla adierazteko. "Ori ganaue Geizkitxo. Justu gaizki esanahiaren kontrako zentzua har- daona Zarautz alde ortan". tzen du Ðtxo atzizki txikigilea izenondoari gehitzen zaio- Ganbara, ganbarie. 1. Ganbara. "Ganbaran baba mordue nean. "Kejau eingo aiz gaiñea, geizkitxo bizi aiz ba!" dao zuritzeko". 2. Burua. "I ganbaratik ondo al ao?".

58 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 59 Gezurretero, gezurreterue. Gezurrak esaten dituena. Gor aize, go(o)r aizie. Gogorreria. "Oiñe builleka, goor "Orri ez sinistu ezerrez, gezurretero utse da ta!". aizie al dauken o ze?". Gezurtero, gezurterue. Gezurrak esaten dituena. Gor, gorra. Entzuten ez duena. "Gure aitte azkenengo "Gezurtero zikiñe!". Ikus gezurretero. urtetan goortu eiñ zan". Gibel-arraixek. Gibel-erraiak. Ikus biriki. Gora beera, gora beerie. Ezberdintasuna. "Or eongoa Gibelaundi, gibelaundixe. Patxadatsua. "I ez larrittu, gora beerie". G G gibelaundi ori!". Gordiñ, gordiñe. Egosi edo erre ez den janaria. "Ba omen Gibeleko, gibelekue. Gaixotasun bat, hepatitisa. daude batzuk arraixe gordiñik jatebenak". "Gibelekue dala ta eztala artzeittu indiixuk". Gorni, gornixe. Elgorria. "Txiki txikitan pasau zun gure Giltze, giltzie. 1. Giltza. "Etxeko giltzie eztet topatzen". 2. Andonik gornixe". Iltzea. "Egur ori pare bat giltzekin josiko deu". Gorri ots, gorri otsa. Maldizioka. "Axek ibilli zeben gorri Gitxi. Gutxirekin batera, biak entzuten dira. "Jende gitxi otsa errealak galdu zunin". zabillen gaur azokan". Gorrik. Gorririk. Biluzik. "Plai artan gorrik bañatze zinake Gixon, gixona. Erdi gizona dela adierazteko, zentzu peio- ikusi giñuzen". ratiboan. "Emen gure gixona, kajakin eziñin". Gozau. 1. Azukrea bota. "Ondo gozau al dezu kafie?" 2. Gizajo, gizajue. Gizarajoa (gizonezkoekin erabiltzen da). Pilotari gustora eman. "Oingo ontan Errastik gozau du "Eon ai ixilik, gizajo ostia ori!". Ikus gajo. ba pelotie". 3. Disfrutatu. "Gozau niñan ba partidu ori Gizaldi, gizaldixe. 1. Gizaldia. 2. Mendea. ikusten". Goiko, goikue. Jainkoa. "An izengo gea goikuek ala nai bau". Granbill, granbille. Erregela moduko tresna, baserrietan Golau, golaue. Paperaz edo bozioz gaixorik den ardia. erabiltzen dena. Goma natural, goma naturala. Pelotak egiteko goma birjina. Graziosa. Gaseosa, mende hasieran. "Gure birraittonak graziosa erate zun ta ez gaseosa". Gona andixek. Ikus beltzak. "Gona andixek amarna punto balixo debe bakoitzek". Guardau, guardaue. Errefortzatua. Goor, goorra. Gogorra. "Ogi au atzokue izengoa, ziero Guata, guatie. Kotoia. "Oxigenada bota ta guatie pasau- goorra dao ta". koizut irikixen". Ikus algadoi.

60 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 61 Il. 1. Hil, pertsonei buruz ari garenean. "102 urteko andra I bat il omen da". 2. Hil, etxeabereak guk hiltzen ditugu- nean. "San Isidrotan jateko arkumie il deu". Ibilli. 1. Ibili. "Zure bille ibilli naiz goiz osun". 2. Erabili. Illetargi, illetargixe. Ilargia. "Gau giro dao, illetargixe bete "Enkargutako ibilli det poltsa ori". betie dao". Ier, ierra. 1. Landare mota bat. "Gure amak gixauei beti Illuniztentzi, illuniztentzixe. Gaua edo ilunduta dagoela botatzeizko ierrak". 2. Argala. "Mutil luzie ta ierra da esateko erabiltzen dugu. "Illuniztenzixen pasira jutie mundiala da". Jon". I Illuntze, illuntzie. Ilunabarra. "Illuntzin erten ber al den I Iertu. 1. Landarea galdu. "Egualdi auek izen dila ta baba kafe bat hartzea?". danak iertu zaizku". 2. Argaldu. "Ene Maria! aspaldixen Imillaune. Imilauna, erreal baten laurdena. dana iertu zea". Imille, imillie. Imina, 12 kg. Igel. Behorra ar eske dagoenean. Imutu, imutue. Inbutua. "Ekarrizu imutue, ardue botella Igualeko, igualekotxe. Konparaketetan, egoera hobea- pasatzeko!". goa azaltzeko erabiltzen den terminoa. Ikus aldekotxe. Inder, inderra. 1. Indarra. 2. Elektrizitatea. "Argiinderra ber "Igualekotxe gaude amen". dezu motor ori muitzeko". Ii, iixe. Senda belar mota bat. "Iixe jasotzea irtetze gendun Inderretxe, inderretxie. Zentral elektrikoa, batez ere ibaikoa. sarri sarri". Indiixo, indiixue. Injekzioa. "Indiixue jarri ber dixobela ta Ikezto(i), ikezto(i)xe. Ikaztobia. Etxeetan lehen egon ohi nearrez dao". zen gela edo kajoia. Ingurau. Eskuratu. "Ber giñozen firma danak ingurau dittou". Ikixi. Ikasi. "Gai danak ikixi ber diz esamiñeako". Inpernuko txikito. Deabrua. Ikus etsai. "Inpernuko txikito Ikusi! Erakutsi. "Ikusi! Jertse berrixe nolakue dan". baño geiztuo aiz". Ikuske, ikuskie. Ikuska, bekaiztia. "Ikuskie aiz ba! Beti Inuxente, inuxentie. Tentela. "I aizekan inuxentikin ente- marmarrin". raure ez aiz eitten!". Iñon, iñona. Besteena, inorena. "Zeurie baño obio izetea Ikusmiren eon. Toki jakin bati begiratu gabe egon. "Emen beti iñona". natxiok ikusmiren, denborapasa". Ipurdiko katarro, ipurdiko katarrue. Toki hotzean egonez Ikusmiren, ikusmirie. Ikuspegia. "Ikusmire earra dao gero harrapatzen den katarroa. "Ipurdiko katarrue arra- emendik". pakouzte or jarritte eon ezkeo".

62 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 63 Irakazki, irakazkixe. Iragaztontzia. "Irakazkixe ber det Ittukiñ, ittukiñe. 1. Teilatu edo sabaian ur jarioa dagoene- esnie pasatzeko". an. "Ittukiñen azpixen barreño bat jarri nun". 2. Hitz jario etengabea duen pertsonari buruz esaten da. Irausi. Txerria ar eske dagoenean. "Orrek bai ittukiñe, ez ten ixildure eitten". Iriki, irikixe. 1. Irekia. "Maialen pertsona irikixe da, danai Ittul, ittule. 1. Idiaren aurretik joaten den pertsona. Itzaina. kaso eittexo". 2. Pentsamoldez jarrera itxia ez duena. 2. Gidari turistikoa. "Biaje osun neska batek laundu "Dauken adiñeako naiko irikixe da". 3. Zauria. "Aitzen ziun, gure ittule zan aure". kontra jota irekixe eiñ du". I Itxi, itxixe. 1. Itxia. 2. Harremanak izateko zailtusunak izan I Irisa(g)ar, irisa(g)arra. Irasagarrondo. "Irisaarra gaztaie- ohi dituen pertsona. "Alaitzi bestikin relazionatzie pillue kin, bai ona!". kostatzen zako, oso pertsona itxixe da ta". Itxiture, itxiturie. Hesia. "Itxiturie daukebe beixek anka ez Iritzire. Gaztelerazko "al tun tun". "Eztakit seguru, iritzire ai naiz". eitteko". Irixena jo. Masturbatu, kanpaiak jo. Itxu, itxue. 1. Ikusten ez duena. "Azidente baten ondoren Irtenin-irten. Behin atera eta etxeratu ezin. "Ointxe bai geldiu zan itxu". 2. Jolas batean gainontzekoak harra- irtenin irten". patu edo bilatu behar dituena. "Azkena aillau zealako zu zea itxu". 3. Amorratua, zalea. "Karakolakin itxue da Iru kuartoko, iru kuartokue. Txanpon bat. ori". 4. Laiño itxua. "Mendixen itxue sartute dao". 5. Iru laurden. Azkoitian adin bateko jendearentzat 375 gr-ko Onceko kupoia. "Itxuk saltzeittunan bille nabil". 6. pisu neurria. Gaur egun 750gr-rako ere entzun ohi da. Kanutoa erre ondorengo sentsazioa. "Txiki bat erre ta itxu galanta arrapau det". Isokarro, isokarrue. Partiketarako erabiltzen zen moto- Itxuli. Buelta eman. "Lau launen artin gurdixe itxuli zeben". rrak, atzean zeraman gurdi modukoa. "Oxen attitte iso- karrukin ibiltze zan partiketan". Itxurebe, itxurebeie. Itxura gabea. "Atzoko partidue itxu- rebeie izentzan". Itato. Hikako hizkera, hitanoa. "Zarrakine itato eitteik orrek". Itz-eroki, itz-erokixe. Ondo hitz egiten duela adierazteko. "Eskola aundik eztauke, baiño itz-erokixe da beaure". Itto, ittue. 1. Toki itxia. "Leko ori oso ittue dek, lexoike Ixe. Ia. "Ixe eskaileratan bera eroi zan". etzaukeik". 2. Ito, irato. "Igeritten etzakin ta etsesoa eroi ta ittota il tzan". Ixiki. Eseki. "Erropie euzkitten ixiki nun".

64 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 65 Ixipo, ixipue. Pintzela. "Artu pintturek eta ixipue lanin J asteko".

Ixiri. Eseki. "Erropak ixiri, plantxie eiñ, lurre garbiu..." Ikus Jabonzillo, jabonzillue. Tela markatzeko margo modu- ixiki. koa. Ikus markari. Ixixe. Ia-Ia. "Ixixe bertan ziplo geldiu zikun, Pello". Jai eon. Alferrik izan. "Irekin jai zeok emen!". Ixko, ixkue. Idisko. "Ixkue ekarri deu baserrire, beixei Jai euki. Alperrik izan. "Diru geixo nai izen ezkeo beintzet, azixe jartzeko". orrekin jai daukebe". I Jaixe. Asteko egun bat, igandea. "Jaixetan amabixetako Ixo 1.1. Igo. "Azkar ixo zan etxea". 1.2. Gaztelerazko "tirar- mezeta jute gea". Ikus domeka. J se a alguien". "Ixoko nixoke ba orri gustoa!". Jaixo, jaixue. Itxurako. "Jaixue etorri aiz gaur". Ixo 2. Eho. "Kafie ixotzeko zai eongo gea". Jaixo. Illargia ilberri aurretik dagoen egoera adierazten du. Ixo! 3. Isildu. "Bueno, danok ixo!". Jakin ber, jakin berra. Jakingura. "Ik dauken jakin berra bestiei buruz". Ixurtu. Ixuri. "Atzo tiai baldie ixurtu zikon". Jakin-jakiñeko, jakin-jakiñekue. Jakina. "Jakin-jakiñekue Izakera, izakerie. Izateko era. "Guapue da, baiño bere iza- zan etzala gaur etorriko". kerie etzat bate gustatzen". Jan. 1. Janaria hartu. 2. Hondatu, xahutu. "Zauzken zorra- Izeko. Izeba. "Izeko Pilarren etxin eon naiz". kin etxie jan tzian orrek!". Jantxakur, jantxakurre. Inoren lepotik dabilenari esaten Izen 1. Izan. "Etxin izen al aiz?". 2. Izena. "Ze izen daukezu?". zaio. "Politiko jende ori dana jantxakurrek dittuk". Izerdi larri, izerdi larrixe. Sukarrak edo eraginda, izerdi- Jardune. 1. Hizketan isildu ere egin gabe jarduteari esaten tan blai. "Kriston izerdi larrixe dauket, eztakitt kalentu- zaio. "I!, ori jardune daukebena oxek!". 2. Norbaitengatik rie ez ote dauketan". gaizkiesaka aritzea. "I! Oi jardune Patxi dala ta!". Jardutaille, jardutaillie. Besteei buruz asko jarduten duena. Izerdi patsetan. Izerditan blai. "Izerdi patsetan aillau giñen mendi puntea". Jarri. Eseri. "Alako baten jarriko aiz!". Jarritte. Eserita. "Jarritte, exeritte ez. Exeri ai ez, jarri ai". Iziko. Izeba. "Izikok esan dit bier beaxenea juteko bazkal- tzea". Ikus izeko. Je! Ene! "Gaurre berandu? Je! Galanta den!". Jeitxi. Abere eme batzuei esnea errapetik atera. "Beixek Iztintza. Ilunduta dagoela esateko. "Ertetze gendueneako jeitxitakun lan danak bukatzeittut". ixe iztintza, segun ze garai dan, udean ez, baina bes- Jel, jela. Izotza. "Ekarri zan gasolineratik jel poltsa bat". tela iztintza". Ikus illuniztentzi.

66 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 67 Jende, jendie. 1. Jendea, pertsona multzoa. "Jende asko zauen plaza berduran". 2. Multzoa edo taldea, pertso- K na, animalia, nahiz gauzekin. "Txiki jendikin ez nauk bate ondo ematen". Kaballo, kaballue. Zaldi dotorea, baserrietakoa ez dena. Jentejera, jentejerie. Itxura txarreko jendea. "A ze jente- "Kaballue ondo zaitzezun arek". jera ibiltzean sapatu batzutan eskin". Kabezulo, kabezulue. Buruhandia. "Txikittetik bildurre Jirau, jiraue. Mozkorra. "Azkenin tonto plantan kriston emateibe kabezuluk". jiraue eman gendun etxea". Kabiu eziñe. 1. Ansietatea. "Ik dauken kabiu eziñe, ze Jirau. 1. Bira eman. "Bolantie geixo jirau ber da". 2. Bete, pasatze zan gaur?" 2. Harrokeria. "Orrek dauke kabiu J pasa. "Orrek larogei urte jiraute bazauzkeik". 3. Bukatu. eziñe, taberna beti zabal-zabal einde sartzea". "Ardo boteillie errez jiratzeu orrek". Kabiu. 1. Sartu. "Ezin kabiute dabil pozan pozakin". 2. K Jire, jirie. 1. Eginbeharrak. "Etxeko jirie eindekun erten Lagun onak, influentziak dituela alegia. "Arek asko gendun". 2. Komeria. "Au den jirie!". kabitzeu". Jitte, jittie. 1. Itxura. "Langille jittie dauke neska orrek". 2. Kafe-errota, kafe-errotie. Kafe aleak ehotzeko erabiltzen Estilo. "Berezko jittie dauke orrek". den tresna. "Katzu kafe-errotie, kafie preparaukoxobet Jo. 1. Jo. "Makilkaie jo dixo txakurrei". 2. Bi gauza ezber- gazte auei ta". din berdintzat hartu. "Batzuk, bixek bat jotzeittube pas- Kakaume, kakaumie. Haur txikia. "Gaur egun eozeiñ mue ta tetanue, baiño bi die". 3. Balio, prezioekin. kakaumek zaukeik ordenadorie etxin". "Zenbat jotzeu orrek?". 4. Garestia. "Asko jotzeu". Kako, kakue. 1. Mutur baten okertzen den egur edo burnia. Jornabelar, jornabelarra. Gurdika bat belar. "Gaurkoz jor- 2. Tiragomak egiteko egurra. "Kako ederra topau det jabelarrakin naikue deu". tiragomie eitteko". 3. Sudurra. "Orrek zaukeik kakue!". Jornada, jornadie. Gurdika bat belar. Ikus jornabelar. Kalartzo, kalartzue. Hari lodia, listaria baino lodiagoa. Jornal, jornala. Soldata. "Asteko jornala ardotan gastatze zun". Kaleaka ibilli. Zenbait jolasetan huts egin ahala kanpora- Jorran eiñ. Belarra hondotik moztu. tzen dena. "Kaleaka ibiltzen giñen Kontsejupin". June. Umea galtzen hasi odol jarioaren ondorioz. Kalentura, kalenturie. Sukarra. "Umiei atzo txertue eman Juntau. 1. Elkartu. "Ezkontzeke juntaute bizi die oxek". 2. tzixoben ta gaur kalenturikin dao". Atea bildu, zeharo itxi gabe. "Atie juntaute laa, zure Kaletar, kaletarra. Baserritarra ez dena. "Kuadrilla ortan aitte ontxe dator ta". geixenak kaletarrak die". Jutaille, jutaillie. Leku batera asko joaten dena. "Plaire Kaleume, kaleumie. Kalekume. "Oxek eztiz baserrikuk jutaillie da ori". kaleumik die". Ikus kaletar.

68 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 69 Kaltzeta, kaltzetie. 1. Kafea filtratzeko tresna. "Kaltzetie eka- Kapillaketan eiñ. Abarketei tela josi. "Kapillaketan etxin rrizu kafie pasau ber det ta". 2. Andreen galtzerdiak. "Gure eitte gendun". amamak beti kaltzeta motzak ibiltzeittu, belauneaiñokuk". Kapixo, kapixue. Karga bati eusteko lana egiten duen 3. Kaltzetinak. "Gaur errealeko kaltzetak jantzikoittut". elementu horizontala. Kaltzetako kafe, kaltzetako kafie. Lapikoko kafea. "Gure Kargaute. 1. Pisu asko daramana. "Plazatik ona konprakin kar- etxin oiñe, kaltzetako kafie eotea". gaute etorri naun". 2. Haurdun. "Amaxei urtekin kargaute Kamaburu, kamaburue. Ohearen burukoa. "Goizin kama- geldiu den". 3. Edanda. "Sapaturo bezela, etxea kargaute". burukin kriston ganbelakue artu det". Karkax, karkaxa. Ahotik botatzen den mukositatea. Kamape, kamapie. Ohe azpia. "Zapatak beti kamapin "Katarrukin nabil ta eun osue karkaxak botatzen pasatzet". eukitzeittut". Karnazero, karnazerue. Harakina. "Karnazeruei enkar- K Kamazpi, kamazpixe. Ohe azpia. Ikus kamape. gau dixot apaireko kostillie". (Karnazero eta karnizero, K biak erabiltzen dira). Kankaillu, kankaillue. Handia eta baldarra den pertsona. "Ba al dakizu ze kankaillu dan? Gutxiñez bi metro neurtzeittu". Karrerista, karreristie. Korrikalaria. "Karreristie antxintxi- ke zijunin eroi eintzan". Kanpantxille, kanpantxillie. Aho-gingila. "Bulleka astea- nin, kanpantxillire ikusi eitte zako". Karretu, karretue. Batetik besterako ibilera aldrebesa. "Orrek zamerren gaur karretue!". Kanta. 1. Abestia. 2. Bide, itxura. "Gauzik damakixen kanta ikusitte, eztakit illin bukaera nola aillau ber deten". Karriau. 1. Garraiatu, eraman. "Egur oxek etxeaiño karriau ber die". 2. Gobernatu. "Bei txarri auek ezin die karriau!". Kantoi, kantoie. Kale izkina. "Kale kantoiraino jun ta buelta." Karro handi, karro handixe. Hartz nagusia. Kantxill, kantxille. Ura edateko balio duen buztin egosiz- ko ontzia. Karro txiki, karro txikixe. Hartz txikia. Karro, karrue. Orga, bi edo lau gurpileko ibilgailua, zamak Kantzau. Nekatu. "Beti iguela esaten kantzau nauk". Ikus nekau. eramateko erabiltzen dena. "Belarra biltzeko len karrue Kantzel, kantzela. 1. Hala deitzen zaio lehen eskolak zeu- ibiltze gendun oin berriz tratorie". den eliz atzeko lokalei. "Gaur kantzelien billerie daukeu Karroka, karrokaie. Asko. "Karroka bat suspenso ata Don Jenarokin". 2. Kristau ikasbidea, dotrina. omen dittu". "Eskolatik ertendakun kantzela daukeu". Karta, kartie. Egunkari bateko herri albisteak. "Erriko kar- Kañada, kañadie. Saldatarako erabiltzen den hezurra. tie letu al dek?". "Lapikokue ta kañadie jarritzu, bai?". Kaska motz, kaska motza. Ile motza. "Orko kaska motz Kañara, kañarie. Ikus kañada. ori da nere illoba".

70 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 71 Kaskagor, kaskagorra. Buru gogorra. "Kaskagorra aiz ba! Keixe, keixie. 1.Gerezia. "Keixek biltzeitteu launen base- Nola esangok ba ori?". rrixen urtero". 2. Gereziondoa. " Keixek aurten lorez beteta daude". Kaskagorri, kaskagorrixe. Ilegorria. Kepi, Kepixe. Bisera. "Mendire jute giñenin beti kepixe Kaskajo, kaskajue. Tontoa edo zentzugabea. "I aiz kaskajue!". emate gendun". Kasketa, kasketie. Haserra. "Goizetik jaiki da kasketikin". Kerten, kertena. 1. Heldulekua. "Sartaixek kertenetik ez Ikus kasketaldi. eltzeatik erre zea". 2. Ergela, adimen laburrekoa. Kasketaldi, kasketaldixe. Haserre aldia. "Anderie kendu dixo "Kertena aiz geo!". beste ume batek ta eundoko kasketaldixe arrapau du". Kibiste, kibistie. Lokarriaren korapiloa. "Txikixei kibistie eitten erakutsi dixot". Kasko, kaskue. Apatxa. "Kaskuk moztu ber dizkou gaur beixei". K Kikeraka, kikerakie. Koilarakada. "Kikeraka bat azukrekin K Kastau. Gastatu. "Gordeta nauzken diruk kastau dittut". naikue dauket". Kastor, kastorra. Biserarik gabeko kapela. Kili-kolo. Kolokan. "Beste bi ortz dauzket kili-kolo". Katamarro, katamarrue. Basakatua. "Lengun mendixen Kilipau. 1. Kilikatu. "Beti kilipatzen ai zat". 2. Kilikak naba- katamarrue ikusi nun arbola batea ixotzen, gaur eun ritu. "Or ez ikutu, kilipau eitte naiz ta". eztie asko ikusten". Kintzena, kintzenie. Soldata. "Kintzenie jasotzeko zai-zai Katiau. 1. Lotu. "Komuneko papera katiaute eote zan". 2. eote giñen garai artan". Trabatu. "Itzeitteunin katiau eittea". 3. Engantxau. Kiño, kiñue. 1. Begi-keinua. "Jone urrutire ikusi nun ta kiño "Jertsie katiau eintziten sarien ta zulue eintzikon". bat bota zin beixekin". 2. Keinua, imintzoa. "Egoitzek Katillu, katillue. 1. Katilua. "Goizero katilluka bat kafesne artzet". oso kiño berezixe eitteu burukin nerbioso daonin". 2. Bularretako poltsa. "Sostenan katilluk markie lagatzeit". Kirrimarra, kirrimarrie. R gaizki ahoskatzea. "Kirrimarrie kentzeko jutea logopedana". Katuil, katuille. Otsaila. "Otsaile katuille". Kixkeldu. 1. Erre. "Euskitten eonin ixe kixkeldu nitzen". 2. Katxapo, katxapue. Txerri arra. Biziki haserretu. "Amorrun amorrukin kixkeldute bukau det". Kazkar, kazkarra. Burua, buru hezurra. Kixkix, kixkixe. Pelota barruko egur zatia. Kazkarreko miñ, kazkarreko miñe. Buruko mina. Klarion, klariona. Klera. "Praka danak klarionakin zurittu- "Kazkarreko miñez nabil azken bolaran". te dauzkezu". kazkarreko, kazkarrekue. Buruan hartu edo emandako Koittau, koittaue. Gizarajoa, gajoa. "Ene koittaue oiñ e kolpea. Ikus ganbelako. eroi zea".

72 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 73 Komaitea. Esate baterako, konparazio batera. "Ordun gutxi- Kopetako, kopetakue. Buruan hartu nahiz emandako kol- xo irabazte zan, komaitea, zuek lanin etatzezutenakin". pea. "Aldeiek urrutire, bestela kopetakue artukok ta!". Ikus Koskorreko. Komeri, komerixe. 1. Gertaera bitxi edo nahasia, baina barregarria edo larritasunik gabekoa. "Au den komerixe, Korkox, korkoxa. Bizkarrean irtetzen den irtengune naba- gu emen da axek an gure zai" 2. Itzulipurdia. "Soinketako ria. "Zure amama geruo ta okerro dao. Korkoxa ta dana ordun komerixek eitte giñuzen koltxoneta gañin". ata zako". Konformidadin. Proportzioan. "Orrek konformidadin nere Korputz bide, korputz bidie. Anda bidea, kanposantura- baino gexo irabazteu". ko bidea. Konpaitea. Ikus komaitea. Korroska, korroskaie. Korroskada. "Eun osue korroska botatzen pasatzeu narras orrek". K Konparaixo batea. Esate baterako. Ikus komaitea. K Kortan ogi, kortan ogixe. Orbela eta ote txikia pilatu eta Konpezinau, konpezinaue. Lehengo auzoko arduraduna. gero ongarri bezela erabiltzea. "Gure aitte leno Olasoko konpezinaue zan, oiñ nai dun Kortxeta, kortxetie. Arropak zintzilikatzeko ibiltzen den dana eiñ leike, auzotan olakoik eztaota". egurrezko nahiz plastikozko tresna. "Emaitzu kortxeta Konpitte, konpittie. Gozokia. "Jaxetan izete zan konpittek geixo emengo erropa auek ixiri ber dittut ta". erosteko eune". Koskabiluk. Barrabilak. "Olako lasaitasunekin bizi leike Konpittei, konpitteixe. Gozotegia, gozodenda. "Konpi- moteill, ori koskobiluk!". Ikus potruk. tteixe erdikalin daukebe". Koskor, koskorra. 1.Txikia. "Mutil koskor batek kendu Konpittero, konpitterue. Gozogile. "Konpitteruna buelta- dixo baloie". 2. Borobil antzeko itxura duten zenbait ka ibiltze giñen jaixetan". gauzaz esaten da. "Koskor minbera batek erten dit besun". 3. Barrabila. "Baloiek juxtu koskorretan eman Kontra. 1. Aurka. "Realak Bilbon kontra jokatzeu". 2. zixon". Ikus marmittek 2. Jatekoari laguntzeko arraultza botatzeari deritzo. "Arraultzie botakoizut saltsa orren kontra". Koskorreko, koskorrekue. Buru hezurrean eman edo hartutako kolpea. "Oñe artu du koskorrekue lexukin". Kontrako eztarri, kontrako eztarrixe. Okerreko eztarria, Ikus ganbelako. arnasa hartzen deneko bidea. "Kontrako eztarritik jun- tzat jatekue". Koskorretako, koskorretakue. 1. Kolpe hartu edo eman buruan. "Koskorretako galanta artu du atin kontra". 2. Kontuesata(i)lle, kontuesata(i)llie. Hizlari. "Ixilik eon ai! Atsekabea, nahigabea. "Lanetik bota zebenin kriston Ire baiño kontuesataille obio zauden da emen!". koskorretakue artu zun".

74 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 75 Koskortu. Hazi, handitu. "Pixket koskortutekun jungo zea Kukurruku eztule. Eztul gogorra eta itsusia. "Ori kukurru- bakarrik". ku eztule daukezuna, medikuna jun berkozu". Kotie eiñ. Jokuan sorte handia daukana. "Gaurre eiñ det Kulero, Kuleruk. Kulero. "Amai urtetan kuleruk erregalau kotie". genizkon". Ikus pantalo bisten. Kotoi, kotoie. 1. Algodoia. "Oxigenaue bota ta kotoie Kulpitto, kulpittue. Pulpitoa. "Kulpittotiken bota zun ser- pasaukoizut irikixen". Ikus guata. 2. Algodoia, mataza. moie apaizek". "Gasolineran kotoie falta zan ta eskuten usai txarra Kuma, kumie. Sehaska. "Kuman dauket umie". dauket". Kunpliu. Norbaitekikoa egin. "Gaurre ni etorri ta trastie Kottau, kottaue. Gajoa, gizarajoa baina zentzu maitakor ipintzeako bi-iru laun baneuzken zai emen, axei kunpliu K batean. "Ene kattaue, zer dezu oingo ontan?". ta lasai eon naiz". K Kraskateko, kraskatekue. Pitzatzen deneko zarata. Kurioso, kuriosue. Dotorea, garbia, txukuna. "Kurioso "Kriston kraskatekue ata zun mai arek". eitte zittun arek lanak". Kristau, kristaue. Pertsona. "Ori eztek kristauek eitteko Kurloi, kurloie. Txolarre. "Kurloi mordo bat badabiltze moduko lana, moteill!" (Ezezkoetan erabiltzen da batik azkenaldixen inguru auetan". bat). Kurruxke, kurruxkaie. Garrasi. "Umie kurruxkeka ibilli da Kriston, kristona. 1.Handia, izugarria. "Kriston bokaillue gau osuen". jan diñabe!". 2. Gazteen artean oso. "Kriston earra dao zure mutil ori!". Kurtidei, kurtideixe. Larrua ondutzen den lekua. Kristoneko, Kristonekue. Handia, izugarria. "Kristoneko Kurutze barrun jokau. Jolas bat. "Kontzejupin bi kuadro- girue eitteu!". Ikus kriston. en artin eitte zeben kurutzie". Krixketa, krixketie. Kisketa. "Attek berandu aillau giñela- Kuttun, kuttune. Maitea. "Etorri, nere kuttune". ko, krixketikin atie itxite zauken". Kutun, kutune. Amuletoa. "Beti emate zun bere kutune Kuadrau, kuadraue. Laukiduna. "Eztik txarra erten alkon- katin txintxilike". da kuadrauek!". Kubriu. Osatu. "Bandan 42 laun eongoiz ta nik ustet bas- tante kubriute daola".

76 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 77 Lapiko, lapikue. Janariak egosteko erabiltzen den ontzia. L "Lapiko berrixek erosi dittut, danak izurraute dauzket". Lapikoko, lapikokue. 1. Potajea, eltzeko janaria. "Gaur gure La(g)un, la(g)une. 1. Adiskidea. "Kuadrillako lagun batek etxin otz onekin lapikokue eongoa bazkaltzeko". 2. Gisatzeko otsein dit". 2. Bikotea, erropei buruz ari garenean. haragia. "Ipiñiztek libre t´erdi lapikoko ta pare bat ezur". "Ama! nun dao kaltzeta onen laune?". 3. Pertsona. Lapikotxiki, lapikotxikixe. Kontakatilua. "Ixilduai, lapikotxiki!" "Majiña bat laun juntau die Ernixoko eunin." Lapratx eiñ. Txirrist egin, irristatu, labaindu. "Lapratx eiñ Laa. Laga, utzi."Aizu! laa zumue bere tokixen!". da txorkatillie trukau zako". Labore, laborie. Barazki. "Laborik landatzeittou geixen bat". Lapratx, lapratxa. Narraza. "Leku au dana lapratxa dao ziero". Laiñ. 1. Adina. "Amen ez dago danantzako laiñ diru". 2. Lardaskau. Narraztu. "Lanak eitten asi, ez bukau, ta dana Gauza, kapaz, gai. "Ez naiz gauze danetako laiñ". lardaskaute utzi zun". Latxa. Takarra. "Artillie oso latxa izetea". L Laiotz, laiotza. Eguzkiak jotzen ez duen tokia, iluna. L Latz, latza. 1.Takarra. Ikus latxa. "Frontoiek beie latza Lakai, lakaixe. Pisuzko neurria, 3 kg. "26 lakai baba eka- eukitze zun." 2. Ona, mundiala "Festie latza jun unan". rriko al diztek urrengo asteako?". Ikus imilaun. Laugorrixek pasau. Gorriak ikusi. "Laugorrixek pasau di- Lakar, lakarra. Latza. "Ze atzapar lakar die oxek!". txik gaixotasun orrekin, baiñe, oiñ ondo jarri den". Lamara, lamarie. Jende asko dagoen lekuan sortzen den Laugorrixen. Lo egin gabe zerbaitegatik kezkatuta. berotasuna. "Kriston lamarie dao, eztao arnasie artzeik". "Sapatue allau da ta or eon berkoñau laugorrixen, i noiz etorriko kezkan" . Lanbro, lanbrue. 1. Xirimiria. 2. Laino itsua. "Mendire jun gitxiñenan eta goxen kriston lanbrue zaonan". Laurena. Laurdena. (Orduekin batez ere, gutxi erabilia). "Ordubata eta laurena". Landure, landurie. Laino itsua izan gabe, laino xehe Le(g)en, le(g)ena. Azaleko gaitza. "Negun beti eskun moduko bat, airea heze egoten da. legena ateatze zat, eztakitt otzana izengoan eo...". Langa, langie. Mendiko hesietako pasoa. "Emendik Leera, leerie. Gurdia erroberarik gabe, gurdia baino txia- Marixa bi langa pasau ber die". kiagoa da. Lantei, lanteixe. Lan handia. "Zuek artu deuzte lanteixe Leikena. Posible. "Gaurre leikena da berandu allatzie". ori dana txukuntzen". Leizezulo, leizezulue. Haitzuloa. "Erri txiki artako leizezu- Lantzurde, lantzurdie. Lantxurda. "Kongeladoran sar- lo baten gizon bat ikusi gendun, an bizi zana". tzeittoun jatekuk, lantzurdez beteta ertetzeñabe". Lekutea. Zerbait edo norbait oso urrutira joan dela adie- Lapiko! Kaikua, tentela. "Beti negarrez ao, lapiko!". razteko. "Lekutea jun tzeate ogi bille".

78 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 79 Lekuteko, lekutekue. 1. Zerbait edo norbait oso urritikoa Letxera, letxerie. Karez egindako pintura urtsua. dela adierazteko. "Lekutekue da ba, Kanadan eo bizi Liberdi, liberdixe. Neurria, libra erdia edo 250 gr. "Beste omen da". 2. Ederra. "Lekuteko mutille den ba!". liberdixere ipini zu". Lengo baten. Aurreko egun batean. "Lengun Aitor ikusi Librau. 1. Libratu, askatu. "Anan semie atzo gabin librau nun gure etxe aurrin". emen debe". 2. Kaka egin. "Sagar konpotie eitten ai Lengun. Ikus lengo baten. naiz, libratzen laguntzeit ta". Lengusu txiki, lengusu txi(k)ixe. Bi lehengusuren seme- Libreko, librekue. Ogia. "Gure etxin beti librekue erostea". alabak beraien artean hala dira. "Nere lengusu txikixe Lijer, lijerra. Arina. "Orrek eztu asko pixauko, lijerra da gurekin kuadrillan ibiltzea". ziero". Leon-kastillo. Kara-kruz. "Euskadiko bueltie astea zijun ta Like, likie. 1. Likina. "Eskuk likez beteta dauzket, txupa- kuadrilleko bakoitzek karreriste bat aukerau bertzun, txuze jan det ta". 2.Txoriak itsatsita harrapatzeko gaia. ordun lelena zeiñek aukerau leon-kastillon jokau L zeben. Leon erten tzun da Iñaki asi zan". Limonada, limonadie. Gaseosa. "Faorez, zerbeza bat L limonadakin ataizu". Leor, leorra. 1. Hezetasunik gabekoa. "Aurten euri gutxi eiñ du ta lurrek leorrak daude." 2. Animatzen ez dena. Litroko, litrokue. Esnea neurtzeko litro bateko ontzia. "Zegamako festata jun giñen ta dantza pillo bat eiñ "Litrokue nolakue nai dezu, plastikozkue o inoxidablie?". gendun, baiñe nere gizon au polboroie baiño leorro zan Litx, litxe. Oihala, arropa eta horrelakoetan agertzen diren ile- ba, ta etzun bate dantzaik eiñ. Oiñe leno bezalakotxe aren antzekoak. "Jertse onekin prakak litxez bete zatxit". leorra da, ez ta ezertako animatzen". Litxerkei, litxerkeixe. Gozokia. "Zineako litxerkeixek ero- Lepa(g)aiñ, lepa(g)aiñe. Garondoa, kokotea. "Jatzemaut sikotteu!". Ikus konpitte. lepaaiñin! Gorri-gorri einde laakoiat" Litxerrero, litxerrerue. Gozokizalea. "Gure au bai dala li- Lepaezurre, lepaezur. Lepo-hezurra . "Lepaezurretik gora txerrerue, eun osue litxerkexek jaten ai da". eiñ natxik!". Liztai, liztaixe. Gauzak biltzeko erabiltzen den hari sen- Lepasamar, lepasamarra. Lepoa. "Lepasamarretik eus- doa. "Korreosko paketik liztaixekin lotzeie". ten baldin baiat!". Lizune. Hauts itxurako azal zuri-grisaxka. "Oñe gaztaiei Lepo, lepue. Lepoa. "Lepo luzie aiz ba!". lizune erten dixo". Lepo. Asko. "Eran da jan, lepo eiñ gendun". Loerre, loerrie. Umea loguretuta dagoenean. "Biberoie Lerdo, lerdue. Tontoa, kaikua. "Lerdue zea ba, beti txora- emateko esnatze mazu, ume onek eokikou loerrie". kei iguelak eitten ibiltze zea". Loerretute eon. Lo egin nahi baina ezinean egon."Umie Letu. Irakurri. "Letu asko eitte zun ta leturikin batea musi- loerretute ziok gaur". kie gustoko zun".

80 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 81 Loko. Gauza bat kili-kolo gelditu dela adierazteko. "Maatillie loko dabil ta atie ezta ondo isten". M Lokomuxe, lokomuxie. Lo kuluxka. "Bazkal ondoren lokomuxie eittie gustatze ziten". Maatille, maatillie. Maratila. "Garai batin Azkoittiko udale- Lorau. 1. Landareak loreak eman. 2. Edanarekin edo suka- txin ate danak urrezko maatillie omen tzaukeben, ate rrarekin begiak, argitu, bizitu. "Ze, Iñaki, gaurre zenbat axek irikitzie earra izengo zan ba". kalimotxo eran dittuk? Daoneko beixek loraute dauzkek!". Maats, maatsa. 1. Nahaspila "Au den maatsa daona Luduzke. Baloi jokua, bi talderekin jolasten dena. sukalde ontan arratsaldeko bostak eta oaindik sukaldie Lurmen. Elurra urtuta. "Emen elurre eote zanin kostan lur- jasotzeke". 2. Txoilloa. "Dirudun mutil batekin asi da, men eote zan". orrek bai daukela maatsa!". Lurmendu. Elurra urtu. Maistra, maistrie. Irakasle emakumezkoa. "Maistra berri- xe daukeu aurten". L Lustriaketa, lustriaketie. Disdira ateratzeko lana edo jar- duna. "Jai eguardixen lustriaketie bi erata eitte zan". Majiñe bat. Asko. "Majiñe bat ariketa einditxiñat nik ola- kuk". Ikus bajiñe bat. M Lustrie. 1. Disdira. "Lurrei lustrie ata ber izete giñon". 2. Betuna. "Zapatai lustrie eman, zikiñek daude ta!". Majo. 1. Asko. "Majo sufriutekuk gaittuk gu". 2. Ondo. "Majo janda irten diau". Makakorro, makakorrue. Orrua. "Gusanituk ez nizkolako erosi makakorroka jun tzan etxeaiño." Makal, makala. 1. Astiro. 2. Pertsona ustela. "Ene, maka- la da ba, ezertako kemenik eztauke". Makaldu. 1. Astiroago joan. 2. Gaixotu. "Azkenaldixen makaldute zabillen gure ama". Makalik. Gaixorik. "Ezta rekuperau, oindik makalik dabil". Makar, makarra. Begietan pistak. "Gure umik, goizin jai- kitzeanin kriston makarrak eukitzetxin, mantzanilla pix- ketekin garbiu ta kitto!". Makinistak. Mende hasieran, abarketa fabriketako langileak. Maldiixo, maldiixue. Madarikazioa. "Bazun kejie ta mal- diixue atzo".

82 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 83 Mallau, mallaue. Zerbait kolpe batez builatu. "Lengun Mangau. 1. Leher eginda. "Atzokue latza jun unan, man- batematek kotxin kolpie jo ta dana mallaute utzi ditt" . gaute natxion". 2. Lapurtu. "Zeinek mangau dizte nere borragomie ta arkatza?". Ikus manejau. Mallu, mallue. Mailua. "Mallue ta puntepaxak ber dittut bierko". Mani-mano. Pilotan, bat baten kontra jokatzeari deritzo, banaka. "Belokik ta Goñik mani-mano jokau zeben atzo". Mallubi, mallubixe. Marrubi, mailukia. "Laste asikoa mallubi bolarie". Manijurrixek. Lardaskeriak, txapuzak egitea josten. Malluka, mallukie. Mailu txikia. "Ekarrizu mallukie erra- Mantsoatik. Azkar, arin. "Mantsoatik eiñ nitxiñan eskolako mienta kajatik puntepax hau sartzeko." Ikus maillu. deberik, gero kalea irtetzie nai niñan da". (Mantsuatik ere erabiltzen da). Mama goxo, mama goxue. Zorte ona adierazi nahi du. Mantux, mantuxe. Mantila ."Amak bere mantuxin artu zun Mama. Pagotxa, zorte ona adierazteko. "Arek bai euki zula umie". mama loterixe tokau zikon eunin". Ikus mama goxo. Mantuxetako ume, mantuxetako umie. Mantilako umea. Mamaxa. Pagotxa, zorte ona. Ikus mama. "Mantuxetako umikin azaldu zan gure etxea". M M Mamixela. Andereñoa, pinpirina. "Ori txikittetiken izen da Mañak eiñ. 1. Laztandu, maite-maite egin. "Mañak eittie oso mamixela". danoi gustatze zaku". Ikus maitte-maitte eiñ. 2. Negar Mamorro, mamorrue. Intsektu mota bat. "Ez naiz mamo- egin. "Ezizu mañaik eiñ, eztizut karameloik erosiko ta". rro bat akaatzeko laiñ sekule izen" . Mari maixtra, mari maixtrie. Asko agintzea gustatzen Mandixo, mandixue. Baserrietan ganbarari deitzen zaio, zaionari esaten zaio. "Pentsatzeu beti bearek nai duna eiñ ber deula, mari maixtria utse da". karroak eta gurdiak gordetzeko erabiltzen da batez ere. "Mandixoko atie konpondu ber deu". Mari mutil, mari mutille. Mutilen joerak dituen neskari esan ohi zaio. "Axen ama mari mutille ta takarra da, ba!". Manejarra, manejarrie. Lapurreta. "Agintai jende onek ibiltzeu manejarrie". Mariposak. Ur-oliotako kandelatxoak. Manejau. Lapurtu. "Kotxeko erreberak manejau zizkuben Markari, markarixe. Oihalak markatzeko erabiltzen den atzo kalin!" klariona. "Ekarrizu markarixe, tela au nundik moztu markau ber det eta". Ikus jabonzillo. Manga, mangie. Mangera. "Etxik sue artu omen tzun, ta bonberuk seittun etorri zin mangikin". Marmar, marmarra. Ahopeka hitzegin. "Egun osun ibilli zun marmarrare ikustekue izen tzan". Mangaixo, mangaixue. Nekatuta, juerga edo lan handia egindakoan, leher eginda. "Au dek mangaixue dauke- Marmarrin. Haserretuta dagoenaren zurrumurrua. "Or jun tena gaur!". da oiñ e marmarrin, beti asarraute dabil".

84 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 85 Marmitte, marmittie. 1. Esnea eramateko ontzia. "Ekarrizu Maxpildu. Txikitu, zanpatu. "Fruta gaiñin jarri ta dana max- marmittie esnie banatzea jun ber det ta". 2. Pluralean, pildute laga zun". barrabilak. "Ik dauzkeittuk marmittek moteill!" . Mazkala, mazkal. 1. Ahula. "Gaxoik eon zanetik, mazkal Marruskau. Igurtzi. "Jertsie eskuz garbiu ta ondo marruskau". jittie zauken orrek". 2. Ganoragabea. "Bero onekin Marta. Leloa, zontzona. "I aiz marta, sekule ez aiz espabi- mazkaldute nitxion etzaukenat ezertakore gogoiken". lauko" . Mazkalgure, mazkalgurie. Alfer gurea. "Nekaute naonin Martinga. Trikimailua. "Ze martinga darabilzu oñe esku mazkalgurie sartze zat". artin". Meladie arrapau. 1. Euriz blai egin. "Jaxen Txindokire jun Martxa, martxie. Asmoa, plana, ideia. "Nolako martxie ta kriston meladie arrapau giñian, denbora osun eurixe zion bierko?". ein tziuan". 2. Mozkortu. "Atzore sagardoteire jun ta meladie arrapau giñian". Martxie eiñ. Joan. "Girue oztu zunin martxie eiñ giñenan". Melaute. 1. Blai eginda. "Burutik ankataño melaute etorri Mata(d)ei, mata(d)eixe. Animalien hiltegia. "Oiñ mataei- zien mendi bueltie eittetik". 2. Mozkortuta. "Ardo potzo M xen taldik jutettun ensaiatzea". galanta ean da, dana melaute azaldu zan etxea". M Materi. Animalien hiltegia. Ikus mata(d)ei. (Nemesio Mendi ne(g)ar, mendi ne(g)arra. Ur jauzia. "Kanadan eon Etxaniz, 1992). giñenin kriston mendi nearrak ikusi giñuzen". Matra(i)ll, matra(i)lle. Matraila, masaila. "Gure Nereak arpei Mendin artu. Menpean hartu. "Arek eztu bazparere bere borobil borobile ta jateko moruko matrallek dauzke". mendin hartzen Jon, beare baiño geixo da ta". Matra(i)lleko, matra(i)llekue. Belarrondokoa. "Attek kris- Mendin. Menpean. "Talde osue leenengo astetik bere ton matrallekue eman tzixon". mendin zauken". Matte-matte eiñ. Laztandu, ferekatu. "Nearrez ai danin matte- Menoxin artu. Gutxietsi, gaitzetsi. "Lantegi earra artutere, matte eiñ ta seittun pasatze zako". Ikus mañak eiñ 1. orren lana memoxin artukoa beti". Mattetasun, mattetasune. Maitasuna. "Guk matxue Merixo, merixue. Udaltzaina. "Sapatu gabin merixue eto- emate gendunin maittetasune zauen". rri zan tabernie ixtea" . Matuti, matutixe. Goizeko zortziak laurden gutxiagoko Merkexurrin ibilli. Zuhurkerian ibili. Ikus xur. "Beti merke- kanpaiak. xurrin ibiltzea pezeta bat nundik ateako". Matxo, matxue. Musua. "Guk matxue emate gendunin Mike, mikie. Jatekoekin berezia den pertsona. "Beti plate- maittetasune zauen". rran bueltan zeoze laatzeu mike orrek". Maxixau. Kuxkuxean ari. "Oxek maxixau besteik eztebe Millegro, millegrue. Miraria. "Andik bizik ertetzie millegrue eitten". izen tzan".

86 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 87 Minbera, minberie. Mindua. "Eroi nitzenetik minberie dau- Motel, motela. 2. Mutil. "Motel, motel, noa ue?". (Motel eta ket belaunien". moteill biak erabiltzen dira). Minberau. Mindu. "Ausitteko eskun, kolpie artu det ta Motxa(i)lle, motxa(i)llie. Ijitoa. "Atzo Azkoixen auntzekin dana minberau zat". ibiltzeizen motxailik ibilli zin, diru eske". Miñ, miñe. 1. Mina. 2. Bizia, pikantea. "Jateko au, nere Motz, motza. 1. Pertsona txiki eta zabala. "Semik ziero gustoako miñe zion". diferentik zauzkenat, zarrena agie añe luze ta bestie Mira, mirie. Arraroa, bitxia. "Au mirie emen argibe eotie, berriz motz-motza." 2. Gauzak azkar harrapatzen ez sekule etzat tokau ola eotie". dituena. "I motzanekue al aiz ?". Mistika tulisabelika. Neska ahula. Ikus anime. Mozkortzio. Asko edan ohi duenari esaten zaio. "Oiñe era- nin, ze mozkortzio aiz i!". Mixikordiko madrie. Madarikazio bat. "Berriz asi ber dala? Ba, mixikordiko madrire bai!". Mozkote, mozkotie. Pertsona txiki eta zabala. Ikus motz 1. Mixtu. Miazkatu. "Azkenengo ezurre re mixtu ziñan arek". Mozolo, mozolue. 1. Tontoa, zentzu maitakorrean. "Ene, M mozolue aiz ba! zenbat jo ber dibe iri adarra! ". 2. M Mixurka, mixurkie. Mertxika. Atzeratua (Down sindromeduna). "Mozolukin ibiltzea Mokordo, mokordue. 1. Nahastea. 2. Ume mokordoa, sapatu arratsaldetan". lata handia ematen duen umea. 3. Kaka piloa. Muiñ, muiñe. Esku pilotaren barruko aldea. "Pelotin muiñe Molda, moldau. Konpondu. "Neu bakarrik moldauko naiz". nola eittean inportantie izetea". Mondroska, mondroskie. Baldarra, traketsa. "Ainara Mundial, mundiala. 1. Zoragarria, ederra. "Ikusiko zute balontzeston ibiltzeko oso mondroskie zan, beti lurrin nola tipo mundiala dan". 2. Zoragarri, ondo. "Mundial eote zan". pasau deu eskolako eskurtzixun". Mordo, mordue. Asko, ugari. "Jende mordue etorri zan gu Mune. Hezur muina. bixitatzea". Ikus Mordo-mordue. Murkil eiñ. Murgil egin, buruzka ur azpira salto egin. Mordo-mordue. Asko, ugari. "Nik kromo mordo-mordue "Plaiko uretan murkil einez ibiltzie gustatze zako oni". dauzket ta zuk ez!". Murruska-marraska. Haserre muturrez. "Azken aldi ontan Moritto, morittue. Ubeldura. "Gure onek berna ezurrek murruska- marraska zabillen". beti morittoz beteta dauzke". Ikus odolbitto. Musikero, musikerue. Musikaria, musikajolea. "Erriko Morokil, morokille. Artirinez egindako janaria. musikerotako bat izen tzan aure". Motel, motela. 1. Makala. "Pelotie motela izete zan." Muskerak. Mukiak. "Muskerak kendu itzan".

88 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 89 Musu, musue. 1. Sudurra. "Arek bai daukela musu luzie". N 2. Aurpegia. "Musue garbiu". Musu-zuluk. Sudurreko zuloak. "Eman ber musu zuluk aundittu eitte zaizkola asarratzeanin". Maatille, maatillie. Maratila. "Garai batin Azkoittiko udale- Musualde, musualdie. Aurpegia. "Musualde ortan antze- txin ate danak urrezko maatillie omen tzaukeben, ate mate zikon zenen alaba dan". Ikus musu 2. axek irikitzie earra izengo zan ba". Mutilaun, mutilaune. Senargaia. "Oindik eztu ona ekarri Naazki, naazkixe. Ogi beltza, integrala. mutilaunik". Naparrei, naparreixe. Gaixotasun bat, barizela. Mutill gazte, mutill gaztie. Mutil gazte ederra. "Ori mutill gaztie topau duna zure aizpek!". Narrats, narratsa. Zikina. "Parkin ibilli ta narrats-narrats einde etorri zan gure umie". Mutill, mutille. 1. Gizon ezkongabea. "Goiko baserriko mutille il da 82 urtekin". 2. Mutil laguna. "Festatan topau Natual, natuala. Ohizkoa, normala. "Min orrek ezin du omen du mutille". M izen natuala, askotan pentsau det medikuna jutie". Mutilzar, mutilzarra. Gizon ezkongabea. Natubittate, natubittatie. Eguberri eguna. N Mutur, muturre. 1. Ertza, izkina. "Zuri mai muturrin jartzie Natul, natu(a)la. 1. Betea, osoa izan. "I ez aiz natula". 2. tokau zatzu". 2. Muturra. Berezkoa. "Ardi gazta natula, gatzaixekin ta ola, lengo tipoa". Muturrea esan. Aurpegira esan. "Asarraute zaon baten, aora etorritteko danak muturrea esan tzizkon". Naturalidade, naturalidadie. Berezkotasuna. "Naturalida- Muturretik e(d)an. Botilatik edan. "Mille aldiz esan dixot ta dikin eitte zeben ori". alare muturretik eaten segitzeu". Naxena. Gehien nahi dena. "Naxena irakaslie ez etortzie, Muturrez aurrea. Aurreraka. "Muturrez aurrea eroi ta jai eitteko!". musue autsi omen du". Naximentue, naximento. Jaiotza. "Gabonetan beti gure Mutxikiñ, mutxikiñe. Sagar edo udarearen bihotza. etxin naximentue ipintze deu". "Sagarra bukatze zunin, mutxikiñe basurea bota e!". Neska, neskie. 1. Emakume ezkongabea. "Ango baserri- Mutxillo, mutxillue. Meta txikia. "Gaur arratsaldien atzo ko neskie il da, 87 urte zauzken". 2. Neska laguna. eindeko mutxilluk jaso ber ditxiau". "Azkenin beintzet topau du neskie". Mutxo. Pelota zaila bueltatzean esan ohi den espresioa. Neskalagun, neskalagune. 1. Emakumezko laguna. 2. Mutxur, mutxurre. Meta txikia. Ikus mutxillo. Andragaia.

90 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 91 Neskazaar, neskazaarra. 1. Emakume ezkongabea. O "Neskazaarra geldiu da gure Maria Elena". 2. Bateko urrea. "Erdiko dana jasotzeko neskazaarra tokau ber". Odolbitto, odolbittue. Odol bildua. "Besun atxumurke eiñ Noiznai. Edozein momentutan. "Txiki-txikitatik bi neska ta odolbittue erten tzin". Ikus moritto. euki zittun ta noznai tinbrie jotze zeben bere bille etor- tzeko". Oeko-erropa, oeko-erropie. Oheko izarak. "Bier aldauko deu oeko-erropie". Normalin. Ia beti, orokorrean. "Normalin ola ibiltze zin itz Ogi arrallau, ogi arrallaue. Ogi birrindua. "Xarradak oiñ oxek, Azkoittiko era". ogi arrallauten pasau ta sartaire". Ikus arrallau. Oi. Ohi. "Beti lan ori eiñ oi zun". Oillar-joko, oillar-jokue. Oilar burruka. "Leno Errebalin oillar-jokuk izete zin". Oillogaitz, oillogaitze. Bikoteen arteko haserrea. "Pareja guztixek oillogaitze pasatze omen debe bigarren urtin". N Oilloloka, oillolokie. Oilo loka. "Oillolokie ematen eun osue O sofan jarritte, jaikittekun txituk irtengoiñabe azpittik" Oiñeztarri, oiñeztarrixe. Tximista. Oiñurrungun. Orain hurrengoan, lehengo batean. "Oiñurrungun ikusi giñian". Oker, okerra. 1. Ezbeharra. "Okerrik ez ba, antxe izengo gea amarretan". 2. Gaiztakeria. "Okerra okerran gaiñin besteik eztu eitten". Okerra eiñ. Kalte egin. "Okerra einde ziok, ta oiñ alperrik dek bueltaka jardutie". Okuillo, okuillue. Ikuilua. Omaai, omaaixe. Ore mahaia. On berrez. Ondo beharrez. "Beti bere on berrez jardun, ta sekule eskertukounik ez!".

92 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 93 Ondar, ondarra. Hondartzako hondarra ez denean. Osau. 1. Zerbaiten bilduma egin. "Kromo bat falta zat dana "Ondar sako mordo bat ekarri dittube masie eitteko". osatzeko". 2. Iritsi "Osatze al aiz?" 3. Sendatu. "Osau Ikus arena. arte oien eon ber diñat". Ondarrak. Jateko soberak. "Astelenin bazkaltzeko, jaiko Ostiako, ostiakue. Kolpea. "Bi ostiako emango txiat ixilik ondarrak izeteie gurin". eote ez baaiz". Ondarrau. Hondoratu. "Barkue ondarrau zan etxesun". Ostin. Bestela. "Nai nun dana saltzeko, erropie ez, ostin Ondo, ondue. 1. Biharamuna, ajea. "Ondo pasau bai nai nuna". baiñe urrengo euneko onduere latza jun unan". 2. Barrena. "Buro ondue gorrittute daukezu". Ostintzin. Osterantzean, bestela, Gainontzean. "Geo, Ondra etxe, ondra etxie. Hildakoaren etxean edo honen ostintzin, ze esatie nai dezu". Ikus ostin. izenean egindako oturuntza. "Anaixek asarrau eiñ tzin Ostixena jo. Lata eman. "I, beste batena jun ai ostixena ondra etxin erentzi kontuk zila ta". jotzea!". Ondrau. Ugari, franko, asko. "Ur botillie ondrau beteta dao, irikitzeakun pixket eroitzea". Ostizaparra, ostizaparraie. 1. Zaparrada handia. 2. Jipoia. (Berria, gazteen artean erabilia). "Burrukie asi Onerau. Onera etorri. "Pasau dun naigabie ta geo ezin O oneraute dabil". zanin arek jaso zian ostizaparraie". O Ooldi, ooldixe. Goroldioa. "Naximentue ipintzeko ooldixe Ostro beltxa. 1. Joku batean aurrena ateratzen zuenak ber deu". irabazten zuen saria. 2. Sarri irabazten duena. Oraiñ, oraiñe. Orbana. "Oraiñ asko dauzke arpeixen". Ostro, ostrue. Hostoa. "Letxuga ostro geixei dao emen". Oranje. Garai batean laranjazko freskagarria. "Oranje ar- Ostroko, ostrokue. Etxe bateko obrak amaitutakoan egi- tzea jute giñen, guk ala esate giñon, oranje". ten den jana. "Zuena bukautekun ostrokue izengoiau Ordots, ordotsa. Txerri ar gaztea. ba?". Orduez. Puntuala. "Kuadrillan beti orduez azaltze gaittun, Ostu. Lapurtu. " Bizikletie ostu dibe". bost miñuture atzeatzeke". Ota, otie. Oiloek lo egiteko ohea. "Egunero oillun otie gar- Oriau. Aire berritu. "Parranda eiñ da gero, erropie oriatzea atatzeu balkoire". biu ta preparatze deu". Ortzak garbiu. Musukatu adierazteko ere erabiltzen da. Ote, otie. Landare arantzaduna, lore horia du. "Otiek asi- "Or ibilli zin taberna erdixen, ortzak garbitzen". ttekun, lenoko bire dana isteu".

94 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 95 Otseiñ. Deitu. "Aillautekun beintzet otseiñ". P Ottopotton eiñ. Edan. "Ottopotton eittie majo gustatzeza- ko ba orri". Pa(g)otx, pa(g)otxa. Zoria. "Orrek euki diñ paotxa lan ori topaute". Otxandu. Kokildu. "Denborikin otxanduko aiz". Pabrika, pabrikie. Lantegia. "Pabrika aldea abantatzea Otzi! Hartu! "Otzi! emaizkon karamelo auek ire launei". goizeko xeiretako". Oziñ, oziñe. Ibaian ur makal eta sakonera handikoa, bai- Pakete, paketie. Aldrebesa. "Fuolin jokatzen beintzet, natzeko egokia. "Aingeruguarda aldin bai daola oziñ pakete utse den". earra, majiña bat aldiz eiñ diau murkil an". Pantalo bisten. Kulero bisten. "Atie iriki ta pantalo bisten Ozpiko, ozpikue. Baserriko tresna, hortz bikoa. ikusi nitxiñan". "Zopizertun eindekun, aure jiratzeko ozpikue ibiltze- Paola. Ganora gabeko esanak. "Ze paola dittuk oxek?". ñau". Paolan. Kontu kontari. "An tzaudean, danak mai ingurun Ozta-ozta. Juxtu-juxtu. "Ozta-ozta aillau gea trenea". jarritte paolan". Paotai, paotaixe. Pagadia. "Paoteire jute gattun udan O lasai eotea." Papelada, papeladie. Planta, itxura. "Familiarrak etorri P zinin, aldemeneko neskie ekarri zeben neskamie izen bazan bezela, egun artan papeladie eiñ ber!". Pardel, pardela. 1. Paketea. 2. Umeei jartzen zaien pake- tea. "Gure garaixen pardelik etzeben ibiltzen umik, trapu bat, aure garbiu ta berriz ipiñi". Pare. Bezala. "Onenan pare jatie gustatze zikon". Paretxiki. Pelotak horma biren arteko ertza, erpina jotzen duenean. Ikus txost. Parrasta, parrastaie. Jario. "Txixe parrasta earra bota nian!". Parte oneko, parte onekue. Zerbaitek ona ezin duela izan adierazteko. "Onbeste suerte ezin din parte onekue izen".

96 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 97 Parte, partie. 1. Irrati edo telebistako albistegia. "Radixue Pe. Gabe. "Dirui pe geldiu nitzen". Ikus be. piztute eukitzedeu partie aitzeko". 2. (Pluralean). Pegamiñ, pegamiñe. Pegamentoa. Hankarte. "Bere partetan jo zixon baloiek ta zizko eiñde eon tzan". Pelota bizi, pelota bizixe. Pilota azkarra. "Narrue ipiñi aurretik pelotie elkortu eitte zan pelotie bizixo izeteko". Partz, partza. Bartza, zorriaren arraultza. "Partzak banan Ikus bizi 2. banan kendu ber izeteie". Pelota goxo, pelota goxue. Pilota biguna, partidu aurretik Pasa. Pilota behar den marratik pasatzen denean. "Sakea eskuak berotzeko erabiltzen dena. jo ta bosteaño jun da, ordun pasa eiñ du". Pelotero, peloterue. 1. Pilotak egiten dituena. "Iru pelote- Pasara, pasarie. Jipoia, nekamena. "Mendi buelta luzie ro eontzin emen, Azkottixen". 2. Zurikerian ibiltzen eiñ deu ta pasara earra arture bai". dena. "Peloterue aiz ba! Eztek pentsauko ba ola jar- dunde diru gexo emangoikenik!". Pase, pasie. Zerbaiten pasea. "Erregetan pasie ikustea Pelotie gozau. Pilota jokatzeko prestatu edo gozatu. ertetze deu". Pelotie korriu. Pilotak hanka egin, ihes egin. Pasira, pasirie. Paseoa. "Loiola pasirie eittea jutegea eunero". Pelotik tokie euki. Pelotak ateratzen duen hotsa. "Pelota onek toke earra dauke". Pasmo, pasmue. Zornea . "Mendixen eiñ zun arrastaie, Penau, penaue. Gogorra, latza. "Betik gorare, penaue da pasmoz beteta dauke". P biretxur are". P Patata zulo, patata zulue. Galtzerdietan egindako zuloa. Pendiz, pendize. Aldapa. "Pendizin gora penaue eiñ tzi- "Au patata zulue dauketana kaltzetan, nola eiñ otet?". kun bidie". Patrike, patrikie. Poltsikoa. "Praketako patriken nauzken Perdiga(z)ixo, perdiga(z)ixue. Olio erretan tipula botatzea. diruk arrapau zizkiben Madrideko metrun". Pergamino, pergaminue. Zesta punta eta erremonteko Pattal, pattala. Indar gabea, ahula. "Pattala dago aspaldi- pilotak egiteko erabiltzen den materiala. Eskuzko pelo- xen Maria". tan ahuntz narrua erabiltzen da. Pattar, pattarra. Koñaka. "Kafie beti pattar pixketekin". Perla, perlie. Ezpainetan sortzen den handitua. "Ez tu nai muturretik eran, perlie dauke ta". Patxara, patxarie. Lasaitasuna. "Artuko nike aren patxarie!". Perlesi, perlesixe. Elbarritasuna. "Perlesixek jota omen Patxaroso, patxarosue. Pertsona lasaia. "Are benetan tziok!". patxarosue den ba!". Pertxun, pertxune. Haitzur handia. Behien ikuilluko goro- Pazintzi, pazintzixe. Opil txiki mota bat. tza kentzeko erabiltzen da.

98 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 99 Pertz. Bakarrik, bere erara. "Nei mendire jun da pertz ibiltzie Piper, piperra. 1. Barazkia. 2. Pertsona errea. "Marisa gustatze zat, neure era, presaipe". (Gazteen artean). maistrie, piperra unan beintzet!". Pertza. Ederra, berezia. "Ori pertza dana motor ori!." Piperretan arrapau. Eskolara joan ez eta norbaitek harrapatu. (Gazteen artean). Pipertu. Haserretu. "Pipertu eiñ den nerekin." Petardo, petardue. 1. Lehergailua. "Petardue jarri debela Pitx, pitxe. Bitsa, aparra. "Baso erdixe pitxez beteta eman dien". aittu det radixun". 2. Nekagarria den pertsona. "Ori bai dala petardue!". 3. Porroa. "Oiñ e petardue eskun dula Pitxerreko botillie, pitxerreko botillie. Zortzi litroko botila. dao, kafie artzen". Pitxon, pitxona. Karabina. "Ume koskorra da oiñdik pitxo- Peto jo. Dirurik gabe gelditu. "Nik peto jo diñat ta ezin diñat nakin tiroka ibiltzeko". ezerre geixo paau". Pitzau, pitzaue. 1. Pitzadura. "Atie pitzau eiñ da". 2. Buruko ikutu berezia. "Orrek zaukeik pitzaue, zea baño Peto. Dirurik gabe. "Duro bate etzaukenat, peto natxion". zelebrio dek!". Pezeta aundi, pezeta aundixe. 2 pezeta eta erdiko txanpona. Piure, piurie. Itxura txarra. "Aitor Andramaxetan ziero Pikardi, pikardixe. Naturak edo eta animaliek egindako kal- mozkortute etorri zan etxea, ikusi eiñ bertzan ze piura teak. "Ori pikardixe! Amerika aldin oiñe ujelak izen die". ekarri zun, alkonda kanpun, prakak zikindute ta ze Pike, pikie. 1. Aldapa handia. "Emendik Erloa bezelako arpei. Ori piurie, ori!". P aldapa pikeik, ezta leku askotan eongo". 2. Gai bel- Plakau. Ihartu. "Udaratik ona ziero plakau da zuen semie". P tzezka, likatsua eta biguna. "Zatun pikien bezelakue Plantau. Jantzi. "Ama ontxe etorrikoa, plantatzen ai da ematexou pelotan narruei". kalea juteko". Pillo, pillue. Asko, ugari. "Jende pillue dabil gaur errixen". Plazaberdure, plazaberdurie. Merkatua. "Plaza berdure- Ikus mordo. ko bueltie goizo eiñ det gaur". Pintto, pinttue. 1. Bi koloretakoa. "Bei pintto bakarra daukeu Porlan, porlana. Zementua. "Zulue betetzeko, porlana baserrixen". 2. Mestizoa. "Ume pinttue adoptau ber debe". botakobe". Piñ, piñe. Zuzena, zintzoa. "Arantxa neska langille ta piñe Porra, porrie. Borra. "Porrikin ondo jo ber da ori, barroa- da geo". ño sartzeko". Piñu ar, piñu arra. Pinu beldarra. Porrot. Kaniketan, zuloa eta zuloan sartzea. "Txikitten Piper eiñ. Eskolara joan gabe gelditu. "Zemat piper eiñ txiba-porroten ibiltzen giñen kaniketan, ta porrotin lele- ete nun gaztetan?". na sartze zunak bestin kanikie irabazte zun".

100 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 101 Portunau. Suertatu. "Nola erderaz gutxi itzeitteun, portu- Puntera, punterie. 1. Orratzez emandako puntua. "Barren natze zakunine, itzeittekore kostau eitte zaku". oxei pare bat puntera eman ezkeo, gaurkue eitteko laiñ badaukezu". 2. Zer esanak. "Kotxie lagatzie nai du ta Posture, posturie. Maila. "Posture artako palazixoik etzan beti puntera botatzen ibiltzea". asko". Puntzixo, puntzixue. Elizkizuna. "Andra arek pasau zittun Potor zuloaiño eiñ. Leporaino egin. "Potor zuloaiño einde urtik meza danetan, bezpera danetan, puntzixo dane- natxion oinbeste fuolekin". tan dirue bitzen". Potor, potorra. Alua. "Potor zuloaño natxion lan onekin!". Purrusta, purrustaie. Purrustada. "Zeoze galdetzea Pott eiñ. Lehertu, akitu. "Nik ezin diñat geixo, pott eiñde junde, beti purrusta mat botatzeu". geldiu naun". Purtzill, purtzille. Narratsa. "I aiz neska purtzille!". Prabika. Lantegia. Ikus pabrika. Purtzillun. Edozer moduz, narratsa. "Erropak or eukitzeit- Prabikante, prabikantie. Langilea. tu beti purtzillun". Praille motzak. Kartetan erregea, zalduna eta txota. Pute, putie. Nazkagarria. "Berrize lan putie nei eittie tokau "Partida ontan komeni zatzu praille motzak tokatzie". zat!". Ikus beltzak. Putetxeko madrie, putetxeko madre. Maldizioa. "Au P P Praka zorro, praka zorrue. Ipurdi azpian, prakak betetzen dana jasotakun orire jaso ber dala? Bai, putetxeko ez direnean, ateratzen den poltsa modukoa. "Txandarra madrire bai!". flojo dauke ta kriston praka zorrue ikuste zako". Putxera, putxerie. Maskuria. "Au txixeurie dauketena, Prakak. Galtzak. "Maonezko prakak jantzi dittu gaur Jonek". putxerie bete-bete einde zaukenat". Prejiute. 1. Prejituta. "Nei aragixe, ondo prejiute gustatze Puzkerbutroiek. Ikus uzkerbutroiek. zat". 2. Nazkatuta. "Prejiute natxion beti kontu iguelak aitzen". Proba, probie. Dema. "Idi probie dao gaur frontoien". Pronto. Prest. "Gu pronto gaude ertetzeko". Puntepax, puntepaxa. Iltze mota bat. "Pare bat puntepa- xekin belaxe josikot atie".

102 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 103 R S

Raiatu, raiatue. Marraduna. "Nikixe erostea jutean bakoit- Sakakulosa. Jolas bat plazako arkupetako eserlekutan egi- zin, raiatue ekartzeu". ten zena, Eserleku horiek izen horrekin ezagutzen dira. Ranga-ranga. Onomatopeia, ura edatean. "Pelotan jokau Sakape, sakapie. Teilatua eta paretaren arteko zuloa. ta geo, etorri ta ranga-ranga erate zun ur txarrokaie". "Sakapien dirue gordeta eukitze zun gure amamak". Rapa-rapa. Onomatopeia, azkar-azkar adierazteko. Sake librin. Pelotan nahi den lekutik atera daitekeenean. "Bazkai osue rapa-rapa jantzun". Pasa badago. Sake, sakie. 1. Jateko erraztasuna. "Orrek zaukeik sakie, katxapue bezela jarrikok". 2. Pilota ateratzea. "Ori sakie eiñ duna!". Salbie eittie. Kaso egitea. "Kalin pasau ta etziben salbeik eiñ". Salda, saldie. 1. Salda. "Saldiek beti ondo artze nau". 2. Fundizioko likidoa. Saleri, salerixe. Izurritea. "Medikuk esan dit salerixe dabi- R llela bolara ontan". Saltatzaille, saltatzaillie. Beti saltoka diarduenari buruz S esan ohi da. Sanidade, sanidadie. 1. Maltzurtasun eza. "Orrek kriston sanidadie zaukeik, bate malizik etzaukeik". 2. Pertsonei buruz ari garenean pertsona alaia, zoriontsua adieraz- teko. "Sanidade ederra zan aure, gaztetan eukitze genduna". Santa eske, santa eskie. Kantak abestuz etxez etxe egi- ten den eskea. "Egueldi eskaxa eiñ arren or jun giñen santa eskin".

104 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 105 Santu artue. Gustokoa, atsegina. "Beiñe ezta izen moteil Sekadero, sekaderue. Alkoholikoak sendatzera bidaltzen ori gure etxin santu artue". zituzten Donostiako psikiatrikoa. "Maria atzo sekade- Sapai, sapaixe. Ganbara. "Sapaixen eukitzeitteu tratorie roa eman tziaben, ez omen tzabilen ondo aspaldixen". ta olako gauzek". Ikus ganbara. Seltz, seltza. Sifoiko ur gasduna. "Bermute seltzakin, faorez". Sapato, sapatue. Larunbata. "Len aste bukaerie ostirelin Serenero, serenerue. Gau-zain. Lehen, gabean, auzoak aste zan, oiñ berriz, sapatuten, baiñe alare juergako zaintzen ibiltzen zenari deitzen zitzaion. "Len serene- egunik ederrena izatea". rue ibiltze zan gabin, oiñ berriz, merixue". Sartu-ertena. Bisita azkarra. "Amamana nitxin sartu-erte- Sereno, serenue. 1. Behelainoa. "Mendixe peligrosue ize- na eittea"á tea serenue sartzeanin". 2. Gau-zain. Ikus serenero. Sasiletrau, sasiletraue. Jakintsua, ikasketak dituenari Sermoi, sermoie. 1. Apaizak mezan egiten duena. buruz esaten da, zentzu peioratiboa du. "Ze esan ber "Sermoi motza izen tzan lengo jaikue". 2. Errita. eteiu sasiletrau orrek". "Berandu aillatzen naizen bakoitzin eundeko sermoie Sasoi, sasoie. 1. Garaia. "Afai paxarie eitteko sasoien botatzeibe". allau zeate". 2. Indarra, osasuna. "Mendire juteko Sermola(r)i, sermola(r)ixe. Sermoia egiten duena. sasoie badauket ondik". Silla, sillie. Sukaldean egoten den aulki luzea. "Aulkixen Sasoko, sasokue. Gariakoa. "Sasoien sasoko berdurek nik beixek jeizteittut eta sillan bazkaldu eittet". jatie gustatze zaku". Sokarantza, sokarantzie. Sokasaltoa. "Len geixena gusta- S Sastraka, sastrakie. Sasitza. "Sastrakie erretzen ai diz tze zizkun jolasak sokarantzie eta sapoketan ibiltzie zin". S bire ertzin". Sokoliñ, sokoliñe. Intxaur azalaren tinta. "Intxaurrek Satisfaixo, satisfaixue. Uztea. "I daukek satisfaixue". jasotzen eon naiz ta eskuk sokoliñez beteta dauzket". Saxau. Saiatu. "Ni neu zaxau naiz beti umiei aurrea bidie Sopak eiñ. Harriak uretara bota eta saltoka saltoka ibiltzen irikitzen". denean. Segidan. Ondoren, jarraian. "Gure aitten segidan anaxek Sopero, soperue. Losintxan ibiltzen dena. "Aldeiek emen- artu zeben". dik, sopero orrek!". Seittun. Berehala. "Seittun etorriko naiz, errekau bat eittea Sotamano, sotamanue. Pelotaz ari garenean, airez jotze- nijue". ari deritzo.

106 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 107 Su piztaille, su piztaillie. Beti ingurukoak nahazten edo T amorrarazten dabilena. "Su piztaillie aiz ba, inguruk ez baittuk naasten ez aiz pozik eoten". Taberna, tabernie. Taberna. "Beti taberna berdiñetan ibil- Sube, subie. Sugea. "Erloa guzela subik erten ziun". tze gaittun, ez ten zaille gu topatzie". Subelingera, subelingerie. Sugandilla. "Gaztetan asko Taju. Fundamentua. "Egun erdixe tajuzko ezerre eitteke gustatze zikun subelingerak arrapatzie, gero buztena pasau diat". moztu ta nola moitze zin ikusteko". Taka, takaie. Kolpea, bai fisikoa bai psikologikoa. Sufestak. Suzko erreberak. "Andramaxetan eon izen die Takar, takarra. 1. Ukipenari dagokionez, latza. "Esku oso sufestak". takarrak eukitzeittu, beti krema berezixe erosi ber ize- Susa. Behia ar eske dagoenean. "22 egunez bein eotea teu". 2. Pertsonaz ari garenean, abileziarik, trebetasu- beixe susa". nik gabea. "I oso takarra aiz lan fiñ auek eitteko!". 3. Izaeraz, zakarra. "Aiñ da takarra, iñok eztula nai izeten Sutur, suturre. Sudurra. "Suturre autsi diat". bearekin jolasin ibilli". Sutxerren, sutxerrena. Urpeko untzia. "Sutxerrenak urpin Talleto, talletue. Teilatua. "Uda ontan baserriko talletue eote zin ta barkuek gaiñien". konpondu ber deu anaixek". Suzko erreberak. Ikus sufestak. Talo, talue. 1. Taloa. 2. Lurrera erortzean ipurdian atera ohi den lokatzezko orban borobila. "Ipurdixe potzun jarri ta or ibilli zan partido osue atzin talue zula". S Tariketa, tariketie. Alpargatan josteko modu bat da. "Makinin eiñ berrin eskuz eitte gendun tariketan". T Tarra(t)x, tarra(t)xa. Narratsa. "Tarratxa zea ba! Nik ezta- kitt lurrin bueltaka ibiltze al tzean, eo ze!". Tarrata, tarrataie. Arropa puskatzerakoan egiten den ireki- dura. "Maratillikin trabau ta tarrataie eiñ nun alkondan". Tarteko, tartekue. Familiakoa. "Oxek gure tarteko eitteie, gure ama zana oxen aitten lengusue". Tente. Zutik. "Sasoi baten ez nekixen zutik eotie zer tzan, tente bai".

108 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 109 Tia. Neska. (Gazteen artean erabiltzen da batez ere eta Toke, tokie. 1. Pelota bizia denean "tokie" daukala esan amaierako bokalean azentua darama). ohi da. 2. Pelotak hotsa duenean. "Pelota orren tokie gustatze zitek". 3. Pelotariak duen ukitua. " Pelotai Tio. Mutil. (Gazteen artean erabiltzen da batez ere eta onek toke berezixe dauke". 4. Pertsona batek duen amaierako bokalean azentua darama). ukitu berezia, gehienetan era peioratiboan. "Famili Tipa, tipie. Neska. "Tipa ori beti berandu sartzea autobu- ortan danak daukebe toke ori". sin". Ikus tia. Tokittea. Zerbait edo norbait oso urrutira joan dela adie- Tipo, tipue. Mutila. "Pistina jute naizen bakoitzin tipo ori razteko. "Je! tokittea jun da ba gizon aure!". eotea sokorrista, besteik etzat tokau". Ikus tio. Tokitteko, tokittekue. Zerbait edo norbait oso urrutikoa dela Tiposo, tiposue. Itxurazkoa. "Gizon tiposueda ba, beak adierazteko. "Tokitteko jendie etorri da". Ikus lekuteko 1. dauken edadeako". Tokolo, tokolue. Betekada, enpatxua. "Familiko bazkaixe- Tiraizo, tiraizue. Joera. "Gure Mikelek beti euki du kanpo- tan kriston tokolue arrapatzet beti". ako tiraizue ta azkenin junda urtebete kanpoa". Tolle, tollie. Arrain mota bat. "Arrandeire jun, ta nola ez Tire ona. Pilota ona jokorako. "Tire oneko pelotie tokatzik nakinun zein arrai erosi, tolle artu nun". alde aundixe eukitzeu". Tolostau. Doblatu, tolestatu. "Ixiritte dauzketen erropa Tiren ibilli. Azpitik ibiltzen den pilota. guztixek, tolostau ta gordetzie falta zat". Tirisi, tirisixe. Tisia. Tontamentin. Akordatu ere egin gabe. "Tontamentin jende pillue juntau gea". Tirtiri, tirtirixe. Ipurdikara. "Ezin du geldik eon, tirtiri utse da". Tonto plantan. Akordatu ere egin gabe. "Tonto plantan T T Titera, titerie. Ditarea. "Josteko beti ibilli izen det titerie". mozkor galanta arrapau gendun". Ikus tontamentin. Titoli, titolixe. Maritxua. "Igorri nesken gauzek, danak Tontolapiko, tontolapikue. Tentela. "Tontolapikue aiz ba! gustatze zaizko, ori titolixe dana". Ez aiz festikin enteratzen!". Toaja, toajie. Eskuoihala. "Ez aztu plaireko toajie ematie". Tortolox, tortoloxa. Taba, kurkulux, saka, txoko. Toka. Jolas bat. Eskuarekin burnizko borobil batzuk bota- "Tortoloxin jokau gendun". tzen dira eta makil batean jo behar da. Tortoloxetan. Tortoloxakin jolastu. Tokan. Besoa bularraren parean lotuta eraman. "Besue Total. Erabat, guztiz. "Gaur eguneko pelota eittie ta leno- tokan euki du jundaneko bi illebetin". kue, total diferentik die".

110 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 111 Trabena, trabenie. Taberna. "I! Julianek trabenie iriki Trokel, trokela. 1. Makina. 2. Mozkorra. "Andramaxetan omen dik!". (Taberna eta trabena biak erabiltzen dira). beti eundeko trokelak arrapatzeittu, eztao ortako esku- Trago, trague. 1. Tragua. "Trago bat kendukoizut". 2. bideik". Errondan ateratzen den edaria. "Oingo ontan nik Tropoillo, tropoillue. Elkarren gainean, nahastuta. "Ortxe eskaukoiñat danantzako trague". dauzken erropa danak tropoillun, oe gaiñin". Trakets, traketsa. Baldarra, dorpea. "Gauze danak geizki Trukau. 1. Aldatu. "Txikiten nei geixena kromuk trukatzie eitteittuk moteil! I baiño traketsoik eztiat iño ikusi". gustatze ziten". 2. Bihurritu. " Antxintxike nijula ankie Tranpal, tranpala. Ikuluetan egoten den atea, ireki eta trukau ziten". belarra botatzeko. "Iriki zak tranpala, emen zitoztek ta Ttanttan, ttanttana. Txarrastada. "Kafiei botaixozu patxa- bestik tratoreka belarrakin". ran ttanttana, faorez". Transito, transitue. Pasabidea. "Gure etxeko transitue Ttanttun. Eran, moduan. "Gu aizpe danok gure ttanttun luzie dek irikin konparau ezkeo". ibiltze gea". Trauska, trauskaie. Zerbaiti kendutako zati bat. "Emaien Ttunttun, ttunttune. Danbolina. "Txistue ta ttunttune jo zi- ogi trauskaie ederra zion da". ttun ber garaixen". Ikus danboliñ. Tren mutur-beltza. Iketzarekin ibiltzen zen antzinako trena. Tuer, tuerra. Begibakarra. "Gure anai gaztie tuerra geldiu Trintxe, trintxie. Egurra lantzeko tresna, zizela. "Arrixetan zan begireko eman zixoben botike batekin". izenak grabatzeko trintxie ibiltzeu arek". Tuntun, tuntune. Zontzona, leloa. "Tuntune aiz ba, benetan!". Trintxera, trintxerie. Euritarako jaka. "Euri asko ari du ta, Tutik ez. Ezer ez. "Tutik ez tet ulertu". jantzizu trintxerie kalea erten aurretik". T Txafaburo, txafaburue. Suziria, txapligua. "Gure erriko T Tripejan, tripejana. Urduritasuna. "Notie jakin arte, euki jaixetan eoteien txafaburuk eztie bate earrak izeten". gendun tripejana politte izen tzan ba!". Ikus etxafuru. Tripeka, tripekaie. 1. Asko jaten deneko sentsazioa. Txakur aundi, txakur aundixe. 10 zentimoko txanpona. "Etzat geixo sartzen, kriston tripekaie dauket". 2. Sabel "Garai axetan etzan oiñ bezela izeten, txakur aundi bat handia. (Gazteen artean). "Ori tripekaie daukekena!". euki ezkeo eundokue izete zan". Tripeko botoie. Zilborra. "Gure umiei, gustatze zako bein- Txakur eztul, txakur eztule. Eztul gogor eta itsusia. tzet tripeko botoien jolasin ibiltzie". Txalana bota. Botaka egin. "Txalana bota ta orduntxe Trokel berekuk. Berdinak. "Trokel berekuk dittun oxek, librau nitzen". berdiñ-berdiñek dittun ta".

112 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 113 Txalana eiñ. Botaka egin. "Sapatun mozkor galanta arra- Txepel, txepela. Geldoa, motela. "Txepela aiz ba! Ez aiz pau ta txalana eiñ omen tzun". ezertako animatzen". Txandar, txandarra. Kirola egiteko erropa. "Txandarra Txermen, txermena. Udarea. "Guk txermena ezateixou- erosi det polideportiboa juteko". nai beste batzuk udarie esateixobe". Txango, txangue. Beso-euskarria. "Besue txangun euki Txermena, txermenie. Udarea. Ikus txermen. det ilebete batzuten". Txiba. Bi kanikak elkarrekin jotzen dutenean. "Txiba eitte Txanka, txankie. Kartajokuan, hamarrekoa. gendunin, batek bestin kanikie irabazte zun". Txankamalo, txankamalue. 1. Txorimaloa. "Aittittek beti euki- Txiki, txikixe. 1. Txikia. 2. Droga munduan, porroa edo arra. tzezun txankamalue baratzan". 2. Pertsona hanka luzea. Txiki-txiki eiñ. 1. Apurtu. "Kolpin ondoren, kotxie txiki-txiki Txapitule, txapitulie. Halamoduzko estalpea. "Txapitule einde geldiu zan". 2. Jipoitu. "Pakin ez banaun laga- baten azpixen eon giñen ekaitze bukau arte". tzen, txiki-txiki eingo aut". Txaplanin. Ezer handirik egin gabe egon. "Goiz erdixe txa- Txikori, txikorixe. Txikoria. "Gure etxin beti eiñ izen da planin bota deu lan aundik eiñ gabe". kafie txikorixekin". Txara, txarie. Baso zikina, nahasia. Txilindro, txilindrue. Bideko eta errepideetako galipota Txarki. Gaizki. "Txarki in dek ori". lautzeko makina. Txarrantxa, txarrantxie. 1. Abarketagintzan, txortan egite- Txilindruk arrapau. Oso gaizki osasun aldetik edo bihara- ko erabiltzen zen haria. 2. Arantzadun alanbrea. "Gaur munaz. "-Nola ao? -Txilindruk arrapaute". arratsaldien txarrantxie ipiñi ber deu esolatik esola". Txilipurdi. Buelta. "Ondarretan txilipurdike ibltzie gustatze zako". T Txarrasta, txarrastaie. Txarrastada. "Botaixok txarrastaie T (anisa, pattarra) kafiei". Ikus ttanttan. Txime arro, txime arrue. Ile arro edo nahasia. "Txime arro oxekin itxurebe zaude". Txarretera, txarreterie. Zirritua, brageta. "Ixoizu prakan txarreterie, kaltzontzilo danak ikuste zaitzu ta". Txime luze, txime luzie. Ile luzea. "Txime luze ori, etzat bate gustatzen". Txarro, txarrue. Pitxerra. "Zerbeza txarrue ataizak!". Txime, tximie. Ilea. "Noa zuez ola? Noiz orraztu ber dittu- Txartxo, txartxue. Justu txarra esanahiaren kontrako zu txime oxek!". zentzua hartzen du Ðtxo atzizki txikigilea izenondoari gehitu diogunean. "Txartxue den ba loterixe tokatzie, Tximixo, tximixue. Tximinoa. "Tximixuk ikusi nittun bal dakin zenbat gauze eiñ leizken!". Kabartzenon".

114 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 115 Tximoso, tximosue. Ile narraza. "Bi tipo tximosokin pasau die". Txiribi, txiribixe. Egurrezko txirlora. "Txiribixe beire sartu zikon ta bajan dao". Tximu einde. Blai eginda. "Atte ta ni tximu einde, izerdi- tten, talla jasotzen ibilli gea". Txirri, txirrixe. Porroa, kanutoa. Ikus petardo 3. Tximu eiñ. Blai egin. "Zaparraiek arrapau ta tximu einde Txirrinkie. Burdinazko uztaia, (ume jolasa). aillau giñen". Txirrist eiñ. Labaindu. "Txirrist eiñ ta ibaire eroi nitzen". Txinara, txinarie. Enara. "Txinarak abixe eiñ debe gure Ikus lapratx eiñ. teillatun". Txirrista, txirristie. Tobogana. "Txikitten gora ta bera ibil- Txinbanban. Gaztelerazko en la babia. "Ikasle gexenak tze giñen txirristan". gaur eun txinbanban eoteie, ez die gauzen erdixekin Txitxarra, txitxarrie. Porro edo kanutoaren azkeneko zatia enteratzen". edo muturra. "Nei txitxarra laatze baizute, konforme!". Txindurri, txindurrixe. Inurria. "Udan txindurri asko ikus- Txixe. Pisa. "Festatan kalin, txixe usai galanta eotea". teie negureko beaxen jatekue gordetzen". (Txingurri Txofertu. Gidatu. "Aspaldixen eztiñat txofertu ta perezikin ere erabiltzen da). natxion". Txindurrittu. Lo hartu, inurritu (besoak, eskuak, han- Txokau. Harritu. " Goizo etorri zala? txokatze zitek". kak...). "Ezkerreko ankie eskubikun gaiñin denbora Txokotik zabalea jo pelotie. Pilota jokuko espresioa. asko euki det ta txindurrittu eintzat". "Atanok askotan eitte zun sake au, txokotik zabalea Txinge, txingie. Kanaletan egoten den burnizko sarea. pelotie joiez". Txingor, txingorra. Kazkabarra. "Aurtengo negun eztu Txokun dejada. Pilota jokuan erabiltzen den hitza. (ETBn txingorrik bota". ñakua). Txoliñ, txoliñe. Kaskarina. (Emakumezkoetan bakarrik). T Txingure, txingurie. Ingudea. "Perratzaillien mallukikin txin- T gurie gogortzeun bezela, segie txinguran pikau eittea". Txongo, txongue. Urdai azpiko hezurra azken haragi Txintxerriñin. Jolas bat, hanka bakar baten gainean sal- ondarrarekin. toka ibili behar da harri bati joka. Txori, txorixe. 1. Txoria. 2. Koleta. "Txori politte eiñ dizu Txipi-txapa. Ikus txipili-txapala 1. gaur amak". 3. Zakila. "Txarreterie ezpazu ixotzen txo- rixek anka eingoizu". 4. Besapeko handitura. Txipili-txapala. 1. Apaingarri madukoak baina ez kalitate "Galtzarpin txorixek erten emen dixo ta dana kejaute onekoak. "Txipili-txapala asko zauzken". 2. Han eta dabil". hemen ibili denbora luzean, gauza batean ez baizik Txoriburu, txoriburue. Txoliña. "Hamalau urteko txoribu- hemen pixkak eta han beste pixka bat. "Txipili-txapala rue ematezu ointxe". ibiltzie gustau zako orri, gauze bat natul bukatzeke".

116 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 117 Txorimalo, txorimalue. 1. Txoriak uxatzeko pertsona itxu- rako panpin handia. 2. Inuzentea, ganoragabea. U Txorimoño, txorimoñue. Umeen buru gaineko koleta. Ikus txori. Udea. Urteko urtaro bat, uda. "Udean Benidorrea jute gea Txoripitto, txoripittue. Leloa, batzutan zentzu maitakorre- illebete". an. "I aiz txoripittue!". Ugazume, ugazumie. Semeordea. Txorkatille, txorkatillie. Orkatila. "Txorkatillie trukau det ta illebeteako dauket bedie". Ugezaizpe. Ahizpaordea. Txorroskillo, txorroskillue. Zorrozkailua. "Txorroskillue Ugezanai, ugezanaxe. Anaiaordea. ber detan bakoitzin, ezin billaute ibiltze naiz". Ugezarreba. Arrebaordea. Txorta preskue eiñ. Larrua jo berria. "Txorta preskue eiñ det". Ujelak. Uholdeak, uriolak. "Ainbeste euri eiñ tzun 1983ko Txorta, txortie. 1. 5 dozena, alpargata munduan. 2. uda artan, azkenin ujelak eon tzila". Sexua. "Gaur txorta giro zion". Ulu, ulue. 1. Landare mota bat, oloa. 2. Oloaren fruitua. Txortan eiñ. 1. Abarketa munduko terminoa, alpargatak josi. 2. Larrua jo. Ume mukizu, ume mukizue. Haur mukizua edo txikia zentzu peioratiboan. "Ume mukizu oxek gaiñetik ezin Txosta. Pelotak horma eta zoluaren arteko ertza, erpina jotzen duenean. "Garai aixetan txosta asko eitte zan". kendute ibiltze naiz beti!". Txota, txotie. Kartetan, txanka. "Urrezko txotie irtetzie Umeeitteko. Behia txahala edukitzeko. (Pertsonekin ere komeni zat". erabiltzen da). Txotx, Txotxa. Zotz, ziri. "Txotxakin eskulanak eitten jar- Umesentittute. Behia txahala edukitzeko. Ikus umeeitteko. dun deu". T Urre zamarrin. Gertu. "Bi aizpe urre zamarrin bizi die". Txurten, txurtena. Fruten kertena. "Sagarra txurten da U guzti jateu orrek". Urrin. Gertu. Ikus urre zamarrin. Txusperreko sagardo, txusperreko sagardue. Txotx Usa(d)ixo, usa(d)ixue. Ohitura. (Usario ere erabiltzen da). berriko sagardoa. Usau. Erabili. "Pelotie usautekun goxatzea". Txuster, txusterra. 1. Hainbat fruituren kertena. "Sagarra jaten asi te txurtenare jateixo orrek". 2. Zigarro edo porro- Usei gozo, usei gozue. Lurrina, perfumea. "Usei gozue aren azken muturra. "I! Txusterra pasaien bein-tzet!". botata azaldu zikunan". Txuta, txutaie. Ostikoz emandako kolpea. "Jotzemaut txu- Uskeri, uskerixe. Oso gutxi, miseria. "Uskeri bat kobratze tan!". gendun garai artan, ta lana onenan pare eitte gendun".

118 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 119 Ustel, ustela. 1. Galdua (janaria, fruituak...). "Sagar au X ustela dao". 2. Pertsona makala. "Beti kejatzen, ustela aiz ba!". Ustu. Puzkerra bota. "Batemat earki ustu da beintzet!". Xakel, xakela. 1. Igela. 2. Azkoitiarra. "Axkoittikuei xakelak otseitteiube". Ustualdi, ustualdixe. Fisiko eta psikologikoki barruan dagoena bota. "Esan berrekuk esan al dittuk? ustualdi Xano, xanue. Pertsona xaloa, inozoa. "Azkoittiarrak xanuk earra artu dek ordun!". omen gea" . Uxau. Izutu, ikaratu. "Txorimalue ematek ointxe, jendie Xapo, xapue. 1. Zapoa. 2. Azpeitiarra. "Azpeittikui xapuk uxatzen". otseittexobe". Uzkerbutroiek. Galtzontziloak. "Len garai batin, aittittek Xaputar, xaputarra. Azpeitiarra. Ikus xapo. "Xaputarran eta uzkerbutroiek ibiltze zittoben, oiñ berriz kaltzontzillo kontra fuelin jokatze gendunin anbiente earra eote zan". motz-motzak". Xar, xarra. Agurea, edadetua. "Xar ori beti pasiren ibiltzea". Xarga, xargie. Sarea bezalako tela. Xarrera, xarrerie. Esprinta. "Ori xarrerie eiñtzuna, berko lelena aillau!". Xaxau. Aizkatu, zirikatu. "Txakurre xaxau ta xaxau ibiltze bazea azkenin ortzaka eingoizu." Xaxtar, xaxtarra. Txikia, narratza. "Erropa xaxtar ori botat- zeko morun daukezu".

U Xeen, xeena. Patatari ateratzen zaizkion kimu sortak. "Patatak xeenez betetzen ai die ainbeste denboran eukitte". Ikus ernemuiñ. X Xei. Sei zenbakia. "Xei bat aldiz otseiñ du gaur onea". Xelebre, xelebrie. Berezia. "Gure kuadrilleko Mikel oso xele- brie da, sekule eztu nai izeten festata jutie lagunekin". Xeme(i)ko, xeme(i)kue. Bost zentimoko txanpona. "Xemekoike etziten gelditzen".

120 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 121 Xerrada, xerradie. Haragi zarrastada. "Goiko baserrixen Z askotan eitte gendun amarretakue, xerradie patatakin". (Xerrara ere erabiltzen da). Zabaletik zabalea. Zabalean jo eta zabalean pilota uztea. Xextra, xextrie. Iskanbila, "Bi aizpe batea eon ezkeo, xex- "Txoko plantan artu ta pelotie zabaletik zabalea bota- trie tarteko". tze zun". Xipo, xipue. Pintzela. "Xipue ibilli ta geo, ondo garbiu". Zabalin dejada. Pilota munduan erabiltzen den hitza. Ikus ixipo. Zai, zaixe. Birrina, zahia. Xipulada, xipuladie. Gaixotasun mota bat, erisipela. Zail, zaille. Zaila. "Zaille da hariketa au, e?". Xipule, xipulie. Ikus xipulada. Zaiñ-eten, zaiñ-etena. Giharra etetea. Ikus aragi etena. Xipulero, xipulerue. Ilea garbitu gabe, koipetsu, narraz Zaiñ-tirau, zaiñ-tiraue. Uzkurdura. daramana. "Ze xipulero piure da ori?". Zaiñ-tiretu, zaiñ-tiretue. Uzkurdura. Ikus zaiñ-tirau. Xira, xirie. 1. Plastikoa. "Xira batekin tapau mueblik ez Zaixe jo. Erropa jo. bustitzeko. 2. Euritako arropa. "Eunpasa juteko bazpa- Zakar, zakarra. 1. Hautsa. "Zakarra sartu zako beixen". 2. re xirie artu". Zaborra. "Ganbarako zakarrak atatzen ibilli gea". 3. Izaeran lehuntasunik ez duen pertsona. " Geo ta zaka- Xirimiri. Lanbroa. "Xirimiri onekin dana blai einde bukau rro dao gure ori!". ber deu". Zaku. Zakue. 1. Zakua. "Patata zakue erosi deu almaze- Xirkue eiñ. Futbolean dribling egin. nin". 2. Lo zakua. "Zakue iñok prestautekue omen tze- ben". 3. Tripa handia. "Ezkondu danetik zaku earra Xittel, xittela. Petrala . Erraz haserretzen den pertsona. bota du". "Andereño xittela tokau zaku ba aurten!". Zaldi, zaldixe. 1. Baserriko zaldia. Ikus Kaballue. 2. Xur, xurre. Zuhur, dirua gastatzea kostatzen zaiona. Kartajokuan hamaika, zalduna. "Pezetaike eztu barkatzen, xurre da ba!". Zaldun, zaldune. Kartajokuan hamaika, zalduna. Ikus zaldi 2. X Zamorru, zamorrue. 1. Intsektua. "Zamorru ako izete zan ordun". 2. Pertsona bati buruz gaiztoa dela adierazte- Z ko. "I aiz zamorrue!". Zanbra, zanbrie. Zortea, zoria. "Ondo bizi gaituk, ori zan- brie guk!". Zanpan, zanpana. Leloa. "Zanpana aiz ba, neska!". (Emakumezkoetan bakarrik erabiltzen da). Ikus txoliñ.

122 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 123 Zapoka. Ume jolasa, eskutaketan. "Gu len sapoketan ibil- Zimentoixope, zimentoixopie. Eliz atariko arkupea, tze giñen, oingo gaztik berriz, ixkutaketan ibiltzeie" . lehen hildakoak elizan sartzen ez zirenean edukitzen ziren tokia. Zapoketan. Ume jolasa, eskutaketan. Ikus zapoka. Zinbili-zanbolo, zinbili-zanbolo. Kulunka. Ikus zinbulu-zanbulo. Zar, zarra. 1. Haundia. "Hau dek txakur zarra!". 2. Zaharra. Ikus xar. Zinbulu-zanbulo, zinbulu-zanbulue. Kulunka. "Zinbulu- zanbulun ibilli giñen parkin umikin". Zarbo, zarbue. Pertsona iluna, zamorroa. "Joxe dek zarbo zarra!". Zintz eiñ. Muskirak kendu. "Mokuk dauzketzu, zintz eizu kentzeko". Zarbo-zarbo, zarbo-zarbue. Gaizto-gaiztoa. "Betitik izen dek zarbo-zarbue". Ikus zamorru 2. Zirriborro, zirriborrue. Arreta gabe egiten diren irudi edo ida- tzi ulerkaitzak. "Kuaderno dana zirriborroz beteta zauken". Zarrapastan. Arrastaka. "Beti txaketie zarrapastan emateu". Zirtzill, zirtzille. Bizia, pikaro samarra ere bai. "Betittik Zartau. Pitzatu. "Otzakin ezpain danak zartau zaizko". izen da zirtzill xamarra". Zasta, zastaie. Ziztada. "Albandorratzakin zazta earra artu nun". Zisko, zizkue. 1. Presetan, uran bidea ixten dion plaka. 2. Zelemiñ, zelemiñe. Alea neurtzeko neurria. Egoera txarrean dagoenak ere "zisko einde" dagoela dio. "Eun osun lanin pasau diñat ta zisko einde natxion". Zelemon eiñ. Edozer gauza egin. "Xelebrie unan zelemon eitte ziñan". Zizipaza. Zipi zape hitz egin. "Zipizapa itzeitteu betitik". Zeletan. Ezkutuan begiratzen. "Alkatie bere kontsejukin Ziztriñ, ziztriñe. Txukunaren aurkakoa. "Praka ziztriñ oxe- eoten zanin, an eote zan bere laguntzaillie, leixo atzin kin irten eiñ ber din pertsonik kalea!". zeletan alboko erriko alkatiei kontatzeko geo". Zokor mazo, zokor mazue. Zokorrak apurtzeko tresna. Zemateko. 1. Zenbat denborako. "Zemateko ao?". 2. "Jotzemaut zokor mazukin burutik bera!". Zenbateko balioa duen zerbaitek galdetzeko. Zokor, zokorra. Mokorra, lur zati trinkoa. "Zematekuk die piper auek?". Zolki, zolkixe. Emakumeak buruan ematen zuten zapi Zesto, zestue. Otarra, pilotak gordetzeko. "Zestun pelota modukoa, gero gainean emaulkia eramateko. diferentik eote zin". Z Zontzon, zontzona. Leloa. (Emakumezkoekin bakarrik Z Zikin estali, zikin estalixe. Zikindu arren antzematen ez erabiltzen da). Ikus zanpan. dena. "Kolore ilunek zikin estalixek die". Zopa eiñ. Busti. "Eiñ tziun zaparraiekin zopa eiñ giñen Zikinontzi, zikinontzixe. Zakarrontzia. "Kaletan zikinontzi etxea aillatzeako". Ikus tximu eiñ. geo ta gutxixo daude". Zopako, zopakue. Baratzuri zopa egiteko ogia. "Zopako Zikire. Gutxienez. "Zikire kontau baziun, lagunduko giñon". ogixe falta zat erostie".

124 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 125 Zopizerrin eiñ. Belarra mozteko lanetan ihardun. BIBLIOGRAFIA Zopizertu. Belarra azaletik moztu. Zorau. 1. Galdu (esnea). "Esnie frigorifikun oinbeste den- boran zorau eintzat". 2. Erotu. "Golpe bat artu zun ¥ ARGOITIA, J.A.; AZKARATE, N. eta GEZURAGA, X.: burun ta zorau eiñ tzan". Eibarko euskararen esaerak eta bestelako berezitasun batzuk. Zorne, zornie. Zolduta dauden zaurietan eratzen den liki- Eibar: Eibarko Udala, 1998. doa. "Irikixe zorniekin, dana geiztotute dauke". ¥ ASKOREN ARTEAN: Hizkuntzalaritza hiztegia 1-2. Zorro, zorrue. Poltsa. "konpratako zorrukin kargaute eto- Donostia: Elkar, 1982. rri da etxeaiño". ¥ ETXANIZ, N.: Kartak (idazkiak) ¿Nola idatzi euskeraz? Idazki sorta. Zarautz: Itxaropena, 1950. Zuetz, zuetza. Belar meta. "Atzo bi zuetz eiñ gitxian base- rri ondun". ¥ ETXANIZ, N.: Izotz kandelak. Gobernadore jaunari eta beste zenbait jauni (gutunak). Donostia: Elkar, 1992. Zuiñ, zuiñe. Lurrean egindako marra. Helmuga. (Nemesio Etxaniz, 1992). ¥ FRAILE, I. ea FRAILE, A.: Oiartzungo hizkera. Oiartzun: Oiartzungo Udala, 1996. Zukutu. Patata, garbantzua... sardeskaz zapaldu. ¥ GARATE, G.: Erderakadak. Euskaraz ongi mintztzeko hizte- Zulder, zulderra. Azalean sortzen den garau zoldua. gia, zazpi probintziako adibideak. Bilbo: Mensajero, 1988. "Aitorrek aurpegi osue zulderrez beteta eukitze zun, ¥ ITURAIN, I. eta LOIDI, L.: Orioko euskara. Orio: Orioko baiñe alare, mutil earra zan ba!". Udala, 1995. Zuloko, zulokue. Zuloko belarra. "Zuloko dana ustu ber ¥ MITXELENA, K.: Orotariko euskal hiztegia. Bilbo: da lelengo". Euskaltzaindia, 1987-1999. Zumeka, zumekie. Zumezko makiltxoa. "Zumekie uretan ¥ NARBAIZA, A.: Eibarko euskara. Gutxiespenaren historia. laga ber da pixket biuntzeko". Eibar: Eibarko Udala, 1998. Zumitze. Adar emea eta malgua, saskigintzan erabiltzen ¥ SARASOLA, I.: Euskal hiztegia. Donostia: Kutxa dena. Ikus zumeka. Fundazioa, 1996. Zurrusta, zurrustaie. Esnifatzeko arra. "Zurrusta mat artu ¥ USABIAGA, A.: "Gazte hizkera", Gaztetxulo, 5. Zbk, 1999. Z dula antzemate zako". ¥ ZAVALA, A.: Atano ta Estrada bertsolariak. Tolosa: Auspoa, 1982. Zurrute. Edana. "Aste bukaeratan zurrute majo ibiltzeu orrek". ¥ ZAVALA, A.: Azkoitia’ko zenbait bertsolari. Tolosa: Auspoa, 1970. Zurrutero, zurruterue. Asko edaten duena. "Zurrutero xamarra da gure aitte, beti gustau izen tzako jan da ¥ ZAVALA, A.: Juan Maria Zubizarreta bertsolaria. Tolosa: Auspoa, 1982. eran ondo eittie".

126 Azkoittiko euskerie Azkoittiko euskerie 127