O przełamywaniu rasizmu przez sport w USA słów kilka

M ARCIN KORNAK

Jakkolwiek początki sportu kojarzą się ze starożytną Grecją, to w kształcie, któ- ry znamy współcześnie, narodził się on w połowie XIX wieku w elitarnych colle- ge’ach i uniwersytetach wiktoriańskiej Anglii. Tam skodyfikowano reguły więk- szości najpopularniejszych do dziś dyscyplin. Tam również narodził się etos spor- towej rywalizacji w duchu fair play – wywodzącej się wprost z kodeksu rycerskie- go. Z Wysp Brytyjskich rozpoczął też sport swój triumfalny pochód przez świat. nglosaskie pochodzenie sportu po- sów emancypacyjnych. Daleko wyprzedził w twierdza już etymologia tego sło- tym rzeczywiste przemiany społeczne. Zjawi- wa, jest ono dziś tak wszechobec- sko owo widać szczególnie jaskrawo na przy- ne, że mało kto się nad tym zasta- kładzie byłej brytyjskiej kolonii, w której, mó- nawia. Słowo „sport” pochodzi wiąc w dużym skrócie, narodziły się dwa inne zA ludowej łaciny używanej pod koniec istnie- „wynalazki” szczególnie istotne w dzisiejszej nia Imperium Rzymskiego. Pierwotnego kształ- rzeczywistości – kultura popularna i społe- tu nazwy nie znamy. W najstarszej, starofran- czeństwo masowe. Przebieg tych przemian, cuskiej formie, zanotowanej jako disporte, po- zwłaszcza w obrębie zjawisk opisywanych jęcie to oznaczało „czynności rekreacyjne” w magazynie „NIGDY WIĘCEJ”, wzmacniał i pojawiło się w Anglii wskutek podboju nor- również fakt, iż praktycznie do połowy lat 60. mańskiego pod wodzą Wilhelma Zdobywcy XX wieku w Stanach Zjednoczonych, bo o nie w 1066 roku. Stamtąd od przełomu wieku oczywiście chodzi, obowiązywał system se- XVIII i XIX określenie „sport” rozpoczęło swoją gregacji rasowej. ekspansję na kontynent europejski1. Paradoksem jest, że sport, który narodził się STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI w środowisku mizoginicznej angielskiej elity, z jej wszystkimi przesądami klasowymi, kultu- port w tym kraju zadomowił się bardzo szyb- Bokserzy z fresku w willi na greckiej wyspie Santoryn, rowymi, imperialnymi, rasowymi i narodowy- S ko, początkowo oczywiście w uniwersy- okres minojski, około 1600 rok p.n.e. mi, stał się najbardziej egalitarną formą uczest- tetach, ale jego amatorski wymiar, zwłaszcza nictwa w kulturze. Drugą sprzecznością wpi- w dyscyplinach nieolimpijskich, wielkiej karie- BOKS saną w samą istotę rywalizacji sportowej jest ry w Stanach nie zrobił. Natomiast sporty olim- demokratyczna reguła równych szans i sza- pijskie rozwijały się dwutorowo. Z jednej strony ięściarstwo jest jednym z najstarszych cunku dla każdego przeciwnika. Sprawiają zawodnicy, którym zależało na laurach igrzysk P sportów. W każdej nieomal kulturze one, że powstały jako rozrywka dla arystokra- olimpijskich, pozostawali amatorami. Restryk- znajduje się rodzaj męskiej aktywności fi- tów sport ma wbudowany u swoich podstaw cyjnie pilnował tego Międzynarodowy Komi- zycznej – ćwiczeń, formy walki lub rytuału, mechanizm, który w stosunkowo szybkim cza- tet Olimpijski, zwłaszcza pod wodzą znanego który mógłby być uważany za odpowiednik sie spowodował, iż zadomowił się on w cen- z niechęci do zawodowego sportu Ameryka- boksu2. Natomiast jego historia jako dyscy- trum masowej wyobraźni i stał się jednym z nina Avery Brundage’a, szefa MKOl w latach pliny sportowej datuje się już od początku najpopularniejszych sposobów spędzania wol- 1952-1972 i Irlandczyka lorda Michaela Kil- ery antycznych igrzysk olimpijskich w staro- nego czasu. lanina (1972-1980). Natomiast już po zdoby- żytnej Grecji. Podobna do pięściarstwa wal- Innymi słowy sport, który na początku sta- ciu olimpijskich laurów krótkotrwali zazwyczaj ka obecna była również na arenach antycz- nowił wierne odbicie hierarchii społecznej bohaterowie masowej wyobraźni przechodzili nego Rzymu. i który zdawał się ją konserwować, dzięki błyskawicznie na zawodowstwo i próbowali na Jednak statyczne bijatyki dwóch przeciw- swej demokratycznej istocie stał się błyska- sporcie zarabiać. W ten sposób na przykład „od ników były wówczas bardzo brutalne i krwa- wicznie spektakularnym poligonem proce- zawsze” postępują amerykańscy pięściarze. we, często kończyły się śmiercią. W czasach Aby jednak ta nowożytnych walki toczone wcześniej z mi- droga miała sens, nimalną liczbą reguł domagały się ucywili- trzeba było speł- zowania. Boks znany współcześnie narodził nić dwa niebagatel- się jako sport w 1719 roku w Anglii. Wów- ne warunki – treno- czas to James Figg, uznawany za pierwsze- wać popularną dys- go w historii mistrza Anglii, założył przy Tot- cyplinę sportu i być tenham Court Road w Londynie pierwszą na mistrzem olimpij- świecie Akademię Boksu. Walczący nie no- skim… sili wówczas rękawic i zadawali ciosy dopó- Dlatego eman- ty, dopóki któryś z nich nie został znokauto- cypacyjne funk- wany lub nie opadł z sił. Następcą Figga był cje sportu można Jack Broughton. W 1730 roku zdobył tytuł w tym kraju najwy- mistrzowski i zachował go przez 18 lat. To raźniej prześledzić właśnie Broughtona można uznać za ojca na przykładzie dys- współczesnego boksu. Wstrząśnięty śmier- cyplin nie- albo ma- cią na ringu jednego ze swych przeciwni- łoolimpijskich: bok- ków jako pierwszy skodyfikował on i wpro- su, baseballu, futbo- wadził w życie podstawy zasad tego sportu. lu amerykańskiego, W ten sposób zbiór reguł znany jako Brough- koszykówki oraz ton’s Rules, który w pierwszej połowie XIX – na zasadzie wy- wieku zostały zastąpiony przez London Prize Walka Toma Molineaux i Toma Cribba, Copthall-Common w hrabstwie Essex, 10 jątku od tej reguły Ring Rules, dał początek współczesnemu bo- grudnia 1810 roku – lekkoatletyki. ksowi. 20 Wszystkie owe cywilizujące zasady miały logramów!) zbił w kilkanaście tygodni. Star- również zdjąć z boksu odium rozrywki o wątpli- cie, wobec którego po raz pierwszy użyto wej proweniencji – gdyż borykał się on z wielo- terminu „walka stulecia”, odbyło się 4 lipca ma zakazami (w niektórych regionach pojedyn- 1910 roku w Reno w stanie Nevada. Wyniku ki bokserskie były zabronione) – tak w Wielkiej nietrudno się domyślić – na oczach 42 tysięcy Brytanii, jak i w Stanach Zjednoczonych. Z tego widzów Johnson bezlitośnie wydrwił i zmasa- też powodu wiele walk odbywało się nielegalnie krował swojego rywala, co stało się przyczyną w podejrzanych spelunkach – domach publicz- poważnych zamieszek na tle rasowym. nych i miejscach hazardu. Nie mogąc uporać się z Johnsonem na ringu Zręby współczesnego zawodowego boksu władze sięgnęły po inne metody. W 1912 roku wywodzą się od opublikowanych w 1867 roku aresztowano go pod pretekstem naruszenia tak w Wielkiej Brytanii przez sir Johna Sholto, mar- zwanej ustawy Manna, rasistowskich przepi- kiza Quennsberry, zasad zwanych Queensber- sów zabraniających „niemoralnego prowadze- ry Rules, które po raz pierwszy wprowadziły nia się” i „międzyrasowych” związków seksu- wymóg zakładania rękawic. Od 1889 roku za- alnych. Aby zarzuty te uwiarygodnić, oskarży- sada ta bezwzględnie obowiązuje także w Sta- ciele i dziennikarze zrobili prostytutkę z ów- nach Zjednoczonych. czesnej partnerki życiowej Johnsona, Lucille Za oceanem boks pojawił się oczywiście już Cameron. Kres sprawie położył dopiero ich dużo wcześniej, przywieziony tam przez emi- ślub rok później. Mimo to Johnson został zmu- grantów angielskich i irlandzkich. Pierwsze szony do ucieczki z kraju. pojedynki na ringach Bostonu i Nowego Jorku Stoczył jeszcze wiele walk w Europie, po- odbyły się jeszcze na długo przed Boston Tea tem w Argentynie. Przegrał dopiero w 1915 Party i amerykańską rewolucją. Właśnie z po- roku w Hawanie, gdy stanął do walki z kolej- jedynków brytyjsko-amerykańskich wywodzi ną „białą nadzieją”, Jessem Willardem i został Jack Johnson się tradycja tytułu zawodowego mistrza świata. pokonany przez nokaut w 26. rundzie (wal- Pierwsza taka nieoficjalna walka miała miejsce z segregacją rasową, co w tamtych czasach ka była zakontraktowana na 45 rund!). Był to 10 grudnia 1810 roku w Copthall-Common wymagało nie lada odwagi. najdłuższy w historii pojedynek o mistrzostwo w hrabstwie Essex, gdzie zmierzyli się wyzwo- Od 19. roku życia Johnson startował jako świata wagi ciężkiej. lony niewolnik Tom Molineaux i Brytyjczyk bokser zawodowy. Obdarzony wielką natu- Jack Johnson boksował zawodowo aż do ro- Tom Cribb. Amerykanin ostatecznie się pod- ralną siłą fizyczną zgłębił również w stopniu ku1928, a przez kolejne 5 lat toczył jeszcze re- dał, mimo że Cribb był trzy razy liczony3. niezrównanym technikę boksu, szczególnie gularnie walki pokazowe. Ostatnią pokazówkę Jednak te pierwsze walki z udziałem czarno- obrony. Przełomowy w jego karierze był rok dał w 1945 roku w Nowym Jorku w wieku 67 skórych pięściarzy, zazwyczaj wyzwolonych 1903, kiedy zdobył tytuł Kolorowego Mistrza lat (sic!). Zginął w 1946 roku w wypadku samo- niewolników lub ich potomków w pierwszym Świata wagi ciężkiej – w owym czasie bariera chodowym. W 1990 został wpisany do bokser- pokoleniu, były jedynie egzotycznymi atrak- rasowa była jeszcze niezachwiana. skiej galerii sław – International Boxing Hall of cjami, w których prezentowano ich jako ob- Przez kilka następnych lat pokonał wie- Fame. darzone nieludzką siłą humanoidalne monstra. lu najlepszych bokserów, jednak z powodu Nie można jednak odmówić owym pionier- wspomnianej bariery nie miał szansy na wal- JOE LOUIS skim pojedynkom pewnego aspektu emancy- kę o tytuł Mistrza Świata na terenie Stanów. pacyjnego. To one utorowały drogę do karier Udało mu się to dopiero w roku 1908, kiedy pewnym miasteczku zwanym Chicago najważniejszych bokserskich postaci w historii ówczesny champion Tommy Burns odbywał „W / Gdzie woda skały zalewa / Żył sobie równouprawnienia Afroamerykanów – Jacka światowe tournée i skuszony wysokim hono- bokser co chodził nago / I co się Louis nazy- Johnsona, Joe Louisa i Muhammada Ali. rarium stanął do walki z Johnsonem w Syd- wał / Za oceanem mieszkał Max Schmeling ney w Australii. Johnson będąc znacznie sil- / Który zapragnął zysku / «Ty się nie stawiaj JACK JOHNSON niejszym i lepszym bokserem od mistrza od- za oceanem / Bo możesz dostać po pysku» / grywał się za wszystkie upokorzenia, które go A na to Louis mu odpisuje / «Ty się nie sta- ack Johnson urodził się w 1878 roku. Zna- dotychczas spotykały, z premedytacją prze- wiaj za oceanem / Ale się postaw na ringu» J ny był pod pseudonimami Galveston Giant dłużając walkę i bezlitośnie punktując Burn- / Jadą Francuzi, Amerykanie / Każdy we wła- (ang.: gigant z Galveston – miasto, w któ- sa. Dopiero w 14. rundzie policja przerwała snym fordzie / Jadą zobaczyć jak dwóch fra- rym Johnson przyszedł na świat) i Little Ar- walkę, a sędzia ogłosił zwycięstwo Johnsona. jerów / Będzie się walić po mordzie / Sędzia thur (ang.: mały Artur – drugie imię Johnsona). W Stanach Zjednoczonych rozpaczliwie uderzył tłuczkiem w patelnię / I co ludziska Bezapelacyjnie uznawany za jednego z naj- szukano białego boksera, który mógłby „ura- ujrzeli / Jak czarny Louis z białym Schmelin- wybitniejszych mistrzów wagi ciężkiej w hi- tować honor białej rasy”, jednak Johnson bez storii, który wyprzedził swoją epokę nie tyl- trudu udowadniał swoją wyższość nad kolej- ko na ringu, ale i poza nim, otwarcie walcząc nymi pretendentami. Najgłośniejszy w tej serii był jego pojedynek ze Stanley- em Ketchelem w 1909 roku w kalifornijskim miasteczku Col- ma. Ketchel był wówczas naj- lepszym bokserem wagi średniej i z powodu różnicy warunków fizycznych Johnson musiał obie- cać, że… nie będzie dążył do znokautowania swojego rywala. Gdy jednak w 12. rundzie Ket- chel posłał go na deski, zrozu- miał, że jeśli nie chce przegrać, musi złamać obietnicę… I chwi- lę później zakończył walkę. Tymczasem promotorzy zna- leźli kolejnego „pogromcę nie- pokornego Murzyna”. Był nim Jim Jeffries, bokser-legenda, któ- ry jako niepokonany mistrz wagi ciężkiej wycofał się w 1904 ro- ku. Sześć lat później miał on Jack Johnson bawiący się z Jimem Jeffriesem olbrzymią nadwagę, którą (41 ki- Młody Joe Louis 20 drugim w historii, po Johnsonie, czarnoskó- nie postrzegał swoją rolę społeczną – idola rym mistrzem wagi ciężkiej. I następnie obro- społeczności afroamerykańskiej – traktując ją nił mistrzowski pas 25 razy (rekord wszech jako zobowiązanie i misję w przełamywaniu czasów w wadze ciężkiej). rasistowskich stereotypów. Te cechy Louisa bardzo umiejętnie wy- DRUGA WALKA ZE SCHMELINGIEM korzystywali jego promotorzy – Julian Black i John Roxborough już na wczesnym etapie pośród tych konfrontacji najważniejszy kariery. Po latach prohibicji i Wielkiego Kry- S był bardzo oczekiwany rewanż z Maxem zysu Ameryka potrzebowała bohatera, który Schmelingiem. Wcześniej Louis ogłosił pu- reprezentowałby i bronił szlachetnych war- blicznie, że nie uzna sam siebie za prawdzi- tości. Louis z roku na rok w coraz poważniej- wego championa, dopóki nie pokona Niem- szym stopniu (mimo swojego koloru skóry!) ca. Do słynnego rewanżu doszło 22 czerw- odpowiadał na to zapotrzebowanie. ca 1938 roku na Yankee Stadium w Nowym Przykładem może być zwycięska walka Jorku. Obserwowało go ponad 70 tysięcy wi- z włoskim mistrzem Primo Carnerą, do któ- Dwaj przyjaciele z ringu – Joe Louis i Max Schme- dzów, a wśród nich między innymi Clark Ga- rej doszło 25 czerwca 1935 roku. Zwycięska ling, 1971 rok ble, Douglas Fairbanks, Gary Cooper, Grego- rywalizacja, stanowiła swego rodzaju zapo- giem / Po mordach lać się zaczęli / A że z Lou- ry Peck i J. Edgar Hoover. Walka trwała krót- wiedź pojedynków ze Schmelingiem, nabrała isa był kawał chłopa / Zrobił Schmelinga na ko. Schmeling był bezradny wobec nawałni- wymiaru politycznego. Carnerę przedstawia- ścierkę / Lewym sierpowym podbił mu oko cy ciosów Brown Bombera (najpopularniejszy no w niej jako reprezentanta Benito Mussoli- / A prawym przesunął szczękę”4 – śpiewała przydomek Louisa, ang.: Brązowy Bombar- niego, którego reżim dokonał w owym czasie warszawska ulica w latach 30. XX wieku. Sto- dier) i przegrał przez nokaut techniczny już inwazji na Abisynię, dzisiejszą Etiopię, jedyne łeczni apasze, a wśród nich między inny- w drugiej minucie i czwartej sekundzie. państwo w Afryce, które nigdy nie stało się ni- mi Stanisław Grzesiuk, który balladę tę wy- Pojedynek ten był de facto starciem Lou- czyją kolonią. Walka Etiopczyków przeciwko konywał również po wojnie, opiewali w ten isa z ministrem propagandy III Rzeszy Jose- faszystom zyskała im sympatię i poparcie na sposób jedną z najsławniejszych konfrontacji fem Goebbelsem, który wbrew woli samego całym świecie, również w Ameryce, zwłasz- w historii boksu. O walce tej śpiewał też Schmelinga kreował go (pierwszego niemiec- cza wśród solidaryzujących się z nimi Afro- szczeciński zespół Analogs. kiego mistrza świata) na germańskiego hero- amerykanów. W ten sposób gromiący Carne- Joe Louis (właśc. Joseph Louis Barrow) był sa i żywy dowód na wyższość rasy aryjskiej. rę Louis stał się „reprezentantem społeczno- godnym następcą Jacka Johnsona i podob- W tym kontekście jako bardzo niezwykła jawi ści międzynarodowej i wolnego świata”. Bia- nie jak on uznawany jest za jednego z najwy- się też postać Maxa Schmelinga, który nie bał ła prasa w Stanach zaczęła propagować pozy- bitniejszych bokserów wszech czasów. Uro- się odpowiedzieć wszechwładnemu ministro- tywny obraz Louisa, na ile to tylko było możli- dził się w 1914 roku. Zawodowo walczył od wi: „Jestem pięściarzem, a nie żadnym polity- we w tamtych czasach. 1934 roku i zwyciężając w dwudziestu czte- kiem. Nie uważam się też za żadnego super- 10 grudnia 1942 roku, miesiąc po ataku Ja- rech walkach z rzędu stał się murowanym pre- mana”. Wbrew ówczesnym brunatnym zwy- pończyków na Pearl Harbor, Louis wstąpił do tendentem do pojedynku o tytuł mistrza świata czajom narastającym w jego ojczyźnie w tym wojska. Przełożeni nie pozwolili mu jednak w wadze ciężkiej. Tytuł był wówczas w po- czasie – 12 marca 1938 Niemcy dokonały An- na udział w boju. Wykorzystali natomiast jego siadaniu Jamesa Braddocka. Do oczekiwanej schlussu Austrii i nazistowska gorączka sięga- niezwykłą pozycję w celach propagando- walki nie doszło, gdyż… pretendent, Louis, ła zenitu – Schmeling jako jeden z niewielu wych, zachęcając rodaków do wzmożonego został niespodziewanie znokautowany na no- niemieckich sportowców odmówił wstąpie- wysiłku wojennego. Louis jako żołnierz U.S. wojorskim Yankee Stadium w obecności po- nia do NSDAP. Mało tego, nie przyjął rów- Army brał udział w niezliczonej liczbie akcji nad 40 tysięcy osób przez niemieckiego ex-mi- nież pamiątkowego sztyletu SS – nagrody za- propagandowych, walk charytatywnych i po- strza, Maxa Schmelinga i stracił na jego rzecz oferowanej mu przez samego Adolfa Hitlera. kazowych, natomiast nieoficjalnie wykorzy- pierwszeństwo w walce o tytuł. Wbrew gigantycznym naciskom nie zerwał stywał swoją sławę pomagając przełamywać Jako się rzekło nie była to oficjalna walka o także współpracy ze swoim żydowskim me- bariery rasowe wewnątrz armii setkom czar- mistrzostwo świata, lecz prestiżowa konfronta- nagerem Joe Jacobsem, a w 1938 roku, pod- noskórych żołnierzy. To na przykład dzięki cja championów, z której ośrodki propagandy czas Nocy Kryształowej, ryzykując własnym jego osobistej interwencji do szkoły oficer- w ówczesnych Niemczech zrobiły starcie rasy życiem, uratował dwóch nastoletnich braci skiej, Officer Candidate School, przyjęto apli- czarnej i przedstawiciela „białej rasy panów”. pochodzenia żydowskiego, ukrywając ich w kacje grupy Afroamerykanów z Fort Riley. Był Schmeling nie porozumiał się jednak z Brad- swoim pokoju hotelowym w Berlinie. Pomógł wśród nich Jackie Robinson, który kilka lat dockiem co do walki o mistrzostwo świata im następnie wydostać się z terenu Niemiec. później przełamał bariery rasowe w basebal- i szanse Louisa, tym razem niespodziewanie, Oczywiście, nazistowski system odpłacił lu. W 1945 roku Louis w końcu został awan- nabrały znowu realnych kształtów. Do star- mu za tę niepokorną postawę. W czasie woj- sowany do stopnia sierżanta. Odznaczono go cia doszło 22 czerwca 1937 roku w Chicago. ny czterdziestoletni bokser został, jako jeden też medalem Legion of Merit (ang.: Legia Za- Pojedynek był jednostronnym widowiskiem, z nielicznych niemieckich sportowców świa- sługi) za „bezcenny wkład w wysiłek wojenny które zakończyło się w 8. rundzie ciężkim no- towej sławy, wcielony do Luftwaffe i walczył i ogólne morale”. kautem Braddocka. Tym samym Louis został jako spadochroniarz na Krecie, gdzie doznał Ojczyzna odwdzięczyła się swojemu bo- poważnego urazu kręgosłupa haterowi w sposób wyjątkowy. Louisowi, któ- i kolana. ry podczas całej II wojny światowej wysokie Louis przez całą swoją karie- nagrody z wygranych przekazywał w całości rę borykał się z wieloma barie- U.S. Navy i U.S. Army, Amerykański Urząd rami rasowymi. Niechęć do nie- Podatkowy (Internal Revenue Service) nali- go, już nawet jako potencjalne- czył niezapłacony od nich podatek dochodo- go pretendenta do tytułu mistrza wy wraz z odsetkami. W ten sposób boksera, wagi ciężkiej, wzmacniała pa- mięć o Jacku Johnsonie, który z racji swojego „bojowego sto- sunku do rzeczywistości” i ekstra- waganckiego stylu życia był po- wszechnie znienawidzony przez białą, purytańską Amerykę. W odróżnieniu jednak od swe- go poprzednika Louis był urodzo- nym typem bohatera. Skromny, pracowity, dżentelmen w każ- dym calu, tak na ringu, jak i po- Joe Louis i Max Schmeling na chwilę przed drugą walką za nim, Bomber bardzo poważ- Joe Louis (po prawej) w wojsku 20 który całe swoje zarobki oddał krajowi, ob- z „dziedzictwem niewolnictwa” np. poprzez ciążył dług w wysokości gigantycznej w tam- zmianę nazwisk, które Afroamerykanie dzie- tych czasach sumy ponad 500 tysięcy dola- dziczyli zazwyczaj po białych właścicielach rów (maj 1950 roku). niewolników (swoich przodków). Zmienia- W tej sytuacji Louis, który 1 marca 1949 li również religię na islam, postrzegając wy- roku zrezygnował z tytułu mistrza i ogłosił za- znania chrześcijańskie jako narzucone wraz kończenie sportowej kariery, zmuszony został z niewolnictwem. Nominalnym przywódcą do jej wznowienia. Pierwszą walkę po powro- Nation of Islam był Ellijah Muhammad, kon- cie stoczył 27 września 1950 roku przeciw- trowersyjna postać krytykowana za liczne ko Ezzardowi Charlesowi. Jej stawką było nadużycia także przez członków własnej or- mistrzostwo świata w wadze ciężkiej. Louis ganizacji, ale w rzeczywistości ruch ten zdo- przegrał przez jednogłośną decyzję sędziów, był popularność dzięki młodemu, charyzma- doznając drugiej porażki w karierze. Następ- tycznemu liderowi – Malcolmowi X. Cas- nie, w ciągu niespełna roku, stoczył osiem sius Clay przybrał nazwisko Muhammad Ali zwycięskich walk. 26 października 1951 roku – stając się tym samym najsławniejszym, obok walczył z niepokonanym Rockym Marciano. późniejszego o niemal dekadę koszykarza Ka- Przegrał i była to ostatnia walka w karierze reema Abdul-Jabbara, afroamerykańskim spor- 37-letniego Louisa. towcem konwertytą na religię muzułmańską. Po zakończeniu kariery żył skromnie, z tru- W kolejnych latach Ali kroczył od wygra- dem spłacając olbrzymie zadłużenie, które nej do wygranej. W maju 1965 roku w walce wzrosło do 1 mln dolarów (100 tysięcy do- rewanżowej w połowie pierwszej rundy zno- larów samych odsetek rocznie). W 1977 roku kautował Sonnego Listona tak błyskawicz- doznał wylewu krwi do mózgu, wskutek cze- nym ciosem, że pozostał on niezauważony Muhammad Ali go do końca życia musiał poruszać się na nie tylko przez rywala, lecz także sędziego wózku inwalidzkim. Zmarł cztery lata póź- i publiczność. Po pojedynku pojawiły się na- annałów boksu. Zrewanżował mu się trzy lata niej. Część kosztów pogrzebu pokrył jego wet podejrzenia o oszustwo. Dopiero powtór- później. I w tym samym 1974 roku stoczył swo- były ringowy rywal, a potem wieloletni przy- ki telewizyjne oddały sprawiedliwość Alemu. ją najsławniejszą, i jedną z najsławniejszych jaciel Max Schmeling. W 1990 roku Louis zo- Następnie w pokonanym polu zostawił kolej- w całej historii pięściarstwa, walkę z broniącym stał wprowadzony do Międzynarodowej Ga- nych pretendentów, między innymi Floyda tytułu mistrza wszech wag Georgem Forema- lerii Sław Boksu. Pattersona, Georga Chuvalo, Henrego Coope- nem. Towarzyszyły jej bardzo kontrowersyjne ra, Briana Londona, Clevelanda Williamsa, okoliczności, za które odpowiedzialny był gło- MUHAMMAD ALI Ernesta Terrella, Zorę Folleya oraz mistrza Eu- śny bokserski szalbierz, aferzysta i szaman Don ropy, Karla Mildenbergera. Największym atu- King. Starał się on nadać pojedynkowi charak- li to kolejny niepokorny ciemnoskóry ge- tem Alego była niezwykła szybkość. W rin- ter panafrykańskiego powrotu do źródeł. Z tej A niusz pięściarski, który w czasie apogeum gu prowokował rywali – opuszczał ręce i nie- też przyczyny zorganizował go na stadionie pił- swojej kariery na ringu był jednym z głównych ustannie tańczył wokół nich (sławę zyska- karskim w Kinszasie, stolicy Zairu, przechodząc rzeczników afroamerykańskiej emancypacji. ła jego autorska kombinacja kroków zwana do porządku dziennego wobec faktu, że kraj ten Był to kluczowy dla niej okres rewolucji spo- Ali Shuffle – ang.: przekładanka Alego), co był rządzony przez krwawego dyktatora Mobu- łecznej. Jej symbolami byli, i zostaną już na za- chwilę wypuszczając potężne, błyskawicz- tu Sese Seko. Pojedynek przeszedł do legendy wsze, pastor Martin Luter King i Malcolm X. Ali ne ciosy. jako The Rumble in the Jungle (ang.: bijatyka był najgłośniejszym bodaj reprezentantem ra- Załamanie przyszło w szczytowym momen- w dżungli)5. Ali przyjął w nim niezwykłą takty- dykalnej ideologii drugiego z nich… cie kariery i dyspozycji sportowej Alego, po kę. Przez siedem pierwszych rund opierał się Zanim jednak do tego doszło, Ali, który tym, gdy w 1967 roku odmówił służby wojsko- o liny przyjmując na gardę wszystkie ciosy Fo- urodził się pod nazwiskiem Cassius Marcellus wej i wyjazdu na wojnę do Wietnamu. Decy- remana, a w ósmej rundzie błyskawicznie zno- Clay Jr., zdobył w wieku 18 lat (!) złoty medal zja ta była jego świadomym protestem antywo- kautował krańcowo zmęczonego przeciwnika. w kategorii półciężkiej na Letnich Igrzyskach jennym. Ali był jedną z pierwszych znanych Po Kinszasie kariera Alego wkroczyła w stre- Olimpijskich 1960 roku w Rzymie. W finale osób, która potępiała wojnę w Wietnamie. Od- fę schyłkową. W kolejnych pojedynkach było pokonał polskiego zawodnika Zbigniewa Pie- mówił, chociaż mógł przez całą służbę udzie- coraz mniej pięściarstwa, a coraz więcej mar- trzykowskiego. Bilans amatorskich walk Claya lać pokazowych walk w garnizonach i nie zbli- nej jakości show i błazenady. Symbolem tego to 100 zwycięstw i 5 porażek. żać się do frontu. Stwierdził natomiast w swo- okresu był idiotyczny pojedynek z wrestler- Zaraz po zdobyciu mistrzostwa olimpijskie- im stylu, że nikt z Vietcongu nigdy nie zrobił skim mistrzem Antonio Inokim. Skończyło się go Clay przeszedł na zawodowstwo i rozpo- mu nic złego, za to wielu „wspaniałych” Ame- remisem i poważnymi kontuzjami nóg Ale- czął swoją legendarną karierę, która zapisa- rykanów tak, zwłaszcza na tle rasistowskim. go. Mistrz zaczął też coraz częściej przegry- ła się złotymi zgłoskami w historii tej dyscy- Szok, jaki wtedy nastąpił, trudno dziś porów- wać. Ostatni, również przegrany, pojedynek pliny. Pomiędzy 1960 a 1963 rokiem stoczył nać z czymkolwiek. Bokser stał się wrogiem Muhammad Ali stoczył 11 grudnia 1981 roku aż dziewiętnaście pojedynków zwyciężając publicznym numer jeden. z Trevorem Berbickiem. we wszystkich. Pierwszy tytuł mistrza świata Na reakcję państwa i wymiaru wagi ciężkiej zdobył w 1964 roku, w wieku sprawiedliwości nie trzeba było 22 lat, wygrywając z Sonnym Listonem. Wal- czekać. Skazany został na karę kę Cassius ubarwił typowym dla siebie show, więzienia w zawieszeniu, ode- które w przyszłości stało się jego wizytówką brano mu paszport, tytuł mistrza – długie tyrady stanowiące mieszaninę but- świata oraz profesjonalną licen- nych przechwałek, treści o przesłaniu spo- cję bokserską. Przez trzy lata nie łecznym i clownady. Po zakończeniu star- mógł walczyć ani opuszczać te- cia biegał po ringu, krzycząc do mikrofonów rytorium Stanów Zjednoczonych. „I shook up the World” (ang.: Wstrząsnąłem Zarabiał na życie jako propagator światem) oraz „I am the greatest” (ang.: Jestem islamu, brał udział w reklamach, największy). przedstawieniach telewizyjnych Kluczowym momentem w życiu i karie- i teatralnych. W końcu, po pro- rze sportowej Claya była jego radykalna de- cesie apelacyjnym, wyrok został klaracja polityczna – przystąpienie do Na- uchylony, wreszcie 26 paździer- tion of Islam (ang.: Naród Islamu), organi- nika 1970 roku w Atlancie Mu- zacji Afroamerykanów, którzy rzucili rasi- hammad Ali wrócił na ring i wy- stowskiej, segregacjonistycznej części Ame- grał z Jerrym Quarrym. ryki ideę Black Power – poczucia dumy ze Ale już rok później w Madison swojego koloru skóry i odrębności kulturo- Square Garden przegrał z Joe Fra- Jeden ze sławnych uników Muhammada Ali (po prawej) podczas wej. Członkowie Nation radykalnie zrywali zierem w starciu, które weszło do walki z Joe Frazierem 20 CZARNE LIGI

zarni baseballiści byli zatem zmuszeni C żyć w ciągłym poniżeniu i nie tylko uda- wać kogo innego, ale również grać za ułam- kowe, w porównaniu do białych zawodników z tych samych klubów, gaże. Byli też nieustan- nie narażeni na rasistowskie zaczepki i szyka- ny oraz segregację rasową nie tylko w codzien- nym życiu, ale też wewnątrz samych drużyn. Jednak w białych klubach grało tylko niewielu afroamerykańskich zawodników – nie tylko ci najlepsi, ale również najbardziej zdetermino- wani, odważni i odporni psychicznie. Pierwszym znanym czarnym graczem wystę- pującym w jednej drużynie z białymi był Bud Fowler, który debiutował w klubie Chelsea Mas- sachusetts w kwietniu 1878 roku. Natomiast Chicago Union Giants – czarna drużyna baseballowa, rok 1905 pierwszy w historii, który podpisał (w 1884 roku) profesjonalny kontrakt, nazywał się Moses Fle- Trzy lata później Ali stoczył swoją najważ- sny amerykański baseball jest hybrydą różnych etwood Walker, a jego klubem był zrzeszony niejszą walkę po tym, jak zdiagnozowano tradycyjnych gier europejskich. O wiele istot- w lidze ogólnokrajowej Toledo Blue Stockings. u niego chorobę Parkinsona. Mimo tej ciężkiej niejsze jest wyjątkowe znaczenie tej dyscypliny Reszta żyła i grała za barierą oddzielającą przypadłości i poważnych problemów fizycz- w zbiorowej świadomości Amerykanów, na co białą większość społeczeństwa od pogardza- nych Ali prowadzi całkiem czynny styl życia. dowodem są między innymi dziesiątki hollywo- nej społeczności potomków afrykańskich nie- Pojawia się przy okazji wielu imprez publicz- odzkich filmów z baseballem w roli głównej. wolników, którzy mimo przyznania po woj- nych, występując na nich w charakterze auto- Przez dekady dyscyplina ta była najpopu- nie secesyjnej części praw obywatelskich byli rytetu, uniwersalnego symbolu kultury amery- larniejszym i najbardziej szanowanym spor- de facto i de iure Amerykanami drugiej albo kańskiej i powodu dumy Afroamerykanów. tem drużynowym w Stanach Zjednoczonych. i trzeciej kategorii. Miejsca takie, jak położony w nowojorskiej Specyficznie amerykańskim wynalazkiem, BASEBALL dzielnicy Bronx New York Yankee Stadium, sankcjonującym panującą w sporcie i w życiu traktowane są jak świątynie narodowe, a po- segregację rasową, były tak zwane czarne ligi. d dziesiątków lat trwają namiętne dysku- staci Babe Rutha (właściwie George Herman Posiadały one swoje odpowiedniki także w in- O sje na temat pierwotnego pochodzenia Ruth Jr.), Joe DiMaggio, Jackie Robinsona czy nych dziedzinach życia – czarne uniwersytety, tej dyscypliny. Wśród sportów, czy może ra- Williego Maysa są prawdziwymi symbolami czarne gazety, rozgłośnie radiowe, lokale, fir- czej ludowych gier, które mogły dać początek kultury amerykańskiej. Ci dwaj ostatni musie- my muzyczne itd. W baseballu było tych two- baseballowi, najczęściej wymienia się angiel- li jednak jako Afroamerykanie toczyć walkę rów kilka – dla różnych poziomów rozgryw- ski krykiet oraz staroangielską grę zwaną run- o to nie tylko na stadionie, a w o wiele poważ- kowych i części kraju, a jeszcze inne działały ders, ale na przykład Norman Davies w Bożym niejszym stopniu poza nim, stając się również jako ich konkurencja: Negro National League igrzysku stawia tezę, iż może on pochodzić od dzięki swej sile ducha i determinacji symbola- (NNL), Eastern Colored League (ECL), Ame- palanta granego przez polskich emigrantów. mi przełamania segregacji rasowej w tej dys- rican Negro League (ANL), East-West League Uzupełniając nieco panaprofesorski wywód cyplinie sportu. Zanim jednak mogło do tego (EWL), Negro Southern League (NSL) i Negro trzeba dodać, że byliby to zapewne Polacy po- dojść, szlaki przecierało dla nich kilka poko- American League (NAL). chodzący z Wielkopolski, a szerzej – z zaboru leń czarnoskórych baseballistów. Ich powstanie wiązało się z profesjonaliza- pruskiego, gdyż poza tym regionem palant jest Pierwsze zasady gry w baseball zostały cją tego sportu. Pierwszym czarnym klubem praktycznie nieznany, a i w nim samym staje skodyfikowane przez Alexandra Cartwrighta zorganizowanym na zasadach zawodowych się już coraz bardziej zapomniany. Zadziwia- w 1845 roku, w tym też roku w Nowym Jor- był założony w 1885 roku Cuban Giants. Jak jące podobieństwa pomiędzy palantem a ba- ku powstał pierwszy klub baseballowy – The łatwo się domyślić, mimo nazwy nie grało seballem może poświadczyć piszący te słowa, Knickerbockers. Baseball zyskiwał na popular- w nim zbyt wielu Kubańczyków. Sukces Cu- który kiedyś namiętnie biegał za palantową pił- ności w drugiej połowie lat osiemdziesiątych ban gromiących kolejne drużyny białych ama- ką na bydgoskim podwórku, więc może domy- XIX wieku, ale już w czasie wojny secesyjnej torów spowodował, że w ślad za nim zaczęły sły profesora Daviesa są celne. grano w niego w obozach obu wrogich ar- powstawać kolejne drużyny. Rozkwit ten do- Nie wchodząc jednak głębiej w te docieka- mii. Wzrost popularności gry spowodował po- prowadził do założenia w 1887 roku pierw- nia poprzestańmy na konstatacji, że współcze- wstanie profesjonalnej odmiany. Na początku szej czarnej ligi – National Colored Base Ball lat siedemdziesiątych XIX League. Co prawda przetrwała ona tylko kilka wieku istniało dziesięć za- miesięcy, ale ziarno padło na żyzną glebę. wodowych drużyn zgru- Niewątpliwie większość graczy występują- powanych w lidze. Pierw- cych w czarnych ligach dałaby sobie bez pro- sza z nich – National blemu radę w profesjonalnej lidze ogólno- League of Professional krajowej. Mieli oni jednak pecha urodzić się Base Ball Clubs została w niewłaściwych czasach. W ligach pojawi- utworzona w 1847 roku. li się też baseballiści ocierający się o geniusz, Należące do niej drużyny którzy nigdy nie mieli szansy rozwinąć w pełni zawarły nieformalną umo- swoich talentów. Dla takich zawodników, jak wę zakazującą zatrudnia- Rube Foster, Satchel Paige, Josh Gibson (nazy- nia Afroamerykanów jako wany czarnym Babe Ruthem) czarne ligi były zawodników. Same klu- nieomal więzieniem. Ich następcy Roy Cam- by jednak notorycznie ją panella, Don Newcombe, a zwłaszcza wspo- łamały zatrudniając czar- mniani już Jackie Robinson i Willie Mays mieli nych graczy, ale wpisując więcej szczęścia, doczekali szansy podpisania ich na listy jako Indian lub dobrych kontraktów w najlepszych klubach, Kreoli z Karaibów. Prak- ale musieli przełamać gigantyczne bariery. tyki tej zaprzestano do- Znieść naciski, nienawiść, nierzadko agresję piero w 1947 roku, kiedy i grać na najwyższym światowym poziomie, bo otwarcie zaczęto zawie- jedynie to gwarantowało utrzymanie się wśród Bud Fowler (w tylnym rzędzie pośrodku) z drużyną Western of Keokuk ze sta- rać kontrakty z Afroame- białych współgraczy, dla niektórych z nich nu Iowa rykanami. będąc niepożądaną konkurencją… 20 drugoligowego Montreal Royals w Kanadzie, aby tam przygotował się on emocjonalnie do debiutu w Major League. Najważniejszy mecz w karierze Robinsona odbył się 15 kwietnia 1947 roku. Przez następ- ne 12 miesięcy grał on na pozycji pierwszo- bazowego. Po roku ciężkich zmagań, nie tylko z przeciwnikami z boiska, ale i wieloma „ko- legami” z drużyny i z częścią niechętnej pu- bliczności, zwłaszcza w czasie meczów z dru- żynami z rasistowskiego Południa (szczegól- nie ciężkie pod tym względem były konfron- tacje z St. Louis Cardinals), Robinson w 1947 roku zdobył nagrodę Rookie of the Year (ang.: debiutant roku), a następnie (już w roku 1949) tytuł dla najlepszego gracza ligi – Most Valu- able Player. W najtrudniejszych momentach w jego obronie stawał trener i przyjaciel Pee Wee Reese, a także kolega z drużyny Hank Greenberg, który jako Żyd bywał także czę- sto atakowany przez antysemitów. Do historii przeszła też wypowiedź menadżera drużyny Leo Durochera: „Nie obchodzi mnie, czy fa- Jackie Robinson cet jest żółty czy czarny albo czy ma paski jak Willie Mays jakaś pieprzona zebra. Ja jestem menadżerem JACKIE ROBINSON tego zespołu i ja mówię, kto ma grać”. nych meczach gwiazd ligi, tak zwanych All-Star W 1954 roku Jackie zdobył wraz z Dodżer- Games, wystąpił… 24 razy, wyrównując tym ackie Roosevelt Robinson urodził się w roku sami, po siedmiu wygranych meczach z New samym osiągnięcie pochodzącego z Polski gi- J 1919 w Cairo w stanie Georgia i przeszedł York Yankees, Mistrzostwo Świata, jak nie- ganta baseballu – Stana Musiala. Inny legen- do legendy swej dyscypliny po pierwsze jako skromnie, choć nie bez pewnej racji, nazwa- darny baseballista (21 lat gry w Major League) jeden z najlepszych graczy w jej historii, a po li Amerykanie zwycięstwo w swojej pierwszej i menadżer, Ted Williams, powiedział o nim: drugie – jako ten, który złamał granicę segre- lidze. Kariera Robinsona w pierwszej lidze nie „All-Star Game zostało chyba wymyślone dla gacji rasowej i jako pierwszy Afroamerykanin była zbyt długa, oprócz rasistów prześladowa- Willie Maysa”. w historii zagrał w Major League Baseball. Już ły go również kontuzje. Należy wszak pamię- Maysa baseballem zaraził ojciec, utalento- podczas studiów na University of California tać, że debiutował dopiero w wieku dwudzie- wany gracz drużyny Negro przy lokalnej fa- w Los Angeles zasłynął jako uniwersalny spor- stu ośmiu lat… Z boiskiem Jackie Roosevelt bryce żelaza, a jego matka była gwiazdą lice- tsmen. Był pierwszym sportowcem na UCLA, Robinson pożegnał się 5 stycznia 1957 roku, alnej ligi koszykarskiej. Jako nastolatek Wil- który odniósł wielkie sukcesy jednocześnie a już w 1962 roku uhonorowano go członko- lie z powodzeniem trenował również futbol w aż czterech dyscyplinach – był znakomitym stwem w Baseball Hall of Fame. amerykański i koszykówkę. W zawodowym futbolistą, baseballistą, koszykarzem i sprinte- Jak gigantyczna była rola Robinsona w wal- baseballu debiutował już jako szesnastolatek rem. Mimo to musiał w 1941 roku ze wzglę- ce o równouprawnienie czarnych obywateli w klubie Choo-Choos z Chattanoogi w sta- dów finansowych opuścić uczelnię. Przez Stanów Zjednoczonych świadczą słowa, po- nie Tennessee, by wkrótce potem pojawić się krótki czas grał w drużynie futbolowej w Ho- święcone mu przez pastora Martina Luthera w składzie Birmingham Black Barons roz- nolulu, a następnie wstąpił na ochotnika do Kinga: „Jest legendą i symbolem swoich cza- grywających swoje mecze w ramach Negro wojska. W armii dzięki wstawiennictwu Joe sów, który rzucił wyzwanie mrocznym siłom American League. Tam błyskawicznie do- Louisa ukończył szkołę oficerską i uzyskał sto- nietolerancji i frustracji”. Natomiast zdobyw- strzegli go skauci (łowcy talentów) czołowych pień kapitana, jednak z powodu oskarżenia czyni nagrody Pulitzera, historyczka Doris Ke- klubów pierwszej ligi. Na efekty nie trzeba o rzekomą niesubordynację nie wziął udzia- arns Goodwin, napisała: „Dokonania Robin- było długo czekać. Już w 1950 roku podpisał łu w wojnie. sona były ogromnym krokiem dla Ruchu Praw kontrakt z New York Giants. Wcześniej kan- W 1944 roku Robinson debiutował w base- Obywatelskich w Ameryce. Dzięki niemu dydaturę Maysa odrzucili Brooklyn Dodgers, ballowej drużynie Kansas City Monarchs nale- czarni i biali Amerykanie odnosili się do sie- stwierdzili, że nie trafia w podkręcone piłki, żącej do Negro American League. Tam zwró- bie z większym szacunkiem, byli wobec sie- co do dziś uchodzi za najgorszą decyzję per- cił na niego uwagę łowca talentów Clyde bie bardziej otwarci i bardziej doceniali zdol- sonalną w ich historii. Sukeforth pracujący dla ówczesnego mena- ności każdego pojedynczego człowieka”. W MLB Mays debiutował w 1951 roku dżera generalnego czołowej drużyny Major Jak niewiele innych postaci, Robinson jest i w pierwszych meczach bardzo rozczaro- League – Brooklyn Dodgers. Ów menadżer też po dziś dzień żywym symbolem najlep- wał. Równie ciężko radził sobie z presją i prezydent klubu, Rickie Branch, zachwycił szych cech kultury amerykańskiej oraz cią- oczekiwań, ciągle żywym rasizmem i segre- się talentem Jackiego i zakontraktował go do głą inspiracją dla współczesnych – niewie- gacjonizmem, jak i występowaniem na boisku le innych postaci ma tak długie obok największych współczesnych zawodni- biogramy w Wikipedii – samych ków, z DiMaggio na czele. Gdy już jednak się przypisów ponad 260! zaadaptował, zaczął zachwycać swoją grą. W 1952 roku Maysem zainteresowała się ar- WILLIE MAYS mia, trwała wojna w Korei, ale jedynie po to, aby uczynić go graczem wojskowej drużyny ielu uważa urodzonego w ro- baseballowej w Fort Eustis w Virginii. Do Ma- W ku 1931 w Westfield w Ala- jor League Mays powrócił w 1954 roku, jako bamie Willie Maysa Howarda Jr., w pełni ukształtowany sportowiec i człowiek. obdarzonego niezwykłym przy- Późniejsze lata były nieprzerwanym pasmem domkiem Say Hey Kid (ang.: po- jego triumfów. Grał kolejno w New York wiedz hej dzieciaku), za najlepsze- Giants, San Francisco Giants (aż czternaście go gracza wszech czasów. Amery- lat, od 1958 roku do 1972), a karierę zakoń- kanie, którzy lubują się w obserwo- czył w New York Mets w 1973 roku. waniu swych ulubionych dyscy- Znaczenie, jakie odegrał Willie Mays w rów- plin sportowych poprzez pryzmat nouprawnieniu Afroamerykanów, to dowód na statystyk i rekordów, z upodoba- społeczno-edukacyjny potencjał sportu. Był niem podkreślają, że Mays pobił przede wszystkim genialnym graczem dla Jackie Robinson większość z nich. Tylko w corocz- dziesiątków milionów kibiców, którzy przez 20 dyscyplina dynamicznie się rozwijała, co cha- rakterystyczne i nieco zaskakujące, głównie na uniwersytetach. Już w latach 80. XIX wieku na Uniwersytecie Yale na wniosek trenera Wal- tera Campa opracowano przepisy i standardy odróżniające kształtujący się futbol od rugby. Jednocześnie gra stawała się coraz bardziej brutalna i niebezpieczna. Tylko w 1905 roku w trakcie rozgrywek międzyuczelnianych od- notowano osiemnaście (!) ofiar śmiertelnych. Pociągnęło to za sobą kolejne zmiany w prze- pisach, które wprowadziły dalsze różnice mię- dzy futbolem amerykańskim a jego przodkami – zakaz gry szczególnie kontuzjogennymi for- macjami „klina” i „młyna” oraz dopuszczenie podań w przód. Po drugie, wymuszono uży- wanie lepszego sprzętu ochronnego, na przy- kład bezpieczniejszych kasków. Do 1912 roku reguły gry ustalono w dzisiejszym kształcie. Pierwszymi rozgrywkami ogólnokrajowy- mi była uniwersytecka Ivy League (ang.: liga bluszczowa), a w 1916 roku odbył się pierw- szy Rose Bowl – mecz między najlepszy- mi uczelniami Zachodniego i Wschodniego Wybrzeża. Futbol rozwijał się coraz bardziej Jeden z legendarnych chwytów Willie Maysa w kolejnych dekadach – w latach 20. XX wie- ku zyskiwał coraz większą popularność w mia- dwadzieścia lat z zapartym tchem i zachwy- stach przemysłowych Pensylwanii i Amerykań- Fritz Pollard tem śledzili jego popisy na boisku, jego kolor skiego Środkowego Wschodu. Już w roku 1920 skóry nie stanowił już żadnego problemu. utworzono American Professional Football ani jednego meczu! W 1901 roku Follis pod- W filmie Manhattan Woody’ego Allena jest Association, która dwa lata później zmieniła jął studia w Wooster College. Jego znakomi- taka scena: główny bohater Isaac, grany przez nazwę na współczesną National Football Le- ta gra i charyzmatyczna osobowość zachęciły samego Allena, wylicza rzeczy, dla których ague (ang.: Narodowa Liga Futbolowa). Po- Franka C. Schiffera, kierownika drużyny Blues warto żyć – lista nie jest długa, zawiera rap- czątkowo wzbudzała ona lokalne zaintere- z Shelby, by podpisać z nim kontrakt. Follis tem z dziesięć pozycji – na drugim miejscu, sowanie o drugorzędnym znaczeniu, ale po grał u Niebieskich w ataku i już w pierwszym zaraz po swoim ukochanym Groucho Marx, II wojnie światowej zainteresowanie spotka- roku zasłynął touchdownem (ang.: przyło- wymienia Willie Maysa… niami NFL w całych Stanach zaczęło wzrastać żeniem) po 60-jardowym sprincie w meczu w tempie geometrycznym. Powód był jeden przeciwko drużynie z Fremont. Głównie za FUTBOL AMERYKAŃSKI – transmisje telewizyjne. W latach 60. popu- sprawą Follisa Blues zanotowali w 1904 roku larność NFL przebiła oglądalność ligi basebal- tylko jedną porażkę – z drużyną Massillon Ti- o najmniej czytelna dla Polaków gra w pan- lowej. Obecnie dzień rozgrywania Super Bowl gers z miasta Massillon w stanie Ohio. Kolej- T teonie amerykańskich sportów6. Jest ona jest najważniejszym wydarzeniem społecznym ne dwa lata Charles grał z przerwami, z po- w prostej linii hybrydą rugby i piłki nożnej. w roku w Stanach Zjednoczonych. wodu kontuzji. Wreszcie w Święto Dziękczy- W odróżnieniu jednak od swojego bardziej Za pierwszego czarnoskórego futbolistę nienia w 1906 roku doznał ciężkich obrażeń popularnego na świecie krewnego, nazwa fo- uważa się Charlesa Follisa (przydomek Czar- grając przeciwko Athletic Club Franklin Cle- otball oznaczała pierwotnie w jego wypadku ny Cyklon) grającego w klubie Shelby Blues w veland i zdecydował się zakończyć karierę. piłkę graną „na nogach”, a nie nogami kopa- latach 1902-1906. Follis urodził się w 1879 W luźnej koalicji regionalnych zespołów, ną. Za pierwszy mecz futbolu amerykańskiego roku. Uczył się Wooster High School. W 1899 która w 1920 roku utworzyła APFA, wystę- uważa się konfrontację drużyn uczelnianych roku pomógł zorganizować tam drużynę pił- powało jedynie dziewięciu Afroamerykanów, Rutgers University i Princeton University, któ- karską, w której grał na pozycji halfbacka, a we właściwej NFL pomiędzy 1920 a 1926 ro- ra miała miejsce 6 listopada 1869 roku w No- a biali koledzy z zespołu wybrali go kapita- kiem pojawiło się dwóch przełomowych w jej wym Brunszwiku w stanie New Jersey. Nowa nem. Ich drużyna nie przegrała w sezonie historii graczy. Byli to: Frederick Douglass Pol- lard, występujący jako Fritz Pollard w Akron Pros z Indianapolis (w tym klubie jako grający trener), Milwaukee Badgers, Hammond Pros, Gilberton Cadamounts, Union Club of Phoeni- xville i Providence Steam Roller; oraz Robert Wells Marshall (Bobby Marshall) zawodnik Minneapolis Marines, Kelley Duluths i Rock Island Independents. Po zakończeniu kariery w NFL Pollard zajął się tworzeniem czarnych drużyn futbolowych – Chicago Black Hawks w roku 1928 i Harlem Brown Bombers w la- tach 30. W 2005 roku Pollard został członkiem Pro Football Hall of Fame. W porównaniu z innymi rozgrywkami spor- towymi, obecność w drużynach futbolowych czarnych graczy na równych prawach z ich białymi kolegami nie budziła aż tak wielkich kontrowersji i napięć, choć oczywiście i w tej dyscyplinie aktywni byli zwolennicy segrega- cjonizmu. Powodów tego stanu rzeczy było kilka: uniwersytecki rodowód futbolu, jego stosunkowo mniejsza popularność i koncen- tracja tej popularności na obu wybrzeżach oraz północy kraju, w stanach historycznie Charles Follis (siedzi pierwszy po prawej) w klubie Shelby Blues, rok 1902 mniej konserwatywnych i rasistowskich. 20 lig (np. Pacific Coast Professional Football KOSZYKÓWKA League) oraz do integracji w czarnych ligach, w których grały fenomenalne teamy, takie jak odróżnieniu od poprzednio opisanych, na przykład złożony wyłącznie z afroamery- W rodowód tej dyscypliny sportu jest pro- kańskich futbolistów Harlem Bombers Brown, sty i oczywisty. Koszykówkę wymyślił w grud- przez wielu fachowców uważany za najlepszą niu 1891 roku kanadyjski nauczyciel wycho- drużynę w tamtym czasie. wania fizycznego James Naismith, zatrudnio- Reintegracja rasowa w NFL zaczęła postę- ny w YMCA7 International Training School pować po zakończeniu II wojny światowej w Springfield w stanie Massachusetts. Popro- i wiąże się bezpośrednio z postacią Kenny szono go o wymyślenie jakiegoś zajęcia/gry Washingtona, jednego z największych futboli- dla uczniów nudzących się w zimie w salach stów uniwersyteckich w historii. Jego gra w me- gimnastycznych. czu gwiazd, College All-Star, w 1940 roku za- Pierwsze spotkanie odbyło się 15 grudnia chwyciła George’a Halasa, byłego gracza, tre- 1891, a zasady gry zostały opublikowane 15 stycznia 1892 roku. George Preston Marshall (z lewej) nera, właściciela i ikonę klubu Chicago Bears. Po spotkaniu „Time” napisał o Washingtonie: Kariera nowego sportu była błyskawiczna. Ten liberalizm zaczął jednak stopniowo za- „Uważany przez fanów z Zachodniego Wy- Pierwszą płaszczyzną jego rozwoju była sieć mierać. Proces stopniowej resegregacji rozpo- brzeża za najbardziej błyskotliwego gracza placówek YMCA, która zapewniła dyscypli- czął się w NFL od 1926 roku, gdy usunięto pię- w Stanach Zjednoczonych w ubiegłym roku. nie szybką promocję w Stanach Zjednoczo- ciu grających w niej Afroamerykanów. W ko- Washington nie może jednak grać w Major nych i Kanadzie. Już w kilka lat po premiero- lejnych latach czarni gracze pojawiali się spo- League, ponieważ jest Murzynem”. Halas po- wym spotkaniu organizacje Amateur Athletic radycznie w niektórych klubach, między in- stanowił ściągnąć Washingtona do swojej dru- Union i Intercollegiate Athletic Association of nymi w Chicago Cardinals oraz w obu druży- żyny. Z realizacji pomysłu musiał jednak zre- the United States (prekursor NCAA8) rywalizo- nach z Nowego Jorku – Giants i Jets. Nie mie- zygnować z powodu wojny, kontuzji gracza wały o przejęcie kontroli nad grą. Już w 1898 li natomiast aż takich kłopotów gracze wywo- i rasistowskiej bariery w NFL. Kenny trafił do roku powstała pierwsza ogólnokrajowa Natio- dzący się z innych mniejszości etnicznych. ligi ogólnokrajowej dopiero w roku 1946. Kon- nal Basketball League. Istniała pięć lat. W NFL występowało wielu rdzennych Ame- trakt z nim podpisała drużyna Cleveland Rams, Prostota gry, którą można toczyć w pra- rykanów – najsławniejszym z nich był Jim która przeniosła się w tym czasie do Los Ange- wie każdych warunkach i o nieomal każdej Thorpe, a w drużynie Dayton Triangles występo- les i zmieniła nazwę na LA Rams. Aby tego do- porze roku, sprawiała, że w szybkim tempie wało w tych latach dwóch graczy o korzeniach konać, Rams musieli wykazać dużo determina- stała się ona sportem numer jeden szkół śred- azjatyckich, chińsko-hawajskich – running back cji i obejść decyzję Sądu Najwyższego z 1896 nich i uczelni w Stanach Zjednoczonych. Do- Walter Achiu i japońsko-szkockich – quarter- roku, w sprawie Plessy kontra Ferguson, o „roz- tyczy to zarówno koszykówki męskiej, jak back (rozgrywający) Artur Matsu. dzieleniu ras w miejscach publicznych”. Rams i żeńskiej. Tej drugiej nawet w większym 1933 był ostatnim rokiem integracji w NFL. podpisali kontrakt z Washingtonem 21 marca stopniu, gdyż w tamtych czasach występował Do końca tego sezonu definitywnie usunięci 1946 roku. Decyzja ta doprowadziła do wście- deficyt gier zespołowych dla dziewcząt, któ- zostali dwaj ostatni Afroamerykanie: Joe Lil- kłości innych właścicieli drużyn koncesjonowa- re byłyby do zaakceptowania według ówcze- lard i Ray Kemp. Przez następnych dwanaście nych w NFL, zwłaszcza że 7 maja jeszcze tego snych reguł moralności. Od samego począt- lat nie pojawił się w niej żaden czarny gracz. samego roku Rams podpisali kontrakt z drugim ku, po dziś dzień najwyższy sportowy poziom Architektem rasistowskich zmian w lidze był czarnym graczem – Woody Strodem. w skali kraju osiągają szkoły ze stanów Illino- George Preston Marshall, który pojawił się Do 1952 roku większość klubów miała już is, Kentucky, a zwłaszcza Indiany. w lidze w 1932 roku. Najpierw ogłosił bez- jednak w swoim składzie graczy afroamery- Równie intensywnie rozwijała się profesjo- względną blokadę dla czarnych sportowców kańskich. Najbardziej oporny był Washington nalizacja nowego sportu, ale następowała ona w klubach Boston Braves i Washington Red- Redskins, własność komisarza ligi George’a bardzo chaotycznie. Pierwsze drużyny zawodo- skins, których był właścicielem i prezydentem. P. Marshalla. Często cytowano wówczas jego we zaczęły powstawać już w XIX wieku. Do lat Naciskał również na resztę ligi, by zmusić inne butną wypowiedź: „Zaczniemy zatrudniać 20. kolejnego stulecia istniały już setki drużyn kluby do naśladownictwa. Drugim powodem Murzynów (w oryginale Negroes – dop. red.), w miastach i miasteczkach na terenie całych rosnącego rasizmu było załamanie społeczne gdy Harlem Globetrotters rozpoczną podpisy- Stanów Zjednoczonych, ale powstało niewiele spowodowane Wielkim Kryzysem. Czarni gra- wanie kontraktów z białymi”. Do rezygnacji organizacji nadrzędnych porządkujących roz- cze zmuszeni zostali do przejścia do niższych z segregacji rasowej zmusiła go dopiero per- grywki. Ligi zawiązywały się i rozpadały, gra- spektywa sankcji ze strony administracji Ken- cze ciągle zmieniali pracodawców, a rozgryw- nedy’ego na początku lat 60. ki toczyły się w koszarach i zadymionych salach Ciągle jednak pozycja czarnych graczy tanecznych. Kres temu chaotycznemu stanowi w NFL była poślednia, na co dzień napotyka- rzeczy położyło powstanie w 1946 roku Basket- li oni wiele barier i szykan. Zatrudniano ich za- ball Association of America (BAA), która trzy se- zwyczaj jako sprinterów i obrońców, pozycje zony później połączyła się z National Basket- quarterbacków i centerów rezerwując dla bia- ball League (NBL), dając początek National Ba- łych. Regułą były też rażąco niższe gaże. Do sketball Association (NBA). rangi symbolu i otwartej deklara- cji urasta też wprowadzenie Mar- shalla w 1963 roku do panteonu sław futbolu (Pro Football Hall of Fame). W reakcji afroamerykań- scy zawodnicy zaczęli się ma- sowo przenosić za północną gra- nicę do Canadian Football Le- ague, której rozgrywki stanowi- ły w szczytowym momencie re- alną konkurencję dla NFL. Praw- dziwy kres polityki segregacjoni- stycznej w NFL przyniosło dopie- ro jej połączenie z mniej popu- larną, ale dalece bardziej toleran- cyjną American Football League, do którego doszło w 1970 roku. W rezultacie fuzji co najmniej 30% graczy w lidze stanowili od Pierwsza drużyna koszykarska w historii, z miasta Wichita w stanie Kenny Washington jako student UCLA tego momentu Afroamerykanie. Kansas 20 W 1920 roku po- HARRY LEW dla graczy pochodzenia afroamerykańskiego. wstał jeden z naj- Cooper jako pierwszy Afroamerykanin został bardziej utytuło- arry Haskell Lew, ps. Bucky, był pierw- wybrany w drafcie NBA, Clifton jako pierw- wanych zespołów H szym czarnym profesjonalnym koszyka- szy czarny gracz podpisał kontrakt z NBA. w historii koszy- rzem w historii. Urodził się w Lowell w 1884 A historyczna data to 31 października 1950 kówki – Original roku. Pochodził z afroamerykańskiej rodziny roku – wtedy to właśnie, w meczu Washington Celtics, znany bar- z długą i wspaniałą historią nie tylko w ska- Capitals – Rochester Royals, gracz tej pierwszej dziej jako Boston li rodzimego stanu Massachusetts. Jego pra- drużyny, Lloyd został pierwszym w historii Ligi Celtics. W tym sa- pradziadek, Barzillaj Lew, był wolnym czar- czarnym zawodnikiem, który wystąpił na par- mym czasie naro- nym. Za 400 dolarów wykupił wolność swo- kietach najlepszej Ligi świata”9. dziły się również jej przyszłej żony. Brał udział w wojnie o nie- Lloyd był gwiazdą uniwersyteckiej drużyny dwa najsławniej- podległość. Walczył w bitwie pod Bunker z Wirginii Zachodniej. W 1948 i 1949 roku po- sze czarne kluby: Hill 16 czerwca 1775 roku w wojskach ame- prowadził swoją uczelnię do dwóch zwycięstw New York Renais- rykańskich dowodzonych przez generała Isra- w rozgrywkach Konferencji CIAA i Turnieju Mi- sance, znany rów- ela Putnama i pułkownika Williama Prescot- strzów. W sezonie 1947/48 byli jedynym niepo- nież jako Renais- ta, a nawet w jeszcze słynniejszej bitwie pod konanym zespołem w całych Stanach. sance Big Five oraz Saratogą, między 17 września i 8 październi- W tamtej epoce szykany wobec czarnoskó- Rens, a także Har- ka 1777 roku, która była punktem zwrotnym rych były normą, zwłaszcza na Południu. Gra- lem Globetrotters. wojny. W tej samej bitwie wsławił się polski czy NBA ten stan dotyczył w identycznym stop- Harry Lew Ich rozwój nastę- oficer… Tadeusz Kościuszko. Natomiast oj- niu. Drużyny sportowe objeżdżały cały kraj, ży- pował jednak w odmienny sposób. Big Five grał ciec Harry’ego był w 1891 roku delegatem jąc praktycznie miesiącami w klubowych au- normalne mecze z innymi zawodowymi zespo- na Equal Rights Convention (ang.: Konwencję tobusach i przydrożnych motelach. W jednym łami, także białymi (szczególnie zacięte i stoją- Równych Praw) w Bostonie. z takich miejsc odmówiono Lloydowi podania ce na najwyższym poziomie były ich konfronta- Lew debiutował 2 listopada 1902 roku obiadu w hotelowej restauracji, więc poszedł cje z Celtami), w różnych formułach rozgryw- w drużynie Lowell Pawtucketville Athletic Club do swojego pokoju, by tam spokojnie zjeść. kowych. W 1939 roku Rens wygrali pierwsze w meczu przeciwko Marlborough, w New En- Ówczesny trener Capitals – Horace McKinney, zawodowe mistrzostwa kraju – World Professio- gland Professional Basketball League. Kolega ps. Bones – w geście poparcia poszedł do jego nal Basketball Tournament w Chicago. z zespołu, w którym oprócz Lewa grali sami pokoju i razem ze swoim zawodnikiem zjadł Natomiast Globetrotters szybko stali się biali, wspominał go jako doskonałego obroń- obiad. Niewątpliwie takie gesty pozwalały Lloy- zespołem czysto rozrywkowym, skrzyżowa- cę i najlepszego dryblera, jakiego kiedykol- dowi przetrwać ciężkie sytuacje: „Bones pocho- niem teatru, wodewilu i kabaretu oraz niebo- wiek widział. dził z Wake Forest, więc dorastał na Południu tycznych, cyrkowych nieomal, popisów tech- Przełamywanie barier rasowych na boisku w latach 30. i 40. Nie musiał tak postąpić, a jed- nicznych. W drużynie tej grali po zakończe- w lokalnym Lowell nie było proste. Po latach nak to zrobił. Nie zapomina się takich chwil” niu karier w NBA herosi basketu: Wilt Cham- Lew mówił o swoim pierwszym meczu jako – wspominał Lloyd po latach. berlain, Connie Hawkins, Nat Clifton, Marqu- spotkaniu pełnym brutalnych fauli i rasizmu. Jego najlepszym rokiem w NBA był 1955, es Haynes, Meadow Lemon, Jerome James, Menadżer zespołu nie chciał go dopuszczać gdy wraz z Jimim Tuckerem jako pierwsi Afro- Reece Tatum i Hubert Ausbie. Każdy z nich do gier przeciwko białym. Skapitulował do- amerykanie zdobyli mistrzostwo NBA. Ich Sy- prezentował w czasie pokazowych gier wła- piero wobec plagi kontuzji i nacisku lokalnej racuse Nationals triumfowali wówczas nad sne niezwykłe triki i zagrywki. prasy, która mimo koloru skóry domagała się Fort Wayne Pistons. W 1965 roku menadżer Znaczenie Trottersów jest zupełnie wyjątko- gry urodzonego w Lowell ziomka przeciwko generalny Detroit Pistons, Don Wattrick, chciał we nie tylko w promocji dyscypliny – a trzeba największemu rywalowi z pobliskiego Marl- zatrudnić Lloyda na stanowisku głównego tre- pamiętać, że rozegrali ponad 20 tysięcy me- borough. Mimo to, gdyby nie kolejna kontu- nera, niestety, nie wszystkie rasistowskie barie- czów w 118 krajach – ale również jako swo- zja oraz żądania rozgorączkowanej publicz- ry w tym czasie już runęły. Zamiast niego, sta- istej wizytówki nie tylko mistrzostwa sporto- ności, Lew nigdy nie wybiegłby na boisko nowisko to objął jednak Dave DeBusschere. wego Afroamerykanów, ale także ich kultu- (menadżer był skłonny grać składem mniej- Jednak Lloyd został trenerem i to Detroit Pi- ry. W 1951 roku powstał nawet film The Har- szym o jednego gracza). „Wszedłem i zaczę- stons, ale dopiero w sezonie 1972/73. lem Globetrotters, który wyświetlany był pod ły się te wszystkie rzeczy, o których możesz tytułem Czarne błyskawice w połowie lat 50. czytać we wspomnieniach Jackie Robinso- BILL RUSSELL w polskich kinach, a dwie dekady później na – szykany, wyzwiska, stronnicze decyzje, w telewizji, w sławnym Studio 2 – budując mit a nawet gorzej... dostałem wiele uderzeń łok- dy Russell rozpoczynał karierę, Afroame- czarodziejów z Harlemu. Uległ mu między in- ciami w brzuch i twarz, kolanami, głową. To Grykanie zaczynali budzić się do rewolu- nymi Stanisław Tym, co znalazło swój wyraz był trudny dzień, ale warto było”. cyjnych zmian społecznych, które wstrząsały w pamiętnej scenie w filmie Miś. W zespole z Lowell Lew grał przez rok, a po- Stanami Zjednoczonymi na przełomie lat 50. tem jeszcze dwa lata w drużynie z Haverhill, i 60. XX wieku. Wydarzenia nabrały rozpędu aż do rozwiązania New England League. Lew w trakcie prezydentury Johna F. Kennedy’e- parał się basketem jeszcze przez kolejnych go, który jeszcze w czasie kampanii wyborczej 20 lat, jako gracz, trener i dyrektor generalny. mówił o zakończeniu w USA rasizmu dotyka- jącego Afroamerykanów. Polityka jego admi- EARL LLOYD

ierwszy afroamerykański koszy- Pkarz zadebiutował w NBA 31 października 1950 roku w spotka- niu Washington Capitols – Roche- ster Royals. Był nim Earl Lloyd wy- brany w drafcie NBA do stołecz- nej drużyny w 9. rundzie z nr 107. W tym samym sezonie (1950/51) zadebiutowało w lidze jeszcze trzech innych czarnoskórych graczy – Chuck Cooper, Nathaniel Clifton oraz Hank DeZonie. Historycy opisują te doniosłe chwi- le następująco: „W 1950 roku ta pierwsza trójka zawodników trafiła do NBA, stając się pionierami, praw- Earl Lloyd dziwymi «przecieraczami szlaków» Bill Russell i Red Auerbach 20 WILT CHAMBERLAIN z fenomenalnymi średnimi ponad 36 punktów i 27 zbiórek na mecz. Potem było już tylko le- zisiejsza koszykówka zmieniła się bar- piej. W najlepszym sezonie zdobył średnio Ddzo w porównaniu z grą z lat 50., ale pod ponad 50 punktów w spotkaniu, a w jednym koniec tej dekady na profesjonalnych parkie- z nich rzucił ponad… 100 (!) – podczas gdy tach pojawił się gracz, który o kilkadziesiąt lat dzisiaj całe drużyny przekraczają setkę jedynie wyprzedził swoje czasy i pchnął tę dyscyplinę od czasu do czasu. Żaden współczesny gracz na całkiem nowe tory. Fani koszykówki od lat nie może nawet marzyć o takich wynikach. żywo dyskutują, kto z trójki Michael Jordan, Śrubowanie rekordów było wizytówką Cham- Kareem Abdul-Jabbar i Wilt Chamberlain był berlaina. Podobnie jak spektakularne wsady, najlepszym koszykarzem w historii, ale ci naj- których może nie wymyślił, ale na pewno upo- starsi sięgający pamięcią do połowy XX wieku wszechnił. Czterokrotnie zdobył nagrodę dla nie mają żadnych problemów z rozstrzygnię- najbardziej wartościowego gracza NBA, a trzy- ciem tego dylematu… naście razy wystąpił w meczu gwiazd. W 1978 Wilton Norman Chamberlain, powszechnie roku został uhonorowany wyborem do Basket- nazywany Wilt The Stilt (ang.: szczudło), urodził ball Hall of Fame. się 21 sierpnia 1936 roku w Filadelfii w stanie Zdaniem autora artykułu Wilt Chamberlain Pennsylvania. Był dzieckiem wielkomiejskich – Biografia zamieszczonego na portalu spor- dzielnic biedoty, dla której istniało jedynie kil- tnagoraco.info: „Chamberlain był wyjątkowo ka ścieżek awansu społecznego i wyrwania się dominującą jednostką w historii NBA, jednak z nędzy: poprzez sport, muzykę albo przez „ka- nie przekładało się to na wyniki zespołów, rierę” gangstera. Na szczęście przyszły gwiaz- w których grywał. Dwukrotne mistrzostwo NBA dor NBA wybrał pierwszą z nich. W odróż- trochę osłodziło mu samotną walkę z prze- Wilt Chamberlain w składzie Haarlem Globtrotters nieniu od wielu wcześniej opisywanych spor- ciwnikami przez okres praktycznie całej ka- nistracji często spotykała się z otwartym bun- towców, Wilt nie był szczególnie świadomym riery”10. Po zakończeniu kariery koszykarskiej tem władz stanowych, zwłaszcza na Południu. uczestnikiem historycznych przemian społecz- Chamberlain był biznesmenem, autorem kilku Kennedy miał jednak w swojej polityce we- nych, zwłaszcza że w czasach jego kariery spor- książek, zaliczył nawet epizod aktorski w fil- wnętrznej wielki atut – porwał za sobą setki ty- towej sytuacja Afroamerykanów była już dużo mie Conan Niszczyciel. W latach 1975-1979 sięcy młodych ludzi, którzy chcieli naprawiać lepsza niż zaledwie dekadę wcześniej. On po grał też w nieprofesjonalnej lidze siatkarskiej wady i niesprawiedliwości Ameryki. Jednym prostu grał, ale za to jak! International Volleyball Association i został na- z symboli tamtej epoki był powołany przez Jako nastolatek uwielbiał lekkoatletykę i osią- wet jej prezydentem. Chamberlain nie był jed- Kennedy’ego Korpus Pokoju – organizacja zaj- gał w niej znakomite wyniki, zwłaszcza w kon- nak świetlaną postacią. Wzbudził powszech- mująca się aktywną pomocą krajom III Świa- kurencjach skocznościowych i szybkościowych, ną konsternację stwierdzeniem, że spał z po- ta, do którego zgłosiły się zastępy młodych wo- ale w skrytości marzył o karierze baseballisty, nad dwudziestoma tysiącami kobiet. Nie zmie- lontariuszy. Sytuacja w całym kraju stawała się uważając, że jest to jedyny sport godny człowie- nia to jednak w niczym faktu, że każdy dzie- coraz bardziej napięta, a zmiany, nie bez ofiar, ka urodzonego w Filadelfii. Był jednak za wyso- ciak w latach 60. i 70., który stawał na par- zachodziły praktycznie każdego dnia. ki i dość długo miał spore problemy z koordy- kiecie pod koszem, stawał się w jednej chwili Zmiany w sporcie trwały już jednak od daw- nacją ruchową. Swoją karierę zawodową roz- Wiltem The Stilt… na. Ścieżki na parkietach koszykarskich prze- począł bardzo nietypowo – w składzie… Har- Wilt Chamberlain zmarł 12 października cierali, nieraz za cenę osobistych szykan i lem Globetrotters. Przyczyna była prozaiczna: 1999 roku w szpitalu w Bel-Air w Kalifornii. cierpień, gracze tacy, jak Bill Russell, który w NBA nie akceptowano w tamtym czasie za- bezsprzecznie był geniuszem tej dyscypliny wodników, którzy nie ukończyli ostatniego roku KAREEM ABDUL-JABBAR i pierwszym graczem o ciemnym kolorze skó- studiów i nie wchodzili do niej automatycznie ry, który zdobył w NBA status gwiazdy i nie- z postuczelnianego draftu w międzyuniwersy- erdinand Lewis Alcindor Jr. przyszedł na kwestionowany, powszechny autorytet! Do le- teckich rozgrywkach NCAA. Fświat 16 kwietnia 1947 roku w Nowym gendy przeszła jego przyjaźń z najwybitniej- Tak więc Szczudło hipnotyzował przez rok Jorku. Początek jego kariery w uczelnianej szym trenerem w historii tej dyscypliny spor- publiczność pokazowych meczów czarodzie- drużynie UCLA przypadł na czasy młodzie- tu Redem Auerbachem, twórcą potęgi Celtów jów z Harlemu, tak jak wcześniej czynił to żowej rewolucji obyczajowej. Gwałtownie z Bostonu. z widzami na meczach w szkole średniej i spo- przyśpieszyła wtedy również emancypacja William Felton Russell, ps. Bill, urodził się tkaniach drużyny Uniwersytetu Kansas. Gdy 12 lutego 1934 roku w Monroe w jednym z rodzimej Filadelfii trafił, w 1955 roku, do te- z najbardziej rasistowskich stanów Ameryki go stanu przeżył szok. U siebie traktowany był – Luizjanie. Ukończył Uniwersytet w San Fran- jak gwiazda, a w dziewięćdziesięciotysięcz- cisco, zdobywając z jego drużyną dwukrotnie nym mieście Lawrence, w którym mieściła mistrzostwo NCAA. W 1956 roku został wy- się uczelnia, panowała powszechna segrega- brany w drafcie przez St. Louis Hawks, ale od cja. Szok, jaki przeżył, kiedy zobaczył miej- początku grał jedynie w Celtics. Razem z nimi sca, do których czarni mieli zakazany wstęp, zdobył jedenaście razy (sic!) tytuł mistrzowski, porównywał jedynie z tym, gdy w wieku czte- a pięciokrotnie został ogłoszony MVP (Most rech lat jechał autobusem z Virginii do Filadel- Valuable Player – nagroda dla najwartościow- fii i mama nie pozwoliła mu usiąść z przodu na szego gracza w lidze NBA w sezonie). Dwana- wolnych miejscach, które przeznaczone były ście razy wystąpił w meczach gwiazd. tylko dla białych. Nie mógł tego zrozumieć, Bill był przede wszystkim znakomitym tak samo jak kilkanaście lat później w Kan- obrońcą, pierwszym koszykarzem ligi, który sas. Jego dorosła reakcja była prosta – ignoro- przekroczył średnią liczbę 20 zbiórek w sezo- wał tego typu zakazy. I, co może zaskakiwać, nie. Jego rekord wynosi 51 zbiórek w jednym nie zostało to źle przyjęte przez większość bia- meczu (drugi wynik w historii), a średnia z ca- łych współmieszkańców, zapewne także kibi- łej kariery to 22,5. ców koszykówki, a nawet przyczyniło się do W 1966 roku Red Auerbach wyznaczył go poprawy w traktowaniu innych Afroameryka- na swego następcę. Autorytet coacha Celtów nów. Ostatecznie do pozostania w Lawrence był tak gigantyczny, że mimo jeszcze ciągle skłoniła go istniejąca w tym mieście znakomita żywych uprzedzeń rasistowskich jego decy- awangardowa scena jazzowa. zji nikt nie odważył się kwestionować i w ten W National Basketball Association Wilt tra- sposób Russell został pierwszym w historii fił do Filadelfia Warriors i już w pierwszym me- amerykańskich lig zawodowych czarnoskó- czu przeciwko New York Knicks zachwycił. rym trenerem. W 1975 roku został wprowa- Zdobył 43 (!) punkty i zanotował 28 (!) zbió- dzony do Basketball Hall of Fame. rek, a swój pierwszy sezon w lidze zakończył Kareem Abdul-Jabbar 20 świadoma i dojrzała decyzja. Jabbar, któ- pierwszy (Afroamerykanin – dop. aut.) odebrał ry od początku cieszył się opinią intelektu- ten tytuł z rąk mojego idola, prezydenta Ken- alisty na koszykarskich parkietach, uzasad- nedy’ego. Jestem szczęśliwy mogąc podążać niał ją następująco: „Wielu niewolników, jego śladem”11. którzy zostali tu przywiezieni, było muzuł- Jabbar zakończył swoją karierę w 1989 manami. Moja rodzina została sprowadzo- roku, gdy od kilku lat triumfy na parkietach na do Ameryki przez francuskiego planta- najlepszej koszykarskiej ligi świata święci- tora o nazwisku Alcindor, który przybył tu ło pokolenie Dream Team – Michaela Jor- w XVIII wieku z Trynidadu. Moi przodkowie dana, Magica Johnsona, Charlesa Barkleya, pochodzili z narodu Joruba i mimo niewol- Clyda Drexlera, Patricka Ewinga, Karla Ma- nictwa ocalili swoją kulturę. Mój ojciec do- lone, Scottie Pippena, Davida Robinsona… wiedział się o tym, kiedy byłem dzieciakiem i o rasizmie nie mogło już być mowy. i przekazał mi tę całą tradycję. (…) To strasz- ne obciążenie dla czarnych, że nie mają ko- LEKKOATLETYKA rzeni i nie znają swojej historii, która albo została zapomniana, albo zniekształcona”. złowiek chodzi, biega, skacze i rzuca od W 1969 roku Jabbar trafił w drafcie do Mil- Cpoczątku swojej ewolucyjnej ścieżki… waukee Bucks, w którym spędził sześć sezo- Grupująca te ludzkie aktywności lekkoatlety- nów. Powziął tę decyzję, mimo że właścicie- ka jest najstarszą i najbardziej naturalną dys- le drużyny Harlem Globetrotters proponowa- cypliną sportową. Jej najważniejsze konku- li mu za podpisanie kontraktu milion dola- rencje towarzyszą człowiekowi od początku rów. (Wtedy jeszcze) Alcidor nie dał się jed- ery starożytnych igrzysk olimpijskich, to jest nak skusić tą niebotyczną w tamtych czasach od 776 roku p.n.e. Były to: sprint, bieg śred- sumą, dzięki czemu zarobił grą w koszyków- niodystansowy, bieg długodystansowy, rzut kę wielokrotnie więcej… W 1975 roku Jab- oszczepem, rzut dyskiem, skok w dal i kon- bar przeszedł do klubu, który go wprowa- kurencja zbliżona do pchnięcia kulą. Reguły dził i dzięki któremu wszedł do historii. Cho- specjalności lekkoatletycznych zostały rów- dzi oczywiście o Los Angeles Lakers. W jego nież jako jedna z pierwszych dyscyplin spor- Sekretarz stanu Hillary Clinton wręcza Kareemowi barwach pięć razy sięgnął po mistrzostwo ligi, towych skodyfikowane w czasach nowożyt- Abdul-Jabbarowi tytuł Ambasadora Kultury Stanów pierwszy raz osiągnął to w składzie Bucks. nych w Anglii. Pierwsze oficjalne zawody Zjednoczonych Również sześć razy wybrano go najlepszym lekkoatletyczne odbyły się w Royal Milita- Afroamerykanów. Radykalni działacze spo- graczem sezonu. Był też pierwszym zawodni- ry College w Sandhurst w 1812 roku (w tym łeczności czarnych nie chcieli już równać kiem NBA, który spędził na jej parkietach po- roku lekkoatletyka obchodzi zatem dwuset- do standardów białej większości, ale two- nad dwadzieścia sezonów. ne urodziny!). Zajęła ona również najważ- rzyć własne. Mieli poczucie dumy, siły, a na- Reprezentacyjnym zagraniem Jabbara w ofen- niejsze miejsce w panteonie igrzysk olimpij- wet odrębności. sywie był charakterystyczny wsad, zwany sky- skich od momentu ich wskrzeszenia w 1896 Alcindor przeszedł na islam podczas stu- hook (ang.: podniebny hak), który potrafiło roku w Atenach. diów w 1968 roku w Los Angeles. Począt- zablokować jedynie 3-4 graczy w NBA – tych Spośród wszystkich specjalności olimpij- kowo dołączył do Nation of Islam, ale już największych: Wilt Chamberlain, Hakeem skich lekkoatletyka jako jedyna ożywia maso- kilka miesięcy później konwertował na is- Olajuwon czy mierzący 231 centymetrów Su- wą wyobraźnię amerykańskiej widowni spor- lam sunnicki. W 1971 roku zmienił na- dańczyk Manute Bol, który dzięki koszyków- towej i od ponad stu lat dostarcza jej kolej- zwisko na Jabbar. W jego wypadku była to ce uszedł przed wojną i skrajną nędzą. nych idoli. W odróżnieniu od Niewątpliwie pierwszym, który zasługuje większości sportowców, na to miano, był złoty medalista w biegu na a zwłaszcza sportowych 100 metrów i w sztafecie na tym samym dy- gwiazd, Kareem Abdul- stansie na Igrzyskach Olimpijskich w Antwer- Jabbar po zakończeniu pii w 1920 roku – Charlie Paddock. Jeden kariery nie został emery- z bohaterów pamiętnego filmu Hugh Hud- tem do końca życia wspo- sona Rydwany ognia, który w swojej bogatej minającym dawno minio- karierze sportowej dwanaście razy bił rekor- ne dni świetności podczas dy świata, między innymi w sprincie na 100 coraz rzadszych zapro- i 200 metrów. szeń do telewizji. On po prostu zmienił dziedzinę JESSE OWENS życiowej aktywności. Za- grał w blisko dwudzie- ednak lekkoatletą amerykańskim, o którym stu filmach fabularnych, Jpamięć żyje po dziś dzień, jest niewątpliwie między innymi w ko- James Cleveland Owens, powszechnie znany medii Czy leci z nami pi- jako Jesse Owens – człowiek, który ośmieszył lot? (pamiętna „slangu- nazistowską propagandę o aryjsko-nordyckiej jąca” scena w sądzie, rasie nadludzi. Zdarzenie owo miało miejsce świadcząca, ile dystansu podczas rozgrywanych pod znakiem swasty- i autoironii ma ponad- ki Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936 dwumetrowy gwiazdor) roku. Zanim jednak do tego doszło, urodzo- i napisał osiem książek, ny w 1913 roku w skrajnie rasistowskim sta- co w odróżnieniu od wię- nie Alabama Owens zadziwił świat, gdy pod- kszości celebrytów zrobił czas zawodów w Ann Arbor, 25 maja 1935 samodzielnie. roku, ustanowił sześć rekordów świata w cią- W styczniu 2012 roku gu… 45 minut. Osiągnięcie to uchodzi za naj- sekretarz stanu USA Hil- bardziej zadziwiające zdarzenie w dwustulet- lary Clinton przyznała Jab- niej historii lekkoatletyki. barowi tytuł Ambasadora Nastoletni Owens w ciągu dnia uczył się Kultury Stanów Zjedno- w gimnazjum, a po szkole pracował fizycz- czonych. Odbierając go nie przy załadunku wagonów towarowych, Zwycięzcy w skoku dal na Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1936 roku. wzruszony ex-koszykarz jako sprzedawca w sklepie spożywczym Od lewej: Naoto Tajima (Japonia), Jesse Owens (Stany Zjednoczone) i Lutz powiedział: „Pamiętam, i w warsztacie szewskim swojego ojca. Jego Long (Niemcy) gdy Louis Armstrong jako niepowtarzalny talent dostrzegł gimnazjal- 20 ny trener Charles Riley. Dzięki niemu młody ną mu honorową nagrodę, musiał do sali ban- Młodą dziewczynę zafascynowaną koszy- sportowiec został studentem East Technical kietowej w nowojorskim hotelu Waldorf-Asto- kówką zauważył trener Edward S. Temple, High School w Cleveland, gdzie już na pierw- ria wjechać windą towarową. W odróżnieniu który dostrzegł w niej również niecodzien- szym roku wyrównał rekord świata w biegu od pozostałych złotych medalistów, nie zo- ny potencjał. Po raz pierwszy błysnęła już na 100 jardów. stał też przyjęty przez prezydenta na audien- w wieku szesnastu lat na Igrzyskach Olimpij- Pomysł rozegrania Igrzysk Olimpijskich cji w Białym Domu. Musiał na to czekać bli- skich w 1956 roku w australijskim Melbour- 1936 roku w nazistowskiej III Rzeszy wzbu- sko dwadzieścia lat – sprawiedliwość oddał ne, gdy zdobyła brązowy medal w sztafecie dził liczne protesty na całym świecie. Do mu dopiero prezydent Dwight Eisenhower 4 x 100 metrów. organizacji igrzysk w tym roku kandydowa- w 1955 roku. Jednak dopiero cztery lata później Wilma ła również Barcelona i kiedy MKOl przyznał Po zakończeniu kariery sportowej zarabiał Rudolph rzuciła globalną widownię sporto- organizację Berlinowi, w Barcelonie chcia- na pokazach szybkości, ścigając się na przy- wą na kolana. Zdobyła trzy złote medale, no zorganizować w proteście „Olimpiadę kład z wyścigowymi końmi. Gdy krytykowa- w sprincie na 100 i 200 metrów oraz w szta- Ludową”. Przybyło na nią wielu sportowców, no, że to zajęcie niegodne czterokrotnego mi- fecie 4 x 100 metrów. Była pierwszą afroame- jednak na dzień przed rozpoczęciem miał strza olimpijskiego, odpowiedział z rozbraja- rykańską lekkoatletką, która zachwyciła świat. miejsce faszystowski zamach stanu generała jącą szczerością: „Tak, to prawda, mam czte- Włosi nadali jej przydomek La Gazzella Franco. ry złote medale, ale ich nie da się jeść”. Jed- Negra (wł.: Czarna Gazela), a Francuzi La Na czas trwania zawodów naziści złago- nym słowem, nie wiodło mu się najlepiej. Perle Noire (franc.: Czarna Perła). Amerykań- dzili nieco rasistowską politykę. Do reprezen- Jego trudnej sytuacji z pewnością również ską biegaczkę z rozrzewnieniem wspominają towania Niemiec dopuszczono dwoje spor- nie poprawiał fakt, że został działaczem Ru- czasem w trakcie relacji telewizyjnych z za- towców żydowskiego pochodzenia: florecist- chu na rzecz Praw Czarnoskórych w Stanach wodów lekkoatletycznych Włodzimierz Sza- kę Helene Mayer i hokeistę na trawie Rudie- Zjednoczonych. Dopiero pod koniec lat 60. ranowicz i Marek Jóźwik. go Bali, a na czele komitetu organizacyjnego oddano mu należny szacunek. W 1966 roku Rudolph stała się momentalnie inspiracją stanął dr Teodor Levalda. Była to jednak tylko rząd mianował go ambasadorem dobrej woli. i punktem odniesienia dla setek tysięcy nieudolna próba przysłonięcia przerażającej Jesse Owens zmarł w 1980 roku. dziewcząt nie tylko w USA. Przetarła również rzeczywistości, bo w założeniu Adolfa Hitle- szlak dla kolejnych utalentowanych ciemno- ra i Josefa Goebbelsa cała impreza miała być WILMA RUDOLPH skórych kobiet. Bez jej zwycięstw nie było- triumfem nazizmu, „rasy panów” i niemiec- by triumfów Florence Griffith-Joyner i Jackie kiego rozmachu organizacyjnego. O atmosfe- ilma na swojej drodze życiowej musia- Joyner-Kersee na igrzyskach w Seulu w 1988 rze tamtych wydarzeń zaświadcza propagan- Wła przełamać kilkakrotnie więcej barier roku czy Gail Devers cztery i osiem lat póź- dowy film Leni Riefenstahl Olympia. niż jej afroamerykańscy koledzy z kadry spor- niej. W 1960 roku Wilma wygrała większość Kulminacją sportową igrzysk miała być lek- towej Stanów Zjednoczonych. Urodziła się rankingów na sportsmenkę i kobietę roku, koatletyczna dominacja reprezentantów III Rze- w 1940 roku w Clarksville na północy stanu a rok później została przyjęta na audiencji szy nad innymi narodami, a zwłaszcza „rasami” Tennessee. Przyszła na świat na kilka tygo- w Białym Domu przez prezydenta Johna F. – czarnoskórych sportowców podczas całych dni przed terminem i przez całe dzieciństwo Kennedy’ego. igrzysk lekceważono i ostentacyjnie nieledwie ciężko chorowała. Przede wszystkim prze- Po raz kolejny Wilma Rudolph zaskoczy- tolerowano jako podludzi. Swoistym rytuałem szła chorobę Heinego-Medina i miała spa- ła sportowy świat w 1962 roku, gdy w wieku podczas zawodów na stadionie lekkoatletycz- raliżowaną lewą stopę, przez co zmuszona 22 lat ogłosiła koniec kariery i wyszła za mąż nym było osobiste dekorowanie zwycięzców była do noszenia na nodze specjalnych me- za swoją szkolną miłość, Roberta Eldridga, przez führera, by dodatkowo uświetnić suk- talowych klamer. Mimo że jej rodzina ży- z którym miała czworo dzieci. cesy sportowców ze swastykami na koszul- ła w skrajnej biedzie kach. Jednak w ciągu czterech kolejnych dni – Wilma miała 21 ro- wszystkie te plany legły w gruzach za spra- dzeństwa (!) – nie usta- wą jednego Afroamerykanina, który między wała w poszukiwa- 3 a 6 sierpnia zwyciężał kolejno w biegu na niach skutecznej me- 100 metrów, w skoku w dal (w pasjonującym tody rehabilitacji dla pojedynku z Niemcem Lutzem Langiem, któ- dziewczynki. Dzięki ry wbrew nazistowskiej ideologii ostentacyj- tej determinacji, przed nie okazywał Owensowi szacunek i sympa- ukończeniem dwuna- tię), sprincie na 200 metrów oraz wraz z ko- stego roku życia paraliż legami w sztafecie 4 x 100 metrów. Wściekły zaczął ustępować. Do Hitler nie pojawił się podczas żadnej z tych tego czasu mała Wilma dekoracji. przeszła jeszcze szkar- By nieco rozjaśnić ten mroczny obraz, war- latynę, ospę wietrzną, to wspomnieć o dwóch faktach z gruntu innej krztusiec i odrę. To że natury. Tuż przed zawodami Owensa odwie- kilka lat później sta- dził w wiosce olimpijskiej Adi Dassler – wła- ła się gwiazdą sportu ściciel niewielkiej firmy produkującej obuwie światowego formatu, sportowe. Amerykanin jako wieloletni prak- zakrawa na cud. Aby tyk od razu docenił jego buty i zdobył w nich jednak tego dokonać, cztery złote medale. To zdarzenie sprzed 76 musiała jeszcze poko- lat dało początek wyjątkowej popularności nać wiele barier, nie tyl- marki Adidas wśród Afroamerykanów. ko barierę segregacji ra- Berlińskie igrzyska miały jeszcze jednego sowej, ale także mizo- cichego bohatera, fińskiego sprintera Toivo ginizmu – gdyż pozycja Sarioli. Podczas zawodów zaprzyjaźnił się kobiet w afroamerykań- on z Owensem i zaproponował czarnoskó- skiej społeczności była rym biegaczom ze Stanów wspólne wycho- w tamtych czasach bar- dzenie na miasto, zarówno dla bezpieczeń- dzo podrzędna i raczej stwa Amerykanów, jak i w proteście przeciw służebna wobec męż- wszechobecnemu rasizmowi. Tuż przed po- czyzn. Kariera zawo- wrotem do Ameryki Jesse podarował Toivo dowa była na przykład pałeczkę zwycięskiej sztafety z dedykacją: wśród nich rzadkim „Dla przyjaciela”. przywilejem, a czarne Sukces Owensa był gigantyczny, ale powrót kobiety na Południu do ojczyzny gorzki. Na Piątej Alei odbyła się mogły co najwyżej pra- co prawda parada na jego cześć, ale potem cować jako służące i go- było już tylko gorzej: aby odebrać przyzna- sposie. Wilma Rudolph 20 MEKSYK 1968 ROK niedowierzania i szoku. Jeden z obecnych na stadionie dziennikarzy nazwał Beamona: grzyska Olimpijskie sprzed czterdziestu czte- „Człowiek, który widział błyskawicę”. Irech lat uchodzą za jedne z najlepszych Kolejną symboliczną sceną tych igrzysk był w dziejach nowożytnego olimpizmu, a już moment, gdy Tommie Smith, zdobywca złote- z pewnością można to powiedzieć o rozgryw- go medalu w biegu na dystansie 200 metrów kach lekkoatletycznych. Były to również ostat- (uzyskał wówczas czas 19,83 sekundy – jako nie igrzyska, gdy kwestie rzeczywistego rów- pierwszy na świecie osiągnął czas poniżej 20 nouprawnienia rasowego stawały w centrum sekund), oraz John Carlos, zdobywca brązo- zdarzeń towarzyszących zawodom sporto- wego medalu, w trakcie ceremonii wręczenia wym. Wysokie położenie Mexico City sprzy- medali, gdy odgrywano hymn Stanów Zjed- jało śrubowaniu wyników, a atmosfera świa- noczonych, wznieśli w górę ręce przyodzia- towej rewolty społecznej młodzieży stanowi- ne w czarne rękawice. Był to gest solidarno- ła tło dodatkowo sprzyjające zmaganiom mło- ści z ruchem Black Power. Władze MKOl, dych ludzi ze stu dwunastu krajów. a zwłaszcza jego przewodniczący Avery Najsławniejszym wydarzeniem sportowym Brundage, uznały to zachowanie za politycz- tamtych dni był rekord świata w skoku w dal ne i niezgodne z zasadami olimpijskimi. Obu Boba Beamona, wynoszący osiem metrów sprinterów usunięto z amerykańskiej ekipy dziewięćdziesiąt centymetrów, zwany „sko- i zmuszono do powrotu do kraju, natomiast kiem w XXI wiek”. W jednej chwili 22-letni w Stanach Zjednoczonych ich gest uzna- chłopak z getta South Jamaica w nowojorskim ny został przez środowisko walczące o pra- Harlemie, wychowywany przez babcię siero- wa Afroamerykanów za jedno z ważniejszych ta, wszedł do historii, legendy i mitu olimpij- wydarzeń w historii ruchu. Tommie Smith i John Carlos, Igrzyska Olimpijskie w Mek- skich zmagań. Gdy spiker zawodów odczy- Zakończenie igrzysk, gdy wszystkie repre- syku w 1968 roku tał jego wynik, stadion oniemiał, a sam Bob zentacje, niezależnie od nacji, kultur, religii, 4 Piosenki tej autor nauczył się 37 lat po walce upadł na kolana i złapał się za głowę w geście kolorów skóry i ustrojów politycznych, po- w roku 1975 na zimowisku w Cekcynie i cytuje mieszały się ze sobą i zamiast odbyć uporząd- z pamięci. kowany przemarsz zwartych kolumn, ruszyły 5 Poświęcony walce film dokumentalny When We do spontanicznego biegu wokół stadionu, po Were Kings (ang.: Gdy byliśmy królami) w reżyse- dziś dzień symbolizuje ducha braterstwa, jed- rii Leona Gasta zdobył w 1996 roku Oscara. Grupa ności i przyjaźni, którego emanacją jest, i za- Jethro Tull nagrała w 1974 roku piosenkę Bungle in the Jungle, a The Fugees utwór Rumble in the Jun- wsze być powinien, sport. gle w 1997 roku. W 2002 roku starcie zostało uzna- ne za 7. największe wydarzenie sportowe w historii PRZYPISY w rankingu telewizji Channel 4, a rękawice i szla- 1 Wojciech Lipoński: Sport. www.wbc.poznan.pl. frok Alego z tej walki trafiły do National Museum of 2 W ciągu średniowiecza w niektórych społecz- American History. nościach ludowych pojawiły się odmiany boksu 6 Według niektórych badaczy powód niezwykłej o wyraźnie zarysowanych regułach. Na Rusi istnia- pozycji i popularności futbolu w Stanach Zjedno- ły na przykład tak zwane „kułacze boje”. W Kro- czonych tkwi głęboko w podświadomości Amery- nice Sarmacyi Macieja Stryjkowskiego znalazł się kanów, narodu emigrantów, a dotyczy, mówiąc następujący fragment: „Ten też zwyczaj po wszyst- w skrócie, sedna tej gry – zdobywania nowego kiej Rusi i Moskwie się co rok pewnych dni za- pola (terytorium). chować zwykł, iż (…) chłopięta młodzi i niektó- 7 Young Men’s Christian Association (ang.: Zwią- rzy żonaci mężowie, w lecie na szerokie pola, zek Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej) – mię- a w zimie na jeziora, stawy i rzeki zamarzłe dzynarodowa organizacja propagująca ekume- z miast (…) i ze wsi pospolitej wychodzą (…) tam- niczne wartości chrześcijańskie. że według zwyczaju (…) bez żadnych broni, rę- 8 National Collegiate Athletic Association (NCAA) koma, pięścioma głowę, twarz, oczy, piersi, kar- – federacja zajmująca się organizacją zawodów ki, łono i insze członki tak sobie bardzo potłuką, sportowych na uczelniach w Stanach Zjednoczo- że się stamtąd jedni półżywi wracają, drugich (…) nych. Zrzesza około 1200 instytucji. umarłych z placu znoszą”. Ten sam autor pozo- 9 Clifton Brown & Crackersss: Pierwsi Afroame- stawił też wierszowany opis autentycznej walki ro- rykanie w NBA. http://daveknot.wordpress.com, zegranej w 1306 roku. Za: Piotr Osmólski: Leksy- 10.11.2010. kon boksu. Warszawa, Wydawnictwo Sport i Tu- 10 Wilt Chamberlain – Biografia. www. na portalu rystyka, 1989. sportnagoraco.info. 3 Paweł Bekus: Historia boksu. www.zspaleksan- 11 Remarks With Cultural Ambassador Kareem Ab- Bob Beamon – skok w XXI wiek dria.eu. dul-Jabbar. www.state.gov, 18.01.2012. n

20