O przełamywaniu rasizmu przez sport w USA słów kilka M ARCIN KORNAK Jakkolwiek początki sportu kojarzą się ze starożytną Grecją, to w kształcie, któ- ry znamy współcześnie, narodził się on w połowie XIX wieku w elitarnych colle- ge’ach i uniwersytetach wiktoriańskiej Anglii. Tam skodyfikowano reguły więk- szości najpopularniejszych do dziś dyscyplin. Tam również narodził się etos spor- towej rywalizacji w duchu fair play – wywodzącej się wprost z kodeksu rycerskie- go. Z Wysp Brytyjskich rozpoczął też sport swój triumfalny pochód przez świat. nglosaskie pochodzenie sportu po- sów emancypacyjnych. Daleko wyprzedził w twierdza już etymologia tego sło- tym rzeczywiste przemiany społeczne. Zjawi- wa, jest ono dziś tak wszechobec- sko owo widać szczególnie jaskrawo na przy- ne, że mało kto się nad tym zasta- kładzie byłej brytyjskiej kolonii, w której, mó- nawia. Słowo „sport” pochodzi wiąc w dużym skrócie, narodziły się dwa inne zA ludowej łaciny używanej pod koniec istnie- „wynalazki” szczególnie istotne w dzisiejszej nia Imperium Rzymskiego. Pierwotnego kształ- rzeczywistości – kultura popularna i społe- tu nazwy nie znamy. W najstarszej, starofran- czeństwo masowe. Przebieg tych przemian, cuskiej formie, zanotowanej jako disporte, po- zwłaszcza w obrębie zjawisk opisywanych jęcie to oznaczało „czynności rekreacyjne” w magazynie „NIGDY WIĘCEJ”, wzmacniał i pojawiło się w Anglii wskutek podboju nor- również fakt, iż praktycznie do połowy lat 60. mańskiego pod wodzą Wilhelma Zdobywcy XX wieku w Stanach Zjednoczonych, bo o nie w 1066 roku. Stamtąd od przełomu wieku oczywiście chodzi, obowiązywał system se- XVIII i XIX określenie „sport” rozpoczęło swoją gregacji rasowej. ekspansję na kontynent europejski1. Paradoksem jest, że sport, który narodził się STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI w środowisku mizoginicznej angielskiej elity, z jej wszystkimi przesądami klasowymi, kultu- port w tym kraju zadomowił się bardzo szyb- Bokserzy z fresku w willi na greckiej wyspie Santoryn, rowymi, imperialnymi, rasowymi i narodowy- S ko, początkowo oczywiście w uniwersy- okres minojski, około 1600 rok p.n.e. mi, stał się najbardziej egalitarną formą uczest- tetach, ale jego amatorski wymiar, zwłaszcza nictwa w kulturze. Drugą sprzecznością wpi- w dyscyplinach nieolimpijskich, wielkiej karie- BOKS saną w samą istotę rywalizacji sportowej jest ry w Stanach nie zrobił. Natomiast sporty olim- demokratyczna reguła równych szans i sza- pijskie rozwijały się dwutorowo. Z jednej strony ięściarstwo jest jednym z najstarszych cunku dla każdego przeciwnika. Sprawiają zawodnicy, którym zależało na laurach igrzysk P sportów. W każdej nieomal kulturze one, że powstały jako rozrywka dla arystokra- olimpijskich, pozostawali amatorami. Restryk- znajduje się rodzaj męskiej aktywności fi- tów sport ma wbudowany u swoich podstaw cyjnie pilnował tego Międzynarodowy Komi- zycznej – ćwiczeń, formy walki lub rytuału, mechanizm, który w stosunkowo szybkim cza- tet Olimpijski, zwłaszcza pod wodzą znanego który mógłby być uważany za odpowiednik sie spowodował, iż zadomowił się on w cen- z niechęci do zawodowego sportu Ameryka- boksu2. Natomiast jego historia jako dyscy- trum masowej wyobraźni i stał się jednym z nina Avery Brundage’a, szefa MKOl w latach pliny sportowej datuje się już od początku najpopularniejszych sposobów spędzania wol- 1952-1972 i Irlandczyka lorda Michaela Kil- ery antycznych igrzysk olimpijskich w staro- nego czasu. lanina (1972-1980). Natomiast już po zdoby- żytnej Grecji. Podobna do pięściarstwa wal- Innymi słowy sport, który na początku sta- ciu olimpijskich laurów krótkotrwali zazwyczaj ka obecna była również na arenach antycz- nowił wierne odbicie hierarchii społecznej bohaterowie masowej wyobraźni przechodzili nego Rzymu. i który zdawał się ją konserwować, dzięki błyskawicznie na zawodowstwo i próbowali na Jednak statyczne bijatyki dwóch przeciw- swej demokratycznej istocie stał się błyska- sporcie zarabiać. W ten sposób na przykład „od ników były wówczas bardzo brutalne i krwa- wicznie spektakularnym poligonem proce- zawsze” postępują amerykańscy pięściarze. we, często kończyły się śmiercią. W czasach Aby jednak ta nowożytnych walki toczone wcześniej z mi- droga miała sens, nimalną liczbą reguł domagały się ucywili- trzeba było speł- zowania. Boks znany współcześnie narodził nić dwa niebagatel- się jako sport w 1719 roku w Anglii. Wów- ne warunki – treno- czas to James Figg, uznawany za pierwsze- wać popularną dys- go w historii mistrza Anglii, założył przy Tot- cyplinę sportu i być tenham Court Road w Londynie pierwszą na mistrzem olimpij- świecie Akademię Boksu. Walczący nie no- skim… sili wówczas rękawic i zadawali ciosy dopó- Dlatego eman- ty, dopóki któryś z nich nie został znokauto- cypacyjne funk- wany lub nie opadł z sił. Następcą Figga był cje sportu można Jack Broughton. W 1730 roku zdobył tytuł w tym kraju najwy- mistrzowski i zachował go przez 18 lat. To raźniej prześledzić właśnie Broughtona można uznać za ojca na przykładzie dys- współczesnego boksu. Wstrząśnięty śmier- cyplin nie- albo ma- cią na ringu jednego ze swych przeciwni- łoolimpijskich: bok- ków jako pierwszy skodyfikował on i wpro- su, baseballu, futbo- wadził w życie podstawy zasad tego sportu. lu amerykańskiego, W ten sposób zbiór reguł znany jako Brough- koszykówki oraz ton’s Rules, który w pierwszej połowie XIX – na zasadzie wy- wieku zostały zastąpiony przez London Prize Walka Toma Molineaux i Toma Cribba, Copthall-Common w hrabstwie Essex, 10 jątku od tej reguły Ring Rules, dał początek współczesnemu bo- grudnia 1810 roku – lekkoatletyki. ksowi. 20 Wszystkie owe cywilizujące zasady miały logramów!) zbił w kilkanaście tygodni. Star- również zdjąć z boksu odium rozrywki o wątpli- cie, wobec którego po raz pierwszy użyto wej proweniencji – gdyż borykał się on z wielo- terminu „walka stulecia”, odbyło się 4 lipca ma zakazami (w niektórych regionach pojedyn- 1910 roku w Reno w stanie Nevada. Wyniku ki bokserskie były zabronione) – tak w Wielkiej nietrudno się domyślić – na oczach 42 tysięcy Brytanii, jak i w Stanach Zjednoczonych. Z tego widzów Johnson bezlitośnie wydrwił i zmasa- też powodu wiele walk odbywało się nielegalnie krował swojego rywala, co stało się przyczyną w podejrzanych spelunkach – domach publicz- poważnych zamieszek na tle rasowym. nych i miejscach hazardu. Nie mogąc uporać się z Johnsonem na ringu Zręby współczesnego zawodowego boksu władze sięgnęły po inne metody. W 1912 roku wywodzą się od opublikowanych w 1867 roku aresztowano go pod pretekstem naruszenia tak w Wielkiej Brytanii przez sir Johna Sholto, mar- zwanej ustawy Manna, rasistowskich przepi- kiza Quennsberry, zasad zwanych Queensber- sów zabraniających „niemoralnego prowadze- ry Rules, które po raz pierwszy wprowadziły nia się” i „międzyrasowych” związków seksu- wymóg zakładania rękawic. Od 1889 roku za- alnych. Aby zarzuty te uwiarygodnić, oskarży- sada ta bezwzględnie obowiązuje także w Sta- ciele i dziennikarze zrobili prostytutkę z ów- nach Zjednoczonych. czesnej partnerki życiowej Johnsona, Lucille Za oceanem boks pojawił się oczywiście już Cameron. Kres sprawie położył dopiero ich dużo wcześniej, przywieziony tam przez emi- ślub rok później. Mimo to Johnson został zmu- grantów angielskich i irlandzkich. Pierwsze szony do ucieczki z kraju. pojedynki na ringach Bostonu i Nowego Jorku Stoczył jeszcze wiele walk w Europie, po- odbyły się jeszcze na długo przed Boston Tea tem w Argentynie. Przegrał dopiero w 1915 Party i amerykańską rewolucją. Właśnie z po- roku w Hawanie, gdy stanął do walki z kolej- jedynków brytyjsko-amerykańskich wywodzi ną „białą nadzieją”, Jessem Willardem i został Jack Johnson się tradycja tytułu zawodowego mistrza świata. pokonany przez nokaut w 26. rundzie (wal- Pierwsza taka nieoficjalna walka miała miejsce z segregacją rasową, co w tamtych czasach ka była zakontraktowana na 45 rund!). Był to 10 grudnia 1810 roku w Copthall-Common wymagało nie lada odwagi. najdłuższy w historii pojedynek o mistrzostwo w hrabstwie Essex, gdzie zmierzyli się wyzwo- Od 19. roku życia Johnson startował jako świata wagi ciężkiej. lony niewolnik Tom Molineaux i Brytyjczyk bokser zawodowy. Obdarzony wielką natu- Jack Johnson boksował zawodowo aż do ro- Tom Cribb. Amerykanin ostatecznie się pod- ralną siłą fizyczną zgłębił również w stopniu ku1928, a przez kolejne 5 lat toczył jeszcze re- dał, mimo że Cribb był trzy razy liczony3. niezrównanym technikę boksu, szczególnie gularnie walki pokazowe. Ostatnią pokazówkę Jednak te pierwsze walki z udziałem czarno- obrony. Przełomowy w jego karierze był rok dał w 1945 roku w Nowym Jorku w wieku 67 skórych pięściarzy, zazwyczaj wyzwolonych 1903, kiedy zdobył tytuł Kolorowego Mistrza lat (sic!). Zginął w 1946 roku w wypadku samo- niewolników lub ich potomków w pierwszym Świata wagi ciężkiej – w owym czasie bariera chodowym. W 1990 został wpisany do bokser- pokoleniu, były jedynie egzotycznymi atrak- rasowa była jeszcze niezachwiana. skiej galerii sław – International Boxing Hall of cjami, w których prezentowano ich jako ob- Przez kilka następnych lat pokonał wie- Fame. darzone nieludzką siłą humanoidalne monstra. lu najlepszych bokserów, jednak z powodu Nie można jednak odmówić owym pionier- wspomnianej bariery nie miał szansy na wal- JOE LOUIS skim pojedynkom pewnego aspektu emancy- kę o tytuł Mistrza Świata na terenie Stanów. pacyjnego. To one utorowały drogę do karier Udało mu się to dopiero w roku 1908, kiedy pewnym miasteczku zwanym Chicago najważniejszych bokserskich postaci w historii ówczesny champion Tommy Burns odbywał „W / Gdzie woda