Waloryzacja Krajobrazu Gminy Wiejskiej Wysokie Mazowieckie
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Czubaszek R., Wysocka-Czubaszek A., Brzózko A., 2016, Waloryzacja krajobrazu gminy wiejskiej Wysokie Mazowieckie. Problemy Ekologii Krajobrazu, T. XLI, 81 – 93. Waloryzacja krajobrazu gminy wiejskiej Wysokie Mazowieckie The assessment of the landscape quality of the Wysokie Mazowieckie rural commune Robert Czubaszek, Agnieszka Wysocka-Czubaszek, Agnieszka Brzózko Politechnika Białostocka, Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska, ul. Wiejska 45A, 15-351 Białystok e-mail : [email protected] Abstract : The aim of the analysis was to evaluate the quality of landscape of the Wysokie Mazowieckie rural commune with two methods : grading points method and impression curve method, as well as the conformity assessment of results obtained with both methods. In the Wysokie Mazowieckie commune, agricultural landscape associated with undulating plains, which is diversified by forests and surface water is observed. According to the results of grading points method, most of the commune area is moderately attractive, due to small differences in altitude, the prevalence of small watercourses and ponds and low forest cover. The assessment of the landscape visual attractiveness made by impression curve method has shown that the high proportion of areas have average demand for appreciation as a result of the occurrence of mainly arable land, which are characterized by moderate natural quality. The results obtained by grading points method and impression curve method were similar. Analysis of the few discrepancy indicates that despite the subjectivity, the ability to assess the actual state of the environment in the impression curve method gives better results. Słowa kluczowe : waloryzacja estetyczna krajobrazu, metoda bonitacji punktowej, metoda krzywej wrażeń, Wysokie Mazowieckie Keywords : landscape assessment, grading points method, impression curve method, Wysokie Mazowieckie Wprowadzenie Krajobraz jest cennym, ale niedocenianym dobrem, które należy prawidłowo kształtować i chronić. W związku z przyśpieszonym rozwojem trwałego zagospodarowania, w obecnych czasach często jest on niszczony. W Polsce przyjęto ustawę o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu ( 2015 ), która wprowadza zmiany w istniejących już przepisach dotyczących tej proble- matyki. Nakłada ona obowiązek przeprowadzania audytów krajobrazowych, polegających na stworzeniu Robert Czubaszek, Agnieszka Wysocka-Czubaszek, Agnieszka Brzózko wykazu krajobrazów i wytypowaniu z niech tych, które powinny podlegać ochronie. Duże znaczenie mają również prace nad stworzeniem rozwiązań pozwalających na naprawę wcześniej już zniszczonego krajo- brazu. Według Europejskiej Konwencji Krajobrazowej ( 2000 ) krajobraz stanowi ważny element wpływający na jakość życia ludzi oraz przyczynia się do tworzenia kultur lokalnych. Dokument ten zobowiązuje do podnoszenia świadomości mieszkańców, edukacji, oceny przestrzeni oraz wprowadzania instrumentów, których zadaniem jest ochrona i planowanie krajobrazu. Wszystkie działania mają dać ludziom możliwość satysfakcji z krajobrazu najwyższej jakości oraz pełnienia aktywnej roli w kształtowaniu przestrzeni. Przykładem tego, jak człowiek może zmieniać krajobraz na swoje potrzeby są tereny rolnicze. Na fizjonomię krajobrazu wiejskiego składają się głównie pola uprawne, lasy, zadrzewienia śródpolne, wody powierzchniowe, zabudowa mieszkalna i gospodarcza oraz infrastruktura techniczna. W Polsce cechują go duże otwarte przestrzenie o niewielkim nachyleniu oraz niska i rozproszona zabudowa. Znaczący wpływ na walory estetyczne krajobrazu obszarów wiejskich mają wielkość i układ pól oraz bioróżnorod- ność ( Koreleski 2009 ). Dodatkowo, zróżnicowanie upraw, a także czas ich wzrostu i zbioru, wpływają na sezonową zmienność pokrycia terenu. Na obszarach wiejskich szczególnie ważny jest wielofunkcyjny rozwój, którego częścią są działania prowadzące do zachowania różnorodności biologicznej. Z biegiem czasu wszystkie poczynania, pro- wadzące do tworzenia optymalnej struktury krajobrazów wiejskich, doprowadzają do utrwalenia wzor- ców zrównoważonej gospodarki rolnej. Dlatego istotnym celem wprowadzanych programów z zakresu modernizacji rolnictwa i obszarów wiejskich jest ograniczenie pojawiających się zagrożeń dla środo- wiska oraz zachowanie piękna krajobrazów rolniczych ( Kasprzak 2002 ). Jednym z celów gospodarki rolnej powinna być ochrona wód, gleby, powietrza i różnorodności biologicznej, przyczyniająca się do ochrony krajobrazu wiejskiego. Przykładem typowo rolniczego obszaru, w którym jednocześnie następuje rozwój gospodarczy i infrastrukturalny, wpływający na zmiany w krajobrazie, jest położona w województwie podlaskim gmina Wysokie Mazowieckie. Do zachodzących na jej obszarze przemian, poprzez zmiany w strukturze użytko- wania gruntów i zasiewów, przyczynia się również rolnictwo. Niewłaściwa struktura użytków gruntowych, błędy przy stosowaniu nawozów lub prowadzenie prac w nieodpowiednim czasie, mogą prowadzić do degradacji przestrzeni rolniczej. Z tego powodu konieczna jest ochrona krajobrazu polegająca m.in. na zachowaniu właściwych proporcji udziału użytków gruntowych, zachowaniu cennych przyrodniczo miejsc oraz przywróceniu dawnej funkcji obszarom zdegradowanym. Celem przeprowadzonych na obszarze gminy wiejskiej Wysokie Mazowieckie badań było wskazanie terenów o różnym stopniu atrakcyjności i potrzeb w zakresie zwiększenia wartości estetycznych oraz ocena stopnia zgodności wyników uzyskanych dwiema metodami, kameralną metodą bonitacji punktowej i terenową metodą krzywej wrażeń. Obszar i metody badań Gmina wiejska Wysokie Mazowieckie położona jest w północno-wschodniej Polsce, w południowo- -zachodniej części województwa podlaskiego, w centralnej części powiatu wysokomazowieckiego. Biorąc 82 Waloryzacja krajobrazu gminy wiejskiej Wysokie Mazowieckie pod uwagę podział fizycznogeograficzny, gmina Wysokie Mazowieckie położona jest w makroregionie Nizina Północnopodlaska, w mezoregionie fizycznogeograficznym Wysoczyzna Wysokomazowiecka ( Kondracki 2000 ). Gmina Wysokie Mazowieckie obejmuje obszar 166,11 km2, co stanowi 12,96 % powierzchni całkowitej powiatu wysokomazowieckiego. Sieć osadnicza gminy liczy 54 dość równomiernie rozmieszczonych wsi. Obszar gminy charakteryzuje się dużym udziałem użytków rolnych. Grunty orne zaj- mują 10 038 ha, co stanowi 60,4 % ogólnej powierzchni gminy, łąki i pastwiska – 1829 ha ( 11 % powierzchni ogólnej ), a lasy i grunty leśne – 3800 ha ( 22,9 % powierzchni ogólnej ). Pozostałe grunty stanowią ok. 5 % powierzchni ogólnej gminy. Krajobraz gminy Wysokie Mazowieckie oceniono za pomocą dwóch metod. Pierwszą z nich była kame- ralna metoda bonitacji punktowej, którą przeprowadzono zgodnie z metodyką zaproponowaną przez S. Rutkowskiego ( 1978 ). Według tego autora, przyjęcie za pole podstawowe oceny kwadratu o boku 1 km umożliwia syntetyczne ujęcie problemu zróżnicowania atrakcyjności krajobrazu na większym obszarze z punktu widzenia wypoczynku. Z tego samego powodu, wyniki przeprowadzonych analiz przedstawiono na mapach tematycznych wykonanych na podkładzie mapy topograficznej w skali 1 : 100 000 ( arkusze : 82.14.3 Zambrów i 82.14.4 Białystok Zachodni ). Ocena w polach, które nie mieściły się w całości w gra- nicach gminy, obejmowała ich pełną powierzchnię, natomiast na mapach pokazano tylko tę ich część, która mieściła się w granicach badanej jednostki terytorialnej. W przyjętej metodzie analizie podlegają trzy elementy środowiska przyrodniczego wpływające na walory estetyczne i wizualne ocenianego krajobrazu : rzeźba terenu, lesistość i wody powierzchniowe. Każdemu z nich przypisane zostały odpowiednie skale punktowe. W przypadku rzeźby terenu wynikały one z deniwelacji w obrębie pola podstawowego, w przy- padku lesistości – z długości granicy lasu, natomiast w przypadku wód powierzchniowych – z obecności cieków oraz długości linii brzegowej powierzchniowych zbiorników wodnych. Rzeźba terenu i długość linii brzegowej lasu oceniane były w skali od 1 do 5 punktów, natomiast wody powierzchniowe – w skali od 1 do 4 punktów ( Rutkowski 1978 ) : 1. Rzeźba terenu – deniwelacja ( wysokość względna ) : – powyżej 25 m – 5 pkt, – 21 – 25 m – 4 pkt, – 16 – 20 m – 3 pkt, – 10 – 15 m – 2 pkt, – 5 – 10 m – 1 pkt, – poniżej 5 m – 0 pkt. 2. Rozmieszczenie lasów – długość granicy lasu : – powyżej 2,5 km – 5 pkt, – 2 – 2,5 km – 4 pkt, – 1,5 – 2 km lub las zajmujący ponad 80 % powierzchni pola oceny, niezależnie od długości granicy lasu – 3 pkt, – 1 – 1,5 km – 2 pkt, – 0,5 – 1 km – 1 pkt, – poniżej 0,5 km – 0 pkt. 83 Robert Czubaszek, Agnieszka Wysocka-Czubaszek, Agnieszka Brzózko 3. Wody powierzchniowe : – zbiornik wodny o linii brzegowej dłuższej niż 0,5 km – 4 pkt, – zbiornik wodny o linii brzegowej krótszej niż 0,5 km – 3 pkt, – rzeka – 2 pkt, – pozostałe cieki – 1 pkt, – brak wód powierzchniowych – 0 pkt. Ostatnim etapem prowadzonych badań było utworzenie mapy przedstawiającej sumaryczną ocenę krajobrazu gminy, którą uzyskano poprzez zsumowanie w każdym polu podstawowym ocen punktowych przyznanych poszczególnym czynnikom. Końcowa punktacja mieściła się w przedziale od 0 do 9 punktów. Zastosowana metoda nie określa końcowej klasyfikacji terenu z punktu widzenia atrakcyjności krajobrazu. Z tego względu, biorąc pod uwagę uzyskane wartości punktowe, podzielono obszar gminy na tereny : – najmniej atrakcyjne ( przedział punktowy 0 – 2 ), – średnio atrakcyjne ( przedział punktowy 3 – 6 ), – najbardziej atrakcyjne ( przedział punktowy 7 – 9 ). W celu oceny krajobrazu gminy Wysokie Mazowieckie zastosowano