University of Groningen Historische Landschapsecologie Van Noordoost-Twente Smeenge, Harm
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
University of Groningen Historische landschapsecologie van Noordoost-Twente Smeenge, Harm DOI: 10.33612/diss.134199426 IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2020 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Smeenge, H. (2020). Historische landschapsecologie van Noordoost-Twente: Acht interdisciplinaire studies op het snijvlak van aardkunde, ecologie en cultuurhistorie (ca. 13.000 BP – heden). University of Groningen. https://doi.org/10.33612/diss.134199426 Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 26-09-2021 Bronnen titelpagina hoofdstuk 5: Midden: gevecht te paard tussen Rooms-Keizer Heinrich IV (1050- 1106) en zijn zoon Henrich V (1081/1086-1125) omstreeks 1105. Weltchronik Otto von Freising, 1157-1185. Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek Jena, Ms. Bos. q. 6, fol. 91v. Centraal: op de Hunenborg gevonden zilveren munt uit de late middeleeuwen (schaal 2:1). Bron: Scholte Lubberink, Smeenge & Spiekhout., 2018. Linksonder: Proefsleuf A van de Hunenborg in 1916. Gepubliceerd in Holwerda, 1917. Rechtsonder: Proefsleuf A tijdens de heropgraving in 2016. Hoofdstuk 5 Het kasteellandschap van de Hunenborg: een interdisciplinaire reconstructie tussen 1050 en 1650 AD 5.1 Inleiding en probleemstelling H.5 Smeenge, Het kasteellandschap van de Hunenborg: een A.G.M. Spiekhout, H.B.G. Scholte Lubberink interdisciplinaire reconstructie tussen 1050 en 1650 InleidingAD InH. Smeenge,het vorige A.G.M.hoofdstuk Spiekhout, is aandacht H.B.G. besteed Scholte aan deLubberink ontstaanswijze en landschapsontwikkeling van het rivierkommenlandschap van het Ageler- en Voltherbroek tussen het Laat Glaciaal (circa 12.000 jaar geleden) en heden. In de noordpunt van het Voltherbroek, een vrijwel leeg gebied tussen Ootmarsum, Tilligte en Volthe, liggen de5 .1 overblijfselen Inleiding en probleemstelling van een middeleeuws kasteel. Dit oudst bekende kasteel van het Oversticht wordt de Hunenborg genoemd en is een ringwalburcht die grotendeels in zijn oorspronkelijke vorm bewaard is gebleven (fig. 5.1, 5.2.).676 Naast de nog zichtbare rond aarden burcht (de Hoge Hunenborg) lag er tot in de vorige eeuw ook nog een omgracht voorburchtterreinInleiding (de Lage Hunenborg) aan de noord- tot noordwestzijde van de burcht. De Hunenborg spreekt al sinds de 18e eeuw sterk tot de verbeelding van oudheidkundigen. Omdat er geen enkel middeleeuws archiefstuk bewaardIn het vorige is gebleven, hoofdstuk is deis aandacht oorsprong besteed en vroege aan geschiedenisde ontstaanswijze van deze en landschapsontwikkeling ringwalburcht met mysteriën van het omgeven. Veel onderzoekersrivierkommenlandschap deden hier vansinds het het Ageler midden- en van Voltherbroek de 18e eeuw tussen hun licht het Laatover Glaciaal schijnen. (circa Dit onderzoek12.000 jaar is geleden) door Spiekhout en uitgebreidheden. In de beschreven noordpunt in van haar het dissertatie. Voltherbroek677 Ondanks, een vrijwel al het leeg verrichte gebied tussenonderzoek Ootmarsum is er nog, Tilligte altijd eneen Volthe, aantal aparte problemenliggen de overblijfselen bij de nadere van duiding een middeleeuws van dit bijzondere kasteel kasteelterrein.. Dit oudst bekende We kennen kasteel de preciezevan het Overstichtouderdom wordt niet, weten de niet wieHunen hetborg kasteel genoemd heeft aangelegden is een en gebruikt en ook niet welke functie(s) het kasteel in de middeleeuwen vervulde. ringwalburcht die grotendeels in zijn Figuuroorspronkelijke 5.1. Ligging vorm van bewaard de Hunenborg is (rodegebleven pijl) in(fig. een 5.1, laaggelegen 5.2.).676 broekgebied, tussen Ootmarsum en Volthe. Naast de nog zichtbare rond aarden burcht (de Hoge Hunenborg) lag er Detot inlocatie de vorige van heteeuw kasteel ook nogis opmer een - kelijk,omgracht want voorburchtterrein het ligt in een moerassig (de rivierkommenlandschapLage Hunenborg) aan de noord(broekge- tot - bied),noordwestzijde wat vragen van oproept de burcht. over zowelDe deHunenborg locatiekeuze spreekt zelf alals sinds ook de 18logise - tiekeeuw bij sterk aanleg tot en de gebruik. verbeelding van Totoudheidkundigen. op heden is doorOmdat archeologen er geen enenkel historici middeleeuws weinig aandacht archiefstuk besteed aanbewaard de relatie is gebleven, met het islandschap. de Tot 2016oorsprong waren en onvoldoende vroege geschiedenis archeolo - gische,van deze aardkundige ringwalburcht en metecologische gegevensmysteriën beschikbaar omgeven. Veel om de aanleg, gebruiksduuronderzoekers dedenen landschappelijke hier sinds het kenmerkenmidden van vastde 18 tee eeuwstellen. hun Het licht was daardoorover schijnen. onmogelijk Dit onderzoek om de Hunenis door- borgSpiekhout in een uitgebreid bredere beschrevenhistorische inen landschappelijkehaar dissertatie.677 context Ondanks te al plaathet - sen.verrichte Onderzoekers onderzoek hebbenis er nog diversealtijd uiteenlopendeeen aantal apa rtehypothesen problemen over bij de de ouderdomnadere duiding en functies van dit bijzonderevan het ter - reinkasteelterrein opgesteld,. maarWe kennen door gebrek de aan gegevensprecieze ouderdomkonden deze niet, niet weten worden niet getoetst.wie het kasteel Dit veranderde heeft aangelegd in 2016 toenen wegebruikt in het en kader ook vanniet restauratiewerkwelke functie(s)- zaamhedenhet kasteel ineen de archeologisch middeleeuwen proef - sleuvenonderzoekvervulde. konden uitvoe- ren. Het onderzoek leverde nieuwe inzichten op over de bouw, de verschillende fasen van gebruik, als ook het buiten gebruikFig. 5.1. rakenLigging van van de de Hunenborg. Hunenborg678 (rode Met deze pijl) innieuwe een laaggelegen gegevens is hetbroekgebied, mogelijk om tussen het kasteelOotmarsum voor het en Volthe.eerst wel in een bredere historische en landschappelijke context te plaatsen. 676 Spiekhout & Smeenge, 2014, p. 96-106. 676677 Spiekhout, Spiekhout 2020, & Smeenge, hoofdstuk 2014, 5. p. 96-106. 677 Spiekhout, 2020, hoofdstuk 5. 678 Scholte Lubberink, Spiekhout & Smeenge, 2014. 184 180 | Hoofdstuk 5 De locatie van het kasteel is opmerkelijk, want het ligt in een moerassig rivierkommenlandschap (broekgebied), wat vragen oproept over zowel de locatiekeuze zelf als ook de logistiek bij aanleg en gebruik. Tot op heden is door archeologen en historici weinig aandacht besteed aan de relatie met het landschap. Tot 2016 waren onvoldoende archeologische, aardkundige en ecologische gegevens beschikbaar om de aanleg, gebruiksduur en landschappelijke kenmerken vast te stellen. Het was daardoor onmogelijk om de Hunenborg in een bredere historische en landschappelijke context te plaatsen. Onderzoekers hebben diverse uiteenlopende hypothesen over de ouderdom en functies van het terrein opgesteld, maar door gebrek aan gegevens konden deze niet worden getoetst. Dit veranderde in 2016 toen we in het kader van restauratiewerkzaamheden een archeologisch proefsleuvenonderzoek konden uitvoeren. Het onderzoek leverde nieuwe inzichten op over de bouw, de verschillende fasen van gebruik, als ook het buiten gebruik raken van de Hunenborg.678 Met deze nieuwe gegevens is het mogelijk om het kasteel voor het eerst wel in een bredere historische en landschappelijke context te plaatsen. Fig.Figuur 5.2. Luchtfoto5.2. Luchtfoto van van de de omgeving omgeving vanvan de de Hoge Hoge Hunenborg Hunenborg tussen tussen 1920 en 1940. De foto is richting het zuidwesten genomen en toont rechts van de 1920 en 1940. De foto is richting het zuidwesten genomen en toont ringwalburcht een akkercomplex bij het erve Oude Hengel. Het strookvormige rechtsakkercomplex van de ringwalburcht markeert grofweg een de akkercomplexLage Hunenborg, bij het het voorburchtterrein, erve Oude Hengel.waarop Het in strookvormigesommige percelen akkercomplex de korenschoven markeert duidelijk grofweg zichtbaar. de Bron: Lage Hunenborg,beeldbank Defensie,het voorburchtterrein, 2019. nimh-beeldbank.defensie.nl/ waarop in sommige dd. 06-12-2018. percelen deIn korenschoven2018 is de structuurvariatie duidelijk zichtbaar. en kleinschalige Bron: beeldbankafwisseling in Defensie, landgebruik 2019. sterk nimhafgenomen.-beeldbank.defensie.nl/ Bron: www.google.com/maps dd. 06- 12dd.- 2018.07-12-2018 In 2018. is de structuurvariatie en kleinschalige afwisseling in landgebruik sterk afgenomen. Bron: www.google.com/maps dd. 07-12-2018. Stand van het onderzoek Fysisch-geografisch onderzoek - De fysisch-geografische gegevens die inzicht kunnen geven in de locatiekeuze van de Hunenborg zijn schaars. In hoofdstuk 4 is geconcludeerd dat het fysisch-geografische onderzoek in het studiegebied zich tot de Pleistocene afzettingen heeft beperkt. De geologen Burck, Van der Hammen, Wijmstra, Schalke en Gonzales en Van Huissteden leverden gedetailleerde kennis over de fysisch-geografische kenmerken