TEMMUZ 2003 (DEN İZL İ) DEPREMLER İNİN MÜHEND İSL İK İNCELEMES İ

Prof. Dr. Halil KUMSAR*, Prof. Dr. Ömer AYDAN**, Prof. Dr. Hisataka TANO***, Ara ş. Gör. Sefer B. ÇEL İK* ve Ara ş. Gör. Mustafa KAYA* *Pamukkale Üniversitesi, Müh. Fak. Jeoloji Müh. Bölümü, Kınıklı Kampüsü, **Tokai University, Department of Marine Civil Eng. Shizuoka-ken, Japan ***Nihon University, Department of Civil Eng. Koriyama, Japan

1. G İRİŞ

23-26 Temmuz 2003 tarihinde aletsel büyüklükleri 5.2 ve 5.6 olan iki orta büyüklükte deprem meydana gelmi ş ve bu depremler sonucu Buldan ilçesi ve yakın çevresinde yı ğma ve bazı betonarme yapılarda hasarlar meydana gelmi ştir. Ayrıca, deprem sonucu Buldan ve Güney ilçeleri arasında kalan bölgede önemli yamaç kaymaları meydana gelmi ştir. Buldan depremlerinin önemli bir özelli ği de, Türk ve Japon ara ştırcılar tarafından 2000 yılından günümüze kadar yürütülen uluslararası bir ara ştırma projesi çerçevesinde, depremlerin olu şumuna ili şkin çok parametreli veri ölçümlerinde Temmuz 2003 Buldan depremlerinin olu şumuna ili şkin verilerin deprem öncesinde elde edilmesidir. Bu çalı şmada, yukarıda yürütülen çalı şmalar deprem mühendisli ği açısından de ğerlendirilmi ştir.

1. İNCELEME ALANININ JEOLOJ İSİ

İnceleme alanı Gediz ve Büyük Menderes grabenlerinin kesi şme alanında yer alır. İnceleme alanında Büyük Menderes ve Gediz grabenlerinin arasında kalan yüksek alanlar Buldan yükselimi (horstu) olarak adlandırılır ve bu yükselim alanlarında metamorfik birimler yeralır. Pliyosen ya şlı birimler ise daha dü şük yüksekliklerde metamorfik birimleri uyumsuzlukla yüzeyler. Kuvaterner ya şlı birimler nehir ve akarsu yataklarında biriken alüvyon, yamaç eteklerinde oluşan yamaç molozu, karbonatlı termal suların akı şı sonucu olu şan traverten ve alüvyon yelpazelerinden olu şur ve di ğer birimleri uyumsuzlukla örter ( Şekil 1).

93 H. KUMSAR, Ö. AYDAN, H. TANO, Sefer B.ÇEL İK, M.KAYA

2. İNCELEME ALANININ S İSMOTEKTON İK ÖZELL İKLER İ

Denizli graben havzası Batı Anadolu geni şleme bölgesinde Büyük Menderes ve Gediz grabenlerinin kesi şti ği alanın do ğusunda yer alır. ( Şekil 2). Genel olarak KB-GD uzanımlı olan graben, e ğim atımlı normal faylarla sınırlanmı ştır. Kuzeyde KB-GD do ğrultulu Pamukkale-Karahayıt fayı, güneyde KB-GD do ğrultulu Babada ğ-Denizli fayı ve havzanın do ğusunda yakla şık D-B do ğrultulu Honaz fayı bölgede deprem üreten ana faylardır ( Şekil 2).

Tarihsel dönemde meydana gelen depremlere ait veriler de ğerlendirildi ğinde, günümüzde Pamukkale olarak adlandırılan ve antik dönemde adı Hierapolis olan kenti etkileyen yıkıcı depremlere ait kayıtlar mevcuttur. Bu verilere göre, MS 17, MS 60, 150, 350 ve 640 tarihlerinde Hierapolis a ğır hasar görmü ştür (D’Andria, 2003). 1358 yılında meydana gelen deprem Pamukkale’de çok büyük hasara neden olmu ş ve bunun sonucunda da Pamukkale terk edilmi ştir. 1878 yılında meydana gelen depremde Pamukkale ve çevresinde önemli hasarlar meydana gelmi ştir (Kumsar ve Aydan, 2005).

Şekil 1. Denizli ve Çevresinin Genelle ştirilmi ş Jeoloji Haritası (Özkul vd., 2002).

94

1900 yılından bu yana inceleme alanı ve çevresindeki deprem odaklarının da ğılımı ve faylarla olan ili şkileri Şekil 2’de verilmi ştir. 1965 yılında aletsel büyüklü ğü 5.7 olan Honaz merkezli depremle ilgili olarak Karateke köyü, Honaz ilçesi ve Kızılyer köyü arasındaki alanda KD-GB do ğrultulu ve 15 km boyunca bir yüzey kırı ğının olu ştu ğu, bu depremi ya şayan yöre halkı tarafından ifade edilmi ştir. 21 Nisan 2000’de 5.2 büyüklü ğünde ve merkez üssü Honaz olarak verilen deprem meydana gelmi ştir. Bu depremlerden sonra, Denizli Ovası içinde yer alan yerle şim yerlerini tedirgin eden çok sayıda küçük depremler meydana gelmi ştir. 23 ve 26 Temmuz 2003 tarihlerinde merkez üsleri Buldan ilçesi yakınlarında olan 5.2 ve 5.6 büyüklü ğündeki depremler meydana gelmi ş olup, yı ğma ve kerpiç evlerde hasara neden olmu ştur (Kumsar vd., 2003).

Şekil 2. Denizli ve çevresinde 1900-2005 yılları arasında meydana gelen depremlerin merkez üstleri ve ba şlıca faylarla olan ili şkisi.

95 H. KUMSAR, Ö. AYDAN, H. TANO, Sefer B.ÇEL İK, M.KAYA

3. YAPISAL HASARLAR

2003 yılı Temmuz ayında meydana gelen Buldan depremleri sonucu Buldan içesi ve yakın çevresinde Kerpiç ve yı ğma yapılarda ve Bölmekaya köyü ile Yenicekent beldesindeki camilerde hasarlar meydana gelmi ştir. Betonarme yapılarda kayda de ğer hasar bulunmamakla birlikte, Buldan ilçesi yakınında in şaatı devam eden prefabrik fabrika binasında hasarların varlı ğı gözlenmi ştir.

3.1 Kubbeli ve Minareli Yapılardaki Hasarlar

Depremden etkilenen Bölmekaya Köyünde 5.2 büyüklü ğündeki deprem sonrası Köy camisinde dolgu duvarda sıva çatlakları meydana gelmi ştir. 5.6 büyüklü ğündeki deprem sonrasında ise cami minaresinin şerefe kısmı D-B yününde batıya do ğru ötelenmi ş, minare ile olan ba ğlantı yüzeylerinden ayrılmı ştır. Deprem sonunda minare şerefesi dü şmemi ştir ( Şekil 7.1). Meydana gelen artçı sarsıntılar sonucu devrilme tehlikesine kar şı minarenin şerefe kısmı yetkililerce güvenli bir şekilde a şağıya indirilmi ştir ( Şekil 3).

5.6 büyüklü ğündeki deprem sırasında Bölmekaya köy camisinin dolgu duvarlarında ve cami içinde kolon-kiri ş ba ğlantı noktalarında kırılmalar ve çatlamalar meydana gelmi ştir. Caminin do ğu kö şesinde 1. katta kö şe duvarında makaslama kırılmaları meydana gelmi ştir. Kö şe duvarının kırılmasının nedeni de caminin do ğu kö şesinde kolon bulunmamasından kaynaklanmı ştır. Caminin bodrum katında yapının her bir kö şesinde bir kolon bulunmaktadır. Fakat 1. katta caminin do ğu kö şesindeki kolon devam ettirilmemi ştir. 5.6 büyüklü ğündeki deprem sonucu da bu kö şedeki delikli tu ğla ile örülmü ş dolgu duvarı kırılmı ştır ( Şekil 4). Cami içinde çok sayıda fayans dökülmeleri gözlenmi ştir. Ayrıca 1. kattaki kolon-kiri ş ba ğlantı yerlerinde de kolonlarda çatlamalar meydana gelmi ştir.

5.6 büyüklü ğündeki deprem sırasında Yenicekent kasabasındaki merkez camisinin minaresinde de hasar meydana gelmi ştir ( Şekil 5). Cami minaresinin üst kısmındaki yanal ötelenmeden dolayı minarenin üst kesimi güvenli bir şekilde yetkililerce dü şürülmü ştür ( Şekil 5).

Ötelenme

Şekil 3. Bölmekaya Köyü camisi minaresindeki yanal ötelenme

96

Şekil 4. Bölmekaya Köyü camisinin do ğu kö şesinde kolon eksikli ğinden kaynaklanan duvar makaslama yenilmesi.

3.2 Kerpiç ve Ta ş Duvarlı Yapılarda Hasar 5.2 büyüklü ğündeki deprem sırasında Bölmekaya köyünde evlerin bacalarında devrilmeler meydana gelmi ştir ( Şekil 6). Ayrıca çamur harcı ile örülmü ş kerpiç ve ta ş duvarlarda ve delikli tu ğla ile örülmü ş yı ğma binaların duvarlarında çatlamalar ve açılmalar meydana gelmi ştir. Bu deprem sırasında herhangi bir duvar yıkılması meydana gelmemi ştir. Duvarlardaki hasar genellikle kerpiç ve ta ş malzemenin tutturulmasında kullanılan çamur harcının zayıf ba ğlayıcı özelli ği, duvarların kö şelerinde ba ğlantı noktalarının zayıf olması ve yı ğma yapılar üzerinde a ğır çatının etkisi altındaki yapının deprem sırasındaki dinamik yükleri kar şılayamaması sonucu meydana gelmi ştir.

Yanal Ötelenme

Şekil 5. Yenice merkez camisi minaresi üst kesimindeki yanal ötelenme

97 H. KUMSAR, Ö. AYDAN, H. TANO, Sefer B.ÇEL İK, M.KAYA

Şekil 6. Bölmekaya Köyünde 5.2 büyüklü ğündeki deprem sonucu meydana gelen baca devrilmeleri

5.6 büyüklü ğündeki deprem sonrası kerpiç ve ta ş örme yapıların duvarlarında devrilmeler meydana gelmi ştir. Ayrıca çok sayıda baca devrilmeleri meydana gelmi ştir. 1992 Erzincan, 1995 Dinar (Aydan ve Kumsar, 1997) ve 2002 Çay-Eber depremlerinde de (Ulusay ve di ğ., 2002) aynı tür yapılarda yenilmeler gözlenmi ştir. Kerpiç yapılar genel olarak tek katlı veya iki katlıdır. İki katlı yapılarda alt kat genellikle ahır veya erzak deposu olarak kullanılmaktadır. Kerpiç duvarlarda devrilmeler genellikle bina kö şelerinde birbirini dik kesen duvarlarda yan hatılların olmadı ğı ve çapraz ah şap ba ğların bulunmadı ğı kesimlerde meydana gelmi ştir. Buldan depremlerinin etkiledi ği yerle şim yerlerindeki yapılarda kerpiç ve ta ş yapı malzemeleri beraber kullanılmı ştır. Bu malzemelerden örülen duvarlarda da çamur harcı ba ğlayıcı yapı malzemesi olarak kullanılmı ştır. Ayrıca ta ş ve kerpiç karı şımından veya kerpiçten in şa edilen duvarlarda yer yer baca ve pencere bo şlukları bırakılmı ştır. Duvarda süreklili ğin kesildi ği, yatay hatıl ve çapraz ah şap ba ğlarla desteklenmeyen kesimlerde duvar önce pencere ve baca bo şlu ğunun bulundu ğu kesimlerden devrilmi ştir. Bırakılan bu bo şluklar ve ta ş ve kerpiçleri ba ğlayan çamur harcının zayıf bir ba ğlayıcı yapı malzemesi olması duvarların dinamik yükler kar şısındaki mukavemetini azaltmı ş ve duvarlarda zayıflık bölgelerinin olu şmasına neden olmu ştur. Bu nedenle depremler sırasında bu zayıf kesimlerde duvarlar daha kolay devrilmi şlerdir (Şekil 7 ve 8).

98

Şekil 7. Bölmekaya köyünde hatılsız ve çapraz ba ğlamaları olmayan bir kerpiç duvar devrilmesi

Şekil 8. Çamköy’de ta ş yapı malzemesi ile örülen 2 katlı yı ğma yapılarda duvar devrilmeleri.

3.3. Prefabrik Yapılar

26 Temmuz 2003 tarihinde meydana gelen 5.6 büyüklü ğündeki Buldan depremi sırasında Buldan ilçe merkezinin 2 km kuzeydo ğusundaki in şaatı tamamlanmamı ş prefabrik yapılarda da hasarlar meydana gelmi ştir. Prefabrik yapı 100m boyunda ve 27 m eninde 2 ayrı kısımdan olu şmaktadır ( Şekil 9). Yapı 5 m yüksekli ğinde olup toplam 2.5 m yüksekli ğinde 2 kat olarak in şa edilmektedir.

Prefabrik yapının temel zemini çakıllı silt, kum ve alt kesimlerde ise siltli, kumlu ve az killi çakıldan olu şmaktadır ( Şekil 10). Zemin orta sıkılıkta olup yer altı suyu en az 30m derinde olup temel zeminine olumsuz bir etkisi yoktur.

Prefabrik yapıda kolonların temel pabuçları arasında zeminde ba ğlayıcı hatılların olmaması ve kolon ile kiri ş (makas) ba ğlantılarının sadece ve sadece tek bir demir çubuk ile yapılması 5.6 büyüklü ğündeki deprem sırasında yapının kolon-kiri ş ba ğlantılarında tolere edilir limitlerin üzerinde açılmaların olu şmasına ve yapının duraylılı ğının azalmasına neden olmu ştur (Şekil 11).

99 H. KUMSAR, Ö. AYDAN, H. TANO, Sefer B.ÇEL İK, M.KAYA

27m

100m

Şekil 9. Buldan ilçe merkezinin 2 km kuzey do ğusunda in şaatı tamamlanmamı ş prefabrik yapılar

0.25m Bitkisel toprak

0.90m Az çakıllı, kumlu silt

Orta sıkılıkta kumlu, siltli az killi çakıl

3m

Şekil 10. Prefabrik yapı in şaat alanı temel zemininin jeolojik kesiti

100

6.60m

7.70m Aralarında ba ğlantı hatılı atılmayan kolon

temel pabuçları (a) (b)

(d) (c)

Kiri şi kolona ba ğlayan tek bir ba ğlantı çubu ğu giri ş deli ği

(e) (f) Şekil 11. Depremden etkilenen prefabrik yapıdaki hasarlar; (a) Prefabrik yapının boyutları,(b, c, d) kö şelerde kolon kiri ş ba ğlantı noktasındaki açılmalar, (e) ara kolonlarda kiri ş ba ğlantılarındaki kırılma ve açılmalar, (f) bir kiri şin kolona ba ğlandı ğı bölümü

101 H. KUMSAR, Ö. AYDAN, H. TANO, Sefer B.ÇEL İK, M.KAYA

3.4. Köprüler

26 Temmuzda 2003 tarihinde meydana gelen 5.6 büyüklü ğündeki deprem sonucu Bölmekaya köyü içindeki dere üzerindeki köprünün beton derzleri arasında açılma ve körü üzerinde de çatlamalar meydana gelmi ştir ( Şekil 12). Köprü kenarındaki plastik kullanma suyu borularında da açılmalar meydana gelmi ş ve borular sonradan tamir edilmi ştir ( Şekil 12).

Köprü beton Deprem sırasında hasar gören su borusu derzlerindeki açılmalar

(a) (b)

(c) (d)

Şekil 12. Bölmekaya köyü köprüsünde meydana gelen hasarlar. (a) Beton derzlerinde açılmalar, (b) Köprü kenarında yeralan su borusundaki hasar, (c ve d) köprü üzerinde yoldaki çatlamalar.

4. YAMAÇ VE ŞEV DURAYSIZLIKLARI

İnceleme alanında meydana gelen 5.2 ve 5.6 büyüklü ğündeki depremler sonrasında çok sayıda yamaç ve şev duraysızlıkları meydana gelmi ştir. Bu yamaç hareketleri Bölmekaya köyü, Yenicekent kasabası, A şağı Derbent (Eski Derbent), Çakallar Mahallesi (Çamköy), Güney Şelalesi ve Adıgüzel Barajı santral sahası güneyi olarak gruplandırılabilir ( Şekil 13).

102

Şekil 13. İnceleme alanında meydana gelen yamaç ve şev duraysızlıkları yer bulduru haritası (Kumsar ve di ğ., 2003a).

Yenicekent’de terk edilen kum ocaklarını derinli ği 5-8 m arasında de ğişmektedir. Tutturulmamı ş çakıl, kum ve siltten olu şan kum ocaklarının şevlerinde deprem sırasında alüvyon malzemesinde devrilmeler, kaymalar ve dökülmeler meydana gelmi ştir. Bu şev duraysızlıkları sonucunda üzüm ba ğlarına ula şım yollarında açılma çatlakları olu şmu ş ve bu yollar devrilme riskinden dolayı ula şıma kapanmı ştır ( Şekil 14). Yenicekent’de antik Tripolis kenti yerle şimi zamanında neojen ya şlı kilta şı, marn seviyeleri kolay kazılabilir olmasından dolayı mezarlık olarak kullanılmı ştır ( Şekil 15). Günümüzde bu yapılar kısmen korunmu ş ve kısmen de yıkılmı ş durumdadır. Yenicekent yerle şim yerinin kuzey do ğusunda Neojen ya şlı kilta şı, marn birimleri içinde yeralan bu yer altı bo şluklarının yeraldı ğı birim içinde kilta şı, killi kireçta şı devrilmeleri meydana gelmi ştir ( Şekil 15). Devrilen kilta şlarında yapılan e ğimlendirme

103 H. KUMSAR, Ö. AYDAN, H. TANO, Sefer B.ÇEL İK, M.KAYA

deneylerinde çatlak yüzeyinin sürtünme açısı 33 o olarak belirlenmi ştir (Aydan ve Kumsar, 2005).

Şekil 14. Yenicekent’de alüvyon birimi içinde açılmış kum ocakları şevlerindeki devrilme, kayma ve dökülmeler.

Devrilen kilta şı-marn blokları

Antik zamana ait mezar kazıları

Şekil 15. Yenicekent-Tripolis antik şehri kaya içi mezarlarının yapıldı ğı yamacın genel görünümü.

104

Yenicekent’in kuzeyinde yakla şık 14 yıl önce kaya dü şmesi ve devrilmesi riski altında oldu ğu için afet bölgesi ilan edilerek terk edilmi ş eski Narlıdere Köyü vadisinde çapı en fazla 2 m’ye varan büyüklükte kaya blokları dü şmeleri meydana gelmi ştir ( Şekil 16).

Şekil 16. Eski Narlıdere köyü vadisinde Buldan depremleri sonucu meydana gelen kaya dü şmeleri. (a) terk edilen Narlıdere köyünün genel görünümü, (b) blok dü şmeleri.

So ğuk su travertenleri olarak da bilinen ve sıcaklıkları termal kökene ba ğlı olmayan karbonatça zengin suların akı şı sırasında meydana gelen kalsiyum karbonat çökeltisi sonucu tufa çökelleri olu şmaktadır. Suların akı şı ile tufa kalınlı ğı eklenik olarak artmaktadır. Akan suyun sıcaklı ğı günlük sıcaklık sınırları arasında kalmaktadır ve tufa çökelleri yo ğun bitki kalıntıları içerirler. Denizli ili Güney ilçe sınırları içerisinde karbonatça zengin tatlı suların yamaç a şağıya akması sonucu çok güzel bir do ğal görümde olan Güney şelalesi olu şmu ştur.

5.6 büyüklü ğünde meydana gelen Buldan depremi sonucunda Güney Şelalesinin üzerinden aktı ğı Tufa kütlesinden blok dü şmeleri meydana gelmi ştir. Ayrıca ana tufa kütlesi üzerinde şelale altında çatlaklar meydana gelmi ştir ( Şekil 17). Bu çatlaklar takip edildi ğinde şelalenin üzerinden aktı ğı ana tufa kütlesinde deprem sonrası yamaç önüne do ğru serbest salınımından dolayı bir ayrılma oldu ğu anla şılmı ştır. Şelale önünde geni şliği 2.5 cm olan açılma çatlakları Şelalenin üst kısmında tufa blo ğunun tepe kesiminde 13 cm’ye ula şmaktadır. Mevcut durumda şelalenin üzerinden aktı ğı büyük tufa kütlesi her an devrilme riskine sahiptir ( Şekil 18).

105 H. KUMSAR, Ö. AYDAN, H. TANO, Sefer B.ÇEL İK, M.KAYA

Deprem sonucu Tufa blo ğunda olu şan ana çatlak

Şekil 17. 5.6 büyüklü ğündeki deprem sonucu Güney Şelalesinin üzerinden aktı ğı tufa (traverten) kütlesinde olu şan ana çatlak

Hareket yönü

Açılma çatla ğı

Şekil 18. Güney Şelalesinde meydana gelen açılma çatla ğı ve yakından görünümü.

(a)

(b)

106

5. DEN İZL İ OVASI ÇOK PARAMETREL İ GÖZLEM S İSTEMİ VE TEMMUZ 2003 BULDAN DEPREMLER İ İLE İLİŞ KİLİ DE ĞİŞİ MLER

Depremler öncesi ve depremler sırasında termal suların sıcaklık de ğişimlerinin meydana geldi ği farklı ara ştırmacılar tarafından incelenmi ştir. Aydan ve di ğ., (2002) Denizli ve çevresindeki termal kaynak sularındaki sıcaklık de ğişimlerinin bölgedeki depremlerle ili şkili oldu ğunu belirtmi şlerdir. 22-27 Temmuz 2004 Buldan (Denizli) depremleri ile ili şkili olarak termal sulardaki ısı de ğişimleri Kumsar ve di ğ., (2003b) tarafından incelenmi ştir.

Denizli ovasında termal suların sıcaklık de ğişimlerini kısa zaman dilimlerinde ve sürekli olarak ilk kez 2001 yılında ölçmeye ba şlanmı ştır (Aydan ve di ğ., 2001). İlk ölçümler Pamukkale-Jandarma, Pamukkale-Çukurba ğ ( Şekil 19) termal kaynaklarında alınmı ştır ( Şekil 8.1). Daha sonra Yenice-Kamara, Sarayköy-Tekkehamam ( Şekil 20) termal kaynak sıcaklık ölçüm istasyonları kurulmu ş ve 5 dakika aralıklarla ölçümler alınmı ş ve ölçülen de ğerler 8000 veri depolama kapasiteli mikro i şlemciler üzerine kayıt edilmi ştir. Günümüzde bu istasyonlarda elektrik alan de ğişimi (mV), sıcaklık ve akustik emisyon (AE) de ğişimleri 5 dakika aralıklı zaman dilimlerinde ölçülmektedir. Honaz fay yüzeyi üzerinde elektrik alan, akustik emisyon ve kaya sıcaklık de ğişimi verileri ölçülmektedir. Temmuz 2003 Buldan depremlerinden sonra da Buldan ilçesi Bölmekaya kayna ğına da sıcaklık ölçüm istasyonu kurulmu ş, ancak buradaki termal suyun sıcaklı ğının 35 oC olması ve kaynak suyunun boru ile köylüler tarafından şebeke suyuna aktarılması sonucu bu sıcaklık ölçüm istasyonu iptal edilmi ştir. Babada ğ ilçesinde de uzun süreli heyelan hareketi izleme ara ştırmaları için 2 adet akustik emisyon (AE) istasyonu kurulmu ştur ( Şekil 19).

Şekil 19. Ölçüm istasyonları ve depremin merkez üssü da ğılımları (AE: Akustik Emisyon; VR: Elektrik Potansiyeli; TR: Sıcaklık)

107 H. KUMSAR, Ö. AYDAN, H. TANO, Sefer B.ÇEL İK, M.KAYA

Şekil 20. Pamukkale-Çukurba ğ ölçüm istasyonunun genel görünümü ve veri aktarım i şlemi.

Şekil 21 Tekkehamam istasyonunda Akustik emisyon ölçüm cihazları ile ölçülen puf- puf sayısının ( puf-puf sayısı birim zaman aralı ğında ölçüm istasyonundaki gaz kabarcıklarının kaplıca çamurunda neden oldu ğu Akustik Emisyon sayısı olarak tanımlanmı ştır ) de ğişimini göstermektedir. Ola ğan durumda puf-puf sayısı gelgit dalga yüksekli ğine benzer bir de ğişim gösterir. Herhangi bir ola ğandı şı durumda bu genel de ğişimden bir sapma olarak olabilecek depremin öncüsü sayilabilecek puf-puf sayısı de ğişimi beklenir. Bu şekilden görülece ği üzere deprem olu şumundan önce puf-puf sayısında çok büyük bir artı ş gözlenmekte ve bu artı ş azalmaya ba şladıktan belirli bir süre sonra M5.2’lik deprem meydana gelmi ştir. M5.2’lik depremden sonra bir dü şme’nin ardından puf-puf sayısında artı ş aynı şekilde devam etmi ş ve M5.6’lık deprem meydana gelmi ştir. Gözlenen bu olgulardan puf-puf sayısının zamanla de ğişimi, süresi ve de ğişim hızı ile depremin büyüklü ğü do ğrudan orantılı oldu ğu anla şılmaktadır (Aydan vd., 2005).

Şekil 21. Tekkehamam istasyonunu için deprem büyüklük-uzaklık indeksi (MRI)

108

-6. SONUÇLAR

Temmuz 2003 tarihlerinde merkez üssü Denizli ilinin Buldan ilçesi yakınlarında olan depremler sonucu Buldan ilçesi ve yakın çevresinde kerpiç ve yı ğma yapılarda, önemli hasarlar meydana gelmi ştir. Ayrıca prefabrik yapılar ile camilerde ve minarelerde de kısmi hasarlar olu şmu ştur. Herhangi bir can kaybı ve yaralanma olmamı ştır. Bu depremde faylanmadan dolayı bir yüzey kırı ğı net olarak gözlenmemi ştir. Meydana gelen Buldan depremlerini önemli bir özelli ği, depremler sonucu çok sayıda yamaç ve şev duraysızlıklarının meydana gelmesidir. Denizli ovasında kurulmu ş olan çok parametreli deprem verisi ölçüm istasyonlarından elde edilen veriler de ğerlendirildi ğinde, Denizli ve yakın çevresinde meydana gelebilecek depremlerin tahmini ileriki çalı şmalarda mümkün olabilecektir.

KATKI BEL İRTME

Yazarlar yapmı ş oldukları bu çalı şmada destek sa ğlayan Pamukkale Üniversitesi Rektörlü ğüne, Denizli Sivil Savunma ve Tarım İl Müdürlüklerine, Japonya Milli E ğitim Bakanlı ğına, Japonya’ın Nihon ve Tokai Üniversitelerine te şekkür ederler.

KAYNAKLAR

Aydan, Ö. and Kumsar, H. 1996. A site investigation of Dinar earthquake of October 1, 1995. Turkish Earthquake Foundation, TDV/DR 97-003, İstanbul, p 115 .

Aydan, Ö. ve Kumsar, H., 2005. 2003 Buldan depremlerinin özellikleri ve hasar gören Yenice (Denizli) Roma yeraltı mezarlarına ili şkin bir de ğerlendirme, Mühendislik Jeolojisi Bülteni (Bulletin of Engineering Geology), Uluslararası Mühendislik Jeolojisi Türk Milli Komitesi Yayını, sayı 20, s 61-73.

Aydan, Ö, Kumsar, H. and Ulusay R., 2002. How to infer the possible mechanism and characteristics of earthquakes from the strations and ground surface traces of existing faults. JSCE, Earthquake and Structural Engineering Division, Vol. 19, No.2, 199-208.

Aydan, Ö., Kumsar, H. and Ulusay, R., and Tano, H., 2001. Denizli ve yakın çevresindeki jeotermal kaynakların ve Denizli fayı zonundaki sıcaklık de ğişimlerinin yerkabu ğundaki de ğişimlerle ilgisi olabilir mi? Jeoteknik III İzmir ve Çevresinin Deprem-Jeoteknik Sorunları Sempozyumu, 12-14 Kasım 2001, (Sempozyum CD’sinde), 1-25, 2002.

Aydan, Ö., Kumsar, H. and Tano, H., 2005. Multi-Parameter Changes In The Earth Crust And Its Relation To Earthquakes In Denizli Region Of , Proceedings World Geothermal Congress 2005, Antalya, Turkey, 24-29 April 2005, on CD., pp 1-10.

D’Andria, F., 2003. Hierapolis (Pamukkale) Arkeoloji Rehberi. Ege Yayınları, İstanbul, 240s.

109 H. KUMSAR, Ö. AYDAN, H. TANO, Sefer B.ÇEL İK, M.KAYA

Kumsar, H., and Aydan, Ö., 2005, Faulting and shaking characteristics of earthquakes in the (Turkey). Proceedings of International Earth Sciences Colloquium on the , IESCA-2005, İzmir, p 232.

Kumsar, H., Çelik, S. B., and Aydan, Ö., 2003a. Some characteristics of recent earthquakes in western Turkey: Seferihisar ( İzmir) and Buldan (Denizli) earthquakes. An International Colloquium on the Instrumentation and Monitoring of Landslides and Earthquakes in Japan and Turkey, Koriyama, Japan, 111-122.

Kumsar, H., Aydan, Ö., Tano, H. and Ulusay, R., 2003b, Multi parameter measurement system in Denizli and It’s response during July 2003 Buldan Earthquakes. An International Colloquium on The Instrumentation and Monitoring of Landslides and Earthquakes in Japan and Turkey, 67-78, November, 8, 2003. Japan.

Özkul, M., Varol, B. ve Alçiçek, M. C., 2002. Denizli travertenlerinin petrografik özellikleri ve depolanma ortamları. MTA Dergisi, 125, 13-29.

Ulusay,R., Aydan, Ö., Erken, A., Kumsar, H., Tuncay, E. ve Kaya, Z. 3 Şubat 2002 “Çay-Eber Depreminin Saha İncelemesi ve Mühendislik Açısından İncelenmesi”, Türkiye Deprem Vakfı Ara ştırma Projesi, Deprem Raporu, TDV/Dr 012-79, 2000.

110