۹۹۰۴۰۲-RPEE۹۹۱۲-Total-خلاصه گزارش چین.Pdf
شناخت پويايي بازارهاي نفت و گاز؛ تحوالت اقتصادي، ژئوپلتيكي و ديپلماسي نفت و گاز تحوالت اقتصادي، ژئوپلت يكي و ديپلماسي نفت – و گاز "چين" خالصه مدیریتی
كد گزارش: RPTS9911
iies.mop.ir
هب انم خدا
عنوان گزارش:
شناخت پويايي بازارهاي نفت و گاز؛ تحوالت اقتصادي، ژئوپلتيكي و ديپلماسي نفت و گاز تحوالت اقتصاد ي، ژئوپلتيكي و ديپلماس ي نفت و
گاز چين خالصه مدیریتی
موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
جمهوری خلق چین با بیش از یک میلیارد و 435 میلیون نفر، پرجمعیتترین کشور دنیاست. وسعت چین در حدود ۹ میلیون و 561 هزار کیلومتر مربع است و این کشور پس از روسیه، کانادا و آمریکا چهارمین کشور پهناور دنیاست. پایتخت کشور، پکن در شرق چین است. جمهوری خلق چین از ۲۲ استان، 5 منطقه خودمختار، 4 شهر با مدیریت مستقیم)پکن، تیانجین، شانگهای و چونگکینگ( و۲ منطقه اداری ویژه خودمختارِ ه نگکنگ و ماکائو تشکیل شده است.
1-اسناد باالدستی و قوانین انرژی گروه پیشرو حزب کمونیست در امور مالی و اقتصادی، مسئولیت تصمیمات استراتژ یک اقتصادی را تحت رهبر ی رئیسجمهور چین، شی جینپینگ بر عهده دارد. سیاستهای کلی دی انرژی بخشی از دستور کار این گروه است . چنانکه در جدول زیر دیده میشود، سیزدهمین برنامه پنجساله چین1 که سال ۲016 منتشر شد، محور اصلی سیاستهای انرژی چین تا سال ۲0۲0 است. بخش عمدهای از استراتژیهای مرتبط با بخش انرژی چین از بطن سیزدهمین برنامه 5 ساله چین استخراج شده و متناسب با بخش مدنظر، ادارات و نهادهای دولتی متولی آن برنامهها مشخص شده است. روند تدوی ن سیزدهمین برنامه توسعه ا قتصادی در بخش انرژی، نحوه هماهنگی بی ن برنامههای استانی و برنامه ملی را تشری ح کرده است. الگوهای صنعتی مربوط به انرژ ی در برنامه پنجساله سی زدهم با ه دف کاهش بیشتر تولید دیاکسید کربن، اصالح شده و بر سرمایهگذاری در انرژ یهای تجدی د پذیر تاکید شده
1 ( (THE 13TH FIVE-YEAR PLAN FOR ECONOMIC AND SOCIAL DEVELOPMENT OF THE PEOPLE’S REPUBLIC OF CHINA (2016-2020), 2016)
iies.mop.ir 2 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
است2. سرمایهگذاری وتولید انرژی برق آبی بهوی ژه در جنوب غربی چی ن، انرژی بادی و سرمای هگذاری انرژ ی فتوولتائیک افزایش خواهند یافت. اما تأکی د اصلی روی سرمایهگذاری در بخش انرژی هستهای است )ظرفیت نصب نی روگاه هستهای تا سال ۲0۲0 باید به 58 میل ی ون کی لووات برسد( و کاهش مصرف زغالسنگ تعقیب شود.3اهداف دیگر به سرمای هگذاری بی شتر در فناور ی "شبکه هوشمند" و همچنی ن پی شرفت فناور ی پاالیش نفت و به روزرسانی پاالیشگاههای قدیم ی " تیپات4" معطوف شده است. جالب آن که نمود موفقیت عموم این برنامهها در آمار منتشرشده از سوی بیپی مشخص و نمایان است و بسیاری از این اهداف، محقق شدهاند که در فصل بررسی وضعیت انرژی چین بررسی شده اند.
جدول مهمترین اسناد باالدستی مرتبط با سیاستگذاری انرژی چین
ردیف استراتژی و طرحهای انرژی تاریخ صدور اداره دولتی 1 برنامه اقدام استراتژی ک برای توسعه انرژی )Jun. 7, 2014 ) 2014- 20 شورای دولت کمیسیون ملی اصالحات و توسعه 2 برنامه اقدام برای انقالب و نوآوری در فناوری انرژی )Apr. 7, 2016 ) 2030- 2016 - اداره ملی انرژی کمیسیون ملی اصالحات و Jun. 12, 3 برنامه اقدام ساخت داخل تجهی زات انرژی 202 توسعه - وزارت صنعت و فناوری 2016 اطالعات - اداره ملی انرژی 4 سی زدهم ی ن برنامه 5ساله نوآوری علوم و فناوری )Jul. 28, 2016 ) 2020- 2016 شورای دولت کمیسیون ملی اصالحات و توسعه 5 سی زدهم ی ن برنامه 5ساله توسعه انرژی برق )Nov. 7, 2016 ) 2020- 2016 - اداره ملی انرژی Nov. 16, 6 سی زدهم ی ن برنامه 5ساله توسعه انرژی بادی )2016 -2020 ( اداره ملی انرژی 2016 7 سی زدهم ی ن برنامه 5ساله توسعه انرژی خورشیدی )Dec. 8, 2016 ) 2020- 2016 اداره ملی انرژی Dec. 10, 8 سی زدهم ی ن برنامه 5ساله توسعه انرژیهای تجدیدپذیر )2016 -2020 ( اداره ملی انرژی 2016 برنامه کاری جامع در زمی نه حفاظت از انرژی و کاهش انتشار در خالل سی زدهم ی ن ,Dec. 20 9 شورای دولت برنامه 5 ساله )2016 2020- ( 2016 ,Dec. 22 کمیسیون ملی اصالحات و توسعه 10 سی زدهم ی ن برنامه 5ساله توسعه صنعت زغالسنگ )2016 2020- ( 2016 - اداره ملی انرژی Dec. 24, 11 سی زدهم ی ن برنامه 5ساله توسعه صنعت نفت )2016 -2020 ( کمیسیون ملی اصالحات و توسعه 2016
(Accelerating Innovation in China’s Solar, Wind and Energy Storage SectorS, 2018) ۲ 3 (China’s 13th Five-Year Plan Opportunities for Finnish Companies, 2016) 4 Teapot
iies.mop.ir 3 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
ردیف استراتژی و طرحهای انرژی تاریخ صدور اداره دولتی Dec. 24, 12 سی زدهم ی ن برنامه 5ساله توسعه صنعت گاز طبیعی)2016 -2020 ( کمیسیون ملی اصالحات و توسعه 2016 ,Dec. 26 کمیسیون ملی اصالحات و توسعه 13 سی زدهم ی ن برنامه 5ساله توسعه انرژی )2016 2020- ( 2016 - اداره ملی انرژی Dec. 30, 14 سی زدهم ی ن برنامه 5ساله نوآوری فناوری انرژی )2016 -2020 ( اداره ملی انرژی 2016
2-جریان انرژی کشور چین در سال ۲018، حدود ۲3.6 درصد از انرژی اولیه جهان در چین مصرف شده است که آمار عجیب و قابلتوجهی است. مصرف انرژی اولیه در چین در این سال نسبت به سال ۲017، نزدیک به 4.3 درصد رشد داشته است. چنانکه در .Error! Reference source not found شکل زیر مشخص است، چین در سال ۲018 نسبت به سال ۲017 در تمام حاملهای انرژی با افزایش میزان مصرف روبهرو بوده است و در همه بخشها افزایش رشد داشته است. در سهم منابع انرژی در سبد مصرفی نیز همه حاملها جز زغالسنگ و هیدروالکتریسیته با افزایش روبه رو بوده اند. فقط سهم زغالسنگ از سبد مصرفی حدود ۲ درصد و سهم هیدروالکتریسیته حدود هشتصدم درصد کاهش داشته اند.
میزان افزایش مصرف منابع انرژی چین در سال 2018– منبع: استخراج نگارنده از ,BP STATISTICAL REVIEW OF WORLD ENERGY)2019(
زغال سنگ در سال ۲018، در میان حاملهای انرژی مصرفی در چین، زغالسنگ باالترین سهم را با نسبت 58.۲ درصد در اختیار دارد. سهم زغالسنگ در سال ۲017، بیش از 60.۲ درصد بوده است. درواقع، روند رو به کاهش سهم
iies.mop.ir 4 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
زغالسنگ در سبد مصرفی چین همچنان ادامه دارد. چین بهتنهایی 50.5 درصد زغالسنگ دنیا را مصرف میکند و آلودگی بیش از حد ابرشهرهای چین و تولید بیش از اندازه دیاکسید کربن توسط چین اصال مساله عجیبی نیست. چین بزرگترین تولیدکننده زغالسنگ دنیا هم هست و در سال ۲018 حدود 46.7 درصد از زغالسنگ دنیا در این کشور تولید شده است. باوجود حجم باالی تولید، چین امروز واردکننده خالص زغالسنگ است. چین از سال ۲008 به واردکننده زغالسنگ تبدیل شد و این روند همچنان ادامه داشته است. سیاست دولت، اما کاهش مصرف زغالسنگ و جایگزینی آن با سایر منابع انرژی است.
نفت خام چین که در ابتدای دهه ۹0 پنجمین تولیدکننده نفت دنیا بود، در سال ۲018 حدود 13.5 درصد مصرف دنیا را به نام خود ثبت کرده است. این کشور که از سال 1۹۹3 به واردکننده خالص نفت خام تبدیل شده، امروز فقط 4 درصد تولید نفت دنیا را در اختیار دارد و در رده هفتمین کشورهای تولیدکننده نفت جای گرفته است. چین در سال ۲018 حدود 3 میلیون و 800 هزار بشکه نفت در روز تولید کرده است که پایینترین میزان تولید طی ده سال گذشته است و نسبت به سال ۲017 نیز با افت حدود 50 هزار بشکهای روبه رو بوده است. در سال ۲018 مصرف نفت خام در چین 13 میلیون و 5۲5 هزار بشکه بوده که اختالف ۹ میلیون و 7۲7 هزار بشکهای میان تولید و مصرف، از طریق واردات تأمین شده است که در شکل زیر نشان داده شده است. درواقع، چین حدود 7۲ درصد نفت خام موردنیاز خود را از طریق واردات تأمین کرده است. مصرف نفت چین در سال ۲018 نسبت به سال ۲017 حدود 6۲5 هزار بشکه و نسبت به ده سال پیش، بیش از 5 میلیون و 600 هزار بشکه افزایش داشته است. چین یکونیم درصد ذخایر اثباتشده نفت دنیا را در اختیار دارد. نفت همچنان یکی از مورد توجهترین حاملهای انرژی برای چین است و روند رو به رشدی هم در میزان مصرف و هم در سهمش از حاملهای انرژی دارد. میزان مصرف نفت در سال ۲018 نسبت به سال ۲017 حدود 5 درصد افزایش داشته است و سهمش از حاملهای انرژی مصرفی در چین از 1۹.46 در سال ۲017 به 1۹.5۹ در سال ۲018 افزایش یافته است.
iies.mop.ir 5 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
میزان واردات نفت خام چین– منبع: استخراج نگارنده از ,BP STATISTICAL REVIEW OF WORLD ENERGY)2019( چین از سال ۲006 به واردات الانجی اقدام کرد و از سال ۲00۹ نیز واردات گاز طبیعی از ترکمنستان و قزاقستان را آغاز کرد. طی دهه اخیر، رشد مصرف و واردات گاز طبیعی در چین بسیار محسوس و ویژه بوده است. چین حدود 3.1 درصد ذخایر اثباتشده گاز دنیا را در اختیار دارد و طی دهه اخیر، میزان تولیدش حدود دوبرابر شده است. چین در سال ۲018 حدود 161.5 میلیارد مترمکعب گاز تولید کرده است که نسبت به سال ۲017، بیش از 1۲ میلیارد مترمکعب افزایش تولید را ثبت کرده است. همچنین میزان مصرف گاز در سال ۲018 در چین، ۲83 میلیارد مترمکعب بوده که نسبت به سال قبل با افزایش 17.7 درصدی یا حدود 43 میلیارد مترمکعبی همراه بوده است. در سال ۲018، بیش از 30 میلیارد مترمکعب از این میزان از طریق واردات به سبد مصرفی چین افزوده شده است. سهم مصرف گاز چین در جهان حدود 7.4 درصد است و مطابق روند دهه اخیر، سیاستگذاریهای دولت و پروژههای فراوان واردات و تولید گاز چین، این سهم طی سالهای آتی بیشتر هم خواهد شد. سهم گاز طبیعی از سبد مصرفی چین نیز بیش از 7.43 درصد است که نسبت به سال ۲017 بیش از ششدهم درصد افزایش داشته است.
میزان واردات گاز طبیعی چین– منبع: استخراج نگارنده از ,BP STATISTICAL REVIEW OF WORLD ENERGY)2019(
برق آبی بعد از زغالسنگ، نفت خام و گاز طبیعی، بیشترین سهم سبد مصرفی انرژی چین در اختیار بخش برق آبی است. سهم انرژی برق آبی در سبد مصرفی بیش از 8.3 درصد است و در سال ۲018 بیش از ۲7۲ میلیون تن معادل نفت خام مصرف شده است که این میزان مصرف نسبت به سال ۲017 حدود 3.۲ درصد افزایش داشته است. میزان مصرف برقآبی نسبت به ده سال قبل هم نزدیک به دو برابر شده است و سهم مصرفی چین در این بخش بیش از ۲8.7 درصد دنیاست که عدد قابل مالحظهای است.
iies.mop.ir 6 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
تجدیدپذیرها تجدیدپذیرها نیز طی دهه اخیر رشد شگرفی در چین داشته اند. میزان مصرف تجدیدپذیرها در سال ۲008 فقط 6.4 میلیون تن معادل نفت خام بود که این عدد در سال ۲018 به 143.5 میلیون تن معادل نفت خام رسیده است. سهم تجدیدپذیرها در سبد مصرفی چین حدود 4.4 درصد است، در حالیکه این سهم در سال ۲017 حدود 3.55 درصد بوده است. میزان تولید انرژی بادی در چین از ۲۹5 تراوات ساعت در سال ۲017 به 366 تراوات ساعت در سال ۲018 افزایش یافته است. میزان تولید انرژی خورشیدی نیز با 50 درصد افزایش ظرفیت تولید از 117.8 تراوات ساعت در سال ۲017 به 177.5 تراوات ساعت در سال ۲018 رسیده است.
انرژی هسته ای انرژی هستهای هم باتوجه به دشواری و زمانبر بودن ساخت نیروگاههای اتمی، طی سالهای اخیر رشد خیرهکنندهای در چین داشته است. میزان مصرف انرژی هستهای در سال ۲008 در چین حدود 15.5 میلیون تن معادل نفت خام بوده که در سال ۲018 با رشد 430 درصدی به 66.6 میلیون تن معادل نفت خام رسیده است. تنها در سال ۲018 بیش از 10 میلیون تن معادل نفت خام به ظرفیت تولید و مصرف انرژی هستهای در چین افزوده شده است.
تولید برق میزان تولید برق در چین در سال ۲018 حدود 7هزار و 11۲ تراوات ساعت بوده که نسبت به ده سال قبل بیش از دو برابر شده است. بیش از ۲6.7 درصد الکتریسیته دنیا در چین تولید میشود که سهم کل تجدیدپذیرها در آن 8.۹ درصد است. در شکل زیر سهم منابع انرژی در سبد مصرفی چین در سال ۲018 را نشان می دهد.
سهم منابع انرژی در سبد مصرفی سال 2018 چین– منبع: استخراج نگارنده از ,BP STATISTICAL REVIEW OF WORLD ENERGY)2019(
iies.mop.ir 7 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
3-بازیگران مؤثر در تولید و مصرف جریان انرژی بخش نفت و گاز چین عموما در اختیار شرکتهای دولتی است و شرکتهای خصوصی قدرتمند نیز بعضا در خطر مصادره یا بازداشت مدیران ارشد بوده اند. مهمترین شرکتهای بخش انرژی چین به اصطالح به "سه غول " معروفاند و شرکتهای تابعه قدرتمندی نیز در زیرمجموعه خود دارند. ERROR! REFERENCE SOURCE NOT .FOUND، نمایی کلی از وضعیت شرکتهای مهم بخش نفت و گاز چین در حوزههای مختلف را نمایش می دهد. در ادامه، مهمترین شرکتهای چینی در بخش نفت و گاز معرفی شده اند.5
شرکتهای مهم چین در بخش نفت و گاز
CNPC سه غول Sinopec CNOOC شرکتهای معظم نفت و PetroChina (CNPC) گاز )باالدستی/ پایین (CNPC) Kunlun Energy دستی( بازوهای سه غول China Petroleum & Chemical (Sinopec) Corporation (CNOOC) CNOOC Limited CEFC China Energy CITIC Resources Geo-Jade Petroleum Shaanxi Yanchang Petroleum نفت )باالدستی( Shandong Energy Emerald Energy Sinochem United Energy Group Zhenhua Oil باالدستی GCL-PolyShell China China Natural Gas گاز طبیعی ENN Group پایین دستی Shenergy Towngas China (CNOOC) China Oilfield Services (CNPC) Great Wall Drilling Company اپراتورهای دکل Sinopec) ZPEB) خدمات حفاری ZPEC Jereh Group تجهیزات حفاری Kerui Petroleum
5 The structure of China’s oil industry: Past trends and future prospects, OIES, 2016
iies.mop.ir 8 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
(CNPC) China Petroleum Pipeline Bureau (CNPC) China Huanqiu Contracting & Engineering Corporation China Petroleum Engineering and Construction EPC (CNPC) Corporation Kerui Petroleum ChemChina (CNPC) Fushun Petrochemical Company پاالیشگاهی Sinopec) Shanghai Petrochemical) Sinochem
4-پتروشیمی چین6 از سال ۲000 تا ۲016 می زان ظرفی ت تولی د محصوالت پای ه پتروشیم ی چین از 16.6 می ل یون تن به 111.7 میلیون تن افزای ش یافته است. مطابق پی شبینیها ظرفی ت تولی د ا ین محصوالت در سال ۲0۲1 به 150 میلی ون تن خ واهد رسی د. حجم تولی د پروپی لن در چین قابل توجه است و چین تنها کشور ی است که حجم تولی د پروپیل ن در آن بیشتر از اتیلن است. به ط وری که در سال ۲016، ۲0.۹ میلیون تن اتیلن و در مقابل ۲5.4 می لیون تن پروپی لن در کشور چی ن تولی د شده است. حدود 80 درصد از خوراک مورد نی از صنعت پتروشی می در کشور چی ن نفتا و نفت گاز )خوراکهای مایع( است که از طریق واردات و صنعت پاالیش نفت تامی ن م یشود.چین همچنین اقدام به توسعه زنجیره ارزش زغال سنگ در صنعت پتروشیمی کرده است. این کشور در سال ۲016، یک می لیون و 600 هزار تن اتیلن و ۲ میلیون و ۹00 هزار تن پروپی لن مبتن ی بر زغال سنگ تولی د و عرضه کرده است. دو دهه است که چین هم در بخش تقاضا برای محصوالت شیمیا یی و هم در حوزه سرمای هگذاری در این صنعت رتبه اول دنیا را به خود اختصاص داده است.
6 (Chemical&Energy Insights, 2017)
iies.mop.ir 9 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
تقاضای محصوالت پتروشیمی چین طی سالهای 2010 تا 2020 - منبع: ,CHEMICAL&ENERGY INSIGHTS)2017(
همان طور که از .Error! Reference source not found مشخص است، در حال حاضر تقاضای محصوالت شیمیایی در چین، حدود ۲00 میلیون تن است و برای سالهای آت ی نیز متوسط نرخ رشد 5 تا 7 درصدی برا ی این صنعت متصور است.سیاستگذاری فعالیت در بخش پتروشیمی در چین هوشمندانه است. زمان ی که قی مت نفت افزایش م یی ابد سرمایهگذاری در واحدهایی نظیر Coal to Chemical ،MTO/MTP ،PDH شدت می گیرد و زمان ی ک ه با کاهش قی مت جهانی نفت خام مواجه م یشویم، این صنعت به سمت سرمای هگذار ی در منابع متعارف حرکت میکند. از سال ۲015 و با کاهش قی مت نفت خام مجدداً سرما ی هگذاری در منابع متعارف افزای ش یافت.تا پیش از سال ۲000 تقریبا تمام این صنعت دولتی بوده است و بهتدریج و با افزا یش تقاضا برای محصوالت پتروشیمی و رشد تقاضا به خصوص از سال ۲00۹ به بعد، بخش عمده سرمای هگذار یهای صورتگرفته از سمت بخش خصوص ی بوده است.در می ان مواد کلی د ی صنعت پتروشیمی ، الفی نهای سبک )اتیلن، پروپیلن( از اهمی ت بسیار زیادی در توسعه زنج یره ارزش صنعت پتروشیمی برخوردا رند. در این میان کشور چین، از جمله بازیگران اصلی این حوزه به حساب م یآی د. با وجود طرحهای توسعهای فراوان در بخش اتیلن در چین که بعد از سال ۲0۲0 پیگیری خواهد شد، نکته قابل توجه، افزای ش تقاضای مصرف اتی لن در کشور چین است. در سال ۲016 این کشور ۲3 می لی ون تن تقاضای مصرف پل یاتیلن داشته که از ای ن میان حدود 65 درصد آن از طریق داخل تامین شده است در سال ۲016 ای ن کشور حدود 5 میلی ون تن واردات پلیپروپیلن داشته که پ یشبینی م یشود در سالهای پیش رو، میزان واردات به حدود 1 میلیون تن برسد؛ این یعنی چین حدود ۹7 درصد از تقاضای مصرف پل یپروپیلن خود را از طریق تولی د داخلی تامین خواهد کرد. پیشبینی میشود چین در سال ۲0۲5 از واردات پل یوینیلکلرای د )PVC( و ترفتالی ک اسی د )PTA( نیز ب ینیاز شود.
iies.mop.ir 10 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
5-پاالیش چین در سال ۲018 تقاضای داخلی برای فراوردههای پاالیشی رشد خود را حفظ کرد، در حالی که بازار با مازاد عرضه روبه رو بود و همین امر باعث شد رقابت بین پاالیشگرها تشدید شود.7 طبق آمار منتشرشده توسط کمیسی ون توسعه و اصالحات مل ی، میزان مصرف فرآوردههای نفتی پاالیشی )از جمله بنزین، دیزل و نفت سفید( در سال ۲018 در چین 3۲5 میلیون تن بوده است که نسبت به سال ۲017 حدود 6 درصد افزایش داشته است. مصرف بنزین نیز به میزان 7.8 درصد، نفت سفید 8.4 درصد و دیزل 4.1 درصد افزایش یافته اند. ساینوپک و پتروچاینا بهعنوان بزرگترین پاالیشگرهای چین مطرح هستند. ساینوپک در سال ۲018، با رویکرد بازار محور، ترکیب فراوردههای خود را بهینه کرد تا بنزین، سوخت جت و مواد شیمیایی بیشتری تولید کند. در سال ۲018 تولید محصوالت با ارزش افزوده باالتر، افزایش یافت و نسبت دیزل به بنزین به 1.06 کاهش یافت. مطابق جدول در سال ۲018، این شرکت با مصرف ۲44 میلیون تن نفت خام، با ۲.3 درصد رشد و تولید 155 میلیون تن فرآوردههای نفتی پاالیشی با ۲.7 درصد، بنزین با 7.۲ درصد و نفت سفید با 7.6 درصد افزایش نسبت به سال قبل تولید کرده است.
جدول خالصه فعالیت بخش پاالیشی شرکت ساینوپک )میلیون تن( – منبع: ,SINOPEC Annual Report) ۲01۹(
پاالیشگاههای مستقل چینی موسوم به تیپات ها دولت چین در سال ۲015 دسترسی مستقیم به نفت خام وارداتی را برای پاالیشگاههای مستقل این کشور که اغلب از آنها بهعنوان "تیپات" یاد میشود، صادر کرد. از این زمان، سهم و ارزش واردات نفت چین با تغییرات زیادی روبهرو شد. بهطور خاص، پکن اعالم کرد که سهمیه ویژه و مجوزهای مربوط به واردات نفت خام به پاالیشگاههای واجد شرایط اعطا میشود. در پی این اعالم، دولت چین نخستین سهمیه واردات خود را به پاالیشگاه- های مستقل تحت رژیم جدید تجارت نفت در ژوئن ۲015 اعطا کرد. در پایان سال ۲016، پکن سهمیه 1۹
7 (Alano, 2019)
iies.mop.ir 11 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
پاالیشگاه به ارزش یک میلیون و 480 هزار بشکه در روز را صادر کرده بود که این مقدار، کمی بیشتر از خالص واردات نفت خام اسپانیا ) یک میلیون و ۲۲0 هزار بشکه در روز( در سال ۲014 بود که عنوان هفتمین واردکننده بزرگ جهان را در اختیار داشت. اقدام پکن برای آغاز تجارت نفت برای تعداد بیشتری از فعاالن این عرصه، در جهت ایجاد ثروت برای پاالیشگاههای مستقل چین بود. آنها از لحاظ تاریخی به دلیل دسترسی محدود به نفت خام، از حاشیه و نرخ بهره برداری پایینی رنج می برند.پاالیشگاههای مستقل به دلیل حرکت در مسیر کارآفرینی و با بهره برداری از مزایای مالیاتی و حمایت دولتهای محلی زنده مانده و نهایتا رونق گرفتند تا به عنوان منبع اشتغال و درآمد مالیاتی برای دولت عمل کنند. تصمیم پکن مبنی بر دسترسی مستقیم پاالیشگاههای مستقل به نفت خام وارداتی در بهترین زمان ممکن اتخاذ شد. قیمت نفت خام در حال سقوط بود و ضمناً دولت هم در ژانویه سال ۲016 مصوبه قیمت 40 دالر در هر بشکه برای قیمتگذاری دیزل و بنزین داخلی در جهت محافظت از عملیات باالدستی شرکت های ملی نفت چین را اجرا کرد. با این مصوبه، هنگامی که قیمت خردهفروشی هر بشکه نفت زیر 40 دالر باشد، دولت تنظیم قیمت دیزل و بنزین داخلی را مطابق با نوسانات قیمت جهانی نفت متوقف می کند. در نتیجه، پاالیشگاههای مستقل به ویژه در اوایل سال ۲016 سودآوری خوبی داشتند. پاالیشگاههای مستقل از سهمیهها و مجوزهای واردات نفت خام خود استفاده کردند تا خود را از حاشیه صنعت نفت چین که تحت تسلط شرکتهای ملی نفتی چین است، به مرکز بازار جهانی نفت برسانند. در سال ۲016، پاالیشگاههای مستقل باعث رشد 14 درصدی واردات نفت خام چین شدند و به افزایش صادرات فرآورده های نفتی چین کمک کردند. آنها همچنین نقش مهمی در تعیین صادرکنندگان برتر نفت در رقابت برای گرفتن سهم بیشتر از واردات نفت خام چین دارند. اشتهای آنها به نفت روسی به روسیه کمک کرد تا عربستان سعودی را بهعنوان برترین تأمین کننده نفت خام چین به طور ساالنه جابجا کند. سعودیها از سال ۲001 جز سال ۲007 همهساله از آن برخوردار بودند تا اینکه روسیه توانست جای عربستان را در صدر صادرکنندگان نفت به چین بگیرد. البته در سال ۲01۹ و در پی عقد قرارداد آرامکو با تی پاتهای چینی، دوباره عربستان توانست رتبه اول را به خود اختصاص دهد. چین در ماه نوامبر ۲01۹ نزدیک به 8 میلیون و ۲10 هزار تن نفت از عربستان وارد کرده و با این مقدار، حجم کل واردات 11 ماهه نخست سال ۲01۹ چین از این کشور، به 76 میلیون و 330 هزار بشکه رسیده که این رقم نسبت به سال گذشته 53 درصد افزایش داشته است. اینجاست که نقش تیپاتها در رقابت برای صادرات بیشتر به چین از سوی روسیه و عربستان برجسته می شود.8. از نظر اندازه، متوسط ظرفیت پاالیشگاههای مستقل 70 هزار بشکه در روز است. برخی به اندازه هزار بشکه در روز و برخی دیگر با برخی از مجتمعهای متعلق به شرکتهای ملی رقیب هستند. گروه پتروشیمی شاندونگ دونگینگ، بزرگترین پاالیشگر خصوصی چین می تواند سهمیه ۲40 هزار بشکه- ای خود در روز را بین پاالیشگاه خود را هزه9 در استان شاندونگ به میزان 180 هزار بشکه و در پاالیشگاه لیانیونگانگ10 در استان جیانگسو به میزان 60 هزار بشکه در روز پاالیش کند. برای مقایسه، پاالیشگاههای ساینوپک
8 China Chemicals Outlook, 2019 Heze ۹ 10 Lianyungang
iies.mop.ir 12 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
حجم پاالیشی متنوعی از 160 هزار تا 470 هزار بشکه در روز دارند. نزدیک به 70 درصد ظرفیت پاالیشگاههای مستقل چین در استان شرقی شاندونگ متمرکز شده است. شنگلی، دومین میدان بزرگ نفتی چین، در این استان واقع شده است ).Error! Reference source not found (. پاالیشگاههای مستقل شاندونگ به همراه میدان شنگلی در دهه 1۹60 توسعه یافتند. دولت مرکزی به دولتهای محلی اجازه میداد تا نفتی را که از خطوط لوله شنگلی نشت میکند، جمعآوری کنند و پاالیشگاههایی بسازند تا از این طریق از مقاومت محلی در برابر توسعه شنگلی بکاهند. شنگلی در یک منطقه جغرافیایی بسیار بزرگتر از سایر میادین نفتی چین گسترش یافته است و این باعث شده تا از رشد پاالیشگاههای مستقل در شاندونگ حمایت شود.11
6-رویکردها و روندهای کالن انرژی چین چین تا سال 1۹۹3 در بخش نفت، مستقل بود اما طی دو دهه گذشته به طور روزافزون به واردات نفت وابستگی بیشتری پیدا کرده است. چین که ابتدای دهه ۹0 پنجمین تولیدکننده نفت دنیا بود و پیش از سال 1۹۹0 صادرکننده انرژی بود، اکنون 7۲ درصد مصرف نفت خود را از طریق واردات تأمین می کند. این کشور در سال ۲018 با 3میلیارد و ۲73 میلیون تن معادل نفت خام بزرگترین مصرفکننده انرژی در جهان بوده است. همچنین با افزایش مصرف انرژی، چین در سال ۲006 به واردکننده گاز طبیعی و در سال ۲00۹ به واردکننده زغالسنگ تبدیل شد. شکل زیر میزان افزایش مصرف انرژی اولیه طی دهه گذشته رد چین را نشان می دهد.
میزان مصرف انرژی اولیه در چین– استخراج نگارنده از ,BP STATISTICAL REVIEW OF WORLD ENERGY)2019(
11 (Yang, 2019)
iies.mop.ir 13 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
طبق اعالم اداره بینالمللی انرژی، واردات نفت و گاز چین در سال ۲018 رکورد زده و با پیشیگرفتن از ایاالت متحده در سال ۲017، واردکننده شماره یک نفت خام در جهان است و همچنین دومین واردکننده گاز طبیعی پس از ژاپن است. پاکسازی محیط زیست و کاهش اتکا به زغالسنگ و اطمینان از امنیت انرژی با افزایش ذخایر نفت و گاز، محرکهایی اساسی برای رشد واردات چین هستند. البته برخی منابع میگویند دولت مرکزی چین قصد دارد امنیت انرژی داخلی را از طریق افزایش اکتشاف داخلی و کاهش واردات تقویت کند.
نفت خام براساس آمارهای گمرک چین، واردات نفت خام در سال ۲018 با 10.1 ٪ رشد نسبت به سال قبل به 461.۹ میلیون تن یا ۹ میلیون و ۲40 هزار بشکه در روز رسید. آمار ارائهشده توسط بیپی که قبال به آن اشاره شد، این مقدار را ۹ میلیون و 7۲7 هزار بشکه اعالم می کند. به این ترتیب، چین بهعنوان بزرگترین واردکننده نفت خام جهان برای سال دوم معرفی شد. در حال حاضر، روسیه بزرگترین تأمینکننده نفت خام چین است و پس از آن عربستان، آنگوال، عراق و عمان قرار دارند. ظرفیت جدید پاالیشگاهها و مخازن استراتژیک موجود، همراه با کاهش تولید نفت داخلی، مهمترین عوامل مؤثر در افزایش اخیر واردات نفت خام چین بودند. بهطور کلی، چین روند صعودی واردات نفت خود را در سال ۲018 ادامه داد و در این سال طبق گزارشی که شرکت ملی نفت چین منتشر کرده، 6۹.8 درصد از مصرف نفت چین از طریق واردات تأمین شده است. پیش بینی میشود 80 ٪ از نفت خام چین تا سال ۲030 از طریق واردات، تأمین شود.
مقایسه تولید و مصرف نفت خام چین– استخراج نگارنده از ,BP STATISTICAL REVIEW OF WORLD ENERGY)2019(
iies.mop.ir 14 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
گاز طبیعی گاز طبیعی سریعترین حامل انرژی در حال رشد چین است که طی دهه گذشته با افزایش چهار برابری تقاضا روبهرو بوده است. براساس آمارهای آژانس بینالمللی انرژی )IEA (، پیش بینی میشود که تقاضای جهانی گاز طبیعی طی 5 سال آینده بهطور متوسط 1.6 درصد افزایش یابد و بازارهای نوظهور آسیا بهعنوان موتور اصلی تقاضا در بازارهای جهانی ظاهر شوند. چین به تنهایی یکسوم از رشد تقاضای جهانی را تا سال ۲0۲۲ تشکیل می دهد که بخشی از سیاست "آسمان آبی" این کشور و محرک قوی برای بهبود کیفیت هواست. این عامل اصلی برای رشد مصرف گاز در چین بهویژه در بخشهای شیمیایی و تولید خواهد بود. در همین حال، تقاضای گاز در بخشهای مسکونی و تجاری به وضوح با تبدیل زغالسنگ به گاز افزایش خواهد داشت. دولت چین انتظار دارد که گاز تا پایان دوره برنامه پنجساله سیزدهم )۲016-۲0۲0( 10 ٪ از ترکیب انرژی این کشور را تأمین کند. بنا بر آمار منتشرشده توسط بیپی، چین در سال ۲018 حدود ۲83 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی مصرف کرده است که نسبت به سال ۲017 حدود 17.7 ٪ افزایش داشته است. براساس دادههای منتشرشده توسط دفتر ملی آمار چین، میزان تولید گاز چین به رکورد 157.3 میلیار د مترمکعب رسیده است که نسبت به سال ۲017، 6.7 ٪ رشد داشته است. رقم تولید گاز چین مطابق با آمار بیپی، 161.5 میلیاردمترمکعب است. برای پر کردن شکاف بین تولید محلی و تقاضای بازار، واردات گاز طبیعی چین در سال ۲018 به 1۲5.4 میلیارد مترمکعب رسید که این رقم نسبت به سال گذشته 31.7 درصد افزایش داشته است. مطابق آمار ارائهشده توسط بیپی این رقم حدود 1۲1.5 میلیارد مترمکعب است. این نشان می دهد که 45.3 درصد از نیاز گاز چین با واردات در سال ۲018 برآورده شده است. .Error! Reference source not found میزان تولید و مصرف گاز طبیعی در چین را نمایش می دهد. تخمین زده میشود که اتکای چین به گاز طبیعی وارداتی تا پایان سال ۲0۲0 به 50 ٪ افزایش یابد.
مقایسه تولید و مصرف گاز طبیعی چین– استخراج نگارنده از ,BP STATISTICAL REVIEW OF WORLD ENERGY)2019(
iies.mop.ir 15 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
ایاالت متحده هم یکی از تأمینکنندگان گاز طبیعی چین است. صادرات ایاالت متحده به چین به شکل ال انجی است. براساس اعالم اداره اطالعات انرژی ایاالت متحده، صادرات الانجی از ایاالت متحده از سال ۲016 تا ۲017 چهار برابر شده است و صادرات به چین 15 ٪ از صادرات الانجی ایاالت متحده را تشکیل می دهد. براساس روندهای موجود، احتماالً در پنج سال آینده که تأسیسات صادراتی ایاالت متحده الانجی ساخته شده و به بهره برداری برسد، افزایش قابل توجهی در حمل و نقل الانجی آمریکا به چین خواهیم دید.
7-ابتکار کمربند و جاده بیشک، یکی از مهم ترین دالیل چین برای طرح و اجرای استراتژی » کمربند اقتصادی جاده ابریشم « بحث تأمین نفت و گاز خود است. با این وجود که چین یکی از تولیدکنندههای بزرگ نفت دنیاست، به دلیل نیاز فراوان صنایع چین و بیش از 185 میلیون خودرو شخصی12 )در سال ۲017( از اغلب کشورهای صادرکننده، نفت وارد می کند. عالوه بر روسیه و آنگوال، کشورهای حوزه خلیج فارس نیز جزو مهمترین صادرکنندههای نفت به چین هستند. از سوی دیگر، چین به میزان قابل توجهی گاز طبیعی و مایع از قزاقستان، ترکمنستان، روسیه و قطر وارد می کند. از این حیث، میتوان گفت اغلب کشورهایی که احتماال در ابتکار کمربند و جاده حضور خواهند داشت، از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس از تأمی نکنندگان انرژی چین .هستند به همین دلیل، چین با ظرافت تالش میکند تنشها در خاورمیانه به حداقل برسد. طی سالهای گذشته، چین وارد بحرانهای سیاسی و امنیتی خاورمیانه نمیشد اما با کم شدن تمرکز ایاالت متحده بر خاورمیانه، چین مجبور است حتی بر خالف میلش، در جهت تأمین امنیت عرضه انرژی، نقش میانجی گر را ایفا کند. از سویی، شرکتهای دولتی چین به دنبال فرصتهایی برای سرمایهگذاری در ابتکار کمربند و جاده برای پیشبرد برنامههای شرکتی خود هستند.طرح کمربند و جاده برای شی جین پینگ بسیار شخصی است و او که برای اولین بار در قزاقستان آن را رونمایی کرد، بهعنوان "ابتکار " از این طرح یاد می کند. در نتیجه، نهادهای چینی - از جمله شرکتها، بانکها و سطوح مختلف دولت - میخواهند اطمینان حاصل کنند که آنها نقش خود را برای کمک به موفقیت ابتکار کمربند و جاده انجام می .دهند عالوه بر این، این واقعیت که ابتکار کمربند و جاده از نظر جغرافیایی )برای هر کشوری که میخواهد شرکت کند( و محتوا )ظاهراً هیچ محدودیتی در مورد ایجاد یک پروژه ابتکار کمربند و جاده ندارد( بسیار انعطاف پذیر است به این معنی است که تقریباً میتوان هر پروژهای را بهعنوان بخشی از ابتکار تعیین کرد. شرکتهای ملی نفت چین سریعاً فعالیتهای خارج از کشور خود را با ابتکار کمربند و جاده پیوند داده اند. بهعنوان مثال شرکت ملی نفت چین خاطرنشان کرده است که در 1۹ پروژه نفتی و گازی در 1۹ کشور جهان که بخشی از ابتکار کمربند و جاده است شرکت کرده است و سرمایهگذاریهای آن تا پایان سال ۲016 حدود 51 میلیارد دالر بوده است. ساینوپک نیز به طور مشابه نقش خود را در پروژهها در بیش از 40 کشور و مناطق ابتکار کمربند و جاده برجسته کرده است. با
(.private owned vehicles, n.d) 1۲
iies.mop.ir 16 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
توجه به مکث در روند ادغام و مالکیت بینالمللی ب رونمرزی شرکتهای ملی نفت چین از سال ۲014 تا ۲016، بسیاری از این پروژهها احتماالً ابتکار کمربند و جاده را تحریک می کنند.
8-چشمانداز نفت، گاز و فراوردههای نفتی چین در افق 2035 و 2050 شرکت ملی نفت چین بهعنوان بزرگترین شرکت بزرگ نفت و گاز چین چشمانداز ۲050 وضعیت انرژی این کشور را در اواخر ماه آگوست ۲01۹ منتشر کرد. همزمان با تهیه این گزارش، اندیشکدههای داخلی، بنگاههای دولتی و وزارتخانهها نیز در حال تهیه گزارشهای خود برای ارائه به مسووالن تدوین چهاردهمین برنامه پنجساله چین هستند. چهاردهمین برنامه5ساله توسعه چین از سال ۲0۲1 تا ۲0۲5 اجرا خواهد شد. این برنامه اوایل سال ۲0۲1 توسط قوه مقننه چین تصویب خواهد شد و پس از آن برنامههای بخشی و منطقهای بر اساس اصول و اهداف آن منتشر می شود. اداره ملی انرژی )NEA(، وزارت انرژی چین، چهاردهمین دوره سرنوشتساز را برای انرژی چین ترسیم خواهند کرد. مطابق آنالیزهای مرکز ملی انرژی تجدیدپذیر چین، برای اینکه این کشور بتواند مطابق با اهداف توافق نامه پاریس، انتشار ۲CO را کاهش دهد ) محدود کردن افزایش دمای جهانی به کمتر از ۲ درجه سانتیگراد(، میزان تقاضای انرژی اولیه در سال ۲050 باید پایین تر از سطح ۲017 باشد.CNPC پیشبینی می کند که تقاضای نفت این کشور در سال ۲030 به اوج خود برسد ) گرچه اوج تقاضای بنزین برای بخش حمل و نقل زودتر خواهد بود(، تقاضای افزایش نفت را از ۲ میلیون بشکه در روز تا 3Mb میلیون بشکه در روز طی یک دهه آینده پیشنهاد میکند که تقریبا نیمی از رشد دهه گذشته را نشان می دهد. تقاضای گاز همچنان در طول دوره پیشبینی افزایش می یابد. مشخصا افزایش تقاضای 300 میلیارد مترمکعبی طی ۲0 سال آینده، تقریباً برابر با نرخ رشد در دو دهه گذشته است. اما هنوز هم انتظار میرود که نفت و گاز بیشترین ترکیب انرژی اولیه چین را به خود اختصاص دهد.بزرگترین سؤال برای چین، سهم زغالسنگ در ترکیب انرژی است. طبق پیشبینی شرکت ملی نفت چین، حتی اگر سهم زغالسنگ همچنان به سقوط ادامه دهد، باز هم یکسوم مصرف انرژی اولیه در سال ۲050 به حساب می آید. در حقیقت، در حالی که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، دکربنیزه شدن مترادف با استفاده بیشتر از برق است، در چین با توجه به غلبه زغالسنگ در تولید برق، این چالش بزرگ ادامه خواهد داشت. از آنجا که ساختار اقتصادی این کشور از صنعت به سمت تقاضای مصرف کننده حرکت میکند،CNPC انتظار دارد که تولید برق 40 درصد از میزان انرژی مصرف کننده نهایی را تأمین کند. بنابراین افزایش جمعیت در حال افزایش شهری، اولویت اصلی چین خواهد بود و زغالسنگ همچنان گزینهای مناسب خواهد بود. مطمئناً، CNPC، دقیقاً مانند دولت چین، در گزارش خود یک سناریوی مترقی محیط زیستی را نیز بررسی کرده است که به آن لقب سناریوی " چین زیبا " را نیز بخشیده است. در این سناریو، نرخ برق رسانی به میزان 50 درصد از مصرف انرژی است، در حالی که سهم زغالسنگ در سال ۲035 به یک سوم کاهش می یابد و در ۲050 به کمتر از 10 درصد می رسد.
iies.mop.ir 17 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
چین تا سال 1۹۹3 در بخش نفت، مستقل بود اما طی دو دهه گذشته به طور روزافزون به واردات نفت وابستگی بیشتری پیدا کرده است. چین که ابتدای دهه ۹0 پنجمین تولیدکننده نفت دنیا بود و پیش از سال 1۹۹0 صادرکننده انرژی بود، اکنون 7۲ درصد مصرف نفت خود را از طریق واردات تأمین میکند. همچنین با افزایش مصرف انرژی، چین در سال ۲006 به واردکننده گاز طبیعی و در سال ۲00۹ به واردکننده زغال سنگ تبدیل شد. در سال ۲018 مصرف نفت خام در چین 13 میلیون و 5۲5 هزار بشکه بوده که اختالف ۹ میلیون و 7۲7 هزار بشکهای میان تولید و مصرف، از طریق واردات تأمین شده است. چین از سال ۲006 به واردات الانجی اقدام کرد و از سال ۲00۹ نیز واردات گاز طبیعی از ترکمنستان و قزاقستان را آغاز کرد. میزان مصرف گاز در سال ۲018 در چین، ۲83 میلیارد مترمکعب بوده که نسبت به سال قبل با افزایش 17.7 درصدی یا حدود 43 میلیارد مترمکعبی همراه بوده است. در سال ۲018، بیش از 30 میلیارد مترمکعب از این میزان از طریق واردات به سبد مصرفی چین افزوده شده است. این کشور در سال ۲018 با 3 میلیارد و ۲73 میلیون تن معادل نفت خام بزرگترین مصرفکننده انرژی در جهان بوده است. در حال حاضر، عربستان بزرگترین تأمینکننده نفت خام چین و بسیار مشتاق ساخت پاالیشگاهها و تأسیسات تولید پتروشیمی در چین است و پس از آن روسیه، آنگوال، عراق و عمان قرار دارند. سهم چین از بازار جهانی گاز طبیعی به آرامی در حال رشد است. در سال ۲018، میزان مصرف گاز طبیعی چین در حدود ۲83 میلیارد مترمکعب بود – حدود 7.4 درصد از کل جهان- و این در حالی است که مثالً در سال ۲014 این مقدار کمتر از 5 % از کل جهان و به میزان 188.4 میلیارد مترمکعب بود. در تجارت نفت، روسیه و چین از قبل مهمترین شرکای تجاری یکدیگر هستند. همکاری های روسیه و چین در بخش گاز طبیعی کندتر از بخش نفت پیشرفت کرده است اما رو به جلوست. یکی از مهمترین طرحهای چین از زمان روی کار آمدن شی جینپینگ، »ابتکار کمربند و جاده« بوده که سال ۲013 معرفی شد. عموم پروژهها و طرحهای اقتصادی و سرمایهگذاریهای چین از آن سال ذیل عنوان این ابتکار پیش میرود. مهمترین منطقه موردتوجه چین در این ابتکار، آسیای غربی است. با رشد اقتصاد چین و تشنگی این کشور برای افزایش انرژی، چین راه جایگزینی برای تعمیق روابط خاورمیانه خود نمی بیند. هرچند استراتژی چین، ایجاد روابط با کشورهای خاص و نه با کل منطقه است. چین از هریک از شرکای منطقهای خود به دنبال چیزهای مختلفی است و با حفظ روابط دو جانبه خود سعی در حفظ منافع منطقهای خود دارد. چشمانداز 2050 انرژی چین که توسط شرکت ملی نفت چین تهیه شده است، پایهای برای برنامه ریزی سیاستی انرژی چین است، اما باید توجه داشت که با توجه به ماهیت دولتی این شرکت، نگاه سیاسی چین هم در آن لحاظ شده است. مطابق گزارش این شرک ت: • انتظار می رود تقاضای انرژی اولیه چین بین سالهای ۲035 و ۲040 نزدیک به 4 میلیارد تن معادل نفت خام باالتر از پیشبینی سال ۲018 یعنی 3.۹ میلیارد تن معادل نفت خام باشد.
iies.mop.ir 18 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
• پیشبینی میشود تقاضای نفت در سال ۲030 با 705 میلیون تن یا 16 میلیون و 500 هزار بشکه به اوج خود برسد. با افزایش تقاضای حمل و نقل در سال ۲035 )اوج مصرف سوخت جت دیرتر از بنزین خواهد بود(، اما تقاضای پتروشیمی تا سال ۲050 رشد می یابد. • تقاضای گاز چین همچنان در حال افزایش است و به ترتیب به 610 میلیارد مترمکعب در سال ۲035 و 6۹0 میلیارد مترمکعب در سال ۲050 می رسد.اگرچه سیانپیسی در پیشبینی تقاضای سالهای ۲0۲5 و ۲030 را نسبت به سطح ۲018 خود تجدید نظر کرده است.با نگاه به آینده، مصرف گاز توسط بخشهای مسکونی و نیروگاه هدایت می شود.اما با توجه به اینکه انتظار می رود تولید داخلی حدود نیمی از تقاضا را تشکیل دهد، وابستگی واردات چین به حدود 50 درصد می رسد. • با توجه به اوج تقاضای برق در سال ۲050 میزان تقاضای 1۲.۲ تریلیون کیلووات ساعت، پایینتر از پیشبینی 1۲.3 تریلیون کیلووات ساعت در سال گذشته است. در عین حال، قرار است زغالسنگ سریعتر از چشمانداز سال ۲018 در اختیار منابع تجدیدپذیر قرار گیرد، اگرچه هنوز انتظار می رود 40 درصد تولید برق در سال ۲035 را به خود اختصاص دهد. بین سالهای ۲035 و ۲050، دستاوردهای فناوری از توسعه سوختهای غیرفسیلی پشتیبانی می کند که تا سال ۲050 باید 58 درصد از تولید برق را به خود اختصاص دهد. از جمله مواردی که در مورد کشور چین حائز اهمیت است ذکر این نکته است که نهادهای حاکم بر نظام سیاس ی چی ن باالترین سطح نفوذ را در بخش انرژی کشور در اختیار دارند . وزارتخانههای درگیر در بخشهای مختلف تصم ی مگیری انرژی، سطح دوم را در برمی گیرند. در صنعت باالدستی چین، شرکتهای بینالمللی نفت و شرکتهای خدمات بینالمللی حضور خود را در چین بیشتر از طریق مشارکت با این شرکتهای ملی و چند شرکت چینی دیگر برقرار کرده اند و به نقل از وودمکنزی تنها ۲ تا 5 درصد از تولید نفت و گاز چین را تولید میکنند. اساساً عموم برنامهها و پروژهها و مراودات نفت و گازی چین از طریق شرکتهای بزرگ دولتیاش موسوم به »سه غول« پیگیری میشود؛ شرکت ملی نفت چین، شرکت ملی فالت قاره چین و شرکت ملی پتروشیمی چین. از نظر تاریخی، شرکتهای خارجی که وارد بخش اکتشاف و توسعه باالدست در چین می شوند، نیاز به امضای قراردادهای مشارکت در تولید13 با شرکتهای چینی دارند. از سال ۲005، برای تأمین مصرف داخلی، تمرکز توسعه به سمت گاز معطوف شد که حوزه قدرت شرکت ملی نفت چین را توسعه میداد. طی این مرحله، شرکتهای بزرگ نفتی بینالمللی شروع به همکاری در پروژههای سودآور توسعه مشترک کردند. بر این اساس، پروژههای اصلی همکاری از پارادایم سود باالتر و ریسک کمتر نفت متعارف، به سمت توسعه گاز غیرمتعارف تغییرجهت دادند. در نتیجه این ابتکارات جدید در توسعه مشترک باالدستی نفت و گاز، فرصتهایی برای شرکتهای خصوصی و بینالمللی در حال ظهور است. موافقت نامههای همکاری استراتژیک که شرکت ملی نفت فالت قاره چین در حال امضای آن است، با قراردادهای مشارکت در تولید سنتی متفاوت اند. آنها به مشارکت کنندگان امکان می دهند در هرزمان از اکتشاف تا توسعه در توسعه میادین شرکت کنند و همچنین
13 PSC: Production Sharing Contract
iies.mop.ir 19 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
سطح همکاری را انتخاب کنند. اگر مشارکتکننده از مرحله میانی یا اواخر اکتشاف و توسعه میدانی، اقدام به مشارکت کند، باید موجودی را که قبالً سرمایهگذاری شده بود، جبران کند و مطابق قرارداد، تعادل بین اپراتور و اپراتور بعدی را تحقق بخشد. این یک روش جدید و انعطافپذیر برای توسعه مشترک میادین نفتی و گازی است. از منظر پاالیشگاه و بخش پاالیشی در چین باید اشاره داشت که چین دومین پاالیشگر بزرگ جهان پس از ایاالت متحده است و شش بندر از ده بندر بزرگ کانتینر در سطح جهان متعلق به این کشور است. به همین دلیل، موقعیت چین درباره این موضوع بسیار حساس و مهم است. بازار ذخیرهسازی داخلی چین نسبت به ظرفیت پاالیش آن و سایر مراکز آسیایی اندک است. فروش چین با ۲0 میلیون تن، معادل 40 درصد از حجم بانکرینگی است که فقط در بندر سنگاپور )حدود 50 میلیون تن( در سال ۲018 فروخته شده است. از این ۲0 میلیون تن، مخازن داخلی 6 تا 7 میلیون تن را به خود اختصاص داده و بانکرینگ پیوندی14 حاوی 13 میلیون تن باقیمانده است. پاالیشگاههای دولتی چین با اعالم برنامه ریزی برای تولید نزدیک به ۲0 میلیون تن نفتکوره با گوگرد بسیار کم15 در سال ۲0۲0، در سال ۲01۹ اقدام به تولید آن کردند. انتظارات دولت مبنی بر تخفیف مالیاتی در صادرات نفتکوره با گوگرد بسیار کم باعث افزایش اشتیاق پاالیشگاهها به آن شده است، درحالی که منطقه تجارت آزاد16 در بندر ژوشان که دولت محدودیتهای واردات سوختهای دریایی و مخلوطهای دریایی را کاهش داده است، نیز از این بازار نوپا پشتیبانی می کند. در بخش تأمین سوخت، پاالیشگاهها با عدم اطمینان زیادی روبهرو شده اند و در تالشند ارزیابی مجددی از تقاضا داشته باشند، اما اساساً گزینههای آنها شامل موارد زیر است: • تغییر منابع خام اولیه برای اولویتبندی منابع اولیه با گوگرد کم • تغییر ساختار فرآیندی پاالیشگاه برای به حداکثر رساندن تولید گازوئیل در برابر نفتکوره و نفتا • سرمایه گذاری در cokers و Hydrocrackers برای خرد کردن مولکولهای نفت سنگینتر به اجزای سبکتر. • استفاده از مخلوط نفتکوره با گوگرد باال با سوختهای جایگزین کم گوگرد، برای تولید محصولی که سازگار باشد. در سال ۲018 تقاضای داخلی برای فر آ وردههای پاالیشی رشد خود را حفظ کرد، در حالی که بازار با مازاد عرضه روبه رو بود و همین امر باعث شد رقابت بین پاالیشگرها تشدید شود . طبق آمار منتشرشده توسط کم ی س ی ون توسعه و اصالحات مل ی، میزان مصرف فرآوردههای نفتی پاالیشی ) از جمله بنزین، دیزل و نفت سفید( در سال ۲018 در چین 3۲5 میلیون تن بوده است که نسبت به سال ۲017 حدود 6 درصد افزایش داشته است . مصرف بنزین نیز به میزان 7.8 درصد، نفت سفید 8.4 درصد و دیزل
14 تأمین سوخت فروختهشده بدون مالیات برای کشتیهایی که از طریق آبهای بینالمللی بین کشورها سفر میکنند
15 VLSFO 16 FTZ: Free Trade Zone
iies.mop.ir 20 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
4.1 درصد افزایش یافته اند. ساینوپک و پتروچاینا بهعنوان بزرگترین پاالیشگرهای چین مطرح هستند. ظرفیت پاالیش نامی چین در سال ۲01۹ با اضافه شدن 400 تا 500 هزار بشکه در روز واحدهای جدید تقطیر جدید که برای سال ۲0۲0 برنامه ریزی شدهاند، معادل 16.7 میلیون بشکه در روز برآورد شده است . سیستم پاالیش چ ین به طور سنتی به سمت تولید سوخت های صنعتی و با استفاده از نفت خام متوسط و سنگین به عنوان مواد اولیه حرکت کرده است . به طورکلی، نرخ بهره برداری دیزل در اوج خود در سال ۲006 که 40 درصد بود، به حدود 33 درصد کاهش یافته است، در حالی که بازده نفت کوره که در اواخر دهه 1۹۹0 با نزدیک به 10 درصد به اوج خود رسیده بود، در سال ۲018 به زیر 4 درصد کاهش یافته است . از آنجا که ساختار اقتصادی داخلی چین از اتکا به تولید صنعتی به تقاضای روز افزون کاالهای مصرفی فاصله گرفته، تقاضا برای فرآوردههای نفتی از متوسط و پایین به سمت سبک منتقل شده است . با توجه به این، دولت و پاالیشگاههای دولتی مدت هاست که بهدنبال هدف کاهش تولید دیزل به نفع بنزین هستند. افزایش مالکیت اتومبیل، از تقاضای بنزین حمایت می کند و تغییر تدریجی از فعالیتهای صنعتی به عنوان پایه اصلی اقتصاد چین، تقاضا برای دیزل را تضعیف می کند . به طور مشابه، تقاضای نفت کوره در صنعت و نیروگاهها کاهش یافته است، در حالی که بازده سوخت جت برای ارائه خدمات در حال رشد حمل و نقل هوایی کشور افزایش یافته است. راه انداز ی دو پاال ی شگاه خصوص ی در شمال شرق ی و شرق چ ی ن در سال ۲01۹ تأث ی ر قابل توجه ی در بازارها ی تقط ی ر داخل ی و صادرات خواهد داشت. پتروش ی م ی هنگلی مجتمع ی کپارچه ۲0 م ی ل ی ون تن ی در سال را در دال ی ان در استان ل ی ائون ی نگ در شمال شرق ی چ ی ن بهره برداری ک ر ده است . مجتمع ژج ی انگ نیز ی ک پروژه پاال ی ش ی ۲0 م ی ل ی ون تن ی در سال را در ژوشان در استان ژج ی انگ در شرق چ ی ن بهرهبرداری کرده است . این دو مجتمع، تول ی دکننده آرومات ی ک ها و سا ی ر محصوالت ش ی م ی ا یی هستند و حدود ۲7 درصد از محصوالتشان نیز بنز ی ن و گازوییل است . براساس گزارش ارز ی اب ی اثرات مح ی طی آژانس بینالمللی انرژی، ا ی ن دو پاال ی شگاه متعلق به بخش خصوص ی در مجموع 8.4 م ی ل ی ون تن بنز ی ن و 3.3 م ی ل ی ون تن گازوییل تول ی د م ی کنند . ا ی ن دو پاال ی شگاه جد ی د بخش ی از منابع خود را به استان ها ی همجوار م یفروشند و مانده آن را به کشورها ی مجاور صادر م ی کنند .دولت چین در سال ۲015 دسترسی مستقیم به نفت خام وارداتی را برای پاالیشگاههای مستقل این کشور که اغلب از آنها بهعنوان " تی پات " یاد میشود، صادر کرد. در سال ۲016، پاالیشگاههای مستقل باعث رشد 14 درصدی واردات نفت خام چین شدند و به افزایش صادرات فرآورده های نفتی چین کمک کردند . آنها همچنین نقش مهمی در تعیین صادرکنندگان برتر نفت در رقابت برای گرفتن سهم بیشتر از واردات نفت خام چین دارند. اشتهای آنها به نفت روسی به روسیه کمک کرد تا عربستان سعودی را به عنوان برترین تأمین کننده نفت خام چین به طور ساالنه جابجا کند. سعودیها از سال ۲001 جز سال ۲007 همه ساله از آن برخوردار بودند تا اینکه روسیه توانست جای عربستان را در صدر صادرکنندگان نفت به چین بگیرد. البته در سال ۲01۹ و در پی عقد قرارداد آرامکو با تی پاتهای چینی، دوباره عربستان توانست رتبه اول را به خود اختصاص دهد .در مبحث بخش پتروشیمی چین نیز باید اشاره داشت که در حال حاضر تقاضا ی محصوالت ش ی م ی ا یی در چین، حدود ۲00 م ی ل ی ون تن است و برا ی سال ها ی آت ی ن ی ز متوسط نرخ رشد 5 تا 7 درصد ی برا ی ا ی ن صنعت متصور است. سیاستگذاری فعالیت در بخش پتروشیمی در چین هوشمندانه است. زمان ی که ق ی مت نفت افزا ی ش م ی ی ابد سرما ی ه گذار ی در واحدها یی نظ ی ر Coal to Chemical ،MTO/MTP ، PDH شدت می گیرد و زمان ی ک ه با کاهش ق ی مت جهان ی نفت خام مواجه م ی شو ی م، این صنعت به سمت سرما ی ه گذار ی در منابع متعارف حرکت می کند. از سال ۲015 و با کاهش ق ی مت نفت خام مجدداً سرما ی ه گذار ی در منابع متعارف افزا ی ش ی افت .
iies.mop.ir 21 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
تا پ ی ش از سال ۲000 تقر ی با تمام ا ی ن صنعت دولت ی بوده است و به تدریج و با افزا ی ش تقاضا برا ی محصوالت پتروش ی م ی و رشد تقاضا به خصوص از سال ۲00۹ به بعد، بخش عمده سرما ی ه گذار ی ها ی صورتگرفته از سمت بخش خصوص ی بوده است. در م ی ان مواد کل ی د ی صنعت پتروش ی م ی ، الف ی ن های سبک )ات ی لن، پروپ ی لن( از اهم ی ت بس ی ار ز ی اد ی در توسعه زنج ی ره ارزش صنعت پتروش ی م ی برخوردا رند. در ا ی ن م ی ان کشور چ ی ن، از جمله باز ی گران اصل ی ا ی ن حوزه به حساب م ی آ ی د. با وجود طرحهای توسعهای فراوان در بخش اتیلن در چین که بعد از سال ۲0۲0 پیگیری خواهد شد، نکته قابل توجه، افزا ی ش تقاضا ی مصرف ات ی لن در کشور چ ی ن است. در سال ۲016 ا ی ن کشور ۲3 م ی ل ی ون تن تقاضا ی مصرف پل ی ات ی لن داشته که از ا ی ن م ی ان حدود 65 درصد آن از طر ی ق داخل تام ی ن شده است در سال ۲016 ا ی ن کشور حدود 5 م ی ل ی ون تن واردات پلیپروپیلن داشته که پ ی ش ب ی ن ی م یشود در سالهای پیش رو، م ی زان واردات به حدود 1 م ی ل ی ون تن برسد ؛ ا ی ن ی عن ی چ ی ن حدود ۹7 درصد از تقاضا ی مصرف پل ی پروپ ی لن خود را از طر ی ق تول ی د داخل ی تام ی ن خواهد کرد. پیش بینی میشود چین در سال ۲0۲5 از واردات پل ی و ی ن ی ل کلرا ی د )PVC( و ترفتال ی ک اس ی د )PTA( نیز ب ی ن ی از شود.
9-روابط ایران و چین هنوز ایران نتوانسته مانند پاکستان و قزاقستان از سرمایهگذاریهای مرتبط با ابتکار کمربند و جاده از سوی چینیها بهرهمند شود، اما همکاریهای دامنهدار دو کشور، این امید را به حضور ویژه ایران در این ابتکار زنده نگه میدارد. بازار ایران این قدر جذاب هست که چین یها در بلندمدت دوباره با اشتیاق وارد آن شوند و با حل مشکالت موجود، در عرصههای مختلف، سرمایهگذاری کنند. ایجاد مناطق آزاد و شهرکهای صنعتی جدید با سرمایه و فناوری چینی از جمله در بندر جاسک و تأمین مالی پروژههای توجیهپذیر از سوی اگزیمبانک چین سخن به میان آمده است. از همه مهمتر، این است که ایران دارنده دومین ذخایر گاز دنیا و چهارمین ذخایر نفت دنیاست و موقعیت ژئوپلتیکی بسیار ویژهای نیز دارد و چین با عطش سیریناپذیرش نسبت به نفت و گاز نمیتواند چشم بر ایران ببندد. سابقه نشان داده که چین تا جایی با ایران همکاری میکند که خللی در روابط تجاری گستردهاش با امریکا ایجاد نشود. در مقطعی که امریکا، چین را به دلیل وقایع میدان تیانآنمن تحریم کرد، بهترین دوره روابط میان ایران و چین شکل گرفت. بعضی فکر میکنند جنگ تعرفهها هم میتواند در سطحی دیگر، روند نسبتاً مشابهی با آن دوره در روابط میان ایران و چین ایجاد کند. به نظر م ی رسد نگاه چین به روابط با ایران با تحلی ل استراتژیک و کالن ی همراه است. هرچند در روابط تجاری شرکتهای بزرگ با ایران، عنصر فعالی تهای بین المللی این شرکتها بسیار مهم است و آنها حاضر نی ستند در وضع یت فعلی که م ی توانند نفت و گاز خود را از مبادی دی گر ی تأمین کنند، در بخش انرژی ایران وارد شوند، اما هم تا حدود ی به خری د نفت از ای ران ادامه م یدهند، هم در مانور دریایی مشترک با ای ران و روسیه شرکت م یکنند و هم اینکه ممکن است بتوان از سرمایه شرکتهای فراوان دی گر چینی که روابط تجاری با امریکا یا متحدانش ندارند، در پ یشبرد پروژههای نفت و گاز ی ایران بهره برد.
با این اوصاف، آنچه گزارش اصلی به آن پرداخته شده، راهبردهای کوتاهمدت برای تعامل انرژی میان ایران و چین است که در ادامه به آنها اشاره میگردد:
iies.mop.ir 22 موسسه مطالعات بينالمللي انرژي
)وابسته به وزارت نفت(
• عقد قراردادهای بلندمدت برای توسعه میادین نفتی در خاورمیانه و آسیای مرکزی • توسعه همکاری با تی پاتهای چینی بهصورت مستقیم • همکاری با شرکتهای خدماتی بخش نفت و گاز چینی که در زمینه فناوریهای جدید به دستاوردهای خوبی رسیدهاند، از تحریمهای غرب نگران نیستند و م یتوان دامنه همکاری با آنها را گستردهتر کرد . • استفاده از قراردادهای مشارکت در تولید به شرکتهای بزرگ چینی • سرمایهگذاری مشترک روی پتروپاالیشگاهها در ایران و چین • بهکارگیری همکاری ایران در توسعه گوادر • حضور جدیتر شرکتهای چینی در توسعه مکران بهویژه در بخش پتروشیمی و پاالیشگاهی بهازای فروش نفت • همکاری با چین برای حضور موثر در بازار بینالمللی بنزین • همکاری جدیتر با شرکتهای چینی در توسعه مکران بهویژه در بخش پتروشیمی و پاالیشگاهی • بسته جامع همکاری با ایران درجهت جلوگیری از فعالیتهای بنیادگرایان و رفع تهدید آنها علیه فعالیتهای اقتصادی • توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در ایران به ازای خرید نفت و گاز ایران • ایجاد شرکتهای سرمایهگذاری مشترک با شرکتهای کوچک و متوسط روسی، چینی، مالزیایی و ... • توسعه مسیرهای حملو نقل و خطوط لوله از از کریدور شرقی – غربی سین کیانگ، ایالت خیبرپختونخوا پاکستان و استانهای جنوبی افغانستان به خراسان • تأمین تجهیزات موردنیاز صنعت نفت و گاز ایران بهازای خرید نفت و گاز ایران • همکاری با شرکتهای چینی در میادین مشترک با عراق و قطر • عبور مسیرهای ابتکار کمربند و جاده از ایران • تداوم همکاری ایران با هند در توسعه چابهار • تالش برای توافق بیندولتی برای تداوم خرید نفت ایران جای توافق میان شرکت ها • پیوند میان ابتکار کمربند و جاده و کریدور بینالمللی حمل و نقل شمال - جنوب • بهکارگیری دیپلماسی عمومی و توسعه همکاریهای علمی میان دو کشور • پیگیری سند چشمانداز بیست ساله جامع روابط ایران و چین • تدوین برنامههای 5ساله روابط ایران و چین • حضور شرکتهای زیرمجموعه شرکتهای بزرگ دولتی چین در بخش قراردادهای منعقدشده ایران • خرید سهام شرکتهای چینی و ایرانی و گرهزدن منافع شرکتها به افزایش تولید نفت و گاز در ایران • ساخت مجتمعهای ال انجی در سواحل مکران
iies.mop.ir 23