1 WILLEM VAN OTTERLOO The original recordings 1951-1966 The Hague Philharmonic Royal Concertgebouw Orchestra Wiener Symphoniker Berliner Philharmoniker CD 1 - total time 64:57

BEDrˇ ICH SMETANA (1824-1884) The Bartered Bride (1866) 18:43 [1] Overture (previously unreleased) 6:32 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 5 January 1966 [2] Polka, Furiant, Dance of the Comedians (Act 3) 12:11 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 3 January 1966 The Hague Philharmonic (STEREO)

CÉSAR FRANCK (1822-1890) [3] Les Eolides (1876) 8:39 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 7-12 January 1964 Royal Concertgebouw Orchestra (STEREO)

CÉSAR FRANCK Symphony in d (1888) 37:16 [4] Lento - Allegro non troppo - Allegro 17:23 [5] Allegretto 10:22 [6] Allegro non troppo 9:31 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 7-12 January 1964 Royal Concertgebouw Orchestra (STEREO)

4 5 CD 2 - total time 76:30

LUDWIG VAN BEETHOVEN (1770-1827) FRANZ SCHUBERT (1797-1828) Symphony no. 5 in c op. 67 (1807) 31:48 Symphony no. 5 in B flat D 485(1816) 27:17 [1] Allegro con brio 7:28 [6] Allegro 6:41 [2] Andante con moto 10:27 [7] Andante con moto 10:28 [3] Allegro 5:12 [8] Minuetto - Allegro molto 4:52 [4] Allegro 8:41 [9] Allegro Vivace 5:16 Recording: Vienna, Musikverein, 23-26 February 1958 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 18-19 May 1960 Wiener Symphoniker (STEREO) The Hague Philharmonic (STEREO)

LUDWIG VAN BEETHOVEN JOHANNES BRAHMS (1833-1897) - [5] Overture Fidelio (1814) 6:13 [10] Akademische Festouvertüre op. 80 (1880) 10:31 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 24 April 1957 (Academic Festival Overture) The Hague Philharmonic Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 23 December 1953 The Hague Philharmonic

6 7 CD 3 - total time 64:30 CD 4 - total time 74:01

ANTON BRUCKNER (1824-1896) RICHARD WAGNER (1813-1883) Symphony no. 7 in E (1883) 64:30 [1] Siegfried Idyll (1869) 16:41 [1] Allegro moderato 18:24 Recording: Berlin, Jesus Christus Kirche, 18-25 June 1951 [2] Adagio 24:54 Berliner Philharmoniker [3] Scherzo - Trio 9:43 [4] Finale 11:05 CAMILLE SAINT-SAËNS (1835-1921) Recording: Vienna, Musikverein, 23-26 March 1954 Symphony no. 3 in c op. 78 (Organ Symphony) (1886) 31:14 Wiener Symphoniker [2] Adagio - Allegro moderato 8:35 [3] Poco Adagio 8:41 [4] Allegro moderato - Presto 6:52 [5] Maestoso - Allegro 7:06 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 2-3 April 1954 Feike Asma (organ), The Hague Philharmonic

SERGEY RACHMANINOV (1873-1943) Concerto for piano and orchestra no. 1 in f sharp op. 1 (1891 rev. 1917) 25:38 [6] Vivace 12:23 [7] Andante 5:43 [8] Allegro vivace 7:32 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 21 December 1954 Cor de Groot (piano), The Hague Philharmonic

8 9 CD 5 - total time 76:16 CD 6 - total time 76:52

SERGEY RACHMANINOV (1873-1943) LUDWIG VAN BEETHOVEN (1770-1827) Concerto for piano and orchestra no. 2 in c op. 18 (1901) 33:46 Symphony no. 6 in F op. 68 “Pastoral” (1808) 42:30 [1] Moderato 10:30 [1] Allegro ma non troppo 11:37 [2] Adagio sostenuto 11:32 (awakening of happy feelings on arriving in the country) [3] Allegro scherzando 11:44 [2] Andante molto mosso (by the brook) 12:48 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 12-13 December 1952 [3] Allegro (peasants’ merrymaking) 5:27 Cor de Groot (piano), The Hague Philharmonic [4] Allegro (storm) 3:27 [5] Allegretto 9:20 CÉSAR FRANCK (1822-1890) (shepherds song: happy and thankful feelings after the storm) Psyché (1887-88) (Symphonic Poem) 42:12 Recording: Vienna, Musikverein, 22-24 February 1953 [4] Le sommeil de Psyché (The sleep of Psyche) 7:04 Wiener Symphoniker [5] Psyché enlevée par les Zephirs 2:19 (Psyche carried away by the Zephirs) LUDWIG VAN BEETHOVEN [6] Les jardins d’Eros (The gardens of Eros) 3:18 Concerto for piano and orchestra no. 3 in c op. 37 (1803) 33:41 [7] Psyché et Eros (Love scene) 13:55 [6] Allegro con brio 16:02 [8] Le châtiment - Les souffrances et plaintes de Psyché 15:36 [7] Largo 8:44 (Psyches sufferings and the pardon of Psyche) [8] Rondo (Allegro) 8:55 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 21 October 1954 Recording: Vienna, Musikverein, 22-25 February 1953 Netherlands Chamber Choir, The Hague Philharmonic Cor de Groot (piano), Wiener Symphoniker

10 11 CD 7 - total time 74:15

LUDWIG VAN BEETHOVEN (1770-1827) HECTOR BERLIOZ (1803-1869) [1] Turkish March op. 113 (1811) 1:45 [5] Rákoczy March (1846) 4:15 (from “Die Ruinen von Athen”) (Hungarian March from the opera “La Damnation de Faust”) Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 20 May 1960 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 20 May 1960 The Hague Philharmonic (STEREO) The Hague Philharmonic (STEREO)

LUDWIG VAN BEETHOVEN CARL MARIA VON WEBER (1768-1826) [2] Violin Romance no. 1 in G op. 40 (1802) 8:02 Symphony no. 2 in C (1806) 17:02 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 4 January 1952 [6] Allegro 7:09 Theo Olof (violin), The Hague Philharmonic [7] Adagio ma non troppo 5:03 [8] Minuetto (Allegro) 1:58 LUDWIG VAN BEETHOVEN [9] Finale (Scherzo - Presto) 2:52 [3] Violin Romance no. 2 in F op. 50 (1802) 9:11 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 8-9 March 1956 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 24 November 1951 The Hague Philharmonic Herman Krebbers (violin), The Hague Philharmonic GIACOMO MEYERBEER (1791-1864) FRANZ SCHUBERT (1797-1828) [10] Coronation March (from the opera “Le Prophète”) (1849) 3:56 [4] Overture Rosamunde D 644 (1823) 9:54 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 20 May 1960 (from the melodrama “Die Zauberharfe”) The Hague Philharmonic (STEREO) Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 24 November 1951 The Hague Philharmonic

12 13 CARL MARIA VON WEBER [11] Overture Der Freischütz (1821) 8:44 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 11 October 1951 The Hague Philharmonic

EDVARD GRIEG (1843-1907) Two Elegiac Melodies op. 34 for string orchestra (1880) 8:44 [12] Heart wounds (Herzenswunden) 3:39 [13] Last spring (Der letzte Frühling) 5:05 Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 4 June 1951 The Hague Philharmonic

SERGEY PROKOFIEV (1891-1953) [14] March op. 33 bis (1919) 1:36 (from the opera “The love of the three Oranges“) Recording: Amsterdam, Concertgebouw, 20 May 1960 The Hague Philharmonic (STEREO) Willem van Otterloo monic (Residentie Orkest), at that time a Berlioz, Brahms, Franck, Bruckner, Reger, itself had the highest priority. His con- Willem van Otterloo was born in 1907. lacklustre ensemble. He is credited with Ravel, Bartók and Stravinsky. But he also summate knowledge of each and every He studied medicine briefly in Utrecht boosting the quality of the orchestra in conducted works such as Alban Berg’s score was legendary, and he conducted and played saxophone in the student a remarkably short period of time. Let us Lulu Symphony, excerpts from Wozzeck, nearly all the larger works from memory. dance orchestra Tower Town Band. not forget what it meant in those days the Drei Orchesterstücke and the Kam- But above all he was a true orchestral He subsequently studied cello and com- to be a chief conductor: eight months a merkonzert; the Fünf Orchesterstücke, trainer. He worked tirelessly on intonation position at the Amsterdam Conservatory. year with the orchestra, active participa- Variationen für Orchester, Begleitungs- (he could sing entire chords flawlessly), One of his first large-scale compositions, tion in the orchestra’s organization and musik z.e. Lichtspielszene by Schoenberg; rhythmic precision and consistency in the Third Orchestral Suite (1932), won structure, and the responsibility for a Anton Webern’s Fünf and Sechs Orches- sound and timbre. He preferred taut, first prize in a competition held by the huge number of concerts – nearly a hun- terstücke and Variationen für Orchester; brisk tempos; he demanded orchestral Royal Concertgebouw Orchestra. When dred per year. By January 1961 he had the Fifth and Sixth Symphony by Karl discipline and total control; he had the conductor Willem Mengelberg withdrew already conducted his 1000th concert Amadeus Hartmann; works by Varèse (Ar- uncanny ability to maintain a coherent due to illness, the young composer was with The Hague Philharmonic (RO). cana), Ives (Three Places in New England) musical line and never lost sight of invited to conduct the work himself. and more than three hundred works by the structure and form. In these respects Before long, the RO had become an out- contemporary Dutch composers. Van Otterloo was perfectly suited to the In 1932 Van Otterloo joined the cello standing ensemble that, in those years, recording studio. section of the Utrechts Stedelijk Orkest even vied with the Royal Concertgebouw In 1962 he returned to lead the Radio (Utrecht Municipal Orchestra); in 1933 Orchestra. The Hague Philharmonic also Philharmonic Orchestra, in a co-director- he became the orchestra’s assistant attracted the world’s top guest conduc- ship with Jean Fournet. In 1972 he left conductor and in 1937 was promoted to tors: Pierre Monteux, Charles Munch, The Hague Philharmonic, taking up posts principal conductor. From 1946-1948 he Eugen Jochum, Carlo Maria Giulini, Hans with orchestras in Düsseldorf, Tokyo also conducted at De Nederlandse Op- Rosbaud, Karl Böhm, Rafaël Kubelik, John and Melbourne. His last position was as era, and from 1947-1949 was conductor Barbirolli, Antal Dorati, Günter Wand, chief conductor of the Sydney Symphony of the Radio Philharmonic Orchestra. Jean Martinon and Leopold Stokowski. Orchestra.

In 1949 he took up the post of chief Van Otterloo’s composers of choice in Willem van Otterloo was by no means a conductor of the The Hague Philhar- those days were Haydn, Schubert, glamour-seeker or showman. The music

16 17 The recordings: 1946-1978 two recordings with the Netherlands the Melbourne Symphony Orchestra for Van Otterloo’s recording career began Radio Philharmonic Orchestra, two with ABC and twentysix with the Sydney Sym- in 1946, while he was still conductor of the Berliner Philharmoniker, seventeen phony Orchestra, issued by WRC, ABC, the Utrechts Stedelijk Orkest. He made with the Wiener Symphoniker and two AMC, RCA and Chandos. In addition to twenty recordings for Decca with The with the Royal Concertgebouw Orches- a number of contemporary Australian Hague Philharmonic, all on fragile 78- tra for Philips Phonographische Industrie. composers, highlights from this period rpm black shellac discs, mainly accompa- Philips also brought Van Otterloo to include Mozart (Gran Partita), Frank Mar- nying Dutch opera singers and a single Paris in 1953 to record six compositions tin (Petite Symphonie Concertante), violin soloist, Zoltan Szekely (Glazunov’s by Hector Berlioz with the Orchestre des various works by Debussy and Ravel, Violin Concerto). One exception – much Concerts Lamoureux – works that by all and an album with seven works by to the displeasure of The Hague Philhar- rights should have been included in this Beethoven. In July 1978 he recorded monic’s then-conductor – was Brahms’s collection, were it not for the fact that Stravinsky’s Le sacre du printemps with Tragic Overture, recorded in 1947. In they are substandard recordings, made the Sydney Symphony Orchestra. Two 1950 Philips introduced the long-playing in a bone-dry hall devoid of all acoustics. days after the final recording session Van record, the ‘LP’, and from the outset Van Otterloo was killed in an automobile ac- Otterloo was the label’s ‘house conduc- After the contract with Philips ended in cident in Melbourne. He was 70 years old. tor’ and The Hague Philharmonic the 1961, WvO/RO made six recordings for house orchestra. DGG, including two particularly fine per- formances of Haydn’s Symphony No. 45 Of Philips’ first eight LPs releases, half and Symphony No. 55 (WvO/RO Box 1, are with WvO/RO. This collaboration Challenge Classics CC 72142). would continue until 1961: he recorded a total of 121 compositions with The Following a lull in his recording career – Hague Philharmonic, all but one in the just ten recordings for the budget label spacious acoustics of the Concert- Muzikale Meesterwerken (Concert Hall) gebouw in Amsterdam. In addition to his – Van Otterloo resumed his recording own orchestra (RO), Van Otterloo made activities in Australia: six recordings with

18 19 CD 1: Smetana and Franck disques’, which contained Ma Vlast, with The only compositions by Smetana that the Royal Concertgebouw Orchestra Van Otterloo conducted with any regu- conducted by Antal Dorati (recorded in larity were the symphonic poem The 1956) and the overture and dances from Moldau and the overture to the opera The Bartered Bride. However, only the The Bartered Bride. Both works enjoyed dances were Van Otterloo’s: the overture unremitting popularity throughout was recorded by the Lamoureux Orches- the 1950s. tre, led by Ohan Dourian, a conductor represented in the Philips catalogue by Philips’ contract with Van Otterloo and just two overture albums. The Hague Philharmonic was long over when, in 1966, a one-off and somewhat And so we arrive at the curious fact that unexpected session was devoted to an the overture, Van Otterloo’s very last LP with five marches by Schubert, Gou- recording for Philips (5 January 1966, the nod, Wagner, Mendelssohn and Glinka dances having been recorded a few days on side 1, and Smetana’s Overture, Polka, earlier), finally enjoys its premiere here, Furiant, and Dance of the Comedians almost 45 years later. from The Bartered Bride on side 2. Van Otterloo made his sole Philips LP Not that the LP was issued in this form, with the Royal Concertgebouw Orches- however: the marches were filled out tra two years earlier, in January 1964. with another four, recorded back in 1960 He had conducted the orchestra dozens and 1961, and brought out in 1968 under of times during the 1940s and ‘50s; these the title ‘Famous Marches’. The Smetana recordings were made during a success- pieces vanished entirely, only to resurface ful guest appearance with the KCO, with in part on a French double LP (mainly in works by Haydn, Bartok and Franck. The Sydney Symphony Orchestra, his last recording pseudo-stereo) called ‘Smetana en deux symphonic poem Les Eolides, dedicated

20 21 to Franz Liszt, was composed twelve CD 2: Beethoven, Schubert years before Franck’s only symphony. and Brahms Aeolus is the Greek god of the winds Van Otterloo’s Beethoven discography and under Van Otterloo, those winds is extensive: 37 works, counting those blow with a certain ferocity: with a play- made with Vienna and Sydney in addition ing time of approximately 8½ minutes, to The Hague Philharmonic. Beethoven it is considerably swifter than Pierre also featured prominently in the concert Monteux’ 12-minute rendering with the hall, with no fewer than 430 R.O. per- same orchestra in the same hall, back formances by Van Otterloo between in 1939. (This recording can be heard on 1950 and 1960. One wonders whether the CD box ‘The Anthology of the Royal this was a matter of tradition and public Concert-gebouw Orchestra, Vol. 1’.) demand, or of Van Otterloo’s personal musical preference. Franck’s Symphony in d minor was one of Van Otterloo’s favourite works. The Beethoven recordings included in He had already recorded it with The the WvO/RO Box 1 (the complete Die Hague Philharmonic for Philips in 1952; Geschöpfe des Prometheus, Symphonies this was re-released on CD as part of 4, 8 & 9, and the overture Die Weihe des Universal’s ‘Dutch Masters’ series in Hauses) are among the best of Van 1999. There is little difference in the Otterloo’s Beethoven interpretations, timing of these two recordings, and Van and those in this collection – the Sym- Otterloo maintains the transparency of phony No. 5 (CD 2) and Symphony No. the orchestral sound as well as the logic 6 (CD 6) likewise attest to his ‘modern’ and relationships between the various vision: he saw the music as an abstract tempo choices. musical statement, with clarity of form and structure, not the heroic manifest of a misunderstood genius. The Symphony

22 No. 5 was Van Otterloo’s first stereo they never got any further than the first Michèle Auclair and the Wiener Sym- CD 3: Bruckner LP. Also recorded during these Vienna movement, and in the end the entire phoniker for the French label Fontana. The two Bruckner symphonies Van sessions in February 1958 were Mussorg- project was scrapped. The next two days Otterloo recorded for Philips were made sky’s Night on Bald Mountain and Boro- were spent on excerpts from Schubert’s The Philips archive also houses a tape in 1953 and 1954. The Symphony No. 4 din’s Polovetsian Dances from ‘Prince Rosamunde and the Fifth Symphony, and, with the orchestral part (Wiener Sym- and the Overture in G minor, both with Igor’, both works, as was then customary, taking advantage of extra recording time, phoniker and Van Otterloo) to the Violin The Hague Philharmonic, are included in in their arrangement by Rimsky-Korsakov. a number of marches (CD 7). Concerto minus the soloist, as well as a the WvO/RO Box 1. The Overture filled version with another violinist, Ernö Val- the fourth side of a double LP, together Although Philips had already begun The Schubert symphony sounds some- asek, which had been rejected. Was it with Bruckner’s Symphony No. 7, making stereo recordings in 1957, the what neutral, much like Van Otterloo’s perhaps an early (and failed) attempt to with Van Otterloo conducting the ‘Fidelio’ Overture from that year is still Mozart recordings, but it was the last add the solo part at a later date? Wiener Symphoniker. It is a great pity in mono, and Van Otterloo would only major symphonic work he would record that this Bruckner interpretation was not make his first Dutch stereo recordings in for Philips. The Academic Festival Overture was recorded four years later, by which time mid-1959: Beethoven’s Symphony No. 8 recorded in 1953. Note the calm, natu- recording techniques had improved by and Schubert’s ‘Unfinished’ Symphony Brahms was one of Van Otterloo’s rally sunny atmosphere that appears to leaps and bounds, and stereo had been (both included in Box 1). favourite composers. Niek Nelissen’s liberate the work from the customary introduced. 2009 biography of Van Otterloo contains bombast and bluster: Van Otterloo plays Of the four Schubert symphonies Van a DVD that includes an exceptionally en- the overture as though it were in fact a During the 1950s Van Otterloo and the Otterloo regularly conducted during the ergizing performance (1963) of Brahms’s movement of a Brahms symphony. RO were more focused on Bruckner than 1950s, the ‘Unfinished’ was the Residen- Symphony No. 3, but after Van Otterloo’s on Mahler; in the years up until 1960 tie’s favourite, with 22 performances. He LP recording of Brahms’s Symphony No. Although this recording is reported as they gave 44 performances of Bruckner never conducted the Symphony No. 5 1 in 1953 with the RO (box 1), subsequent ‘destroyed’ in the original Philips archive, symphonies and 27 of Mahler. While Van with the RO, except for this LP recording. recordings of Brahms symphonies went the tape was discovered there a year later. Otterloo’s was known for his forward- to Van Beinum and the Royal Concert- moving tempi, here in the Seventh he The session on May 16, 1960 was devoted gebouw Orchestra. Van Otterloo did chooses for an extremely slow pace for to Tchaikovsky’s Piano Concerto No. 1 conduct other works by Brahms on LP, the imposing Adagio. Compared to with Eduardo del Pueyo as soloist, but including the Violin Concerto with soloist the generally more relaxed tempi of a

24 25 Bruckner specialist like Günter Wand tional effect. The Symphony No. 7 was (Kölner Rundfunk 1980), Van Otterloo’s the first work by the nearly 60-year-old Adagio is two minutes longer yet. Bruckner to achieve both critical and Incidentally, the RO, Van Otterloo’s own public success. It is also his only sym- orchestra, would record Bruckner’s phony that exists in just one version. Seventh ten years later for the MMS label Even the notorious cymbal crash (and under Carl Schuricht. The LP won the other percussion) in the Adagio – added prestigious ‘Grand Prix du disque de later by Bruckner’s pupil Schalk and, l’Académie Charles Cros’, an award that surprisingly, retained by conductors like still commands respect today. Schuricht and Karajan – is absent in Van Otterloo’s rendering. Note the major But the Schuricht performance is charac- role played by the four Wagner tubas in terized by a continuous molto rubato and this symphony: the Adagio was written extreme tempo changes, fragmenting as a threnody on the death of Bruckner’s the piece – particularly the finale – idol Richard Wagner. considerably. His Adagio sounds like romantic andante, and with a duration of 18½ minutes it is nearly seven minutes faster than Van Otterloo’s.

Van Otterloo’s Bruckner interpretation, on the other hand, exhibits his familiar trademarks: loyalty to his chosen tempo, which is always in proportion to that of the other movements. Respect for the overall architecture is more important than exploiting minor details for sensa-

27 CD 4: Wagner, Saint-Saëns fifteen-minute rendition (Mercury 1956) & Rachmaninov and the longest recorded performance In 1951 Philips invited Van Otterloo to to date: Glenn Gould’s only recording make two recordings with the Berliner as a conductor (CBS 1982), a full 24½ Philharmoniker. One of them, Berlioz’ minutes! Van Otterloo’s version focuses Symphonie Fantastique, was a commercial more on the work’s aubade-like charac- success, with five repressings. ter. This Siegfried Idyll lay untouched for Nonetheless, Van Otterloo was surprised five years, and was issued in 1956, shar- to learn that the orchestra had never ing an LP with Brahms’ Haydn Variations, played the work, and that a portion of with Van Otterloo conducting the RO. the recording sessions had to be spent simply learning the notes. One of Van Otterloo’s most taut, ener- The result, too, is decidedly inferior to getic and convincing recordings from the the recording Van Otterloo would make early Philips years is Saint-Saëns’ Organ with the RO in 1959 (Box 1). In 1960 the Symphony. The downside is that in 1954 Philips catalogue thus offered two re- the Concertgebouw’s Maarschalkerweerd cordings of Symphonie Fantastique with organ was in dire need of refurbishment, the same conductor: a reissue of the and its intonation was below par. (This Berliners in mono and the new stereo drawback is, at the same time, a great recording with The Hague Philharmonic. plus: it is one of the few recordings of the organ in its ‘old’ condition!) Even so, The other work recorded in 1951 with this performance is far more brilliant than the Berliner Philharmoniker, Wagner’s Philips’ stereo version from 1963, again Siegfried Idyll, was played not with solo with the RO but with another conductor. strings but with a modestly expanded string section. Its length of just under At the beginning of the 1950s hardly 17 minutes falls in between Paul Paray’s anyone took Sergei Rachmaninov seri- Berliner Philharmoniker, June 1951, Wagner: Siegfried Idyll

28 ously as a composer. Although his CD 5: Rachmaninov and Franck popular Piano Concerto No. 2 remained Rachmaninov’s Piano Concerto No. 2 an audience favourite, of his other com- was released in 1953 on an LP, together positions, only the Paganini Rhapsody with two works for solo piano by the made the occasional appearance on a same composer. That year the Philips concert programme. Both works have catalogue already offered countless memorable melodies, less so with the recordings by Cor de Groot: solo works Piano Concerto No. 1. Written in 1891, it by Chopin, Albéniz, De Falla and piano was radically revised by the composer concertos by Liszt, Morton Gould and in 1917, shortly after the composition of Beethoven, all three with Van Otterloo. the Third Concerto. Philips had recorded the Second Concerto in 1952 with Cor De Groot and Van Otterloo, who would de Groot (1914-1993), the leading pianist record the five Beethoven concertos of his generation. A year later came the together, shared a common musical ap- First: Philips had intended to present the proach: intellectual but not unemotional, complete works for piano and orchestra faithful to the score and analytical – no by Rachmaninov with De Groot/Van theatrics. Moreover, De Groot was, like Otterloo, but the plan was never realized. Van Otterloo, a composer, and he never This 1954 recording of the Piano Concer- lost sight of the overall form. In both to No. 1 was only reissued once on LP. Rachmaninov’s piano concertos, too, he steers clear of the kind of Romantic swooning and gushy Hollywood clichés that make performances by some con- temporary pianists so unbearable. He had probably listened to Rachmaninov’s own superb recordings, such as the First Concerto with the Philadelphia Orchestra

30 under Eugene Ormandy (1940) and a “love symphony”, portraying Psyché’s the Second with that orchestra under love for Eros. This passionate perform- Leopold Stokowski (1929). Paralysis of his ance confirms the fact that Franck – in right hand brought De Groot’s career to particular works like Psyché, the d minor an unfortunate halt in 1959. Symphony and the Violin Sonata – was one of Van Otterloo’s favourite compos- Despite its basis as a commercial record ers. As always, reason dictates emotion, company, Philips made room during the and Van Otterloo’s tempi in this Franck early 1950s for lesser-known repertoire. recording have their customary verve. It issued, for instance, an LP featuring Compare the total duration of Van Ot- the pianist Theo van der Pas with terloo’s Psyché – approximately 42 min- contemporary Dutch compositions; a utes – with a more recent CD by Tadaaka recording of the Netherlands Chamber Otaka and the BBC National Orchestra Choir, likewise with Dutch composers of Wales (Chandos 1994) at fifty minutes. and a Stravinsky LP (Les Noces and the Mass); an RO/WvO record with works by Morton Gould (included in WvO/RO Box 1); and the complete Psyché by César Franck.

Van Otterloo was very fond of the or- chestral excerpts from Psyché; in 1970 he recorded them again with the Melbourne Symphony Orchestra. The symphonic poem with chorus, set to a text by Franck himself, was composed a year before the Symphony. It is often described as

32 CD 6: Beethoven with conductors such as Bernhard Paum- Beethoven’s Pastorale was Van Otter- gartner, Rudolf Moralt, John Pritchard, loo’s first LP with the Wiener Symphonik- Paul Sacher and Karl Böhm. Van Otter- er. The excellent rapport between loo’s biographer Niek Nelissen writes: orchestra and conductor would lead to ‘He [Van Otterloo] was aware of the his- a total of 21 recordings, including the torical significance of the surroundings five Beethoven piano concertos (Nos. and considered it a remarkable experi- 1-4 with Cor de Groot and No. 5 with ence to conduct the Pastorale in the city Nikita Magaloff), two Mozart piano con- where the music was written a century certos (KV 414 and 415) with De Groot, and a half earlier.’ The performance of a pair of Mozart symphonies and three the Pastorale maintains an undercurrent Beethoven symphonies. The Symphony of tension throughout. No. 6 and the Piano Concerto No. 3, re- corded during the same 1953 sessions, In May 1978, some two months before in mono of course, sound surprisingly his death, Van Otterloo recorded the good, although in the case of the con- symphony again, this time with the certo the listener has the sensation of Sydney Symphony Orchestra. The album sitting next to the piano and some ten (RCA/Chandos) that had been intended metres away from the orchestra. to contain the complete Beethoven symphonies was, due to Van Otterloo’s Philips made many recordings in Vienna, untimely death, restricted to numbers which was far cheaper (in terms of hall 1, 3, 4, 5 and 6. hire and musicians’ fees) than Amster- dam. The Wiener Symphoniker (Vienna’s leading symphony orchestra, due to the Wiener Philharmoniker’s demanding opera duties) was particularly in vogue

34 CD 7: Beethoven, Schubert, The fourth march, from Prokofiev’s opera Berlioz, Von Weber, Meyerbeer, ‘Love of the Three Oranges’, was appa- Grieg and Prokofiev rently not ‘famous’ enough to be inclu- This CD offers a selection of typical ded on the album, making this CD its 1950s concert repertoire, livened up first re-release and first publication of by a few marches. These four marches the stereo version. were recorded in May 1960, making use of extra time during the Schubert The two Romances by Beethoven, per- Fifth Symphony sessions (see CD 2), and formed by the two concertmasters of were issued in 1961 on a mono 45-rpm the RO – Theo Olof (No. 1) and Herman record. Three marches by Beethoven, Krebbers (No. 2) – first appeared on Berlioz and Meyerbeer (in stereo) were 78-rpm, and later on LP, together with added to the 1961 and 1966 recordings the Bach Double Concerto. They were of marches by Schubert, Mendelssohn, one of Philips’ first commercial triumphs, Gounod, Grieg, Wagner and Glinka to with no fewer than twelve repressings. make the ‘Famous marches’ LP men- These two Romances are reunited here tioned earlier (CD 1). This LP, issued for the first time on compact disc. in 1968, was intended primarily for the British market. The French label Fon- While both Romances show Beethoven tana, releasing the album under the at his most lyrical, the first is more inti- title ‘Marches Célèbres’, replaced the mate in character, the second more vir- Triumphal March from Grieg’s ‘Sigurd tuosic. Herman Krebbers (No. 2) would Jorsalfar’ with Verdi’s March from ‘Aida’, record Beethoven’s Violin Concerto with in mono, with an unnamed choir and WvO/RO two months later. certainly not conducted by Van Ot- terloo – all without amending a single Schubert’s Rosamunde Overture was word of the credits. recorded in November 1951, during the

36 same session as Beethoven’s Romance The Elegiac Melodies were first released No. 2, and was released on a 78-rpm in March 1952, both on 78-rpm and on record and on a LP together with We- 78-rpm EP (‘Extended Play’, a kind of ber’s Der Freischütz Overture. Both hybrid long-play/78-rpm record; its works – like Weber’s Oberon Overture use by Philips was short-lived). After a – belonged to the standard concert rep- number of re-releases, they surfaced ertoire in those days, and thus were also again in 1958 under the title ‘Twilight typical of Van Otterloo’s portfolio. Concert’ with works by other composers.

Van Otterloo didn’t much care for Carl In 1961 Van Otterloo and The Hague Maria von Weber’s Symphony No. 2. Philharmonic recorded the pieces again – A youth work, it was composed for Duke this time in stereo – but that performance Friedrich-Eugen von Württemberg- is inferior to the one from 1951. This inter- Oels’s orchestra, made up mostly of pretation still shows traces of the pre-war amateurs (which may account for the key orchestral playing style (portamento), of C major). The symphony’s most inter- while this collection aims to be a musi- esting aspect is its sinfonia concertante cal time capsule, often with surprisingly character, with solo roles for the oboe, ‘modern’-sounding performances. bassoon and horn. It was paired on an LP with the Symphony in D by Cherubini, Otto Ketting performed by the Wiener Symphoniker Translation: Jonathan Reeder led by Carlo Zecchi.

The earliest recordings in this collection are Edvard Grieg’s Two Elegiac Melodies, which also exist in vocal and piano versions. A lot of Van Otterloo US recordings were released on EPIC and later on Mercury

38 39 Willem van Otterloo plan te brengen, waarbij men moet Maar hij dirigeerde ook werken als de grote stukken uit het hoofd. Vóór alles Willem van Otterloo werd in 1907 gebo- bedenken dat het chef-dirigentschap Lulu Symfonie, de Wozzeck fragmenten, was hij een echte orkesttrainer. ren. Hij studeerde korte tijd medicijnen toen iets heel anders betekende dan de Drei Orchesterstücke en het Kammer- Hij werkte veel aan stemming - hij zong in Utrecht en speelde saxofoon in het, nu: acht maanden aanwezigheid bij konzert van Alban Berg, de Fünf Orches- complete akkoorden feilloos voor -, aan uit studenten bestaande, dansorkest het orkest, zich intens bezighouden terstücke, de Variationen für Orchester, ritmische precisie en onderlinge klank- Tower Town Band. Daarna volgde hij een met organisatie en structuur van het de Begleitungsmusik z.e. Lichtspiel- verhoudingen. Hij hield van strakke muziekstudie aan het Conservatorium ensemble en vooral het leiden van een szene van Schönberg, de Fünf en Sechs voortvarende tempi; orkestdiscipline en van Amsterdam: cello en compositie. groot aantal concerten, bijna honderd Orchesterstücke en de Variationen für totale controle stonden hoog genoteerd; Eén van zijn eerste grote composities, de per jaar. Zo dirigeerde hij in januari Orchester van Anton Webern, de Vijfde hij excelleerde in het bewaren van een Derde Orkestsuite (1932), won de eerste 1961 al zijn duizendste concert bij het en Zesde Symfonie van Karl Amadeus coherente grote lijn en behield steeds prijs bij een prijsvraag van het Concert- Residentie Orkest. Hartmann, werk van Varèse (Arcana), Ives overzicht over structuur en vorm: hij was gebouworkest. Doordat Willem Mengel- (Three Places in New England) en meer dan ook uitermate geschikt voor het berg ziek was kon Van Otterloo het werk Het bleef niet lang geheim dat in dan driehonderd werken van heden- maken van (vele) plaatopnames. zelf dirigeren. Den Haag een goed orkest aanwezig daagse Nederlandse componisten. was dat in die jaren zelfs het Concert- Vanaf 1932 was Van Otterloo cellist in het gebouworkest naar de kroon stak. In 1962 werd hij weer chefdirigent, sa- Utrechts Stedelijk Orkest, in 1933 werd De beste gastdirigenten kwamen naar men met Jean Fournet, van het Radio hij tweede dirigent en in 1937 eerste Den Haag: Pierre Monteux, Charles Filharmonisch Orkest. In 1972 verliet hij dirigent van dit orkest. Van 1946 tot 1948 Munch, Eugen Jochum, Carlo Maria het Residentie Orkest, verbond zich ver- was hij tevens dirigent van de Nederland- Giulini, Hans Rosbaud, Karl Böhm, volgens aan orkesten in Düsseldorf, Tokyo se Opera en van 1947 tot 1949 dirigent Rafaël Kubelik, John Barbirolli, Antal en Melbourne en was tenslotte chefdiri- van het Radio Filharmonisch Orkest. Dorati, Günter Wand, Jean Martinon gent van het Sydney Symphony Orchestra. en Leopold Stokowski. Van Otterloos In 1949 trad hij aan als chefdirigent bij artistieke voorkeur lag in die tijd bij Willem van Otterloo was geen glamour- een in matige vorm verkerend Residentie componisten als Haydn, Schubert, of showdirigent: de muziek, de partituur, Orkest (The Hague Philharmonic). In Berlioz, Brahms, Franck, Bruckner, stond bij hem voorop. Zijn partituurken- korte tijd wist hij het orkest op een hoger Reger, Ravel, Bartók en Stravinsky. nis was fameus, hij dirigeerde vrijwel alle

40 41 De plaatopnames: 1946-78 names met het Radio Filharmonisch ney Symphony Orchestra, uitgebracht In 1946, Willem van Otterloo is dan nog Orkest, twee met de Berliner Philharmo- op WRC, ABC, AMC, RCA en Chandos. dirigent van het USO, begint zijn platen- niker, zeventien met de Wiener Symp- Hoogtepunten zijn - naast een aantal carrière met een twintigtal Decca opna- honiker en twee met het Concertge- hedendaagse Australische componis- mes, alle op breekbare 78-toeren platen, bouworkest. Daarnaast bracht Philips in ten - vastleggingen van Mozart (Gran steeds met het Residentie Orkest. Veelal 1953 Van Otterloo naar Parijs waar zes Partita), Frank Martin (Petite Symphonie zijn het begeleidingen van Nederlandse composities van Berlioz werden opge- Concertante), werk van Debussy en operazangers en een enkele violist nomen met het Orchestre des Concerts Ravel en een album met zeven werken (Zoltan Szekely) in het vioolconcert van Lamoureux. Werken die hier niet had- van Beethoven. In juli 1978 neemt hij met Glazounov. Een uitzondering vormt de den mogen ontbreken, ware het niet het Sydney Symphony Orchestra Stra- Tragische Ouverture van Brahms (opna- dat het slecht klinkende opnames zijn, vinsky’s Le Sacre du Printemps op. Twee me 1947), zeer tegen de zin van de toen- zonder enige akoestiek opgenomen in dagen na de laatste opnamesessie kwam malige chef-dirigent van het Residentie een gortdroge ruimte. Van Otterloo bij een verkeersongeluk in Orkest. In 1950 introduceert Philips de Melbourne om het leven. Hij was toen LP en vanaf het begin is Van Otterloo Bij de beëindiging van het Philips contract zeventig jaar. de huisdirigent en het Residentie Orkest in 1961 maakte WvO/RO een zestal opna- het huisorkest. mes voor DGG waaronder twee bijzonder fraaie uitvoeringen van de Haydn Symfo- Van de eerste acht verschenen LP’s is nieën nos. 45 en 55 (te vinden op WvO/ de helft van WvO/RO. De samenwerking RO Box 1, Challenge Classics CC 72142). tot 1961 zal uiteindelijk resulteren in de vastlegging van 121 composities met het Na een fase waarin alleen het budget- Residentie Orkest, op één na alle op- label Muzikale Meesterwerken (Concert genomen in de riante akoestiek van het Hall) interesse toonde met een tiental Amsterdamse Concertgebouw. opnames komt Van Otterloos LP-carrière in Australië weer op gang: zes opnames Behalve met zijn eigen orkest (RO) met het Melbourne Symphony Orchestra maakte hij voor Philips twee plaatop- voor ABC en 26 opnames met het Syd- 42 43 CD 1: Smetana en Franck in nep-stereo - getiteld “Smetana en De enige composities van Smetana die deux disques”. Daarop Ma Vlast met het Van Otterloo betrekkelijk regelmatig Concertgebouworkest olv. Antal Dorati dirigeerde waren het symfonisch gedicht (opgenomen in 1956) en de Ouverture De Moldau en de ouverture uit de opera en Dansen uit De Verkochte Bruid. Al- De Verkochte Bruid. Beide werken waren leen de Dansen zijn onder Van Otterloo, onverminderd populair in de jaren vijftig. de Ouverture is een opname van het Lamoureux Orchestre olv. Ohan Dourian, Het Philips contract met Willem van een dirigent die alleen met twee ouver- Otterloo en het Residentie Orkest was al ture platen in de Philips catalogus verte- beëindigd toen er in 1966 nog éénmaal, genwoordigd was. tamelijk onverwacht, een paar sessies gewijd werden aan een LP met aan de Zo doet het merkwaardige feit zich voor ene kant een vijftal marsen van Schubert, dat Van Otterloos allerlaatste opname Gounod, Wagner, Mendelssohn en Glinka, voor Philips (5 januari 1966) hier, 44 jaar en aan de andere kant van Smetana de later zijn première beleeft (de Dansen Ouverture, Polka, Furiant en Dans van de waren twee dagen eerder opgenomen). Komedianten uit De verkochte Bruid. Twee jaar eerder maakte Van Otterloo Niet dat de plaat ooit in deze vorm is zijn enige Philips LP met het Concert- verschenen, de marsen werden aange- gebouworkest, een orkest dat hij in de vuld met een viertal marsen die in 1960 jaren veertig en vijftig tientallen keren en 1961 waren opgenomen onder de had gedirigeerd. De opnames werden titel “Famous Marches” in 1968 uitge- gemaakt tijdens een succesvolle gast- bracht. De stukken van Smetana ver- directie bij het KCO met o.a. werk van dwenen om gedeeltelijk op te duiken op Haydn, Bartok en Franck. “Les Eolides”, een Frans dubbelalbum - grotendeels opgedragen aan Franz Liszt, ontstond

45 twaalf jaar voor Franck’s enige symfonie. CD 2: Beethoven, Schubert en Brahms Symfonie no. 5 is de eerste stereo LP als solist, maar verder dan het eerste Aeolus is de Griekse God van de win- De Beethoven discografie van Van van Van Otterloo. Tijdens deze Weense deel kwam men niet en vervolgens werd den, die winden waaien bij Van Otterloo Otterloo is tamelijk uitgebreid en omvat sessies van februari 1958 werden verder het hele project gecancelled. De twee tamelijk onstuimig, want met een speel- 37 verschillende opnames met het RO, nog Mussorgsky (Nacht op de kale berg) volgende dagen werden toen besteed duur van ongeveer 8½ minuut is hij aan- de Wiener Symphoniker en het Sydney en Borodin (Polowetser dansen uit Prins aan Rosamunde fragmenten van Schubert zienlijk sneller dan Pierre Monteux, die er Symphony Orchestra. In de concertzaal Igor) opgenomen, beide stukken zoals en de vijfde Symfonie van dezelfde com- met hetzelfde orkest in 1939, in dezelfde was in de jaren vijftig Beethoven nog toen gebruikelijk in de bewerking van ponist en toen er nog wat tijd over was zaal, zo’n twaalf minuten over doet, een steeds prominent aanwezig. Van Otter- Rimsky-Korsakov. aan een viertal marsen (CD 7). opname die nog te horen is op de CD loo gaf alleen al met het RO tussen 1950 Box “The Anthology of the Royal Con- en 1960 430 Beethoven uitvoeringen. Alhoewel Philips al in 1957 met stereo- De Schubert symfonie klinkt wat neu- certgebouw Orchestra Vol. 1”. Het is de vraag of traditie en publieks- opnames was begonnen is de ouverture traal, net zoals Van Otterloos Mozart voorkeur daarbij niet een grotere rol Fidelio (RO) uit dat jaar nog mono, en het opnames, maar het was het laatste De Symfonie van Franck behoorde tot speelden dan Van Otterloos eigen zou nog tot medio 1959 duren voordat symfonische stuk van importantie dat Van Otterloos favoriete stukken. In 1952 muzikale voorkeur. Van Otterloo zijn eerste Nederlandse Philips hem liet opnemen. had hij met het RO al een opname van stereo-opname kon maken: de achtste dit werk voor Philips gemaakt, die in De Beethoven opnames uit de WvO/RO symfonie van Beethoven en de Unvollen- Brahms was één van Van Otterloos 1999 werd heruitgebracht in de Dutch Box 1 (de complete Die Geschöpfe des dete van Schubert (beide in box 1). favoriete componisten. De in 2009 ver- Masters serie van Universal. De timing Prometheus, de Symfonieën 4, 8 en 9, schenen biografie van Van Otterloo, van beide opnames verschilt niet veel - en de ouverture Die Weihe des Hauses) Van de vier Schubert symfonieën die geschreven door Niek Nelissen, uitge- gebleven is de doorzichtigheid van de behoren daar tot de hoogtepunten Van Otterloo in de jaren ’50 regelmatig verij Van Gruting) bevat op DVD onder orkestklank en de logica en het onder- en de opnames in deze verzameling: dirigeerde was de “Onvoltooide” bij meer een uiterst spannende interpre- linge verband tussen de verschillende de symfonieën 5 (CD 2) en 6 (CD 6) het RO favoriet met 22 uitvoeringen, de tatie (1963) van Brahms’ Derde Symfo- tempokeuzes. getuigen eveneens van zijn “moderne” Vijfde Symfonie dirigeerde hij daar nooit, nie, maar na de vastlegging op LP van opvatting. Een benadering als abstract behalve voor deze plaatopname. Brahms’ Eerste Symfonie in 1953 met muzikaal betoog, helder van vorm en De 16e mei 1960 werd in eerste instantie het RO gingen de Brahms symfonieën structuur, niet als de heroïsche manifes- besteed aan het eerste pianoconcert voortaan naar het Concertgebouworkest ten van een onbegrepen genie. van Tsjaikovski met Eduardo del Pueyo en Van Beinum. Wel deed Van Otterloo

46 47 nog o.a. het Vioolconcert met Michèle CD 3: Bruckner niet bekend om zijn snelle tempi, is Van De Zevende Symfonie is het eerste werk Auclair en de Wiener Symphoniker voor De twee Bruckner symfonieën die Van Otterloo nog twee minuten langzamer. van de dan bijna zestigjarige Bruckner, het Franse label Fontana. Otterloo voor Philips opnam werden Overigens zal Van Otterloos eigen orkest dat zowel bij publiek als pers veel succes in 1953 en 1954 vastgelegd. De Vierde (RO) tien jaar later voor MMS de Zevende had. Het is ook de enige symfonie waar- In het Philips archief bevindt zich even- Symfonie met het RO is te vinden in de opnemen met Carl Schuricht, een op- van slechts één versie bestaat. Ook de eens een band met de orkestpartij (met WvO/RO Box 1, evenals de Ouverture in name die de “Grand Prix du disque de beruchte bekkenslag - plus enig ander de Wiener Symphoniker olv. Van Otter- g mineur. Dit laatste stuk vulde de vierde l’Académie Charles Cros” verwerft, een slagwerk - in het adagio (later toege- loo) van het Vioolconcert zonder solist kant van een album met twee LP’s met prestigieuze bekroning die nu nog ver- voegd door Bruckner’s leerling Schalk), en een versie met een andere solist: de Zevende Symfonie, gespeeld door de wondering oproept. zelfs nog bij Schuricht en Von Karajan Ernö Valasek, die afgekeurd is. Wellicht Wiener Symphoniker. Het is te betreuren aanwezig, laat Van Otterloo weg. een vroege mislukte poging om de solist dat deze Bruckner vertolkingen niet vier Deze uitvoering kenmerkt zich door een Opmerkelijk is de grote rol van vier later in te laten spelen? jaar later opgenomen werden, vier jaren voortdurend molto rubato en extreme Wagner tuba’s in deze symfonie. Het waarin de opnametechniek met reuzen- tempowisselingen, waardoor met name Adagio werd oorspronkelijk geschreven De Akademische Festouvertüre van sprongen was vooruitgegaan en stereo de finale in vele stukken uiteenvalt. Het als treurmuziek voor de door Bruckner Brahms werd in 1953 vastgelegd. Opval- haar intrede had gedaan. adagio klinkt als een romantisch andante hevig bewonderde Richard Wagner. lend is de kalme, niet opgepepte zonnige met een tijdsduur van 18½ minuut, bijna sfeer die het stuk van veel bombast en Van Otterloo was in de vijftiger jaren zeven minuten sneller dan Van Otterloo. geschetter lijkt te bevrijden: Van Otterloo meer op Bruckner dan op Mahler gericht; speelt het werk alsof de ouverture een hij gaf met zijn eigen orkest tot 1960 44 De Bruckner interpretatie van Van Ot- deel van een Brahms symfonie is. Het uitvoeringen van Bruckner symfonieën terloo vertoont weer diens vertrouwde oorspronkelijke formulier in het Philips en 27 uitvoeringen van Mahler symfonie- kenmerken: trouw blijven aan een een- archief vermeldde: “vernietigd”. Een jaar ën. Waren Van Otterloos tempi meestal maal gekozen tempo dat altijd in relatie later werd de band alsnog gevonden in aan de vlotte kant, ditmaal kiest hij voor staat tot het tempo van de andere delen. het archief. het indrukwekkende Adagio van de De totale architectuur is belangrijker dan Zevende een uiterst langzaam tempo. In het eventueel effectbejag dat uit kleine vergelijking met een Bruckner specialist details te halen zou zijn. als Günter Wand (Kölner Rundfunk 1980),

48 49 CD 4: Wagner, Saint-Saëns en zaamste: de enige opname die Glenn Rachmaninov Gould als dirigent maakte (CBS 1982), In 1951 liet Philips Van Otterloo twee op- die niet minder dan 24½ minuut (!) duurt. names maken met de Berliner Philharmo- De versie van Van Otterloo concentreert niker: daarvan was Berlioz’ Symphonie zich meer op het aubade-karakter. De Fantastique een verkoopsucces met vijf opname bleef vijf jaar op de plank liggen heruitgaven. Niettemin was Van Otterloo en werd in april 1956 uitgebracht, waar verbaasd dat het orkest dit werk nooit de Siegfried Idyll de A-kant vormde van had gespeeld en dat hij een deel van de een LP, met als B-kant de Haydn Varia- opnamesessies moest besteden aan het ties van Brahms door het RO eveneens instuderen van de noten. Het resultaat olv. Van Otterloo. is ook beslist minder dan de LP van het- zelfde stuk die Van Otterloo in 1959 met De Orgelsymfonie van Saint-Saëns is één het Residentie Orkest zou maken. van Van Otterloos meest gespannen, Zo had Philips in 1960 twee Symphonie gedreven en overtuigende opnames Fantastique opnames onder Van Otterloo uit de eerste Philips jaren. Het minpunt in de catalogus, een heruitgave van de vormt het Concertgebouworgel dat anno Berlijners in mono en de RO opname in 1954 dringend, ook qua zuiverheid, aan stereo uit 1959. restauratie toe was. Een groot pluspunt is dat dit één van de weinige opnames De Siegfried Idyll met de Berliner Phil- van het orgel is in de oude staat. harmoniker werd niet in solobezetting Niettemin is deze uitvoering veel briljanter maar wel met een beperkte strijkers- dan de stereoversie uit 1963 met het RO bezetting gespeeld en houdt met zijn - eveneens voor Philips - maar met een ruim zestien minuten speeltijd het midden andere dirigent. tussen Paul Paray (Mercury 1956) met ongeveer vijftien minuten en de lang-

51 Rachmaninov werd in het begin van de CD 5: Rachmaninov en Franck vijftiger jaren van de vorige eeuw nau- Rachmaninov’s Tweede Pianoconcert welijks serieus genomen als componist. verscheen in 1953 op een LP die verder Zijn Tweede Pianoconcert was weliswaar twee werken voor pianosolo van dezelfde onverminderd populair, van zijn andere componist bevatte. De Philips catalogus composities verscheen alleen de Paga- vermeldde in dat jaar al talloze opnames nini Rapsodie zo af en toe op een pro- van Cor de Groot met werken van Chopin, gramma. Beide werken hebben thema’s Albeniz, De Falla en pianoconcerten van die zich in de herinnering vastzetten Liszt, Morton Gould en Beethoven, - veel minder is dit het geval bij het Eer- alledrie met Van Otterloo. ste Pianoconcert. Oorspronkelijk ge- componeerd in 1891 werd het door de De Groot, die met Van Otterloo de vijf componist in 1917 drastisch omgewerkt, Beethoven concerten zou opnemen, had direct na het Derde Pianoconcert. Philips dezelfde muzikale opvatting als de diri- begon in 1952 met een vastlegging van gent: verstandelijk maar niet emotieloos, het Tweede Pianoconcert met Cor de uitgaan van de partituur en analytisch, Groot (1914-1993), de meest prominente geen toeters en bellen. Daarnaast was pianist van zijn generatie. Een jaar later De Groot evenals Van Otterloo compo- volgde het eerste concert met de be- nist en zijn zicht op de grote vorm blijft doeling alle werken voor piano en orkest steeds aanwezig. Ook in de beide piano- van Rachmaninov met de combinatie De concerten van Rachmaninov gaat hij zich Groot/Van Otterloo op te nemen, een niet te buiten aan romantisch gezwijmel plan dat nooit gerealiseerd werd. Het in en verliest zich niet in Hollywood clichés 1954 opgenomen Eerste Pianoconcert die de vertolkingen van sommige beleefde slechts één heruitgave op LP. “hedendaagse” pianisten zo ondraaglijk maken. Hij heeft waarschijnlijk geluisterd naar de schitterende opnames van

52 Rachmaninov zelf zoals het Eerste Piano- stukken. Psyché, op een tekst van Franck CD 6: Beethoven Sacher en Karl Böhm. Biograaf Niek Ne- concert met het Philadelphia Orchestra zelf, ontstond een jaar voor de Symfonie Beethoven’s Pastorale was Van Otterloos lissen schrijft over Van Otterloo: “Hij was met Eugene Ormandy (1940) en het en wordt wel eens beschreven als een eerste Weense LP. Orkest en dirigent zich bewust van de historische omgeving Tweede Pianoconcert met hetzelfde liefdessymfonie die Psyché’s liefde voor konden goed met elkaar opschieten en vond het een bijzondere ervaring om orkest en Leopold Stokowski (1929). He- Eros beschrijft. Dat Franck één van zijn zodat deze samenwerking uiteindelijk de Pastorale te dirigeren in de stad waar laas werd de carrière van Cor de Groot lievelingscomponisten was, met vooral tot 21 opnames zou leiden; o.a. de vijf de muziek anderhalve eeuw eerder was in 1959 tot staan gebracht door verlam- werken als Psyché, de Symfonie en de pianoconcerten van Beethoven - 1 t/m 4 geschreven”. De uitvoering van de Pas- mingsverschijnselen in de rechterhand. Vioolsonate, bewijst Van Otterloo met met Cor de Groot, het vijfde met Nikita torale behoudt tot het einde een onder- deze gepassioneerde interpretatie. Ook Magaloff -, twee Mozart pianoconcerten huidse spanning. Hoewel Philips een commerciële maat- deze Franck opname kenmerkt zich door (KV 414 en 415) met Cor de Groot, twee schappij was, was er toch ruimte in de een door ratio beheerste emotionaliteit Mozart symfonieën en drie Beethoven In mei 1978, ruim twee maanden voor zijn jaren vijftig voor minder gangbare en zoals meestal houdt Van Otterloo er symfonieën. De Pastorale en het Derde dood, maakte Van Otterloo een nieuwe werken. Zo verschijnt in die eerste jaren behoorlijk het tempo in. Het totaal van Pianoconcert, opgenomen op dezelfde opname van deze symfonie, ditmaal met een LP van de pianist Theo van der Pas Van Otterloos Psyché is ongeveer 42 1953-sessies, uiteraard in mono, klinken het Sydney Symphony Orchestra. met hedendaagse Nederlandse werken, minuten, op een meer recente CD van nog verrassend goed, al lijkt het bij het Het album (RCA/Chandos) dat alle Beet- een LP van het Nederlands Kamerkoor Tadaaka Otaka (Chandos 1994) met het pianoconcert of men naast de pianist zit hoven symfonieën zou moeten bevatten met Nederlandse componisten en een BBC orkest uit Wales is de speelduur met het orkest tien meter verder weg. kwam door Van Otterloos voortijdig Stravinsky LP (Les Noces en de Mis), een vijftig minuten. overlijden niet verder dan de symfonieën RO/WvO plaat met werk van Morton Philips nam zeer veel op in Wenen, waar 1, 3, 4, 5 en 6. Gould (te vinden in WvO/RO Box 1) en de kosten - zaalhuur, musici - veel lager in 1954 de volledige Psyché muziek van waren dan in Amsterdam. Vooral de César Franck. Wiener Symphoniker (het symfonie- orkest van Wenen, in tegenstelling tot De orkestrale fragmenten van Psyché de Wiener Philharmoniker met zijn vele lagen Van Otterloo na aan het hart, nog operaverplichtingen) was in trek met in 1970 maakte hij met het Melbourne dirigenten als Bernhard Paumgartner, Symphony Orchestra een LP van deze Rudolf Moralt, John Pritchard, Paul

54 55 CD 7: Beethoven, Schubert, loo, dat alles zonder enige vermelding. Berlioz, Von Weber, Meyerbeer, De vierde mars, van Prokofiev, was ken- Grieg en Prokofiev nelijk niet “famous” genoeg en beleeft Op deze CD vinden we een doorsnee hier zijn eerste heruitgave en tevens de van het begin vijftiger jaren repertoire, première van de stereoversie. opgefleurd met een aantal marsen. Deze vier marsen werden in mei 1960 De twee Beethoven Romances, gespeeld opgenomen, toen er tijd over was op door de beide concertmeesters van het de sessies die onder meer de Vijfde RO: Theo Olof (Romance 1) en Herman Symfonie van Schubert opleverden. Krebbers (Romance 2), verschenen eerst Zij verschenen in 1961 op een mono op 78-toeren platen, daarna op een LP 45-toeren plaatje. samen met het dubbel-concert van Bach en behoorden tot de eerste verkoopsuc- Drie marsen van Beethoven, Berlioz en cessen van Philips met niet minder dan Meyerbeer werden in de stereo versie twaalf herdrukken. Voor het eerst zijn samengevoegd met de in 1961 en 1966 beide Romances nu op CD verenigd. vastgelegde marsen van Schubert, Mendelssohn, Gounod, Grieg, Wagner De eerste Romance is wat intiemer van en Glinka tot de LP “Famous Marches”. aard - beide stukken tonen Beethoven Deze verscheen in 1968 en was in eer- van zijn meest lyrische kant. De tweede ste instantie bestemd voor de Engelse Romance is virtuozer van karakter; markt. Het Franse label Fontana - daar Herman Krebbers zou een paar maan- heet de LP “Marches Célèbres” - heeft den later met WvO/RO ook het Viool- de Triomfmars uit Sigurd Jorsalfar van concert opnemen. Grieg vervangen door de mars uit Aïda van Verdi, in mono, met een anoniem De Schubert-ouverture Rosamunde werd koor en in ieder geval zonder Van Otter- in november 1951 op dezelfde sessie als

57 Beethoven’s Romance 2 opgenomen en De Elegische Melodieën verschenen in verscheen op een 78-toeren plaat en op maart 1952 voor het eerst, zowel op een een LP met Von Weber’s ouverture “Der 78-toeren plaat als op een 78-toeren Freischütz”. Beide stukken - net zoals Von EP (een soort langspeelplaatje maar Weber’s ouverture “Oberon” - behoorden eveneens 78-toeren, een door Philips al in die tijd tot het ook door Van Otterloo snel afgeschaft procédé). Na verschil- veel gespeelde ijzeren repertoire. lende herdrukken doken ze nog in 1958 op onder de titel “Twilight Concert” met De Tweede Symfonie van Von Weber werkjes van andere componisten. is een jeugdwerk waar Van Otterloo weinig waardering voor had. Geschreven In 1961 namen Van Otterloo en het voor het orkest van hertog Friedrich- Residentie Orkest de stukken nogmaals Eugen von Württemberg-Oels dat - nu in stereo - op, maar deze uitvoering hoofdzakelijk uit amateurs bestond blijft achter bij die uit 1951: die vertoont (vandaar misschien de toonsoort C groot nog sporen van de vooroorlogse orkest- van het stuk) is het concertante karakter cultuur (portamento), terwijl deze CD van de symfonie opmerkelijk met soli box eveneens een tijdsdocument wil zijn van hobo, fagot en hoorn. Von Weber’s met dikwijls verrassend “modern” klin- symfonie werd uitgebracht op een LP kende uitvoeringen. met aan de keerzijde een Symfonie in D van Cherubini, gespeeld door de Wiener Otto Ketting Symphoniker olv. Carlo Zecchi.

De oudste opnames van deze verzame- ling zijn de Twee Elegische Melodieën van Edvard Grieg, die ook bestaan als liederen en als pianowerken.

59 Also available on Challenge Classics check www.challengerecords.com for availability

CC72180 Willem van Otterloo Netherlands Radio Chamber Orchestra Micha Hamel, Thierry Fischer conductors

compositions of Willem van Otterloo - Symphonietta (1943) - Suite for String Orchestra (1938?) - Intrada for brass and percussion (1958) - Serenade for 12 brass players, harp, piano, celesta and percussion (1944) - Schubert Fantasie in f minor op. 103 D 940, orchestrated by Willem van Otterloo (1952)

Van Otterloo’s last Philips LP

60 61 This CD box is an initiative of the Willem van Otterloo Foundation and was made possible through generous contribution of Het Kersjes Fonds.

The Willem van Otterloo Foundation wishes to express its gratitude to Niek Nelissen (author of Willem van Otterloo, een dirigentenloopbaan, ed. Van Gruting, 2009), John Hunt (author of Philips Minigroove, the European discography Research, compilation and linernotes: Otto Ketting 1950-1969, second edition 2008, London), Maarten Brandt and Torsten Lager (Emil Berliner Studios). Executive Producer: Anne de Jong All recordings by Philips Phonographische Industrie. Philips recordings with kind permission of Universal. Philips producer Amsterdam: Jaap van Ginneken. Willem van Otterloo Foundation Philips producer Wien: Us van der Meulen Board of Directors: Ton Hartsuiker, Otto Ketting (chairman), Cees List, Gaby van Otterloo, Willem van Otterloo, Ed Spanjaard Digitally remastered by: Bashar Shammout, Arvato Digital Services, Gütersloh. and Piet Veenstra (†). Art Direction: Marcel van den Broek, new-art.nl With kind support of Albersen Verhuur Den Haag, Editio Photos: Maria Austria Instituut and Philips Phonographische Industrie. Bärenreiter Praha, Boosey & Hawkes London, Editions Alphonse Translation: Jonathan Reeder Leduc London and Edition Enoch & Cie Paris Booklet editing: Wolfgang Reihing, Johan van Markesteijn

63 CC72383

64