ÁREAS FUNCIONAIS DE e Verín

CONSIDERACIÓNS

Panorama xeral 8.800 euros/ano), nunha escala que acada M o seu valor máximo no dez. En relación á realidade socioeconó- mica da área Ourense – Verín, o CES en- O tramo de base impoñible onde os tende necesario destacar que as áreas fun- concellos pertencentes á área funcional cionais de Ourense e Verín se sitúan no teñen unha maior porcentaxe de declaran- quinto e undécimo posto entre as doce tes é o segundo (de 0,5 a 1,5 millóns de áreas funcionais en que se divide pesetas), agás o concello de Ourense, en canto á cota de mercado, no cuarto e onde a maior parte de declarantes está no duodécimo lugar no índice industrial, no tramo terceiro de base impoñible (de 1,5 a quinto e undécimo lugar no índice comer- 3 millóns de pesetas). cial, no sexto e noveno lugar no índice tu- rístico e no cuarto e duodécimo lugar en Emprego canto ó índice de actividade económica. No que respecta ó ámbito demográ- A renda familiar dispoñible, indica- fico, o CES entende necesario resaltar que dor axeitado para medir a capacidade eco- no período que vai dende o 1 de maio de nómica das familias unha vez efectuadas 1996 ó 1 de xaneiro de 2003, a poboación as operacións de redistribución por parte da área Ourense–Verín reduciuse en do sector público, mostra como para a 4.262 individuos, o que supón unha taxa área obxecto de estudio o nivel econó- de reducción do 1,37%. Esta reducción no mico maioritario é o catro (de 8.225 a volume de poboación é común a tódalas

9 INFORME SOBRE AS ÁREAS FUNCIONAIS DE GALICIA

comarcas da área analizada, agás na co- É preciso sinalar que o saldo migra- marca de Ourense, onde se incrementou a torio é positivo para o conxunto da área poboación en 4.984 individuos. funcional Ourense–Verín.

As áreas obxecto de estudio presen- No referente ó mercado de traballo, tan unha estructura de poboación onde os o CES entende necesario salientar que grupos de idade maioritarios, tanto de tanto a taxa de actividade (relación entre homes como de mulleres, son os que co- a poboación activa e a poboación maior rresponden á franxa de idade compren- de 16 anos) como a taxa de ocupación (re- dida entre 65 e 69 anos. Se ben no caso lación entre a poboación ocupada e a po- das mulleres o segundo grupo en impor- boación maior de 16 anos), cuns valores tancia numérica é o comprendido entre 70 do 43,5% e 37,6%, respectivamente, son e 74 anos, no caso dos homes, este co- inferiores ás rexistradas no conxunto de rrespóndese coas idades comprendidas Galicia como media (49,7% e 43,4%), entre 20 e 24 anos. Esta estructura pira- mentres que a taxa de paro (relación entre midal presenta un marcado carácter inver- a poboación parada e a activa), situada no tido nas comarcas de , 13,6% para a área obxecto de estudio, su- , , , A pera á media galega en 1 punto porcentual Baixa Limia e Allariz-Maceda. (12,6%).

O saldo vexetativo (diferencia entre Segundo a distribución por ramas de os nacementos e as defuncións) entre actividade, o 62,7% do total de ocupados 2000 e 2001 acadou valores negativos en na área obxecto de estudio pertencen ó tódalas comarcas que integran a área fun- sector servicios, o 16% dedícase a activi- cional, contribuíndo ó descenso da pobo- dades industriais, o 13,5% á construcción, ación. Sen embargo, na área analizada, o e a agricultura sitúase no cuarto posto co número de nacementos e defuncións re- 7,7% da poboación ocupada da área fun- ducíronse nunha porcentaxe menor e cional. Hai que destacar que a comarca de maior, respectivamente, en relación ás va- Ourense lidera a ocupación nestes secto- riacións no total da provincia de Ourense, res, agás na agricultura, onde a comarca así como no conxunto de Galicia. de A Limia é a de maior ocupación no sector. Comparado co total galego, cabe- O CES entende necesario destacar ría destacar a maior importancia relativa que o 44,3% da poboación da área fun- do sector servicios (que se situa no 58,2% cional reside en núcleos de poboación de para o conxunto de Galicia), mentres que máis de 10.000 habitantes, concentrada o resto dos sectores acadan valores próxi- en 3 concellos (dos 79 localizados na mos ó caso galego (agricultura o 7,5%, área): Ourense, co 75,9% do total da po- industria o 18,8% e construcción 12,1%). boación da comarca, O Carballiño, co 43,6% do total da poboación comarcal, e En relación á distribución da poboa- o concello de Verín, co 46,9% do total da ción ocupada, no conxunto da área anali- poboación da comarca. zada, o 75% son asalariados, dos que o

10 CONSELLO ECONÓMICO E SOCIAL DE GALICIA ÁREAS FUNCIONAIS DE Ourense e Verín

67,3 % son fixos e o 32,7% restante, cional agás a comarca de Ourense, esta eventuais. É a comarca de Ourense a que relación baixa ata o 0,78. Neste senso, dos presenta un maior peso, absoluto e rela- datos da área Ourense–Verín, excep- tivo, da súa poboación asalariada, aca- tuando a comarca de Ourense, dedúcese dando o 81,5% da súa poboación ocupada que o número de persoas ocupadas é infe- total. rior ó número de pensionistas, sendo este último grupo superior ó número de per- Dentro da poboación inactiva, hai soas ocupadas en calquera outro sector que destaca-lo colectivo dos xubilados, económico do conxunto da área analizada xa que representa o 49,4% desta poboa- agás a comarca de Ourense. Nomeada- ción, superando en case nove puntos por- mente, 44.647 ocupados fronte a 56.993 centuais á porcentaxe rexistrada no con- pensionistas. É a concentración da activi- xunto de Galicia. dade económica da provincia na comarca de Ourense a que eleva para o conxunto Os datos do paro rexistrado nas ofi- da área de Ourense–Verín as baixísimas cinas de emprego da Xunta de Galicia taxas de actividade e ocupación que se re- para os anos 2001 e 2002 indican un in- xistran noutras comarcas da área. Constá- cremento do 9,7% na área Ourense– tanse, unha vez máis, as xa case crónicas Verín, incremento lixeiramente superior ó características dominantes da provincia experimentado no conxunto de Galicia de Ourense: o forte avellentamento da po- (9,2%). Tendo en conta a distribución das boación e a falla de dinamismo socioeco- persoas desempregadas en función da súa nómico na zona. idade, o 25,6% das persoas desemprega- das da área funcional teñen menos de 30 O CES considera importante tamén anos, das que o 60,2% son mulleres. En por en comparación as baixas taxas de ac- xeral, o 57,7% das persoas desempregas tividade e ocupación xunto coas altas da área son mulleres, das que o 72,4% taxas de paro da área analizada en relación teñen máis de 30 anos. ós obxectivos fixados pola Unión Europea na “Estratexia Europea de Emprego” O CES entende necesario destacar a para o ano 2010. Neste senso, a taxa de relevancia do feito de que unha soa das ocupación da área de Ourense– Verín sitú- dez comarcas que compoñen a área anali- ase no 37,6%, fronte ó 64,1% desta taxa zada concentra a maior parte da activi- na UE-15, segundo datos proporcionados dade económica e consecuentemente a polo Eurostat, e fronte ó 70% previsto nos maior parte da poboación: é a comarca de Obxectivos UE 2010. No que respecta á Ourense, co 46,9% da poboación da área taxa de ocupación feminina, na área de de Ourense–Verín. Ourense–Verín esta sitúase no 28,6%, fronte ó 55% da UE-15 e fronte ó 60% A relación poboación ocupada/pen- previsto nos obxectivos UE 2010. sionistas no conxunto da área analizada non supera o 1,1. Sen embargo, conside- O CES entende necesario salientar, rando os datos do conxunto da área fun- así mesmo, que taxas de ocupación como

CONSIDERACIÓNS 11 INFORME SOBRE AS ÁREAS FUNCIONAIS DE GALICIA

as de a Baixa Limia (29%), fronte á media Sectores productivos galega do 43,4% ou á europea do 64,1%, sitúanse en niveis moi baixos. Nesta co- No que respecta ós sectores produc- marca o número de pensionistas (4.119 tivos da área Ourense–Verín, o CES en- persoas) é un 61% superior ó dos ocupa- tende necesario ter en conta que o Dirce dos (2.588 persoas); sendo catro comar- contabiliza un total de 19.113 empresas cas máis da área analizada as que non no conxunto da área funcional, o que chegan a acadar nin a metade de taxa supón o 89,9% do total da provincia de media de ocupación na UE no ano 2001 e Ourense, así como o 11,1% do conxunto fican moi lonxe do obxectivo fixado para de Galicia. O 54,6% do total de empresas o ano 2010 pola UE do 70% de poboación da área localízanse na comarca de Ou- ocupada. Ditas comarcas son Terra de rense, seguida a distancia pola comarca Caldelas (29,6%), Terra de Celanova de Carballiño, co 9,7% das empresas. Do (29,5%), O Ribeiro (30,8%) e Verín total de empresas contabilizadas, o 30,1% (31,8%) están enmarcadas dentro da actividade de “Comercio, reparación de vehículos de No marco das medidas activas de motor, motocicletas, artigos persoais e de emprego, a programación FIP ó longo do uso doméstico”, mentres que o segundo ano 2002 supuxo a realización dun total posto ocúpano as empresas incluídas den- de 241 cursos na área funcional cun orza- tro da actividade de construcción, repre- mento total de 6,9 millóns de euros, o que sentando o 16,9% do total. supón o 16,9% do total de cursos realiza- dos en Galicia e o 17,1% do orzamento Segundo os datos proporcionados total para a comunidade galega. Das ac- por Ardán, en canto ó valor engadido xe- tuacións para o fomento do emprego e da rado polas empresas dos diferentes secto- estabilidade laboral, beneficiáronse un res na área funcional, o sector industrial é total de 1.340 traballadores da área (o o preponderante, acadando o 34,2% do 9,8% dos beneficiarios galegos), cun in- total da área analizada, seguido do sector vestimento de 4,77 millóns de euros (o da construcción e obras públicas, que aca- 13,2% do total investido en Galicia). O para o 33,8%. Para esta variable, os sec- investimento para axudas ó autoemprego tores primario e de servicios sitúanse no e a economía social ascendeu a 3,88 mi- 17,4% e 14,5% respectivamente. llóns de euros (o 14,2% do investido en Galicia). Finalmente, os programas de co- Ademais, os datos analizados amo- operación e escolas obradoiro beneficia- san a forte concentración que se dá no seo ron a 2.274 persoas (20,2% da comuni- da área Ourense–Verín, o que constitúe dade galega), cun investimento de 15 mi- unha das súas características máis desta- llóns de euros. cadas. Dos oito núcleos principais en canto á localización do VEB xerado polas empresas, cinco corresponden á comarca de Ourense.

12 CONSELLO ECONÓMICO E SOCIAL DE GALICIA ÁREAS FUNCIONAIS DE Ourense e Verín

No que respecta ó sector primario, zado baixo a citada denominación no con- destaca a importancia da actividade agro- xunto de Galicia. gandeira, xeradora no ano 2001 dun valor engadido que representa o 49,1% do total Segundo os datos proporcionados do sector primario da área funcional. polo INEGA, na área Ourense–Verín existen 14 instalacións hidroeléctricas Os datos recollidos no anexo 15 do con potencia superior a 10 Mw e 17 ins- informe reflicten que, no período 1991- talacións con potencia non superior a 10 2002, o 92% dos concellos que compoñen Mw. a área de Ourense–Verín perderon máis do 50% das súas explotacións de gando A enerxía hidroeléctrica xerada, así bovino e o 20% dos concellos da área como a potencia total das instalacións si- analizada perderon máis do 20% da súa tuadas na área de Ourense – Verín ó longo poboación. En consecuencia, o CES con- do ano 2002, supuxo o 55,3% e o 51,2%, sidera que é preciso frea-lo despoboa- respectivamente, do total da enerxía xe- mento do medio rural e o peche incontro- rada e potencia instalada no conxunto de lado de explotacións, para o que resulta Galicia no citado ano. necesario poñer en marcha políticas e ac- tuacións específicas neste senso, con ca- O CES entende necesario destacar a rácter xeral na área analizada pero con es- importancia do aproveitamento da auga pecial incidencia nos concellos que pre- como recurso natural na área funcional, sentan indicadores máis negativos res- nunha aposta polo afianzamento das fon- pecto da perda de poboación e o peche de tes de enerxía renovables. explotacións. O subsector de bens de consumo é o A utilización máis común da superfi- que máis destaca dentro do sector indus- cie na área analizada é a forestal, que trial, xa que no ano 2001 xerou un valor supón o 65,2% da superficie total de Ou- engadido de 77,96 millóns de euros, o rense–Verín, superando o 60% acadado 42,9% do sector industrial. Tras este sitú- no conxunto de Galicia. Sen embargo, ase o subsector de bens de equipamento, cabe salienta-la superficie dedicada ó cul- co 32,8% do VEB do sector industrial. tivo de viñedo, especialmente nas comar- cas de O Ribeiro (onde representa o 31% O CES entende necesario considerar da superficie total dedicada na comarca a que o incremento do valor engadido a cultivos non forestais) e Verín, coas deno- custo de factores experimentado polo sec- minacións de orixe Ribeiro e Monterrei. tor da construcción no período 2000- Ademais, a superficie utilizada no cultivo 2001 (o 16,33%) foi o maior de tódolos da pataca na comarca de A Limia repre- sectores analizados, estando por encima senta o 86,7% do total existente en Gali- do acadado no sector primario (7,78%), cia na denominación de orixe “Pataca de do sector servicios (10,1%) e do incre- Galicia”, que no ano 2001 representou o mento experimentado polo sector indus- 77,25% do total de producto comerciali- trial (10,57%).

CONSIDERACIÓNS 13 INFORME SOBRE AS ÁREAS FUNCIONAIS DE GALICIA

No relativo ó sector servicios, a den- O 5% da poboación da área analizada sidade comercial da área funcional en re- posúe estudios de formación profesional e lación ó comercio polo miúdo é de 14,5 o 9,2% da poboación de 16 e máis anos na establecementos por cada mil habitantes, área de Ourense–Verín ten estudios uni- lixeiramente inferior á rexistrada no con- versitarios. xunto de Galicia (15,2). Ó igual que acon- tece no conxunto de Galicia, o grupo de Tendo en conta os cursos de forma- actividades de “outro comercio polo ción ocupacional impartidos en cada unha miúdo de artigos novos en establecemen- das comarcas da área, o maior número de tos especializados” é o que acolle o maior ofertas e demandas dase na comarca de número de establecementos. O volume Ourense, pero hai que destaca-lo reducido total de facturación das actividades de co- número de coincidencias existentes entre mercio polo miúdo é de 225,85 millóns de as ocupacións máis ofertadas e demanda- euros, correspondendo a maior porcen- das de cada comarca. taxe á comarca de Ourense, co 87,1% do total da área analizada. No referente á taxa de analfabetismo, cómpre salientar que sete das dez comar- O volume de facturación das activi- cas que compoñen a área obxecto de aná- dades de comercio polo xunto foi superior lise teñen unhas taxas de analfabetismo ós 708 millóns de euros, destacando “Co- superiores á media provincial, e que só a mercio maior non especializado, produc- comarca de Ourense presenta unha taxa tos alimenticios, bebidas e tabaco” co de analfabetismo (1,5%) inferior á taxa de 22,1% da facturación do comercio polo analfabetismo de Galicia (2,1%). xunto na comarca de Ourense. En relación ós servicios sociais, na A oferta turística da área funcional área funcional Ourense–Verín, atópanse o (constituida por hoteis, hostais, fondas e 9,9% dos beneficiarios das rendas de inte- establecementos de turismo rural) conta gración social de Galicia (Risga) e o con 5.014 prazas, das que o 54,3% sitú- 16,5% dos beneficiarios das axudas de anse en establecementos hoteleiros. emerxencia social respecto do total ga- lego. Panorama social A poboación maior de 65 anos na No que atinxe ó ámbito educativo, a área funcional para o ano 2002 representa partir dos datos proporcionados polo o 27,9% da poboación da área, mentres Censo de poboación e vivendas 2001, que esta porcentaxe acada o 21,2% no constátase que o 26,3% da poboación de conxunto de Galicia. Neste senso, os índi- Ourense–Verín non completou o bachare- ces de vellez, envellecemento, sobreenve- lato elemental, ESO ou EXB (mentres llecemento e de dependencia económica que no caso galego sitúase no 26,80%), e presentan valores superiores ós rexistra- o 24,8% presenta menos de cinco anos de dos para o conxunto da comunidade autó- escolarización (16,40% no caso galego). noma. O índice de envellecemento des-

14 CONSELLO ECONÓMICO E SOCIAL DE GALICIA ÁREAS FUNCIONAIS DE Ourense e Verín

taca por situarse 67,3 puntos porcentuais Desenvolvemento por riba do índice calculado para o con- territorial xunto de Galicia. No que ás estradas se refire, e tendo A 31 de decembro de 2002, existían en conta a clasificación do Mapa comar- na área funcional 5 residencias públicas cal de Galicia (onde o rango I abrangue- (correspondentes todas elas á rede da ría os nodos máis relevantes fronte ós de Xunta de Galicia) e 28 privadas, o que rango V), a área Ourense–Verín conta cun supón o 29,2% do total galego. Ademais, nodo de rango I no concello de Ourense e a área Ourense – Verín conta con 10 vi- dous de rango III nas comarcas de O Car- vendas comunitarias, 2 centros de día e 2 balliño e Verín, mentras que o resto dos fogares e clubs e 9 centros incluídos den- existentes son calificados como de rango tro da categoría de “Outros centros so- IV e V. ciais”. As actuacións propostas no Plan di- No marco do Plan Galego de Per- rector de infraestructuras de Galicia soas Maiores 2001-2006, a Consellería de 2001-2010 e no Plan Galicia sobre a rede Sanidade ten previsto a localización de estatal son a autovía -Ourense (100 residencias nas comarcas de Ourense e quilómetros e 270,5 millóns de euros de Terra de Celanova. investimento) e a autovía Verín-Fronteira portuguesa N-532 (14 quilómetros e 36,1 No eido do medio ambiente, o CES millóns de euros de investimento). entende necesario destacar que o 89% dos incendios rexistrados na área funcional Cabe salienta-lo comezo do segundo foron intencionados. tramo da autoestrada –Ourense, que unirá o Alto de Santo Domingo Na área Ourense–Verín destaca a (Dozón) co enlace de Barbantes (A-52), existencia de dous parques naturais, o da cun orzamento previsto de 153.250.000 Baixa Limia–Serra do Xurés (cunha su- euros. perficie de 20.920 Ha.) e o do Inverna- deiro (cunha superficie de 5.722 Ha.). No marco do Programa de alta ve- locidade ferroviaria, o Plan director de A Rede Natura 2000, iniciativa co- infraestructuras de Galicia 2001-2010, munitaria que ten como finalidade ase- dentro da área Ourense–Verín destacan o gura-la conservación de hábitats e espe- trazado Ourense–Lugo e Ourense–San- cies, inclúe dentro da área obxecto de es- tiago tudio os espacios seguintes: Macizo Cen- tral Ourensán, Baixa Limia, Pena Maseira No que respecta á rede convencional e Pena Trevinca. da área funcional, as principais actua- cións son a conexión Ourense–Mon- forte–Lugo, a liña Ourense– e a liña Ourense–Santiago.

CONSIDERACIÓNS 15 INFORME SOBRE AS ÁREAS FUNCIONAIS DE GALICIA

En materia de infraestructuras hi- dráulicas, a área funcional Ourense– Verín está sometida ás actuacións que, baixo o Plan de Saneamento de Galicia 2000-2015, lévanse a cabo co obxectivo do cumprimento da Directiva Europea 91/271, de 21 de maio de 1991, sobre o tratamento de augas residuais urbanas.

A oito de maio de 2003 había na área funcional analizada cinco parques em- presariais operativos promovidos polo Instituto Galego de Vivenda e Solo e xes- tionados por Xestur, emprazados nos con- cellos de Allariz, O Carballiño, Pereiro de Aguiar, Sarreaus e Xinzo de Limia; tres parques en execución, e cinco parques en curso.

Mentres que o Plan director de in- fraestructuras de Galicia 2001-2010 in- clúe catro parques empresariais en fase de execución nos concellos de Celanova, , Ribadavia e Verín, o Plan Gali- cia inclúe a construcción de sete novos parques empresariais na área funcional.

Por outra banda, o CES entende ne- cesario sinalar que se está a traballar na creación na zona de Verín do chamado Centro Europeo de Automoción, unha plataforma loxística e industrial, cunha superficie de 50.000 metros cadrados e un investimento previsto de 31,26 millóns de euros, que será desenvolvida como un proxecto transfronteirizo, en colaboración coa zona portuguesa de Chaves. I

16 CONSELLO ECONÓMICO E SOCIAL DE GALICIA