P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do

PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz PONIEC (617)

Warszawa 2005 Autorzy: Jacek Gruszecki*, Aleksandra Dusza***, Anna Pasieczna***, Stanisław Marszałek**, Hanna Tomassi-Morawiec***

Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska***

Redaktor regionalny: Jacek Koźma** we współpracy z Markiem Czerskim***

Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid- Maciejowska***

* - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

** - Przedsiębiorstwo Geologiczne Polgeol S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

*** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN 83-

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2005 Spis treści I. Wstę p (J.Gruszecki) ...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J.Gruszecki) ...... 4 III. Budowa geologiczna (J.Gruszecki) ...... 7 IV. Złoża kopalin (J.Gruszecki)...... 10 1. Kruszywa naturalne...... 10 2. Iły ceramiki budowlanej...... 13 3. Węgiel brunatny ...... 14 4. Gaz ziemny...... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J.Gruszecki) ...... 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J.Gruszecki) ...... 16 VII. Warunki wodne (J.Gruszecki) ...... 17 1. Wody powierzchniowe...... 17 2. Wody podziemne...... 17 VIII. Geochemia środowiska ...... 20 1. Gleby (A. Dusza, A. Pasieczna) ...... 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 22 IX. Składowanie odpadów (S. Marszałek)...... 25 X. Warunki podłoża budowlanego (J.Gruszecki) ...... 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J.Gruszecki)...... 34 XII. Zabytki kultury (J.Gruszecki) ...... 36 XIII. Podsumowanie (J.Gruszecki)...... 38 XIV. Literatura...... 39

I. Wstęp

Przy opracowywaniu arkusza Poniec Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Poniec Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 w Zakładzie Geologii Złóż i Ochrony Śro- dowiska Oddziału Górnośląskiego Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Krieger, 2000). Niniejsze opracowanie powstało na podstawie instrukcji opracowania MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowania odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w: Wielkopolskim Urzędzie Woje- wódzkim w Poznaniu Delegatura w Lesznie, Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Poznaniu Delegatura w Lesznie oraz Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA S.A. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzę- dach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Położenie arkusza Poniec wyznaczają współrzędne: 16o45’-17o00’ długości geograficznej wschodniej i 51o 40’-51o 50’ szerokości geograficznej północnej. Obszar arkusza leży w południowej części województwa wielkopolskiego i obejmuje fragmenty trzech powiatów: leszczyński (gminy: Krzemieniewo i Rydzyna), gostyński (gmi-

4 ny: Poniec, Krobia, Gostyń oraz miasta Poniec i Krobia) i rawicki (gminy: Bojanowo, Ra- wicz, Miejska Górka i miasto Bojanowo. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) teren arkusza leży w całości w prowincji Niż Środkowoeuropejski i podprowincji Niziny Środkowopolskie. Ar- kusz obejmuje swym zasięgiem makroregion Nizina Południowowielkopolska z fragmentami dwóch mezoregionów: Wysoczyzna Leszczyńska i Wysoczyzna Kaliska (Fig. 1). Północno-zachodnią część obszaru arkusza zajmuje Wysoczyzna Leszczyńska, której przedłużenie ku wschodowi stanowi Wysoczyzna Kaliska. Krajobraz jest tu równinny o mo- notonnej, mało zróżnicowanej rzeźbie terenu (rzędne od 95 do 110 m n.p.m.). Najniższą rzęd- ną (84,9 m n.p.m.) zanotowano przy ujściu Rowu Lubońskiego do Rowu Polskiego, a naj- wyższą (122 m n.p.m.) na północny zachód od Pijanowic. Wyraźnym akcentem morfologicz- nym jest dolina Rowu Polskiego zataczająca łagodny łuk z północnego wschodu na północny zachód. Obszar arkusza Poniec ma charakter typowo rolniczy. Gleby chronione (I-IVa klasy bo- nitacyjnej) zajmują 65% powierzchni arkusza, lasy 15%, a łąki na glebach pochodzenia organicznego około 5%. W strukturze zasiewów dominują zboża głównie: pszenica, jęczmień i pszenżyto. Znaczącą pozycję zajmuje uprawa buraków cukrowych oraz owoców i warzyw. W produkcji zwierzęcej największe znaczenie ma hodowla trzody chlewnej. Dominującą formą gospodarowania w rolnictwie stanowi sektor indywidualny. Branża przemysłowa zwią- zana jest z przetwórstwem rolno – spożywczym i techniczną obsługą rolnictwa. Największy- mi zakładami są: Zakłady Przetwórstwa Owoców i Warzyw „Pudliszki” S.A. i Huta Szkła „GLOSS” w Poniecu. Według regionalizacji klimatu Polski obszar arkusza Poniec zaliczono do południowo- wielkopolskiego regionu klimatycznego (Woś, 1999). Kształtują go masy powietrza polarno- morskiego, z dominacją wpływów oceanicznych. Wiatry, przeważnie z kierunku zachodniego, niosą duże ilości powietrza morskiego, co wywołuje wysoki stopień zachmurzenia. Dlate- go też dni ciepłych i pochmurnych jest aż 87. Mała natomiast jest ilość dni (12) z pogodą mroźną. Efektem tego jest długi okres wegetacyjny trwający około 220 dni. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 8oC, a średni roczny opad waha się od 500 do 650 mm (Kondracki, 1988). Omawiany obszar posiada dobrze rozwiniętą i utrzymaną sieć dróg. Przez południowo- zachodnią część arkusza przebiega międzynarodowa droga Lubawka – Bojanowo – Gdańsk, a przez wschodnią droga wojewódzka Rawicz – Krobia – Gostyń. Do ważnych połączeń ko-

5 munikacyjnych należą linie kolejowe: Wrocław – Bojanowo – Poznań oraz Leszno – Poniec – Ostrów Wielkopolski.

Fig. 1 Położenie arkusza Poniec na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica podprowincji, 2 − granica makroregionu, 3 − granica mezoregionu, 4 – większe jeziora Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Wielkopolskie Makroregion: Pojezierze Leszczyńskie Mezoregiony Pojezierza Leszczyńskiego: 315.82 –Pojezierze Krzywińskie, 315.83 – Równina Kościańska, 315.84 – Wał Żerkowski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 – Wysoczyzna Leszczyńska, 318.12 – Wysoczyzna Kaliska Makroregion: Obniżenie Milicko – Głogowskie Mezoregiony Obniżenia Milicko – Głogowskiego: 318.32 – Pradolina Głogowska, 318.33 – Kotlina Żmigrodzka, 318.34 – Kotlina Milicka Makroregion: Wał Trzebnicki Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.43 – Obniżenie Ścinawskie, 318.44 – Wzgórza Trzebnickie

6 III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru arkusza Poniec została przedstawiona na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Poniec (Nowak, 2002). Omawiany obszar położony jest w obrębie monokliny przedsudeckiej, gdzie wyróżnio- no trzy kompleksy strukturalne: paleozoiczny, permsko – mezozoiczny oraz kenozoiczny. Najstarszymi nawierconymi utworami są karbońskie, szarozielono – brunatne iłowce i ciemnoszare piaskowce, których strop leży na rzędnej od 1653 m p.p.m. w okolicach Wy- dartowa II do 2010 m p.p.m. w okolicach Ponieca. Na osadach karbońskich lub bezpośrednio na metamorfiku południowej Wielkopolski leży kompleks permsko – mezozoiczny o maksymalnej miąższości około 1700 m. Rozpoczy- nają go piaskowce, melafiry i mułowce czerwonego spągowca o średniej miąższości 230 m. Wyżej stwierdzono permskie utwory cechsztynu, które charakteryzują się cykliczną sedymen- tacją. Wydzielono tu cztery cyklotemy: Werra, Stassfurt, Leine i Aller o maksymalnej łącznej miąższości 504 m. W najniższym poziomie cyklotemu Stassfurt występuje dolomit główny o miąższości około 40 m. Tworzą go popielate dolomity drobnokrystaliczne o porowatości od 0,7 do 5,7%, często będące kolektorem dla gazu ziemnego (okolice Zakrzewa). Mezozoik re- prezentowany jest jedynie przez osady triasu o miąższości około 1190 m. Wśród tych utwo- rów przewiercono piętra: pstrego piaskowca, wapienia muszlowego i kajpru. Strop mezozo- iku, wskutek późniejszego ścięcia erozyjnego leży niemal na stałej rzędnej około 170 m p.p.m. Utwory trzeciorzędowe (paleogen + neogen)1 tworzą zwartą pokrywę o miąższości od 170 m w okolicach Wydartowa II do około 260 m w rejonie Sikorzyna. Reprezentowane są przez osady oligocenu (drobnoziarniste piaski z glaukonitem o miąższości około 27 m), miocenu i pliocenu (białoszare piaski kwarcowe o miąższości około 1m) Najbardziej charakterystyczne wśród utworów neogenu są osady miocenu. Zbudowane one są z naprzemianległych warstw: piasków, iłowców, mułowców, iłów i mułków, wśród których zalegają węgle brunatne sześciu grup pokładów (IV, III, II, IIA, I, IA). Miocen dolny reprezentują formacje: gorzowska, rawicka i ścinawska. Formacja gorzowska posiada miąż- szość około 20 m i występują tu węgle IV grupy (dąbrowskiej) pokładów o maksymalnej miąższości 2,8m.Formacja rawicka o średniej miąższości około 32 m jest bezwęglowa. So- czewy węgla III grupy pokładów (ścinawskiej) o miąższości do 2,4 m oraz jeden lub dwa po-

1 W związku z wprowadzeniem w roku 2002 przez Międzynarodową Unię Nauk Geologicznych zmian w tabeli stratygraficznej, na wydrukach map stosowany jest nowy podział stratygraficzny. W tekście objaśniającym do arkusza zachowuje się dotychczasowy system, a wprowadzone zmiany (dotyczące podziału utworów trzecio- rzędu) sygnalizowane są w nawiasach.

7 kłady węgla II grupy (łużyckiej) o łącznej miąższości nieprzekraczającej 4,7 m występują w formacji ścinawskiej, która posiadają średnią miąższość 24m. Miocen środkowy to formacje: pawłowicka, adamowska i częściowo poznańska. For- macja pawłowicka osiąga maksymalną miąższość 19 m, a występują tu węgle IIA grupy po- kładów (lubińskiej) o maksymalnej miąższości 7,2 m. Wyżej zalega formacja adamowska, która posiada miąższość od 2,9 do 30 m i jest bezwęglowa. W spągu formacji poznańskiej o średniej miąższości około 45 m występują dwie grupy pokładów węgla. W ich spągu, warstwy i soczewki węgla tworzą ciągłą, cienką I (środkowopolską) grupę pokładów. Nad nią le- żą pokłady i soczewy węgla brunatnego o większej miąższości, wydzielone jako IA – oczko- wicka grupa pokładów. Węgiel brunatny osiąga tu miąższości nawet do 11 m. Pozostała część formacji poznańskiej o miąższości dochodzącej do 100 m reprezentuje mio-pliocen. Występują tu niebieskozielone iły z przerostami mułków i zailonych piasków. Niekiedy na różnych głębokościach pojawiają się pakiety iłów pstrych. Formacja poznańska odsłania się na powierzchni terenu w okolicach: Janiszewa, Ponieca, Sowin, Pudliszek i Roz- stępniewa. Osady czwartorzędu pokrywają nieomal całą powierzchnię obszaru arkusza Poniec, z wyjątkiem kilku niewielkich wychodni mio-plioceńskich iłów poznańskich (Fig. 2). Stwier- dzono obecność trzech poziomów glin zwałowych przedzielonych utworami lodowcowymi i zastoiskowymi. Dwa górne zaliczono do zlodowaceń środkowopolskich, a ostatni do połu- dniowopolskich. Miąższość osadów czwartorzędu jest zmienna od 0 do 90 m w pobliżu Wy- dartowa II. Piaski i żwiry z otoczakami oraz mułki i iły zastoiskowe laminowane pyłem węglowym zlodowaceń południowopolskich wypełniają dna dolin kopalnych. Zalegające wyżej izolowa- ne płaty szarych glin zwałowych są mocno zbite i lekko piaszczyste. W zlodowaceniach środkowopolskich wyróżniono dwa zlodowacenia: Odry i Warty. Osady podścielające gliny zwałowe zlodowacenia Odry mają wykształcenia oraz rejony występowania podobne jak utwory, na których zalegają gliny zwałowe zlodowaceń połu- dniowopolskich. Natomiast gliny zwałowe moreny dennej zlodowacenia Odry zajmują znaczną powierzchnię omawianego obszaru. Są to przeważnie piaszczysto – pyłowate gliny barwy brunatnoszarej z licznymi gniazdami piaszczystymi i porwakami iłów trzeciorzędo- wych. Wyżej osadziły się piaski i żwiry o średnicy ziarn do 10 cm. Utwory zlodowacenia Warty odsłaniają się na większości obszaru arkusza Poniec. Pia- ski i żwiry wodnolodowcowe (dolne) to piaski różnoziarniste z domieszką frakcji żwirowej, o barwie szarej oraz materiale słabo obtoczonym i wysortowanym. Wychodnie ich odsłaniają

8 się koło Ziemlina. Gliny zwałowe tworzą ciągły poziom o średniej miąższości 5-7 m. Są naj- ważniejszym elementem budującym powierzchnię terenu. Gliny mają barwę jasno- lub żółto- brązową, są piaszczyste i często spotyka się w nich głazy narzutowe o średnicy przekraczają- cej 0,5 m. W formie niewielkich płatów (w zachodniej części arkusza) występują: piaski, żwi- ry i głazy lodowcowe oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe (górne).

Fig. 2 Położenie arkusza Poniec na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorzęd, holocen: 1 – mady, iły i piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy, 2 – piaski akumulacji eolicznej; plejstocen: 3 – piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej, 4 –piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 5 – piaski i żwiry ozów, 6 –gliny zwałowe, ich eluwia piaszczyste i piaski z głazami akumulacji lodowcowej oraz pisaki, żwiry, głazy i gliny zwałowe w strefie akumulacji czołowolodowcowej stadiału głównego zlodowacenia północnopolskiego, 7 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 8 – gliny zwałowe, ich eluwia piaszczyste i piaski z głazami akumulacji lodowcowej oraz głazy, żwiry i gliny zwałowe w strefie akumulacji czołowolodowcowej stadiału mazowiecko-podlaskiego zlodowacenia środkowopolskiego. Trzeciorzęd, pliocen: 9 – iły, iłowce, piaski lokalnie z wkładkami węgli brunatnych. 10 – kry utworów starszych od czwartorzędu: trzecio- rzędowych, 11 – większe jeziora

9 Lądolód zlodowacenia Wisły nie dotarł na omawiany obszar, jednak jego wody rozto- powe płynąc dolinami rzecznymi pozostawiły po sobie tarasy akumulacyjne. Wzdłuż Ma- słówki i Rowu Polskiego taras pradolinny do 5 m n.p. rzeki i taras nadzalewowy 3-5 m n.p. rzeki występujący w dolinie Rowu Polskiego. Osadziły się tam żółtoszare piaski różnoziarni- ste z drobnym i dobrze obtoczonym żwirem. Utwory zlodowacenia Wisły przykryte są często cienką warstwą osadów holoceńskich i piasków eolicznych. Holocen tworzą: piaski i mułki rzeczne tarasów zalewowych (do 2 m n.p. rzeki), torfy, gytie i namuły (zagłębień bezodpływowych, den dolinnych i torfiaste). Pia- ski eoliczne (czasami w wydmach) są jasnożółte i drobnoziarniste, a materiał jest dobrze ob- toczony i wysortowany.

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Poniec występuje piętnaście złóż kopalin (tabela 1), w tym: trzyna- ście pospolitych i dwa podstawowych. Kopalinami pospolitymi są: kruszywo naturalne i iły ceramiki budowlanej, a podstawowymi węgiel brunatny i gaz ziemny.

1. Kruszywa naturalne

Na obszarze omawianego arkusza znajduje się siedem złóż piasków: „Poniec – Huta” (Krzyśków, 1997), „Śmiłowo” (Krzyśków, 1994), „Ziemlin II” (Krzyśków, 2000b), „Ziemlin I” (Krzyśków, 2000a), „Ziemlin” (Krzyśków, 2004a), „Ziemlin III” (Krzyśków, 2004 b) i „Przyborowo” (Krzyśków, 1999) oraz jedno piasków ze żwirem „Dzięczyna” (Drwal, 1978). W złożach między Ziemlinem a Przyborowem znajdują się piaski wodnolodowcowe (dolne) zlodowacenia Warty. Natomiast w złożach: „Śmiłowo” (we fragmencie udokumentowanym w obrębie starego wyrobiska poeksploatacyjnego) i „Poniec – Huta” występują piaski eoliczne. Piaski i żwiry rzeczne tarasu nadzalewowego zlodowacenia Wisły udokumentowano w złożu „Dzięczyna”. Wszystkie złoża kruszywa naturalnego występują w formie pokładowej i są częściowo zawodnione. Kruszywo nadaje się dla budownictwa i drogownictwa. Piaski ze złoża „Poniec – Huta” wykorzystywane są także jako dodatek przy produkcji szkła kolorowe- go.

10 Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Nr Wiek geologiczne Stan Wydobycie Kategoria Zastosowanie Przyczyny kon- złoża Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe zagospodarowania (tys.t, Klasyfikacja złóż 3 rozpoznania 3 kopaliny fliktowości na złoża kopaliny litologiczno- (tys. t, tys.m * złoża tys. m *) 3 złoża mapie surowcowego mln m **) wg stanu na rok 2003 (Przeniosło, 2004) Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Gostyń* Wb M 1 988 830 C2 N - E 2 C U

2 Poniec – Huta p Q 61 C1 G 0 Skb, Sd, Sh 4 A -

3 Śmiłowo p Q 177 C1 N - Skb, Sd 4 A -

4 Poniec i (ic) MPl 571* C1 Z - Scb 4 A - 11 11

5 Dzięczyna pż Q 823 C1* G 12 Skb, Sd 4 A -

6 Pudliszki i (ic) MPl 117* C1* Z* 4* Scb 4 A - tylko pozabilan- 7 Sowiny i (ic) MPl C * Z - Scb 4 A - sowe 1

8 Ziemlin p Q 19 C1 Z* 5 Skb, Sd 4 A -

9 Przyborowo p Q 87 C1 G 3 Skb, Sd 4 A -

10 Zakrzewo*** G P 210** C N - E 2 A

Rozstępniewo 11 i (ic) MPl 2 622* B,C Z - Scb 4 A - Miejska Górka 1 Rozstępniewo 12 Miejska Górka i (ic) MPl 29* C1 Z - Scb 4 A - II

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

13 Ziemlin II p Q 33 C1 G 4 Skb, Sd 4 A -

14 Ziemlin I p Q 31 C1 G 2 Skb, Sd 4 A -

15 Ziemlin III** p Q 11 C1 N - Skb, Sd 4 A -

Rubryka 2: *złoże znajduje się także na arkuszach: Krzywiń (580) i Kobylin (618), a kartę złoża dołączono do arkusza Krzywiń (580), ** złoże udokumentowano w 2004 r. *** kartę złoża dołączono do arkusza Rawicz (654), Rubryka 3: p – piaski, pż – piaski i żwiry, i (ic) – iły ceramiki budowlanej, Wb – węgiel brunatny, G – gaz ziemny Rubryka 4: Q – czwartorzęd, M – miocen, MPl – mio-pliocen, P – perm Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C1, C2; kopalin gazowych – C; złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, * eksploatacja zaniechana w 2004 r. Rubryka 9: kopaliny: E – energetyczne; S – skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe, Sh – hutnicze, Scb – ceramiki budowlanej Rubryka 10: złoża: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w określonym regionie; 4 – powszechne; licznie występujące, łatwo dostępne ż 12 12 Rubryka 11: zło a: A – małokonfliktowe, C – bardzo konfliktowe Rubryka 12: U – ogólna uciążliwość dla środowiska

Średnie parametry geologiczno-górnicze i jakościowe złóż kruszywa naturalnego przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2 Średnie parametry geologiczno-górnicze i jakościowe kopaliny złóż kruszywa naturalnego Zawartości w % Grubość Powierzchnia Miąższość ziarn Wskaźnik Wskaźnik Nazwa złoża nadkładu pyłów (ha) (m) poniżej uziarnienia piaskowy (m) mineralnych 2 mm Poniec - Huta 1,43 3,6 0,3 100 5,0 2,25-2,38 15,4-30,4 Śmiłowo 1,7 5,0-8,5 0,2 99,5 3,7 1,8 22,8-51,2 Dzięczyna 10,93 4,7 0,3 58,3 0,8 - - Ziemlin II 1,06 2,7 0,2 93,1 2,5 3,07-3,73 32,3-84,5 Ziemlin I 0,68 3,1 0,3 90,2 3,2 3,38-3,98 30,7-70,9 Ziemlin 0,74 2,5 0,4 94,3 1,8 3,4 64,1-81,3 Ziemlin III 0,34 2,0 0,4 94,3 1,8 3,4 64,1-81,3 Przyborowo 1,81 3,3 0,4 91,4 4,4 3,4-3,7 55,8-60,4

Ważnymi parametrami jakościowymi dla kruszywa grubego w złożu „Dzięczyna“ są także: zawartość ziaren słabych i zwietrzałych – 6,8%, zawartość ziaren płaskich i wydłużo- nych – 6,8% oraz nasiąkliwość – 1,15%. Wszystkie złoża kruszywa naturalnego zaliczono do złóż małokonfliktowych.

2. Iły ceramiki budowlanej

Kopaliną dla przemysłu ceramiki budowlanej są mio-plioceńskie iły formacji poznań- skiej. Występują one w formie pokładowej i są suche. Złoże „Pudliszki” (Maśko, 2004) udokumentowano na powierzchni 1,73 ha. Średnia miąższość iłów wynosi 12,1 m, a grubość nadkładu jest bardzo zmienna i waha się od 0,5 do 7,4 m. W nadkładzie znajdują się piaski o maksymalnej miąższości 7 m, które wykorzystywane są jako surowiec schudzający przy produkcji cegły. Piaski charakteryzują się zawarto- ścią ziaren poniżej 2 mm od 97,2 do 100%. Złoże „Poniec” (Brawata, 1975) udokumentowano w dwu polach o łącznej powierzchni 5,2 ha. Jego średnia miąższość wynosi 12,8 m, a grubość nadkładu – 1,8 m. W złożu „Sowiny” (Jahman, 1957) udokumentowanym w dwu polach znajdują się wy- łącznie zasoby pozabilansowe. Pod nadkładem o średniej grubości 0,5 m, na powierzchni 1,75 ha, zalegają iły o miąższości od 3,9 do 11,8 m. W okolicach Rozstępniewa znajdują się dwa złoża iłów: „Rozstępniewo – Miejska Gór- ka” (Głogowski, 1979) zalegające na powierzchni 13,8 ha oraz „Rozstępniewo – Miejska Górka II” (Szulc, Szuszkiewicz,1996) o powierzchni 0,65 ha. Iły posiadają średnią miąższość (odpowiednio): 20,8 i 7 m.

13 Podstawowe parametry jakościowe kopaliny złóż surowców ilastych przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3 Parametry jakościowe kopaliny oraz tworzywa ceramicznego złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej Złoże Rozstępniewo Rozstępnie- Nazwa parametru Pudliszki Poniec Sowiny – Miejska Gór- wo – Miej- ka ska Górka II Zaw. margla ziarnistego > 0,5 mm (%) 0,035 0,234 0,13-6,77 0,09 0,006 Skurczliwość wysychania (%) 10,1 9,7 9,2 11,4 11,15 Wartość wody zarobowej (%) 30,6 30,94 31,3 32,0 32,7 Optymalna temperatura wypalenia (oC) 1000 980 950 1000 950 Nasiąkliwość w wyrobie (%) 10,7 8,5 8,6 10,4 5,8 Wytrzymałość po wypaleniu (MPa) 24,83 28,5 19,7 28,3 22,47

Wszystkie złoża iłów ceramiki budowlanej zaliczono do małokonfliktowych.

3. Węgiel brunatny

Na obszarze arkusza Poniec znajduje się niewielki fragment zapadliskowego złoża wę- gla brunatnego „Gostyń” (Seredyńska-Iwaniuk, 1980), które zlokalizowane jest głównie na arkuszu Krzywiń (580). Występują tu węgle brunatne ziemiste i ksylitowo ziemiste: I, IA, II I IIA grupy pokładów. Powierzchnia złoża to 5000 ha, średnia miąższość – 30,5 m, a średnia grubość nadkładu – 211,9 m. Średnie parametry jakościowe węgla brunatnego w przeliczeniu na stan suchy to zawartości: popiołu od 18,74 do 21,09%, siarki całkowitej od 0,85 do 1,33%,

Na2O od 0,26 do 0,36%, K2O od 0,03 do 0,04%, bituminów od 2,97 do 3,23%, wydajność prasmoły od 9,44 do 11,44% oraz wartość opałowa w przeliczeniu na węgiel przy 50% za- wartości wilgoci – 2128 kcal/kg (8,9 MJ/kg). Jest to węgiel energetyczny, partiami nadający się do brykietowania. Fragment złoża występujący na obszarze omawianego arkusza zawiera tylko zasoby pozabilansowe. Są to zasoby, gdzie współczynnik grubości nadkładu do miąż- szości złoża mieści się między izoliniami 12:1 i 20:1. Złoże „Gostyń” zaliczono do bardzo konfliktowych ze względu na ogólną uciążliwość dla środowiska.

4. Gaz ziemny

Złoże gazu ziemnego „Zakrzewo” (Urbański, Żołnierczuk, 1976) udokumentowano w dolomicie głównym cyklotemu Stassfurt na powierzchni 473,5 ha. Rozciąga się ono także na arkuszu Rawicz (654), gdzie wykonano kartę informacyjną złoża. Złoże przykryte jest utworami anhydrytowo-solnymi, a spąg złoża stanowi poziom wody podścielającej, występu-

14 jącej na głębokości około 1250 m. Nagromadzenie gazu nastąpiło w brachyantyklinalnym wyniesieniu strukturalnym. Właściwości skały zbiornikowej to: porowatość – 5,7% i współ- czynnik nasycenia gazem – 0,65. Występuje tu gaz gazolinowy o wartości opałowej od 5303 do 5833 kcal/m3 i średnich zawartościach: metanu – 25,8%, etanu – 8,2%, propanu – 4,4%, azotu – 58,4%, dwutlenku węgla – 0,4 i helu 0,054%. Gaz nadaje się do celów energetycz- nych. Złoże „Zakrzewo” zaliczono do małokonfliktowych. Warunki konfliktowości złóż kopalin pospolitych uzgodniono z Geologiem Wielkopol- skiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Poniec eksploatuje się pięć złóż kruszywa naturalnego. Spółka Cywilna Huta Szkła „GLOSS” w Poniecu eksploatuje okresowo złoże piasków „Poniec – Huta” na podstawie koncesji ważnej do końca 2008 r. Utworzony w 1998 r. obszar górniczy posiada powierzchnię 1,43 ha, a teren górniczy – 2,83 ha. Piaski i żwiry ze złoża „Dzięczyna” wydobywa Leszczyńskie Przedsiębiorstwo Robót Drogowo – Mostowych Spółka z o.o. Koncesja na eksploatację małego fragmentu złoża waż- na jest do 2010 r. Obszar górniczy o powierzchni 0,49 ha i teren górniczy o powierzchni 0,89 utworzono w 2002 r. Osoby fizyczne otrzymały koncesje ważne do 2010 r. na eksploatację złóż piasków: „Ziemlin I” i „Ziemlin II”. Utworzone w 2000 r. obszary górnicze posiadają powierzchnie (odpowiednio): 0,69 i 1,06 ha, a tereny górnicze: 1,32 i 1,5 ha. Przedsiębiorstwo Handlowo – Usługowe „PRZEM-KOST” S.C. eksploatuje złoże pia- sków „Przyborowo” na podstawie koncesji ważnej do końca 2009 r. Utworzony w 1999 r. obszar górniczy posiada powierzchnię 1,081 ha, a teren górniczy – 2,36 ha. Wszystkie w/w złoża kruszywa naturalnego eksploatowane są odkrywkowo z dwu po- ziomów wydobywczych w warstwie złoża suchej i zawodnionej. Kopalina sprzedawana jest odbiorcom bez przeróbki. Złoże piasków „Ziemlin” w latach 2000-2004 zostało całkowicie wyeksploatowane, a wyrobisko zrekultywowano w kierunku wodnym. Planuje się tu założenie hodowli ryb. Złoże iłów ceramiki budowlanej „Pudliszki” eksploatowane było jeszcze w sierpniu 2004 r., kiedy to dotychczasowy użytkownik złoża zrzekł się praw do koncesji na jego eks- ploatację. Cegielnia jest czynna, bazując na zgromadzonym wcześniej surowcu.

15 W minionych latach eksploatację zaniechano na złożach iłów ceramiki budowlanej: „Sowiny” w 1990 r., „Rozstępniewo – Miejska Górka” w 1994 r., „Poniec” w 1995 r. i „Roz- stępniewo – Miejska Górka II” w 2001 r. Prace rekultywacyjne na w/w złożach ograniczyły się jedynie do wyprofilowania skarp wyrobisk poeksploatacyjnych. Aktualnie znajdują się tam zbiorniki wodne.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze arkusza Poniec wyznaczono jeden obszar perspektywiczny dla węgla brunatnego i jeden dla kruszywa naturalnego. Obszarów prognostycznych nie wyznaczono. Na większości omawianego obszaru stwierdzono występowanie sześciu grup mioceń- skich pokładów węgla brunatnego: dąbrowskich, ścinawskich, łużyckich, lubińskich, środko- wopolskich i oczkowickich (Piwocki, 1976; Piwocki, 1979). Są to węgle miękkie, ziemiste i ksylitowo-ziemiste. To wielopokładowe złoże węgla zalega na powierzchni około 315,5 km2 i rozciąga się także na sąsiednich arkuszach: Góra (616) i Kobylin (618). Całkowite zasoby oszacowane w kategorii D2 wynoszą 7 382 170 tyś. ton. Obliczono je dla warstw i pokładów węgla brunatnego o miąższościach powyżej 1 m. Stwierdzona łączna sumaryczna miąższość węgla waha się od 7,7 do 34,1 m. Na północ i wschód od linii: Waszkowo, Poniec, Dzięczyna, Sarbinowo i Kawcze wy- stępują pokłady węgla brunatnego o miąższości powyżej 3 m i współczynnika grubości nad- kładu do miąższości węgla poniżej 20:1. Są to pokłady grup: ścinawskiej, lubińskiej, środko- wopolskiej i oczkowickiej o łącznej sumarycznej miąższości od 6,3 do 23,3 m, zalegające pod nadkładem (z przerostami) o grubości od 98,5 do 196,9 m. Wielkość ich zasobów oszacowa- no na 3 162 160 tyś. ton. Średnie parametry jakościowe węgli brunatnych w przeliczeniu na stan suchy to zawartości: popiołu – 18,77%, siarki całkowitej – 0,61%, Na2O+K2O – 0,18%, bituminów – 3,27%, wydajność prasmoły – 13,08% oraz wartość opałowa w przeliczeniu na węgiel przy 50% zawartości wilgoci – 2 195 kcal/kg (9,2 MJ/kg). Są to węgle energetyczne, partiami nadające się do brykietowania i wytlewania. Drugi obszar perspektywiczny wyznaczono na północ od Dzięczyny dla piasków przydatnych w budownictwie i drogownictwie (Drwal, 1978). Szacuje się, że na powierzchni oko- ło 10 ha znajduje się 1 423 tys. ton kruszywa drobnego o miąższości od 3 do 13,4 m, zalega- jących pod nadkładem o średniej grubości 0,5 m. Natomiast średnie parametry jakościowe kopaliny to zawartości: ziaren poniżej 2 mm – 89,9%, ziaren powyżej 5 mm – 6,3%, pyłów mineralnych – 1,42% i związków siarki w przeliczeniu na SO3 – 0,15%. Na przedmiotowym obszarze rośnie las sosnowy.

16 W latach siedemdziesiątych prowadzono poszukiwania kruszywa naturalnego w okolicach miejscowości Karzec (Jasińska, 1971) i Robczysko (Szapliński, 1972), które zakończyły się wynikami negatywnymi. W pierwszym rejonie nawiercono jedynie gliny zwałowe, a w drugim piaski zaglinione. Prace zwiadowcze za surowcem ilastym przydatnym do produkcji glinoporytu prowadzono w pobliżu miejscowości Kuczyna i Żychlewo (Marsz, 1972). Przebadane gliny nie na- dają się do produkcji kruszywa lekkiego ze wzglądu na dużą (ponad 1%) zawartość margla ziarnistego powyżej 1 mm oraz nieodpowiedni skład granulometryczny.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Cały obszar arkusza Poniec znajduje się w dorzeczu Odry i obejmuje przede wszystkim zlewnię Baryczy. Jedynie północno - wschodnia część arkusza leży w obrębie zlewni Warty. Zlewnie rozdziela dział wodny II rzędu, który został sztucznie stworzony przez usypanie wału pod drogę ze Starej Krobi do Sikorzyna. W południowej części omawianego obszaru, ze wschodu na zachód, przebiega dział wodny III rzędu rozgraniczający zlewnię Orli i Rowu Polskiego, prawobrzeżnych dopływów Baryczy. Prawobrzeżnymi dopływami Orli są rzeki: Masłówka, Zakrzewski Rów i Dąbrocz- na. Dopływy Rowu Polskiego (Kopanicy) to: Samnica (lewobrzeżny) i Rów Luboński (pra- wobrzeżny). Wszystkie w/w rzeki mają uregulowane koryta, a wraz z licznymi naturalnymi i sztucznymi dopływami stanowią część rozległego systemu melioracyjnego. W 2003 r. kontrolowano wody Rowu Polskiego w przekrojach pomiarowych: Karzec I Śmiłowo, a także Samnicy i Rowu Lubońskiego w pobliżu ich ujść do Rowu Polskiego (Pu- łyk, Tybiszewska, 2004). Wszystkie badane wody zaliczono do pozaklasowych (wg klasyfikacji z 1991 r.) ze względu na małe ilości tlenu rozpuszczonego oraz nadmierne zanieczyszczenia: materią organiczną, biogenami, potasem, azotem, fosforem ogólnym i fosforanami. Głównym źródłem zanieczyszczeń wód jest intensywna działalność rolnicza.

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne na obszarze arkusza Poniec, który położony jest w regionie wielkopolskim, zostały scharakteryzowane na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski, arkusz Poniec (Olejnik, 2002). Wydzielono tu dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i neo- geńskie.

17 Piętro czwartorzędowe zasadniczo tworzą dwa poziomy wodonośne: gruntowy i mię- dzyglinowy. Lokalnie w rejonie Kawcza występuje poziom podglinowy, który tworzy jeden układ hydrostrukturalny z poziomem międzyglinowym. Poziom wód gruntowych w sposób ciągły występuje w obrębie osadów piaszczysto – żwirowych zlodowaceń północnopolskich i holocenu. Posiada średnią miąższość od kilku do 20 m, z maksimum w okolicach Drzewc (40 m). Współczynnik filtracji waha się od 1 m/h w rejonie Ponieca do 3,2 m/h w rejonie Pudliszek. Zwierciadło wody jest swobodne i znajduje się na głębokości od 0,2 do 3 m. Badania wód tego poziomu pozwoliły na zaliczenie ich do wód średniej jakości (wg klasyfikacji z 1995 r.). Są to wody średnio twarde o dużej zawarto- ści azotu i amoniaku. Miejscowości: Drzewce, Śmiłowo, Łęka Mała i Wielka, Rokosowo, Ży- towiecko, Grodzisko i Teodozowo zaopatrywane są w wodę z ujęcia w Drzewcach, gdzie dla dwóch czynnych studni ustalono i zatwierdzono strefę ochrony pośredniej ujęcia. Poziom międzyglinowy jest głównym poziomem użytkowym, związanym z piaszczysto – żwirowymi osadami występującymi między glinami morenowymi zlodowaceń środkowo- polskich. Posiada on zróżnicowaną miąższość od 3 m w Zakrzewie do około 30 m w Krobi I charakteryzuje się współczynnikiem filtracji od 0,5 do 2 m/h. Zwierciadło wody zalega na głębokości od 15 do 50 m. Największe wielootworowe ujęcia wód z tego poziomu znajdują się w: Poniecu, Pudliszkach, Kuczynce, Ziemlinie i Golinie Wielkiej. Ujęcie w Pudliszkach zaopatruje w wodę przetwórnię owoców, a pozostałe są to ujęcia komunalne. Dla jednootworowego ujęcia komunalnego w Dzięczynie ustalono i zatwierdzono strefę ochrony pośredniej ujęcia. Wody poziomu międzyglinowego są średniej jakości. W odniesieniu do warunków fi- zykochemicznych, jakim powinna odpowiadać woda do picia (wg klasyfikacji z 1995 r.), po- wszechnie przekroczona jest dopuszczalna zawartość związków żelaza i manganu. Wody takie wymagają jedynie prostego uzdatniania. Neogeńskie piętro wodonośne w obrębie arkusza Poniec związane jest głównie z drob- noziarnistymi piaskami poziomu mioceńskiego o miąższości około 30m, zalegających na głę- bokości od 110 do 130 m. Współczynnik filtracji tych warstw wynosi od 0,02 m/h w Wasz- kowie do 4,1 w Śmiłowie. W Robczysku zlokalizowane jest duże dwustudzienne ujęcie wód z tego piętra dla celów komunalnych. W północno wschodniej części obszaru arkusza znajduje się trójstudzienne ujęcie komunalne w Starej Krobi czerpiące wodę z czwartorzędowych poziomów: gruntowego i międzyglinowego oraz neogeńskiego poziomu plioceńskiego, o średniej sumarycznej miąż-

18 szości około 26 m. Drobnoziarniste i pylaste piaski pliocenu zalegają na głębokości około 50 m, charakteryzują się współczynnikiem filtracji 1,2 m/h i posiadają miąższość około 8 m. Poziom ten posiada połączenie hydrauliczne z poziomem wód gruntowych. Według klasyfikacji z 1995 r. neogeńskie wody są średniej jakości. Charakteryzują się one stężeniem związ- ków żelaza od 0,15 do 2,5 mg Fe/l, a manganu od 0,07 do 0,27 mg Mn/l oraz mineralizacją ogólną od 710 do 970 mg/l. Studnia w Starej Krobi posiada zatwierdzoną strefę ochrony po- średniej ujęcia.

Fig. 3 Położenie arkusza Poniec na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Pol- sce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 − obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 − obszar najwyższej ochrony (ONO); 3 − granica GZWP w ośrodku - porowym; 4 – większe jeziora Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 303 – Pradolina Barycz-Głogów (E), czwartorzęd (Q); 305 – Zbiornik międzymorenowy Leszno, czwartorzęd (Q), 307 – Sandr Leszno, czwartorzęd (Q), 308 – Zbiornik między- morenowy rzeki Kania, czwartorzęd (Q)

19 W północno wschodniej części arkusza Poniec wydzielono czwartorzędowy zbiornik międzymorenowy rzeki Kani (GZWP nr 308). Dla tego zbiornika nie opracowano dotąd szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej (Fig. 3).

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 617-Poniec zamieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przeciętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 go- dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych

20 próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Tabela 4 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Wartość Wartość przeciętnych zawartości przeciętnych (median) w glebach w glebach na (median) obszarów Wartości dopuszczalne stężeń w glebie arkuszu 617- w glebach na niezabudowanych Pol- lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Poniec arkuszu 617- ski 4) Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Poniec

Metale N=8 N=8 N=6522 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa <2 mm <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja – woda Mineralizacja Grupa A 1) królewska HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 7-87 26 27 Cr Chrom 50 150 500 <1-5 3,5 4 Zn Cynk 100 300 1000 7-46 23,5 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-3 2 2 Cu Miedź 30 150 600 2-10 4,5 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-6 4 3 Pb Ołów 50 100 600 6-25 11,5 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,05 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 617-Poniec w po- 1) grupa A szczególnych grupach zanieczyszczeń a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obsza- As Arsen 8 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 8 wy Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 8 o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego po- Cd Kadm 8 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagroże- Co Kobalt 8 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cu Miedź 8 tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 8 2) Pb Ołów 8 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rtęć 8 rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane sza 617-Poniec do poszczególnych grup zanieczyszczeń z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków ko- (ilość próbek) palnych oraz terenów komunikacyjnych,

3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, 8 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilość próbek

Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna prób-

21 ka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zo- stały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grupy A (zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 9 września 2002 r.). Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 4). Przeciętne zawartości badanych pierwiastków w glebach arkusza są nieco niższe od wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wartości wyż- sze uzyskano dla miedzi i niklu. Pod względem zawartości metali wszystkie spośród badanych próbek spełniają warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielo- funkcyjne użytkowanie. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

22 Fig. 4 Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Poniec (na Poniec arkusza obszarze na promieniotwórczymi pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 4 Fig. 617W PROFIL ZACHODNI 617E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma osi rz osi

5745601 ę 5745796 dnych - opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis - dnych 5742787 5743561 5739544 m m 5736695 5734656 5731712

5734686 5728554 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 0 10 20 30 40 50 60 nGy/h nGy/h 23

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5745601 5745796

5742787 5743561 5739544 m m 5736695 5734656 5731712 5734686 5728554 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 kBq/m2 kBq/m2

Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (Fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wy- korzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 15 do około 45 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 35 nGy/h i jest zbliżona do średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości dawek promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 20 do około 55 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 38 nGy/h. Powierzchnię obszaru arkusza Poniec budują utwory o generalnie niskich i mało zróżni- cowanych wartościach promieniowania gamma. Są to głównie plejstoceńskie gliny zwałowe z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. W dolinach rzek występują osady rzeczne zlodowacenia północnopolskiego (mady, mułki, piaski i żwiry) oraz holoceńskie (mułki, piaski i żwiry) oraz lokalnie torfy. Niewielkie powierzchnie na badanym obszarze zajmują utwory wodnolodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego (piaski i żwiry) oraz piaski eoliczne. W profilu zachodnim najwyższe dawki promieniowania gamma (około 40-45 nGy/h) związa- ne są z glinami zwałowymi, a najniższe (około 20 nGy/h) – z utworami fluwioglacjalnymi i osadami rzecznymi. W profilu wschodnim pomierzone dawki promieniowania gamma są dość wyrównane (przeważają wartości mieszczące się w przedziale 30-45 nGy/h), gdyż wzdłuż tego profilu dominuje jeden typ utworów – gliny zwałowe. Najniższymi dawkami promieniowania w tym profilu (około 20 nGy/h) cechują się plejstoceńskie osady rzeczne. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż profilu zachodniego wahają się od około 0,1 do około 3,8 kBq/m2, a wzdłuż profilu wschodniego od około 0,1 do około 3,2 kBq/m2.

24 IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzględniając zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. nr 62, poz. 628) oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r., w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. nr 61, poz. 549). Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do aktualnie obowiązujących aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Warunki lokalizacyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróżnicowane w zależno- ści od wyróżnionych 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, O – odpadów obojętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery, atmosfery, biosfery oraz dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego. Specyfikacja ta obejmuje: − wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować składowisk odpadów, − wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp wyróżnionych typów potencjalnych składowisk odpadów, − warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk odpadów wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb. Na mapie, po uwzględnieniu powyższych kryteriów, wyznaczono: − obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, − obszary, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów, ze względu na występowanie na powierzchni terenu lub płytko w podłożu (do głębokości 2,5 m) gruntów spełniających wymagania naturalnej warstwy izolacyjnej, − obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej, na których lokalizacja składo- wisk odpadów jest możliwa, lecz wymaga zastosowania sztucznie wykonanych barier geologicznych lub syntetycznych uszczelnień.

25 − wyrobiska związane z eksploatacją kopalin, które mogą stanowić potencjalne miejsca składowania odpadów po przeprowadzeniu odpowiednich badań i zabezpieczeń. Zwarte rejony występowania w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjności, stanowią preferowane potencjalne obszary dla lokalizowania składo- wisk odpadów. W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań, uwzględniając: − izolacyjne właściwości podłoża – odpowiadające wyróżnionym dla poszczególnych typów składowisk wymaganiom składowania odpadów (tabela 5), − przestrzenne warunkowe ograniczenia wynikające z potrzeby ochrony: b – otoczenia zabudowy i stref ochronnych związanych z infrastrukturą, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych, z – złóż kopalin. Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikają- ce z występowania w obrębie wyróżnionych rejonów zabudowy na terenach wiejskich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo-kulturowego. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie rejonów posiadających ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami administracyjnymi i zgodności z planem zagospodarowania przestrzennego gmin. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk przedstawiono w tabeli 5. Tabela 5 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska miąższość współczynnik filtracji rodzaj gruntów (m) (m/s) N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 x 10-9 Iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne od 1 do 5 ≤ 1 x 10-9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1 x 10-7 gliny

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi- ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedstawione razem na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne (tabela 6) wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń potencjalnych obszarów dla lokalizowania składowisk odpadów. Tło dla przedstawionych informacji na planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Poniec (617) Mapy hydrogeologicznej Polski

26 w skali 1:50 000 (Olejnik, 2002). Stopień zagrożenia wód podziemnych wyznaczono w pię- ciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporności poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzującym różne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego też obszarów o różnym stopniu zagrożenia nie należy wprost porównywać z wyznaczo- nymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacji podłoża (POLS) mogą współwystępować z obszarami o różnym zagrożeniu jakości wód podziemnych. Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów Na terenie arkusza Poniec około 35% powierzchni zajmują obszary, których cechy przyrodnicze i sposób zagospodarowania wymagają bezwzględnego zakazu lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Obszary te wydzielono z uwagi na występowanie: − zwartych kompleksów leśnych w rejonie Robczyska, Pońca, Dzięczyny, Sowin oraz Kawcza, − erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w dolinach rzek: Rów Polski (Kopanica), Rów Luboński, Rów Czarkowski, Samica Krobska, Masłówka, Pijawka (Zakrzewski Potok) oraz Dobroczyna, − bagien i podmokłości, w tym łąk na glebach pochodzenia organicznego, (m.in. w okolicy Bojanowa, Sowin i Pakówki), − terenów o spadkach przekraczających 10° (skarpy doliny Rowu Polskiego), − terenów strefy ochronnej ujęć wód podziemnych w Pudliszkach, Drzewcach, Bu- kownicy, − terenów zwartej zabudowy mieszkaniowej miast: Poniec, Bojanowo, Krobia oraz Pudliszki. Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów obojętnych Obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów wydzielono na terenach wystąpień gruntów spoistych, spełniających wymagania izolacyjności podłoża, określone dla naturalnych barier geologicznych (tabela 5). Na badanym obszarze takie warunki spełniają przede wszystkim gliny zwałowe z okresu zlodowaceń środkowopolskich (na powierzchni gliny zlodowacenia Warty, niżej Od-

27 ry). Występują one najczęściej w postaci ciągłego poziomu lodowcowego na obszarze wyso- czyzny morenowej rozdzielonej doliną Rowu Polskiego. Gliny zwałowe zlodowacenia Warty tworzą w miarę ciągły poziom o miąższości około 5 – 7 m i są najważniejszym elementem budującym powierzchnie terenu arkusza Poniec. Spoczywają na piaskach wodnolodowcowych lub bezpośrednio na glinach zwałowych zlodowacenia Odry, których miąższość może dochodzić do 33 m oraz osadach neogeńskich (iłach pstrych). Na powierzchni utwory neogeńskie w postaci iłów zielonych i płomienistych serii poznańskiej odsłaniają się w okolicy Pudliszek, Pońca i Rozstępniewa. Pod przykryciem cienką warstwą osadów czwartorzędowych występują na zachód od Pońca. Duża zawartość konkrecji marglistych oraz liczne zaburzenia glacitektoniczne obserwowane w wyrobiskach cegielni w Pońcu, Sowinach oraz Rozstępniewie wyraźnie ograniczają możliwość występo- wania naturalnej ciągłej warstwy izolacyjnej wymaganej dla składowisk odpadów niebezpiecznych lub innych niż niebezpieczne i obojętne (Nowak, 2002). Wydzielone na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Poniec (Nowak, 2002) i zgodnie z przyjętymi kryteriami występowania glin zwałowych oraz mioceńskich iłów serii poznańskiej stanowią preferowane obszary lokalizowania skła- dowisk. Miąższość warstwy izolacyjnej oraz warunki hydrogeologiczne udokumentowane zo- stały archiwalnymi profilami otworów wiertniczych (tabela 6). Głębokość do zwierciadła wody podziemnej, występującego pod warstwą izolacyjną wynosi od kilku do dwudziestu me- trów. Obszary występowania glin zwałowych i iłów serii poznańskiej podzielono na mniejsze jednostki – rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań, uwzględniając dwa kryteria: − wymagania izolacyjności podłoża dla różnych typów składowisk, − warunkowe ograniczenia lokalizacyjne. Obszary, gdzie warstwa izolacyjna położona jest pod przykryciem osadów piaszczys- tych (o miąższości do 2,5 m) lodowcowych i wodnolodowcowych w okolicy Lubonia, Opo- rówka, Waszkowa, Pońca, Sowin, Goliny, Pakówki oraz Roszkowa, oraz w przypadkach, gdy istnieją wątpliwości dotyczące oceny izolacyjnych właściwości gruntów, wynikające z nie- jednoznacznego charakteru opisu wydzieleń litologicznych przedstawionych na Szczegółowej mapie geologicznej Polski lub profilach wierceń, zaliczono do terenów o zmiennych warunkach izolacyjnych podłoża.

28 Tabela 6 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie preferowanych obszarów lokalizowania składowiska Głębokość do zwier- ciadła wody podziem- Nr otw. Profil geologiczny Miąższość nej występującego pod na mapie Archiwum warstwy izo- warstwą izolacyjną dokumen- i nr otworu lacyjnej (m p.p.t.) tacyjnej Strop (m) zwiercia- zwiercia- B warstwy Litologia i wiek warstwy dło na- dło ustalo- (m p.p.t.) wiercone ne 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Glina piaszczysta BH 4,0 Piasek pylasty 1* 4,0 13,7 10,4 6170150 5,0 Glina zwałowa 10,2 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba 0,5 Glina BH 2* 2,8 Glina zwałowa 21,5 b.d. b.d. 6170026 21,5 Ił pstry Q 22,0 Glina zwałowa 0,0 Gleba BH 0,3 Glina 3* 7,4 25,0 9,0 6170017 8,1 Piasek pylasty, glina 9,0 Glina pylasta Q 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta 3,5 Glina zwałowa 13,5 Glina zwałowa BH 4* 55,6 Glina piaszczysta 91,5 152,6 16,5 6170032 56,7 Glina piaszczysta 85,0 Glina zwałowa Q 88,0 Ił Ng 92,0 Piasek pylasty 0,0 Gleba 0,4 Glina zwałowa 21,5 Glina zwałowa BH 5* 23,0 Ił pstry 56,6 133,0 21,5 6170020 24,5 Glina zwałowa Q 29,0 Ił pstry Ng 57,0 Piasek pylasty 0,0 Gleba 0,4 Glina, ił 3,0 Glina BH 4,0 Glina zwałowa 6 7,6 8,0 5,8 6170108 5,8 Glina zwałowa 7,0 Ił 8,0 Piasek pylasty Q 13,0 Ił 0,0 Gleba 0,3 Glina BH 7* 3,0 Glina zwałowa 4,7 b.d. b.d. 6170108 5,0 Piasek drobnoziarnisty 5,5 Glina zwałowa Q

29 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,5 Piasek gliniasty 1,2 Glina zwałowa BH 8 3,2 Ił 21,8 113,7 19,7 6170132 11,5 Muły 23,0 Glina zwałowa 25,0 Piasek drobnoziarnisty Q 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta BH 9* 1,9 Glina piaszczysta 10,7 11,0 1,9 6170067 5,0 Glina zwałowa 11,0 Piasek drobnoziarnisty Q 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobnoziarnisty BH 10 2,0 Glina 17,0 19,0 b.d. 6170082 6,0 Glina zwałowa 19,0 Piasek drobnoziarnisty Q 0,0 Gleba, otoczaki 0,7 Glina zwałowa BH 11* 1,8 Glina zwałowa 7,7 8,4 1,8 6170064 8,4 Piasek drobnoziarnisty 10,0 Piasek ze żwirem Q 0,0 Gleba 0,4 Piasek gliniasty 0,8 Glina piaszczysta BH 12* 3,0 Glina zwałowa 35,2 36,0 1,8 6170061 10,8 Glina zwałowa 36,0 Piasek różnoziarnisty, żwir 37,0 Piasek średnioziarnisty Q 0,0 Gleba 0,5 Glina 2,9 Glina BH 13 5,0 Glina 7,5 8,0 2,9 617019 7,0 Glina 8,0 Piasek średnioziarnisty 10,0 Glina Q 0,0 Gleba 0,9 Glina 3,0 Glina zwałowa, otoczaki 4,1 Glina zwałowa BH 14* 5,5 Glina zwałowa 73,1 74,0 5,5 6170049 24,0 Glina zwałowa, otoczaki 64,0 Glina zwałowa 74,0 Piasek różnoziarnisty Q 81,5 Ił Ng 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobnoziarnisty 0,7 Glina zwałowa BH 15* 1,9 Glina zwałowa 6,8 7,5 1,9 6170148 5,0 Glina zwałowa 7,5 Piasek drobnoziarnisty, glina 13,0 Piasek drobnoziarnisty Q

Objaśnienia: Rubryka1: BH – Bank HYDRO Rubryka 2: * - otwór wiertniczy zlokalizowany na Mapie dokumentacyjnej B i Planszy B Rubryka 4: wiek warstwy: Q – czwartorzęd, Ng – neogen b.d. – brak danych

30 W obrębie wyznaczonych terenów potencjalnego składowania odpadów dokonano po- działu na rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań składowania odpadów na podstawie przyjętych ograniczeń warunkowych. Na omawianym obszarze warunkowe ograniczenia obejmowały: − strefy ochrony ONO w obrębie GZWP nr 308 (piętro czwartorzędowe, typ porowy, zbiornik międzymorenowy rzeki Kania), które mogą ulec zmianie w przyszłości po opracowaniu dokumentacji hydrogeologicznej zbiornika, − obszary w odległości do 1 km od zwartej zabudowy mieszkaniowej miast: Poniec, Krobia, Bojanowo oraz Pawłowice, − obszar ochrony zasobów złóż surowców ilastych „Rozstępniewo-Miejska Górka”, „Rozstępniewo-Miejska Górka II”, „Poniec” oraz „Sowiny”. Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych W granicach arkusza przeważają obszary o warunkach izolacyjnych podłoża zgodnych z wymaganiami dla składowisk odpadów obojętnych. Niewielkie powierzchniowe wystąpie- nia mioceńskich iłów pstrych w okolicy cegielni: w Pońcu, Sowinach oraz Rozstępniewa mo- gą być rozpatrywane jako podłoże dla składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obo- jętne po szczegółowym zbadaniu czy zaburzenia glacitektoniczne nie naruszają ciągłości warstwy izolacyjnej. (Niezbędne są wówczas odpowiednie sztuczne uzupełnienia). Problemy lokalizacji składowisk odpadów niebezpiecznych Niewielkie wychodnie iłów poznańskich na badanym obszarze zostały predysponowane na składowiska odpadów komunalnych lub znajdują się na terenach o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk. W profilach kilku otworów hydrogeologicznych (okolice Rokosowa, Śmiłowa, Zawad oraz Florianek) stwierdzono płytkie (do 10 m) występowanie serii ilastej, niekiedy dochodzą- cej do 89 m miąższości. W Rokosowie utwory ilaste występują pod nadkładem piasków i glin o miąższości 2,4 m. Są to iły poznańskie o grubości około 19,6 m, tworzące krę w osadach czwartorzędo- wych. Zwierciadło wody występuje na głębokości 22 m p.p.t. (w spągu serii ilastej). W Śmiłowie miąższy kompleks iłów poznańskich (89 m) pojawia się już na głębokości 6,0 m, ale pewnym ograniczeniem może być płytkie występowanie zwierciadła wody (4,0 m p.p.t.).

31 W okolicy miejscowości Zawada (na południe od Pońca) występują iły (najprawdopo- dobniej zastoiskowe) czwartorzędowe o miąższości od 5,1 do 15,5 m, pod cienkim nadkła- dem piasków lub glin, leżące powyżej zwierciadła wód podziemnych (8,0 m p.p.t.). W rejonie Florianek w profilu otworu hydrogeologicznego stwierdzono występowanie iłów warwowych o miąższości 18 m, przykrytych gliną zwałową do głębokości 6,5 m. Seria ta leży jednak poniżej poziomu zwierciadła wody (19 m p.p.t.). Pewnymi ograniczeniami dla wykorzystania wyżej opisanych lokalizacji są: częste za- leganie serii ilastej poniżej poziomu zwierciadła wody i zabudowa. Szczegółowe badania geologiczno-inżynierskie i hydrogeologiczne pozwolą stwierdzić czy na w/w obszarach mogą być lokalizowane składowiska odpadów niebezpiecznych. Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Na podstawie dostępnych materiałów archiwalnych można przyjąć, że najlepsze warunki naturalne dla lokalizowania potencjalnych składowisk odpadów występują na północ od miejscowości Drzewce, gdzie miąższy kompleks glin zwałowych (84,5 m) leży na trzy me- trowej warstwie iłów pstrych (otwór nr 4) oraz w okolicy wsi Kawcze, gdzie miąższość poziomu glin zwałowych sięga 73 metrów (otwór nr 14). Nieco gorsze warunki izolacyjności istnieją w okolicy Dębiny i Roszkowa, gdzie warstwa glin zwałowych osiąga miąższość od 6,8 do 7,7 m (otwory nr 11 i 15). W najbliższych okolicach wyrobisk poeksploatacyjnych w Pońcu, Sowinach i Rozstępniewa wytypowano rejony możliwej lokalizacji składowisk od- padów innych niż niebezpieczne i obojętne po wykonaniu szczegółowych badań geologiczno- inżynierskich. Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na obszarze arkusza Poniec istnieje niewiele wyrobisk po eksploatacji kopalin, które mogłyby stanowić potencjalne miejsca składowania odpadów po wykonaniu systemu zabez- pieczeń. Wyrobiska poeksploatacyjne w cegielniach w Pońcu i Rozstępniewie zostały wyko- rzystane na składowiska odpadów stałych (Rozstępniewo) lub stałych i ciekłych (Poniec). Jedno z nieczynnych wyrobisk cegielni w Sowinach także zostało wypełnione odpadami ko- munalnymi. Poza terenem preferowanych obszarów lokalizacji składowisk znajduje się tylko jedno wyrobisko po eksploatacji glin i piasków w Rozstępniewie. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegó- łowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny

32 odpowiadać poszczególne typy składowisk na obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołączanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowisk odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględniane przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji, przedstawiane na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują za- sięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących do- brą naturalną izolację dla położonych głębiej poziomów wodonośnych.

X. Warunki podłoża budowlanego

Na obszarze arkusza Poniec ocenę warunków geologiczno-inżynierskich przedstawiono z pominięciem obszarów: złóż kopalin („Rozstępniewo – Miejska Górka”), zbiorników wod- nych, zwartej zabudowy i zabytkowych zespołów architektonicznych miejscowości: Poniec, Krobia, Bojanowo i Pawłowice oraz terenów: leśnych, gleb chronionych, łąk na glebach pochodzenia organicznego i zieleni urządzonej (okolice Pońca i Pudliszek). Ocenie poddano około 15% omawianego arkusza, w obszarach o nieregularnych kształtach między glebami chronionymi i lasami. Wyróżniono dwa rodzaje obszarów: o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo. Najkorzystniejsze warunki dla budownictwa znajdują się w rejonach występowania gruntów niespoistych średnio zagęszczonych i zagęszczonych. Są to piaski i żwiry wodnolodowcowe (na zachód od Ziemlina oraz między Bojanowem a Potrzebowem) oraz piaski, żwi- ry z głazami lodowcowymi (na południe i zachód od Dzięczyny, okolice miejscowości: So- winy, Roszkówko i Pakówka) zlodowacenia Warty, gdzie zwierciadło wody gruntowej wy- stępuje głębiej niż 2 m od powierzchni terenu. Pozostałe korzystne warunki tworzą grunty spoiste półzwarte i twardoplastyczne reprezentowane przez małoskonsolidowane gliny piaszczyste zlodowacenia Warty. Obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo znajdują się na gruntach słabonośnych i obszarach o spadkach terenu powyżej 12%. Grunty słabonośne wy-

33 stępują w dolinach rzecznych. Są to holoceńskie grunty organiczne oraz luźne piaski rzeczne i eoliczne. Na terenach tych zwierciadło wody gruntowej stabilizuje się zazwyczaj płycej niż 2 m od powierzchni terenu. Obszary o spadkach terenu powyżej 12% znajdują się na skłonach wysoczyzn po obu stronach Rowu Polskiego.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Poniec znajduje się niewiele obiektów przyrody podlegających ochronie. Najcenniejszym elementem zasobów środowiska przyrodniczego są gleby wysokich klas bonitacyjnych (I – IVa) chronione dla użytkowania rolniczego, a także łąki na glebach pochodzenia organicznego i lasy. Gleby są przeważnie brunatne oraz bielicowe i występują w dużych zwartych kompleksach na całej powierzchni arkusza. Łąki rosną w dolinach rzek: Rów Polski, Masłówka, Dąbroczna i Rów Zakrzewski. Większe, zwarte kompleksy leśne ro- sną wzdłuż Masłówki oraz na sandrowych polach między Robczyskiem a Drzewcami. Są to przeważnie bory mieszane, gdzie dominującym gatunkiem w drzewostanie jest sosna zwy- czajna, z domieszką dębu szypułkowego i brzozy brodawkowatej. Świat zwierzęcy jest typowy dla nizinnych obszarów Polski. Występują tu licznie: sar- ny, jelenie, dziki, lisy, zające, wydry i jeże. Urozmaiconą i licznie reprezentatywną grupę sta- nowią ptaki, gniazdujące głównie w dolinach rzecznych. Na polach spotkać można bażanty i kuropatwy. W południowej części obszaru arkusza projektuje się utworzenie, na powierzchni 8,57 ha, rezerwatu leśnego pod nazwą „Cisy w Kawczu” (tabela 7). Rośnie tu starodrzew sosnowy z domieszką odnawiającego się w sposób naturalny cisa (wieku około 120 lat). Tabela 7 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Bojanowo L – „Cisy w Kawczu” 1 R Kawcze * rawicki (8,57) Krzemieniewo Pż – dwie lipy drobno- 2 P Pawłowice 1998 leszczyński listne Krzemieniewo 3 P Pawłowice 1998 Pż – lipa drobnolistna leszczyński Krzemieniewo Pż – dziesięć dębów szy- 4 P Lubonia * 1998 leszczyński pułkowych

34 1 2 3 4 5 6 Krzemieniewo Pn – G – cztery głazy 5 P Lubonia * 1998 leszczyński gnejsowe Krzemieniewo 6 P Lubonia * 1998 Pn – G – głaz gnejsowy leszczyński Poniec Pż – dziesięć topoli czar- 7 P Łęka Wielka* 1998 gostyński nych Poniec 8 P Łęka Wielka* 1998 Pż – dąb szypułkowy gostyński Poniec 9 P Łęka Wielka* 1998 Pż – platan klonolistny gostyński Poniec Pż – dwie brzozy bro- 10 P Rokosowo* 1998 gostyński dawkowe Poniec 11 P Rokosowo* 1998 Pż – dąb szypułkowy gostyński Poniec 12 P Rokosowo* 1998 Pż – jesion wyniosły gostyński Poniec 13 P Rokosowo* 1998 Pż – dąb szypułkowy gostyński Poniec 14 P Rokosowo* 1998 Pż – topola kanadyjska gostyński Poniec 15 P Rokosowo* 1998 Pż – lipa drobnolistna gostyński Poniec 16 P Rokosowo* 1998 Pż – platan klonolistny gostyński Poniec 17 P Rokosowo* 1998 Pż – dąb szypułkowy gostyński Krobia 18 P Pudliszki 1998 Pż – platan klonolistny gostyński Krobia 19 P Pudliszki 1998 Pż – wiąz szypułkowy gostyński miasto Krobia 20 P Krobia 1998 Pż – lipa drobnolistna gostyński Krobia 21 P Karzec 1998 Pż – dąb szypułkowy gostyński Bojanowo Pż – aleja drzew pomni- 22 P Tarchalin 1998 rawicki kowych (20 dębów) miasto Bojanowo 23 P Bojanowo 1998 Pż – dąb szypułkowy rawicki miasto Bojanowo Pż – aleja drzew pomni- 24 P Bojanowo 1998 rawicki kowych (32 platanowce) Bojanowo Pż – wszystkie drzewa w 25 P Golina Wielka* 1998 rawicki parku

Rubryka 2: R − rezerwat przyrody, P − pomnik przyrody Rubryka 3: * − w parku podworskim Rubryka 5: * − obiekt projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L − leśny rodzaj pomnika przyrody: Pż − żywej, Pn − nieożywionej, rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

Ochroną konserwatorską objęto pomniki przyrody żywej i nieożywionej (tabela 7). Do pierwszej grupy zaliczono kilkadziesiąt drzew, przede wszystkim: dęby szypułkowe, lipy drobnolistne i platany klonolistne oraz dwie aleje drzew pomnikowych. Pomniki przyrody nieożywionej to pięć gnejsowych głazów narzutowych znajdujących się w parku podworskim w Luboni. Największy z nich ma obwód 675 cm i wysokość 185 cm.

35 Na terenie arkusza Poniec nie wyznaczono: obszarów podlegających ochronie w syste- mie krajowej sieci ekologicznej ECONET (Fig. 5) i obiektów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.

Fig. 5 Położenie arkusza Poniec na tle systemu ECONET wg (Liro, 1998) System ECONET 1 − granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 18M – Milicki; 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 18m – Głogowski Odry; 3 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 34k – Dolnej Baryczy; 4 – większe jeziora XII. Zabytki kultury

Z wielu stanowisk archeologicznych i obiektów zabytkowych znajdujących się na obszarze arkusza Poniec, na mapie zaznaczono i opisano tylko te, które umieszczone są w reje- strze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu.

36 Pierwsze ślady bytności człowieka na omawianym obszarze odkryto w Pudliszkach, gdzie natrafiono na osadę obronną z wczesnej epoki brązu. Z późniejszego okresu tej epoki pochodzą cmentarzyska kultury łużyckiej w: Kawczu i Zakrzewie. Natomiast cmentarzysko na zachód od Pudliszek datowane jest na okres halsztacki (kultura pomorska) wczesnej epoki żelaza. Grodziska wczesnośredniowieczne znajdują się w pobliżu miejscowości: Poniec, Pu- dliszki, Karzec, Krobia i Niepart. Na obszarze arkusza znajdują się trzy miasta: Poniec, Krobia i Bojanowo, w których utworzono zabytkowe zespoły architektoniczne. Poniec, pierwotnie gród opolny, otrzymał prawa miejskie w 1424 r. Ośrodkiem jego rozplanowania było owalne centrum z kwadratowym rynkiem. W granicach zabytkowego ze- społu architektonicznego znajdują się: gotycki kościół z XV wieku, eklektyczny ratusz z 1843 r., dziewiętnastowieczny zespół pałacowo – dworski i brama cmentarna oraz osiem domów o konstrukcji szachulcowej z przełomu XVIII i XIX wieku. Krobia uzyskała prawa miejskie w 1332 r. Zabytkowe centrum rozplanowano na bazie czworobocznego rynku w układzie turbinowym. W jego granicach znajdują się: barokowy kościół z XVII wieku, neoromański ratusz z 1840 r., dwie kaplice z XII i XVIII wieku oraz ruiny zamku biskupiego wzniesionego w pobliżu wczesnośredniowiecznego grodziska. Bojanowo lokowane na czternastowiecznym prawie miejskim, nie zdołało utrzymać swego miejskiego charakteru i uzyskało je ponownie w 1638 r. Istnieje tu zespół urbanistycz- ny o cennych walorach historycznych i architektonicznych, którego powstanie łączy się z na- pływem osadników z Czech i Niemiec w okresie wojny trzydziestoletniej. W jego granicach, na obszarze arkusza Poniec, znajdują się: neogotycki kościół z 1859 r., zespół browaru i park miejski. Zabytkowy zespół architektoniczny utworzono także w Pawłowicach. Jest to wieś o kształcie ulicówki, gdzie historyczną zabudowę tworzą parterowe, murowane domy z XVIII i XIX wieku kryte dwuspadowymi dachami. W granicach zabytkowego zespołu znajdują się: gotycki kościół z XVI wieku, osiemnastowieczny zespół pałacowo-parkowy, przydrożna ka- pliczka, wiatrak i brukowa droga z Pawłowic do Kociug. Do zabytkowych obiektów sakralnych zaliczono kościoły w: Oporowie – szachulcowy z XIX wieku, Żytowiecku z 1773 r., Waszkowie z 1635 r., Sobiałkowie – drewniany z XVII wieku i Zakrzewie – drewniany z 1610 r. Zabytkami sakralnymi są także kapliczki przydrożne w: Robczysku, Czarkowie, Łęce Małej, Sarbinowie (cztery), Kawczu oraz drew- niana kaplica cmentarna w Nieparcie.

37 Zabytkami architektonicznymi są zespoły folwarczne w: Czarkowie, Żytowiecku, Waszkowie, Ciołkowie, Ziemlinie, Nieparcie, Antoniewie i Zakrzewie oraz pałace w Pudlisz- kach i Zawadzie. Zabytkowe dziewiętnastowieczne pałace znajdują się również w niektórych parkach podworskich w miejscowościach: Lubonia, Oporowo, Oporówko, Drzewce, Dzię- czyna, Łęka Wielka, Rokosowo, Sarbinowo, Pijanowice, Gierłachowo, Golina Wielka, Go- ściejowice, Kawcze, Tarchalin, Gostkowo, Roszkówko i Zmysłowo. Jako zabytkowe obiekty techniki uznano dziewiętnastowieczne: gorzelnię w Golinie Wielkiej i wiatrak koźlak w Tarchalinie.

XIII. Podsumowanie

Pod względem gospodarczym obszar arkusza Poniec ma charakter typowo rolniczy. Gleby chronione zajmują około 65% jego powierzchni, lasy – 15%, a łąki na glebach pochodzenia organicznego – 5%. Przemysł związany jest z przetwórstwem rolno-spożywczym i techniczną obsługą rolnictwa. Na obszarze omawianego arkusza udokumentowano 13 złóż kopalin pospolitych: kruszywa naturalnego i iłów ceramiki budowlanej oraz dwa złoża kopalin podstawowych: węgla brunatnego i gazu ziemnego. Aktualnie eksploatowane są złoża kruszywa naturalnego: „Po- niec – Huta” (okresowo), „Dzięczyna”, „Ziemlin II”, „Ziemlin I”. Na bazie kopaliny ze złoża „Pudliszki” (iły) pobliska cegielnia produkuje cegłę pełną. Wyznaczono dwa obszary perspektywiczne. Jeden dla węgla brunatnego (energetycz- nego), a drugi dla piasków mogących być przydatnych w budownictwie i drogownictwie. Głównym użytkowym piętrem wodonośnym jest czwartorzęd, a konkretnie poziom międzyglinowy, gdzie znajdują się ujęcia wód podziemnych stanowiących podstawowe źró- dło zaopatrzenia w wodę ludności i miejscowego przemysłu. Na terenie objętym arkuszem Poniec istnieją na ogół korzystne warunki dla lokalizacji potencjalnych składowisk odpadów obojętnych. Naturalna warstwa izolacyjna wykształcona w części stropowej w postaci glin zwałowych zlodowacenia Warty, a niżej starszych glin zwałowych i neogeńskich iłów pstrych może dochodzić do grubości od kilku metrów aż do 91,5 m i zajmuje około 60% powierzchni terenu. Preferowane obszary lokalizacji składowisk odpadów obojętnych występują w rejonie Drzewc, Dębiny, Kawczy oraz Roszkowa. W po- bliżu wyrobisk cegielni w Pońcu, Sowinach oraz Rozstępniewie możliwa będzie lokalizacja składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne po szczegółowym rozpoznaniu geologiczno-inżynierskim z uwagi na możliwą zmienność budowy geologicznej wywołanej licznymi zaburzeniami glacitektonicznymi. Wytypowane obszary należy brać pod uwagę również

38 przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim. Ocenie warunków podłoża budowlanego poddano około 15% powierzchni omawianego arkusza, występującego w nieregularnych kształtach między glebami chronionymi i lasami. Bardzo liczne są zabytki kultury, mniej pomniki przyrody. W regionalnych planach perspektywicznych przewiduje się dalszy rozwój rolnictwa oraz związanego z nim przemysłu, przy jednoczesnych różnego rodzaju przedsięwzięciach proekologicznych. Ważną rolę odgrywać powinna eksploatacja kruszywa naturalnego i iłów ceramiki budowlanej.

XIV. Literatura

BRAWATA J., 1975 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 z rozpoznaniem jakości kopaliny w kat. B złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej „Poniec”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. DRWAL E., 1978 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Dzięczyna”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. GŁOGOWSKI W., 1979 – Dokumentacja geologiczna złoża surowca ilastego ceramiki bu-

dowlanej w kat. B i C1 „Rozstępniewo – Miejska Górka”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 − Państw. Inst. Geol., Warszawa. JAHMAN M., 1957 – Karta rejestracyjna złoża surowców ilastych Cegielni „Sowiny” w So- winach. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. JASIŃSKA T., 1971 – Sprawozdanie z badań geologiczno – zwiadowczych za kruszywem naturalnym na terenie powiatu Gostyń. Arch. Geol. Wielkopolskiego Urz. Wojew. W Poznaniu Delegatura w Lesznie KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1: 500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 1988 − Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. KONDRACKI J., 2002 − Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KRIEGER W., 2000 r. – Mapa Geologiczno – Gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Poniec. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

39 KRZYŚKÓW M., 1994 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża piasku „Śmiłowo” wraz projektem zagospodarowania złoża. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KRZYŚKÓW M., 2004 a – Dodatek do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kategorii

C1 złoża kruszywa naturalnego „Ziemlin”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KRZYŚKÓW M., 2004b – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Ziemlin

III” w kat. C1. Arch. Geol. Wielkopolskiego Urz. Wojew. w Poznaniu Delegatura w Lesznie.

KRZYŚKÓW T., 1997 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 wraz z uproszczonym projektem zagospodarowania złoża kruszywa naturalnego „Poniec – Huta”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

KRZYŚKÓW T., 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 wraz z uproszczonym projektem zagospodarowania złoża kruszywa naturalnego „Przybo- rowo”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

KRZYŚKÓW T., 2000a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 wraz z uproszczonym projektem zagospodarowania złoża kruszywa naturalnego „Ziemlin I”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

KRZYŚKÓW T., 2000b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 wraz z uproszczonym projektem zagospodarowania złoża kruszywa naturalnego „Ziemlin II”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A.(red.), 1998 − Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. MARSZ K., 1972 – Sprawozdanie z badań geologiczno – zwiadowczych za surowcem ilastym przydatnym do produkcji glinoporytu na terenie powiatu Gostyń. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MAŚKO S., 2004 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża surowców ceramiki

budowlanej „Pudliszki” w kat. C1. Arch. Geol. Wielkopolskiego Urz. Wojew. w Po- znaniu Delegatura w Lesznie. NOWAK J., 2002 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1: 50 000, arkusz Poniec. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

40 OLEJNIK Z, 2002 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Poniec. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PIWOCKI M., 1976 – Dokumentacja geologiczna poszukiwań złóż węgla brunatnego w rejonie Oczkowic, woj. leszczyńskie. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PIWOCKI M., 1979 – Dokumentacja geologiczna poszukiwań złóż węgla brunatnego w rejonie Poniec – Krobia, woj. leszczyńskie. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., War- szawa. PRZENIOSŁO S., 2004 − Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31.XII 2003 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PUŁYK M., TYBISZEWSKA E. (red.), 2004 – Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2003. Wojew. Insp. Ochr. Środ. w Poznaniu. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. RÜHLE E., 1986 − Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Inst. Geol., Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. – 1993 – Mapy radioekologiczne Polski Część I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa stężeń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Państw. Inst. Geolog., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. – 1994– Mapy radioekologiczne Polski Część II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Państw. Inst. Geolog., Warszawa. SZAPLIŃSKI A., 1972 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego oraz prac geologiczno – poszukiwawczych za złożami kruszywa naturalnego w powiecie Leszno. Arch. Przeds. Geolog. PROXIMA S.A. we Wrocławiu. SEREDYŃSKA – IWANIUK L., 1980 – Dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego

„Gostyń” w kat. C2. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. SZULC S., SZUSZKIEWICZ K., 1996 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii

C1 złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej „Rozstępniewo – Miejska Górka II”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

41 URBAŃSKI R., ŻOŁNIERCZUK A., 1976 – Dokumentacja geologiczna złóż gazu ziemnego w dolomicie głównym „Zakrzewo” i „Rawicz”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. WOŚ A., 1999 – Klimat Polski. PWN, Warszawa.