PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PONIEC (617) Warszawa 2005 Autorzy: Jacek Gruszecki*, Aleksandra Dusza***, Anna Pasieczna***, Stanisław Marszałek**, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** we współpracy z Markiem Czerskim*** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid- Maciejowska*** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne Polgeol S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83- Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2005 Spis treści I. Wstęp (J.Gruszecki) ........................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J.Gruszecki) .............................................. 4 III. Budowa geologiczna (J.Gruszecki) .................................................................................. 7 IV. Złoża kopalin (J.Gruszecki)............................................................................................ 10 1. Kruszywa naturalne...................................................................................................... 10 2. Iły ceramiki budowlanej............................................................................................... 13 3. Węgiel brunatny ........................................................................................................... 14 4. Gaz ziemny................................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J.Gruszecki) ............................................................ 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J.Gruszecki) ...................................... 16 VII. Warunki wodne (J.Gruszecki) ........................................................................................ 17 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 17 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby (A. Dusza, A. Pasieczna) ................................................................................... 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .............................................. 22 IX. Składowanie odpadów (S. Marszałek)............................................................................ 25 X. Warunki podłoża budowlanego (J.Gruszecki) ................................................................. 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J.Gruszecki)................................................................. 34 XII. Zabytki kultury (J.Gruszecki) ......................................................................................... 36 XIII. Podsumowanie (J.Gruszecki).......................................................................................... 38 XIV. Literatura......................................................................................................................... 39 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Poniec Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Poniec Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 w Zakładzie Geologii Złóż i Ochrony Śro- dowiska Oddziału Górnośląskiego Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Krieger, 2000). Niniejsze opracowanie powstało na podstawie instrukcji opracowania MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowania odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w: Wielkopolskim Urzędzie Woje- wódzkim w Poznaniu Delegatura w Lesznie, Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Poznaniu Delegatura w Lesznie oraz Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA S.A. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzę- dach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w ma- pie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Poniec wyznaczają współrzędne: 16o45’-17o00’ długości geograficz- nej wschodniej i 51o 40’-51o 50’ szerokości geograficznej północnej. Obszar arkusza leży w południowej części województwa wielkopolskiego i obejmuje fragmenty trzech powiatów: leszczyński (gminy: Krzemieniewo i Rydzyna), gostyński (gmi- 4 ny: Poniec, Krobia, Gostyń oraz miasta Poniec i Krobia) i rawicki (gminy: Bojanowo, Ra- wicz, Miejska Górka i miasto Bojanowo. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) teren arkusza leży w całości w prowincji Niż Środkowoeuropejski i podprowincji Niziny Środkowopolskie. Ar- kusz obejmuje swym zasięgiem makroregion Nizina Południowowielkopolska z fragmentami dwóch mezoregionów: Wysoczyzna Leszczyńska i Wysoczyzna Kaliska (Fig. 1). Północno-zachodnią część obszaru arkusza zajmuje Wysoczyzna Leszczyńska, której przedłużenie ku wschodowi stanowi Wysoczyzna Kaliska. Krajobraz jest tu równinny o mo- notonnej, mało zróżnicowanej rzeźbie terenu (rzędne od 95 do 110 m n.p.m.). Najniższą rzęd- ną (84,9 m n.p.m.) zanotowano przy ujściu Rowu Lubońskiego do Rowu Polskiego, a naj- wyższą (122 m n.p.m.) na północny zachód od Pijanowic. Wyraźnym akcentem morfologicz- nym jest dolina Rowu Polskiego zataczająca łagodny łuk z północnego wschodu na północny zachód. Obszar arkusza Poniec ma charakter typowo rolniczy. Gleby chronione (I-IVa klasy bo- nitacyjnej) zajmują 65% powierzchni arkusza, lasy 15%, a łąki na glebach pochodzenia orga- nicznego około 5%. W strukturze zasiewów dominują zboża głównie: pszenica, jęczmień i pszenżyto. Znaczącą pozycję zajmuje uprawa buraków cukrowych oraz owoców i warzyw. W produkcji zwierzęcej największe znaczenie ma hodowla trzody chlewnej. Dominującą formą gospodarowania w rolnictwie stanowi sektor indywidualny. Branża przemysłowa zwią- zana jest z przetwórstwem rolno – spożywczym i techniczną obsługą rolnictwa. Największy- mi zakładami są: Zakłady Przetwórstwa Owoców i Warzyw „Pudliszki” S.A. i Huta Szkła „GLOSS” w Poniecu. Według regionalizacji klimatu Polski obszar arkusza Poniec zaliczono do południowo- wielkopolskiego regionu klimatycznego (Woś, 1999). Kształtują go masy powietrza polarno- morskiego, z dominacją wpływów oceanicznych. Wiatry, przeważnie z kierunku zachodnie- go, niosą duże ilości powietrza morskiego, co wywołuje wysoki stopień zachmurzenia. Dlate- go też dni ciepłych i pochmurnych jest aż 87. Mała natomiast jest ilość dni (12) z pogodą mroźną. Efektem tego jest długi okres wegetacyjny trwający około 220 dni. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 8oC, a średni roczny opad waha się od 500 do 650 mm (Kondracki, 1988). Omawiany obszar posiada dobrze rozwiniętą i utrzymaną sieć dróg. Przez południowo- zachodnią część arkusza przebiega międzynarodowa droga Lubawka – Bojanowo – Gdańsk, a przez wschodnią droga wojewódzka Rawicz – Krobia – Gostyń. Do ważnych połączeń ko- 5 munikacyjnych należą linie kolejowe: Wrocław – Bojanowo – Poznań oraz Leszno – Poniec – Ostrów Wielkopolski. Fig. 1 Położenie arkusza Poniec na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica podprowincji, 2 − granica makroregionu, 3 − granica mezoregionu, 4 – większe jeziora Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Wielkopolskie Makroregion: Pojezierze Leszczyńskie Mezoregiony Pojezierza Leszczyńskiego: 315.82 –Pojezierze Krzywińskie, 315.83 – Równina Kościańska, 315.84 – Wał Żerkowski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 – Wysoczyzna Leszczyńska, 318.12 – Wysoczyzna Kaliska Makroregion: Obniżenie Milicko – Głogowskie Mezoregiony Obniżenia Milicko – Głogowskiego: 318.32 – Pradolina Głogowska, 318.33 – Kotlina Żmigrodzka, 318.34 – Kotlina Milicka Makroregion: Wał Trzebnicki Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.43 – Obniżenie Ścinawskie, 318.44 – Wzgórza Trzebnickie 6 III. Budowa geologiczna Budowa geologiczna obszaru arkusza Poniec została przedstawiona na podstawie