Zał ącznik Nr 1 do uchwały Rady Powiatu w Jaworze nr XVII / 76 / 11 z dnia 29 grudnia 2011 r.

ZARZĄD POWIATU W JAWORZE ul. Wrocławska 26; 59-400 Jawor

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO NA LATA 2012 2015 Z PERSPEKTYWĄ DO 2019 R.

AKTUALIZACJA

Jawor, listopad 2011 r. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Opracowanie: Starostwo Powiatowe w Jaworze Wydział Ochrony Środowiska, Le śnictwa i Rolnictwa ul. Wrocławska 26 59-400 Jawor

tel. (76) 72 90 148 e-mail: [email protected]

Autor opracowania: Emil Grzywacz

Podziękowania

Niniejszy dokument powstał przy ścisłej współpracy komórek organizacyjnych starostwa, wszystkich gmin powiatu, podmiotów gospodarczych działających na terenie powiatu jaworskiego, a także Urzędu Marszałkowskiego i WIOŚ.

Wszystkim uczestnikom procesu aktualizacji Programu ochrony środowiska za udostępnione dane i cenne uwagi składamy serdeczne podziękowania.

Autor opracowania

str. 2 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

str. I. WPROWADZENIE 8 II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 11 1. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 11 1.1. POŁO ŻENIE POWIATU 11 1.2. POWIERZCHNIA POWIATU JAWORSKIEGO 13 1.3. LUDNO ŚĆ POWIATU JAWORSKIEGO 14 1.3.1. Struktura gospodarcza powiatu jaworskiego 15 III. DIAGNOZA STANU POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA I ZAŁO ŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA 16 1. POWIETRZE 16 1.1. WST ĘP 16 1.2. CHARAKTERYSTYKA ŹRÓDEŁ EMISJI ZANIECZYSZCZE Ń DO POWIETRZA 16 1.3. STAN CZYSTO ŚCI POWIETRZA 16 1.4. GŁÓWNY CEL STRATEGICZNY I CELE DŁUGOTERMINOWE W OCHRONIE POWIETRZA 23 1.5. PODSUMOWANIE 25 2. HAŁAS 26 2.1. WST ĘP 26 2.2. HAŁAS KOMUNIKACYJNY 27 2.3. HAŁAS PRZEMYSŁOWY 30 2.4. GŁÓWNY CEL STRATEGICZNY I CELE DŁUGOTERMINOWE W ZAKRESIE OCHRONY PRZED HAŁASEM 30 2.5. PODSUMOWANIE 31 3. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE 32 3.1. WST ĘP 32 3.2. CHARAKTERYSTYKA PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO 32 3.3. GŁÓWNY CEL STRATEGICZNY I CELE DŁUGOTERMINOWE W ZAKRESIE PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO . 34 3.4. PODSUMOWANIE 34 4. OCHRONA GLEB 35 4.1. WST ĘP 35 4.2. CHARAKTERYSTYKA GLEB 35 4.3. BONITACJA ROLNICZA GLEB 35 4.4. UŻYTKOWANIE ZIEMI 36 4.5. GLEBY U ŻYTKOWANE ROLNICZO 37 4.6. ZANIECZYSZCZENIA GLEB POWIATU JAWORSKIEGO 38 4.7. GŁÓWNY CEL STRATEGICZNY I CELE DŁUGOTERMINOWE W OCHRONIE GLEB 39 4.1. PODSUMOWANIE 40 5. SUROWCE MINERALNE 41 5.1. WST ĘP 41 5.2. CHARAKTERYSTYKA SUROWCÓW 41 5.3. GŁÓWNY CEL STRATEGICZNY I CELE DŁUGOTERMINOWE W ZAKRESIE OCHRONY ZASOBÓW KOPALIN I POWIERZCHNI TERENU . 45 5.4. PODSUMOWANIE 46 6. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE 47 6.1. WST ĘP 47 6.2. WODY POWIERZCHNIOWE 47 6.2.1. Charakterystyka wód powierzchniowych wyst ępuj ących na terenie powiatu jaworskiego 47 6.2.2. Jako ść powierzchniowych wód płyn ących powiatu jaworskiego 48 6.3. WODY PODZIEMNE 51 6.3.1. Charakterystyka wód podziemnych 51 6.3.2. Jako ść wód podziemnych 51 6.4. GOSPODARKA WODNO -ŚCIEKOWA 52 6.4.1. Charakterystyka gospodarki wodnej 52 6.4.2. Charakterystyka gospodarki ściekowej 54 6.5. GŁÓWNY CEL STRATEGICZNY I CELE DŁUGOTERMINOWE W ZAKRESIE OCHRONY WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH . 56 6.6. PODSUMOWANIE 59 7. GOSPODARKA ODPADAMI PLAN GOSPODARKI ODPADAMI 59

str. 3 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

8. ZASOBY PRZYRODNICZE 60 8.1. WST ĘP 60 8.2. LASY 62 8.2.1. Charakterystyka lasów powiatu 62 8.2.2. Parki miejskie i wiejskie 66 8.2.3. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w ochronie lasów 66 8.3. OBSZARY I OBIEKTY PODLEGAJ ĄCE OCHRONIE PRAWNEJ 67 8.3.1. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu 77 8.1. PODSUMOWANIE 78 9. NADZWYCZAJNE ZAGRO ŻENIA ŚRODOWISKA , BEZPIECZE ŃSTWO CHEMICZNE I BIOLOGICZNE 79 9.1. WST ĘP 79 9.2. POWA ŻNE AWARIE 80 9.3. OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA 80 9.4. GŁÓWNY CEL STRATEGICZNY I CELE DŁUGOTERMINOWE 82 9.5. PODSUMOWANIE 83 IV. NARZ ĘDZIA ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKIEM I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU 84 1. WPROWADZENIE 84 2. ZARZ ĄDZANIE ŚRODOWISKIEM 84 2.1. GŁÓWNY CEL STRATEGICZNY I CELE DŁUGOTERMINOWE W ZAKRESIE ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO 86 3. INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU 87 3.1. INSTRUMENTY PRAWNO -ADMINISTRACYJNE 87 3.2. INSTRUMENTY FINANSOWE 89 3.3. INSTRUMENTY SPOŁECZNE 90 3.4. GŁÓWNY CEL STRATEGICZNY I CELE DŁUGOTERMINOWE W ZAKRESIE EDUKACJI EKOLOGICZNEJ 91 V. WDRA ŻANIE PROGRAMU 94 1. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM 94 2. HARMONOGRAM WDRA ŻANIA PROGRAMU 94 3. MONITORING WDRA ŻANIA PROGRAMU I WSKA ŹNIKI SKUTECZNO ŚCI REALIZACJI CELÓW PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 95 4. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSI ĘWZI ĘĆ EKOLOGICZNYCH 96 5. KOSZTY WDRA ŻANIA PROGRAMU I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 111 VI. WYTYCZNE DO SPORZ ĄDZENIA PROGRAMÓW GMINNYCH 117 VI. LITERATURA I PUBLIKACJE 118

str. 4 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

SPIS TABEL: str. Tabela II.1. Powierzchnia powiatu jaworskiego 12 Tabela II.2. Liczba ludno ści powiatu 13 Tabela II.3. Gęsto ść zaludnienia powiatu jaworskiego (mieszka ńcy na km 2) 13 Tabela III.1. Emisja zanieczyszcze ń gazowych w latach 2007 – 2009 16 Tabela III.2. Emisja zanieczyszcze ń pyłowych w latach 2007 – 2009 16 Tabela III.3. Wyniki pomiarów wska źnikowych dwutlenku siarki w 2008 r. 17 Tabela III.4. Wyniki pomiarów wska źnikowych dwutlenku azotu w 2008 r. 17 Tabela III.5. Zestawienie wykonanych zada ń inwestycyjnych w obiektach kubaturowych przez gminy powiatu i Powiat Jaworski wpływaj ące na popraw ę jako ści powietrza atmosferycznego 18 Tabela III.6. Charakterystyka głównych emitorów zanieczyszcze ń do powietrza 19 Tabela III.7. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie powietrza atmosferycznego 23 Tabela III.8. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku 25 Tabela III.9. Wyniki pomiaru hałasu komunikacyjnego dla powiatu jaworskiego w 2010 r. 27 Tabela III.10. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie hałasu 30 Tabela III.11. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie promieniowania elektromagnetycznego 33 Tabela III.13. Charakterystyka bonitacyjna gruntów ornych powiatu jaworskiego 35 Tabela III.14. Charakterystyka bonitacyjna u żytków zielonych powiatu jaworskiego 35 Tabela III.15. Procentowa struktura u żytkowania gruntów 36 Tabela III.16. Odczyn gleb u żytkowanych rolniczo w powiecie jaworskim oraz średnia warto ść pH w glebach powiatu jaworskiego 36 Tabela III.17. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie ochrony gleb 39 Tabela III.18. Zasoby surowców mineralnych powiatu 40 Tabela III.19. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie surowców mineralnych 44 Tabela III.20. Charakterystyka uj ęć gminnych powiatu jaworskiego 51 Tabela III.21. Struktura zwodoci ągowania gmin powiatu jaworskiego - stan na 31.12.2010 r. 52 Tabela III.22 Uj ęcia zakładowe wód podziemnych zlokalizowane na terenie powiatu jaworskiego 52 Tabela III.23. Pobór wody w latach 2004 - 2010 r. z uj ęć gminnych na terenie powiatu jaworskiego 53 Tabela III.24. Struktura skanalizowania gmin powiatu jaworskiego - stan na 31.12.2010 r. 53 Tabela III.25. Charakterystyka oczyszczalni ścieków i ilo ści podł ączonych do nich miejscowo ści 55 Tabela III.26. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie wód powierzchniowych i podziemnych 57 Tabela III.27. Powierzchnie lasów i lesisto ść w gminach 61 Tabela III.28. Plany zalesie ń w gminach powiatu jaworskiego 65 Tabela III.29. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie ochrony lasów 66 Tabela III.30. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie przyrody i krajobrazu 77 Tabela III.31. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie nadzwyczajnych zagro żeń środowiska 82 Tabela IV.1. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie zarz ądzania środowiskowego 85 Tabela IV.2. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie edukacji ekologicznej 92 Tabela V.1. Harmonogram wdra żania Programu ochrony środowiska powiatu jaworskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą do 2019 r. 94 Tabela V.2. Osie priorytetowe Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 101 Tabela V.3. Priorytety Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolno śląskiego 104 Tabela V.4. Szacunkowe nakłady wdra żania "Programu ..." wg zada ń i kierunków działania w latach 2012 – 2015 [w tys. PLN] 110

str. 5 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

SPIS WYKRESÓW: str. Wykres III.1. Udział procentowy powierzchni poszczególnych gmin i miast powiatu jaworskiego 12 Wykres III.2. Udział procentowy powierzchni terenów miejskich i wiejskich powiatu jaworskiego 13 Wykres III.3. Zawarto ść mikroelementów w glebach u żytkowanych rolniczo w powiecie jaworskim w 2010 r. 37

SPIS RYSUNKÓW: str. Rysunek II.1. Poło żenie i podział administracyjny powiatu jaworskiego 10 Rysunek III.1. Badania klimatu akustycznego na terenie powiatu jaworskiego w 2010 r. 28 Rysunek III.2. Lokalizacja punktowych źródeł PEM na terenie powiatu jaworskiego 32 Rysunek III.3. Surowce mineralne powiatu jaworskiego 43 Rysunek III.4. Schemat sieci rzecznej powiatu jaworskiego 46 Rysunek III.5. Lokalizacja oczyszczalni ścieków na terenie powiatu jaworskiego 54 Rysunek III.6. Zasi ęg terytorialny nadle śnictw na terenie powiatu jaworskiego 62 Rysunek III.7. Zasi ęg terytorialny obszarów obj ętych ochron ą przyrody 67 Rysunek III.8. Park Krajobrazowy „Chełmy” 69 Rysunek III.9. Wąwóz My śliborski z potokiem Jawornik 72 Rysunek III.10. Obszar Natura 2000: PLH 020037 Góry i Pogórze Kaczawskie na tle powiatu jaworskiego 74 Rysunek III.11. Lokalizacja pomników przyrody w powiecie jaworskim 76

SPIS FOTOGRAFII: str. Fot. III.1. Stacja bazowa telefonii komórkowej w Drzymałowicach 32 Fot. III.2. Zbiornik Słup 49 Fot. III.3. Zbiornik M ściwojów 49 Fot. III.4. Uj ęcie wód podziemnych w Nowej Wsi Wielkiej 51 Fot. III.5. Oczyszczalnia ścieków w Mierczycach 54 Fot. III.6. Krajobraz Pogórza Kaczawskiego 60 Fot. III.7. Pogórze Kaczawskie latem 60 Fot. III.8. Park Krajobrazowy „Chełmy” latem 69 Fot. III.9. Potok Jawornik w Parku Krajobrazowym „Chełmy” 69 Fot. III.10. Park Krajobrazowy "Chełmy" jesieni ą 70 Fot. III.11. Pomnik przyrody nieo żywionej „Czartowska skała” 75

str. 6 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

WYKAZ SKRÓTÓW: ARiMR - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa CEEiK - Centrum Edukacji Ekologicznej i Krajoznawstwa DUM - Dolno śląski Urz ąd Marszałkowski DUW - Dolno śląski Urz ąd Wojewódzki DZDW - Dolno śląski Zarz ąd Dróg Wojewódzkich DZMiUW - Dolno śląski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych DZPK - Dolno śląski Zarz ąd Parków Krajobrazowych EFRR - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRROW - Europejski Fundusz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich FOGR - Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych FS - Fundusz Spójno ści GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad MŚ - Minister Środowiska NFO ŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ODR - Ośrodek Doradztwa Rolniczego PEM - promieniowanie elektromagnetyczne PGL - Pa ństwowe Gospodarstwo Le śne Lasy Pa ństwowe PIG - Pa ństwowy Instytut Geologiczny PO IiS - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko PROW - Program Rozwoju Obszarów Wiejskich RDO Ś - Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska RPO DS - Regionalny Program Operacyjny Dolnego Śląska RZGW - Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej WFO ŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś - Wojewódzki Inspektora Ochrony Środowiska WSSE - Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna WUS - Wojewódzki Urz ąd Statystyczny ZDP - Zarz ąd Dróg Powiatowych

str. 7 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

I. WPROWADZENIE Nadrz ędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej pa ństwa jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego kraju (mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównowa żonego rozwoju społeczno - gospodarczego.

W Konstytucji RP stwierdza si ę, że: "Rzeczpospolita Polska, zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju". Podstawowym zało żeniem tej zasady jest takie prowadzenie polityki rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki i życia społecznego, aby nie powodowa ć szkód w środowisku i nadmiernie nie eksploatowa ć zasobów naturalnych ziemi, zapewniaj ąc tym samym mo żliwo ść korzystania z nich obecnym i przyszłym pokoleniom.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska w art. 13 wskazuje, że: "Polityka ekologiczna pa ństwa ma na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska", co oznacza, że polityka ta powinna równowa żyć gospodarczy i społeczny rozwój kraju z celami ochrony środowiska. W praktyce natomiast powinno to oznacza ć, że w pierwszej kolejno ści powinny nast ępowa ć zmiany w modelu produkcji i konsumpcji prowadz ące do zmniejszenia materiałochłonno ści, wodochłonno ści i energochłonno ści poprzez zastosowanie najlepszych dost ępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności powinny by ć stosowane typowe metody ochronne jak np. oczyszczanie gazów czy ścieków. Wprowadzenie zasad polityki ekologicznej w życie oznacza obligatoryjne wł ączenie aspektów ekologicznych we wszystkie dziedziny gospodarowania, w tym równie ż do programów sektorowych oraz strategii i programów rozwoju na wszystkich poziomach działania - zarówno regionalnym jak i lokalnym.

Ochrona środowiska jest zadaniem wszystkich ludzi, w tym równie ż władz na wszystkich szczeblach. Obowi ązek sporz ądzania Programów ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym wynika z art. 17 i 18 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z pó źn. zm.). Materiałem pomocniczym przy sporz ądzaniu programów ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym, s ą wytyczne Ministerstwa Środowiska z 2002 r. „Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym”. Wytyczne nie zostały zmienione po aktualizacji Polityki Ekologicznej Pa ństwa w 2009 r. a wi ęc nale ży przyj ąć , że s ą one aktualne.

Przy wprowadzaniu zarz ądzania środowiskiem i prowadzeniu racjonalnej jego ochrony bierze si ę pod uwag ę szereg zasad, do których nale ży zaliczy ć:
zasad ę zrównowa żonego rozwoju – rozumian ą jako rozwój społeczno-gospodarczy, w którym nast ępuje proces integrowania działa ń politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania mo żliwo ści zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczno ści lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokole ń,
zasad ę zintegrowanego podej ścia do ochrony środowiska - ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych środowiska nie mo że odbywa ć si ę kosztem innego,
zasad ę zapobiegania (prewencji) - kto podejmuje działalność mog ącą negatywnie oddziaływa ć na środowisko ma obowi ązek zapobiegania temu oddziaływaniu,
zasad ę przezorno ści – podejmuj ący działalno ść , której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze rozpoznane, ma obowi ązek, podj ąć wszelkie mo żliwe środki zapobiegawcze,
zasad ę „zanieczyszczaj ący płaci” – ka żdy, kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty za usuni ęcie wyrz ądzonych szkód, a tak że ten kto mo że powodowa ć szkody w środowisku ponosi koszty zapobiegania tym szkodom, w szczególno ści zanieczyszczeniu środowiska,
zasad ę dost ępu obywateli do informacji o środowisku i jego ochronie wynikaj ąca z warunków zawartych w ustawie o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ,

str. 8 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

zasad ę uwzgl ędniania wymaga ń ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju podczas opracowywania polityk, strategii, planów, programów i projektów, a tak że w działalno ści inwestycyjnej,
prawo obywateli do uczestniczenia w post ępowaniu w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska lub przyj ęcia projektu polityki, strategii, planu lub programu, na zasadach okre ślonych w ustawie o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ,
zasad ę niewa żno ści decyzji - decyzja wydana z naruszeniem przepisów dotycz ących ochrony środowiska jest niewa żna.

Celem opracowanej aktualizacji Programu ochrony środowiska jest weryfikacja, tj. zmiana lub utrzymanie dotychczasowych kierunków działa ń a tak że wskazanie zada ń priorytetowych do realizacji w najbli ższym okresie, dotycz ących ochrony środowiska powiatu jaworskiego, wynikaj ących m.in. ze zmian regulacji prawnych oraz Polityki Ekologicznej Pa ństwa, a tak że Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska Województwa Dolno śląskiego na lata 2008-2011 z uwzgl ędnieniem lat 2012-2015, jak równie ż zmian w środowisku jakie zaszły w powiecie od dnia uchwalenia poprzedniej aktualizacji Programu .

Polska polityka ekologiczna opiera si ę na konstytucyjnej zasadzie zrównowa żonego rozwoju, jej zalecenia musz ą by ć uwzgl ędniane we wszystkich dokumentach strategicznych oraz programach, których realizacja mo że mie ć wpływ na stan środowiska. Polityka ekologiczna to dokument strategiczny, który przez okre ślenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działa ń koniecznych dla zapewnienia wła ściwej ochrony środowisku naturalnemu.

Najwa żniejsze działania priorytetowe na najbli ższe lata, to m.in.:
zamkni ęcie wysypisk niespełniaj ących wymogów UE,
wprowadzenie w życie tzw. zielonych zamówie ń,
wzmocnienie kadry inspekcji ochrony środowiska, która usprawni ochron ę środowiska i pozwoli na kontrol ę przestrzegania prawa,
wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjno ści w ochronie środowiska,
przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego jako podstawy lokalizacji inwestycji,
zwi ększenie retencji wody,
opracowanie krajowej strategii ochrony gleb,
ochrona atmosfery (w tym realizacja zało żeń dyrektywy unijnej CAFE, dotycz ącej ograniczenia emisji pyłów),
ochrona wód (w tym redukcja o 75 % ładunku azotu i fosforu w oczyszczanych ściekach komunalnych),
gospodarka odpadami,
modernizacja systemu energetycznego,
ochrona przed hałasem (w tym sporz ądzanie map akustycznych dla wszystkich miast powy żej 100 tysi ęcy mieszka ńców i opracowania planów walki z hałasem),
działania zwi ązane z nadzorem nad chemikaliami dopuszczonymi na rynek.

Aktualizacja Programu ochrony środowiska została opracowana w oparciu o pozyskane informacje i dokumenty ze starostwa powiatowego, urz ędów gmin, urz ędu wojewódzkiego, podmiotów gospodarczych oraz urz ędu marszałkowskiego, WIO Ś, a tak że w oparciu o istniej ące strategiczne dokumenty i opracowania z zakresu ochrony środowiska jak np.:
Polityka ekologiczna Pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016 (M.P. z 2009 r. Nr 34, poz. 501),
Strategia rozwoju energetyki odnawialnej,
Narodowa strategia edukacji ekologicznej,

str. 9 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolno śląskiego na lata 2008-2011 z uwzgl ędnieniem lat 2012-2015, przyj ęty Uchwał ą Sejmiku Województwa Dolno śląskiego Nr LIV/969/10 z dnia 29 kwietnia 2010 r.
Program edukacji ekologicznej dla Dolnego Śląska, przyj ęty Uchwał ą Sejmiku Województwa Dolno śląskiego Nr XLIX/681/05 z dnia 16.12.2005 r.
Raporty o stanie środowiska w Województwie Dolno śląskim – opracowane przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu
Strategia Rozwoju Powiatu Jaworskiego – przyj ęta Uchwał ą Nr XL/216/2001 Rady Powiatu w Jaworze z dnia 30 listopada 2001 r.

Niniejsza aktualizacja „Programu ochrony środowiska” zawiera szczegółow ą charakterystyk ę aktualnego stanu środowiska powiatu, opracowanego na podstawie najnowszych dost ępnych danych w zakresie danego komponentu, w oparciu o któr ą zostały okre ślone cele strategiczne i kierunki działania umo żliwiaj ące popraw ę jako ści poszczególnych komponentów środowiska. Polityka ekologiczna powiatu jaworskiego kształtowana b ędzie w oparciu o cele długo- i krótkoterminowe. W tym celu b ędą realizowane działania w ró żnych sektorach gospodarczych. Zaproponowane kierunki działa ń maj ą zapewni ć zrównowa żony rozwój omawianego obszaru. Pozostałe elementy opracowania wskazuj ą na instrumenty realizacji Programu oraz sposób zarz ądzania i wdra żania Programu .

Aktualizacja Programu została opracowana tak, aby była spójna z polityk ą ekologiczn ą pa ństwa, wojewódzkim programem ochrony środowiska, a tak że innymi dokumentami ogólnokrajowymi, wojewódzkimi i powiatowymi kształtuj ącymi ekologiczny wizerunek kraju i Dolnego Śląska.

str. 10 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 1. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 1.1. Poło żenie powiatu Powiat jaworski zlokalizowany jest w południowo-zachodniej cz ęś ci województwa dolno śląskiego, na Równinie Jaworskiej stanowi ącej integraln ą cz ęść Niziny Śląsko-Łu życkiej. Jego południowo-zachodnia cz ęść si ęga Pogórza Kaczawskiego i Przedgórza Sudeckiego.

Pod wzgl ędem geograficznym obszar powiatu le ży na styku dwóch podprowincji: Niziny Śląsko- Łu życkiej i Sudetów. Teren powiatu jest zró żnicowany krajobrazowo. W cz ęś ci południowo-zachodniej dominuje teren górzysty, natomiast cz ęść środkow ą i północn ą stanowi ą tereny nizinne charakteryzuj ące si ę dobrymi warunkami do rozwoju rolnictwa.

Obszar powiatu obejmuje swym zasi ęgiem miasto Jawor, miasto i gmin ę Bolków oraz gminy wiejskie M ęcinka, M ściwojów, Paszowice i Wądro że Wielkie. Powiaty s ąsiaduj ące to: Legnica, Złotoryja, Środa Śląska, Wałbrzych, Kamienna Góra, Jelenia Góra i Świdnica. Powierzchnia powiatu jaworskiego wynosi 581,55 km 2 i zamieszkiwana jest przez 51.568 mieszka ńców (wg stanu na 1.01.2011 r.). Oprócz miasta Jawora zamieszkałego przez 23.773 osób, prawa miejskie posiada Bolków. Miasto Bolków liczy 5.295 mieszka ńców.

Powiat jaworski pod wzgl ędem obszaru stanowi 2,9% powierzchni województwa dolno śląskiego. Gęsto ść zaludnienia wynosi około 89 osób/km 2. W miastach powiatu zamieszkuje 29.068 mieszka ńców, co stanowi ok. 56% mieszka ńców całego powiatu.

Lokalizacj ę poszczególnych gmin powiatu przedstawiono na rysunku II.1.

Rysunek II.1. Poło żenie i podział administracyjny powiatu jaworskiego

str. 11 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Miasto Jawor jest jednym z najpi ękniejszych miast na Dolnym Śląsku, posiada 750 - letni ą histori ę i bogate tradycje. Prawie 24 - tysi ęczny Jawor posiada wiele zabytków oraz miejsc, które s ą wizytówk ą miasta. Miasto mo że si ę równie ż poszczyci ć znacznymi osi ągni ęciami gospodarczymi. Posiada jedno z nowocze śniejszych składowisk odpadów komunalnych - oddane do u żytkowania w 1997 r., a tak że oczyszczalni ę ścieków oraz automatyczn ą stacj ę uzdatniania wody - 100% zasobów zwodoci ągowanych i 100% skanalizowanych. Gazyfikacja przewodowa w 100% obejmuje tereny miasta. Miasto jest dwukrotnym laureatem konkursu na najlepsz ą gminn ą inwestycj ę proekologiczn ą, zrealizowan ą w województwie legnickim w 1995 roku w zakresie ochrony powietrza. Jawor jest równie ż laureatem konkursu na najbardziej gospodarn ą gminę miejsk ą "Dolno śląskiego Klucza Sukcesu". Miasto skupia tak że du żą liczb ę zakładów i spółek o zró żnicowanej strukturze bran żowej. Domen ą małych firm jest handel oraz usługi, które od lat stanowi ą podstawowy sektor działalno ści gospodarczej w Jaworze. Główn ą dziedzin ą działalności du żych przedsi ębiorstw jest przemysł maszynowy, metalowy, chemiczny, spo żywczy oraz budownictwo i transport. Miasta partnerskie Jawora to: w Niemczech – Niesky, w Czechach – Turnov, na Ukrainie – Berdyczów, we Włoszech - Roseto degli Abruzzi oraz w Polsce – Niepołomice.

Miasto i gmina Bolków to jednostka samorz ądu terytorialnego obejmuj ąca teren o pow. 152,6 km 2 położony na wysoko ści 260-550 m n.p.m. Teren gminy ma w wi ększo ści ukształtowanie górzyste. Bolków to malownicza, otoczona przepi ęknym krajobrazem miejscowo ść położona u stóp średniowiecznego zamku. W jej skład wchodzi miasto Bolków licz ące 5.295 mieszka ńców oraz teren wiejski obejmuj ący 17 sołectw zamieszkałych przez 5.704 mieszka ńców. Ogółem gmina liczy ok. 11 tys. mieszkańców. Miasto i gmina Bolków charakteryzuj ą si ę wieloma zabytkowymi obiektami i miejscami upami ętniaj ącymi historie miasta i gminy. Mo żna w śród nich wyró żni ć m.in. zamek w Bolkowie z XIII w., ko ściół parafialny św. Jadwigi z XIII w., zamek Świny, ruiny zamku Niesyto w Płoninie i ruiny zamku w Lipie.

Szczególn ą uwag ę nale ży zwróci ć na uj ęcia wód glauberskich w Starych Rochowicach, które przyszło ściowo mog ą stanowi ć teren sanatorium lub uzdrowiska.

W Bolkowie krzy żuj ą si ę dwie drogi o znaczeniu krajowym: nr 3 ze Świnouj ścia do Jakuszyc oraz nr 5 ze Świecia do Lubawki.

Gmina M ęcinka le ży na obszarze Wysoczyzny Chojnowskiej i Podgórza Kaczawskiego w dorzeczu Kaczawy. Takie poło żenie zmienia charakter gminy. Dotychczas dominowało w niej rolnictwo i zwi ązane z nim zakłady przetwórcze. Teraz gospodarka nastawia si ę na turystyk ę i agroturystyk ę. Unikalne walory przyrodnicze znajduj ące si ę w Parku Krajobrazowym "Chełmy", s ą podstawowym atutem gminy Męcinka. Powierzchni ę parku, le żą cego powy żej 300 metrów n.p.m., urozmaicaj ą liczne wulkaniczne wzgórza i gł ębokie doliny wyciosowe. Dodatkow ą atrakcj ą gminy jest zbiornik wodny o powierzchni 490 ha, znajduj ący si ę na terenie jednej z najstarszych miejscowo ści Dolnego Śląska - Słup. Na terenie gminy zalegaj ą zło ża surowców skalnych bazaltu i barytu. Gmina M ęcinka zajmuje powierzchni ę ok. 147,78 km 2 i posiada 4.825 mieszka ńców. W jej skład wchodzi 14 sołectw.

Gmina M ściwojów le ży na Nizinie Łu życkiej. Bardzo dobre warunki klimatyczne i glebowe sprzyjaj ą intensywnej produkcji rolnej. Przez gmin ę przebiegaj ą dwie ruchliwe drogi: krajowa nr 3 Szczecin - Jakuszyce i wojewódzka nr 373 Jawor – Ujazd Górny. Użytki rolne stanowi ą ok. 90 % terenu. Gmina posiada bogate zasoby granitu, piasku i żwiru. Cz ęść nieczynnych ju ż wyrobisk stała si ę miejscami wypoczynku. Zbiornik wodny "M ściwojów" o pow. ok. 57 ha lustra wody wybudowany na rzece Wierzbiak, przede wszystkim umo żliwia redukowanie fali powodziowej w sytuacjach zagro żenia powodziowego. Istniej ąca zapora wodna daje mo żliwo ść zainstalowania elektrowni wodnej do wytwarzania odnawialnego źródła energii. Malownicze tereny wokół zbiornika pozwalaj ą na jego rekreacyjne wykorzystanie. Gmina M ściwojów zajmuje powierzchni ę 71,94 km 2 i posiada 4.049 mieszka ńców. W jej skład wchodzi 12 sołectw.

str. 12 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Gmina Paszowice ma charakter rolniczo - turystyczny. Lasy zlokalizowane w zachodniej cz ęś ci gminy sprzyjaj ą rozwojowi turystyki i wypoczynku. Paszowice le żą na Podgórzu Kaczawskim w granicach Parku Krajobrazowym "Chełmy", którego obszar obejmuje ponad 50% powierzchni gminy. Gmina Paszowice zajmuje powierzchni ę ok. 101,2 km 2 i posiada 3.904 mieszka ńców. W jej skład wchodzi 12 sołectw.

Gmina W ądro że Wielkie jest gmin ą typowo rolnicz ą. Ponad 90 % jej powierzchni zajmuj ą u żytki rolne. Mimo dogodnego poło żenia, turystyka nie odgrywa znacz ącej roli w gospodarce gminy i ma charakter głównie tranzytowy. Gmina W ądro że Wielkie zajmuje powierzchni ę 89,15 km 2 i posiada 4.018 mieszka ńców. W jej skład wchodzi 18 sołectw.

1.2. Powierzchnia powiatu jaworskiego Informacje w zakresie danych powierzchniowych poszczególnych gmin z podziałem na miasta i gminy wiejskie przedstawiono w tabeli II.1.

Tabela II.1. Powierzchnia powiatu jaworskiego Pow. gminy Pow. wyrówn. Pow. ogólna Lp. Obszar Rodzaj obszaru ewidenc. ha ha ha 1 2 3 4 5 6 1. Jawor M 1 879 1 1 880 2. Bolków M 768 0 768 Bolków W 14 484 8 14 492 3. Męcinka W 14 748 30 14 778 4. Mściwojów W 7 145 49 7 194 5. Paszowice W 10 066 62 10 128 6. Wądro że Wielkie W 8 876 39 8 915 M 2 647 1 2 648 POWIAT 7. JAWORSKI W 55 319 188 55 507 Razem 57 966 189 58 155 M – tereny miejskie; W – tereny wiejskie [źródło: ewidencja gruntów – wg stanu na 15.11.2011 r.]

Na wykresie II.1. przedstawiono procentowy udział powierzchni poszczególnych jednostek terytorialnych w całym powiecie jaworskim.

Wykres II.1. Udział procentowy powierzchni poszczególnych gmin i miast powiatu jaworskiego

Wądro że Jawor Bolków (M) Wielkie 3,2% 1,3% 15,3% Bolków (W) 24,9% Paszowice 17,4%

Mściwojów Męcinka 12,4% 25,4%

str. 13 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Wykres II.2. Udział procentowy powierzchni terenów miejskich i wiejskich powiatu jaworskiego

120,0% 100,0% 95,4% 100,0%

80,0%

60,0%

40,0%

20,0% 4,6% 0,0% Tereny miejskie Tereny wiejskie POWIAT JAWORSKI

1.3. Ludno ść powiatu jaworskiego W tabeli II.2. zebrano liczb ę ludno ści powiatu jaworskiego według stanu na 31.12.2002 r., 31.12.2006 r. i 31.12.2010 r. Zauważalny jest w całym okresie spadek liczby ludno ści zarówno na terenach miejskich powiatu, jak i na terenach wiejskich. W latach 2002 – 2006 ludno ść powiatu jaworskiego zmalała o 2,1%, natomiast w latach 2006-2010 spadek ten wynosił ju ż 2,9%. Podział ludno ści mi ędzy tereny miejskie i wiejskie przesun ął si ę na korzy ść terenów wiejskich, tj. udział ludno ści z terenów miejskich w ogólnej liczbie ludno ści powiatu w analizowanym okresie uległ zmniejszeniu, natomiast na terenach wiejskich nast ąpił wzrost tego udziału o 1,35%.

Tabela II.2. Liczba ludno ści powiatu Lp. Obszar Rodzaj obszaru 2002 r. 2006 r. 2010 r. 1. Jawor M 25 568 25 014 23 773 2. Bolków M 5 758 5 564 5 295 Bolków W 5 711 5 607 5 704 3. Męcinka W 4 849 4 866 4 825 4. Mściwojów W 4 289 4 139 4 049 5. Paszowice W 3 909 3 816 3 904 6. Wądro że Wielkie W 4 186 4 124 4 018 M 31 326 30 578 29 068 7. POWIAT JAWORKSI W 22 944 22 552 22 500 Razem 54 270 53 130 51 568 [źródło: dane z gmin, GUS]

Wg stanu na 31.12.2010 r. średni wska źnik g ęsto ści zaludnienia terenów miejskich powiatu wynosił 1 097,7 osób/km 2, dla terenów wiejskich powiatu wynosił 40,53 osób/km 2, natomiast średnia dla powiatu była równa 89 osób/km 2.

Tabela II.3. Gęsto ść zaludnienia powiatu jaworskiego (mieszka ńcy na km 2) Rodzaj Lp. Obszar 2002 r. 2006 r. 2010 r. obszaru 1. Jawor M 1 360,0 1 330,5 1264 2. Bolków M 749,7 724,5 689 Bolków W 39,4 38,7 39 3. Męcinka W 32,8 32,9 33 4. Mściwojów W 59,6 57,5 56 5. Paszowice W 38,6 37,7 39 6. Wądro że Wielkie W 47,0 46,3 45 M 1 183,0 1 154,8 1097,7 7. POWIAT JAWORKSI W 41,3 40,6 40,53 Razem 93,3 91,4 89

str. 14 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

1.3.1. Struktura gospodarcza powiatu jaworskiego Powiat Jaworski ma charakter rolniczo-przemysłowy. Doskonałe warunki do rolnictwa panuj ą w środkowej i północno-wschodniej cz ęś ci powiatu, gdzie dominuje nizinne ukształtowanie terenu. Intensywnej produkcji rolnej sprzyjaj ą warunki klimatyczne, które sprawiaj ą, że długo ść okresu wegetacji nale ży w tym rejonie do najdłu ższych w Polsce.

Działalno ść przemysłowa w powiecie prowadzona jest głównie w Jaworze i Bolkowie. W latach 2007-2010 liczba podmiotów gospodarczych funkcjonujących na jego terenie zwi ększała si ę z roku na rok (z 4.481 w 2007 r. do 4.989 w 2010 r.). Działały one przede wszystkim w takich sekcjach, jak: handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, wł ączaj ąc motocykle, budownictwo, przetwórstwo przemysłowe, działalno ść profesjonalna, naukowa i techniczna, pozostała działalno ść usługowa, transport i gospodarka magazynowa oraz działalno ść zwi ązana z obsług ą rynku nieruchomo ści.

Do najwa żniejszych podmiotów prowadz ących działalno ść gospodarcz ą w powiecie nale żą :
„Ku źnia – Jawor” S.A. - producent wysokiej jako ści odkuwek matrycowych,
Global Pollena Fabryka Chemii Gospodarczej S.A. - producent środków do prania, zmywania, czyszczenia, szamponów, środków do konserwacji i piel ęgnacji samochodów, mydła specjalnego przeznaczenia, płynów do chłodnic samochodowych,
Javor Home Sp. z o.o. - producent mebli, głównie krzeseł i stołów,
Spółdzielnia Inwalidów „Inprodus” - zakład pracy chronionej produkuj ący wyroby bran ży motoryzacyjnej, elektronicznej i metalowej,
Pionier S.A. - producent wyrobów gumowych,
Zakład Produkcji Opakowa ń Jan Legie ń - produkcja tektury i opakowa ń,
„Korpo” Sp. z o.o. - obróbka mechaniczna odlewów i odkuwek,
Kommunal Technik M. SAUERBACH Sp. z o.o. - producent maszyn i urz ądze ń dla przedsi ębiorstw komunalnych, kompaktorów, walców do zag ęszczania gruntu, itp.,
„Metal-Jawor” Sp. z o.o. - producent maszyn i urz ądze ń dla przemysłu kamieniarskiego,
Zakład Produkcji Odzie ży „Debel”,
Przedsi ębiorstwo Usługowo-Produkcyjne i Handlowe „COM-D” Sp. z o.o. - prowadzenie usług komunalnych,
„Agroma” Sp. z o.o. - prowadzenie sprzeda ży maszyn i urz ądze ń rolniczych, materiałów elektrycznych, budowlanych.
IS Polska Sp. z o. o. - producent elementów samochodowych
INFRAKOL S.C. Przedsi ębiorstwo budownictwa kolejowego i in żynieryjnego
PPH „CERAL” - produkcja pasz
DOMEX Sp. J. - dystrybucja sprz ętu AGD
„Martex” S-ka Jawna - produkcja pieczywa i wyrobów cukierniczych
BDA Monta ż - usługi budowlane
Stolarstwo - Tartacznictwo Ryszard Sułkowski

str. 15 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

III. DIAGNOZA STANU POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA I ZAŁO ŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA 1. POWIETRZE 1.1. Wst ęp Powietrze jest jednym z najwa żniejszych komponentów środowiska, który w decyduj ący sposób wpływa na życie i zdrowie człowieka oraz na stan ro ślinno ści. O jego stanie jako ściowym decyduj ą ró żne czynniki. Wi ększo ść zanieczyszcze ń znajduj ących si ę w powietrzu jest pochodzenia antropogenicznego, czyli wynikaj ących z działalno ści człowieka. Znacz ącymi źródłami emisji s ą du że zakłady przemysłowe, du że źródła energetyczne oraz zanieczyszczenia pochodz ące z tzw. niskiej emisji, głównie z palenisk domowych. Istotny wpływ maj ą tak że zanieczyszczenia pochodz ące ze środków transportu.

Do najgro źniejszych substancji emitowanych do atmosfery nale żą :
dwutlenek siarki,
tlenki azotu,
węglowodory i ich pochodne,
chlowocopochodne organiczne,
tlenki w ęgla,
pyły,
metale ci ęż kie,
ozon i nadtlenki.

Województwo dolno śląskie pod wzgl ędem wielko ści emisji zanieczyszcze ń do powietrza zostało sklasyfikowane w ścisłej czołówce tzn. znajduje si ę w grupie województw najwi ęcej emituj ących zanieczyszcze ń do powietrza. Powiat jaworski charakteryzuje si ę niskimi warto ściami emisji zanieczyszcze ń do powietrza i na terenie województwa, pod wzgl ędem jako ści powietrza i jest jednym z "najczystszych" powiatów.

1.2. Charakterystyka źródeł emisji zanieczyszcze ń do powietrza

Na terenie powiatu głównymi źródłami emisji zanieczyszcze ń do powietrza s ą:
emisja punktowa - zorganizowana z procesów energetycznych i technologicznych,
niska emisja (emisja powierzchniowa) - z terenów zabudowy mieszkaniowej ogrzewanej indywidualnie,
emisja komunikacyjna (emisja liniowa) - zwi ązana z ruchem kołowym, ze spalaniem paliw w silnikach samochodowych.

Na terenie powiatu zlokalizowane s ą zorganizowane i niezorganizowane źródła emisji zanieczyszcze ń do powietrza.

1.3. Stan czysto ści powietrza Stan czysto ści powietrza jest jednym ze zmiennych stanów środowiska i zale ży głównie od emisji zanieczyszcze ń do powietrza oraz lokalnych warunków rozprzestrzeniania si ę tych zanieczyszcze ń.

Zgodnie z Ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz.150 z pó źn. zmianami) ocen ę jako ści powietrza i obserwacji zmian przeprowadza si ę w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska w strefach, które stanowi ą: 1) aglomeracja o liczbie mieszka ńców wi ększej ni ż 250 tysi ęcy; 2) obszar jednego lub wi ęcej powiatów położonych na obszarze tego samego województwa, niewchodz ący w skład aglomeracji.

Podział kraju na strefy został wprowadzony Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których dokonuje si ę oceny jako ści powietrza (Dz. U. z 2008 r. Nr 52 poz. 310).

str. 16 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Dla celów oceny jako ści powietrza pod k ątem zawarto ści dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenków azotu, tlenku w ęgla, benzenu, pyłu zawieszonego PM10, ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu na lata 2008-2009 powiat jaworski zaliczony został do tzw. strefy jaworsko-złotoryjskiej obejmuj ącej powiaty: jaworski, legnicki (bez powiatu grodzkiego) i złotoryjski. Dla wyników oceny jako ści powietrza dotycz ących 2010 r. dla ww. zanieczyszcze ń przyj ęto dla powiatu jaworskiego stref ę dolno śląsk ą.

Oceny, o której mowa wy żej oraz klasyfikacji stref dla dwóch grup kryteriów - ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin, dokonuje WIO Ś. Na podstawie wyników monitoringu strefy dzieli si ę na:
strefy, w których poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji (strefa C),
strefy, w których poziom cho ćby jednej substancji mie ści si ę pomi ędzy poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powi ększonym o margines tolerancji (strefa B),
strefy, w których poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego (strefa A).

Jak wynika z Raportu o stanie środowiska w województwie dolno śląskim przygotowanego przez WIO Ś we Wrocławiu, w wyniku rocznej oceny jako ści powietrza za rok 2009 stwierdzono, że pod katem ochrony zdrowia stref ę dolno śląsk ą sklasyfikowano do klasy C ze wzgl ędu na przekroczenia poziomu docelowego dla ozonu. W przypadku ozonu program naprawczy maj ący na celu osi ągni ęcie poziomu docelowego substancji w powietrzu przygotowuje si ę dla tych stref, dla których jest to mo żliwe technicznie i uzasadnione ekonomicznie.

W okresie 2008-2010 nast ąpiła znacz ąca redukcja emisji do powietrza wszystkich rodzajów zanieczyszcze ń.

Emisj ę zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych w latach 2007 - 2009 na terenie powiatu jaworskiego przedstawiono w tabeli III.1 i III.2.

Tabela III.1. Emisja zanieczyszcze ń gazowych w latach 2007 - 2009 Emisja zanieczyszcze ń gazowych w tys. Mg/rok ogółem ogółem w tym na 1 Obszar Rok (ł ącznie z (bez CO2) niezorgani dwutlene tlenki tlenek dwutlene km 2 w CO2) zowana k siarki azotu węgla k w ęgla Mg/rok powiat jaworski 2007 31,076 0,204 0,001 0,133 0,040 0,030 30,866 53,4 Udział emisji powiatu w emisji 0,19% 0,19% 0,008% 0,22% 0,19% 0,27% 0,19% województwa powiat jaworski 2008 30,906 0,185 0,001 0,107 0,041 0,036 30,717 53,1 Udział emisji powiatu w emisji 0,18% 0,20% - 0,19% 0,21% 0,38% 0,18% województwa powiat jaworski 2009 27,891 0,120 - 0,064 0,029 0,027 27,769 47,9 Udział emisji p owiatu w emisji 0,18% 0,12% - 0,11% 0,16% 0,34% 0,18% województwa [źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUS i WIO Ś]

Tabela III.2. Emisja zanieczyszcze ń pyłowych w latach 2007 - 2009 Emisja zanieczyszcze ń pyłowych w Mg/rok Obszar Rok ogó łem w tym na 1 km 2 niezorganizowa zorganizowana w Mg/rok 1 2 3 na 4 5 6 powiat jaworski 2007 56 2 54 0,1 powiat jaworski 2008 57 2 55 0,1 powiat jaworski 2009 26 1 26 0,0 [źródło: opracowanie własne na podstawie danych WIO Ś]

str. 17 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Na podstawie powyższych danych nale ży stwierdzi ć, i ż udział emisji powiatu jaworskiego w emisji zanieczyszcze ń województwa dolno śląskiego jest niewielki i w latach 2008 - 2009 wynosił 0,18 % (tabela III.1).

Najwi ększym udziałem w śród zanieczyszcze ń emitowanych do powietrza charakteryzował si ę dwutlenek w ęgla, którego udział w ogólnej emisji w latach 2008 - 2009, wahał si ę w przedziale od 99,38% do 99,56%. Emisja ł ączna pozostałych zanieczyszcze ń nie przekraczała 0,62%. Ogólnie emisja zanieczyszcze ń gazowych (z wył ączeniem dwutlenku w ęgla) na terenie powiatu w 2009 r. zmniejszyła si ę w odniesieniu do 2007 r. o ok. 41,2 %, emisja zanieczyszcze ń pyłowych w tym okresie zmalała o ok. 53,6 %. Zmniejszeniu uległa równie ż emisja dwutlenku w ęgla w 2009 r. w stosunku do 2007 r. o ok. 10 %.

Dwutlenek siarki W 2008 r. stęż enie średnioroczne SO 2 na terenie powiatu jaworskiego nie przekraczało warto ści 5,8 µg/m 3. Brak jest dopuszczalnej warto ści st ęż enia średniorocznego dwutlenku siarki ze wzgl ędu na zdrowie. Średnioroczne st ęż enie SO2 z sezonu grzewczego było 3-5-krotnie wy ższe od warto ści z sezonu pozagrzewczego.

Tabela III.3. Wyniki pomiarów wska źnikowych dwutlenku siarki w 2008 r. Średnia Średnia roczna Średnia Stanowisko roczna w sez. w sez. Lp. Rok roczna pomiarowe grzewczym pozagrzewczym µg/m3 1 2 3 4 5 6 1 Jawor 2008 4,7 7,2 2,2 2 Bolków 2008 5,8 10,2 2,2 3 Męcinka 2008 4,6 6,8 2,4 4 Paszowice 2008 3,9 6,3 1,5 5 Wądro że Wielkie 2008 5,1 8,2 2,0 [źródło: WIO Ś]

Dwutlenek azotu St ęż enie średnioroczne dwutlenku azotu w 2008 r. na terenie powiatu jaworskiego nie przekraczało warto ści 14,6 µg/m 3, co stanowiło nie wi ęcej ni ż 36,5 % warto ści dopuszczalnej. Średnioroczne st ęż enie dwutlenku azotu z sezonu grzewczego w roku 2008 było o ok. 1,5-krotnie wy ższe od warto ści z sezonu pozagrzewczego, nie przekraczaj ąc progu warto ści dopuszczalnych.

W roku 2008 najwy ższe średnioroczne st ęż enie NO 2 na terenie powiatu wyst ąpiło w Bolkowie. Podobne zjawisko odnotowano dla średnich st ęż eń z sezonu grzewczego i pozagrzewczego. W nast ępnych latach na terenie powiatu jaworskiego WIO Ś nie prowadził pomiarów wska źnikowych dla dwutlenku azotu.

Tabela III.4. Wyniki pomiarów wska źnikowych dwutlenku azotu w 2008 r. Średnia % Średnia roczna Średnia roczna w Stanowisko normy w sez. Lp. Rok roczna sez. pomiarowe (max. 40 pozagrzewczym grzewczym µg/m3) µg/m3 µg/m3 1 2 3 4 5 6 7 1 Jawor 2008 9,8 25 12 7,7 2 Bolków 2008 12,5 31 14,6 10,8 3 Męcinka 2008 9,6 24 11,4 7,8 4 Paszowice 2008 9,8 25 11,5 8,2 5 Wądro że Wielkie 2008 11,7 29 13,3 10 [źródło: WIO Ś]

str. 18 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Ogólnie nale ży stwierdzi ć, że obszar powiatu jaworskiego charakteryzuje si ę niskimi st ęż eniami zanieczyszcze ń w powietrzu. Potwierdzeniem tego jest m.in. ocena WIO Ś przeprowadzona dla województwa dolno śląskiego, zgodnie z któr ą w 2008 – 2010 r. powiat jaworski ze wzgl ędu na zanieczyszczenia powietrza został zakwalifikowany do obszaru klasy A zarówno pod wzgl ędem ochrony zdrowia, jak i pod wzgl ędem ochrony ro ślin. Oznacza to, że na rozpatrywanym obszarze nie wyst ąpiły przekroczenia warto ści dopuszczalnych.

Termomodernizacja budynków, w tym u żyteczno ści publicznej Jednym ze sposobów ograniczenia emisji zanieczyszcze ń do powietrza s ą działania dotycz ące poprawy izolacyjno ści budynków. Działania te w poł ączeniu z wymian ą kotłów na urz ądzenia nowej generacji, powoduj ą zmniejszenie energochłonno ści nawet o 50%, a tym samym przyczyniaj ą si ę do zmniejszenia emisji zanieczyszcze ń. Dlatego te ż zarz ąd powiatu, jak równie ż władze poszczególnych gmin, a tak że inne jednostki publiczne, zrealizowały zadania z zakresu szeroko poj ętej termomodernizacji budynków, pocz ąwszy od typowej termomodernizacji obejmuj ącej wymian ę okien, ocieplania ścian, dachów, modernizacj ę kotłowni, instalacji centralnego ogrzewania, a na bie żą cych remontach dachów ko ńcz ąc.

Tabela III.5. Zestawienie wykonanych zada ń inwestycyjnych w obiektach kubaturowych przez gminy powiatu i Powiat Jaworski wpływaj ące na popraw ę jako ści powietrza atmosferycznego Lp. Zadanie Okres Kwota [PLN] POWIAT JAWORSKI

1. Remont i modernizacja instalacji centralnego ogrzewania w budynku 2008 254 762,00 Powiatowego Centrum Kształcenia Zawodowego przy ul. Wrocławskiej 30a w Jaworze GMINA JAWOR

2. Termomodernizacja, przebudowa z rozbudow ą budynku przy ul. Parkowej - 2.762.455 zł 5 w Jaworze na potrzeby „Europejskiego Centrum Młodzie ży Euroregionu Nysa” 3. Remont, docieplenie i adaptacja budynku hotelu robotniczego w Jaworze - 1.627.375 zł na cele socjalne, ul. Cukrownicza 2 4. Termomodernizacja obiektu Szkoły Podstawowej nr 5 przy ul. Armii - 2.030.352 zł Krajowej 9 5. Termomodernizacja obiektu Przedszkola nr 4 przy ul. Chopina w Jaworze - 615.292 zł 6. Termomodernizacja budynku przy ul. Dworcowej 4 - 49.786 zł 7. Termomodernizacja Przedszkola przy ul. Chopina 11 - 457.527 zł 8. Termomodernizacja obiektu przy Placu Seniora 4 w Jaworze (Biblioteka) - 650.313 zł 9. Termomodernizacja budynku przy ul. Kwiatowej 15 w Jaworze - 63.195 zł Planowane: 10. Termomodernizacja Filii SP nr 5 - 500.000 zł 11. Termomodernizacja SP nr 1 - 1.000.000 zł 12. Termomodernizacja Filii SP nr 1 - 700.000 zł 13. Termomodernizacja budynków komunalnych - 1.000.000 zł 14. Docieplenie i wymiana stolarki oraz adaptacja na cele dydaktyczne – - 3.340.000 zł centrum edukacji ekologicznej w obiekcie przy Placu Bankowym 1 w Jaworze” GMINA BOLKÓW

15. Termomodernizacja budynku Domu Kultury - 544 398,71 16. Termomodernizacja budynku Przedszkola Samorz ądowego nr 1 - 135 705,42 17. Termomodernizacja budynku SPZOZ w Bolkowie - 423 289,27 GMINA M ĘCINKA

18. Termomodernizacja obiektów u żyteczno ści publicznej – Gimnazjum w 2008-2009 1 200 000 Męcince, O środek Zdrowia w Piotrowicach, GOK M ęcinka, szkoła w Pomocnem – realizacja 2008-2009

str. 19 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Lp. Zadanie Okres Kwota [PLN] GMINA W ĄDRO ŻE WIELKIE

19. Termomodernizacja obiektów u żyteczno ści publicznej w Gminie W ądro że 2007-2008 2 245 143 Wielkie (Gimnazjum w Budziszowie Wielkim, Szkoła Podstawowa, Ośrodek Zdrowia i Urz ąd Gminy w W ądro żu Wielkim) 20. Przedszkole w W ądro żu Wielkim – przebudowa po po żarze (w tym 2009 857 294 termomodernizacja cz ęś ci „C” budynku) 21. Termomodernizacja budynku GOPS (elewacje) 2009 37 538 22. Budowa świetlicy wiejskiej w W ądro żu Wielkim (termomodernizacja 2010 715027 cz ęś ci istniej ącej) 23. Termomodernizacja budynku remizy w W ądro żu Wielkim (elewacje) 2010 18 446 24. Remont budynków świetlic wiejskich w Granowicach, Mierczycach i 2010 26 416 Kosiskach (termomodernizacja dachu świetlicy w Mierczycach) 25. Remont dachu na budynku GOPS w W ądro żu Wielkim (docieplenie 2010-2011 31 000 styropap ą) [źródło: własne, dane z gmin]

Emisja punktowa Na obszarze powiatu jaworskiego nie ma zakładów, które nale żą do grupy najbardziej „uci ąż liwych”. Źródłami emisji zorganizowanej s ą lokalne kotłownie zakładowe i osiedlowe. Do źródeł emisji zanieczyszcze ń do powietrza oprócz spalania paliw w celach grzewczych nale ży zaliczy ć równie ż emitory z procesów technologicznych, s ą to takie zakłady i przedsi ębiorstwa, z których emisja zanieczyszcze ń obj ęta jest kontrol ą i ewidencj ą. W tabeli III.6 przedstawiono charakterystyk ę źródeł emisji zlokalizowanych na terenie powiatu sporz ądzon ą w oparciu o wydane decyzje administracyjne.

Tabela III.6. Charakterystyka głównych emitorów zanieczyszcze ń do powietrza Roczna emisja zanieczyszcze ń Lokalizacja Lp. Wyszczególnienie SO NO CO pył ogółem inne substancje Łącznie źródła 2 x Mg/rok Mg/rok Mg/rok 1 2 3 5 6 7 8 9 10 Zakład Produkcji Ceramiki 1. Bolków 14,400 6,544 20,124 pył PM10 5,96 41,068 Budowlanej "FABRIX" S.C. 2. 5,782 27,754 257,009 27,35 akrylaldehyd 0,29700 308,939 amoniak 0,23900 butan-1-ol 1,05900 butyloglikol Roczn ą ł ączn ą emisj ę LZO w przeliczeniu na Ku źnia Jawor SA Jawor, trójetyloamina węgiel organiczny butanol ustala si ę w wielko ści ul. Kuziennicza wynikaj ącej z ustalonych standardów emisyjnych węglowodory aromat. 2,77600 węglowodory kalifat. 1,83300 Mn, pył 0,03400 Jawor, 3. 80,906 24,016 92,179 pył PM10 69,554 197,101 FORTUM ul. Kuziennicza DZT SA Wałbrzych Jawor, 35,841 11,198 36,782 pył PM10 27,756 83,821 ul. Moniuszki 4. 0,219 3,400 0,857 aceton 21,71500 78,475 cykloheksan 0,60500 fenol 1,07500 izocyjaniany 0,60000 Jawor, octan butylu 3,27600 IS-POLSka Sp. zo.o. ul. Wrocławska toluen 6,62100 trójchloroetylen 4,00600 heksan 22,21400 alkohol izopropylowy 6,50200 metyloetyloketon 2,65200 pył PM10 5,59000 5. Javor-Home Sp. z o. o. Jawor - - - 7,883 pył PM10 1,84 60,353 ul. Wrocławska aceton 7,329 alkohol butylowy 1,538 alkohol izobutylowy 1,538 ksylen 3,016 metyloetyloketon 1,137

str. 20 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Roczna emisja zanieczyszcze ń Lokalizacja Lp. Wyszczególnienie SO NO CO pył ogółem inne substancje Łącznie źródła 2 x Mg/rok Mg/rok Mg/rok 1 2 3 5 6 7 8 9 10 octan butylu 12,264 octan etylu 5,55 toluen 4,975 węglowodory alifat. 4,429 węglowodory aromat. 2,474 alkohol izopropylowy 2,414 2-izopropoksyetanol 0,468 etanol 3,498 6. Jaworskie Zakłady Chemii Jawor 12,495 3,332 8.25000 4,676 pył PM10 0,142 - Gospodarczej POLLENA ul. Kuziennicza S.A. 0,020 0,238 0,606 0,697 akrylaldehyd 0,00800 9,033 ksylen 6,52000 butan-1-ol 0,52300 Zakład Mechaniczny Jawor, aceton 0,07200 7. AGROMET Sp. z o.o. ul. Kuziennicza octan butylu 0,03200 octan etylu 0,03300 etylobenzen 0,16600 Mn, pył 0,11800 8. PUPiH COM-D Sp. z o.o. Jawor 1,888 0,66 1,646 4,305 benzo α piren 6,17 *10 -7 - ul. fenol 0,446 Poniatowskiego formaldehyd 0,077 9. 0,0005 0,0833 0,7670 pył zawieszony 0,3890 0,9753 Ksylen 0,0414 toluen 0,0152 Spółdzielnia Inwalidów octan butylu 0,0185 Jawor INPRODUS Zakład Pracy butanol 0,0231 ul. Piastowska Chronionej aceton 0,0023 formaldehyd 0,0156 węglowodory kalifat. 0,0001 akroleina 0,0018 10 - - - - Octan butylu 0,422 - „KORPO” Sp. z o.o. w ul. Wrocławska Ksylen 0,583 Jaworze Jawor 2-etoksyetanol 0,460 Cykloheksanon 0,239 [źródło: decyzje administracyjne]

Nale ży pami ęta ć, że przedstawione w tabeli III.6 dane dotycz ące wielko ści emisji odnosz ą si ę do wartości maksymalnych, tj. wielko ści emisji jakie w ci ągu roku mog ą emitowa ć poszczególne emitory. W rzeczywisto ści emisja ta jest zmienna, a w konsekwencji ograniczania lub zaniechania produkcji w zakładach przemysłowych, maleje z roku na rok.

Najskuteczniejszym działaniem wpływaj ącym na ograniczenie emisji zanieczyszcze ń do powietrza ze źródeł przemysłowych jest zawieszenie kar za wprowadzanie zanieczyszcze ń do środowiska i przeznaczenie tych środków finansowych na inwestycje proekologiczne.

Ponadto, w dalszym ci ągu powinny by ć realizowane działania i przedsi ęwzi ęcia zmierzaj ące do ograniczania emisji zanieczyszcze ń do powietrza z zakładów przemysłowych. W tym celu nale ży promowa ć wprowadzanie „czystych technologii", zmian ę paliwa na bardziej przyjazne środowisku, modernizacj ę procesów technologicznych, zmniejszenie materiałochłonno ści produkcji i instalowanie urz ądze ń oczyszczaj ących.

Narz ędziem wspomagaj ącym działania w zakresie ochrony powietrza jest system handlu uprawnieniami do emisji, składaj ący si ę ze wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji oraz z krajowego systemu handlu uprawnieniami do emisji. System obejmuje instalacje, dla których przyznaje si ę uprawnienia do emisji (wymienione w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie przyj ęcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnie ń do emisji dwutlenku w ęgla na lata 2008- 2012 dla wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji - Dz. U. z 2008 r., Nr 202, poz. 1248).

str. 21 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

W okresie rozliczeniowym - od dnia 1 stycznia 2008 r. do dnia 31 grudnia 2012 r. - wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji obj ęty jest dwutlenek w ęgla.

Emisja niska Emisja tzw. niska jest kolejnym do ść znacz ącym źródłem wprowadzania zanieczyszcze ń do powietrza, szczególnie na terenach zwartej starej zabudowy w aglomeracjach miejskich i regionach górskich, gdzie warunki rozprzestrzeniania si ę zanieczyszcze ń s ą niekorzystne.

Istotny wpływ na zanieczyszczenie powietrza maj ą lokalne małe kotłownie pracuj ące dla potrzeb centralnego ogrzewania, małe przedsi ębiorstwa spalaj ące w ęgiel w celach grzewczych i technologicznych oraz piece w ęglowe u żywane w indywidualnych gospodarstwa domowych. Nie posiadaj ą one praktycznie żadnych urz ądze ń ochrony powietrza. Głównym paliwem w sektorze gospodarki komunalnej jest w ęgiel o ró żnej jako ści i ró żnym stopniu zasiarczenia. Funkcjonuj ące w tym sektorze głównie stare urz ądzenia grzewcze posiadaj ą nisk ą sprawno ść . Spala si ę w nich tak że ró żnego rodzaju materiały odpadowe, w tym odpady komunalne, które mog ą by ć źródłem emisji dioksyn.

Udział emisji niskiej w ogólnej ilo ści emitowanych do powietrza zanieczyszcze ń jest trudny do zbilansowania ze wzgl ędu na rozproszenie źródeł emisji. Jednak ze wzgl ędu na lokalizacj ę źródeł niskiej emisji oraz warunki wprowadzania zanieczyszcze ń do atmosfery ich wpływ na lokalny stan czysto ści powietrza jest do ść istotny. Badania monitoringowe st ęż eń SO 2 na terenie powiatu jaworskiego (tabela III.3.) wykazuj ą bowiem znacznie wi ększe ( średnio 3 - 5 krotnie wi ększe) warto ści st ęż eń tych zanieczyszcze ń w sezonie grzewczym ni ż pozagrzewczym. Jest to przede wszystkim wynikiem oddziaływania "niskiej" emisji pochodz ącej z mało efektywnych źródeł spalania paliw w celach grzewczych oraz wykorzystywania paliw tanich o du żej zawarto ści siarki i mało korzystnych parametrach grzewczych.

W zwi ązku z powy ższym du że znaczenie maj ą działania podejmowane m.in. przez indywidualnych mieszka ńców prowadz ące do zmiany ogrzewania z w ęglowego na gazowe lub olejowe.

Drugim czynnikiem wpływaj ącym na zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń z tych źródeł jest ograniczenie opalania pieców domowych ró żnego rodzaju odpadami, które podczas spalania wydzielaj ą znaczne ilo ści substancji toksycznych.

Kolejnym elementem ograniczaj ącym nisk ą emisj ę jest rezygnacja z indywidualnych źródeł ciepła na rzecz podł ączenia osiedli, przedsi ębiorstw i domostw do sieci ciepłowniczych.

Emisja niezorganizowana - komunikacyjna Do znacz ących niezorganizowanych źródeł nale ży zaliczy ć emisj ę zanieczyszcze ń ze spalania paliw w pojazdach samochodowych. Szybki rozwój motoryzacji, a w konsekwencji ci ągle zwi ększaj ąca si ę na drogach liczba pojazdów samochodowych, prowadzi do wzrostu emisji dwutlenku azotu ze źródeł niestacjonarnych. Transport samochodowy jest również źródłem emisji do powietrza tlenku w ęgla, węglowodorów i ołowiu.

Do obszarów potencjalnie nara żonych na ten typ emisji na terenie powiatu nale ży zaliczy ć tereny bezpośrednio poło żone przy autostradzie A-4 przebiegaj ącej przez gmin ę W ądro że Wielkie oraz tereny sąsiaduj ące z drogami o du żym nat ęż eniu ruchu jak:
droga krajowa nr 3: Zielona Góra-Legnica-Jawor-Paszowice-Bolków-Jelenia Góra-Jakuszyce,
droga wojewódzka nr 345: Wilczków – Budziszów Wielki – Strzegom,
droga wojewódzka nr 374: Jawor-Strzegom-Wałbrzych,
droga wojewódzka nr 373: Jawor-Ujazd Górny,
droga wojewódzka nr 363: Jawor-Złotoryja.

Obszary uci ąż liwo ści zapachowej Odory do chwili obecnej nie s ą w Polsce normowane, co nie znaczy, że mo żna je pomin ąć . Zasi ęg i oddziaływanie odorów uzale żnione s ą od samego źródła, jego rodzaju i wielko ści oraz od

str. 22 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO warunków atmosferycznych, a przede wszystkim od siły i kierunku wiatru oraz opadów atmosferycznych. Dokładne okre ślenie odległo ści oddziaływania zapachów jest niemo żliwe, gdy ż jest ono bardzo zmienne, uzale żnione od wielu czynników, w tym od pogody. Najbardziej bezpo średni ą miar ą wielko ści imisji substancji zapachowo uci ąż liwych s ą opinie ludno ści nara żonej na ten rodzaj uci ąż liwo ści.

Tereny uci ąż liwo ści zapachowej powinny by ć lokalizowane w znacznej odległo ści od zabudowy mieszkaniowej (skupisk ludzi) oraz od strony zawietrznej w stosunku do tej zabudowy, przy uwzgl ędnieniu najcz ęś ciej wyst ępuj ących kierunków wiatru. Ponadto nale żałoby w decyzjach administracyjnych dotycz ących lokalizacji, pozwolenia na budow ę i pozwolenia na u żytkowanie takich przedsi ęwzi ęć , narzuca ć konieczno ść stosowania nowoczesnych technologii - zamkni ętych, hermetycznych, daj ących najwi ększe zabezpieczenie przed ewentualn ą uci ąż liwo ści ą zapachow ą.

Źródłem odorów w powiecie mog ą by ć przede wszystkim gospodarstwa rolne zajmuj ące si ę hodowl ą zwierz ąt gospodarskich oraz przedsi ębiorstwa zwi ązane z produkcj ą roln ą. Szczególn ą uci ąż liwo ści ą odorow ą charakteryzuje si ę fermentacja - rozkład bakteryjny zwi ązków azotu zawartych w odchodach zwierz ęcych, w wyniku którego powstaje amoniak o bardzo nieprzyjemnym zapachu.

1.4. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w ochronie powietrza Główny cel strategiczny okre ślony w oparciu o analiz ę aktualnego stanu jako ściowego powietrza atmosferycznego powiatu jaworskiego oraz „Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa” i wojewódzki program ochrony środowiska brzmi: OCHRONA JAKO ŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w polityce ekologicznej niezb ędne jest wspieranie działa ń ograniczaj ących emisj ę zanieczyszcze ń ze źródeł spalania paliw oraz ze źródeł komunikacyjnych.

Bardzo wa żnym elementem ochrony powietrza jest wprowadzanie w szerokim zakresie najlepszych dost ępnych technik uwzgl ędniaj ących m.in. efektywno ść energetyczn ą i u żytkowanie odnawialnych źródeł energii.

Działania w zakresie ochrony powietrza powinny by ć skoncentrowane na: 1. rozwoju wykorzystania paliw bardziej ekologicznych ni ż w ęgiel (np. gaz, olej), 2. rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii, 3. poprawie efektywno ści energetycznej budynków, w tym termomodernizacje, 4. edukacji mieszka ńców w zakresie szkodliwo ści spalania odpadów i opakowa ń.

Podstawowe kierunki Polityki energetycznej Polski do 2030 roku zakładaj ą m.in.: 1. popraw ę efektywno ści energetycznej, 2. rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii w tym biopaliw.

Cele długoterminowe: 1. Zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń powietrza z tzw. niskich źródeł emisji 2. Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń powietrza ze źródeł komunikacyjnych 3. Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń powietrza pochodz ących ze źródeł przemysłowych

Ad. 1. Zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń powietrza z tzw. niskich źródeł emisji Ograniczanie emisji zanieczyszcze ń z tych źródeł powinno głównie odbywa ć si ę przez systematyczn ą likwidacj ę tych źródeł i podł ączanie indywidualnych kotłowni do sieci ciepłowniczej. Ponadto mo żliwa jest rozbudowa sieci gazowych i zmiana opalania w ęglowego na gazowe.

Promowane b ędą działania zmiany paliwa na bardziej ekologiczne jak np. olej opałowy czy gaz, a tak że wymiana starych mało efektywnych kotłów opalanych w ęglem na nowoczesne źródła ciepła o wysokiej sprawno ści i niskiej emisji zanieczyszcze ń. Spowoduje to wyeliminowanie źródeł spalania

str. 23 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

niskiej jako ści w ęgla, ale równie ż cz ęsto spalanie w piecach domowych odpadów plastikowych prowadz ące do emisji specyficznych zanieczyszcze ń powietrza.

Czynnikiem wa żnym s ą działania dotycz ące poprawy izolacyjno ści budynków oraz kontroli zu życia energii cieplnej. Działania te w poł ączeniu z wymian ą kotłów na urz ądzenia nowej generacji, powoduj ą zmniejszenie energochłonno ści nawet o 50%, a tym samym przyczyniaj ą si ę do zmniejszenia emisji zanieczyszcze ń.

W ostatnim okresie coraz cz ęstszym sposobem ograniczania emisji jest wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Alternatyw ą dla paliw konwencjonalnych jest wykorzystanie energii słonecznej, wodnej czy wiatrowej. Ponadto mo żna wykorzysta ć jako paliwo biomas ę lub biogaz.

Ad. 2. Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń powietrza ze źródeł komunikacyjnych Emisja zanieczyszcze ń do powietrza ze źródeł komunikacyjnych na terenie powiatu jaworskiego ma szczególne znaczenie na terenach bezpo średnio s ąsiaduj ących z drog ą krajow ą nr 3 Szczecin - Jelenia Góra, przebiegaj ącą przez Jawor i Bolków. Na terenach tych dochodzi do zwi ększonych koncentracji zanieczyszcze ń w powietrzu. Emisja z tych źródeł b ędzie eliminowana m.in. poprzez budow ę drogi S3, obejmuj ącej m.in. obwodnic ę Jawora, Bolkowa i Paszowic. Przyczyni si ę to do podziału ruchu lokalnego i tranzytowego oraz wyprowadzenia ruchu tranzytowego poza obszary o znacznym zurbanizowaniu. Ponadto modernizacja dróg poprawiaj ąca ich stan techniczny b ędzie miała du że znaczenie.

Rozbudowa infrastruktury spacerowej i rowerowej przyczyni si ę natomiast do zmniejszenia wykorzystywania pojazdów samochodowych, a tym samym do ograniczenia emisji zanieczyszcze ń.

Tabela III.7. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie powietrza atmosferycznego Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 4 P.1. Zmniejszenie emisji P.1.1. Systematyczna P.1.1.1. Podł ączenie do sieci ciepłowniczej kotłowni Powiat jaworski zanieczyszcze ń likwidacja źródeł niskiej węglowych i indywidualnych palenisk domowych, powietrza emisji w tym głównie na terenach zwartej zabudowy Gminy z tzw. niskich źródeł P.1.1.2. Budowa i rozbudowa sieci gazowych emisji. P.1.1.3. Preferowanie zmian paliwa na bardziej Podmioty ekologiczne oraz modernizacja lub wymiana gospodarcze systemów grzewczych na nowe o wysokiej sprawno ści i niskiej emisji Wła ściciele P.1.1.4. Termomodernizacja budynków, w tym nieruchomo ści użyteczno ści publicznej P.1.1.5. Edukacja mieszka ńców w zakresie szkodliwo ści spalania odpadów i opakowa ń P.1.2. Zwi ększenie P.1.2.1. Promowanie i wspieranie działa ń wykorzystania prowadz ących do wykorzystanie kolektorów alternatywnych źródeł słonecznych, pomp ciepła, budowy małych energii elektrowni wodnych, elektrowni wiatrowych i innych niekonwencjonalnych źródeł energii (np. biogaz, uprawy energetyczne) P.2. Ograniczenie emisji P.2.1. Poprawa P.2.1.1. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego GDDKiA zanieczyszcze ń systemu dróg z obszarów mieszkalnych - budowa drogi S3 DZDW powietrza ze źródeł (obwodnica Jawora, Bolkowa i Paszowic) PZD komunikacyjnych P.2.1.2. Poprawa stanu technicznego dróg (remonty Powiat jaworski dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych) Gminy P.2.1.3. Rozbudowa systemu tras spacerowych i rowerowych P.3 Ograniczenie emisji P.3.1 Monitoring i P.3.1.1. Prowadzenie odpowiedniej polityki Gminy zanieczyszcze ń powietrza planowanie emisji przestrzennej maj ącej na celu lokalizacj ę zakładów pochodz ących ze źródeł zanieczyszcze ń ze uci ąż liwych ze wzgl ędu na emisj ę zanieczyszcze ń do Powiat jaworski przemysłowych źródeł przemysłowych atmosfery na terenach oddalonych od zabudowy mieszkalnej oraz z dala od obszarów cennych przyrodniczo

str. 24 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

P.3.1.2. Kontrola przestrzegania przez zakłady WIO Ś przemysłowe norm prawnych i warunków pozwole ń w zakresie wprowadzania gazów i pyłów do powietrza P.3.1.3. Promowanie i wdra żanie nowoczesnych, przedsi ębiorcy, energooszcz ędnych technologii spełniaj ących organizacje wymagania najlepszych dost ępnych technik ekologiczne

1.5. Podsumowanie Emisje zanieczyszcze ń z terenu powiatu kształtuj ą si ę na poziomie ok. 0,2%-0,3% ogólnej emisji z obszaru całego województwa. Jako ść powietrza na terenie powiatu jaworskiego jest zadowalaj ąca. St ęż enia średnioroczne zanieczyszcze ń nie wykazuj ą przekrocze ń warto ści dopuszczalnych.

Dla zachowania aktualnego stanu czysto ści powietrza atmosferycznego na terenie powiatu, nale ży prowadzi ć i preferowa ć zadania w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego, do których mo żna zaliczy ć: 1. Działania prowadz ące do zmniejszenia zanieczyszcze ń pochodz ących z tzw. niskiej emisji. 2. Działania prowadz ące do zmniejszenia emisji ze źródeł komunikacyjnych. 3. Działania prowadz ące do zmniejszenia emisji ze źródeł przemysłowych.

str. 25 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

2. HAŁAS 2.1. Wst ęp Hałas to ka żdy d źwi ęk o dowolnym charakterze, uznawany w danym miejscu, czasie i warunkach za d źwi ęk niepo żą dany, uci ąż liwy czy nawet szkodliwy. Hałas towarzyszy wszystkim ludziom w codziennym życiu, zarówno w pracy, jak i w domu czy miejscach wypoczynku. Wyst ępowanie hałasu przyczynia si ę do wywołania wielu negatywnych skutków jak np. pogorszenie jako ści życia i zdrowia ludzi. Cz ęste nara żenie na jego oddziaływanie mo że prowadzi ć do cz ęś ciowej lub całkowitej utraty słuchu, mo że powodowa ć zaburzenia nerwowe, złe samopoczucie, powoduje zm ęczenie i utrudnia wypoczynek.

Hałas o poziomie nat ęż enia do 75 dB jest bezpieczny dla człowieka i nie stwarza ryzyka ubytków słuchu. Hałas o poziomie nat ęż enia powy żej 75 dB jest szkodliwy. Hałas o poziomie przekraczaj ącym 115 dB stwarza ryzyko utraty słuchu ju ż przy pojedynczej krótkotrwałej ekspozycji.

Dopuszczalne normy hałasu powinny stanowi ć podstaw ę przy planowaniu nowych obiektów i zagospodarowywaniu kolejnych obszarów. Obowi ązuj ącym aktualnie aktem prawnym okre ślaj ącym dopuszczalne poziomy hałasu jest rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r. nr 120, poz. 826). Dopuszczalne poziomy hałasu przedstawiono w tabeli III.8. Tabela III.8. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku Dopuszczalny poziom hałasu w dB Pozostałe obiekty i działalno ść Drogi lub linie kolejowe będąca źródłem hałasu LAeg D LAeq N LAeg D LAeq N przedział czasu przedział czasu przedział czasu przedział czasu odniesienia odniesienia odniesienia odniesienia Lp. Przeznaczenie terenu równy równy równy równy 16 godzinom 8 godzinom 8 najmniej 1 najmniej korzystnym korzystnej godzinom dnia godzinie nocy kolejno po sobie nast ępuj ącym 1 2 3 4 5 6 1 a. Strefa ochronna „A” uzdrowiska 50 45 45 40 b. Tereny szpitali poza miastem 2 a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej 55 50 50 40 b. Tereny zabudowy zwi ązanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzie ży c. Tereny domów opieki społecznej d. Tereny szpitali w miastach 3 a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i 60 50 55 45 zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy zagrodowej c. Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe d. Tereny mieszkaniowo-usługowe 4 a. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powy żej 65 55 55 45 100 tys. mieszka ńców [źródło: rozporz ądzenie M Ś z 14.06.2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku]

Hałas to drgania akustyczne o dowolnym charakterze, uznawane za niepo żą dane w danym miejscu, czasie i warunkach

Wszystkie zakresy cz ęstotliwo ści drga ń akustycznych, tj. infrad źwi ęki, d źwi ęki (słyszalne) i ultrad źwi ęki, w okre ślonych warunkach miejsca i czasu mog ą by ć uznawane za niepo żą dane i traktowane jako hałas. Jednak że w potocznym zrozumieniu okre ślenie hałas odnosi si ę do zakresu słyszalnego.

W zale żno ści od zmienno ści w czasie średniego poziomu d źwi ęku A rozró żnia si ę nast ępuj ące rodzaje hałasu:

str. 26 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

hałas ustalony – gdy wahania poziomu d źwi ęku A w czasie nie przekraczaj ą 5 dB,
hałas nieustalony – gdy wahania poziomu d źwi ęku A w czasie przekraczaj ą 5 dB,
hałas impulsowy – zło żony z pojedynczych lub ci ągów zdarze ń d źwi ękowych o czasie trwania krótszym ni ż 1 s, charakteryzuj ących si ę gwałtownym spadkiem poziomu ci śnienia akustycznego.

Hałas infrad źwi ękowy Infrad źwi ęki wyst ępuj ące w środowisku s ą dwojakiego pochodzenia: naturalnego i sztucznego (przemysłowego i transportowego). Naturalnymi źródłami infrad źwi ęków s ą m.in. wodospady, wiatry, burze, najbardziej powszechnymi - środki transportu (samochody, helikoptery, lokomotywy). Cech ą charakterystyczn ą infrad źwi ęków s ą znaczne długo ści fal powoduj ące, że s ą one bardzo słabo tłumione nie tylko przez ściany (przegrody), pofałdowania terenu i inne obiekty, lecz tak że przez atmosfer ę, dzi ęki czemu mog ą przenosi ć si ę na znaczne odległo ści.

Hałas ultrad źwi ękowy Ultrad źwi ęki wyst ępuj ące w powietrzu charakteryzuj ą si ę bardzo krótkimi falami, co powoduje, że ich obszar oddziaływania jest znacznie ograniczony.

Źródła hałasu w środowisku Hałas wytwarzany jest przez wszelkiego rodzaju procesy mechaniczne i aerodynamiczne zachodz ące w otaczaj ącym środowisku. Czysto mechaniczny hałas generowany jest przez drgaj ące powierzchnie lub elementy maszyn.

Ze wzgl ędu na środowisko wyst ępowania hałas mo żna podzieli ć na:
komunikacyjny, wywołany przez środki transportu,
przemysłowy, wywołany technologicznymi procesami obróbki i przetwórstwa,
komunalny, wyst ępuj ący w pomieszczeniach mieszkalnych pochodzenia zewn ętrznego.

Skala uci ąż liwości akustycznej Zgodnie z opracowan ą przez Pa ństwowy Zakład Pracy skal ą uci ąż liwo ści akustycznej, mo żna wyró żni ć nast ępuj ące przedziały uci ąż liwo ści hałasu zale żne od warto ści poziomu równoważnego LAeq :
uci ąż liwo ść mała: LAeq < 52 dB,
uci ąż liwo ść średnia: 52 dB < L Aeq < 62 dB,
uci ąż liwo ść du ża: 62 dB < L Aeq < 70 dB,
uci ąż liwo ść bardzo du ża: LAeq > 70 dB

Zgodnie z ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska podstawowym poziomem oceny klimatu akustycznego jest powiat. Starostowie oraz zarz ądzaj ący drogami, liniami kolejowymi i portami lotniczymi odpowiedzialni s ą za dokonywanie ocen w formie map akustycznych oraz sporz ądzanie programów działa ń naprawczych. Do 30 czerwca 2012 roku mapy akustyczne powinny by ć wykonane dla aglomeracji (miasto lub kilka miast posiadaj ących wspólne granice administracyjne) licz ących ponad 100 tysi ęcy mieszka ńców. Bior ąc powy ższe pod uwag ę, żadne z miast powiatu jaworskiego nie spełnia warunku kwalifikuj ącego je jako aglomeracje, dla których istnieje obowi ązek sporz ądzenia map akustycznych oraz programów działa ń naprawczych.

2.2. Hałas komunikacyjny Populacj ą najbardziej nara żon ą na hałas s ą mieszka ńcy osiedli i domów jednorodzinnych zlokalizowanych wzdłu ż ruchliwych tras komunikacyjnych i w pobli żu zakładów przemysłowych. Z prowadzonych bada ń wynika, że o klimacie akustycznym na terenach zurbanizowanych decyduje głównie ruch komunikacyjny, a dopiero w nast ępnej kolejno ści hałas z zakładów przemysłowych, usługowych, osiedlowy. Jego ograniczenie przedstawia te ż najwi ększe problemy techniczne. W wielu przypadkach uci ąż liwo ści zwi ązane z hałasem dotycz ą nie tylko mieszka ńców znajduj ących si ę w pobli żu wi ększych tras komunikacyjnych, ale tak że otoczenia dróg dojazdowych i okolic.

str. 27 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

W powiecie jaworskim rozkład szlaków komunikacyjnych zaprezentowano na Rysunku III.1, ilustrującym przebieg dróg o ró żnym nat ęż eniu ruchu.

W 2010 r. WIO Ś przeprowadził badania hałasu komunikacyjnego na terenie powiatu jaworskiego w 11 punktach kontrolno-pomiarowych, zlokalizowanych przy drogach krajowych i wojewódzkich

Wyniki wykonanych przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu bada ń hałasu komunikacyjnego w 2010 r. przedstawiono w opracowaniu pn. „Klimat akustyczny w wybranych punktach województwa dolno śląskiego w 2010 r.” Na terenie powiatu jaworskiego najwi ększa emisja hałasu notowana jest w ci ągu ulic o nadmiernym nat ęż eniu komunikacyjnym, tj. w Jaworze, Bolkowie, Małuszowie i Niedaszowie.

Tabela III.9. Wyniki pomiaru hałasu komunikacyjnego dla powiatu jaworskiego w 2010 r. Odległo ść LAeq na terenu Nat ęż enie Nat ęż enie granicy chronionego Lp Lokalizacja punktów pomiarowych ruchu poj/h ruchu poj/h terenu od ogółem ci ęż arowych chronionego kraw ędzi [dB] jezdni [m] 1. Bolków ul. Republika ńska 268 35 64,9 15,0 2. Bolków ul. Wysokogórska 564 69 70,8 2,5 3. Chro ślice Droga nr 363 132 22 65,6 4,0 4. Jawor ul. Kuziennicza 632 108 71,3 8,0 5. Jawor ul. Mickiewicza 431 46 68,3 3,0 6. Małuszów Droga nr 3 736 166 72,8 5,0 7. Niedaszów Droga nr 374 484 89 71,4 10,0 8. Paszowice Droga nr 3 385 45 69,4 17,0 9. Piotrowice Droga nr 363 196 42 68,1 10,0 10. Sokola Droga nr 3 233 48 68,3 7,0 11. Wierzchosławice Droga nr 5 251 32 67,8 6,0 [źródło: WIO Ś]

Rysunek III.1. Badania klimatu akustycznego na terenie powiatu jaworskiego w 2010 r.

[źródło: WIO Ś]

str. 28 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Niestety, w warunkach lokalnych, na terenach zwartej zabudowy śródmiejskiej z w ąskimi ulicami obci ąż onymi znacznym ruchem oraz wzdłu ż głównych tras komunikacyjnych, stwierdza si ę bardzo du że odst ępstwa od warto ści dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku.

Na podstawie bada ń WIO Ś, przedstawionych w Tabeli III.9. stwierdzono, że najwi ększ ą uci ąż liwo ści ą charakteryzuje si ę droga krajowa nr 3, na której wyst ępowało najwi ększe nat ęż enie ruchu: 736 poj./h, a tak że trasy 374 i 363. We wszystkich punktach pomiarowych odnotowano przekroczenia warto ści dopuszczalnych, natomiast w 4 punktach równowa żny poziom d źwi ęku LAeq okre ślono jako bardzo uci ąż liwy, tj. przekraczaj ący 70 dB (Jawor ul. Kuziennicza, Bolków ul. Wysokogórska, Małuszów i Niedaszów).

Średni poziom hałasu na terenie powiatu kształtował si ę wi ęc w przedziale 64,9 -72,8 dB i był wy ższy od warto ści dopuszczalnych o 4,9 - 12,8 dB. W strefie du żej uci ąż liwo ści, tj. na obszarze, gdzie poziom hałasu mie ści si ę w przedziale 62 - 70 dB oraz bardzo du żej uci ąż liwo ści tj. na obszarze, gdzie poziom hałasu jest wy ższy od 70 dB, wg przeprowadzonych bada ń WIO Ś, znajdowało si ę 168 obiektów mieszkalnych.

W odniesieniu do poprzednich bada ń poziomów hałasu komunikacyjnego, wykonywanych przez WIO Ś w 2004 r. na terenie powiatu jaworskiego, nale ży stwierdzi ć, że stan akustyczny głównych tras komunikacyjnych powiatu nie uległ poprawie. W 2010 r. maksymalne przekroczenie poziomu hałasu komunikacyjnego, odnotowane dla drogi nr 3 w m. Małuszów było nieznacznie wy ższe, ni ż w 2004 r. o 0,5 dB.

Przez wschodni ą cz ęść powiatu przebiega na odcinku ok. 10 km autostrada A4. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad – zarz ądca autostrady A4, opracowała mapy akustyczne dla odcinka autostrady W ądro że Wielkie – Dąbrówka Górna (od km 101+720 do km 241+300). Z opracowanych map akustycznych wynika, że na odcinku autostrady przebiegaj ącym przez powiat, nat ęż enie ruchu pojazdów wynosi ok. 18 tys. poj./dob ę. Obliczone wska źniki hałasu na obszarach zabudowanych wzdłu ż autostrady A4, wskazuj ą na przekroczenia warto ści dopuszczalnych hałasu średnio o 5 - 10 dB w porze dziennej i nocnej. Populacja ludno ści nara żona na hałas o warto ści 60 – 65 dB wynosi 60 osób w porze dziennej i 17 osób w porze nocnej.

Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego Przy głównych szlakach tranzytowych, ruch samochodowy trwa przez cał ą dob ę. Ro śnie tak że intensywno ść ruchu samochodowego w skupiskach miejskich. Konieczne jest wi ęc wprowadzenie zabezpiecze ń akustycznych w postaci ekranów dla osiedli znajdujących si ę w pobli żu najbardziej uci ąż liwych tras komunikacyjnych. Skutecznym sposobem zmniejszenia uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego jest budowa obwodnic miast i miejscowo ści, co przyczynia si ę do przesuni ęcia ruchu samochodowego, zwłaszcza pojazdów ci ęż kich poza tereny zamieszkałe.

Działaniem sprzyjaj ącym ograniczaniu hałasu komunikacyjnego jest również poprawianie stanu technicznego nawierzchni drogowych, a tak że kontrola pojazdów pod wzgl ędem emisji hałasu.

W budynkach nara żonych na ponadnormatywny hałas wskazane jest stosowanie materiałów budowlanych o odpowiedniej izolacyjno ści akustycznej. Dobr ą metod ą redukcji hałasu komunikacyjnego jest wymiana okien na d źwi ękoizolacyjne, o podwy ższonym wska źniku izolacyjno ści akustycznej wła ściwej (R w>30dB), które zapewni ą warunki komfortu akustycznego wewn ątrz pomieszcze ń zamkni ętych.

Kolejnym działaniem mo że by ć zmiana funkcji lokali w budynkach poło żonych przy głównych ci ągach komunikacyjnych (z mieszkalnej na usługow ą). W celu ochrony przed hałasem nale ży przyj ąć zasi ęg stref uci ąż liwo ści szlaków komunikacyjnych, w zasi ęgu których:
wyklucza si ę lokalizacj ę obiektów słu żby zdrowia i o światy,

str. 29 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

dopuszcza si ę lokalizowanie obiektów mieszkalnych i usługowych po warunkiem zabezpieczenia przeciwhałasowego pomieszcze ń zgodnie z Polsk ą Norm ą PN 87/B - 02151/02.

Istotnym elementem wspomagaj ącym działania ochronne przed hałasem b ędzie okre ślenie terenów dla poszczególnych standardów akustycznych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

2.3. Hałas przemysłowy Kontrole WIO Ś wykazuj ą i ż do obiektów o du żej uci ąż liwo ści akustycznej zaliczy ć nale ży głownie kopalnie i zakłady przeróbcze kruszyw. W strefie usług rzemie ślniczych do zakładów uci ąż liwych pod wzgl ędem hałasu nale żą zakłady kamieniarskie, stolarskie, betoniarskie itp.

Przyczynami najcz ęstszej emisji hałasu do środowiska s ą:
brak odpowiednich zabezpiecze ń akustycznych źródeł hałasu pracuj ących na zewn ątrz budynków (instalacje wentylacyjne i odci ągowe),
niewystarczaj ąca izolacyjno ść akustyczna ścian, okien, drzwi,
niewła ściwy dobór środków transportu wewn ętrznego i dróg zakładowych,
niewła ściwa organizacja pracy i praca przy drzwiach otwartych,
nieprawidłowa lokalizacja linii technologicznych, instalacji i urządze ń na terenie zakładów oraz samych zakładów po śród zabudowy mieszkaniowej.

Na terenie powiatu wydano 5 decyzji administracyjnych w zakresie emisji hałasu dla zakładów przemysłowych. Zakłady te zlokalizowane s ą w Jaworze, Godziszowej, Niedaszowie oraz dwa w Sadach Dolnych.

Hałas emitowany przez zakłady ma lokalny charakter, co wi ąż e si ę z niewielk ą liczb ą osób nara żonych na ten typ hałasu. Nie oznacza to jednak, że nie nale ży podejmowa ć działa ń ograniczaj ących hałas przemysłowy.

Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu przemysłowego Najbardziej skutecznym środkiem zaradczym przeciwko nadmiernemu hałasowi jest zmniejszenie go u źródła. W przemy śle za szczególnie efektywny sposób uwa ża si ę zmiany konstrukcji lub wymianę elementów hała śliwych urz ądze ń. Je śli jest to niemo żliwe, znaczne zmniejszenie hałasu mo żna uzyska ć przez konstrukcyjne i mechaniczne modyfikacje, bądź przez stosowanie tłumików, izolatorów, osłon ochronnych.

2.4. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w zakresie ochrony przed hałasem Do głównych sfer zmniejszania uci ąż liwo ści hałasu na terenie powiatu nale ży zaliczy ć transport i działalno ść przemysłow ą. W nawi ązaniu do „Polityki ekologicznej pa ństwa” oraz wojewódzkiego programu ochrony środowiska, jako główny cel strategiczny wyznaczono:

OCHRON Ę ŚRODOWISKA I LUDZI PRZED HAŁASEM

Cel strategiczny b ędzie realizowany na terenie powiatu jaworskiego poprzez osi ąganie 2 celów długoterminowych: 1. Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego Ograniczenie uci ąż liwo ści hałasu zgodnie z realizowan ą polityk ą ekologiczn ą pa ństwa ma na celu osi ągni ęcie na terenach przyległych do głównych szlaków komunikacyjnych poziomu hałasu nieprzekraczaj ącego warto ści dopuszczalnych. Teren powiatu jaworskiego charakteryzuje si ę przekroczeniem warto ści dopuszczalnych hałasu na terenach przyległych do głównych dróg komunikacyjnych, przebiegaj ących przez tereny zurbanizowane. Elementem sprzyjającym w ograniczaniu nadmiernego poziomu hałasu na terenach obj ętych ochron ą, jest budowa nowych dróg

str. 30 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

w odpowiedniej odległo ści od terenów mieszkaniowych oraz modernizacja i remonty dróg istniej ących. 2. Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu przemysłowego W istniej ących układach przestrzenno architektonicznych nale ży sukcesywnie zmniejsza ć poziomy hałasu poprzez zmiany procesów technologicznych, instalowanie urz ądze ń o mniejszej mocy akustycznej i stosowanie ekranowania urz ądze ń powoduj ących hałas. Na terenie powiatu lokalnie, w najbli ższym otoczeniu niektórych zakładów, wyst ępuje nadmierna emisja hałasu. Niezb ędnym wi ęc elementem jest prowadzenie kontroli tych zakładów oraz wspieranie działa ń przedsi ębiorców w zakresie modernizacji instalacji emituj ących hałas.

Tabela III.10. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie hałasu Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 4 H.1. Zmniejszenie H.1.1. Zmniejszenie H.1.1.1 Stopniowe wyprowadzanie ruchu GDDKiA uci ąż liwo ści hałasu uci ąż liwo ści hałasu tranzytowego poza obszary zamieszkane – DZDW komunikacyjnego pochodz ącego z ruchu budowa drogi S3 (w tym obwodnicy PZD drogowego Jawora, Bolkowa, Paszowic) Powiat jaworski H.1.1.2. Budowa zabezpiecze ń Gminy akustycznych ci ągów komunikacyjnych przebiegaj ących w pobli żu zabudowy mieszkaniowej (w uzasadnionych przypadkach) H.1.1.3. Poprawa stanu technicznego dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych H.2. Zmniejszenie H.2.1. Stopniowe H.2.1.1 Kontrola zakładów WIO Ś uci ąż liwo ści hałasu ograniczanie uci ąż liwo ści przemysłowych emituj ących hałas przemysłowego hałasu przemysłowego H.2.1.2. Wła ściwa lokalizacja nowych Gminy osiedli mieszkaniowych wzgl ędem Powiat jaworski uci ąż liwych źródeł hałasu (i odwrotnie) H.2.1.3. Modernizacja lub wymiana Podmioty urz ądze ń b ędących źródłem uci ąż liwo ści gospodarcze H.2.1.4. Zapewnienie odpowiedniej izolacji zakładów przemysłowych

2.5. Podsumowanie Z bada ń wynika, że o klimacie akustycznym na terenach powiatu jaworskiego decyduje głównie ruch komunikacyjny, a w nast ępnej kolejno ści hałas z zakładów przemysłowych, usługowych i osiedlowy. Najbardziej nara żeni na hałas komunikacyjny s ą mieszka ńcy osiedli i domów zlokalizowanych wzdłu ż ruchliwych tras komunikacyjnych.

Bior ąc pod uwag ę wszystkie elementy maj ące wpływ na uci ąż liwo ść zwi ązan ą z emisj ą hałasu, nale ży stwierdzi ć, że fundamentaln ą spraw ą jest przemy ślane i precyzyjne tworzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, eliminuj ące zakłady uci ąż liwe z terenów zabudowy mieszkaniowej oraz wyprowadzanie ruchu samochodowego poza zabudow ę mieszkaniow ą.

Działaniami sprzyjaj ącymi na terenie powiatu jaworskiego ograniczaniu uci ąż liwo ści hałasowej będzie:
budowa obwodnic terenów zurbanizowanych,
modernizacje i remonty dróg usprawniaj ące płynno ść jazdy pojazdów,
modernizacje zakładów, których działalno ść powoduje przekroczenia dopuszczalnych warto ści hałasu w środowisku.

str. 31 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

3. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE 3.1. Wst ęp Promieniowanie elektromagnetyczne mo że wyst ępowa ć zarówno w miejscu pracy jak i w domu czy obiektach wypoczynkowych. Źródłem emitowania promieniowania są stacje telewizyjne i radiowe oraz telefonii komórkowej, urz ądzenia przemysłowe, systemy przesyłowe energii elektrycznej, a tak że systemy nawigacyjne obiektów lotniskowych. Źródła te emituj ą promieniowanie elektromagnetyczne w szerokim zakresie cz ęstotliwo ści i o ró żnych poziomach warto ści nat ęż enia pola elektromagnetycznego.

Zasady ochrony pracy i środowiska naturalnego przed szkodliwym działaniem pola elektromagnetycznego s ą w Polsce okre ślone szczegółowymi przepisami. Przepisy te wymagaj ą przeprowadzania okresowych kontroli nat ęż enia pola elektromagnetycznego w pobli żu źródeł promieniowania. Narzucaj ą warunki, konieczne do spełnienia, przy lokalizacji i eksploatacji urz ądze ń wytwarzaj ących promieniowanie, a tak że budowy nowych obiektów w pobli żu istniej ących źródeł promieniowania

3.2. Charakterystyka promieniowania elektromagnetycznego Pola elektromagnetyczne (PEM) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz.150 z pó źn. zm.) definiuje jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od 0 Hz do 300 GHz, tworz ące zakres promieniowania elektromagnetycznego niejonizuj ącego.

Do głównych źródeł promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu jaworskiego nale ży zaliczy ć pojedyncze obiekty i źródła liniowe. Do pierwszych źródeł promieniowania elektromagnetycznego nale żą stacje bazowe sieci ł ączno ści radiotelefonicznej oraz stacje bazowe telefonii komórkowej instalowane na budynkach i specjalnych wie żach na wysoko ści kilkunastu - kilkudziesi ęciu metrów nad poziomem terenu.

Do źródeł liniowych promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu jaworskiego nale ży zaliczy ć linie elektroenergetyczne wysokich napi ęć , tj. 110 kV i 220 kV oraz stacje elektroenergetyczne. W przypadku linii elektroenergetycznych teoretycznie obliczona szeroko ść strefy oddziaływania (wyst ępowania) promieniowania elektromagnetycznego wynosi do 50 m dla linii 110 kV i 72 m dla linii 220 kV wzdłu ż linii.

Źródłami promieniowania elektromagnetycznego mog ą by ć równie ż urz ądzenia pracuj ące w przemy śle, o środkach medycznych oraz urz ądzenia stanowi ące wyposa żenie policji czy stra ży po żarnej. Nie stanowi ą one jednak znacz ącego stopnia oddziaływania na środowisko. Ewentualne zagro żenia polami wy ższymi od dopuszczalnych mog ą wyst ępowa ć jedynie w najbli ższym s ąsiedztwie instalacji. Dlatego istotne jest zewidencjonowanie głównych źródeł pól elektromagnetycznych i w razie konieczno ści utworzenie obszarów ograniczonego u żytkowania na terenach zagro żonych.

Narastaj ące w ostatnich latach zapotrzebowanie na usługi telefonii komórkowej, powoduje systematyczny rozwój infrastruktury stacji bazowych, a tym samym tworzenie nowych źródeł promieniowania elektromagnetycznego. Ich ilo ść na terenie powiatu jaworskiego w 2010 r. wyniosła 46 szt. i wzrosła o 26 szt. w odniesieniu do 2007 r., w którym liczba stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie powiatu wynosiła 20 szt. W zwi ązku z tym nale ży liczy ć si ę z lokalnym wzrostem emisji promieniowania do środowiska. Nie oznacza to jednak wzrostu ponad warto ści dopuszczalne. Instalowanie nowych stacji bazowych poprzedzane było bowiem wymaganymi prawem, procedurami administracyjnymi, w tym m.in. dotycz ącymi ochrony środowiska.

Ich lokalizacj ę przedstawiono na rysunku III.2. Maksymalny zasi ęg oddziaływania dla ww. obiektów nie przekracza 40 m, na wysoko ści od 15 do 43 m nad poziomem terenu.

str. 32 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Zgodnie z ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska , prowadz ący instalacj ę oraz u żytkownik urz ądze ń emituj ących PEM (w przypadkach wskazanych w przepisach) obowi ązani s ą do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku:
bezpo średnio po rozpocz ęciu u żytkowania instalacji lub urz ądzenia;
ka żdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urz ądzenia, w tym zmiany spowodowanej zmianami w wyposażeniu instalacji lub urz ądzenia, o ile zmiany te mog ą mie ć wpływ na zmian ę poziomów pól elektromagnetycznych, których źródłem jest instalacja lub urz ądzenie.

Fot. III.1. Stacja bazowa telefonii komórkowej w Drzymałowicach

Warto ści dopuszczalne pól elektromagnetycznych w środowisku zostały okre ślone w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Warto ści te zostały zró żnicowane i zale żą od cz ęstotliwo ści tych pól.

Wykonane w 2010 r. na terenie powiatu jaworskiego pomiary dla lokalizacji punktów pomiarowych w Jaworze, przy ul. Sikorskiego i w M ęcince wykazały, i ż w żadnym punkcie pomiarowym nie stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego 7 V/m dla zakresu cz ęstotliwo ści od 3 MHz do 300 GHz. Badania przeprowadzone w 2010 r. przez WIOŚ w pozostałych 103 punktach rozmieszczonych na terenie województwa dolno śląskiego równie ż nie wykazały przekrocze ń poziomów PEM. St ąd nale ży przyj ąć , że działania ochronne w tym zakresie nie s ą konieczne.

Rysunek III.2. Lokalizacja punktowych źródeł PEM na terenie powiatu jaworskiego

str. 33 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

3.3. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w zakresie promieniowania elektromagnetycznego. Główny cel strategiczny okre ślony na podstawie analizy aktualnego stanu w zakresie emisji promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu jaworskiego oraz polityki ekologicznej pa ństwa to: OCHRONA PRZED PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM

Celem długoterminowym będzie: ochrona środowiska i ludzi przed polami elektromagnetycznymi. Cel ten b ędzie realizowany głównie poprzez egzekwowanie prawa w tym zakresie, stworzenie bazy danych o obiektach emituj ących promieniowanie oraz nadzór nad istniej ącymi źródłami i odpowiedni ą lokalizacj ą nowych źródeł promieniowania elektromagnetycznego.

Tabela III.11. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie promieniowania elektromagnetycznego Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 5 PE.1. Ochrona środowiska PE.1.1. Nadzorowanie emisji PE.1.1.1. Kontrola istniej ących źródeł Powiat jaworski i ludzi przed promieniowania promieniowania elektromagnetycznego Gminy promieniowaniem elektromagnetycznego WIO Ś elektromagnetycznym PE.1.1.2. Nadzór nad lokalizacj ą nowych źródeł WSSE promieniowania elektromagnetycznego Podmioty gospodarcze

3.4. Podsumowanie Na obszarze powiatu nie wyst ępuj ą obiekty emituj ące znaczne wielko ści PEM. Istniej ące źródła PEM maj ą lokalny charakter oddziaływania i nie powinny stanowi ć du żej uci ąż liwo ści dla środowiska.

Analiza istniej ących dokumentów oraz informacji zebranych w terenie pozwala na nast ępuj ące wnioski: 1. Pomiary pola elektromagnetycznego przeprowadzone na terenie województwa dolno śląskiego (w tym powiatu jaworskiego) nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych poziomów tych pól. 2. Budowa nowych osiedli mieszkalnych oraz obiektów przemysłowych wi ąż e si ę m.in. z budow ą nowych stacji i sieci elektroenergetycznych, które s ą źródłami promieniowania elektromagnetycznego. Nale ży wi ęc uwzgl ędnia ć przy ich budowie nowe tereny wzdłu ż linii energetycznych jako potencjalnie nara żone na promieniowanie elektromagnetyczne.

str. 34 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

4. OCHRONA GLEB

4.1. Wst ęp Racjonalne gospodarowanie zasobami gleb ma na celu utrzymanie harmonijnego rozwoju gospodarczego i zagwarantowanie zdrowych warunków życia ludzi i zwierz ąt oraz produkcji bezpiecznej żywno ści i pasz.

W Polsce ochrona gleb, rekultywacja oraz poprawa ich warto ści u żytkowej została zawarta w ustawie z dnia 3.02.1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz.1266 z pó źn. zm.). Ochrona gruntów rolnych i le śnych w my śl tej ustawy ma polega ć przede wszystkim na ograniczeniu przeznaczenia terenów u żytkowanych rolniczo i pod lasami na cele nierolnicze, zapobieganiu obni żaniu urodzajno ści i produktywno ści gleb oraz na przywracaniu warto ści użytkowej obszarom, które utraciły swój pierwotny charakter.

4.2. Charakterystyka gleb Zasadnicz ą przyczyn ą powstania ró żnorodnych rodzajów i gatunków gleb było zró żnicowanie rze źby, budowy geologicznej, skał macierzystych i stosunków wodnych. Du żą rol ę przy ostatecznym wykształceniu poszczególnych typów gleb odegrał świat organiczny rozwijaj ący si ę w glebie. Pod wzgl ędem typologicznym wyró żniamy gleby brunatne, gleby pseudobielicowe, czarne ziemie, mady w dolinach rzecznych i gleby murszowe.

Gleby pseudobielicowe, brunatne i wi ększo ść czarnych ziem i mad u żytkowane s ą jako grunty orne. Analiza u żytkowania gleb na tle rozmieszczenia typów i stopnia uwilgotnienia wskazuje, że sposób ich u żytkowania jest zgodny z przyrodniczymi wła ściwo ściami.

Trwałe u żytki zielone poło żone s ą przewa żnie na madach oraz na glebach brunatnych kwa śnych wietrzeniowych wytworzonych na skałach osadowych.

Na kształtowanie si ę rolniczej przydatno ści gleb poza rze źbą terenu i klimatu maj ą równie ż du ży wpływ czynniki glebowe takie jak: skład mechaniczny, mi ąż szo ść poziomu próchnicznego oraz gł ęboko ść wyst ępowania szkieletu. Najwi ększ ą powierzchni ę na terenie powiatu jaworskiego zajmuj ą gleby wytworzone z glin średnich pylastych całkowitych. Nast ępn ą pozycj ę zajmuj ą gleby wytworzone z utworów lessowych, do ść znaczn ą powierzchni ę zajmuj ą gleby wytworzone z utworów lessowych zalegaj ących na glinie. Gleby wytworzone z iłów i piasków zajmuj ą w porównaniu z wymienionymi bardzo mał ą powierzchni ę.

4.3. Bonitacja rolnicza gleb Klasyfikacja bonitacyjna ma na celu ustalenie wartości produkcyjnej gleb na podstawie bada ń terenowych odkrywek. Szczególn ą uwag ę po świ ęca si ę cechom morfologicznym profilu glebowego, wła ściwo ściom fizycznym gleb i niektórym chemicznym. Uwzgl ędnia si ę równie ż konfiguracj ę terenu, stosunki wilgotno ściowe, poło żenie itp.

W Polsce stosuje si ę Tabel ę Klas Gruntów obejmuj ącą bonitacj ę gleb :
gruntów ornych,
użytków zielonych,
gruntów pod lasami,
gruntów pod wodami.

Z analizy bonitacji gruntów ornych, których powierzchnia wynosi 32.538 ha, mo żna wyró żni ć na terenie powiatu jaworskiego nast ępuj ące grupy gleb:
gleby bardzo dobre (I i II klasa),

str. 35 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

gleby dobre (III klasa a i b),
gleby średnie (IV klasa a i b),
gleby słabe (V, VI klasa).

Podział gruntów ornych na poszczególne klasy bonitacyjne przedstawia tabela III.13. Tabela III.13. Charakterystyka bonitacyjna gruntów ornych powiatu jaworskiego. Klasy bonitacyjne (w % powierzchni) gruntów ornych (ł ącznie z sadami) Gmina I II IIIa IIIb IVa IVb V VI Jawor m. 0,0 24,2 47,0 16,5 10,3 0,9 1,2 0,0 Bolków 0,0 0,1 2,1 14,6 42,6 24,6 14,4 1,6 Męcinka 0,0 3,5 18,6 21,2 27,0 16,9 11,6 1,2 Mściwojów 0,1 22,9 53,9 12,2 8,8 1,2 0,9 0,0 Paszowice 0,1 10,9 31,6 24,9 23,7 5,7 2,9 0,2 Wądro że Wielkie 0,1 6,9 34,0 27,4 20,7 7,6 3,2 0,1 Powiat 0,1 9,1 28,5 20,0 24,0 11,1 6,6 0,6 [źródło: Badania zanieczyszczenia gleb na terenie powiatu jaworskiego, Wrocław 2009]

Wśród u żytków zielonych (powierzchnia 6.526 ha) powiatu jaworskiego mo żna wyró żni ć nast ępuj ące klasy bonitacyjne:
użytki zielone b. dobre i dobre (I i II klasa),
użytki zielone średnie ( III i IV klasa),
użytki słabe i bardzo słabe (V i VI klasa).

Udział poszczególnych klas bonitacyjnych w u żytkach zielonych przedstawia Tabela III. 14. Tabela III.14. Charakterystyka bonitacyjna użytków zielonych powiatu jaworskiego Klasy bonitacyjne (w % powierzchni) u żytków zielonych Procentowy udział powierzchni UZ w Gmina I II III IV V VI VI Z stosunku do powierzchni UR Jawor m. 0,0 57,5 35,0 0,0 0,0 7,5 0,0 3,2 Bolków 0,0 0,0 22,0 53,9 21,6 2,5 0,0 36,4 Męcinka 0,7 1,8 23,7 51,5 20,0 2,2 0,2 22,0 Mściwojów 0,0 34,4 47,4 15,0 2,5 0,7 0,0 6,8 Paszowice 0,0 12,4 43,2 37,3 6,5 0,3 0,3 20,4 Wądro że 0,1 10,0 63,2 21,4 4,2 1,1 0,0 12,0 Wielkie

Powiat 0,3 10,0 39,5 37,5 11,2 1,3 0,2 20,3

[źródło: Badania zanieczyszczenia gleb na terenie powiatu jaworskiego, Wrocław 2009]

Z gleboznawczej klasyfikacji gruntów wynika, że w powiecie jaworskim dominuj ą gleby o dobrej jako ści bonitacyjnej zajmuj ące 57,7 % powierzchni gruntów ornych. Najlepsze ziemie w powiecie jaworskim wyst ępuj ą w gminie M ściwojów, W ądro że Wielkie, najsłabsze w gminie Bolków.

4.4. Użytkowanie ziemi Ogólna powierzchnia ewidencyjna gruntów w powiecie jaworskim wynosi 57.965 ha. U żytki rolne zajmuj ą 40.351 ha – 69,6 %, (w tym grunty orne: 32.538 ha -56 %, u żytki zielone: 6.526 ha - 11,3 %, sady: 177 ha - 0,3%, pozostałe u żytki rolne: 1.387 ha – 2,4%), lasy: 12.799 ha - 22,1 %, zadrzewienia: 429 ha - 0,7 %, a pozostałe grunty: 1.061 ha - 1,8 %.

str. 36 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Tabela III.15. Procentowa struktura u żytkowania gruntów Użytki rolne Pow. Grunty pastwi- pozost. Grunty Grunty Rodzaj ogólna grunty łąki zadrz. Lp. Obszar sady ska użytki Razem le śne pozost. obszaru gruntów orne trwałe i zakrz. trwałe rolne ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha 1. Jawor M 1 879 1 178 5 22 11 43 1 259 1 2 617 Bolków M 768 376 6 64 44 6 496 103 22 147 2. W 14 482 5 745 48 1 661 1 393 275 9 122 4 494 160 706 3. Męcinka W 14 749 6 844 42 682 811 220 8 599 4 752 87 1 311 4. Mściwojów W 7 145 5 937 17 98 189 180 6 421 174 115 435 5. Paszowice W 10 066 5 293 41 438 570 187 6 529 3 022 75 440 6. Wądro że Wielkie W 8 876 7165 18 149 394 199 7 925 337 54 560 POWIAT M 2 647 1 554 11 86 55 49 1 755 104 24 764 7. JAWORSKI W 55 318 30 984 166 3 028 3 357 1 061 38 596 12 779 491 3 452 ha Razem 57 965 32 538 177 3 114 3 412 1 110 40 351 12 883 515 4 216 M 4,57% 2,68% 0,02% 0,15% 0,09% 0,08% 3,03% 0,18% 0,04% 1,32% POWIAT 8. JAWORSKI W 95,88% 53,70% 0,29% 5,25% 5,82% 1,84% 66,90% 22,15% 0,85% 5,96% 100,00 % Razem % 56,13% 0,31% 5,37% 5,89% 1,91% 69,61% 22,23% 0,89% 7,27% [źródło: opracowanie własne na podstawie danych ewidencji gruntów wg stanu na dzie ń 15.11.2011 r.]

4.5. Gleby u żytkowane rolniczo Prowadzone w 2009 r. przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą we Wrocławiu badania gleb użytkowanych rolniczo wskazuj ą, że na terenie powiatu jaworskiego, udział gleb kwa śnych i bardzo kwa śnych w glebach u żytkowanych rolniczo wynosi 34,5 % (tabela III.16) . Odczyn gleb jest podstawowym czynnikiem wskazuj ącym na rolnicz ą przydatno ść gleb. Gleby kwa śne charakteryzuj ą si ę ograniczonym wzrostem i rozwojem ro ślin oraz zwi ększon ą koncentracją metali ci ęż kich. W zwi ązku z powy ższym czynnikiem, niezb ędne jest wapnowanie gleb, które jest najskuteczniejsz ą metod ą ochrony gleb przed migracj ą metali ci ęż kich. Badania wykazuj ą, że w powiecie jaworskim gleby użytkowane rolniczo wymagają zabiegów wapnowania, szczególnie na terenie gmin Bolków i M ęcinka.

Tabela III.16. Odczyn gleb u żytkowanych rolniczo w powiecie jaworskim oraz średnia warto ść pH w glebach powiatu jaworskiego. Procentowy udział w przedziałach odczynu Średnia Obszar Bardzo kwa śny Kwa śny Lekko kwa śny Oboj ętny Zasadowy warto ść pH Bolków 26,3 31,6 31,6 10,5 0,0 5,3 Męcinka 3,7 44,4 44,4 3,7 3,7 5,6 Mściwojów 4,6 22,7 27,3 31,8 13,6 6,2 Paszowice 5,0 40,0 35,0 5,0 15,0 5,9 Wądro że Wielkie 4,5 27,3 27,3 18,2 22,7 6,2 Powiat – grunty ogółem 6,7 27,8 36,7 15,5 13,3 6,0 Powiat – użytki zielone 15,0 60,0 20,0 5,0 0,0 5,3 Powiat – użytki rolne 8,2 33,6 33,6 13,7 10,9 5,8 [źródło: Badania zanieczyszczenia gleb na terenie powiatu jaworskiego, Wrocław 2009]

Zasobno ść gleb w przyswajalne składniki pokarmowe tj. fosforu, potasu i magnezu, wskazuje na żyzno ść gleb i okre śla potrzeby ich nawo żenia. Z informacji zamieszczonych w Raporcie o stanie środowiska województwa dolno śląskiego w 2010 r. (WIO Ś, Wrocław 2011) wynika, że dla obszaru powiatu jaworskiego bardzo nisk ą i nisk ą zawarto ść fosforu wykazuje 21-40% gleb u żytkowanych rolniczo. Stan zasobno ści potasu i magnezu przedstawia si ę znacznie lepiej, dla których nisk ą i bardzo nisk ą zawarto ść wykazuje mniej ni ż 20% gleb powiatu.

Zwarto ść poszczególnych mikroskładników w glebach powiatu jaworskiego prezentuje wykres III.1.

str. 37 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Na podstawie danych przedstawionych na wykresie III.1 mo żna stwierdzi ć, że zasobno ść gleb powiatu jaworskiego w mikroelementy jest zadowalaj ąca. Jedynie bor wykazuje nisk ą zawarto ść dla ponad 60% gleb u żytkowanych rolniczo, podobnie jak na obszarze województwa dolno śląskiego.

Wykres III.1. Zawarto ść mikroelementów w glebach u żytkowanych rolniczo w powiecie jaworskim w 2010 r.

[źródło: opracowanie własne na podstawie danych WIO Ś]

4.6. Zanieczyszczenia gleb powiatu jaworskiego Z bada ń przeprowadzonych w 2009 r. przez Okr ęgową Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą we Wrocławiu wynika, że gleby u żytkowane rolniczo wyst ępuj ące na obszarze powiatu jaworskiego charakteryzuj ą si ę zró żnicowan ą zawarto ści ą metali cięż kich (badania prowadzono na 110 próbkach gleby) - od zawarto ści naturalnej (stopie ń zanieczyszczenia 0) do silnego zanieczyszczenia (stopie ń zanieczyszczenia IV).

Jako kryterium oceny przyj ęto Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. z 2002 r., Nr 165, poz. 1359).

Wyró żniono nast ępuj ące stopnie zanieczyszczenia gleb:

Stopie ń 0 – gleby nie zanieczyszczone o naturalnych zawarto ściach metali ci ęż kich (MC). Gleby nadaj ą si ę pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze, a zwłaszcza pod uprawy ro ślin przeznaczonych dla dzieci i niemowl ąt.

Stopie ń I – gleby o podwy ższonej zawarto ści MC mog ą by ć przeznaczone do pełnego wykorzystania rolniczego, z wył ączeniem upraw ro ślin do produkcji żywno ści o szczególnie małej zawarto ści pierwiastków i substancji szkodliwych.

Stopie ń II – gleby słabo zanieczyszczone. Ro śliny uprawiane na takich glebach mog ą zawiera ć nadmierne ilo ści MC z punktu widzenia toksykologicznego. Szczególnie wykluczy ć nale ży upraw ę warzyw, jak np. sałata, szpinak, kalafior, marchew. Dozwolona jest uprawa ro ślin zbo żowych, okopowych i pastewnych oraz u żytkowanie pastwiskowe.

Stopie ń III – gleby średnio zanieczyszczone. Wszystkie uprawy na takich glebach mog ą ulec ska żeniu MC. Dopuszczalna jest uprawa ro ślin zbo żowych, okopowych i pastewnych, pod warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w konsumpcyjnych cz ęś ciach ro ślin. Zalecane s ą uprawy ro ślin przemysłowych i traw nasiennych. Wody gruntowe mog ą by ć nara żone na zanieczyszczenia MC, w tym szczególnie kadmem, cynkiem i niklem. W przypadku pastwisk nale ży tak że kontrolowa ć pobieranie MC przez zwierz ęta.

Stopie ń IV – gleby silnie zanieczyszczone. Gleby takie, a zwłaszcza gleby lekkie, powinny by ć wył ączone z produkcji rolniczej oraz zadarnione lub zadrzewione. Na glebach lepszych nale ży uprawia ć ro śliny przemysłowe (len, konopie, wiklina), w zale żno ści od ich wymaga ń siedliskowych. Dopuszcza si ę

str. 38 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO tak że produkcj ę materiału siewnego zbó ż i traw oraz ziemniaków dla przemysłu spirytusowego (spirytus energetyczny) i rzepaku na olej techniczny. Wykorzystanie na pastwiska nale ży ogranicza ć. Zaleca si ę zabiegi rekultywacyjne, a przede wszystkim wapnowanie i wprowadzanie substancji organicznej.

Stopie ń V – gleby bardzo silnie zanieczyszczone. Powinny by ć wyłączone z produkcji rolniczej i użytkowania pastwiskowego. Nale ży liczy ć si ę z potrzeb ą zabiegów rekultywacyjnych. Konieczne jest zadarnienie i zadrzewienie takich gleb, mi ędzy innymi ze wzgl ędu na zagro żenie przenoszenia zanieczyszcze ń wraz z pyłami glebowymi. Na odpowiednich glebach mo żna uprawia ć ro śliny przemysłowe.

W wi ększo ści badanych prób stwierdzono na terenie powiatu jaworskiego naturaln ą zawarto ść metali ci ęż kich (Cd, Cu, Pb, Hg, Zn i Ni) – stopie ń 0, gleby nie zanieczyszczone. Stwierdzono niewielk ą ilo ść przekrocze ń naturalnej zawarto ści metali ci ęż kich – głównie w stopniu I (zawartość podwy ższona). Przekroczenie standardów jako ści gleby i standardów jako ści ziemi stwierdzono w przypadku pbk nr 3 - Lipa gm. Bolków dla kadmu i miedzi w stopniu IV – gleby silnie zanieczyszczone, i ołowiu i cynku w stopniu III – gleby średnio zanieczyszczone. Przekroczenia wyst ąpiły równie ż w przypadku niklu w pbk nr 100 (Kondratów gm. M ęcinka) w stopniu III oraz w trzech punktach badawczo- kontrolnych dla arsenu : – pbk nr 91 (Kaczorów gm. Bolków), – pbk nr 93 (Wierzchosławice gm. Bolków), – pbk nr 99 (Kondratów gm. M ęcinka).

4.7. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w ochronie gleb Głównym celem strategicznym jest: OCHRONA I RACJONALNE WYKORZYSTANIE GLEB

Zgodnie z Polityk ą ekologiczn ą pa ństwa podstawowym zadaniem w zakresie ochrony gleb jest zapewnienie racjonalnego wykorzystania zasobów gleb, uwzgl ędniaj ącego ekonomik ę i wymogi ekologiczne.

Cele długoterminowe: 1. Ograniczenie procesu degradacji gleb 2. Rekultywacja gleb zdegradowanych

Ad.1. Ograniczenie procesu degradacji gleb Istotnym elementem realizacji wyznaczonego celu jest ograniczanie procesów degradacji gleb warto ściowych, spowodowanych imisj ą zanieczyszcze ń, niewła ściw ą agrotechnik ą oraz zbyt du żym wykorzystaniem nawozów i środków ochrony ro ślin. Czynniki te maj ą wpływ nie tylko na grunty orne, ale tak że na przyległe do nich tereny o wysokich walorach przyrodniczych. Dlatego te ż nale ży wdra żać Kodeks dobrych praktyk rolniczych i promowa ć edukacj ę ekologiczn ą rolników w tym zakresie.

Elementem bardzo istotnym jest równie ż lepsze dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, sposobu ich zagospodarowania rolniczego lub le śnego w tym tak że decyzji o kierunku ich przeznaczenia - rolnicze b ądź le śne.

Wa żnym elementem jest prowadzenie bie żą cej rekultywacji gruntów, w tym m.in. wapnowania gleb.

Ad.2. Rekultywacja gleb zdegradowanych Zgodnie z priorytetami wdra żanej w Polsce polityki ekologicznej nale ży podda ć rekultywacji tereny zdegradowane tj. przywróci ć im warto ści u żytkowe. Docelowo nale ży d ąż yć do uzyskania sytuacji, w której powierzchnia terenów rekultywowanych w skali jednego roku b ędzie nie mniejsza ni ż powierzchnia terenów przekazywanych do rekultywacji po ich uprzednim, nierolniczym wykorzystaniu. Powinno si ę to odbywa ć przy pełnym rekompensowaniu nakładów na rekultywacj ę przez poprzedniego

str. 39 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO użytkownika. Tereny, na których wyst ępuj ą ska żenia gleb, powinny by ć wykorzystywane do zalesiania. Na ternie powiatu b ędą prowadzone działania zmierzaj ące do likwidacji dzikich wysypisk odpadów, rekultywacji zamkni ętych składowisk odpadów oraz działania polegaj ące na zalesianiu terenów zgodnie z opracowanymi planami urz ądzeniowo-rolnymi gmin.

Tabela III.17. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie ochrony gleb Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 4 G.1. Ograniczenie procesu G.1.1. Ograniczenie G.1.1.1.Upowszechnianie zasad zawartych ODR degradacji gleb zanieczyszcze ń gleb w Kodeksie dobrych praktyk rolniczych zwi ązanych z działalno ści ą G.1.1.2. Rozwijanie intensywnej, wysoko ARiMR rolnicz ą i racjonalne towarowej produkcji rolniczej na terenach o wykorzystywanie gleb glebach wysokiej jako ści - ograniczanie Stacja Rolniczo- zu życia nawozów i chemicznych środków Chemiczna produkcji O/Wrocław G.1.1.3. Bie żą ca rekultywacja gruntów, w tym wapnowanie gleb u żytkowanych WIO Ś rolniczo G.2. Rekultywacja gleb G.2.1. Zamkni ęcie G.2.1.1. Przywracanie warto ści u żytkowej Gminy zdegradowanych i rekultywacja składowisk zdegradowanym terenom (w tym likwidacja odpadów oraz nieu żytków dzikich wysypisk odpadów, rekultywacja Powiat jaworski poprzemysłowych zamkni ętych składowisk odpadów) G.2.1.2. Zagospodarowanie obszarów Podmioty gospod. zdegradowanych (w tym m.in. wykorzystanie wyrobisk pokopalnianych) Mieszka ńcy powiatu G.2.1.3. Zwi ększenie stopnia zalesienia gruntów marginalnych, nieprzydatnych dla rolnictwa

4.1. Podsumowanie Powiat jaworski jest obszarem o przewa żaj ącym udziale u żytków rolnych, które zajmuj ą ponad 70 % powierzchni powiatu. Drugi pod wzgl ędem wielko ści sposób u żytkowania terenu to tereny zalesione i grunty le śne, które stanowi ą ok. 22,2 % powierzchni powiatu.

Obszar powiatu jaworskiego charakteryzuje si ę najwi ększym udziałem gleb średniej jako ści (III i IV klasa bonitacyjna). Gleby bardzo dobrej i dobrej jako ści tj. I i II klasy bonitacyjnej stanowi ą ok. 9% gruntów ornych. Podobny udział posiadaj ą gleby niskiej klasy bonitacyjnej.

Gleby u żytkowane rolniczo charakteryzuj ą si ę zakwaszeniem. Lokalnie wyst ępuje odczyn pH poni żej 4,5, który kwalifikuje gleby jako bardzo kwa śne, wymagaj ące „konicznie” zabiegów wapnowania.

str. 40 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

5. SUROWCE MINERALNE 5.1. Wst ęp Powiat jaworski charakteryzuje si ę bogatym wyst ępowaniem ró żnego rodzaju kopalin. Główn ą baz ą dla przemysłowej eksploatacji surowców mineralnych w powiecie jaworskim s ą surowce skalne. Ich wyst ępowanie jest ści śle zwi ązane z poło żeniem, cz ęś ciowo na Pogórzu Kaczawskim oraz na Przedgórzu Sudeckim, obszarach bardzo zró żnicowanych i bogatych geologicznie.

5.2. Charakterystyka surowców Surowce mineralne na terenie powiatu jaworskiego stanowi ą zasoby udokumentowane badaniami geologicznymi, zinwentaryzowane ilo ściowo i jakościowo, uj ęte w zatwierdzonych dokumentacjach geologicznych. Charakterystyk ę złó ż surowców mineralnych powiatu przedstawiono w tabeli III.18, a ich lokalizacj ę na rysunku III.3. Tabela III.18. Zasoby surowców mineralnych powiatu Zasoby [tys. t] Stan Identyfik. Lp. Nazwa zło ża Kopalina główna Podtypy geologiczne Wydobycie w zagospod. Midas przemysł. bilansowe 2010 r. [tys. t] zło ża 1 2 3 4 5 6 7 8 KAMIENIE DROGOWE I BUDOWLANE

BAZALT, BENTONIT kamienie drogowe 1. Winna Góra 939 bazalt 15 116 15 116 505 E i budowlane kamienie drogowe 2. Sichów 940 bazalt 11 193 - - P i budowlane kamienie drogowe bazalt, zwietrzelina Jawor- 116 538 99 775 589 E 3. 941 i budowlane bentonitowa tufów Męcinka surowce bentonitowe bazaltowy 871 871 - R Mszana- kamienie drogowe 4. 942 bazalt 67 822 - - R Obłoga i budowlane kamienie drogowe 5. Owczarek 946 bazalt 2 700 - - R i budowlane kamienie drogowe 6. Męcinka I bazalt 8 750 8 750 172 E i budowlane Kosiska- kamienie drogowe 7. 6913 bazalt b.d. - - R Janowice i budowlane kamienie drogowe 8. Paszowice 945 bazalt 8 500 - - R i budowlane kamienie drogowe 9. Góra Trupie ń 952 bazalt 1 969 1 969 180 E i budowlane bazalt 232 588 125 610 1 446 RAZEM bentonit 871 871 - GRANIT kamienie drogowe 10. Zimnik I 943 granit 39 490 39 490 39 E i budowlane kamienie drogowe 11. Zimnik 944 granit 19 448 13 031 - R i budowlane kamienie drogowe 12. Rogo źnica 1028 granit 121 966 10 392 802 E i budowlane kamienie drogowe 13. Pokutnik 662 granit 17 535 17 535 8 E i budowlane RAZEM 198 439 80 448 849 MARMUR kamienie drogowe 14. Lipa marmur 7 026 - - R i budowlane

str. 41 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Zasoby [tys. t] Stan Identyfik. Lp. Nazwa zło ża Kopalina główna Podtypy geologiczne Wydobycie w zagospod. Midas przemysł. bilansowe 2010 r. [tys. t] zło ża 1 2 3 4 5 6 7 8 PORFIR

kamienie drogowe 15. Lubrza 842 porfir 51 365 - - R i budowlane SJENIT Wądro że kamienie drogowe 16. 660 sjenit 1 789 - - Z Wielkie i budowlane SZAROGŁAZ kamienie drogowe 17. Jenków 8555 szarogłaz 15 424 15 424 30 E i budowlane DIABAZ kamienie drogowe 18. Sady I diabaz 17 867 - - R i budowlane RAZEM KAMIENIE DROGOWE I BUDOWLANE 525 369 222 353 2 325 KRUSZYWA NATURALNE

PIASKI I ŻWIRY Słup 19. 1408 kruszywa naturalne żwir 12 825 - - R (zbiornik) 20. Słup I kruszywa naturalne piasek ze żwirem 330 - - R piasek, piasek ze 21. Piotrowice 3459 kruszywa naturalne b.d. b.d. S żwirem 22. Męcinka 3463 kruszywa naturalne piasek 5 - - Z 23. Piotrowice I 7083 kruszywa naturalne piasek ze żwirem 175 - - R piasek, piasek ze 24. Piotrowice II 8456 kruszywa naturalne 336 252 34 E żwirem 25. Siekierzyce 1414 kruszywa naturalne piasek ze żwirem 10 889 - - P 26. Mściwojów 3472 kruszywa naturalne piasek ze żwirem 221 - - Z 27. Mysłów II kruszywa naturalne piasek ze żwirem 1 052 249 48 E 28. Sobolew 3466 kruszywa naturalne piasek 163 - 34 E 29. Sobolew I kruszywa naturalne piasek 1640 - - R 30. Sobolów kruszywa naturalne piasek ze żwirem 154 154 - T 31. Bielany 8874 kruszywa naturalne piasek ze żwirem 1 487 1 487 115 E Bielany- 32. piasek ze żwirem piasek ze żwirem 5 536 - - R Południe żwir 12 825 - - RAZEM piasek 1 808 - 34

piasek ze żwirem 20 180 2 142 197

RAZEM KRUSZYWA NATURALNE 34 813 2 142 231

POZOSTAŁE KOPALINY

WAPIE Ń

wapienie i margle przem. 33. Sobocin 821 wapienniczego, kamienie wapie ń 3 886 2 892 - T drogowe i budowlane Nowe wapienie i margle przem. 34. 2546 wapie ń 393 - - Z Rochowice wapienniczego RAZEM 4 279 2 892 -

str. 42 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Zasoby [tys. t] Stan Identyfik. Lp. Nazwa zło ża Kopalina główna Podtypy geologiczne Wydobycie w zagospod. Midas przemysł. bilansowe 2010 r. [tys. t] zło ża 1 2 3 4 5 6 7 8

GLINA I IŁ surowce ilaste ceramiki 35. Bolków I 2006 glina i ił 86 62 3 E budowlanej

RUDY MIEDZI

Nowy 36. 30 rudy miedzi rudy miedzi 13 478 b.d. - Z Ko ściół BARYT I FLUORYT

Stanisławów baryty baryt ró żowy, 5 156 - - Z 37. 263 fluoryt, baryto- fluoryty fluoryt 542 - - Z KWARC ŻYŁOWY Wądro że 38. 117 kwarce żyłowe kwarc żyłowy 179 - - R Wielkie WODY LECZNICZE

Zasoby geologiczne bilansowe Pobór Nazwa zło ża Typ wody dyspozycyjne eksploatacyjne (m3/rok) (m3/h) (m3/h) Stare 39. Wody lecznicze zmineralizowane - 41,04 - Rochowice E - zło że eksploatowane P - zło że o zasobach rozpoznanych wst ępnie (kategoria C 2) R - zło że o zasobach rozpoznanych szczegółowo (kategorie A+B+C 1) Z - zło że zaniechane T - zło że zagospodarowane, eksploatowane okresowo S - zło że skre ślone z bilansu zasobów [źródło: opracowanie własne na podstawie danych PIG wg stanu na dzie ń 31.12.2010 r.]

Zło ża barytu wyst ępuj ą na terenie gminy M ęcinka w Stanisławowie. Jego udokumentowane zasoby geologiczne wynosz ą 5 156,0 tys. ton. Baryt w zło żu ”Stanisławów” wyst ępuje w szczelinach uskokowych w formie żył o zmiennej długo ści, mi ąż szo ści i stromym upadzie, ł ącznie z kalcytem, fluorytem oraz siarczkami i tlenkami metali. Jest to baryt drobnoziarnisty, biały lub ró żowy, rzadko przezroczysty o wyrównanym składzie chemicznym głównie z przeznaczeniem do przemysłu chemicznego. Zło ża barytu i fluorytu w Stanisławowie s ą jedynymi du żymi zło żami tego typu w Europie. Zło ża te pod wzgl ędem szkodliwo ści dla środowiska zaliczone zostały do grupy I tzn. do grupy złó ż niepowoduj ących degradacji środowiska. Obecnie nie prowadzi si ę eksploatacji tych złó ż.

Podstawow ą grup ę surowców skalnych eksploatowanych w powiecie jaworskim stanowi ą kamienie budowlane i drogowe. Do grupy tej zaliczane s ą bazalty i granity. Bazalty wydobywane s ą aktualnie w trzech zło żach. Zasoby geologiczne bilansowe stanowi ą ł ącznie 232.588 tys. ton. Zło ża bazaltu na obszarze gminy Paszowice i M ęcinka (zło ża „Paszowice”, „Mszana Obłoga", „Owczarek" i „Sichów”) poło żone s ą w granicach Parku Krajobrazowego „Chełmy” lub jego otulinie. W zło żu bazaltu Jawor-Męcinka jako towarzysz ący, wyst ępuje bentonit, którego udokumentowane zasoby wynoszą 871 tys. ton.

Granit wyst ępuje na terenie powiatu w 4 zło żach, a wydobywany jest z trzech złó ż o ł ącznych zasobach 198.439 tys. ton.

Zasoby udokumentowane kruszyw wynosz ą ł ącznie 34.813 tys. ton. Zło ża nieeksploatowane kruszywa naturalnego zalegaj ą w gminie M ęcinka, w tym m.in. zło że „Słup” znajduj ące si ę w zbiorniku wodnym Słup oraz na granicy gmin M ściwojów i Paszowice – zło że Siekierzyce.

str. 43 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Na ternie gminy Bolków wyst ępuj ą zło ża wapieni dla przemysłu wapienniczego. Zło że „Sobocin” eksploatowane jest okresowo, a w zło żu Nowe Rochowice zaniechano eksploatacji. W gminie Bolków wyst ępuje zło że surowca ilastego ceramiki budowlanej „Bolków I”, aktualnie eksploatowane.

W gminie W ądro że Wielkie wyst ępuje zło że kwarcu żyłowego, które aktualnie jest nieeksploatowane. Kwarc żyłowy udokumentowano jako surowiec do produkcji żelazokrzemu oraz mączki kwarcowej. Jest to jedno z najwi ększych złó ż kwarcu żyłowego na Dolnym Śląsku. W okolicach Jenkowa prowadzona jest eksploatacja łupków szarogłazowych.

Rysunek III.3. Surowce mineralne powiatu jaworskiego

Kruszywa naturalne (piasek, żwir) zalegaj ą na terenie powiatu w 14 zło żach, a w 4 zło żach prowadzona jest eksploatacja. We wrze śniu 2007 r. wydano koncesj ę na wydobycie kruszywa naturalnego ze zło ża „Sobolew”. Marszałek Województwa Dolno śląskiego wydał 4 koncesje na wydobycie kruszywa naturalnego dla: cz ęś ci zło ża „PIOTROWICE II” w rejonie gminy M ęcinka, zło ża „M ĘCINKA I”, złó ż „SOBOLEW I” oraz na eksploatacj ę granitu ze zło ża „Pokutnik” gm. Paszowice. Ponadto Marszałek przeniósł koncesj ę na wydobycie kruszywa naturalnego dla zło ża BIELANY.

Najwi ększ ą ró żnorodno ści ą surowców mineralnych w powiecie jaworskim odznacza si ę gmina Męcinka. Jednak że w gminie tej, jak równie ż w gminie Paszowice, wyst ępuj ą najwi ększe ograniczenia

str. 44 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO przyrodniczo - ekologiczne dla prowadzenia działalno ści gospodarczej. Na terenach tych gmin poło żony jest Park Krajobrazowy „Chełmy” wraz z rezerwatami przyrody oraz wyznaczony został obszar Natura 2000: PLH 020037 Góry i Pogórze Kaczawskie. Ka żdorazowe podj ęcie eksploatacji na terenach chronionych musi by ć zgodne z zapisami znajduj ącymi si ę w rozporz ądzeniach wojewody tworz ących te tereny.

5.3. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w zakresie ochrony zasobów kopalin i powierzchni terenu.

Głównym celem strategicznym w zakresie surowców mineralnych jest: OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN

Zgodnie z Polityk ą ekologiczn ą pa ństwa, ochrona zasobów kopalin b ędzie opierała si ę o wymóg uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsi ęwzi ęć po przeprowadzeniu post ępowa ń w sprawie oceny oddziaływania na środowisko oraz o system koncesji.

Głównym aktem prawnym obowi ązuj ącym w tym zakresie w Polsce jest ustawa z dnia 14 listopada 2005 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 z pó źn. zm.), która stanowi, że na poszukiwania i eksploatacj ę kopalin konieczne jest uzyskanie koncesji udzielanej przez ministra wła ściwego do spraw środowiska, marszałka lub starost ę. Koncesja na wydobywanie kopalin ze złó ż jest poprzedzona akceptacj ą dokumentacji geologicznej, projektu zagospodarowania zło ża oraz wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsi ęwzi ęcia, o ile jest to wymagane przez prawo. Dzi ęki temu uzyskuje si ę kontrol ę nad ochron ą zasobów kopalin, w tym wód podziemnych uznanych za kopaliny, tj. wód leczniczych, termalnych i solanek, przed nieracjonaln ą, rabunkow ą lub niszcz ącą eksploatacj ą.

Cel długoterminowy: Zmniejszenie oddziaływania na środowisko podczas wydobywania surowców mineralnych

Koncesje na wydobycie surowców mineralnych b ędą wydawane tylko w przypadku posiadania przez zakład górniczy zaakceptowanych przez władze koncesyjne programów ograniczaj ących skal ę i zakres narusze ń środowiska w otoczeniu i zapewniaj ących pełne wykorzystanie zasobów zło ża wraz z kopalinami towarzysz ącymi. Dlatego wa żnym czynnikiem przy wydobyciu surowców mineralnych jest stosowanie optymalnych technologii ich wydobycia.

Bezpo średnim efektem prowadzonej działalno ści wydobywczej jest naruszenie rze źby terenu, gleb i cz ęsto stosunków wodnych. Wa żnym wi ęc elementem ograniczenia wpływu na środowisko przy wydobyciu surowców mineralnych jest rekultywacja i zagospodarowanie wyeksploatowanych wyrobisk, które przy współpracy z lokalnymi władzami mog ą by ć wykorzystane np. na cele rekreacyjne. Tabela III.19. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie surowców mineralnych Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 4 S.1. Zmniejszenie S.1.1. Racjonalne S.1.1.1. Prawidłowe wykorzystywanie Podmioty oddziaływania wykorzystanie kopalin - eksploatowanych zasobów złó ż wraz gospodarcze na środowisko podczas ograniczaj ące ich wydobycie z kopalinami towarzysz ącymi wydobywania surowców S.1.1.2. Zmniejszenie wydobycia poprzez Województwo mineralnych gospodarcze wykorzystanie surowców dolno śląskie zast ępczych S.1.2. Rekultywacja terenów S.1.2.1. Rekultywacja wyeksploatowanych Powiat jaworski zdegradowanych wyrobisk Gminy

str. 45 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

5.4. Podsumowanie Teren powiatu to obszar charakteryzuj ący si ę wyst ępowaniem surowców skalnych. Aktualnie na terenie powiatu eksploatowanych jest 13 złó ż, w tym 2 okresowo. Dla znacznej cz ęś ci złó ż surowców zlokalizowanych na terenie powiatu wyst ępuje kolizja z obszarami chronionymi.

Przy dalszym rozwoju gospodarczym powiatu jaworskiego nale ży mie ć na uwadze skutki ekologiczne, jakie niesie za sob ą eksploatacja i przetwórstwo surowców mineralnych. Ka żdorazowo jest to naruszenie równowagi w środowisku przyrodniczym. Bezpo średnim efektem jest naruszenie rze źby terenu, gleb i stosunków wodnych.

str. 46 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

6. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE 6.1. Wst ęp Teren powiatu jaworskiego cechuje mała zasobno ść wód podziemnych i potencjalnie du ża dla wód powierzchniowych. Brak jest naturalnych jezior, lecz wyst ępuj ą sztuczne zbiorniki wodne zapewniaj ące ochron ę przeciwpowodziow ą. Na terenie powiatu wyst ępuj ą do ść licznie stawy rybne, głównie w jego południowej cz ęś ci.

6.2. Wody powierzchniowe 6.2.1. Charakterystyka wód powierzchniowych wyst ępuj ących na terenie powiatu jaworskiego Powiat jaworski poło żony jest w zlewni rzeki Kaczawy, Nysy Szalonej, Wierzbiaka i Cichej Wody. Do najwa żniejszych cieków powierzchniowych powiatu nale ży zaliczy ć: rzek ę Nysa Szalona i Wierzbiak. Rzeki maj ą charakter cieków górskich i podgórskich, charakteryzuj ących si ę du żą zmienno ści ą przepływów i krótkotrwałymi lecz nagłymi wezbraniami.

Rysunek III.4. Schemat sieci rzecznej powiatu jaworskiego

I. ODRA O

KACZAWA Błotnica Starucha Jawo rnik Paszówka Nysa Mała NYSA SZALONA Sadówka Rowiec

WIERZBIAK

CICHA WODA

Nysa Szalona Rzeka jest ciekiem III rz ędu. Stanowi prawobrze żny dopływ Kaczawy, do której uchodzi w 53,4 km. Całkowita długo ść rzeki wynosi 51,0 km. Powierzchnia całkowita dorzecza wynosi 443,1 km 2. Nysa Szalona na terenie powiatu jaworskiego przepływa przez gminy Bolków, Paszowice, miasto Jawor i gmin ę M ęcinka.

Główne jej dopływy to: Sadówka, Nysa Mała, Paszówka, Jawornik, Rowiec, Starucha i Błotnia. Na Nysie Szalonej poni żej Jawora usytuowany jest zbiornik retencyjny ,,Słup”, który stanowi podstawowy element zaopatrzenia systemu wodoci ągowego ,,Wielka Woda” dla miasta Legnicy i ochrony miasta przed powodzi ą.

Ze wzgl ędu na usytuowanie ww. zbiornika dorzecze Nysy Szalonej nale ży do obszarów szczególnie chronionych.

str. 47 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Rzeka jest odbiornikiem ścieków z rejonu Bolkowa oraz terenów wiejskich położonych na obszarze zlewni rzeki, pochodz ących z nieuregulowanej gospodarki ściekowej wsi. Du że znaczenie maj ą równie ż spływy powierzchniowe z obszarów rolnych.

Dopływy Nysy Szalonej
Rowiec - ciek IV rz ędu, prawobrze żny dopływ Nysy Szalonej, do której uchodzi w 13,8 km. Źródłem zanieczyszczenia wód cieku Rowiec s ą liczne wsie znajduj ące si ę na terenie gminy M ęcinka, które nie są skanalizowane.
Starucha - ciek IV rz ędu, lewobrze żny dopływ Nysy Szalonej, do której uchodzi w 14,5 km. Z uwagi na skanalizowanie miejscowo ści Chełmiec i Piotrowice, poło żonych na terenie gminy M ęcinka, rzeka jest obecnie odbiornikiem jedynie spływów powierzchniowych z u żytków rolnych.
Jawornik - ciek IV rz ędu, lewobrze żny dopływ Nysy Szalonej, do której uchodzi w 18,6 km. Rzeka płynie przez tereny o charakterze rolniczym, jest odbiornikiem ścieków z miejscowo ści poło żonych na terenie gminy Paszowice.
Sadówka - ciek IV rz ędu, prawobrze żny dopływ Nysy Szalonej, do której uchodzi w 36,5 km. Rzeka płynie przez tereny o charakterze rolniczym, jest odbiornikiem ścieków z miejscowo ści poło żonych na obszarze gminy Bolków.
Paszówka - ciek IV rz ędu, lewobrze żny dopływ Nysy Szalonej, do której uchodzi w 19,9 km. Wody rzeki s ą nara żone na powierzchniowe spływy zanieczyszcze ń biogennych i organicznych z wiejskiej zabudowy mieszkalno-gospodarczej oraz gruntów rolnych poło żonych na terenie gminy Paszowice.
Nysa Mała - ciek IV rz ędu, lewobrze żny dopływ Nysy Szalonej, do której uchodzi w 25,4 km. Do głównych źródeł zanieczyszcze ń na obszarze zlewni rzeki Nysy Małej mo żna zaliczy ć spływy powierzchniowe z u żytków rolnych gminy Paszowice.

Wierzbiak Rzeka o całkowitej długo ści 38,3 km jest ciekiem III rz ędu. Stanowi prawobrze żny dopływ rzeki Kaczawy. Na terenie powiatu jaworskiego przepływa przez gmin ę Mściwojów i W ądro że Wielkie.

Główne dopływy Wierzbiaka to: Kału żnik, Osina, Modzel i Uszewnica.

Podobnie jak Nysa Szalona, rzeka Wierzbiak wykorzystywana jest na potrzeby przemysłu, rolnictwa i le śnictwa. Ponadto na rzece Wierzbiak usytuowany jest zbiornik retencyjny "M ściwojów". Jego zadaniem jest eliminacja zagro żenia powodziowego, pełni równie ż funkcj ę rekreacyjn ą.

Cicha Woda Rzeka jest ciekiem II rz ędu, stanowi lewobrze żny dopływ Odry, do której uchodzi w 313,1 km. Długość całej rzeki wynosi 35,9 km, natomiast powierzchnia zlewni 348,2 km 2. Na terenie powiatu jaworskiego rzeka ma swoje źródła i przepływa jedynie przez gmin ę W ądro że Wielkie. W zlewni rzeki znajduj ą si ę tereny o charakterze rolniczym.

6.2.2. Jako ść powierzchniowych wód płyn ących powiatu jaworskiego Monitoring jako ści wód powierzchniowych na terenie powiatu jaworskiego wykonuje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu . W 2008 r. przeprowadzono pierwsz ą ocen ę stanu wód rzek na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008). Z tego wzgl ędu, w celu ujednolicenia wyników bada ń, przedstawiono ocen ę jako ści wód powiatu w latach 2008-2010.

Zgodnie z ww. rozporz ądzeniem ocena stanu wód dotyczy tzw. jednolitych częś ci wód (JCW). Ocen ę, dla wód naturalnych, wykonuje si ę porównuj ąc wyniki klasyfikacji stanu ekologicznego z wynikami stanu chemicznego. Dla wód sztucznych i silnie zmienionych porównuje si ę wyniki klasyfikacji potencjału ekologicznego z wynikami stanu chemicznego. W zale żno ści od wyników oceny stanu ekologicznego (potencjału ekologicznego) oraz stanu chemicznego, ocena ko ńcowa klasyfikuje JCW do dobrego lub złego stanu wód.

str. 48 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Nysa Szalona WIO Ś w latach 2008 - 2010 prowadził badania jako ści wód powierzchniowych na obszarze powiatu jaworskiego jedynie dla zlewni Nysy Szalonej w nast ępuj ących punktach pomiarowo- kontrolnych: 1. Poni żej Bolkowa (Wolbromek) w 39,90 km – w ramach monitoringu operacyjnego na rzece Nysa Szalona. Badania przeprowadzono w 2008 r. dla wska źników fizykochemicznych wskazuj ących na niedotrzymanie warunków st ęż eń: azotu ogólnego, azotu amonowego i fosforu ogólnego sklasyfikowane w III klasie czysto ści, co oznacza, że stan wód był zły. Pozostałe badane parametry mie ściły si ę w normach jako ści klasy I i II. 2. Nysa Mała uj ście do Nysy Szalonej (m. Bolkowice) – w ramach monitoringu operacyjnego pod kątem wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody śródl ądowe b ędące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych przeprowadzonego w 2009 r. w kategoria wód "łososiowate", które wykazało przekroczenie granicznych warto ści st ęż eń dla azotynów, w zwi ązku z powy ższym zostały wody te zakwalifikowane jako nieprzydatne. 3. Zbiornik Słup – w ramach monitoringu operacyjnego pod kontem oceny przydatno ści wód do bytowania ryb karpiowatych w warunkach naturalnych zakwalifikowano jako wody nieprzydatne ze względu na przekroczenia warto ści dopuszczalnych dla wska źników: azotynów, azotu amonowego i pH. 4. Nysa Mała - m. Kwietniki w 7,5 km – pod wzgl ędem oceny jako ści wód przeznaczonych do spo życia stwierdzono ponadnormatywne warto ści liczby bakterii grupy coli St ęż enia BZT5 i liczba bakterii coli typu kałowego odpowiadały kategorii A2 – tzn. jako wody wymagaj ące typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególno ści utleniania wst ępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania ko ńcowego), warto ść i pozostałych badanych parametrów odpowiadały kategorii A1 – czyli wody wymagaj ące prostego uzdatniania fizycznego i dezynfekcji.

Na zły stan zlewni rzeki Nysy Szalonej wpływ maj ą przede wszystkim zanieczyszczenia ściekami bytowo-gospodarczymi pochodz ącymi z gospodarstw z terenów wiejskiej zabudowy mieszkalno- gospodarczej, w dalszej kolejno ści spływy powierzchniowe z upraw rolnych. W okresie sprawozdawczym nie prowadzono bada ń stanu bakteriologicznego rzek powiatu jaworskiego.

Do głównych źródeł zanieczyszcze ń rzeki Nysy Szalonej nale ży zaliczy ć:
ścieki z rejonu Bolkowa i terenów wiejskich poło żonych na obszarze zlewni rzeki pochodz ące z nieuregulowanej gospodarki ściekowej,
spływy powierzchniowe z u żytków rolnych,
mechaniczno-biologiczn ą oczyszczalni ę ścieków dla m. Bolkowa w Wolbromku eksploatowan ą przez „ENPOZ” Sp. z o.o. w Poznaniu, ( ścieki z m. Jawora odprowadzane s ą poza teren zlewni Nysy Szalonej).

Z oceny jako ści wód rzeki Nysa Szalona w poszczególnych przekrojach, wynika, że na stan czysto ści wód rzeki wpływa głównie fakt, że jest ona odbiornikiem spływów z pól uprawnych poło żonych w jej dorzeczu oraz znaczny post ęp wodoci ągowania gmin bez jednoczesnego ich kanalizowania. Powoduje to, że ro śnie ilo ść ścieków zarówno bytowych jak i z hodowli zwierz ąt, które s ą odprowadzane cz ęsto bez oczyszczania do rowów melioracyjnych i dalej do Nysy Szalonej lub jej dopływów.

Wierzbiak Badania rz. Wierzbiak prowadzone w 2007 r. w przekroju kontrolnym powy żej zbiornika Mściwojów wskazuj ą, że głównymi źródłami zanieczyszcze ń na terenie powiatu jaworskiego są obszarowe spływy zanieczyszcze ń pochodz ące z pól uprawnych poło żonych w zlewni Wierzbiaka. W ww. punkcie odnotowano przekroczenia wska źników dla klasy IV i V jako ści wód powierzchniowych dla tlenu rozpuszczonego (V), BZT5, azotu Kjeldahla, azotanów, azotynów i fosforanów.

str. 49 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Ponadto do Wierzbiaka odprowadzane s ą oczyszczone ścieki z:
mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków w M ściwojowie, której u żytkownikiem jest Urz ąd Gminy w M ściwojowie,
mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków w Mierczycach, eksploatowanej przez Zakład Usług Komunalnych w Mierczycach,
mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków w Snowidzy, eksploatowanej przez ZGK w Mściwojowie,
mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków dla m. Jawora koło Małuszowa.

Cicha Woda Głównym źródłem zanieczyszcze ń wód tej rzeki s ą spływy obszarowe pochodz ące z rolnictwa oraz brak kanalizacji wsi, przez które przepływa Cicha Woda. Ponadto na jako ść wód tej rzeki maj ą wpływ punktowe źródła zanieczyszcze ń.

Na terenie powiatu jaworskiego do Cichej Wody odprowadzane s ą ścieki oczyszczone z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Budziszowie Wielkim o przepustowo ści 65 m 3/d.

Decyduj ący wpływ na stan czysto ści rzek na terenie powiatu jaworskiego maj ą zanieczyszczenia biogenne, organiczne, zawiesina oraz bakteriologiczne decyduj ące o stanie sanitarnym rzek (głównie bakterie z grupy coli). Utrzymuj ący si ę stan zanieczyszcze ń rzek spowodowany jest głównie brakiem kanalizacji na terenach wiejskich przy jednoczesnym wyposa żaniu tych obszarów w wodoci ągi.

WODY STOJ ĄCE

Zbiornik Słup Zbiornik zaporowy Słup poło żony jest na granicy Przedgórza Sudeckiego na Nizinie Śląskiej. Zlokalizowany jest na rzece Nysa Szalona w miejscowo ści Słup (gmina M ęcinka), poło żonej 14 km od miasta Jawor. Jego powierzchnia przy maksymalnym spi ętrzeniu wody wynosi 490 ha, a pojemno ść 38,69 mln m3. Średnia gł ęboko ść zbiornika to 8,1 m, przy maksymalnej dochodz ącej do 21 m. Fot. III.2. Zbiornik Słup

Zbiornik spełnia nast ępuj ące funkcje:
gromadzenia i zaopatrzenia w wod ę systemu wodoci ągowego ,,Wielka Woda” dla mieszka ńców Legnicko-Głogowskiego Okr ęgu Miedziowego
retencjonowania wezbra ń powodziowych i transformacja fal powodziowych rzeki Nysy Szalonej dla ochrony doliny rzek Nysy Szalonej i Kaczawy przed zalewami powodziowymi,
umo żliwia zachowanie przepływu nienaruszalnego poni żej zbiornika.

Zbiornik M ściwojów Zbiornik retencyjny "M ściwojów zlokalizowany na rzece Wierzbiak oddano do u żytku w 1999 roku. Głównym jego zadaniem jest eliminacja zagro żenia powodziowego. Pełni on równie ż funkcj ę rekreacyjną. Zbiornik ten posiada powierzchni ę lustra wody (przy max spi ętrzeniu) 57,07 ha, a jego pojemno ść całkowita wynosi 1,35 mln m 3.

Fot. III.3. Zbiornik Mściwojów

str. 50 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Zbiornik Bolków - zlokalizowany jest na Rochowickim Potoku. Jest to zbiornik przeciwpowodziowy o maksymalnej poj. 0,87 mln m 3 i powierzchni zalewu 23,12 ha oraz powierzchni zlewni wynosz ącej 19,06 km 2.

Zbiornik Kaczorów - zlokalizowany jest na rzece Kaczawie. Jest to zbiornik przeciwpowodziowy o maksymalnej poj. 1,06 mln m 3 i powierzchni zalewu 25,3 ha, przy maksymalnym poziomie pi ętrzenia wynosz ącym 13,1 m.

Oba wy żej opisane zbiorniki maj ą za zadanie zmagazynowa ć wody w okresie wezbra ń: zbiornik Bolków zabezpieczaj ąc w ten sposób przed zalaniem i podtopieniem Bolkowa i okolicznych miejscowo ści, natomiast zbiornik Kaczorów zatrzymuje wody górnej Kaczawy, zabezpieczaj ąc przed powodzi ą m. Wojcieszów (poza gmin ą Bolków).

Zbiornik Rochowicka Woda - wybudowany w latach 1992-1997 na Rochowickim Potoku posiada powierzchni ę 1,4 ha i obj ęto ść ok. 30.000 m 3. Planowana rola tego zbiornika to pokrycie deficytu zaopatrzenia Bolkowa w wod ę pitn ą.

Stawy rybne Na terenie Powiatu Jaworskiego zlokalizowanych jest ok. 40 obiektów hodowli ryb, z których prawie połowa znajduje si ę na terenie gminy Bolków. Stawy rybne s ą typu przepływowego i wykorzystuj ą wody powierzchniowe lokalnych rowów i rzek przepływaj ących przez dany teren.

6.3. Wody podziemne 6.3.1. Charakterystyka wód podziemnych Powiat jaworski nale ży do terenów ubogich w wody podziemne. Na jego obszarze jedynie w cz ęści północnej poło żona jest niewielka cz ęść Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) 318, natomiast na wschodzie powiat graniczy z GZWP 319. Na pozostałym terenie powiatu nie wyst ępuj ą obszary GZWP.

Teren powiatu to obszar o słabym rozpoznaniu hydrogeologicznym, na którym brak jest bogatych w wod ę poziomów u żytkowych, a punktowy pobór wody jest stosunkowo niewielki. Głównymi poziomami u żytkowymi wód podziemnych na terenie powiatu jest poziom czwartorz ędowy i trzeciorz ędowy. Poza ww. poziomami u żytkowymi, wyst ępuj ą równie ż poziomy: kredowy, permski i kambryjski.

Do gmin, które pozbawione s ą poziomów u żytkowych i praktycznie pozbawione s ą wód nale ży zaliczy ć: gmin ę Paszowice oraz gmin ę W ądro że Wielkie. Wody kopalniane wyst ępuj ą w gminie M ęcinka i Paszowice.

6.3.2. Jako ść wód podziemnych Ocena jako ści zwykłych wód podziemnych dokonywana jest w oparciu o sie ć monitoringu. Teren powiatu jaworskiego zaliczy ć nale ży do średnio rozwini ętego systemu monitoringu.

Jako ść wód podziemnych na terenie powiatu w latach 2008-2010 przedstawiała si ę w nast ępuj ący sposób: 1. Badania jako ści wód podziemnych w 2008 r. prowadzone były na 2 uj ęciach, w Wierzchosławicach Dolnych , dla którego wody odpowiadały III klasie jako ści (wody zadowalaj ącej jako ści) oraz w Paszowicach , dla którego wody zakwalifikowano do II klasy (wody dobrej jako ści). 2. W 2009 r. badania jako ści wód podziemnych zwykłych w ramach monitoringu diagnostycznego prowadzone były na 4 uj ęciach, w miejscowo ściach: Gorzanowice – wody odpowiadały I klasie (wody bardzo dobrej jako ści), Targoszyn – wody ze wzgl ędu na zawarto ść azotynów i odczynu odpowiadały III klasie (wody zadowalaj ącej jako ści), wody w uj ęciach w Budziszowie Wielkim

str. 51 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

i w Muchowie zakwalifikowano do II klasy (wody dobrej jako ści). Badania te wykazały, że w odniesieniu do 2007 r. jako ść wód uległa poprawie na uj ęciu w Budziszowie Wielkim i w Targoszynie. Na pozostałych uj ęciach jako ść wód utrzymywała si ę na podobnym poziomie. 3. W 2010 r. monitoring diagnostyczny był wykonywany na uj ęciach w Wierzchosławicach Dolnych oraz w Paszowicach . Ponadto przeprowadzono monitoring operacyjny na uj ęciu w miejscowo ści Targoszyn. W porównaniu z rokiem 2008 i 2009 warto ści badanych wska źników utrzymywały si ę na podobnym poziomie i wody odpowiadały tym samym klasom jako ści.

Z przedstawionych danych wynika, że w ww. okresie wody podziemne charakteryzowały si ę dobrym stanem chemicznym.

6.4. Gospodarka wodno-ściekowa 6.4.1. Charakterystyka gospodarki wodnej Gminy powiatu jaworskiego korzystaj ą głównie z uj ęć podziemnych, jedynie 2 gminy: Bolków i Paszowice posiadaj ą uj ęcia wód powierzchniowych.

W tabeli III.20 przedstawiono charakterystyk ę uj ęć gminnych okre ślaj ącą stan wykorzystania wód na terenie powiatu dla potrzeb zaopatrzenia ludno ści w wod ę. Tabela III.20. Charakterystyka uj ęć gminnych powiatu jaworskiego Zatwierdzone Miejscowo ści Gmina/miasto Lokalizacja uj ęcia zasoby Rodzaj uj ęcia Uzdatnianie wody zaopatrywane z uj ęcia eksploatacyjne 3 Qe [m /h] Jawor Park miejski-Jawor 246,67 podziemne odmanganianie Jawor Paszowice 223,33 podziemne od żelazianie Zębowice gm. Paszowice Chełmiec gm. M ęcinka Piotrowice gm. M ęcinka Godziszowa gm. M ściwojów Bolków Nowe Rochowice bd podziemne chlorowanie Nowe Rochowice, Stare Rochowice Pogwizdów 11,7 podziemne chlorowanie Bolków, cz ęść Świn i Wolbromek Wierzchosławice Dolne 65 podziemne chlorowanie Bolków - miasto Wierzchosławice Górne powierzchniowe chlorowanie Wierzchosławice Wierzchosławice Ochotnik powierzchniowe chlorowanie uj ęcie awaryjne Męcinka Męcinka 7,8 podziemne chlorowanie Chro ślice M ęcinka, Muchów 18 podziemne chlorowanie Muchów, Stanisławów, Kondratów, Pomocne Sichówek 3 podziemne chlorowanie Sichówek Słup 12 podziemne chlorowanie Słup wodoci ąg miejski m. Legnicy - - Przybyłowice, Małuszów Mściwojów Grzegorzów 40 podziemne odmanganianie Barycz, Grzegorzów od żelazianie Mściwojów, Niedaszów chlorowanie Siekierzyce, Snowidza, Zimnik Targoszyn 44 podziemne chlorowanie Drzymałowice, Luboradz Marcinowice, Targoszyn Paszowice Kwietniki lub Z-1 11 powierzchniowe chlorowanie Kwietniki, Sokola, Wiadrów Nowa Wie ś Wielka 5,04 podziemne chlorowanie Nowa Wie ś Wielka Paszowice 326 podziemne chlorowanie Paszowice, Z ębowice Pogwizdów 11,7 powierzchniowe chlorowanie Pogwizdów Wiadrów 10 podziemne chlorowanie Bolkowice, Wiadrów Wądro że Wielkie wodoci ąg Grzegorzów gm. M ściwojów Pawłowice wodoci ąg miejski m. Legnicy wszystkie pozostałe miejscowo ści gminy W tabeli III.21 przedstawiono struktur ę zwodoci ągowania gmin powiatu, z której wynika, że średni procent zwodoci ągowania powiatu wynosi 94% (uwzgl ędniaj ąc miasta Jawor i Bolków). Gminy wiejskie M ściwojów i Wądro że Wielkie s ą zwodoci ągowane w 100%, natomiast gm. M ęcinka i Paszowice w ponad 85%. Jedynie teren wiejski gm. Bolków wykazuje zwodoci ągowanie poni żej 60%.

Fot. III.4. Uj ęcie wód podziemnych w Nowej Wsi Wielkiej

str. 52 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Aktualna długo ść sieci wodoci ągowej (bez przył ączy) na terenie powiatu jaworskiego wynosi 307,7 km, w tym na terenach miejskich 77,1 km, natomiast na terenach wiejskich 230,6 km. Ogólnie nale ży stwierdzi ć, i ż zwodoci ągowanie powiatu jest dobre.

Tabela III.21. Struktura zwodoci ągowania gmin powiatu jaworskiego - stan na 31.12.2010 r. Rodzaj Ilo ść Procent Gmina/miasto Miejscowo ści zwodoci ągowane obszaru miejscowo ści zwodoci ągow. gminy Jawor M 1 Jawor 100% Bolków – 100%, Bolków M i W 17 Lipa, Stare Rochowice, Sady Dolne, Sady Górne, Świny, 78% Wierzchosławice i Wolbromek – ok. 55% Chełmiec, Chro śnice, Kondratów, Małuszów, M ęcinka, Męcinka W 14 Muchów, Piotrowice, Pomocne Przybyłowice, Sichówek, 87% Słup, Stanisławów

Barycz, Drzymałowie, Godziszowa, Grzegorzów, Luboradz, Mściwojów W 12 Marcinowice, M ściwojów, Nienaszów, Siekierzyce, 100% Snowidza, Targoszyn, Zimnik

Bolkowice, Kłonice, Kwietniki, Nowa Wie ś Wielka , Paszowice W 12 91% Paszowice, Pogwizdów, Sokola, Wiadrów, Z ębowice

Biernatki, Bielany, Budziszów Mały, Budziszów Wielki, Gądków, Granowice, Jenków, K ępy, Kosiska, Mierczyce, Wądro że Wielki W 18 100% Pawłowice, Postolice, Skała, Sobolew, R ąbienie, W ądro że Małe, W ądro że Wielkie, Wierzchowice [źródło: opracowanie własne na podstawie dane z gmin]

Tabela III.22 Uj ęcia zakładowe wód podziemnych zlokalizowane na terenie powiatu jaworskiego

Stratygrafia Ilo ść Ilo ść Zasoby Lp. Wła ściciel warstwy uj ęć studni m3/h wodono śnej

1 Global Pollena S.A. Fabryka Chemii Gospodarczej 1 1 2 Czwartorz ęd PUPH „COM-D” Sp. z o.o. Wodoci ąg dla Jawora 5 208,34 2 2 Trzeciorz ęd "PARK" 4 38,33 24 3 KU ŹNIA Jawor S.A. 1 2 Trzeciorz ęd 31,7 4 Firma jubilerska "DIADEM" 1 1 6,92 Trzeciorz ęd 5 Przedsi ębiorstwo Rolne PEGROL SP. Z O.O. 1 1 15,0 Trzeciorz ęd 6 Ogrodnictwo Malinowscy - Pałczy ńscy 1 1 2,9 Trzeciorz ęd 7 Ośrodek Sportu i Rekreacji w Jaworze 1 2 34 Trzeciorz ęd 8 Ogrody działkowe, ul. Piastowska 1 1 3,24 - Gospodarstwo Rolne s.c. T. Młynko, Z. Osak 9 1 1 20 Trzeciorz ęd w Budziszowie Wielkim Przedsi ębiorstwo „POLAN” Hodowla i Nasiennictwo 1 13,2 10 2 Czwartorz ęd Ogrodnicze Snowidza Sp. z o.o. 1 10,3 11 Kopalnia Bazaltu w Piotrowicach 1 1 1 Czwartorz ęd 12 GOD-B Sp. z o.o. w Piotrowicach 1 1 0,0625 - 13 „AQUA CRISTAL” Sp. z o.o., studnia w m. Grudno 1 3 9 Czwartorz ęd Przedsi ębiorstwo Produkcyjno Handlowe BOLKO 62 1 1 4,2 Kambryjskia studnia w m. Jastrowiec

W tabeli III.23 przedstawiono pobór wody z uj ęć gminnych w latach 2004-2010. Z przedstawionych danych wynika, że całkowity pobór wody utrzymuje si ę na prawie stałym poziomie.

str. 53 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Tabela III.23. Pobór wody w latach 2004 - 2010 r. z uj ęć gminnych na terenie powiatu jaworskiego Pobór wody z uj ęć [tys. m 3] Gmina/ miasto 2004 r. 2006 r. 2010 r. ogółem podziemn. powierzchn. ogółem podziemn. powierzchn. ogółem podziemn. powierzchn. Jawor 1 424,52 1 424,52 0,00 1 531,55 1 531,55 0,00 1480,20 1480,20 0,00 Bolków 344,60 304,70 39,90 309,60 281,00 28,60 258,20 193,30 64,90 Męcinka 40,10 40,10 0,00 47,10 47,10 0,00 55,00 55,00 0,00 Mściwojów 181,80 181,80 0,00 246,20 246,20 0,00 176,30 176,30 0,00 Paszowice 104,30 82,40 21,90 90,90 68,10 22,80 91,70 63,00 28,70 Wądro że Wielki*) ------POWIAT 2 095,32 2 033,52 61,80 2 225,35 2 173,95 51,40 2061,40 1967,80 93,60 JAWORSKI *) zakup wody z LPWiK [źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin]

Straty wody wyst ępuj ące w sieciach wodoci ągowych wahaj ą si ę w granicach kilkunastu % poboru wody. Na wodoci ągach w powiecie jaworskim wyst ąpiły straty rz ędu 12 – 24%.

Zu życie wody w przeliczeniu na mieszka ńca korzystaj ącego z sieci wodoci ągowej waha si ę w granicach 33 - 100 dm 3/d. Dolny przedział jednostkowego zu życia wody dotyczy terenów wiejskich, gdzie du ża cz ęść mieszka ńców korzysta równie ż z własnych, przydomowych uj ęć wody.

6.4.2. Charakterystyka gospodarki ściekowej Istniej ący stan skanalizowania powiatu przedstawia tabela III.24. Przy uwzgl ędnieniu miasta Jawor i Bolkowa średni stopie ń skanalizowania powiatu wynosi 54%, natomiast samych terenów wiejskich wynosi 44%. Najni ższy stopie ń skanalizowania terenów wiejskich wyst ępuje w gminie Bolków – 15,7%. Dla pozostałych gmin wiejskich powiatu stopie ń skanalizowania waha si ę w przedziale 41% - 64%. Długo ść sieci kanalizacyjnej (bez przył ączy) na terenie powiatu wynosi 214,6 km. Ogólnie nale ży stwierdzi ć, i ż skanalizowanie powiatu jest w dalszym ci ągu niewystarczaj ące.

Tabela III.24. Struktura skanalizowania gmin powiatu jaworskiego - stan na 31.12.2010 r. Rodzaj Stopie ń skanalizowania Gmina/miasto Ilo ść sołectw Miejscowo ści skanalizowane obszaru gminy Jawor M 1 Jawor 100% Bolków M 1 Bolków 99% Kaczorów - szkoła i dom dziecka; Bolków W 16 15,7%* Świny i Wolbromek Męcinka W 14 Chełmiec, Małuszów, M ęcinka, Piotrowice, Przybyłowice 64% Drzymałowice, Luboradz, M ściwojów, Snowidza, Mściwojów W 12 60% Targoszyn Paszowice W 12 Kłonice, My ślibórz , Paszowice, Z ębowice 41,6% Wądro że Wielkie W 18 Mierczyce, Skała, W ądro że Małe, W ądro że Wielkie 41%* * - stan na 31.12.2006 r. [źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin]

Niski stopie ń skanalizowania terenów wiejskich (zaledwie 44%), mo że budzi ć zaniepokojenie, gdy ż powstaj ące na tych obszarach ścieki socjalno-bytowe niew ątpliwie trafiaj ą do zlewni rzek przepływaj ących przez powiat, negatywnie oddziaływuj ąc na stan czysto ści wód rzek i potoków. Dowodem tego jest przedstawiona jako ść wód rzek Nysy Szalonej, Wierzbiaka i Ciechej Wody.

Zasadniczym problemem w zakresie zanieczyszcze ń wód powierzchniowych i jednocze śnie gospodarki wodno-ściekowej jest brak kanalizacji na terenach wiejskich. Na terenie powiatu ok. 94 % mieszka ńców korzysta z wodoci ągu, natomiast ok.75% wyposa żonych jest w kanalizacj ę.

str. 54 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Oczyszczalnie na terenie powiatu Na terenie powiatu jaworskiego znajduje si ę 5 gminnych oczyszczalni ścieków, do których kierowane s ą ścieki komunalne. Lokalizacj ę oczyszczalni ścieków przedstawiono na rys. III.5. Oczyszczalnie miasta Jawora i Bolkowa posiadaj ą przepustowo ści rz ędu kilku - kilkunastu tys. m 3/d. Pozostałe oczyszczalnie posiadaj ą przepustowo ści rz ędu kilkuset m 3/d.

Oczyszczalni ę z pełnym zakresem oczyszczania posiada miasto Jawor. Oczyszczalnia ta odbiera równie ż ścieki z kilku miejscowo ści gmin M ęcinka i Paszowice.

Pozostałe oczyszczalnie zlokalizowane s ą na terenach wiejskich powiatu tj. w M ściwojowie i Snowidzy gm. Mściwojów oraz oczyszczalnia w Mierczycach, gm. W ądro że Wielkie. Charakterystyk ę oczyszczalni przedstawiono w tabeli III.25.

Fot. III.5. Oczyszczalnia ścieków w Mierczycach

Poza wymienionymi oczyszczalniami na terenie powiatu zlokalizowane s ą mini oczyszczalnie przydomowe typu mini blok. Nale ży do nich zaliczy ć oczyszczalni ę w Kaczorowie o przerobie 20,0 m3/d, która oczyszcza ścieki ze Szkoły Podstawowej, oczyszczalni ę Pa ństwowego Domu Dziecka w Kaczorowie o przerobie – 40,0 m3/d oraz oczyszczalni ę osiedla mieszkaniowego w Budziszowie Wielkim o przerobie – 80,0 m 3/d.

Rysunek III.5. Lokalizacja oczyszczalni ścieków na terenie powiatu jaworskiego

- oczyszczalnia ścieków

str. 55 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Tabela III.25. Charakterystyka oczyszczalni ścieków i ilo ści podł ączonych do nich miejscowo ści

Ilo ść wsi 3 Ilo ść Moc przerobowa (m /d) planowanych Ilo ść Lokalizacja miejscowo ści Lp. Nazwa gminy do podł ączenia miejscowo ści oczyszczalni podł ączonych do istniej ących wykorzystanie do oczyszczalni projektowana rezerwa oczyszczalni oczyszczalni 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Jawor 1 k. Małuszowa 1 - 9 000 5 050 1 450 2 Bolków 17 Wolbromek 3 4 4 500 676,7 3 823 3 Męcinka 14 k. Małuszowa 5 5 - - - 4 Mściwojów 12 Mściwojów 4 4 525 150 271 Snowidza 1 - 140 55 85 5 Paszowice 12 k. Małuszowa 4 7 - - - 6 Wądro że Wielkie 18 Mierczyce 4 4 600 209 391 7. Powiat 74 - 22 24 14 765 6 159 6 020 [źródło: opracowanie własne na podstawie danych z gmin]

Z tabeli III.25 wynika, że oczyszczalnie ścieków miasta Jawora i Bolkowa posiadaj ą rezerwy przerobowe, umo żliwiaj ące przyj ęcie nowych ścieków z miejscowo ści poło żonych w ich s ąsiedztwie.

Najwi ększy udział w ogólnej masie zanieczyszcze ń wprowadzanych w ściekach oczyszczonych do wód powierzchniowych maj ą oczyszczalnie komunalne. Istniej ące niewielkie zakłady przemysłowe i usługowe zlokalizowane głównie na terenie powiatu w Jaworze i Bolkowie korzystaj ą z usług oczyszczalni komunalnych. W zwi ązku z powy ższym niew ątpliwie najwi ększy nacisk w zakresie gospodarki ściekowej nale ży położyć na modernizacj ę i rozwój oczyszczalni komunalnych.

Niew ątpliwie uporz ądkowanie gospodarki ściekowej na terenie powiatu jaworskiego przyczyni si ę do poprawy jako ści wód cieków powierzchniowych oraz zbiorników wodnych Słup i M ściwojów.

6.5. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych. Powiat jaworski charakteryzuje si ę mał ą zasobno ści ą wód podziemnych i do ść znaczn ą wód powierzchniowych. Pobór wody i jej sprzeda ż na terenie powiatu w ci ągu ostatnich 6 lat utrzymuje si ę na podobnym poziomie. Stopie ń zwodoci ągowania powiatu jest wysoki, natomiast skanalizowania jest znacznie mniejszy.

Głównym problemem powiatu jest odprowadzanie ci ągle du żej ilo ści ścieków nieoczyszczonych bezpo średnio do wód powierzchniowych oraz du ża ilo ść zanieczyszcze ń wprowadzanych do środowiska wraz ze spływami powierzchniowymi.

Główny cel strategiczny okre ślony na podstawie analizy aktualnego stanu gospodarki wodno- ściekowej powiatu jaworskiego oraz polityki ekologicznej pa ństwa i wojewódzkiego programu ochrony środowiska to: OCHRONA ZASOBÓW WODNYCH I POPRAWA JAKO ŚCI WÓD Zgodnie z wytycznymi zawartymi w Polityce ekologicznej pa ństwa w zakresie ochrony zasobów wodnych nale ży d ąż yć do ograniczania zu życia wód podziemnych do celów innych ni ż socjalno-bytowe.

Dla potrzeb przemysłowych, rolniczych, energetycznych i rekreacyjnych wykorzystywać nale ży wody powierzchniowe. Ponadto w celu ochrony wód nale ży d ąż yć do zmniejszenia wodochłonno ści produkcji, poprzez stosowanie nowych technologii, systemów kontroli i pozwolenia zintegrowane.

Dla osi ągni ęcia dobrej jako ści wód powierzchniowych i podziemnych nale ży ogranicza ć ładunek zanieczyszcze ń wprowadzanych do wód z przemysłu i gospodarki komunalnej oraz z gospodarstw rolnych.

str. 56 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Cele długoterminowe: 1. Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej 2. Ograniczenie poboru wody 3. Ograniczenie zanieczyszczenia spowodowanego niekontrolowanymi spływami powierzchniowymi 4. Ochrona zasobów wód podziemnych Ad. 1. Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej (w szczególno ści na terenach wiejskich) Powiat jaworski to obszar skanalizowany w 75%. Jednak tereny wiejskie skanalizowane s ą tylko w 44%. Bior ąc pod uwag ę fakt, że jednym z najwa żniejszych elementów maj ących wpływ na jako ść oraz stan zasobów wodnych i nierozerwalnie zwi ązanych z gospodark ą wodn ą jest gospodarka ściekowa, na terenie powiatu b ędą podj ęte działania maj ące na celu dalsz ą rozbudow ę sieci kanalizacyjnej, w tym głównie na obszarach wiejskich i podł ączanie ich do istniej ących lub nowo budowanych oczyszczalni ścieków.

W ramach porz ądkowania gospodarki ściekowej oraz ze wzgl ędu na cz ęś ciowo du że rozproszenie zabudowy na terenie powiatu, wyst ępuje konieczno ść promowania budowy oczyszczalni przydomowych tam gdzie jest to ekonomicznie uzasadnione.

Zgodnie z zapisami „Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych” dla aglomeracji o wielko ści 2 000 – 15 000 RLM do ko ńca 2015 r. musi zosta ć spełniony obowi ązek wyposa żenia ich w oczyszczalnie ścieków i system kanalizacji. W powiecie jaworskim wyznaczono 3 aglomeracje o ww. wielko ści, tj. Bolków, M ściwojów i W ądro że Wielkie.

Aby zrealizowa ć cele okre ślone w KPO ŚK niezb ędne b ędą działania w zakresie: - rozbudowy i modernizacji istniej ących oczyszczalni ścieków, - budowy nowych oczyszczalni ścieków, - modernizacji istniej ących i budowy nowych odcinków kanalizacji, - modernizacji istniej ących i budowy nowych uj ęć i stacji uzdatniania wody, - modernizacji istniej ących i budowy nowych odcinków sieci wodoci ągowej (kolektorów głównych i sieci rozdzielczych).

Zało żono, że dla aglomeracji o wielko ści 15 000 – 100 000 RLM, zgodnie z „Polityk ą ekologiczn ą pa ństwa”, do 2010 r. powinien zosta ć osi ągni ęty cel w postaci wyposa żenia w biologiczne oczyszczalnie ścieków z podwy ższonym usuwaniem biogenów, oraz wyposa żenie tych aglomeracji w sie ć kanalizacji sanitarnej. Miasto Jawor zaliczane do ww. grupy spełnia ten warunek.

Ad.2. Ograniczenie poboru wody Zu życie wody na terenie powiatu jaworskiego na potrzeby socjalno-bytowe jest na poziomie dolnych warto ści normowych. Ograniczenie poboru wody mo że wi ęc odbywa ć si ę poprzez zmniejszenie strat w sieciach wodoci ągowych oraz zmniejszenie wodochłonno ści produkcji.

Wa żnym elementem gospodarki wodnej jest zapewnienie dostarczania wody do spo życia o dobrych parametrach jako ściowych. W zwi ązku z powy ższym na teranie powiatu w dalszym ci ągu prowadzone b ędą inwestycje z zakresu budowy i modernizacji stacji uzdatniania wody i sieci wodoci ągowych.

Wa żnym elementem przy racjonalnym korzystaniu z wody jest ci ągłe zwi ększanie liczby instalowanych u indywidualnych odbiorców wodomierzy, co mobilizuje u żytkowników do ścisłej kontroli zu życia wody.

Narz ędziem wspomagaj ącym racjonalne u żytkowanie wody jest edukacja ekologiczna w zakresie mo żliwo ści i konieczno ści oszcz ędzania wody oraz mo żliwo ści ochrony i zwi ększania jej zasobów.

str. 57 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

W zakładach przemysłowych nale ży promowa ć wprowadzanie zamkni ętych obiegów wody jako elementu pozwalaj ącego na ograniczenie zrzutu zanieczyszczonych wód do środowiska, a tak że zmiany technologii, popraw ę stanu zakładowych sieci wodoci ągowych, itp.

W rolnictwie niew ątpliwie wa żnym czynnikiem b ędzie promowanie zasad zawartych w "Kodeksie dobrych praktyk rolniczych" , co powinno równie ż doprowadzi ć do zmniejszenia zapotrzebowania na wod ę i jednocze śnie ograniczenia ładunków zanieczyszcze ń odprowadzanych do odbiorników. Osobnym zagadnieniem jest budowa w gospodarstwach rolnych instalacji do bezpiecznego przechowywania nawozów naturalnych, tj. zbiorników na gnojowic ę i gnojówk ę oraz płyt obornikowych. Powy ższ ą kwesti ę reguluje ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawo żeniu (Dz. U. z 2007 r., Nr 147, poz. 1033).

Ad.3. Ograniczenie zanieczyszczenia spowodowanego niekontrolowanymi spływami powierzchniowymi Monitoring wód powierzchniowych powiatu jaworskiego wykazuje do ść znaczne ilo ści biogenów. Przyczyn ą tego, oprócz ścieków wprowadzanych do wód powierzchniowych, mog ą by ć spływy powierzchniowe z pól uprawnych. Zanieczyszczenia zwi ązane s ą z nawo żeniem, stosowaniem chemicznych środków ochrony ro ślin, a tak że wykorzystywaniem gnojowicy.

W celu realizacji wymogów zawartych w dyrektywie 91/676/EWG o ochronie wód przed zanieczyszczeniami azotami pochodz ącymi ze źródeł rolniczych, na terenie powiatu b ędą wspierane wszelkie działania maj ące na celu propagowanie i wprowadzanie w życie "Kodeksu dobrych praktyk rolniczych" opracowanego przez Ministerstwo Rolnictwa. B ędzie prowadzona współpraca z rejonowymi ośrodkami doradztwa rolniczego w zakresie wdra żania dobrych praktyk rolniczych oraz opracowywania i wdra żania programów wodno-środowiskowych.

Ad. 4 Ochrona zasobów wód podziemnych Głównym elementem ochrony wód podziemnych na terenie powiatu jaworskiego jest wprowadzenie zada ń wynikaj ących z „Polityki ekologicznej pa ństwa”, polegaj ących na hierarchizacji wykorzystywania wód podziemnych w zale żno ści od sposobu ich u żytkowania. Oznacza to, że nale ży ogranicza ć pobór wód podziemnych do celów przemysłowych (z wył ączeniem przemysłu spo żywczego i niektórych specjalnych działów produkcji), do których mog ą by ć wykorzystywane wody powierzchniowe. Wspierane b ędą wi ęc działania podmiotów gospodarczych wprowadzaj ące technologie wodooszcz ędne i wykorzystuj ące na cele produkcyjne wody powierzchniowe.

Jednym ze sposobów ochrony biernej wód podziemnych jest przestrzeganie zasad ustalonych dla stref i obszarów ochronnych uj ęć wód podziemnych, na których obowi ązuj ą zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie korzystania z wody i u żytkowania gruntów. Strefa ochrony bezpo średniej (grupa bezwzgl ędnie obowi ązuj ących nakazów) ma na celu eliminacj ę zagro żenia powstaj ącego w zwi ązku z uj ęciem wody. Ustalenia zwi ązane z ochron ą wód podziemnych przed zanieczyszczeniem zawarte powinny zosta ć w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

Tabela III.26. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie wód powierzchniowych i podziemnych Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 4 W.1. Uporz ądkowanie W.1.1. Redukcja ilo ści W.1.1.1. Wdra żanie kompleksowych programów Powiat jaworski gospodarki wodno- ścieków gospodarki wodno-ściekowej w gminach powiatu ściekowej nieoczyszczonych jaworskiego Gminy W.1.1.2. Dalsza rozbudowa systemów kanalizacyjnych we wszystkich gminach powiatu Podmioty gospod. jaworskiego oraz podł ączenie do istniej ących lub nowo budowanych oczyszczalni ścieków

str. 58 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

W.1.1.3. Rozbudowa i modernizacja istniej ących Indywidualni oczyszczalni ścieków (w Wolbromku – planowe mieszka ńcy zako ńczenie XI 2011 r.; w Kaczorowie - oczyszczalnia Domu Dziecka) WIO Ś W.1.1.4. Budowa szczelnych zbiorników bezodpływowych i oczyszczalni przydomowych (na terenach nie obj ętych budow ą sieci kanalizacyjnych, w warunkach uzasadnionych technologicznie i ekonomicznie) W.1.1.5. Intensyfikacja działa ń kontrolnych w celu przeciwdziałania odprowadzaniu nieoczyszczonych ścieków (komunalnych i przemysłowych) do wód, w tym dalsza weryfikacja pozwole ń wodnoprawnych W.2. Ograniczenie W.2.1. Racjonalny pobór W.2.1.1. Zmniejszenie strat sieciowych Gminy poboru wody i zapewnienie dobrej i zapewnienie dostawy wody dobrej jako ści do jako ści wody spo życia poprzez budow ę lub modernizacj ę stacji Powiat jaworski uzdatniania wody i sieci wodoci ągowych w gminach powiatu jaworskiego Podmioty gospod. W.2.1.2. Wprowadzanie wodooszcz ędnych technologii w zakładach przemysłowych Organizacje W.2.1.3. Instalowanie wodomierzy pozarz ądowe w indywidualnych gospodarstwach Indywidualni W.2.1.4. Podnoszenie świadomo ści ekologicznej mieszka ńcy w zakresie racjonalnej gospodarki wodami i ochrony

przed zanieczyszczeniami KZGW W.2.1.5. Wdra żanie programu wodno- RZGW środowiskowego i planów gospodarowania wodami W.3. Ograniczenie W.3.1. Ograniczenie W.3.1.1 Opracowanie i realizacja programu ODR zanieczyszczenia ilo ści zanieczyszcze ń szkole ń dla rolników, w tym wdra żanie programu Powiat jaworski spowodowanego obszarowych wodno-środowiskowego Gminy niekontrolowanymi W.3.1.2. Stosowanie kodeksu dobrych praktyk Organiz. pozarz ąd. spływami rolniczych Gospodarstwa rolne powierzchniowymi i indywidualni mieszka ńcy W.4. Ochrona zasobów W.4.1. Ograniczenie W.4.1.3. Ograniczenie poboru wód podziemnych na Podmioty gospod. wód podziemnych poboru wód cele przemysłowe, poprzez wprowadzanie Powiat jaworski podziemnych technologii wodooszcz ędnych i wykorzystywanie do Gminy produkcji wód powierzchniowych

6.6. Podsumowanie Do najwa żniejszych zagadnie ń w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych i jednocze śnie gospodarki wodno-ściekowej na terenie Powiatu Jaworskiego nale ży zaliczy ć: 1. Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej 2. Ograniczenie zu życia poboru wody wynikaj ących ze strat sieciowych 3. Ograniczenie zanieczyszcze ń odprowadzanych spływami z pól uprawnych 4. Ochrona zasobów wód podziemnych.

7. GOSPODARKA ODPADAMI PLAN GOSPODARKI ODPADAMI Dotychczas zgodnie z art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 185 poz. 1243, tekst jednolity z 2010 r. pó źn. zm.) powiatowy plan gospodarki odpadami stanowił cz ęść powiatowego programu ochrony środowiska, lecz w zwi ązku z ustaw ą z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152 poz. 897 z 2011 r. z pó źn. zm.), która w chodzi w życie z dniem 1 stycznia 2012 r., organy wykonawcze gmin i powiatów s ą zwolnione z obowi ązku sporz ądzania planów gospodarki odpadami. W zwi ązku z tymi zmianami w opracowanym projekcie aktualizacji nie uwzgl ędniono cz ęś ci dotycz ącej projektu aktualizacji powiatowego planu gospodarki odpadami.

str. 59 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

8. ZASOBY PRZYRODNICZE

8.1. Wst ęp Fundamentalnym aktem prawnym w Polsce okre ślaj ącym cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej i nieo żywionej oraz krajobrazu jest ustawa z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 151, poz. 1220, tekst jednolity z 2009 r. z pó źn. zm.) . W my śl tej ustawy ochrona przyrody w ogólnym poj ęciu oznacza zachowanie, zrównowa żone u żytkowanie oraz odnawianie zasobów, tworów i składników przyrody, tj.:
dziko wyst ępuj ących ro ślin, zwierz ąt i grzybów,
ro ślin, zwierz ąt i grzybów obj ętych ochron ą gatunkow ą,
zwierz ąt prowadz ących w ędrowny tryb życia,
siedlisk przyrodniczych,
siedlisk zagro żonych wygini ęciem, rzadkich i chronionych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów,
tworów przyrody żywej i nieo żywionej oraz kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt,
krajobrazu,
zieleni w miastach i wsiach,
zadrzewie ń.

Działania te maj ą na celu:
utrzymanie procesów ekologicznych i stabilno ści ekosystemów,
zachowanie ró żnorodno ści biologicznej,
zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego,
zapewnienie ci ągło ści istnienia gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do wła ściwego stanu ochrony,
ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewie ń,
utrzymywanie lub przywracanie do wła ściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody,
kształtowanie wła ściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukacj ę, informowanie i promocj ę w dziedzinie ochrony przyrody.

Wy żej wymienione cele realizowane s ą przez:
uwzgl ędnianie wymaga ń ochrony przyrody w polityce ekologicznej pa ństwa, programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorz ądu terytorialnego, koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategiach rozwoju województw, planach zagospodarowania przestrzennego województw, strategiach rozwoju gmin, studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewn ętrznych, morza terytorialnego i wył ącznej strefy ekonomicznej oraz w działalno ści gospodarczej i inwestycyjnej;
obejmowanie zasobów, tworów i składników przyrody formami ochrony przyrody;
opracowywanie i realizacj ę ustale ń planów ochrony dla obszarów podlegaj ących ochronie prawnej, programów ochrony gatunków, siedlisk i szlaków migracji gatunków chronionych;
realizacj ę krajowej strategii ochrony i zrównowa żonego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej wraz z programem działa ń;
prowadzenie działalno ści edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody;
prowadzenie bada ń naukowych nad problemami zwi ązanymi z ochron ą przyrody.

Ochrona przyrody jest obowi ązkiem ka żdego obywatela, organów administracji publicznej, a tak że jednostek organizacyjnych oraz osób prawnych i fizycznych prowadz ących działalno ść wpływaj ącą na przyrod ę.

Powiat jaworski poło żony jest w interesuj ącej krajobrazowo i przyrodniczo południowo - zachodniej cz ęś ci województwa dolno śląskiego. Powiat ma charakter rolniczo – przemysłowy,

str. 60 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO z najwi ększ ą koncentracj ą u żytków rolnych w gminach wschodniej cz ęś ci powiatu. Tereny te ze wzgl ędu na eksploatacj ę gleb warto ściowych pod k ątem wykorzystania rolniczego, s ą mniej cenne przyrodniczo. Centralna oraz zachodnia cz ęść powiatu charakteryzuje si ę du żymi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi. Tereny le żą ce na obszarze Pogórza Kaczawskiego, poro śni ęte s ą pasmami lasu świerkowego i li ściastymi gatunkami drzew. Zalesione stoki wyst ępuj ą na przemian z rolniczymi terenami pól i ł ąk.

Prawie połowa obszaru powiatu jaworskiego poło żona jest w mezoregionie Pogórza Kaczawskiego. Jest to niecka tektoniczna na przedpolu Sudetów wypełniona osadami triasowymi i kredowymi. Charakterystyczne dla Pogórza Kaczawskiego s ą rozległe powierzchnie zrówna ń wyst ępuj ące na ró żnych poziomach. Ponad powierzchniami zrówna ń stercz ą odosobnione wzgórza bazaltowe i ziele ńcowe. Wzgórza bazaltowe i ziele ńcowe wzniesione s ą średnio 200 – 500 m n.p.m. urozmaicaj ąc Krajobraz Pogórza Kaczawskiego. Północno wschodnia cz ęść powiatu to rze źba terenu umiarkowanie urozmaicona na ogół płaska z kulminacjami rz ędu 150 - 160 m n.p.m. urozmaicana terenami falistymi i pagórkowatymi z wierzchołkami o wysoko ści około 160 - 200 m n.p.m. Wysoko ści bezwzgl ędne osi ągaj ą maksymalnie 228 m n.p.m. by spada ć w niektórych miejscach do około 140 m n.p.m. w dolinach rzecznych.

Fot. III.6. Krajobraz Pogórza Kaczawskiego

Fot. III.7. Pogórze Kaczawskie latem

Świat ro ślinny powiatu jaworskiego charakteryzuje si ę du żą ró żnorodno ści ą. Najwi ększym bogactwem flory odznaczaj ą si ę tereny zachodnie powiatu, stanowi ące jednocze śnie najwi ększe skupiska le śne i jednocze śnie obszary obj ęte prawn ą ochron ą. Na terenie tym wyst ępuje szereg ro ślin obj ętych ochron ą. Wśród nich mo żna wyró żni ć m.in.: lili ę złotogłów, kruszyn ę pospolit ą, zimowit jesienny, konwali ę majow ą, rojnik pospolity, ukwap dwupienny, podkolan biały, buławnik mieczolistny.

Góry i Pogórze Kaczawskie ze wzgl ędu na ró żnorodn ą budow ę geologiczn ą nazywane s ą naturalnym murem petrograficznym, tworz ą du żą jednostk ę geologiczn ą zwan ą metamorfikiem kaczawskim. Do zwi ększenia atrakcyjno ści powiatu, przyczynia si ę istnienie na jego terenie parków krajobrazowych: „CHEŁMY” i cz ęś ciowo „Rudawskiego Parku Krajobrazowego” , rezerwatów przyrody i wielu pomników przyrody, w tym równie ż przyrody nieo żywionej.

W granicach powiatu jaworskiego zlokalizowana jest znaczna cz ęść Specjalnego Obszaru Ochrony siedlisk Natura 2000 – który został zatwierdzony w drodze decyzji przez Komisj ę Europejsk ą – w ramach obszarów maj ących znaczenie dla Wspólnoty (OZW) – Góry i Pogórze Kaczawskie (kod: PLH020037) obejmuj ącego tereny gmin: M ęcinka, Paszowice i Bolków. Jest to jeden z najcenniejszych i najlepiej zachowanych obszarów Sudetów Zachodnich.

Na terenie powiatu znajduje si ę równie ż zbiornik zaporowy Słup o powierzchni 450 ha, który jest miejscem wyst ępowania wielu gatunków fauny i flory.

str. 61 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Miasto Jawor – siedziba powiatu, rozci ągaj ące si ę nad rzek ą Nysa Szalona, poło żone jest na Nizinie Śląsko – Łu życkiej. Na terenie miasta i jego przyległych terenach wyst ępuje du ża liczba gatunków ro ślin i zwierz ąt, w tym liczne gatunki prawnie chronione.

Uwzgl ędniaj ąc walory kulturowe terenu powiatu jaworskiego na równi z walorami przyrodniczymi, atrakcyjno ść tego terenu jest bardzo du ża i wymaga specjalnej troski oraz skutecznej współpracy odpowiedzialnych słu żb.

Ogólnie nale ży stwierdzi ć, że powiat jaworskich charakteryzuje si ę du żą atrakcyjno ści ą przyrodnicz ą (wyst ępuje tu wiele form ochrony przyrody, opisane w dalszej cz ęś ci opracowania).

8.2. Lasy 8.2.1. Charakterystyka lasów powiatu Jak podaje Krajowy Program Zwi ększania Lesisto ści - Ministerstwa Środowiska (Warszawa - aktualizacja 2003 r.), lesisto ść Polski jest ni ższa od średniej europejskiej wynosz ącej 31,1%. Istniej ące analizy okre ślaj ą, że racjonalna lesisto ść Polski z punktu widzenia struktury u żytkowania ziemi i kształtowania środowiska na obecnym poziomie rozwoju cywilizacyjnego powinna wynosi ć 33 - 34%. Obecnie powierzchnia lasów w Polsce wynosi 9088 tys. ha (wg GUS – stan w dniu 31.12.2009 r.), co odpowiada lesisto ści 29,1%.

Zwi ększenie lesisto ści uzasadnione jest przede wszystkim potrzeb ą wi ększego wykorzystania funkcji lasów w:
retencjonowaniu i łagodzeniu ekstremalnych stanów przepływu wód, powierzchniowych i gruntowych,
przeciwdziałaniu degradacji i erozji gleb oraz stepowieniu krajobrazu,
wi ązaniu CO 2 i gazów przemysłowych z powietrza, wody i gleby oraz neutralizacji ich negatywnego działania,
korzystnej modyfikacji warunków hydrologicznych i topoklimatycznych na terenach rolniczych,
zachowaniu zasobów genowych flory i fauny oraz przywracaniu ró żnorodno ści biologicznej i naturalno ści krajobrazu,
tworzeniu mo żliwo ści wypoczynku dla ludno ści oraz poprawy warunków życia na terenach zurbanizowanych.

Aktualne powierzchnie lasów oraz terenów zadrzewionych i zakrzewionych (wg ewidencji gruntów na dzie ń 15.11.2011 r.) z podziałem na poszczególne gminy przedstawiono w tabeli III.27. W tabeli tej podano równie ż stopie ń lesisto ści gmin i całego powiatu.

Tabela III.27. Powierzchnie lasów i lesisto ść w gminach

Powierzchnia Grunty zadrz. Stopie ń Rodzaj gruntów Grunty le śne Lp. Obszar i zakrzew. lesisto ści obszaru ewidenc. ha ha ha % 1. Jawor M 1 879 1 2 0,05 Bolków M 768 103 22 13,41 2. W 14 482 4 494 160 31,03 3. Męcinka W 14 749 4 752 87 32,22 4. Mściwojów W 7 145 174 115 2,44 5. Paszowice W 10 066 3 022 75 30,02 6. Wądro że Wielkie W 8 876 337 54 3,80 M 2 647 104 24 3,93 POWIAT 7. W JAWORSKI 55 318 12 779 491 23,10 Razem 57 965 12 883 515 22,23 [źródło: opracowanie własne na podstawie danych ewidencji gruntów wg stanu na dzie ń 15.11.2011 r.]

str. 62 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Wska źnik lesisto ści powiatu wzrósł w odniesieniu do 2007 r. o 0,15%. Najwi ększ ą lesisto ści ą charakteryzuje si ę gmina M ęcinka, który wg stanu na 15.11.2011 r., wynosiła 32,2%. Wska źnik lesisto ści o warto ści nieco powy żej 30% maj ą gminy: Paszowice – 30,02% i Bolków – 30,14%. Pozostałe gminy charakteryzuj ą si ę wska źnikami lesisto ści poni żej 4%.

Gospodarka le śna Na terenie powiatu jaworskiego działalno ść w sferze gospodarki le śnej prowadz ą nast ępuj ące nadle śnictwa (rysunek III.6):
Nadle śnictwo Jawor
Nadle śnictwo Legnica
Nadle śnictwo Złotoryja
Nadle śnictwo Wałbrzych

Nadle śnictwo Jawor poło żone na obszarze Pogórza Kaczawskiego, Pogórza Bolkowsko - Wałbrzyskiego, Gór Kaczawskich, Gór Ołowianych, Gór Wałbrzyskich oraz Wzgórz Strzegomskich, a tak że w cz ęś ci Równiny Legnickiej. Pod wzgl ędem rejonizacji przyrodniczo-le śnej lasy Nadle śnictwa zlokalizowane s ą na obszarze Krainy Śląskiej i Sudeckiej. Nadle śnictwo Jawor le ży w zasi ęgu terytorialnym województwa dolno śląskiego, zajmuje ł ącznie 14.766 ha, podzielone jest na 11 le śnictw zgromadzonych w 2 obr ębach le śnych: Jawor i Bolków.

Nadle śnictwo Legnica obejmuje swoim zasi ęgiem teren gminy W ądro że Wielkie. Nadle śnictwo Złotoryja tereny zachodnie gminy M ęcinka. Nadle śnictwo Wałbrzych południowo-wschodni ą cz ęść gminy Bolków.

Rysunek III.6. Zasi ęg terytorialny nadle śnictw na terenie powiatu jaworskiego

str. 63 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Zgodnie z ustaw ą o lasach nadzór nad gospodark ą le śną w lasach niestanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa sprawuje starosta. W tym celu, Starosta Jaworski sporz ądzi dla ka żdej gminy Inwentaryzacj ę stanu lasów niestanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa, która obowi ązuje przez okres 10 lat. Na podstawie ww. opracowania prowadzona jest prawidłowa gospodarka le śna w tych lasach. Starosta Jaworski, wspomniane wy żej zadania nadzorcze na powierzchni 683 ha lasów, realizuje samodzielnie.

Podstawowe zasady gospodarowania na terenach le śnych, jakie powinny by ć stosowane zarówno na gruntach Lasów Pa ństwowych jak i prywatnych, s ą zawarte w:
zasadach hodowli lasu,
instrukcji ochrony lasu,
instrukcji ochrony przeciwpo żarowej lasu.

Charakterystyka przyrodniczo-le śna: Zgodnie z informacjami Nadle śnictwa Jawor wi ększo ść lasów w nadle śnictwie zaliczona jest do lasów ochronnych (84%), w tym najwi ęcej jest lasów wodochronnych (67%), glebochronnych (18%) oraz w II strefie uszkodze ń przemysłowych (11%), przy czym ochronno ści te niejednokrotnie si ę nakładaj ą. W zasi ęgu uszkodze ń przemysłowych (w I i II strefie) znajduje si ę cało ść lasów.

Na obszarze nadle śnictwa mo żna wyró żni ć 10 podtypów gleb, w tym 85% powierzchni zajmuj ą gleby brunatne kwa śne. Przewa żaj ącymi typami siedliskowymi lasu s ą siedliska lasowe zajmuj ące 99,6% powierzchni, z czego najliczniej wyst ępuj ą siedliska: las mieszany wyżynny (36,6%), las wy żynny (41,6%) oraz las górski (19,1%). Głównymi gatunkami s ą: świerk 36,6%, d ąb 36,6%, brzoza 7,7%.

Teren nadle śnictwa jest mocno zró żnicowany, wyniesienie nad poziom morza od 200 do 690 metrów. Suma rocznych opadów wynosi 634 mm, długo ść okresu wegetacyjnego ok. 210-220 dni, przewa żaj ą wiatry zachodnie i południowo-zachodnie.

Na terenie Nadle śnictwa Jawor notuje si ę wysokie stany zwierzyny płowej. Zwierzyna łowna na terenie powiatu to przede wszystkim: dzik, sarna, jele ń, muflon, lis, ba żant, kuropatwa, g ęś i kaczka. Koło łowieckie „Knieja” Wałbrzych wprowadza bobry na teren nadle śnictwa. Na terenie nadle śnictwa zlokalizowanych jest kilka gniazd Bociana czarnego, gatunku obj ętego ochron ą. Wyst ępuj ą równie ż - miejsca l ęgowe rzadkiego gatunku Salamandry plamistej. Obserwuje si ę tak że obecno ść na tym obszarze puchacza, nietoperzy i innych gatunków.

Na uwag ę zasługuje fakt wyst ępowania licznych mrowisk. Na terenie nadle śnictwa zinwentaryzowano ok. 4000 mrowisk.

Na terenie nadle śnictwa wyst ępuj ą pomniki przyrody o żywionej i nieo żywionej oraz wiele stanowisk ro ślin chronionych jak np. dziewi ęć sił bezłodygowy, lilia złotogłów, kopytnik pospolity, wawrzynek wilczełyko.

Obszar Nadle śnictwa Legnica ma charakter nizinny z lokalnymi obni żeniami, a tak że du żą ilo ści ą pasm i wzniesie ń morenowych. Wyniesienie nad poziom morza waha si ę w granicach od 90 do 180 m. Lasy nadle śnictwa usytuowane s ą w zlewni Bałtyku, w dorzeczu Odry, w zlewni lewobrze żnych dopływów Odry.

Nadle śnictwo Złotoryja obejmuje cz ęść zachodni ą powiatu jaworskiego, tj. tereny gminy Męcinka. Lasy nadle śnictwa posiadaj ą status lasów ochronnych, w tym m.in. wyró żni ć nale ży kategorie ochronno ści: lasy glebochronne, glebowe powierzchnie wzrostowe, lasy przeznaczone do masowego wypoczynku, lasy krajobrazowe, lasy wodochronne.

str. 64 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Kierunki zalesie ń w skali lokalnej Gospodarka le śna funkcjonalnie i obszarowo jest powi ązana z gospodarka wiejsk ą, dla której cz ęsto stanowi alternatywn ą lub uzupełniaj ącą form ę aktywno ści ekonomicznej. Dlatego te ż zalesienie gruntów rolnych niskiej jako ści, nieprzydatnych do ich rolniczego u żytkowania jest główn ą form ą zagospodarowania tych gruntów. Zalesienia, korzystnie te ż wpływaj ą na struktur ę u żytkowania ziemi i warunki produkcji biologicznej i powinny by ć poł ączone z wprowadzaniem rolnictwa ekologicznego.

Zgodnie z zaleceniami Krajowego Programu Zwi ększania Lesisto ści zostały okre ślone zasady kwalifikowania gruntów do zalesie ń, wg których: „ do zalesienia powinny by ć przeznaczane przede wszystkim grunty orne, a w mniejszym stopniu u żytki zielone:
klasy bonitacyjne VIz do zalesienia w cało ści,
klasy bonitacyjne VI do zalesienia w cało ści z wyj ątkiem gruntów rokuj ących ich rolnicze użytkowanie,
klasy bonitacyjne V do zalesienia cz ęś ciowo, tj. stanowi ące śródle śne enklawy i półenklawy o powierzchni do 2 ha w jednym konturze lub o szeroko ści mi ędzy brzegami lasu do 150 m (8-10 krotna wysoko ść drzew), je żeli odległo ść od tych gruntów do obecnych lub perspektywicznych siedlisk gospodarstw rolnych wynosi ponad 5 km, a ich nachylenie przekracza 12º oraz inne w uzasadnionych lokalnie przypadkach,
klasa IVa i IVb do zalesienia w przypadkach sporadycznych, tj. enklawy i półenklawy o powierzchni do 0,5 ha lub o szeroko ści do 50 m (3-5 krotna wysoko ść drzew), szczególnie z utrudnionym dojazdem, małe powierzchnie nieregularnych wci ęć w gł ąb lasu (do 0,1 ha) oraz grunty o nachyleniu powy żej 20º,
grunty klas I-III mog ą by ć zalesiane jedynie wyj ątkowo w przypadkach bardzo małych wydłu żonych enklaw i półenklaw, poło żonych w uci ąż liwej szachownicy z gruntami le śnymi o szeroko ści między lasami do 30 m (2 krotna wysoko ść drzew) oraz grunty o nachyleniu powy żej 25º,
inne grunty oraz nieu żytki nadaj ące si ę do zalesienia, b ądź mog ące stanowi ć uzupełniaj ący składnik ekosystemu le śnego, a w szczególno ści: 1) grunty ska żone, zdegradowane i zagro żone erozj ą siln ą, 2) grunty poło żone przy źródliskach rzek lub potoków, na wododziałach, wzdłuż brzegów rzek oraz na obrze żach jezior i zbiorników wodnych, 3) lotne piaski i wydmy piaszczyste, 4) strome stoki, zbocza urwiska i zapadliska, 5) hałdy i tereny po wyeksploatowanym piasku, żwirze, torfie i glinie, 6) grunty poło żone w odległo ści do 10 km od granic administracyjnych miast powy żej 100 tys. mieszka ńców”.

Ponadto zgodnie z zaleceniami Krajowego Programu Zwi ększania Lesisto ści , lokalizacja zalesie ń powinna sprzyja ć zmniejszeniu rozdrobnienia kompleksów le śnych, co w praktyce oznacza i ż docelowa powierzchnia takiego kompleksu nie powinna by ć mniejsza od 5 ha. Zalesienia powinny równie ż uwzgl ędnia ć tworzenie korytarzy ekologicznych mi ędzy du żymi kompleksami leśnymi.

Na terenie obszarów chronionych (parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu) oraz sieci obszarów NATURA 2000 decyzje o zalesieniu musz ą by ć zgodne z planami ochrony tych obszarów lub w przypadku braku takich planów zaopiniowanie przez wła ściwe słu żby ochrony przyrody zgodnie z kompetencjami (dyrektor parku krajobrazowego, wojewódzki konserwator przyrody, RDO Ś).

Plany zalesie ń w poszczególnych gminach wg opracowanych „Planów urz ądzeniowo-rolnych” gmin, przedstawiono tabeli III.29. „Plany urz ądzeniowo-rolne” zostały opracowane dla 4 gmin: Bolków (tereny wiejskie), M ęcinka, M ściwojów i Paszowice. W zwi ązku tym, w planach zalesie ń, przedstawionych na podstawie poni ższej tabeli, uwzgl ędniono tylko zmiany w tych gminach .

str. 65 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Tabela III.29. Plany zalesie ń w gminach powiatu jaworskiego

Aktualny Planowany Rodzaj stopie ń stopie ń Lp. Obszar obszaru lesisto ści lesisto ści % % 1. Jawor M 0,05 - Bolków M 13,41 - 2. W 31,03 36,70 3. Męcinka W 32,22 33,00 4. Mściwojów W 2,44 3,40 5. Paszowice W 30,02 30,60 6. Wądro że Wielkie W 3,80 - M 3,93 3,93 POWIAT 7. W JAWORSKI 23,10 25,10 Razem 22,23 24,17

Po zrealizowaniu planów zalesie ń poszczególnych gmin powiatu jaworskiego, zgodnie z opracowanymi planami urz ądzeniowo-rolnymi gmin, stopie ń lesisto ści terenów miejskich powiatu pozostanie na aktualnym poziomie, natomiast lesistość na terenach wiejskich wzro śnie z aktualnego poziomu 23,10% do warto ści 25,10%. Średni stopie ń lesisto ści dla całego powiatu wzro śnie z aktualnego poziomu 22,23% do warto ści 24,17%.

Dotychczas na gruntach niestanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa w powiecie jaworskim zalesiono 83,96 ha gruntów rolnych.

8.2.2. Parki miejskie i wiejskie W gminach powiatu znajduj ą si ę parki miejskie i wiejskie, stanowi ące elementy starych zało żeń dworskich i przypałacowych. Obecny ich stopie ń zachowania pierwotnego układu przestrzennego i zieleni jest do ść znacznie zró żnicowany. Parki te dla przywrócenie ich walorów turystyczno- przyrodniczych, wymagaj ą aktualnie odtworzenia układów zieleni i odbudowy niektórych elementów architektury.

8.2.3. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w ochronie lasów W oparciu o Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa, wojewódzki program ochrony środowiska i aktualnie prowadzon ą na terenie powiatu w zakresie ochrony lasów jako główny cel strategiczny wyznaczono:

OCHRONA I ZRÓWNOWA ŻONY ROZWÓJ LASÓW

Cele długoterminowe: Zwi ększenie zasobów le śnych i obszarów zielonych

Zgodnie z polityk ą ekologiczn ą pa ństwa nale ży d ąż yć do zwi ększania zalesienia terenów i zwi ększenia terenów zielonych na obszarach zurbanizowanych. Krajowy Program Zwi ększania Lesisto ści zakłada zwi ększenie lesisto ści kraju do 30% do 2020 r. W zwi ązku z tym na terenie powiatu jaworskiego nale ży prowadzi ć polityk ę zalesiania zmierzaj ącą do wzrostu powierzchni lasów. Preferowane powinny by ć mechanizmy powoduj ące zalesianie terenów o glebach słabych i zdegradowanych. Wi ększo ść gmin powiatu okre śliła ju ż tereny do zalesienia i zadrzewienia w planach urz ądzeniowo-rolnych.

W zakresie prowadzonej gospodarki le śnej nale ży uwzgl ędnia ć coraz wi ększ ą rol ę pozaprodukcyjn ą lasów. Wspierane b ędą działania zmierzaj ące do zwi ększania powierzchni terenów zielonych w miastach i łączenia ich z obszarami przyrodniczymi poza miastem, w celu stworzenia stref buforowych i ci ągów rekreacyjnych dla mieszka ńców. Zachowanie istniej ących obszarów zielonych wymaga poprawnego zarz ądzania równie ż parkami wiejskimi.

str. 66 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Tabela III.29. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie ochrony lasów Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 4 L.1. Zwi ększenie L.1.1. Zwi ększenie L.1.1.1. Realizacja planu zalesiania gruntów ARiMR zasobów le śnych zalesienia i kontynuacja i obszarów zielonych dotychczasowej L.1.1.2. Kontynuacja pozaprodukcyjnej roli lasu Gminy gospodarki le śnej L.1.2. Zwi ększenie L.1.2.1. Ł ączenie terenów zielonych w miastach PGL Lasy obszarów zielonych na z systemami naturalnymi poza miastem, tworzenie Pa ństwowe terenach nowych stref zieleni zurbanizowanych Powiat jaworski

DZPK L.1.2.2. Rozbudowa istniej ących i tworzenie nowych parków na terenach miejskich oraz ochrona Wła ściciele i odbudowa parków wiejskich nieruchomo ści

8.3. Obszary i obiekty podlegaj ące ochronie prawnej Do ustawowych form ochrony przyrody i krajobrazu nale żą :
parki narodowe,
rezerwaty przyrody,
parki krajobrazowe,
obszary chronionego krajobrazu,
obszary NATURA 2000,
pomniki przyrody,
stanowiska dokumentacyjne
użytki ekologiczne
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
ochrona gatunkowa ro ślin, zwierz ąt i grzybów.

Wyszczególnione powy żej formy ochrony przyrody tworz ą krajowy system obszarów chronionych, który to system stanowi układ przestrzenny wzajemnie uzupełniających si ę form ochrony przyrody, ł ączonych korytarzami ekologicznymi.

Na terenie powiatu jaworskiego i w zasi ęgu terytorialnym Nadle śnictwa Jawor zlokalizowane s ą 2 parki krajobrazowe i pi ęć rezerwatów przyrody:
Park Krajobrazowy „Chełmy”
Rudawski Park Krajobrazowy
Rezerwat „W ąwóz My śliborski”
Rezerwat „Buki Sudeckie”
Rezerwat „W ąwóz Lipa”
Rezerwat „W ąwóz Siedmicki”
Rezerwat „Nad Grobl ą”

Zasi ęg terytorialny obszarów obj ętych ochron ą przyrody ilustruje rysunek III.7.

str. 67 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Rysunek III.7. Zasi ęg terytorialny obszarów obj ętych ochron ą przyrody

Park Krajobrazowy Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze wzgl ędu na warto ści przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, a celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie tych warto ści w warunkach zrównowa żonego rozwoju. Grunty rolne, le śne i inne nieruchomo ści znajduj ące si ę w granicach parku krajobrazowego pozostawia si ę w gospodarczym wykorzystaniu.

W parku krajobrazowym, zgodnie z ustaw ą z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 151, poz. 1220, tekst jednolity z 2009 r. z pó źn. zm.) mog ą by ć wprowadzone zakazy:
realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 i Nr 227, poz. 1505 oraz z 2009 r. Nr 42, poz. 340 i Nr 84, poz. 700);
umy ślnego zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk i zło żonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej, rybackiej i łowieckiej;
likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, je żeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych;
pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak że minerałów i bursztynu;

str. 68 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budow ą, odbudow ą, utrzymaniem, remontem lub napraw ą urz ądze ń wodnych;
dokonywania zmian stosunków wodnych, je żeli zmiany te nie słu żą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, le śnej, wodnej lub rybackiej;
budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu żą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej;
lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 200 m od kraw ędzi brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego;
likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo żenia własnych gruntów rolnych;
prowadzenia chowu i hodowli zwierz ąt metod ą bez ściółkow ą;
utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych;
organizowania rajdów motorowych i samochodowych;
używania łodzi motorowych i innego sprz ętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych.

Park Krajobrazowy "Chełmy" Na terenie nadle śnictw Jawor i Złotoryja utworzono w 1992 r. Park Krajobrazowy „Chełmy” obejmuj ący swym zasi ęgiem 7450 ha lasów. Ogólna powierzchnia parku krajobrazowego wynosi 15 990 ha, otuliny 12 470 ha. Park poło żony jest we wschodniej cz ęś ci Pogórza Kaczawskiego wchodz ącego w skład makroregionu Sudetów Zachodnich i obejmuje Pogórze Złotoryjskie oraz Rów Świerzawy pomi ędzy rzekami Kaczaw ą i Nys ą Mał ą.

Park utworzono w celu zachowania walorów krajobrazowych, przyrodniczych oraz wartości historycznych i kulturowych w warunkach racjonalnego gospodarowania na gruntach znajduj ących si ę na terenie parku krajobrazowego. Słu ży on społecznym celom naukowym, dydaktycznym oraz turystyczno wypoczynkowym. Dla celów edukacyjnych na terenie Parku Krajobrazowego zorganizowano szereg obiektów i urz ądze ń turystyczno-rekreacyjnych, w skład których wchodz ą szlaki turystyki pieszej i rowerowej, punkty postojowo-informacyjne, miejsca wypoczynku, obiekty rekreacyjne, punkty widokowe oraz gospodarstwa agroturystyczne.

Głównym walorem parku krajobrazowego s ą lasy, rze źba terenu, utwory geologiczne i nieska żone środowisko. W lasach z racji zajmowanego pi ętra pogórza bardzo du ży udział maj ą gatunki li ściaste. Spotka ć tu mo żna 41 gatunków ro ślin naczyniowych podlegaj ących ochronie oraz wiele rzadkich i gin ących okazów.

Na terenie Parku Krajobrazowego utworzone zostały obiekty oraz obszary przyrodnicze prawnie chronione w skład których wchodz ą rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, u żytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo krajobrazowe oraz strefy ochronne fauny i flory obj ęte ochron ą.

W 2008 r. ukazał si ę jednolity tekst Rozporz ądzenia Nr 24 Wojewody Dolno śląskiego z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie Parku Krajobrazowego „Chełmy” (Dz. U. Województwa Dolno śląskiego Nr 317, poz. 3923). Zgodnie z § 3 ust.1 tego rozporz ądzenia na terenie obszaru parku zakazuje si ę: 1. realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199 poz. 1227); 2. umy ślnego zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk i zło żonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej, rybackiej i łowieckiej;

str. 69 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

3. likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, je żeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych; 4. pozyskiwania dla celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak że minerałów; 5. wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budow ą, odbudow ą, utrzymaniem, remontem lub napraw ą urz ądze ń wodnych; 6. dokonywania zmian stosunków wodnych, je żeli zmiany te nie słu żą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, le śnej, wodnej lub rybackiej; 7. budowania nowych obiektów budowlanych w pasie 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu żą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackie; 8. likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; 9. wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo żenia własnych gruntów rolnych; 10. prowadzenia chowu i hodowli zwierz ąt metod ą bez ściółkow ą; 11. utrzymania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; 12. organizowania rajdów motorowych i samochodowych.

Rysunek III.8. Park Krajobrazowy „Chełmy” [źródło: Dolno śląski Zarz ąd Parków Krajobrazowych]

Obszar Parku Krajobrazowego „Chełmy” ze wzgl ędu na ró żnorodne walory turystyczne i wypoczynkowe, zwłaszcza na zró żnicowan ą rze źbę terenu, du żą lesisto ść z przewag ą lasów ochronnych i zachowane zabytki kulturowe i przyrodnicze, stanowi najatrakcyjniejszy obszar w powiecie jaworskim.

Fot. III.8. Park Krajobrazowy „Chełmy” latem

Fot. III.9. Potok Jawornik w Parku Krajobrazowym „Chełmy”

str. 70 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Fot. III.10. Park Krajobrazowy "Chełmy" jesieni ą

Zgodnie z ustaw ą o ochronie przyrody dla parku krajobrazowego wraz z otulin ą, sporz ądzony został Plan ochrony Parku Krajobrazowego „Chełmy”. Plan ochrony parku jest planem ochrony przyrody oraz innych warto ści parku krajobrazowego. Ustalenia zawarte w planie ochrony dotycz ące obszaru poddanego ochronie, s ą wi ążą ce przy sporz ądzaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Uwzgl ędniaj ąc powy ższe, nale ży stwierdzi ć, że plan ochrony parku jest dokumentem maj ącym pierwsze ństwo przed innymi ogólnymi regulacjami równie ż w zagospodarowaniu przestrzennym.

Rudawski Park Krajobrazowy Południowo-zachodnia cz ęść gminy Bolków, w okolicach Kaczorowa, stanowi cz ęść Rudawskiego Parku Krajobrazowego, który rozci ąga si ę na s ąsiednie gminy i powiat. Park ten został utworzony w 1989 r. na mocy uchwały Nr VIII/49/89 z dnia 16.11.1989 r. Wojewódzkiej Rady Narodowej w Jeleniej Górze.

Park obejmuje obszar 15.705 ha, z czego 8.884 ha, tj. 57 % powierzchni stanowi ą lasy, głównie świerkowe. Powierzchnia strefy ochronnej (otuliny Parku) wynosi 6.600 ha. Na terenie powiatu jaworskiego (na obszarze gminy Bolków) znajduje si ę obszar parku o powierzchni 211 ha. Na terenie Rudawskiego Parku wyst ępuj ą liczne ciekawe formy skalne, gołoborza i głazowiska. W pi ętrze pogórza wyst ępuj ą: grab, jesion, d ąb, jodła; w reglu dolnym: buczyna z domieszk ą jodły, jaworu i jesionu. Ścisłej ochronie na terenie Parku podlegaj ą m.in.: wawrzynek wilczełyko, brzoza karpacka, dziewi ęć sił bezłodygowy, lilia złotogłów i goryczka orz ęsiona. Wi ększo ść jednak atrakcyjnych obiektów Rudawskiego Parku Krajobrazowego znajduje si ę poza granicami powiatu jaworskiego.

Rezerwaty przyrody

Rezerwat przyrody jest obszarem obejmuj ącym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a tak że okre ślone gatunki ro ślin, siedliska zwierz ąt i siedliska grzybów, elementy przyrody nieo żywionej, maj ące istotn ą warto ść ze wzgl ędów naukowych, przyrodniczych, kulturowych, b ądź krajobrazowych.

Uznanie za rezerwat przyrody nast ępuje w formie zarz ądzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska, które okre śla jego nazw ę, poło żenie lub przebieg granicy i otulin ę, je żeli została wyznaczona, cele ochrony oraz rodzaj, typ i podtyp rezerwatu przyrody, a tak że sprawuj ącego nadzór nad rezerwatem. Regionalny dyrektor ochrony środowiska, w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarz ądzenia, po zasi ęgni ęciu opinii regionalnej rady ochrony przyrody, mo że zwi ększy ć obszar rezerwatu przyrody, zmieni ć cele ochrony, a w razie bezpowrotnej utraty warto ści przyrodniczych, dla których rezerwat został powołany - zmniejszy ć obszar rezerwatu przyrody albo zlikwidowa ć rezerwat przyrody.

W rezerwacie przyrody, zgodnie z ustaw ą z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 151, poz. 1220, tekst jednolity z 2009 r. z pó źn. zm.)., zabrania si ę: 1. budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urz ądze ń technicznych, z wyj ątkiem obiektów i urz ądze ń słu żą cych celom rezerwatu przyrody; 2. chwytania lub zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych zwierz ąt, umy ślnego płoszenia zwierz ąt kr ęgowych, zbierania poro ży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronie ń zwierz ąt oraz ich miejsc rozrodu;

str. 71 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

3. polowania, z wyj ątkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych ustanowionych dla rezerwatu przyrody; 4. pozyskiwania, niszczenia lub umy ślnego uszkadzania ro ślin oraz grzybów; 5. użytkowania, niszczenia, umy ślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody; 6. zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, je żeli zmiany te nie słu żą ochronie przyrody; 7. pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, minerałów i bursztynu; 8. niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i u żytkowania gruntów; 9. palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz u żywania źródeł światła o otwartym płomieniu, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 10. prowadzenia działalno ści wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony; 11. stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony ro ślin i nawozów; 12. zbioru dziko wyst ępuj ących ro ślin i grzybów oraz ich cz ęś ci, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 13. połowu ryb i innych organizmów wodnych, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych; 14. ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyj ątkiem szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 15. wprowadzania psów na obszary obj ęte ochron ą ścisł ą i czynn ą, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary obj ęte ochron ą czynn ą, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczaj ą wypas; 16. wspinaczki, eksploracji jaski ń lub zbiorników wodnych, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 17. ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami poło żonymi wskazanymi przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 18. umieszczania tablic, napisów, ogłosze ń reklamowych i innych znaków niezwi ązanych z ochron ą przyrody, udost ępnianiem rezerwatu przyrody, edukacj ą ekologiczn ą, z wyj ątkiem znaków drogowych i innych znaków zwi ązanych z ochron ą bezpiecze ństwa i porz ądku powszechnego; 19. zakłócania ciszy; 20. używania łodzi motorowych i innego sprz ętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania i żeglowania, z wyj ątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 21. wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu; 22. biwakowania, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 23. prowadzenia bada ń naukowych bez zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 24. wprowadzania gatunków ro ślin, zwierz ąt lub grzybów, bez zgody ministra wła ściwego do spraw środowiska; 25. wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych; 26. organizacji imprez rekreacyjno-sportowych bez zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

Rezerwaty przyrody na terenie powiatu jaworskiego obejmuj ą ochron ą najcenniejsze ekosystemy le śne. Reprezentuj ą one fragmenty naturalnych lasów pogórza sudeckiego oraz cenne zbiorowiska ro ślinne.

Rezerwat przyrody – Wąwóz My śliborski W 1962 r. ustanowiono rezerwat przyrody „W ąwóz My śliborski” o powierzchni 9,6 ha. Jest to rezerwat florystyczny, który utworzono w dolinie potoku Jawornik na terenie Pogórza Kaczawskiego. Został utworzony w celu ochrony jedynego na Dolnym Śląsku stanowiska naskalnej, zimozielonej paproci języcznika zwyczajnego oraz fragmentów lasu naturalnego stanowi ącego ochron ę dla paproci.

str. 72 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Rezerwat usytuowany jest na wysoko ści 300-360 m. n.p.m. W wąwozie wyst ępuj ą skały ziele ńcowe o kolorze szarozielonym powstałe w wyniku działania wysokich temperatur i ci śnienia. W skale ziele ńcowej miejscami widoczne s ą formy przypominaj ące kształtem poduszki, st ąd ich nazwa lawy poduszkowe. Jest to pozostało ść podwodnego wulkanizmu z okresu kambru, czyli sprzed około 500 milionów lat. Lista florystyczna obejmuje 20 gatunków drzew, 12 gatunków krzewów i 66 gatunków runa le śnego. Gatunkami charakterystycznymi rezerwatu to: języcznik zwyczajny, paprotnik kolczysty, jawor , jodła pospolita , lipa drobnolistna , buk zwyczajny . Rysunek. III.9. Wąwóz My śliborski z potokiem Jawornik

Rezerwat przyrody – „W ąwóz Lipa” Znajduje si ę na granicy Parku Krajobrazowego „Chełmy” w kierunku północnym od Bolkowa. Rezerwat o powierzchni 101 ha utworzony został w 1996 r. Swym zasi ęgiem obejmuje dolink ę małego potoku tworz ącego w ąwóz skalny. W rezerwacie tym ochronie podlega wiele gatunków ro ślin le śnych jak równie ż liczna populacja salamandry plamistej. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych naturalnych lasów oraz zbiorowisk naskalnych wraz z ró żnymi typami pomnikowych głazów narzutowych. Wielkim walorem rezerwatu s ą naturalne zbiorowiska le śne takie jak:
gr ąd zboczowy w skalnym w ąwozie, ze starymi okazami drzew oraz runem takim jak gnie źnik le śny, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów,
ciepłolubny wariant kwa śnej d ąbrowy na stokach o ekspozycji południowej z gatunkami chronionymi takimi jak buławnik mieczolistny, jarz ąb brekinia, naparstnica wiosenna, podkolan biały oraz rzadkimi takimi jak fiołek przedziwny i ukwap dwupienny,
wilgotniejszy wariant kwa śnej d ąbrowy na wierzchowinie z chronion ą konwali ą i kopytnikiem oraz rzadk ą wyk ą grochowat ą,
łęg wi ązowo-jesionowy u podstawy wzgórza w dolinach potoków z gatunkami chronionymi takimi jak kruszczyk szerokolistny, śnie życa wiosenna, śnie życzka przebi śnieg oraz gatunkami rzadkimi takimi jak kozłek bzowy, lepi ęż nik biały, świerz ąbek orz ęsiony.

Rezerwat przyrody – Buki Sudeckie Rezerwat utworzony Zarz ądzeniem MOŚZNiL z 31.12.1993 r. Obszar rezerwatu wynosi 174,42 ha i porasta go sudecki las bukowy - tworz ąc bogaty florystycznie obszar. Rezerwat ten poło żony jest w obr ębie Nowych Rochowic i Mysłowa na wysoko ści 420-440m. n.p.m. Na terenie rezerwatu licznie wyst ępuj ą ro śliny chronione takie jak wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, śnie życzka przebi śnieg i wiele innych. Zdecydowana wi ększo ść gatunków chronionych ro ś nie w lasach, w warstwie runa le śnego. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk ro ślinnych reprezentuj ących bogaty florystycznie las bukowy.

Rezerwat przyrody – Wąwóz Siedmicki Rozporz ądzeniem Wojewody Dolno śląskiego z dnia 05.01.2001 r. uznano za rezerwat przyrody obszar lasów o powierzchni 68,00 ha poło żony w gminie Paszowice na terenie wsi Jakuszowa i Nowa Wie ś w południowej cz ęś ci Parku Krajobrazowego „Chełmy” pod nazw ą „W ąwóz Siedmicki”. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych, krajobrazowych i turystycznych zbiorowisk ro ślinnych, a zwłaszcza fitocenozy ł ąkowe z wieloma gatunkami chronionymi i rzadkimi gatunkami ro ślin oraz ochrony ciekawych form geologicznych m.in. wychodnie skalne i stoki piargowe w gł ębokim zalesionym w ąwozie.

str. 73 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Rezerwat przyrody – Nad Grobl ą Rozporz ądzeniem Wojewody Dolno śląskiego z dnia 05.01.2001 r. uznano za rezerwat przyrody obszar lasów o powierzchni 87,84 ha poło żony w gminie Paszowice pod nazw ą „Nad Grobl ą”. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych jednego z najwi ększych w Polsce skupienia drzewiastych form brekinii na naturalnych stanowiskach z licznymi gatunkami ro ślin chronionych, poło żonego na ró żnych typach skał wulkanicznych. We florze na szczególn ą uwag ę zasługuj ą: lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna , pierwiosnka lekarska , wiciokrzew pomorski , miodownik melisowaty , rojownik pospolity.

W granicach powiatu jaworskiego poło żony jest równie ż projektowany rezerwat „Góra Mszana i Obłoga" o powierzchni 77,53 ha. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych naturalnych zbiorowisk podgórskiego gr ądu typowego i zboczowego. Na terenie projektowanego rezerwatu znajduj ą si ę jedne z najwi ększych w Europie zło ża lawy trzeciorz ędowej z licznie dobrze zachowanymi wychodniami w postaci ciosu słupowego. Dodatkowymi walorami projektowanego rezerwatu jest bogata fauna i flora z licznymi gatunkami podlegaj ącymi ochronie ścisłej i cz ęś ciowej.

Obszary Natura 2000

Natura 2000 to europejska sie ć obszarów chronionych, tworzona na mocy prawa Unii Europejskiej w zakresie ochrony przyrody: Dyrektywy Nr 79/409/EEC o ochronie dziko żyj ących ptaków, zwanej dzi ś Dyrektyw ą Ptasi ą oraz Dyrektywy Nr 92/43/EEC w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, czyli Dyrektywy Siedliskowej.

Obszary Natura 2000 s ą wyznaczane w Polsce na podstawie ustawy z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 151, poz. 1220, tekst jednolity z 2009 r. z pó źn. zm.). Obszary te obejmuj ą:
obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) – są to obszary, zgodnie z prawem UE, wyznaczone do ochrony populacji dziko wyst ępuj ących ptaków jednego lub wielu gatunków; na obszarze tym ptaki maj ą korzystne warunki bytowania w ci ągu całego życia,
specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) – są to obszary, zgodnie z prawem UE, wyznaczone dla trwałej ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji zagro żonych wygini ęciem gatunków ro ślin lub zwierz ąt lub dla odtworzenia wła ściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub wła ściwego stanu ochrony tych gatunków.

Zakłada si ę, że ochrona przyrody w ramach sieci Natura 2000 nie musi by ć sprzeczna z rozwojem gospodarczym. Dodatkowo, ka żdy obszar i zwi ązane z nim problemy jest traktowany indywidualnie. Najistotniejsze wymagania proceduralne stanowi ące swoistego rodzaju gwarancje ochrony środowiska w procesie inwestycyjnym zawarte s ą w przepisach o ocenach oddziaływania na środowisko oraz udziale społecze ństwa - kwestie te reguluje ustawa z dnia 3pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r., Nr 199, poz. 1227 z pó źn. zm.). Z punktu widzenia ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880 z pó źn. zm.) nale ży w tym miejscu doda ć, że przepisy proceduralne dopuszczaj ą w przypadkach uzasadnionych nadrz ędnym interesem publicznym, w tym wymogami o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwi ąza ń alternatywnych, realizacj ę planu lub działa ń mog ących znacz ąco negatywnie oddziaływa ć na cele ochrony obszaru Natura 2000. Warunkiem jest tu zapewnienie wykonania przez podmiot realizuj ący przedsi ęwzi ęcie kompensacji przyrodniczej niezb ędnej do zapewnienia spójno ści i wła ściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000.

Z dniem 17.11.08 r. rozpocz ął działalno ść nowy organ: Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska i regionalni dyrektorzy ochrony środowiska. Do ich zada ń nale ży m.in.: uczestnictwo w procedurze oceny oddziaływania na środowisko planowanych przedsi ęwzi ęć , kontrola odpowiedzialno ści za szkody

str. 74 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO w środowisku, współpraca z organami samorz ądu terytorialnego w sprawach ocen oddziaływania na środowisko i ochrony przyrody, udział w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, udział w post ępowaniach w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko. Wykonuj ą ponadto zadania zwi ązane z sieci ą obszarów Natura 2000, nadzoruj ą wdra żanie sieci obszarów Natura 2000 i je monitoruj ą, a tak że akceptuj ą formy kompensacji przyrodniczych w przypadku konieczno ści ingerencji w obszar chroniony, gromadz ą dane i sporz ądzaj ą informacje o sieci obszarów Natura 2000 i innych obszarach chronionych oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.

W przypadku podj ęcia na obszarze Natura 2000 działa ń bez wymaganego zezwolenia lub decyzji (okre ślonych w przepisach) regionalny dyrektor ochrony środowiska nakazuje ich natychmiastowe wstrzymanie i podj ęcie w wyznaczonym terminie niezb ędnych czynno ści w celu przywrócenia poprzedniego stanu danego obszaru, jego cz ęś ci lub chronionych na nim gatunków.

Obszar Natura 2000 mo że obejmowa ć cało ść lub cz ęść obszarów i obiektów obj ętych innymi formami ochrony przyrody.

Obszar Natura 2000 na terenie powiatu jaworskiego

Na terenie powiatu jaworskiego istnieje jeden obszar spełniaj ący kryteria obszarów naturowych. Stanowi on obszar specjalnej ochrony (SOO), którym s ą Góry i Pogórze Kaczawskie PLH 020037 (rys. III.10). Obszar ten obejmuje teren o powierzchni 35005,3 ha, poło żony w gminach Pielgrzymka, Janowice Wielkie, Marciszów, Je żów Sudecki, Świerzawa, Wojcieszów, Złotoryja, Męcinka, Paszowice i Bolków . Cz ęś ciowo poło żony na terenie Parku Krajobrazowego „Chełmy” wraz z ww. rezerwatami przyrody poło żonymi na jego terenie oraz Rudawskiego Parku Krajobrazowego. Ponadto obejmuje rezerwaty przyrody: Buki Sudeckie, Wilcza Góra, Góra Miłek oraz Buczyna Storczykowa na Białych Skałach. Obszar jest w znacznej cz ęś ci zalesiony. Pozostałe fragmenty wykorzystywane s ą jako ł ąki, pastwiska i grunty orne.

Rysunek III.10. Obszar Natura 2000: PLH 020037 Góry i Pogórze Kaczawskie na tle powiatu jaworskiego

POWIAT JAWORSKI

Obszar Natura 2000 – PLH020037: Góry i Pogórze Kaczawskie

Jest to najcenniejszy i najlepiej zachowany obszar Sudetów Zachodnich. Bogactwo przyrodnicze tego obszaru uwarunkowane jest specyficzn ą budow ą geologiczn ą (wyst ępuj ą na tym terenie wapienie,

str. 75 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO bazalty i serpentynity) oraz silnym zró żnicowaniem morfologicznym (liczne w ąwozy oraz rzadkie gatunki zwierz ąt i ro ślin) i niskim stopniem zagospodarowania. Na obszarze PLH 020037 stwierdzono wyst ępowanie 25 typów siedlisk z zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej (tabela III.30) oraz 18 gatunków z zał ącznika II tej Dyrektywy (3 gatunki nocków, mopek, traszka grzebieniasta, minóg strumieniowy, bóbr i wydra) a tak że bezkr ęgowce – w tym bardzo pospolicie spotykamy na tym terenie modraszki nausitous i telejus, czerwo ńczyk nieparek i pachnica d ębowa.

Obszar cechuje bogata flora ro ślin naczyniowych z kilkunastoma gatunkami storczyków oraz rzadkimi gatunkami ro ślin ni ższych. Prawdopodobnie wyst ępuj ą tu: gin ący mieczyk błotny (w 2003 roku odnotowano tylko jeden p ęd) oraz zanokcica serpentynowa (na jednym stanowisku regularnie obserwuje si ę 28 do 31 okazów). Natomiast znajduje si ę tu jedno z dwóch odkrytych w Polsce stanowisk włosocienia cienistego - jedyne potwierdzone w roku 2008.

Obszar jest kluczowym dla zachowania siedlisk w regionie dolno śląskim: 91I0 – Ciepłolubne d ąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae), 9190 – Pomorski kwa śny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum), 9130 – Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion), 6110 – Skały wapienne i neutrofilne z ro ślinno ści ą pioniersk ą (Alysso-Sedion), 8220 – Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacion vandelii, 7230 – Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, 6410 – Zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe (Molinion), 6210 – Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis- Festucion pallentis) - priorytetowe s ą tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków. Pomniki przyrody

Pomnikami przyrody s ą pojedyncze twory przyrody żywej i nieo żywionej lub ich skupiska o szczególnej warto ści przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczaj ące si ę indywidualnymi cechami, wyró żniaj ącymi je w śród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Na terenie powiatu jaworskiego znajduje si ę ok. 100 pomników przyrody ożywionej, które stanowi ą pojedyncze drzewa (platany, kasztanowce, d ęby, klony, buki, lipy, cisy, modrzewie europejskie) oraz grupy drzew i aleje. Na obszarze powiatu wyst ępuj ą równie ż 4 pomniki przyrody nieo żywionej, w tym: wychodnie kwarcu –„Kamie ń św. Jadwigi”, wzgórze bazaltowe „Małe organy”, kamieniołom wapieni oraz sto żek wulkaniczny „Czartowska skała”.

Fot. III.11. Pomnik przyrody nieo żywionej „Czartowska skała”

str. 76 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Rysunek III.11. Lokalizacja pomników przyrody w powiecie jaworskim

8.3.1. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu W oparciu o Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa, wojewódzki program ochrony środowiska i aktualnie prowadzon ą na terenie powiatu ochron ę przyrody i krajobrazu jako główny cel strategiczny wyznaczono: OCHRON Ę RÓ ŻNORODNO ŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZOWEJ Zgodnie z Polityk ą ekologiczn ą pa ństwa głównym celem w zakresie przyrody i krajobrazu jest zachowanie bogatej ró żnorodno ści biologicznej polskiej przyrody na równych poziomach organizacji, na poziomie wewn ątrzgatunkowym (genetycznym), gatunkowym oraz ponadgatunkowym (ekosystemowym), wraz z umo żliwieniem zrównowa żonego rozwoju gospodarczego kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z ró żnorodno ści ą biologiczn ą. Realizacja powy ższego celu polega na tworzeniu takich warunków prowadzenia działalno ści gospodarczej oraz zasad ochrony gatunkowej zwierz ąt i ro ślin, aby ró żnorodno ść biologiczna ulegała stopniowej poprawie i wzbogaceniu. Ochrona ta ma za zadanie zachowanie cennych przyrodniczo obszarów, równie ż tych, które do tej pory nie były chronione prawnie, przez obj ęcie ich ró żnymi formami ochrony przyrody. Cele długoterminowe: Utrzymanie i ochrona istniej ących zasobów przyrodniczych i krajobrazowych Celem nowej polityki ekologicznej pa ństwa, dotycz ącej tym samym równie ż jednostek powiatowych jest m.in. wzmo żenie działa ń w zakresie rekultywacji i renaturyzacji terenów zdegradowanych. Przeciwdziałanie pogarszaniu si ę jako ści środowiska, zatrzymanie procesu degradacji zabytków kultury, jak równie ż zwi ększenie skuteczno ści ochrony obszarów obj ętych dotychczas ochron ą prawn ą.

Do głównych zada ń władz oraz słu żb publicznych nale ży stwarzanie oraz wdra żanie warunków sprzyjaj ących ochronie ró żnorodno ści biologicznej poprzez stosowanie metod gospodarowania, dobrych

str. 77 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO praktyk w poszczególnych sektorach działalno ści gospodarczej tak, aby zachowa ć całe bogactwo przyrody oraz dziedzictwo kulturowe z ni ą zwi ązane. Nale ży zmierza ć do poprawy stanu środowiska poprzez eliminowanie lub zmniejszanie zagro żeń dla ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej oraz odtwarza ć, zachowywa ć i wzbogaca ć zasoby przyrody. Efektywno ść działa ń w tym zakresie uzale żniona jest przede wszystkim od polityki i rozwi ąza ń na szczeblu lokalnym - samorz ądowym oraz zdobycia zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczno ści lokalnych.

Fragmentacja środowiska jest jednym z najwi ększych zagro żeń środowiska przyrodniczego. Rozproszona zabudowa, wzrost urbanizacji, budowa nowych szlaków komunikacyjnych to tylko niektóre z elementów przyczyniaj ących si ę do fragmentacji korytarzy ekologicznych. Ekosystemy cenne przyrodniczo nie utrzymaj ą swoich walorów i funkcji, je śli b ędą wyst ępowały w postaci izolowanych obszarów. Dlatego te ż w ochronie przyrody i krajobrazu wzmocniona powinna zosta ć rola planowania przestrzennego, m.in. poprzez egzekwowanie narz ędzia zapobiegaj ącego zabudowywaniu korytarzy ekologicznych i rozpraszaniu zabudowy jakim jest zakaz zabudowy siedliskowej i ka żdej innej na wszystkich terenach rolniczych i nieu żytkach w obszarze korytarzy ekologicznych oraz terenach cennych krajobrazowo.

Ochron ę ró żnorodno ści biologicznej nale ży realizowa ć poprzez działania uwzgl ędniaj ące zasady ochrony i umiarkowanego u żytkowania zasobów przyrody, wła ściwej proekologicznej konstrukcji miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, bada ń i monitorowania stanu zasobów przyrodniczych, ochron ę korytarzy ekologicznych w tym równie ż rzek, naturalnych siedlisk fauny i flory oraz innych obszarów maj ących istotne znaczenie dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej.

Tabela III.30. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie przyrody i krajobrazu Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 4 PK.1. Utrzymanie PK.1.1. Rozbudowa PK.1.1.1. Wdra żanie nowych form ochrony Powiat jaworski i ochrona istniej ących systemu obszarów przyrody i uwzgl ędnienia ich w planach zasobów przyrodniczych chronionych zagospodarowania przestrzennego Gminy i krajobrazowych PK.1.2. Wła ściwe PK.1.2.1. Wdra żanie dobrych praktyk gospodarowanie na gospodarczych na terenach warto ściowych PGL Lasy terenach cennych przyrodniczo i obj ętych ochron ą prawn ą Pa ństwowe przyrodniczo PK.1.2.2. Utrzymanie naturalnych korytarzy ekologicznych (uwzgl ędnianie ich w planowaniu DZPK przestrzennym i przeciwdziałanie rozpraszaniu zabudowy) MŚ RDO Ś PK.1.2.3. Tworzenie ście żek dydaktyczno – DUW turystycznych popularyzuj ących lokaln ą przyrod ę

PK.1.3. Ochrona PK.1.3.1. Wdra żanie sieci Natura 2000 (ochrona Jednostki naukowe gatunkowa fauny i flory naturalnych siedlisk fauny i flory) PK.1.3.2. Wprowadzenie monitoringu ró żnorodno ści biologicznej

8.1. Podsumowanie Powiat jaworski dysponuje szerok ą gam ą walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Długotrwałe działania władz samorz ądowych i wy ższego szczebla oraz innych organizacji, doprowadziły do prawnej ochrony wielu obszarów cennych ze wzgl ędu na krajobraz oraz zasoby fauny i flory tego terenu. Kontynuuj ąc dotychczasowe prace w zakresie ochrony przyrody, nale ży realizowa ć działania, zmierzaj ące do wdra żania polskich i europejskich programów ochrony przyrody. Do najistotniejszych zagadnie ń nale ży zaliczy ć obj ęcie nowymi formami ochrony przyrody terenów o wysokich walorach przyrodniczych, utrzymanie i podniesienie ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej poprzez wdra żania obszarów Natura 2000, utrzymanie naturalnych korytarzy ekologicznych oraz powi ększanie zasobów le śnych i zapewnienie ich kompleksowej ochrony, rozwój obszarów zieleni zarówno w miastach, jak i na terenach wiejskich.

str. 78 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

9. NADZWYCZAJNE ZAGRO ŻENIA ŚRODOWISKA, BEZPIECZE ŃSTWO CHEMICZNE I BIOLOGICZNE 9.1. Wst ęp Na terenie Polski, zagadnienia zwi ązane z szeroko poj ętym zagro żeniem s ą przedmiotem regulacji wielu aktów prawnych. Poza ustaw ą z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pó źn. zmianami) , uregulowania zwi ązane z powa żnymi awariami i nadzwyczajnymi zagro żeniami środowiska zwarte s ą w ustawie z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287), oraz w ustawie z dnia 24.08.1991 r. o ochronie przeciwpo żarowej (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380 z pó źn. zmianami) i ustawie z dnia 24.08.1991 r. o Pa ństwowej Stra ży Po żarnej (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r., Nr 12, poz. 68).

Przepisy te ustanawiaj ą tzw. system ratowniczo-ga śniczy oraz ochrony przeciwpo żarowej obejmuj ący równie ż zapobieganie i zwalczanie powa żnych awarii i powa żnych awarii przemysłowych. Rozumie si ę przez to integraln ą cz ęść organizacji bezpiecze ństwa wewn ętrznego pa ństwa, obejmuj ącą, w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie po żarów, kl ęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagro żeń. System ten skupia jednostki ochrony przeciwpo żarowej, inne słu żby, inspekcje, stra że, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły si ę współdziała ć w akcjach ratowniczych.

Ustawa o ochronie przeciwpo żarowej posługuje si ę szersz ą terminologi ą ni ż ustawa Prawo ochrony środowiska , bowiem posługuje si ę poj ęciami po żaru, kl ęski żywiołowej oraz innego miejscowego zagro żenia. To ostatnie oznacza inne ni ż po żar i kl ęska żywiołowa zdarzenie wynikaj ące z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody (katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne) stanowi ące zagro żenie dla życia, zdrowia mienia lub środowiska.

Zwalczaniu powodzi po świ ęcony jest osobny rozdział w ustawie z dnia 18.07.2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r., Nr 239, poz. 2019 z pó źn. zmianami). Ustawa ta formułuje przede wszystkim przepisy prewencyjne oraz organizacyjne. Zgodnie z jej zapisami za działania zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą odpowiada, dyrektor regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej (RZGW). Dyrektor dla potrzeb planowania sporz ądza studium ochrony przeciwpowodziowej, które jest opiniowane przez rady gmin, powiatów i sejmik województwa. Dyrektor RZGW opracowuje równie ż plany ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego, a tak że jest odpowiedzialny za prowadzenie działa ń koordynacyjno-informacyjnych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej.

Kluczowymi poj ęciami regulacji w zakresie zwalczania zagro żeń środowiska, które wg ustawy z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska , nazwano zbiorczo awariami s ą:
powa żna awaria – rozumie si ę przez to zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po żar lub eksplozj ę, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem,
powa żną awari ę przemysłow ą – rozumie si ę przez to powa żna awari ę w zakładzie,
substancja niebezpieczna – rozumie si ę przez to jedn ą lub wi ęcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze wzgl ędu na swoje wła ściwo ści chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mog ą, w razie nieprawidłowego obchodzenia si ę z nimi, spowodowa ć zagro żenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczn ą mo że by ć surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a tak że substancja powstała w wyniku awarii.

Powa żna awaria mo że by ć spowodowana przez stacjonarny proces przemysłowy w konkretnym zakładzie lub przez inne czynno ści przygotowawcze do takich procesów (magazynowanie, transport, przepakowywanie dokonywane w dowolnym miejscu).

str. 79 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Warunkiem podstawowym uznania zdarzenia za powa żną awari ę jest wyst ępowanie w tych procesach substancji niebezpiecznych.

Zgodnie z art. 29 ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, w zakresie przeciwdziałania powa żnym awariom do Inspekcji Ochrony Środowiska nale ży kontrola podmiotów, których działalno ść mo że stanowi ć przyczyn ę powstania powa żnej awarii, prowadzenie szkole ń, badanie przyczyn powstawania oraz sposobów likwidacji skutków powa żnych awarii dla środowiska, a tak że prowadzenie rejestru zakładów, których działalno ść mo że by ć przyczyn ą wyst ąpienia powa żnej awarii.

W zakresie transportu materiałów niebezpiecznych uregulowania prawne zawarte s ą w ustawie z dnia 28.10.2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. z 2002 r., Nr 199, poz. 1671 z pó źn. zmianami), odwołuj ącej si ę do przepisów mi ędzynarodowych - Umowa europejska dotycz ąca mi ędzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), a tak że w ustawie z dnia 20.06.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r., Nr 108, poz. 908 z pó źn. zmianami).

9.2. Powa żne awarie Na podstawie informacji uzyskanych od WIO Ś, na terenie powiatu jaworskiego nie wyst ępuj ą podmioty mog ące stanowi ć przyczyn ę powstania powa żnej awarii.

Źródłem potencjalnych awarii na terenie powiatu mo że by ć jednak drogowy transport materiałów niebezpiecznych. Materiały niebezpieczne mog ą by ć przewo żone przez teren powiatu tranzytem, głównie autostrad ą A4, drogami krajowymi nr 3 i nr 5, a tak że drogami wojewódzkimi. Dlatego te ż potencjalnymi obszarami nara żonymi na wyst ąpienie awarii transportowych s ą tereny poło żone bezpo średnio przy ww. drogach.

Du ży ruch transportowy mo że powodowa ć zwi ększenie prawdopodobie ństwa wyst ąpienia awarii. W kontek ście zagro żeń powa żnymi awariami nale ży tak że zwróci ć uwag ę na zakłady, które nie zostały zaliczone do kategorii ZZR ze wzgl ędu na relatywnie mniejsze ilo ści substancji, ni ż ustalone w kryteriach kwalifikacyjnych. Skutki awarii w takich zakładach mog ą by ć równie ż bardzo powa żne. Ponadto nale ży zauwa żyć, że liczne substancje klasyfikowane jako żrące (C), szkodliwe (Xn), dra żni ące (Xi) nie zostały uj ęte w kryteriach kwalifikacyjnych dla obiektów zagrażaj ących powa żną awari ą przemysłow ą. Takie substancje s ą cz ęsto stosowane w obiektach przemysłowych w wielkich ilo ściach, a ich uwolnienie do otoczenia w wyniku awarii mo że równie ż stanowi ć zagro żenie dla życia lub zdrowia.

Potencjalnym źródłem zagro żenia dla środowiska s ą równie ż stacje paliw, ruroci ągi i gazoci ągi.

Zarówno w powiecie, jak i na terenach gmin powiatu, działaj ą odpowiednie słu żby – Zespoły Reagowania Kryzysowego.

9.3. Ochrona przeciwpowodziowa Planowanie w gospodarowaniu wodami obejmuje również potrzeby zwi ązane z ochron ą przed powodzi ą oraz susz ą. Za opracowanie planu ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego sporz ądzanego na podstawie studium ochrony przeciwpowodziowej odpowiedzialny jest Dyrektor RZGW. Ustala on obszary wymagaj ące ochrony z uwagi na ich zagospodarowanie, warto ści gospodarcze lub kulturowe, granice obszarów bezpo średniego i potencjalnego zagro żenia powodzi ą.

Z uwagi jednak na wej ście w życie Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie ocen ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim (tzw. Dyrektywy Powodziowej) ten dokument planistyczny zostanie zast ąpiony planem zarz ądzania ryzykiem powodziowym, który b ędzie przygotowany na podstawie map zagro żenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, opracowywanych w zastępstwie wcze śniej wspominanego studium.

str. 80 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Zgodnie z zapisami Dyrektywy Powodziowej opublikowanie planu zarz ądzania ryzykiem powodziowym nast ąpi do 22 grudnia 2015 r. Plan b ędzie bezpo średnio powi ązany z procesem wdra żania Ramowej Dyrektywy Wodnej m.in. poprzez wymóg uwzgl ędnienia w nim celów środowiskowych okre ślonych w art. 4 RDW. Zostanie przedstawiona tak że analiza kosztów i korzy ści, zasi ęg powodzi, trasy przej ścia fali powodziowej, czy te ż obszary o potencjalnych mo żliwo ściach retencyjnych. Zapisy planu odnosi ć si ę b ędą równie ż do kwestii zwi ązanych z planowaniem przestrzennym i zagospodarowaniem terenu.

Z klasyfikacji wszystkich nadzwyczajnych zagro żeń dla powiatu jaworskiego, najistotniejsze jest zagro żenie powodziowe. Powiat jaworski poło żony jest w zlewni rzek: Nysa Szalona, Wierzbiak i Cicha Woda. Głównym ciekiem wodnym stwarzaj ącym najwi ększe zagro żenie powodziowe jest Nysa Szalona, która podczas wezbra ń wód ma charakter potoku górskiego, o du żej szybko ści nurtu.

Pozostałe cieki wodne w okresie intensywnych opadów równie ż powoduj ą pewne zagro żenia powodziowe. Wezbrane wody cieku Cicha Woda zagra żaj ą miejscowo ściom Budziszów Mały i Budziszów Wielki, a skutkiem s ą podtopienia budynków i okolicznych pól.

Aktualnie system przeciwpowodziowy powiatu stanowi ą obwałowania rzek oraz wcze śniej opisane zbiorniki retencyjne, pełni ące główn ą rol ę systemu ochronnego miejscowo ści powiatu przed gwałtownymi wezbraniami cieków powierzchniowych w okresie intensywnych opadów. Do zbiorników retencyjnych systemu ochronnego powiatu nale żą :
zbiornik Słup na Nysie Szalonej;
zbiornik Rochowice na Rochowickim Potoku;
zbiornik M ściwojów na Wierzbiaku;
zbiornik Kaczorów na Kaczawie;
zbiornik suchy Bolków na Rochowickim Potoku.

W zakresie małej retencji, realizowany b ędzie Program małej retencji wodnej w województwie dolno śląskim. Program ten zawiera szereg działa ń, niezb ędnych do podj ęcia w granicach zlewni rzecznych, podnosz ących mał ą retencj ę. W wyniku zwi ększania zdolno ści retencyjnej z du żym udziałem elementów „małej retencji" nast ępuje wzrost przepływów ni żowych w rzekach, a tak że poprawa jako ści wód. Istotn ą rol ę w poprawie bilansu wodnego du żych obszarów, w tym regionu Dolnego Śląska odgrywaj ą rodzaje retencji o jak najwi ększym zasi ęgu przestrzennym tj.: retencja glebowa, le śna, wód powierzchniowych i podziemnych oraz retencja koryt i dolin rzecznych. Podejmowane działania, zgodnie z Programem małej retencji , b ędą miały na wzgl ędzie głównie działania inwestycyjne w zakresie budowy i modernizacji zbiorników retencyjnych oraz w mniejszym zakresie stawów hodowlanych jak równie ż podnoszenie retencji gleb i lasów, ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszarów le śnych.

Zgodnie z przyj ętym przez samorz ąd województwa dolno śląskiego „Programem małej retencji wodnej”, na terenie powiatu jaworskiego planowane są ni żej wyszczególnione zbiorniki małej retencji:
Grobla na cieku Nysa Mała o pojemno ści 2,71 mln m 3 (przeznaczenie: wielofunkcyjny),
Skała na cieku Wierzbiak o pojemno ści 3,7 mln m 3 (przeznaczenie: wielofunkcyjny),
Kwietniki na potoku Przył ęcznica (przeznaczenie: wielofunkcyjny),
Zatoka na potoku Paszówka (przeznaczenie: wielofunkcyjny),
Wolbromek na cieku Sadówka o pojemno ści 7,8 mln m 3 (przeznaczenie: przeciwpowodziowy).

Oprócz przeciwdziałaniu zagro żeniom powodziowym działania z zakresu wzrostu małej retencji będą miały na celu zabezpieczenie zasobów wodnych na potrzeby rolnictwa, ochron ę zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem, rozwój rekreacji, turystyki, w ędkarstwa, rybołówstwa, wzbogacanie krajobrazu itp.

Podstawowym jednak działaniem pozwalaj ącym na zwi ększenie bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego jest bie żą ca konserwacja cieków powierzchniowych oraz sukcesywna modernizacja i odbudowa wałów przeciwpowodziowych prowadzone przez RZGW i DZMiUW.

str. 81 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Dla ograniczenia skutków potencjalnych zagro żeń powodziowych niezb ędne jest doposa żenie baz ratownictwa przeciwpowodziowego.

Nieodzownym elementem wspomagaj ącym gminy i powiat w zakresie ochrony przeciwpowodziowej b ędzie realizacja strategicznych działa ń podj ętych przez województwo dolno śląskie w ramach Programu dla Odry 2006, w tym m.in. budowa na ternie powiatu ww. zbiornika przeciwpowodziowego Grobla.

Inne wa żne działania, wymienione w Programie dla Odry 2006, maj ące na celu obni żenie poziomu zagro żenia powodzi ą to m.in.:
naprawa, odbudowa i modernizacja urz ądze ń melioracji wodnych oraz urz ądze ń ochrony przeciwpowodziowej,
poprawa stabilno ści obwałowa ń na odcinkach wysokiego ryzyka;
zwi ększenie przepustowo ści sekcji mostowych obwałowa ń;
usuni ęcie zakrzewie ń i zadrzewie ń z trasy wody brzegowej;
zastosowanie metod nietechnicznych: poprzez takie przygotowanie si ę do sytuacji ekstremalnych, aby w przypadku ich pojawienia si ę, wszystkie działania odpowiednich słu żb, instytucji, struktur zmilitaryzowanych i ludno ści, były szybkie, odpowiedzialne i o wysokim stopniu pewno ści;
wyznaczenie obszarów zalewowych.

9.4. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe W nawi ązaniu do Polityki ekologicznej pa ństwa oraz wojewódzkiego programu ochrony środowiska i analizy sytuacji na terenie powiatu okre ślono nast ępuj ący cel strategiczny:

OCHRONA ŚRODOWISKA I LUDZI PRZED NADZWYCZAJNYMI ZAGRO ŻENIAMI ŚRODOWISKA

W kategorii nadzwyczajnych zagro żeń dla środowiska znajduj ą si ę skutki środowiskowe powstałe w efekcie awarii przemysłowych i transportowych z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych, jak równie ż kl ęsk żywiołowych tj. powodzi, po żarów lasów i innych kra ńcowych zjawisk klimatycznych. Kieruj ąc si ę zasadami przezorno ści i zapobiegania, jednym z głównych celów okre ślonych w polityce ekologicznej pa ństwa jest eliminowanie lub minimalizowanie skutków dla środowiska powstałych w wyniku nadzwyczajnych zagro żeń, a tak że doskonalenie istniej ącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i kl ęsk żywiołowych.

Cele długoterminowe: 1. Zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia nadzwyczajnych zagro żeń środowiska 2. Podniesienie bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego

W powiecie jaworskim mo żliwo ść wyst ąpienia nadzwyczajnych zagro żeń środowiska zwi ązana jest z transportem substancji niebezpiecznych oraz w zakresie wymienionych wy żej kl ęsk żywiołowych. W zakresie transportu konieczne jest optymalizowanie tras przewozu substancji niebezpiecznych uwzgl ędniaj ących pomijanie terenów g ęsto zaludnionych oraz powiadamianie przez przewo źników jednostek Stra ży Po żarnej.

Do celów o charakterze ogólnym nale ży zaliczy ć popraw ę sprawno ści i efektywno ści systemu zapobiegania powstawaniu nadzwyczajnych zagro żeń środowiska poprzez doskonalenie systemu ratownictwa kryzysowego i likwidacji skutków takich zagro żeń.

Podniesienie bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego b ędzie realizowane zgodnie z opracowanym programem ochrony przeciwpowodziowej, w tym m.in. w oparciu o Program dla Odry 2006 . Program ten zakłada budow ę na terenie powiatu jaworskiego zbiornika Grobla - zbiornik małej retencji na Nysie Małej gm. Paszowice. Planowana jest równie ż budowa zbiornika w Kwietnikach. Ponadto

str. 82 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO bezpiecze ństwo przeciwpowodziowe b ędzie wi ększe dzi ęki działaniom polegaj ącym na modernizacji systemów melioracji wodnych. Tabela 0.31. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie nadzwyczajnych zagro żeń środowiska Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 4 Z.1. Zmniejszenie ryzyka Z.1.1 Zmniejszenie Z.1.1.1. Poprawa stanu technicznego dróg - tras GDDKiA wyst ąpienia ryzyka wyst ąpienia przewozu substancji niebezpiecznych DZDW nadzwyczajnych nadzwyczajnych PZD zagro żeń środowiska zagro żeń zwi ązanych Powiat jaworski z transportem substancji Gminy niebezpiecznych

Z.1.2. Zmniejszenie Z.1.2.1. Doskonalenie systemu ratownictwa Powiat jaworski ryzyka wyst ąpienia kryzysowego Gminy i ograniczenie skutków wyst ąpienia kl ęsk żywiołowych

Z.2. Podniesienie Z.2.1. Realizacja działa ń Z.2.1.1. Sukcesywna realizacja programu Powiat jaworski bezpiecze ństwa w zakresie ochrony w zakresie ochrony przeciwpowodziowej Gminy przeciwpowodziowego przeciwpowodziowej uwzgl ędniaj ącego wyznaczanie obszarów zalewowych DUM Z.2.1.2. Modernizacja systemów melioracji RZGW wodnych (w tym m.in. regulacja cieków RZMiUW powierzchniowych i wzmacnianie ich brzegów) Z.2.2. Rozwój systemów Z.2.2.1. Wdra żanie programów zwi ększania małej retencji retencji naturalnej (w tym zalesianie terenów) Z.2.2.2. Budowa zbiorników przeciwpowodziowych

9.5. Podsumowanie W świetle obowi ązuj ących przepisów na terenie powiatu jaworskiego nie wyst ępuj ą obecnie podmioty gospodarcze (obiekty) stwarzaj ące potencjalne zagro żenie dla środowiska. Jedynym mo żliwym źródłem wyst ąpienia nadzwyczajnych zagro żeń środowiska w zakresie powa żnych awarii jest transport substancji niebezpiecznych.

Głównym jednak nadzwyczajnym zagro żeniem na terenie powiatu jest mo żliwo ść wyst ąpienia kl ęsk żywiołowych, do których zaliczy ć nale ży powodzie i po żary oraz inne zdarzenia losowe trudne do przewidzenia. W zwi ązku z powy ższym najwi ększy nacisk nale ży poło żyć na działania poprawiaj ące przede wszystkim bezpiecze ństwo przeciwpowodziowe.

str. 83 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

IV. NARZ ĘDZIA ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKIEM I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU 1. WPROWADZENIE Niniejszy rozdział opisuje zasady zarz ądzania środowiskiem na szczeblu powiatowym oraz charakterystyk ę instrumentów polityki ekologicznej, przy pomocy których powinien by ć realizowany Program ochrony środowiska.

Wła ściwe zarz ądzanie ochron ą środowiska powinno by ć realizowane zgodnie z opracowanym Programem ochrony środowiska , którego głównym celem na szczeblu powiatowym jest ukierunkowanie działa ń poprawiaj ących stan środowiska naturalnego o zasi ęgu ponadregionalnym, charakterystycznym dla obszaru całego powiatu.

2. ZARZ ĄDZANIE ŚRODOWISKIEM Zarz ądzanie środowiskiem sprowadza si ę do planowanego i świadomego prowadzenia działa ń wykorzystuj ących zasad ę zintegrowanego podej ścia przy gospodarowaniu zasobami środowiska oraz zasady zrównowa żonego rozwoju polegaj ącej na równowa żeniu celów gospodarczych i społecznych z celami ochrony środowiska. W praktyce oznacza to, że w pierwszej kolejno ści powinny by ć dokonywane zmiany w technologiach produkcji d ążą ce do zmniejszenia materiałochłonno ści, wodochłonno ści i energochłonno ści, a dopiero pó źniej powinny by ć stosowane elementy ochronne tj. instalacje i urz ądzenia oczyszczania gazów, ścieków czy unieszkodliwiania odpadów.

Istotn ą rol ę w realizacji zada ń zwi ązanych z zarz ądzaniem środowiskiem posiadaj ą:
marszałek, starosta, wójt (burmistrz, prezydent), którzy sprawuj ą nadzór pod wzgl ędem zgodno ści z przepisami prawa podejmowanych uchwał przez samorz ądy województwa, powiatów i gmin, a tak że w przypadku marszałka, czy starosty posiadaj ą kompetencje w zakresie wydawania pozwole ń na korzystanie ze środowiska podmiotów gospodarczych, przez co w znacznym stopniu uczestniczy w realizacji Programu ochrony środowiska,
instytucje administracji specjalnej (zespolonej i niezespolonej), odpowiedzialne za kontrolowanie zakresu i sposobu gospodarczego korzystania ze środowiska, a tak że karanie działa ń sprzecznych z prawem i posiadanymi zezwoleniami,
podmioty gospodarcze samodzielnie kształtuj ące działalno ść , ale zobowi ązane do zarz ądzania środowiskiem zgodny z wymogami obowi ązuj ącego prawa.

Powiat realizuje zarz ądzanie środowiskiem zgodnie z ustaw ą z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz ądzie powiatowym. Wykonuje zadania m.in. w zakresie ochrony środowiska i przyrody, gospodarki wodnej, rolnictwa, le śnictwa i rybactwa śródl ądowego oraz ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpo żarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagro żeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska.

Rol ą powiatu w zarz ądzaniu środowiskiem jest wskazywanie kierunków ponadgminnej polityki ekologicznej tj. wspólnych dla obszaru obejmuj ącego teren powiatu.

Zadania powiatu sprowadzaj ą si ę do wykonywania i egzekwowania od podmiotów gospodarczych wymogów okre ślonych w polskim prawie ochrony środowiska i prawie zagospodarowania przestrzennego. Tak wi ęc głównym narz ędziem dla powiatu w zakresie zarz ądzania środowiskiem s ą instrumenty prawne oraz opracowany Program ochrony środowiska .

Poprawne i sprawne zarz ądzanie środowiskiem wymaga równie ż du żego zaanga żowania wszystkich stron bior ących udział w tworzeniu polityki ekologicznej danego obszaru.

str. 84 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Wa żną rol ę w zarz ądzaniu środowiskiem odgrywaj ą podmioty gospodarcze. Ich rola sprowadza si ę do:
przestrzegania prawa, w tym równie ż decyzji administracyjnych,
eliminowania przestarzałych technologii szkodliwych dla środowiska,
stosowania technologii mało- materiałochłonnych, energochłonnych i wodochłonnych, tj. wykorzystujących najlepsze dost ępne techniki (BAT),
instalowaniu urz ądze ń i instalacji chroni ących środowisko,
prowadzeniu kontroli emisji zanieczyszcze ń do środowiska,
zintegrowanego podej ścia do zagadnie ń technologicznych i ochrony środowiska.

Decyduj ące znaczenie w zarz ądzaniu środowiskiem ma administracja publiczna ka żdego szczebla, organy odpowiedzialne za ład i polityk ę przestrzenn ą powiatu i gmin wchodz ących w jego skład, organy kontroluj ące – Inspekcje Ochrony Środowiska, organizacje społeczne zajmuj ące si ę problematyk ą edukacji i ochrony środowiska.

Nieodzownym elementem zarz ądzania środowiskiem jest szeroko poj ęta współpraca mi ędzy poszczególnymi organami władz.

Współpraca z jednostkami szczebla centralnego i wojewódzkiego Współpraca z jednostkami szczebla centralnego i wojewódzkiego jest niezb ędnym elementem wdra żania polityki ekologicznej na terenie powiatu. Realizacja Programu ochrony środowiska powiatu jaworskiego , będzie dokonywana głównie przy pomocy instrumentów prawnych, które uzale żnione s ą przede wszystkim od obowi ązuj ących w danym momencie uregulowa ń prawnych.

Przy opracowywaniu niniejszej aktualizacji Programu brano pod uwag ę lokalne uwarunkowania, stan środowiska oraz oczekiwania mieszka ńców, ale tak że uwzgl ędniano polityk ę ekologiczn ą realizowan ą przez władze wy ższego szczebla. Przyczynia si ę to do tworzenia spójnej polityki ekologicznej regionu oraz umo żliwia poparcie przy wdra żaniu zarówno lokalnych społeczno ści jak i władz wy ższego szczebla. Tak prowadzona polityka ekologiczna powiatu sprzyja działaniom w pozyskiwaniu funduszy na realizacj ę Programu .

Współpraca z s ąsiednimi powiatami Realizacja zarz ądzania ochron ą środowiska przez powiat jaworski b ędzie wymagała ścisłej współpracy z powiatami s ąsiednimi. Ta współpraca ma szczególne znaczenie głównie przy realizacji wspólnej gospodarki odpadami, która uwzgl ędnia poł ączenie w jeden system nie tylko gmin, ale tak że powiatów, co powoduje, że wspólnie powinien by ć realizowany cel osi ągni ęcia efektywnego ekonomicznie modelu minimalizowania odpadów, ich selekcjonowania, zagospodarowywania i deponowania balastu.

Współpraca z gminami Dla powiatu jaworskiego główne zagro żenia jako ści środowiska wynikaj ą z lokalnych problemów. Spowodowane s ą głównie niezbyt wysokim stopniem skanalizowania poszczególnych gmin i odprowadzaniem ścieków bez ich oczyszczania do wód powierzchniowych. Wdro żenie Programu ochrony środowiska i osi ągniecie celów w nim zawartych w du żej mierze zale żeć b ędzie wi ęc od wzajemnej współpracy poszczególnych gmin z władzami powiatu i wzajemnej dyskusji i zrozumieniu gmin mi ędzy sob ą.

Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska (WIO Ś) WIO Ś wykonuje w imieniu wojewody zadania i kompetencje okre ślone w ustawie z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 z pó źn. zm.), polegaj ące na kontroli i egzekwowaniu przestrzegania prawa przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Prowadzi równie ż badania monitoringowe w sieci krajowej i wojewódzkiej oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. Przekazywane przez WIO Ś wyniki i informacje o jako ści środowiska powinny by ć podstaw ą strategicznych decyzji podejmowanych przez wła ściwe organy

str. 85 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO w ramach realizacji ich kompetencji. Prowadzi to do naturalnej potrzeby ścisłej współpracy powiatu z t ą instytucj ą.

W trakcie wdra żania Programu ochrony środowiska współpraca ta powinna by ć zintensyfikowana, a wyniki prowadzonego przez WIO Ś monitoringu środowiska i kontroli uwzgl ędniane przy realizacji poszczególnych celów Programu - polityki ekologicznej powiatu.

Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej RZGW jest jednostk ą organizacyjn ą utworzon ą do realizacji zada ń z zakresu gospodarki wodnej. Szczegółowy obszar i zakres działania okre śla rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. nr 126, poz. 878) .

W przypadku powiatu jaworskiego ochrona naturalnych zasobów wodnych sprowadza si ę do ochrony dorzecza Kaczawy - dopływu Odry. Granice zlewni Odry nie pokrywaj ą si ę z granicami administracyjnego podziału województwa, co powoduje konieczno ść współpracy wszystkich jednostek organizacyjnych i samorz ądowych (w tym powiatów) zlokalizowanych w zlewni Odry w celu prowadzenia odpowiedniej gospodarki i ochrony wód dorzecza Odry.

Dyrekcja Parku Krajobrazowego Na terenie powiatu jaworskiego znajduje si ę Park Krajobrazowy "Chełmy". Ścisła współpraca z Dyrekcj ą Parku jest wi ęc działaniem koniecznym i nieodzownym przy prowadzeniu wła ściwej polityki ekologicznej powiatu.

2.1. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w zakresie zarz ądzania środowiskowego W oparciu o polityk ę ekologiczn ą pa ństwa jako główny cel strategiczny w zakresie zarz ądzania środowiskowego wskazano:

ROZWÓJ SYSTEMÓW ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO

Cele długookresowe: Wdra żanie systemów zarz ądzania środowiskowego

Systemy zarz ądzania środowiskowego s ą dobrowolnym zobowi ązaniem podmiotów działaj ących zarówno w sektorze gospodarczym jak i sektorze publicznym.

W perspektywie najbli ższych lat szczególny nacisk b ędzie poło żony na tworzenie dogodnych warunków sprzyjaj ących wdra żaniu systemów zarz ądzania środowiskowego, w tym systemu zgodnego z norm ą PN-EN ISO 14001, EMAS, Czystszej Produkcji. Tabela IV.11. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie zarz ądzania środowiskowego Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 4 ZS.1. Wdra żanie ZS.1.1. Upowszechnianie ZS.1.1.1. Rozwój ró żnorodnych form Powiat jaworski systemów zarz ądzania idei SZS, w tym EMAS, informacji o systemach zarz ądzania Gminy środowiskowego ISO 14001, Czystszej środowiskowego Podmioty gospod. Produkcji ZS.1.1.2. Wsparcie władz lokalnych poprzez opracowanie ramowego programu wdra żania EMAS przez podmioty publiczne

str. 86 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

3. INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU

Zarz ądzanie środowiskiem ma na celu zarz ądzanie działaniami i procesami w ochronie środowiska w taki sposób, aby minimalizowa ć czynniki niekorzystnie wpływaj ące na jego stan. Skierowane jest na działania zwi ązane z zarz ądzaniem u żytkowaniem, ochron ą i kształtowaniem środowiska. Mo żliwe jest pod warunkiem zapewnienia odpowiednich narz ędzi. Narz ędzia do zarz ądzania środowiskiem mo żna podzieli ć na: instrumenty prawno-administracyjne, finansowe, oraz społeczne.

3.1. Instrumenty prawno-administracyjne Do podstawowych instrumentów prawno-administracyjnych nale ży zaliczy ć zadania i kompetencje wynikaj ące z prawa ochrony środowiska, tj.:
zakazy i nakazy
decyzje administracyjne,
standardy środowiskowe,
kontrola przestrzegania prawa,
odpowiedzialno ść karna i cywilna wynikaj ąca z narusze ń wymogów ochrony środowiska,
procedury ocen oddziaływania inwestycji na środowisko.

Zakazy i nakazy Zakazy i nakazy stanowi ą najbardziej rygorystyczny instrument. Zakazy dotycz ą m.in.: emisji zwi ązków niebezpiecznych dla środowiska i zdrowia ludzi (np. dioksyn, arsenu), stosowania technologii niebezpiecznych dla środowiska, stosowania pierwiastków, zwi ązków i materiałów niebezpiecznych dla środowiska i zdrowia ludzi (np. rt ęci, azbest), uruchamiania instalacji w zakładach bez zainstalowanych odpowiednich urz ądze ń słu żą cych ochronie środowiska, wst ępu na teren ścisłego rezerwatu. Nakazy mog ą dotyczy ć np. konieczno ści sporz ądzenia ocen oddziaływania przedsi ęwzi ęć na środowisko.

Decyzje administracyjne Powiat wydaje nast ępuj ące rodzaje decyzji administracyjnych, m.in.:
pozwolenia emisyjne np. na emisj ę pyłów i gazów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub powierzchni ziemi, wytwarzanie odpadów, emitowanie hałasu, emitowanie pól elektromagnetycznych, zintegrowane oddziaływanie na środowisko,
pozwolenia eksploatacyjne np. koncesje na poszukiwanie lub rozpoznanie złó ż, koncesje na wydobywanie kopalin ze złó ż, pozwolenie wodnoprawne w zakresie wykonania urz ądze ń wodnych, poboru wód podziemnych, decyzje o wył ączeniu gruntów rolnych i le śnych z produkcji.

W zwi ązku z tym powiat posiada do ść znaczne kompetencje w "przyznawaniu praw" do korzystania ze środowiska.

Standardy środowiskowe Standardy środowiskowe okre ślone w polskim prawodawstwie maj ą charakter emisyjny i imisyjny.

Standardy emisyjne okre ślane s ą w decyzjach administracyjnych wydawanych przez odpowiednie organy indywidualnie dla poszczególnych zakładów i inwestycji.

Standardy imisyjne (standardy jako ści środowiska) okre ślone s ą w odpowiednich rozporz ądzeniach, podaj ą dopuszczalny poziom zanieczyszcze ń dla środowiska jako cało ści lub jego poszczególnych komponentów. Okre ślaj ą one maksymalne, dopuszczalne st ęż enie substancji w powietrzu, w wodzie, w glebie i ziemi oraz dopuszczalne poziomy hałasu lub promieniowania, mog ą by ć zró żnicowane w zale żno ści od obszarów.

Wyró żnia si ę równie ż inne instrumenty standaryzacji , m.in.: normy produktowe (np. dopuszczalne st ęż enie ołowiu w benzynie), normy techniczno-technologiczne (okre ślaj ą rodzaj i ilo ść

str. 87 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO zanieczyszcze ń, które mog ą powstawa ć w danym procesie produkcyjnym lub podczas u żytkowania danego urz ądzenia, normy wła ściwego post ępowania (np. przewóz substancji niebezpiecznych).

Kontrola przestrzegania prawa Kontrola przestrzegania przepisów ochrony środowiska, w tym równie ż przestrzegania decyzji administracyjnych okre ślaj ących warunki korzystania ze środowiska nale ży do zada ń Inspekcji Ochrony Środowiska.

Rada powiatu natomiast rozpatruje informacj ę wła ściwego inspektora ochrony środowiska o stanie środowiska na obszarze województwa. WIO Ś informuje gminy, zarz ąd powiatu i zarz ąd województwa o wynikach kontroli obiektów o podstawowym znaczeniu dla danego terenu. Natomiast w przypadkach bezpo średniego zagro żenia środowiska starosta, wójt, burmistrz (prezydent miasta) mo że wyda ć wła ściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska polecenie podj ęcia działa ń zmierzaj ących do usuni ęcia tego zagro żenia.

Odpowiedzialno ść karna i cywilna wynikaj ąca z narusze ń wymogów ochrony środowiska Naruszenie wymogów ochrony środowiska podlega odpowiedzialno ści karnej lub cywilnej wynikaj ącej z przepisów ustawy z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pó źn. zmianami) .

Do odpowiedzialno ści cywilnej za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje si ę przepisy Kodeksu cywilnego . Odpowiedzialno ść cywilna sprowadza si ę do zado ść uczynienia za wyrządzone szkody, przywrócenia stanu zgodnego z prawem oraz podj ęcia środków zapobiegawczych - likwiduj ących przyczyny szkodliwego oddziaływania na środowisko.

Odpowiedzialno ść karna wynika z niewywi ązywania si ę z obowi ązków wynikaj ących z obowi ązuj ących przepisów oraz wydanych decyzji administracyjnych. W stosunku do osoby fizycznej mo że zosta ć zastosowana kara grzywny, aresztu albo ograniczenia wolności.

Szkody w środowisku Nowe uwarunkowania prawne wprowadziła ustawa z dnia 13.04.2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493) , któr ą stosuje si ę do bezpo średniego zagro żenia szkod ą w środowisku lub do szkody w środowisku. Ustawa ta daje organowi ochrony środowiska, którym jest Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, mo żliwo ść nało żenia na podmiot korzystaj ący ze środowiska, obowi ązku przeprowadzenia działa ń zapobiegawczych, b ądź naprawczych. Obowi ązek ten RDO Ś nakłada w drodze decyzji.

Procedury ocen oddziaływania inwestycji na środowisko Procedury ocen oddziaływania na środowisko okre ślone w ustawie z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 poz. 1227 z pó źn. zm.), stanowi ą podstawowy element ochrony środowiska i informowania społecze ństwa o planowanych inwestycjach mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz na obszar Natura 2000.

Uspołecznienie procedur ocen oddziaływania na środowisko dało mieszka ńcom danego obszaru mo żliwo ść czynnego udziału w tworzeniu ładu przestrzennego i pozwoliło im na wnoszenie własnych uwag i spostrze żeń w zakresie planowanych inwestycji na etapie ich przygotowania. Czynnik ten powoduje, że władze lokalne, w tym powiatowe, przy wydawaniu decyzji administracyjnych zezwalaj ących na korzystanie ze środowiska maj ą pogl ąd o wyst ępuj ących w śród mieszka ńców obaw czy niech ęci do planowanych inwestycji. Uspołecznienie procedur wydawania decyzji administracyjnych umo żliwia rozwi ązywanie ewentualnych konfliktów społecznych na etapie planowania, a nie realizacji inwestycji.

str. 88 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

3.2. Instrumenty finansowe Do podstawowych instrumentów finansowych nale ży zaliczy ć:
opłaty za korzystanie ze środowiska,
kary za przekroczenia warunków korzystania ze środowiska,
kredyty i dotacje,
opłaty i podatki,
pozostałe instrumenty finansowe.

Opłaty za korzystanie ze środowiska i kary za przekroczenia warunków korzystania ze środowiska Zgodnie z ustaw ą z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 z pó źn. zmianami) , podmioty korzystaj ące ze środowiska ponosz ą opłaty za korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian.

Opłata za korzystanie ze środowiska jest ponoszona za wprowadzanie zanieczyszcze ń, tj. gazów lub pyłów do powietrza, ścieków do wód lub do ziemi oraz za pobór wód, składowanie odpadów.

Podmiot korzystaj ący ze środowiska indywidualnie - we własnym zakresie ustala wysoko ść nale żnej opłaty i wnosi j ą na rachunek wła ściwego urz ędu marszałkowskiego.

W przypadku niedotrzymania warunków okre ślonych w decyzjach administracyjnych w zakresie korzystania ze środowiska, podmiot gospodarczy ponosi dodatkowo karę pieni ęż ną. Kary pieni ęż ne wymierza, w drodze decyzji, wła ściwy Inspektor Ochrony Środowiska za:
przekroczenie okre ślonych w pozwoleniach, ilo ści lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza;
przekroczenie okre ślonych w pozwoleniach, warunków dotycz ących ilo ści ścieków, ich stanu, składu, minimalnej procentowej redukcji st ęż eń substancji w ściekach oraz masy substancji w odprowadzanych ściekach przypadaj ącej na jednostk ę masy wykorzystanego surowca, materiału, paliwa lub wytworzonego produktu;
przekroczenie okre ślonej w pozwoleniach na pobór wód, ilo ści pobranej wody;
naruszenie warunków decyzji zatwierdzaj ącej instrukcj ę eksploatacji składowiska odpadów albo decyzji okre ślaj ącej miejsce i sposób magazynowania odpadów, wymaganych przepisami ustawy o odpadach (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 185 poz.1243 z pó źn. zm.), co do rodzaju i sposobów składowania lub magazynowania odpadów;
przekroczenie, okre ślonych w decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu lub pozwoleniu poziomów hałasu.

Wpływy z tytułu opłat i kar stanowi ą przychody odpowiednich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz bud żetów gmin i powiatów.

Kredyty i dotacje Kredyty i dotacje stanowi ą podstawowy element finansowania działa ń z zakresu ochrony środowiska. Udzielane s ą m.in. przez narodowy i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska, BO Ś, fundusze UE oraz z bud żetów gmin i powiatów ze środków przeznaczonych na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Obecnie podstaw ą przyznawania dofinansowania z funduszy ochrony środowiska jest oprócz oceny ekologiczno-ekonomicznej przedsi ęwzi ęcia, umieszczenie danego zadania w celach priorytetowych Programów ochrony środowiska na poszczególnych szczeblach administracyjnych, jako przedsi ęwzi ęcia niezb ędnego do realizacji dla planowanego rozwoju danego regionu z poszanowaniem zasady zrównowa żonego rozwoju i ochrony środowiska.

Opłaty i podatki Do instrumentów o charakterze opłat i podatków zaliczmy np. opłaty za korzystanie ze środowiska, które ponosz ą podmioty korzystaj ące ze środowiska, opłata za nieosi ągni ęcie poziomów odzysku i recyklingu opakowa ń, handel emisjami CO 2.

str. 89 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Pozostałe instrumenty finansowe Wśród instrumentów finansowych funkcjonuj ą równie ż inne mechanizmy wsparcia finansowego działa ń ekologicznych tj. mechanizmy ekonomiczno-rynkowe. Do grupy tej nale ży zaliczy ć:
opłaty produktowe - czyli obci ąż enia finansowe nakładane na produkty szkodliwe dla środowiska w fazie produkcji, konsumpcji lub składowania np. oleje smarowe, opony, opakowania, charakteryzuj ące si ę rozproszonym sposobem konsumpcji (na przykład dla gospodarstw domowych), powoduj ące relatywnie niewielkie szkody środowiskowe w skali pojedynczego zu życia, lecz wywołuj ące istotne zagro żenia dla środowiska je śli chodzi o zu życie jako cało ść ; wpływy z tego tytułu, trafiaj ą do bud żetu pa ństwa i są przeznaczane na wspomaganie i dofinansowanie systemu recyklingu,
depozyty ekologiczne - są to opłaty, ponoszone przez nabywc ę produktu szczególnie niebezpiecznego, nawet w skali jednostkowej, dla środowiska, podlegaj ą zwrotowi w momencie przekazania wyeksploatowanego produktu do recyklingu, neutralizacji lub wła ściwego ze wzgl ędów ekologicznych składowania (w praktyce nabywca powinien odda ć produkt do producenta lub miejsca jego zakupu),
zastawy ekologiczne, stosowane w przypadku inwestorów podejmuj ących budow ę zakładów szczególnie uci ąż liwych dla środowiska; stanowi ą zabezpieczenie dla wywiązywania si ę przedsi ębiorstw z przyj ętych na siebie zobowi ąza ń w zakresie ochrony środowiska. Zastawy stanowi ą kaucj ę inwestycyjn ą, która podlega zwrotowi po wykonaniu zada ń okre ślonych w porozumieniu,
obowi ązkowe i dobrowolne ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej od szkód ekologicznych - dotycz ące ubezpieczenia od ryzyka ekologicznego (np.: od skutków awaryjnego zanieczyszczenia środowiska, systemy rekompensat za szkody zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniami środowiska),
rynek zbywalnych uprawnie ń do emisji zanieczyszcze ń.

Zadaniem powiatu b ędzie wi ęc wykorzystywanie i upowszechnianie wy żej wymienionych instrumentów finansowych przy wydawaniu decyzji administracyjnych.

3.3. Instrumenty społeczne Grup ę tych instrumentów tworz ą narz ędzia - elementy informacji społecze ństwa o jako ści środowiska oraz elementy kształtuj ące świadomo ść i wra żliwo ść ekologiczn ą ludzi.

Dost ęp do informacji o środowisku i udział społecze ństwa Dost ęp do informacji o środowisku regulowany jest ustaw ą z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 poz. 1227 z pó źn. zm.) , zgodnie z któr ą: organy administracji s ą obowi ązane do udost ępniania ka żdemu informacji o środowisku i jego ochronie znajduj ących si ę w ich posiadaniu lub które s ą dla nich przeznaczone. Zapis ten jest rozszerzeniem konstytucyjnej zasady jawno ści i dost ępu do informacji o środowisku (art. 74 ust. 3 Konstytucji RP).

Dost ęp do informacji o środowisku i czynny udział społecze ństwa w konsultacjach społecznych w podejmowaniu strategicznych decyzji, debat publicznych czy uzgodnieniach jest niezb ędnym narz ędziem w procesie zarz ądzania ochron ą środowiska, umo żliwia bowiem wł ączenie si ę lokalnych społeczno ści w rozwi ązywanie ekologicznych problemów danego regionu.

Ponadto realizacja celów zwi ązanych z popraw ą jako ści środowiska wymaga akceptacji społecznej, a także ch ęci i umiej ętno ści działania jak najwi ększej grupy ludno ści.

Nale ży uwzgl ędni ć te ż fakt, że komunikacja władz powiatu ze społecze ństwem odbywa si ę tak że poprzez zamieszczanie dokumentów i wa żnych informacji na stronie internetowej http://www.spjawor- bip.pbox.pl/public/ oraz http://www.powiat-jawor.org.pl/ .

str. 90 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Edukacja ekologiczna - kształtowanie świadomo ści i wra żliwo ści ekologicznej ludzi Poziom ekologicznej świadomo ści społecze ństwa oraz gotowo ść organizacji i grup społecznych w realizacji zada ń wyznaczonych w Programie ochrony środowiska decyduj ą o jego powodzeniu. Dlatego niezb ędnym czynnikiem w procesie zarz ądzania środowiskiem jest edukacja ekologiczna. Cele edukacji ekologicznej oraz formy jej realizacji zostały zawarte w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej .

Zgodnie z tym dokumentem edukacja ekologiczna ma na celu:
kształtowanie pełnej świadomo ści i budzenie zainteresowania społecze ństwa wzajemnie powi ązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi,
umo żliwienie ka żdemu człowiekowi zdobywania wiedzy i umiej ętno ści niezb ędnych dla poprawy stanu środowiska,
tworzenie nowych wzorców zachowa ń, kształtowanie postaw, warto ści i przekona ń jednostek, grup i społecze ństw, uwzgl ędniaj ących trosk ę o jako ść środowiska.

Powy ższe cele s ą realizowane poprzez:
uznanie, i ż edukacja ekologiczna jest jednym z podstawowych warunków realizacji Polityki ekologicznej państwa, w tym równie ż powiatu,
wprowadzenie elementów edukacji ekologicznej do wszystkich sfer życia społecznego, respektuj ąc i wykorzystuj ąc warto ści kulturowe, etyczne i religijne,
zapewnienie dost ępu społecze ństwa do informacji o stanie środowiska przyrodniczego i edukacji ekologicznej,
uznanie, że edukacja ekologiczna jest podstawowym warunkiem zmiany konsumpcyjnego modelu społecze ństwa.

W Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej zostały równie ż okre ślone zadania edukacyjne i podmioty odpowiedzialne za ich realizacj ę. Generalnie edukacj ę ekologiczn ą nale ży prowadzi ć w systemie:
formalnym tj. zorganizowanym systemie kształcenia na wszystkich jego poziomach: przedszkola, szkoły podstawowe i ponadpodstawowe, uczelnie wy ższe oraz kształcenie osób dorosłych,
nieformalnym poprzez współprac ę z organizacjami pozarz ądowymi, edukacj ę w miejscu pracy, rodzinie i środkach masowego przekazu, a tak że promowanie w powiatach programów krajowych i mi ędzynarodowych z zakresu ochrony środowiska.

Du że znaczenie w zakresie ochrony środowiska maj ą działania pozarz ądowych organizacji ekologicznych, które organizuj ą m.in. warsztaty ekologiczne. Na terenie powiatu jaworskiego mie ści si ę Centrum Edukacji Ekologicznej i Krajoznawczej, które organizuje warsztaty ekologiczne i prowadzi schronisko młodzie żowe. Współpraca z t ą organizacj ą jest niew ątpliwie po żą danym działaniem w podnoszeniu świadomo ści ekologicznej zarówno lokalnej społeczności jak i przyje żdżaj ących na teren powiatu turystów.

3.4. Główny cel strategiczny i cele długoterminowe w zakresie edukacji ekologicznej W oparciu o polityk ę ekologiczn ą pa ństwa, wojewódzki program ochrony środowiska oraz Narodow ą strategi ę edukacji ekologicznej jako główny cel strategiczny w zakresie edukacji ekologicznej okre ślono:

PODNOSZENIE ŚWIADOMO ŚCI EKOLOGICZNEJ SPOŁECZE ŃSTWA

Cel długookresowy: Rozwój edukacji ekologicznej

W ramach działa ń dotycz ących realizacji powy ższego celu nale ży opracowa ć i wdro żyć poprawnie funkcjonuj ący system edukacji ekologicznej, realizuj ący cele Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, tj.:

str. 91 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzgl ędniaj ąc równie ż prac ę i wypoczynek człowieka, czyli obj ęcie permanentn ą edukacj ą ekologiczn ą wszystkich mieszka ńców kraju,
wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej,
tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowi ących rozwini ęcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej , a ujmuj ących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizuj ące projekty edukacyjne dla lokalnej społeczno ści,
promowanie dobrych do świadcze ń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej.

Na podniesienie stanu świadomo ści ekologicznej społecze ństwa oraz kształtowanie postaw i zachowa ń proekologicznych du ży wpływ ma edukacja ekologiczna. Powinna ona obejmowa ć całe społecze ństwo, tj. wszystkie grupy wiekowe i zawodowe. Drug ą wa żną spraw ą jest obieg informacji o środowisku i szeroki do niej dost ęp. Edukacja i informacja z komunikacj ą s ą ze sob ą ści śle powi ązane i kształtuj ą świadomo ść ekologiczn ą społecze ństwa oraz przyjazne dla środowiska nawyki i postawy. Edukacja ekologiczna słu ży równie ż wykształceniu aktywno ści społecze ństwa na rzecz środowiska. Wa żnym instrumentem wspomagaj ącym proces edukacji jest rozpowszechnianie informacji o podejmowanych działaniach proekologicznych, stanowi ąc element promocji. Edukacja ekologiczna jest jednocze śnie bardzo wa żnym instrumentem społecznym wspomagaj ącym wdra żanie Programu ochrony środowiska .

Ka żdy człowiek korzysta z dóbr środowiska i musi zrozumie ć, że ma podstawowy wpływ na jego jako ść poprzez styl życia i ró żne zachowania. Dlatego te ż buduj ąc system edukacji ekologicznej nale ży zadba ć, aby wzorce zachowa ń ekologicznych dotarły do wszystkich mieszka ńców powiatu. Jednak w pierwszej kolejno ści edukacj ą ekologiczn ą powinni zosta ć obj ęci najmłodsi mieszka ńcy powiatu, gdy ż oni skutecznie przekazuj ą wzorce ekologiczne osobom starszym. W procesie edukacji nale ży równie ż pami ęta ć o osobach dorosłych, a zwłaszcza tych, które podejmuj ą istotne dla danego regionu decyzje.

Wa żnym elementem realizacji polityki ekologicznej jest udział społecze ństwa w podejmowaniu decyzji dotycz ących działa ń wpływaj ących na ochron ę środowiska. Zagwarantowane to zostało w Konstytucji RP oraz ustawie o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Dlatego te ż, nale ży wdra żać mechanizmy umo żliwiaj ące szeroko rozumiany społecze ństwu dost ęp do informacji o środowisku oraz wdra żać działania mobilizuj ące społecze ństwo do udziału w post ępowaniach przy udzielaniu decyzji dotycz ących korzystania ze środowiska.

Dla skutecznej realizacji tego kierunku działa ń wa żne jest współdziałanie samorz ądu z placówkami o światowymi, poszerzone o współprac ę z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi. Aby ta współpraca przyniosła oczekiwane efekty konieczne jest, z jednej strony stymulowanie samej ch ęci wzi ęcia udziału w procesie edukacji, natomiast z drugiej strony tworzenie sprzyjaj ących warunków dla praktycznej realizacji tego procesu np. poprzez wykorzystanie instrumentów finansowych.

str. 92 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Tabela IV.2. Cele długoterminowe i krótkoterminowe oraz kierunki działa ń w zakresie edukacji ekologicznej Cele długoterminowe Cele krótkoterminowe Jednostki Kierunki działa ń do 2015 r. do 2019 r. do 2015 r. uczestnicz ące 1 2 3 4 E.1. Rozwój edukacji E.1.1. Stworzenie E.1.1.1. Opracowanie powiatowego Powiat jaworski ekologicznej i wdro żenie systemu i gminnych programów edukacji edukacji ekologicznej ekologicznej Gminy E.1.1.2. Rozwój ró żnorodnych form edukacji ekologicznej w oparciu o instytucje DZPK zajmuj ące si ę edukacj ą, w tym m.in.: CEEiK a) uwzgl ędniania w podstawach Szkoły programowych wszystkich typów szkół, problematyki ochrony środowiska i Kuratorium O światy zrównowa żonego rozwoju, b) edukacja w zakresie ochrony zasobów Media wodnych przed zanieczyszczeniami uwzgl ędniaj ąca konieczno ść poprawnego ODR gospodarowania wod ą i ściekami c) edukacja w zakresie gospodarki odpadami (np. propagowanie systemu selektywnej zbiórki odpadów, uczestnictwo w akcji "Sprz ątanie Świata"itp.) d) program szkole ń dla rolników uwzgl ędniaj ący kodeks dobrych praktyk rolniczych e) edukacja w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami uwzgl ędniaj ąca mo żliwo ści wykorzystania odnawialnych źródeł energii E.1.2. Udział E.1.2.1. Wdra żanie mechanizmów społecze ństwa w decyzjach umo żliwiaj ących dost ęp do informacji dotycz ących ochrony o środowisku środowiska E.1.2.2. Działania zapewniaj ące udział społecze ństwa w podejmowaniu decyzji dotycz ących środowiska

str. 93 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

V. WDRA ŻANIE PROGRAMU 1. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM Główn ą zasad ą realizacji Programu ochrony środowiska powiatu jaworskiego powinna by ć dobra organizacja zarz ądzania Programem, daj ąca mo żliwo ść skutecznego jego wdro żenia i oceny zało żonych celów. Realizatorem Programu jest starosta.

Program ochrony środowiska powinien by ć realizowany przez istniej ące ju ż struktury poszczególnych wydziałów jednostek samorz ądowych oraz organizacji pozarz ądowych, instytucji oraz mediów. Z punktu widzenia Programu mo żna wi ęc wyodr ębni ć nast ępuj ące grupy organów i podmiotów uczestnicz ących w nim:
starosta - realizuje Program poprzez ustalanie warunków korzystania ze środowiska oraz opracowanie strategii rozwoju,
samorz ądy gminne - realizuj ą zadania Programu poprzez ustalanie strategii rozwoju gminy, polityk ę przestrzenn ą w postaci uchwalania planu zagospodarowania przestrzennego gminy, wydawania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, a tak że poprzez realizacj ę inwestycji w zakresie ochrony środowiska dotycz ących gospodarki odpadami komunalnymi, gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarki zieleni ą,
bezpo średni realizatorzy Programu , do których nale ży zaliczy ć głównie podmioty gospodarcze, osoby prywatne realizuj ące inwestycje dotycz ące ochrony środowiska zgodnie z kierunkami wyznaczonymi w Programie oraz przez ww. samorz ądy gminne,
instytucje finansuj ące zadania okre ślone w Programie - należy do nich zaliczy ć Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, banki oraz Fundusze Unijne (instytucje zarz ądzaj ące środkami finansowymi tych funduszy),
organizacje zajmuj ące si ę edukacj ą ekologiczn ą, dzi ęki której podnosi si ę poziom świadomo ści ekologicznej społecze ństwa,
podmioty kontroluj ące przestrzeganie prawa ochrony środowiska oraz monitoruj ące stan jakościowy środowiska - nale ży do nich zaliczy ć organy wykonuj ące te czynno ści w ramach swoich podstawowych zada ń tj. Inspektorat Ochrony Środowiska i Inspekcj ę Sanitarn ą,
bezpo średni odbiorcy Programu, którymi s ą mieszka ńcy powiatu.

Zarz ądzanie powiatowym Programem ochrony środowiska będzie sprowadzało si ę do wspierania i kontrolowania działa ń wszystkich uczestników Programu.

Nadzór nad Programem będzie odbywał si ę zgodnie z harmonogramem jego wdra żania przedstawionym w nast ępnym rozdziale, w postaci gromadzenia wskaźników skuteczno ści i weryfikacji zada ń w opracowywanych Raportach z realizacji Programu ochrony środowiska .

2. HARMONOGRAM WDRA ŻANIA PROGRAMU W tabeli V.1 przedstawiono harmonogram wdra żania Programu ochrony środowiska powiatu jaworskiego na kolejne lata tj. do roku 2015. Nale ży jednak pami ęta ć, że cele strategiczne i długookresowe b ędą realizowane w znacznie dłu ższym okresie czasu, natomiast harmonogram realizacji Programu będzie cyklicznie si ę powtarzał, tzn. w sposób ci ągły b ędą prowadzone: wdra żanie poszczególnych zada ń, monitoring stanu środowiska oraz gromadzenie wska źników skuteczno ści Programu , a nast ępnie co 2 lata opracowywany b ędzie Raport z realizacji Programu i co 4 lata dokonywana b ędzie ocena realizacji zało żonych celów i aktualizacja opracowanego Programu ochrony środowiska .

str. 94 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Tabela V.1. Harmonogram wdra żania Programu ochrony środowiska powiatu jaworskiego na lata 2012- 2015 z perspektyw ą do 2019 r. Okres wdra żania Programu ochrony środowiska Lp. Wyszczególnienie zada ń 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Opracowanie i zatwierdzenie aktualizacji 1. Programu ochrony środowiska dla powiatu jaworskiego Wdra żanie celów długoterminowych 2. Programu ochrony środowiska Wdra żanie celów krótkoterminowych 3. Programu ochrony środowiska - realizacja zada ń priorytetowych

4. Monitoring jako ści środowiska

Gromadzenie wska źników skuteczno ści 5. realizacji Programu ochrony środowiska

Raport z realizacji Programu ochrony 6. środowiska

Ocena realizacji i weryfikacja Programu 7. ochrony środowiska

3. MONITORING WDRA ŻANIA PROGRAMU I WSKA ŹNIKI SKUTECZNOŚCI REALIZACJI CELÓW PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Proces wdra żania Programu ochrony środowiska będzie podlegał kontroli i systematycznej ocenie w ramach monitoringu polityki ochrony środowiska. System monitorowania Programu powinien by ć ci ągłym procesem obserwacji ilo ściowych i jako ściowych zmian przyj ętych do oceny wska źników, na podstawie których b ędzie można okre śli ć słuszno ść i skuteczno ść podejmowanych działa ń oraz dokona ć korekty zada ń w przypadku rozbie żno ści pomi ędzy zało żeniami a uzyskiwanymi efektami. W zwi ązku z tym co 2 lata b ędzie wykonywany raport z realizacji Programu ochrony środowiska , przedkładany do zatwierdzenia Radzie Powiatu. Jako kryteria oceny realizacji wytyczonych w Programie zada ń nale ży przyj ąć nast ępuj ące wska źniki skuteczno ści:
ekonomiczne, do których nale ży głównie zaliczy ć: - jednostkowe koszty inwestycyjne poniesione dla osi ągnięcia zakładanego efektu ekologicznego, - jednostkowe koszty eksploatacyjne ponoszone dla utrzymania uzyskanego efektu ekologicznego, - trwało ść uzyskanych efektów ekologicznych,
ekologiczne, do których zalicza si ę: - zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń wprowadzanych do środowiska, - popraw ę jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, - popraw ę jako ści powietrza poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń powietrza, - zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu, - zmniejszenie ilo ści wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenie zakresu ich gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenie zagrożeń dla środowiska ze strony odpadów niebezpiecznych, - ograniczenie degradacji gleb, zmniejszenie powierzchni obszarów zdegradowanych w tym likwidacja starych składowisk odpadów, - zmniejszenie zu życia energii, surowców i materiałów na jednostk ę produkcji oraz zmniejszenie całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce,

str. 95 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

- wzrost lesisto ści terenu, rozszerzenie renaturalizacji obszarów leśnych oraz poprawa stanu zdrowotno ści lasów b ędących pod wpływem zanieczyszcze ń powietrza, wody lub gleby, - zahamowanie zaniku gatunków ro ślin i zwierz ąt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk, - zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczaj ącą przyrod ą; a tak że - popraw ę stanu zdrowia obywateli, mierzon ą przy pomocy takich mierników jak długo ść życia, spadek umieralno ści niemowl ąt,
aktywno ści społecznej odzwierciedlaj ące poziom świadomo ści ekologicznej społecze ństwa: - kompletno ść regulacji prawnych i tempo ich harmonizacji z prawem wspólnotowym i prawem mi ędzynarodowym, - spójno ść i efekty działa ń w zakresie monitoringu i kontroli, - zakres i efekty działa ń edukacyjnych oraz stopie ń udziału społecze ństwa w procesach decyzyjnych; - opracowanie i realizowanie przez grupy i organizacje pozarz ądowe projektów na rzecz ochrony środowiska.

Powy ższe wska źniki powinny by ć gromadzone i wykorzystywane do oceny realizacji Programu ochrony środowiska . Oceny efektów realizacji Programu nale ży dokona ć analizując informacje gromadzone przez poszczególne wydziały jednostek, organów i podmiotów uczestnicz ących w jego realizacji, tzn. dla:
wska źników ekonomicznych - informacje nale ży pozyska ć z funduszy dofinansowuj ących zadania, w tym równie ż informacje od inwestorów,
wskaźników ekologicznych - informacje s ą dost ępne w instytucjach kontroluj ących w ramach ogólnych systemów monitoringu środowiska, jak np. pomiary emisji i imisji wykonywane przez Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne, Inspektora Ochrony Środowiska, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, a tak że Lasy Pa ństwowe czy Lekarza Weterynarii,
wska źników aktywno ści społecznej - informacje mo żliwe do uzyskania poprzez badania opinii społecznej, a tak że informacje o ilo ści procesów administracyjnych z udziałem społecze ństwa oraz ilo ści i jako ści działa ń na rzecz ochrony środowiska, a tak że sposobie i powszechno ści informowania mieszka ńców o realizowanych przedsi ęwzi ęciach.

Ci ągły monitoring Programu ochrony środowiska powiatu pozwoli na okre ślenie post ępu w realizacji wyznaczonych zada ń priorytetowych. W perspektywie długofalowej monitoring umo żliwi obserwacj ę dynamiki realizacji celów długoterminowych i strategicznych.

4. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSI ĘWZI ĘĆ EKOLOGICZNYCH Nieodzownym elementem zarz ądzania środowiskiem jest struktura źródeł finansowania i mo żliwo ści pozyskiwania środków pieni ęż nych na realizacj ę celów zawartych w Programie ochrony środowiska.

Podstawowymi źródłami finansowania zada ń wynikaj ących z wdra żania programów ochrony środowiska s ą:
fundusze ochrony środowiska (NFO ŚiGW, WFO ŚiGW, Fundusz Le śny, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych),
sektor bankowy (m.in. Bank Ochrony Środowiska, Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju),
fundusze inwestycyjne i towarzystwa leasingowe
środki własne ludno ści i środki społeczne,
bud żet pa ństwa,
środki własne podmiotów gospodarczych,
fundusze unijne (Fundusz Spójno ści i Fundusze Strukturalne).

Poni żej zaprezentowano wybrane źródła finansowania mo żliwe do wykorzystania przy realizacji przedsi ęwzi ęć z zakresu ochrony środowiska.

str. 96 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej Zasady działania funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej tj. narodowego i wojewódzkich, zostały okre ślone w ustawie z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Fundusze te s ą najbardziej znanymi i wykorzystywanymi źródłami dofinansowywania inwestycji i przedsi ęwzi ęć realizowanych w celu poprawy jako ści środowiska. Podstawowymi formami dofinansowania zadań ekologicznych przez ww. fundusze s ą preferencyjne pożyczki oraz dotacje.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW) Celem działania NFO ŚiGW jest wsparcie finansowe przedsi ęwzi ęć ekologicznych o zasi ęgu ponadregionalnym i ogólnokrajowym. Szczegółowe cele i zadania priorytetowe s ą aktualizowane ka żdego roku i zamieszczane w wewn ętrznym dokumencie funduszu – tzw. li ście zada ń priorytetowych.

Dystrybucja środków finansowych z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej odbywa si ę w ramach nast ępuj ących dziedzin: ochrona powietrza, ochrona wód i gospodarka wodna, ochrona powierzchni ziemi, ochrona przyrody i krajobrazu oraz le śnictwo, geologia i górnictwo, edukacja ekologiczna, Pa ństwowy Monitoring Środowiska, programy mi ędzydziedzinowe, nadzwyczajne zagro żenia środowiska, ekspertyzy i prace badawcze.

Wnioskodawcami ubiegaj ącymi si ę o środki finansowe z Narodowego Funduszu mog ą by ć:
jednostki samorz ądu terytorialnego,
przedsi ębiorstwa,
instytucje i urz ędy,
szkoły wy ższe i uczelnie,
jednostki organizacyjne ochrony zdrowia,
organizacje pozarz ądowe (fundacje, stowarzyszenia),
administracja pa ństwowa,
osoby fizyczne.

Podstawowe cele i kierunki finansowania Narodowego Funduszu to m.in.:
Program dla przedsi ęwzi ęć w zakresie ograniczania emisji lotnych zwi ązków organicznych,
Program dla przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z opracowaniem, zgodnie z art. 89-91 ustawy Prawo ochrony środowiska , Programów ochrony powietrza i planów działania,
Program dla przedsi ęwzi ęć w zakresie ograniczenia emisji z procesów energetycznego spalania paliw,
opracowanie planów ochrony i dokumentacji stanowi ących podstawowe instrumenty, wykonywania ochrony dla najcenniejszych z punktu widzenia ochrony przyrody obszarów kraju oraz opracowanie krajowych Programów ochrony zagro żonych gatunków i siedlisk przyrodniczych,
kompleksowa ochrona siedlisk przyrodniczych na obszarach chronionych oraz zachowanie ró żnorodno ści gatunkowej wraz z ocen ą efektów (monitoringiem) realizowanych prac,
ochrona zagro żonych wygini ęciem gatunków oraz ró żnorodno ści genetycznej ro ślin, zwierz ąt i grzybów w warunkach in situ i ex situ,
ograniczenie antropopresji na najcenniejsze tereny chronione, wynikaj ącej z rozwoju turystyki,
ochrona szczególnie cennych elementów krajobrazu przyrodniczo-kulturowego,
eliminacja bezpo średnich niekorzystnych oddziaływa ń na obszary parków narodowych poprzez ograniczenie niskiej emisji, uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej i usuwanie materiałów zawieraj ących azbest, z gruntów/obiektów b ędących własno ści ą Skarbu Państwa,
zwi ększenie dro żno ści korytarzy ekologicznych,
opracowanie i wdra żanie krajowych Programów maj ących na celu eliminacj ę, powstrzymanie rozprzestrzeniania oraz kontrol ę liczebno ści gatunków obcych wskazanych przez ministra wła ściwego ds. środowiska, które najbardziej zagra żaj ą rodzimym zasobom ró żnorodno ści biologicznej,
poznanie budowy geologicznej kraju oraz gospodarki zasobami złó ż kopalin i wód podziemnych,
badania i prace geologiczne dla ochrony środowiska,

str. 97 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

kartografia geologiczna, hydrogeologiczna i geo środowiskowa,
dokumentowanie zasobów wód podziemnych oraz głównych zbiorników wód podziemnych,
rozpoznawanie mo żliwo ści wykorzystania energii geotermalnej oraz wód mineralnych i leczniczych,
regionalne badania budowy geologicznej kraju,
ocena perspektyw surowcowych kraju i gospodarka zasobami złó ż kopalin,
zmniejszenie negatywnego oddziaływania wynikaj ącego z wydobywania kopalin,
rekultywacja powierzchni ziemi na terenach zdegradowanych działalno ści ą wydobywcz ą,
wprowadzanie technologii ograniczaj ących powstawanie odpadów w trakcie wydobycia i przeróbki surowców,
ochrona powierzchni ziemi przed skutkami eksploatacji podziemnej i otworowej mi ędzy innymi poprzez podsadzanie i lokowanie odpadów mineralnych,
doposa żenie jednostek powołanych do prowadzenia działa ń ratowniczych w górnictwie w aparatur ę i sprz ęt ratowniczy,
doposa żenie organów nadzoru górniczego w sprz ęt słu żą cy do monitorowania eksploatacji kopalin,
badania i prace dla ochrony środowiska.

Środki finansowe, którymi dysponuje NFO ŚiGW pochodz ą głównie z opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieni ęż nych. Przychodami Narodowego Funduszu s ą tak że wpływy z opłat produktowych oraz wpływy z opłat i kar pieni ęż nych ustalanych na podstawie przepisów ustawy - Prawo geologiczne i górnicze .

Podstawowymi formami dofinansowania zada ń proekologicznych przez NFO ŚiGW s ą preferencyjne pożyczki i dotacje. Inne formy finansowania to m.in. dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i po życzek bankowych, uruchamianie ze swych środków linii kredytowych w bankach, a tak że udziały kapitałowe w spółkach prawa handlowego oraz nagrody za działalno ść na rzecz ochrony środowiska.

NFO ŚiGW administruje równie ż środkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochron ę środowiska w Polsce.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFO ŚiGW) WFO ŚiGW udziela dofinansowania na zadania ekologiczne zlokalizowane na jego terenie. Podstawow ą form ą dofinansowania s ą preferencyjne po życzki i cz ęś ciowo dotacje.

Podstaw ą działania Funduszu jest Strategia działania wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w poznaniu na lata 2009-2012 oraz inne dokumenty, w tym: Kryteria wyboru przedsi ęwzi ęć finansowanych ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu oraz Zasady udzielania i umarzania po życzek, udzielania dotacji oraz dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i po życzek ze środków WFO ŚiGW we Wrocławiu .

Dokumenty te s ą aktualizowane w celu dostosowania form i warunków udzielanej pomocy do potrzeb potencjalnych beneficjentów oraz mo żliwo ści finansowych Funduszu. Ponadto corocznie opracowywana jest lista przedsi ęwzi ęć priorytetowych planowanych do dofinansowania ze środków WFO ŚiGW.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu sformułował nast ępuj ące cele strategiczne:
wspomaganie przedsi ęwzi ęć dofinansowywanych środkami pochodz ącymi z Unii Europejskiej, poprzez zapewnienie niezb ędnego wkładu krajowego w celu wypełniania zobowi ąza ń wynikaj ących z Traktatu Akcesyjnego,
wspomaganie przedsi ęwzi ęć zapewniaj ących osi ągni ęcie standardów emisyjnych i jakości środowiska wynikaj ących z prawa wspólnotowego i krajowego, w tym ograniczenia emisji zanieczyszcze ń do środowiska i zwi ększenia udziału ilo ści energii wytworzonej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych,

str. 98 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

wspieranie kształcenia kadr ochrony środowiska i kreowanie postaw ekologicznych.

1. Priorytety w ochronie wód i gospodarce wodnej

W ramach priorytetu, wspierane b ędą przede wszystkim działania wynikaj ące z Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych , m.in. zadania zwi ązane z budow ą, rozbudow ą lub modernizacj ą oczyszczalni ścieków we wszystkich aglomeracjach powy żej 15.000 RLM i wyposa żenie je w urz ądzenia zapewniaj ące uzyskanie odpowiednich standardów jako ści odpływaj ących ścieków. W perspektywie do roku 2015 powy ższe cele powinny zosta ć osi ągni ęte w aglomeracjach powy żej 2.000 RLM.

W zakresie gospodarki komunalnymi osadami ściekowymi wspierane b ędą działania zgodne z Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2010 zmierzaj ące do: • ograniczenia składowania osadów ściekowych, • zwi ększenia ilo ści komunalnych osadów ściekowych przetwarzanych przed wprowadzeniem do środowiska oraz osadów przekształcanych metodami termicznymi, • maksymalizacji stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotycz ących bezpiecze ństwa sanitarnego i chemicznego.

2. Priorytety w gospodarce odpadami i ochronie powierzchni ziemi

W zakresie gospodarki odpadami wspierane b ędą działania przyczyniaj ące si ę do wdro żenia nowoczesnych technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, w tym termicznego przekształcania odpadów oraz intensyfikacji odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania pozostałych odpadów w procesach innych ni ż składowanie, a tak że likwidacji zagro żeń wynikaj ących ze składowania odpadów, zgodnie z krajowym i wojewódzkim planem gospodarki odpadami.

3. Priorytety w ochronie powietrza oraz słu żą ce zmniejszeniu presji działalno ści przedsi ębiorstw na środowisko

W ramach priorytetu wspierane b ędą projekty, których realizacja spowoduje zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń wprowadzanych do środowiska, w tym emitowanych do powietrza, odprowadzanych ze ściekami oraz redukuj ące ilo ść wytwarzanych odpadów i zwi ększaj ące udział odpadów poddawanych procesom odzysku, w szczególno ści recyklingu oraz prowadz ące do ograniczenia poziomu hałasu do obowi ązuj ących norm. Priorytetowo b ędą traktowane inwestycje z zakresu efektywno ści energetycznej - dotycz ące wytwarzania, dystrybucji, przesyłu i u żytkowania energii. Wspierane b ędą projekty z zakresu najlepszych dostępnych technik (BAT), prowadz ące do zmniejszenia zu życia wody, maj ące na celu ograniczenie ilo ści substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ściekami lub ograniczenie ilo ści ścieków, dotycz ące ochrony powietrza, wykorzystuj ące odnawialne lub alternatywne źródła energii oraz prowadz ące do zmniejszenia emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych, w tym CO 2.

4. Priorytety w zarz ądzaniu zasobami naturalnymi i przeciwdziałaniu zagro żeniom środowiska

W ramach priorytetu wspierane b ędą nast ępuj ące działania: 1. retencjonowanie wody i zapewnienie bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego, 2. zapobieganie i ograniczanie skutków zagro żeń naturalnych oraz przeciwdziałanie powa żnym awariom, 3. monitoring środowiska.

Szczególnie promowane b ędą projekty, w ramach których realizowane b ędą działania maj ące na celu zwi ększenie naturalnej retencji na obszarach zlewni rzecznych, zwi ększaj ące bezpiecze ństwo

str. 99 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO przeciwpowodziowe, usprawniaj ące Pa ństwowy Monitoring Środowiska, powoduj ące zwi ększenie ochrony przed skutkami zagro żeń naturalnych, usuwanie ich skutków oraz wzmocnienie wybranych elementów zarz ądzania środowiskiem.

5. Priorytety w ochrony przyrody i kształtowaniu postaw ekologicznych

W ramach działa ń z tego zakresu dofinansowywana b ędzie czynna ochrona przyrody na obszarach chronionych w województwie, prowadz ąca do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat zasobów ró żnorodno ści biologicznej zgodnie z Krajow ą Strategi ą Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Ró żnorodno ści Biologicznej wraz z programem działa ń tej strategii oraz Polityk ą Le śną Pa ństwa .

Wspierane b ędą działania maj ące na celu zachowanie zagro żonych wygini ęciem gatunków oraz ró żnorodno ści genetycznej ro ślin, zwierz ąt i grzybów oraz przywracania dro żno ści korytarzy ekologicznych, aby umo żliwi ć prawidłowe funkcjonowanie obszarów chronionych polskim prawem, w tym sieci NATURA 2000. W ramach priorytetu realizowane b ędą równie ż działania zwi ązane z kształtowaniem postaw społecznych sprzyjaj ących ochronie środowiska, ochronie przyrody, w tym ró żnorodno ści biologicznej i ochronie krajobrazu oraz parków i zieleni terenów zurbanizowanych, a tak że zachowa ń proekologicznych, poprzez szeroko rozumian ą edukacj ę ekologiczn ą.

6. Priorytety w dziedzinie infrastruktury energetycznej przyjaznej środowisku

Wspierane b ędą działania obejmuj ące zwi ększenie stopnia wykorzystania energii pierwotnej w sektorze energetycznym (tj. podwy ższenie sprawno ści wytwarzania oraz obni żenie strat w procesie przesyłania i dystrybucji energii) i obni żenie energochłonno ści sektora publicznego, a tak że zwi ększenie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw.

Fundusze Ochrony Gruntów Rolnych (FOGR) Terenowy Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych Województwa Dolno śląskiego obejmuje swoj ą działalno ści ą teren województwa dolno śląskiego i działa na podstawie ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (tekst jednolity z 2004 r. Dz. U. Nr 121, poz. 1266 ze zmianami) .

Dochodami funduszu s ą:
nale żno ści jednorazowe,
opłaty roczne, wynikaj ące z ww. ustawy,
opłaty z tytułu niewykonania obowi ązku zdj ęcia i wykorzystania próchniczej warstwy gleby,
opłaty oraz nale żno ści podwy ższone, okre ślone w art. 28 ust. 1 - 3 ww. ustawy,
darowizny i inne dochody.

Środki Funduszu przeznacza si ę na ochron ę, rekultywacj ę i popraw ę jako ści gruntów rolnych oraz na wypłat ę odszkodowa ń przewidzianych ustaw ą.

Główne działania dofinansowywane z funduszu to: 1. rekultywacja na cele rolnicze gruntów, które utraciły lub zmniejszyły warto ść u żytkow ą wskutek działalno ści nie ustalonych osób, 2. rolnicze zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych, 3. użyźnianie gleb o niskiej warto ści produkcyjnej, ulepszanie rze źby terenu i struktury przestrzennej gleb, usuwanie kamieni i odkrzaczanie, 4. przeciwdziałanie erozji gleb i ruchom masowym ziemi na gruntach rolnych, w tym zwrot kosztów zakupu nasion i sadzonek, utrzymanie w stanie sprawno ści technicznej urz ądze ń przeciwerozyjnych oraz odszkodowania, o których mowa w art. 15 ust. 3 ww. ustawy, 5. budowa i renowacja zbiorników wodnych słu żą cych małej retencji, 6. budowa i modernizacja dróg dojazdowych do gruntów rolnych, 7. wdra żanie i upowszechnianie wyników prac naukowo-badawczych zwi ązanych z ochron ą gruntów rolnych,

str. 100 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

8. wykonywanie bada ń płodów rolnych uzyskiwanych na obszarach ograniczonego u żytkowania, o których mowa w art. 16 ww. ustawy, oraz niezb ędnych dokumentacji i ekspertyz z zakresu ochrony gruntów rolnych, 9. wykonywanie zast ępcze obowi ązków okre ślonych w ww. ustawie, 10. rekultywacja nieu żytków i u żyźnianie gleb na potrzeby nowo zakładanych pracowniczych ogrodów działkowych, 11. zakup sprz ętu pomiarowego i informatycznego oraz oprogramowania, niezb ędnego do zakładania i aktualizowania operatów ewidencji gruntów oraz prowadzenia spraw ochrony gruntów rolnych, do wysoko ści 5% rocznych dochodów Funduszu.

Banki Banki s ą kolejnym źródłem finansowania inwestycji ekologicznych. W ostatnim okresie wykazuj ą coraz wi ększe zainteresowanie inwestycjami proekologicznymi, oferuj ąc przedsi ębiorcom preferencyjne kredyty na przedsi ęwzi ęcia w zakresie ochrony środowiska. W zwi ązku z tym banki ści śle współpracuj ą z funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, które dofinansowuj ą te inwestycje poprzez dopłaty do oprocentowania kredytów. Środki finansowe kredytów pochodz ą natomiast z zasobów bankowych. Taka współpraca przyczynia si ę do obni żenia kosztów kredytu dla inwestora realizuj ącego zadania z zakresu ochrony środowiska.

Do banków specjalizuj ących si ę w finansowaniu przedsi ęwzi ęć ekologicznych w Polsce nale ży zaliczy ć przede wszystkim:
Bank Ochrony Środowiska - oferuje on bogat ą ofert ę dla prywatnych i samorz ądowych inwestorów, a tak że osób fizycznych w formie preferencyjnych kredytów. Kredytobiorca musi posiada ć jednak przynajmniej 50% własnych środków finansowych na realizacje przedsi ęwzi ęcia.
Bank Światowy – wspiera finansowo zadania z ochrony środowiska, dofinansowanie mo że si ęga ć 70% warto ści przedsi ęwzi ęcia. Dofinansowanie udzielane jest w formie kredytu.
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju – bank oferuje kredyty m.in. na przedsi ęwzi ęcia z zakresu ochrony środowiska i gospodarki odpadami. Dofinansowanie mo że si ęga ć 35% warto ści zadania.

Fundusze inwestycyjne Fundusze inwestycyjne s ą nowym elementem rynku finansowego ochrony środowiska. Coraz ch ętniej inwestuj ą w przedsi ęwzi ęcia ekologiczne wykorzystuj ąc przy tym współczesne technologie. Mogą one sta ć si ę jednym z głównych funduszy dofinansowuj ącym zadania z zakresu ochrony środowiska, ze wzgl ędu na du że wkłady finansowe w rozwój nowoczesnej produkcji.

Fundusze Unii Europejskiej Unia Europejska w ramach pomocy dla Polski udziela wsparcia finansowego ze specjalnych funduszy na działania maj ące na celu wyrównanie ró żnic i podniesienie standardu infrastruktury, w tym równie ż ochrony środowiska.

Aktualnie polityka finansowa UE jest realizowana z ni żej wymienionych funduszy:
Funduszu Spójno ści,
Funduszy Strukturalnych: - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), - Europejski Fundusz Społeczny (EFS), oraz fundusze:
Europejski Fundusz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW),
Europejski Fundusz Rybołówstwa (EFR)
LIFE +.

Środki finansowe z powy ższych funduszy UE b ędą wydatkowane na projekty realizowane w ramach tzw. programów operacyjnych, tj.:
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko – finansowany z EFRR i FS,
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka – finansowany z EFRR,
Program Operacyjny Kapitał Ludzki – finansowany z EFS,

str. 101 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

16 Regionalnych Programów Operacyjnych, w tym Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolno śląskiego – finansowanych z EFRR,
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej – finansowany z EFRR,
Program Operacyjny Pomoc Techniczna – finansowany z EFRR,
Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej – finansowany z EFRR,
PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 – 2013 - finansowany z EFRROW,
Programu Operacyjnego „Zrównowa żony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrze żnych obszarów rybackich 2007 – 2013” - finansowany z EFR.

Projekty zwi ązane z ochron ą środowiska, realizowane na terenie Dolnego Śląska, b ędą dofinansowywane głównie w ramach ni żej wymienionych programów operacyjnych:
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO Ii Ś),
Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego (RPO WD),
PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 – 2013 (PROW).

Projekty dotycz ące ochrony środowiska, mog ą by ć równie ż finansowane w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Programu Operacyjnego Europejskiej Współpracy Terytorialnej oraz Programu Operacyjnego „Zrównowa żony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrze żnych obszarów rybackich 2007 – 2013”.

PROGRAM OPERACYJNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO (PO IiŚ) Celem programu jest „Podniesienie atrakcyjno ści inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu to żsamo ści kulturowej i rozwijaniu spójno ści terytorialnej”19. Cel główny programu b ędzie realizowany w ramach osi priorytetowych przedstawionych w tabeli V.2. Tabela V.2. Osie priorytetowe Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Oś priorytetowa Nazwa osi priorytetowej Działania osi priorytetowej Oś priorytetowa I Gospodarka wodno-ściekowa Działanie 1.1 Gospodarka wodno – ściekowa w aglomeracjach powy żej 15 tys. RLM Oś priorytetowa II Gospodarka odpadami i ochrona Działanie 2.1 Kompleksowe przedsi ęwzi ęcia z zakresu gospodarki powierzchni ziemi odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzgl ędnieniem odpadów niebezpiecznych Działanie 2.2 Przywracanie terenom zdegradowanym warto ści przyrodniczych i ochrona brzegów morskich Oś priorytetowa III Zarz ądzanie zasobami i przeciwdziałanie Działanie 3.1 Retencjonowanie wody i zapewnienie zagro żeniom środowiska bezpiecze ństwa przeciwpowodziowego Działanie 3.2 Zapobieganie i ograniczanie skutków zagro żeń naturalnych oraz przeciwdziałanie powa żnym awariom Działanie 3.3 Monitoring środowiska Oś priorytetowa IV Przedsi ęwzi ęcia dostosowuj ące Działanie 4.1 Wsparcie systemów zarz ądzania środowiskowego przedsi ębiorstwa do wymogów ochrony Działanie 4.2 Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami środowiska w przedsi ębiorstwach Działanie 4.3 Wsparcie dla przedsi ębiorstw w zakresie wdra żania najlepszych dost ępnych technik (BAT) Działanie 4.4 Wsparcie dla przedsi ębiorstw w zakresie gospodarki wodno – ściekowej Działanie 4.5 Wsparcie dla przedsi ębiorstw w zakresie ochrony powietrza Działanie 4.6 Wsparcie dla przedsi ębiorstw prowadz ących działalno ść w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych ni ż komunalne Oś priorytetowa V Ochrona przyrody i kształtowanie postaw Działanie 5.1 Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ekologicznych ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie ró żnorodno ści gatunkowej Działanie 5.2 Zwi ększenie dro żno ści korytarzy ekologicznych Działanie 5.3 Opracowanie planów ochrony Działanie 5.4 Kształtowanie postaw społecznych sprzyjaj ących ochronie środowiska, w tym ró żnorodno ści biologicznej.

str. 102 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Oś priorytetowa Nazwa osi priorytetowej Działania osi priorytetowej Oś priorytetowa VI Drogowa i lotnicza sie ć TEN-T Działanie 6.1 Rozwój sieci drogowej TEN-T Działanie 6.2 Zapewnienie sprawnego dost ępu drogowego do najwi ększych o środków miejskich na terenie wschodniej Polski Działanie 6.3 Rozwój sieci lotniczej TEN-T

Oś priorytetowa VII Transport przyjazny środowisku Działanie 7.1 Rozwój transportu kolejowego Działanie 7.2 Rozwój transportu morskiego Działanie 7.3 Transport miejski w obszarach metropolitalnych Działanie 7.4 Rozwój transportu intermodalnego Działanie 7.5 Poprawa stanu śródl ądowych dróg wodnych Oś priorytetowa VIII Bezpiecze ństwo transportu i krajowe sieci Działanie 8.1 Bezpiecze ństwo ruchu drogowego transportowe Działanie 8.2 Drogi krajowe poza sieci ą TEN-T Działanie 8.3 Rozwój Inteligentnych Systemów Transportowych Działanie 8.4 Bezpiecze ństwo i ochrona transportu lotniczego Oś priorytetowa IX Infrastruktura energetyczna przyjazna Działanie 9.1 Wysokosprawne wytwarzanie energii środowisku Działanie 9.2 Efektywna dystrybucja energii Działanie 9.3 Termomodernizacja obiektów u żyteczno ści publicznej Działanie 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych Działanie 9.5 Wytwarzanie biopaliw ze źródeł odnawialnych Działanie 9.6 Sieci ułatwiaj ące odbiór energii ze źródeł odnawialnych Oś priorytetowa X Bezpiecze ństwo energetyczne, w tym Działanie 10.1 Rozwój systemów przesyłowych energii dywersyfikacja źródeł energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej oraz budowa i przebudowa magazynów gazu ziemnego Działanie 10.2 Budowa systemów dystrybucji gazu ziemnego na terenach niezgazyfikowanych i modernizacja istniej ących sieci dystrybucji. Działanie 10.3 Rozwój przemysłu dla OZE Oś priorytetowa XI Kultura i dziedzictwo kulturowe Działanie 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym Działanie 11.2 Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym Działanie 11.3 Infrastruktura szkolnictwa artystycznego Oś priorytetowa XII Bezpiecze ństwo zdrowotne i poprawa Działanie 12.1 Rozwój systemu ratownictwa medycznego efektywno ści systemu ochrony zdrowia Działanie 12.2 Inwestycje w infrastruktur ę ochrony zdrowia o znaczeniu ponadregionalnym. Oś priorytetowa XIII Infrastruktura szkolnictwa wy ższego Działanie 13.1 Infrastruktura szkolnictwa wy ższego Oś priorytetowa XIV Pomoc techniczna – Europejski Fundusz Działanie 14.1 Sprawne zarz ądzanie programem Rozwoju Regionalnego Działanie 14.2 Informacja i promocja Działanie 14.3 Ewaluacja programu Oś priorytetowa XV Pomoc techniczna – Fundusz Spójno ści Działanie 15.1 Sprawne zarz ądzanie programem Działanie 15.2 Informacja i promocja Działanie 15.3 Ewaluacja programu Działanie 15.4 Wsparcie największych beneficjentów programu [źródło: wg Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko]

Plan finansowy PO IiS na lata 2007-2013 przewiduje zaanga żowanie środków finansowych w łącznej kwocie ok. 36 365,32 mln euro, w tym ok. 27 848,3 mln euro stanowi wkład funduszy UE, tj. FS – 21 511,1 mln euro oraz EFRR – 6 337,2 mln euro.

Na osie priorytetowe I - V, tj.. bezpo średnio zwi ązane z ochron ą środowiska planowanych jest ok. 6 019,71 mln euro, co stanowi ok. 16,5% ogólnych środków finansowych PO IiS. Po średnio jednak działania zwi ązane z ochron ą środowiska b ędą realizowane równie ż w innych osiach priorytetowych.

Cel główny programu w sektorze środowiska b ędzie realizowany poprzez ukierunkowane wsparcie inwestycji w nast ępuj ących obszarach:

str. 103 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

w zakresie gospodarki wodno-ściekowej wspierane b ędą inwestycje prowadz ące do zredukowania ilo ści zanieczyszcze ń odprowadzanych ze ściekami do wód i ziemi oraz realizowane kompleksowo wraz z nimi inwestycje maj ące na celu zapewnienie odpowiedniej jako ści wody pitnej w aglomeracjach zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych i Strategi ą Gospodarki Wodnej ,
w zakresie gospodarki odpadami wspierane b ędą działania w zakresie zapobiegania oraz ograniczania wytwarzania odpadów komunalnych, wdra żania technologii odzysku, w tym recyklingu, wdra żania technologii unieszkodliwiania odpadów komunalnych, a tak że likwidacji zagro żeń wynikaj ących ze składowania odpadów zgodnie z krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami, a tak że działania w zakresie rekultywacji gruntów poprzemysłowych i powojskowych oraz umacniania i ochrony brzegów morskich,
dla ograniczenia ryzyka zagro żeń ekologicznych wsz ędzie, gdzie ma to uzasadnienie, kierowane będą środki na odtwarzanie, modernizowanie zabudowy hydrotechnicznej, zwłaszcza w przypadku jej wielofunkcyjno ści. Jednocze śnie priorytetowo preferowane b ędą projekty dotycz ące renaturyzacji, przywracaj ące funkcjonalno ść przyrodnicz ą, hamuj ące odpływ wody, zwi ększaj ące naturalną retencj ę i bezpiecze ństwo przeciwpowodziowe, zwłaszcza tam, gdzie nie ma to wpływu na pogorszenie żeglowno ści rzek. Dodatkowo wspierane b ędą projekty prowadz ące do wzrostu dyspozycyjnych zasobów wody, a tak że w zakresie zapobiegania i przeciwdziałania powa żnym awariom i monitorowania stanu środowiska,
komplementarnie w stosunku do działa ń w ramach 16 regionalnych programów operacyjnych skierowanych do małych i średnich przedsi ębiorstw w celu ograniczenia negatywnego wpływu istniej ącej działalno ści przemysłowej na środowisko i dostosowania przedsi ębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego wspierane b ędą projekty prowadz ące do redukcji ilo ści zanieczyszcze ń emitowanych do atmosfery, odprowadzanych ze ściekami, ilo ści zu żywanych zasobów naturalnych oraz powstaj ących odpadów i zwi ększaj ące udział odpadów poddawanych procesom odzysku, w szczególno ści inwestycje wskazane w Traktacie Akcesyjnym; wspierane b ędą równie ż inwestycje skutkuj ące dostosowaniem istniej ących instalacji do wymogów najlepszych dost ępnych technik (BAT),
wspierane b ędą równie ż działania na rzecz ochrony przyrody na obszarach chronionych w Polsce prowadz ące do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat zasobów ró żnorodno ści biologicznej zgodnie z Krajow ą Strategi ą Ochrony i Umiarkowanego U żytkowania Ró żnorodno ści Biologicznej wraz z programem działa ń do tej strategii, oraz Polityk ą Le śną Pa ństwa , w tym Krajowym Programem Zwi ększania Lesisto ści do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2025 . Realizowane b ędą tak że elementy działa ń przewidzianych w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej „Przez edukacj ę do zrównowa żonego rozwoju” .

Maksymalne dofinansowanie w ramach PO IiS b ędzie wynosi 85 % kosztów kwalifikowalnych projektu. Dla projektów generuj ących dochód, dofinansowanie nie przekroczy 50%. Ostateczny poziom dofinansowania b ędzie jednak wynikiem oblicze ń finansowych dotycz ących danego projektu. Dofinansowanie b ędzie udzielane w formie dotacji, jako refundacja wydatków.

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY DLA WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO (RPO WD) Oprócz pi ęciu programów operacyjnych funkcjonuj ących na poziomie krajowym istniej ą tak że programy operacyjne dla ka żdego województwa, a zatem szesna ście Regionalnych Programów Operacyjnych. 16 RPO stanowi przykład znacz ącej decentralizacji zarz ądzania procesami rozwojowymi. Takie rozwi ązanie ma na celu identyfikowanie potrzeb na jak najni ższym szczeblu, tak, aby działania zawarte w Regionalnych Programach Operacyjnych (RPO) odpowiadały planom rozwoju ka żdego województwa z osobna. Samorz ądy województw otrzymały szerokie kompetencje zwi ązane z przygotowaniem i realizacj ą Regionalnych Programów Operacyjnych.

Celem głównym programu jest: „ Podniesienie poziomu życia mieszka ńców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjno ści regionu przy respektowaniu zasad zrównowa żonego rozwoju”. Cel główny programu b ędzie realizowany w ramach priorytetów przedstawionych w poni ższej tabeli.

str. 104 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Tabela V.3. Priorytety Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolno śląskiego Priorytety Cele szczegółowe RPO Sfera/Cel SRWD Regionalnego Programu Operacyjnego 1. Wzrost konkurencyjno ści dolno śląskich przedsi ębiorstw I. Wzrost aktywno ści Sfera: Gospodarcza gospodarczej opartej o wiedz ę i Cel: Zbudowanie konkurencyjnej „Przedsi ębiorstwa i innowacyjno ść ” innowacyjno ść i innowacyjnej gospodarki 2. Rozwój społecze ństwa informacyjnego na Dolnym Śląsku Dolnego Śląska „Społecze ństwo informacyjne” 3. Rozwój infrastruktury transportowej na Dolnym Śląsku II. Rozwój infrastruktury słu żą cej Sfera: Przestrzenna poprawie jako ści środowiska, Cel: Zwi ększenie spójno ści „Transport” warunków inwestowania przestrzennej 4. Poprawa stanu środowiska naturalnego i prowadzenia działalno ści i infrastrukturalnej regionu oraz bezpiecze ństwa ekologicznego gospodarczej i jego integracja z europejskimi i przeciwpowodziowego Dolnego Śląska obszarami wzrostu

„Środowisko i bezpiecze ństwo ekologiczne” 5. Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku „Energetyka” 6. Wykorzystanie i promocja potencjału turystycznego i kulturowego Dolnego Śląska „Turystyka i Kultura” 7. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury edukacyjnej na III. Poprawa bytu mieszka ńców i Sfera: Społeczna Dolnym Śląsku wzrost konkurencyjno ści Cel: Rozwijanie solidarno ści regionu poprzez modernizacj ę i społecznej oraz postaw „Edukacja” rozbudow ę infrastruktury obywatelskich twórczych 8. Modernizacja infrastruktury ochrony zdrowia na Dolnym społecznej i otwartych na świat Śląsku „Zdrowie” 9. Odnowa zdegradowanych obszarów miejskich na terenie Dolnego Śląska „Miasta”

10. Pomoc techniczna - - [źródło: Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolno śląskiego]

Plan finansowy RPO WD na lata 2007-2013 przewiduje zaanga żowanie środków finansowych w łącznej kwocie ok. 1561,1 mln euro, w tym na priorytet 4, tj. bezpo średnio zwi ązany z ochrona środowiska 152,07 mln euro, co stanowi ok. 9,7% ogólnych środków finansowych RPO WD. Po średnio jednak działania zwi ązane z ochron ą środowiska b ędą realizowane równie ż w innych priorytetach jak np. priorytet 3: Transport i priorytet 5: Energetyka.

Łączna kwota alokacji uruchomiona w naborach RPO WD wg stanu na 31.07.2011 r. wynosiła 1 074 322 730 euro, co stanowi 88,56% dost ępnej alokacji w ramach całego Programu.

W ramach RPO WD działania środowiskowe zostały zawarte głównie w priorytecie 4: Poprawa stanu środowiska naturalnego oraz bezpiecze ństwa ekologicznego i przeciwpowodziowego Dolnego Śląska „ Środowisko i bezpiecze ństwo ekologiczne”.

Głównym celem tego priorytetu jest: „Poprawa stanu środowiska naturalnego, zapobieganie jego degradacji i zachowanie ró żnorodno ści biologicznej oraz walorów przyrodniczych Dolnego Śląska, a tak że poprawa poziomu bezpiecze ństwa w regionie, poprzez przeciwdziałanie naturalnym i technologicznym zagro żeniom, likwidacj ę ich skutków oraz wspieranie działaj ących w tym zakresie słu żb ratowniczych”.

W ramach priorytetu 4, wspierane b ędą projekty dotycz ące:
gospodarki wodno-ściekowej, w tym projekty: - budowy i modernizacji oczyszczalni ścieków oraz budowy i modernizacji sieci wodoci ągowej (w tym dotycz ących uj ęć wody) i kanalizacyjnej (priorytetowo traktowane b ędą projekty

str. 105 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

zgodne z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych realizowane dla aglomeracji od 2 tys. do 15 tys. RLM), - modernizacji oczyszczalni ścieków w celu spełnienia wymogów dyrektywy 91/271/EWG dotycz ącej oczyszczania ścieków komunalnych; - działania z zakresu sanitacji i racjonalnego gospodarowania wod ą, zwłaszcza na obszarach wiejskich i terenach obj ętych ochrona np. sieci ą Natura 2000 oraz na terenach turystycznych, czy uzdrowiskowych, - budowy i/lub modernizacji infrastruktury zwi ązanej z popraw ą jako ści wody oraz budowy i/lub modernizacji sieci wodoci ągowej na obszarach wiejskich, - poprawy jako ści wody na obszarach miejskich nie spełniaj ących wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej 98/83/WE zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417) - energetycznego wykorzystania odpadów i osadów po ściekowych w oczyszczalniach ścieków (jako element wy żej wymienionych projektów),
ochrony powietrza, w tym projekty: - realizowane na obszarach o du żej g ęsto ści zaludnienia, - maj ące wpływ na tereny obj ęte ochrona np. sieci ą Natura 2000, - zlokalizowane na terenach turystycznych czy uzdrowiskowych,
gospodarki odpadami, tj. projekty uwzgl ędnione w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami , w tym projekty: - dotycz ące budowy i rozbudowy nowoczesnych obiektów obsługuj ących do 150 tys. mieszka ńców zajmuj ących si ę zbiórk ą, segregacj ą, składowaniem, recyklingiem, unieszkodliwianiem ró żnego typu odpadów, - przyczyniaj ące si ę do likwidacji „dzikich wysypisk śmieci” zwłaszcza na obszarach turystycznych czy uzdrowiskowych oraz obj ętych ochron ą np. sieci ą Natura 2000, - dotycz ące rekultywacji wył ączonych z eksploatacji składowisk szczególnie zagrażaj ących środowisku,
ochrona bioró żnorodno ści i edukacja ekologiczna: - przyczyniaj ących si ę do zahamowania strat ró żnorodno ści biologicznej na wszystkich poziomach jej organizacji, czyli ró żnorodno ści wewn ątrzgatunkowej, mi ędzygatunkowej i ponadgatunkowej (ekosystemów i krajobrazów), - wzbogacaj ących skład gatunkowy drzewostanów (w tym eliminacji monokultur) w celu zwi ększania ró żnorodno ści genetycznej i biologicznej biocenoz le śnych, - pozwalaj ących na odbudow ę i udra żnianie korytarzy ekologicznych (le śnych, rzecznych i innych) zapewniaj ących wymian ę genów pomi ędzy ró żnymi populacjami lokalnymi), - pozwalaj ących na ochron ę i utrzymanie siedlisk we wła ściwym stanie lub przywracaj ących ich wła ściwy stan, - przyczyniaj ących si ę do renaturalizacji obszarów hydrograficznych i utrzymania obszarów wodno – błotnych, zmierzaj ących do pozyskania gruntów pod obszary chronione,
ochrony przeciwpowodziowej regionu i zapobieganiu suszom, w tym projektów powi ązanych lub znajduj ących si ę w Programie dla Odry - 2006 ,
rekultywacji obszarów zdegradowanych.

Ponadto w ramach RPO WD realizowane b ędą projekty po średnio wpływaj ące na popraw ę środowiska, które b ędą wpisywały si ę w cele m.in. ni żej wyszczególnionych priorytetów:
Priorytet III: Rozwój infrastruktury transportowej na Dolnym Śląsku „Transport” W ramach tego priorytetu wspierane b ędą projekty dotycz ące: - transportu drogowego, - transportu kolejowego, - zbiorowego transportu miejskiego i podmiejskiego.
Priorytet V: Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku „Energetyka” W ramach tego priorytetu wspierane b ędą projekty dotycz ące m.in.: - wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, ze szczególnym uwzgl ędnieniem elektrowni wodnych,

str. 106 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

- budowy ciepłowni oraz ich przebudowy lub rozbudowy oraz wyposa żenia w celu poprawy sprawno ści energetycznej (preferowane b ędą ciepłownie wykorzystuj ące odnawialne źródła energii np. biomasa, energia geotermalna, gaz, głównie te, które przestawiaj ą si ę z paliw konwencjonalnych na odnawialne źródła energii).

PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH (PROW) Zgodnie z Krajowym Planem Strategicznym Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 , „podstaw ę jego realizacji, a w konsekwencji instrumentów wsparcia rozwoju obszarów wiejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, stanowi koncepcja wielofunkcyjno ści rolnictwa i obszarów wiejskich. Zakłada ona wzmocnienie ekonomiczne gospodarstw rolnych i wzrost konkurencyjno ści sektora rolno-spo żywczego, z jednoczesnym zapewnieniem instrumentów na rzecz ró żnicowania działalno ści gospodarczej w kierunku pozyskania i stworzenia alternatywnych źródeł dochodów mieszka ńców wsi. Przyczyni si ę ona do polepszenia jako ści życia na obszarach wiejskich, poprzez rozwini ęcie sektora podstawowych usług na rzecz ludno ści, jak równie ż będzie stanowi ć alternatyw ę dla obecnie dominuj ącej roli obszarów wiejskich, jak ą jest produkcja żywno ści”.

PROW na lata 2007-2013 b ędzie wspierał projekty realizowane w ramach 4 priorytetowych osi:
Oś 1: Poprawa konkurencyjno ści sektora rolnego i le śnego
OŚ 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich
OŚ 3: Jako ść życia na obszarach wiejskich i ró żnicowanie gospodarki wiejskiej
OŚ 4: LEADER

Plan finansowy PROW na lata 2007-2013 przewiduje zaanga żowanie środków finansowych w łącznej kwocie ok. 17 217,82 mln euro, w tym na o ś 2, tj. popraw ę środowiska naturalnego i obszarów wiejskich 5 546,0 mln euro oraz na o ś 3, tj. jako ść życia na obszarach wiejskich i ró żnicowanie gospodarki wiejskiej – 3 430,2 mln euro, co stanowi ł ącznie ok. 52,1% ogólnych środków finansowych PROW.

W ramach PROW działania środowiskowe zostały zawarte głównie w osi 2: poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich oraz osi 3: jako ść życia na obszarach wiejskich i ró żnicowanie gospodarki wiejskiej.

W zakresie osi 2: poprawa środowiska naturalnego b ędą realizowane nast ępuj ące działania:
Działanie: Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) Cele działania: 1. Zapewnienie ci ągło ści rolniczego u żytkowania ziemi i tym samym utrzymanie żywotno ści obszarów wiejskich. 2. Zachowanie walorów krajobrazowych obszarów wiejskich. 3. Utrzymanie zrównowa żonego sposobu gospodarowania uwzgl ędniaj ącego, aspekty ochrony środowiska. Opis działania Działanie b ędzie wspierało gospodarstwa rolne poło żone na obszarach, na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze wzgl ędu na niekorzystne warunki naturalne. Obszary te zostały wskazane w PROW.

Działanie: Program rolno środowiskowy (Płatno ści rolno środowiskowe) Cel działania: Poprawa środowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich, w szczególno ści: 1) przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk u żytkowanych rolniczo oraz zachowanie ró żnorodno ści biologicznej na obszarach wiejskich; 2) promowanie zrównowa żonego systemu gospodarowania; 3) odpowiednie u żytkowanie gleb i ochrona wód;

str. 107 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

4) ochrona zagro żonych lokalnych ras zwierz ąt gospodarskich i lokalnych odmian ro ślin uprawnych. Opis działania Działanie obejmuje 9 pakietów rolno środowiskowych, w których znajduj ą si ę warianty rolno środowiskowe, zawieraj ące zestawy zada ń, wykraczaj ących poza obowi ązuj ące podstawowe wymagania, i które nie pokrywaj ą si ę z innymi instrumentami Wspólnej Polityki Rolnej (WPR).

Działanie: Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych ni ż rolne Cele działania 1. Powi ększenie obszarów le śnych poprzez zalesianie. 2. Utrzymanie i wzmocnienie ekologicznej stabilno ści obszarów le śnych poprzez zmniejszenie fragmentacji kompleksów le śnych i tworzenie korytarzy ekologicznych. 3. Zwi ększenie udziału lasów w globalnym bilansie w ęgla oraz ograniczeniu zmian klimatu. Zakres pomocy W ramach tego działania wspierane b ędą procesy zalesiania gruntów własno ści prywatnej i komunalnej, a nast ępnie zapewnienie wła ściwej piel ęgnacji nowych nasadze ń we wczesnych etapach ich rozwoju.

Działanie: Odtwarzanie potencjału produkcji le śnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych Cele działania Odnowienie i piel ęgnacja drzewostanów zniszczonych przez czynniki biotyczne i abiotyczne oraz wprowadzanie mechanizmów zapobiegaj ących katastrofom naturalnym, ze szczególnym uwzgl ędnieniem zabezpiecze ń przeciwpo żarowych. Pomoc b ędzie realizowana w oparciu o kompleksowe projekty obejmuj ące lasy. Zakres pomocy W ramach działania mog ą by ć wspierane projekty zwi ązane z: 1) przygotowaniem le śnego materiału rozmno żeniowego na potrzeby odbudowy uszkodzonych lasów; 2) uporz ądkowaniem uszkodzonej powierzchni le śnej; 3) odnowieniem lasu wraz z piel ęgnacj ą i ochron ą zało żonych upraw; 4) piel ęgnacj ą i ochron ą uszkodzonych drzewostanów oraz cennych obiektów przyrodniczych; 5) udost ępnianiem terenów le śnych dla wypełniania funkcji społecznych lasu; 6) wzmocnieniem systemu ochrony przeciwpo żarowej.

W zakresie osi 3: jako ść życia na obszarach wiejskich i ró żnicowanie gospodarki wiejskiej b ędą realizowane m.in. ni żej wyszczególnione działania zwi ązane bezpo średnio z ochron ą środowiska:

Działanie: Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej Cel działania Poprawa podstawowych usług na obszarach wiejskich, obejmuj ących elementy infrastruktury technicznej, warunkuj ących rozwój społeczno-gospodarczy, co przyczyni si ę do poprawy warunków życia oraz prowadzenia działalno ści gospodarczej. Zakres pomocy Pomocy udziela si ę na realizacj ę projektów w zakresie: 1) gospodarki wodno-ściekowej w szczególno ści: a) zaopatrzenia w wod ę, b) odprowadzania i oczyszczania ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej lub kanalizacji zagrodowej, 2) tworzenia systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych; 3) wytwarzania lub dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych, w szczególno ści wiatru, wody, energii geotermalnej, sło ńca, biogazu albo biomasy.

str. 108 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Działanie: Odnowa i rozwój wsi Cel działania Działanie b ędzie wpływa ć na popraw ę jako ści życia na obszarach wiejskich przez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszka ńców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich. Umo żliwi rozwój to żsamo ści społeczno ści wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wpłynie na wzrost atrakcyjno ści turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich. Zakres pomocy Pomocy finansowej udziela si ę podmiotom z tytułu inwestycji w zakresie: 1) budowy, przebudowy, remontu lub wyposa żenia obiektów: a) pełni ących funkcje publiczne, społeczno-kulturalne, rekreacyjne i sportowe, b) słu żą cych promocji obszarów wiejskich, w tym propagowaniu i zachowaniu dziedzictwa historycznego, tradycji, sztuki oraz kultury, 2) kształtowania obszaru przestrzeni publicznej; 3) budowy remontu lub przebudowy infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, sportowych lub społeczno-kulturalnych; 4) zakupu obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie, w tym budynków b ędących zabytkami, z przeznaczeniem na cele publiczne; 5) odnawiania, eksponowania lub konserwacji lokalnych pomników historycznych, budynków będących zabytkami lub miejsc pami ęci; 6) kultywowania tradycji społeczno ści lokalnej oraz tradycyjnych zawodów.

PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA (PG IG) Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka ma na celu wspieranie szeroko rozumianej innowacyjno ści (w skali kraju lub na poziomie mi ędzynarodowym). W ramach programu wsparcie mog ą otrzyma ć przedsi ębiorstwa, instytucje otoczenia biznesu oraz jednostki naukowe, które chc ą pomóc firmom we wdra żaniu najnowszych rozwi ąza ń technologicznych. Ponadto Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka finansuje du że projekty, które maj ą na celu stworzenie odpowiednich warunków rozwoju dla innowacyjnych przedsi ębiorstw. Wa żne jest, aby firma, która chce pozyska ć środki z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka chciała realizowa ć projekt zwi ązany z innowacyjno ści ą produktow ą (wytworzenie nowego, lepszego produktu), procesow ą (wytworzenie produktu w inny, nowocze śniejszy sposób), marketingow ą lub organizacyjn ą.

Celem głównym programu jest: „Rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsi ębiorstwa ”.

Cel ten zostanie osi ągni ęty poprzez realizacj ę nast ępuj ących celów szczegółowych:
zwi ększenie innowacyjno ści przedsi ębiorstw,
wzrost konkurencyjno ści polskiej nauki,
zwi ększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym,
zwi ększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku mi ędzynarodowym,
tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy.

W ramach PO IG dofinansowywane b ędą projekty realizowane w ró żnych dziedzinach nauki i gospodarki, w tym projekty zwi ązane z ochron ą środowiska.

Zgodnie z zapisami PO IG projekty dotycz ące m.in. ochrony środowiska mog ą by ć realizowane w ramach ni żej wyszczególnionych priorytetów:
Priorytet 1 - Badania i rozwój technologii
Priorytet 2 - Infrastruktura sieci B+R
Priorytet 3 - Kapitał dla innowacji
Priorytet 4 - Inwestycje w innowacyjne przedsi ęwzi ęcia

str. 109 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Instytucje odpowiedzialne za realizacj ę Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka to:
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR) - jest to Instytucja Zarz ądzaj ąca programem oraz Instytucje Po średnicz ące, które b ędą odpowiedzialne za wdra żanie poszczególnych priorytetów w ramach programu:
Ministerstwo Gospodarki (MG)
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy ższego (MNiSW)
Ministerstwo Spraw Wewn ętrznych i Administracji (MSWiA)

LIFE+ LIFE+ jest instrumentem finansowym Komisji Europejskiej wspieraj ącym polityk ę ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej, który b ędzie realizowany w latach 2007-2013. Celem programu LIFE+ jest finansowanie projektów zwi ązanych z wdra żaniem, aktualizacj ą oraz rozwojem wspólnotowej polityki i prawodawstwa w dziedzinie środowiska, a tym samym wspieranie zrównowa żonego rozwoju pa ństw UE. LIFE+ wspiera w szczególno ści wdra żanie szóstego Programu Działania Środowiskowego Wspólnoty, wł ącznie z jego strategiami tematycznymi, oraz zapewnia wsparcie finansowe dla środków i przedsi ęwzi ęć zapewniaj ących warto ść dodan ą w Krajach Członkowskich UE.

LIFE+ składa si ę z trzech komponentów: 1) „LIFE+ przyroda i ró żnorodno ść biologiczna" 2) „LIFE+ polityka i zarz ądzanie w zakresie środowiska" 3) „LIFE+ informacja i komunikacja"

Pomoc finansowa z instrumentu LIFE+ mo że by ć udzielona z tytułu inwestycji na:
wymian ę kotłów/pieców na: podł ączenie do sieci ciepłowniczej, gazowe, olejowe, elektryczne, retortowe,
odnawialne, niskoemisyjne źródła energii np. kolektory słoneczne, pompy ciepła,
modernizacj ę miejskich systemów ciepłowniczych,
termoizolację/termomodernizacj ę budynków,
kampanie promocyjno-edukacyjne, tworzenie systemu organizacyjnego do realizacji pop,
działania planistyczne (zapisy w lokalnych planach zagospodarowania przestrzennego dotycz ące paliw, planowanie korytarzy - dobrego przewietrzania itp.),
systemy park&ride - składnik 2: polityka i zarz ądzanie w zakresie środowiska,
wymian ę/modernizacj ę taboru komunikacji autobusowej,
rozwój innych rodzajów komunikacji zbiorowej (tramwaje),
promocj ę komunikacji rowerowej (budowa tras rowerowych, bezpłatne wypo życzalnie rowerów),
czyszczenie ulic,
strefy ograniczonej emisji komunikacyjnej,
zintegrowany system transportowy.

Przewidziane do realizacji projekty b ędą mogły otrzyma ć dofinansowanie w postaci bezzwrotnej dotacji.

Poziom dotacji jest uzale żniony od charakteru projektu i wynosi:
50 % kosztów kwalifikowanych - podstawowy maksymalny poziom dofinansowania,
75 % kosztów kwalifikowanych - mo żliwy poziom dofinansowania w wyj ątkowych, uzasadnionych przypadkach dla projektów z komponentu „Przyroda i Bioró żnorodno ść ", których głównym celem jest ochrona gatunków i siedlisk priorytetowych w obr ębie obszarów Natura 2000.

Wnioski o dofinansowanie mog ą składa ć jednostki, podmioty, instytucje publiczne i prywatne.

str. 110 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

5. KOSZTY WDRA ŻANIA PROGRAMU I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Nakłady niezb ędne do poniesienia na wdra żanie Programu ochrony środowiska powiatu jaworskiego okre ślone zostały w oparciu o pozyskane informacje z jednostek samorz ądowych oraz na podstawie danych historycznych i statystycznych.

Struktura oszacowanych nakładów w podziale na poszczególne kierunki działania została przedstawiona w tabeli V.4. Wi ększo ść zada ń wpisanych w zakres wdra żanego Programu ochrony środowiska wynika z ju ż zaplanowanych działa ń inwestycyjnych poszczególnych jednostek i podmiotów, realizowanych w ramach wieloletnich planów inwestycyjnych. Zadania te, oprócz podstawowych swoich funkcji, w du żej mierze wpływaj ą równie ż na popraw ę warunków środowiskowych i jednocze śnie wpływaj ą na ograniczenie zanieczyszcze ń wprowadzanych do środowiska naturalnego. Cz ęść zada ń finansowana jest ze źródeł prywatnych oraz przedsi ębiorstw, a pozyskanie informacji o ich wielko ści jest trudna do uzyskania. Do zada ń tych nale ży głównie zaliczy ć przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z wymian ą systemów ogrzewania, zmian ą rodzaju paliwa, termomodernizacj ą budynków prywatnych, wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, budow ę przydomowych systemów oczyszczania ścieków, inwestycjami w gospodarstwach rolnych itp. Zadania te maj ą jednak znaczny wpływ na stan jako ści środowiska i dlatego zostały uj ęte w Programie ochrony środowiska jako zadania priorytetowe.

Nale ży wi ęc pami ęta ć, że wysoko ść podanych kosztów jest jedynie szacunkowa i odzwierciedla przede wszystkim rz ąd wielko ści, a nie dokładne wielko ści nakładów finansowych na poszczególne zadania.

Tabela V.4. Szacunkowe nakłady wdra żania Programu wg zada ń i kierunków działania w latach 2012 – 2015 [w tys. PLN] Potencjalne Szacunkowe Lp. Kierunki działania/Zadania do 2015 r. Jednostka realizuj ąca źródło nakłady finansowania [tys. zł] 1 2 3 4 5 OCHRONA ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH I POPRAWA JAKOSCI ŚRODOWISKA I Ochrona powietrza P.1.1.1. Podł ączenie do sieci ciepłowniczej kotłowni w ęglowych i podmioty gosp. środki prywatne indywidualnych palenisk domowych, w tym głównie na terenach zwartej NFO ŚiGW zabudowy WFO ŚiGW EFRR EF P.1.1.2. Budowa i rozbudowa sieci gazowych dostawca gazu środki prywatne gminy EFRR powiat jaworski P.1.1.3. Preferowanie zmian paliwa na bardziej ekologiczne oraz powiat jaworski NFO ŚiGW modernizacja lub wymiana systemów grzewczych na nowe o wysokiej gminy WFO ŚiGW sprawno ści i niskiej emisji. podmioty gosp. BGK wła ściciele środki własne nieruchomo ści EF P.1.1.4. Termomodernizacja budynków, w tym u żyteczno ści publicznej: powiat jaworski środki własne Modernizacja budynków Jednostek Organizacyjnych Powiatu Jaworskiego - gminy NFO ŚiGW 1 875 Termomodernizacja Filii SP nr 5 - podmioty gosp. WFO ŚiGW 500 Termomodernizacja SP nr 1 - wła ściciele BGK 1 000 Termomodernizacja Filii SP nr 1 - nieruchomo ści EOG/NMF 700 Termomodernizacja budynków komunalnych - EFRR 1 000 Docieplenie i wymiana stolarki oraz adaptacja na cele dydaktyczne – centrum edukacji ekologicznej w obiekcie przy Placu Bankowym 1 w Jaworze” - 3 340 P.1.1.5. Edukacja mieszka ńców w zakresie szkodliwo ści spalania odpadów powiat jaworski środki własne i opakowa ń. gminy NFO ŚiGW WFO ŚiGW bud żet gminy bud żet powiatu P.1.2.1. Promowanie i wspieranie działa ń prowadz ących do wykorzystanie producenci energii środki prywatne baterii słonecznych, budowy małych elektrowni wodnych, elektrowni prywatni przedsi ębiorcy NFO ŚiGW wiatrowych i innych niekonwencjonalnych źródeł energii (np. biogaz, indywidualni WFO ŚiGW uprawy energetyczne) mieszka ńcy EF

str. 111 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Potencjalne Szacunkowe Lp. Kierunki działania/Zadania do 2015 r. Jednostka realizuj ąca źródło nakłady finansowania [tys. zł] 1 2 3 4 5 P.2.1.1. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszarów mieszkalnych - GDDKiA środki własne uwzgl ędnione budowa drogi S3 (obwodnica Jawora, Bolkowa i Paszowic) FS w pkt.II BP P.2.1.2. Poprawa stanu technicznego dróg (remonty dróg wojewódzkich, DZDW środki własne uwzgl ędnione powiatowych i gminnych) PZD EFRR w pkt.II powiat jaworski FOGR gminy P.2.1.3. Rozbudowa systemu tras spacerowych i rowerowych PZD uwzgl ędnione powiat jaworski w pkt.II Budowa ście żki rowerowej przy drodze powiatowej nr 2822 relacji Jawor – gminy My ślibórz - 4 725 Turystyka wspólna sprawa – rozwój turystyki na terenie powiatu jaworskiego - 8 288 P.3.1.1. Działania inwestycyjne w zakresie modernizacji i unowocze śnianie podmioty gospodarcze środki własne w zale żno ści technologicznych procesów produkcji, technik spalania paliw oraz instalacji NFO ŚiGW od potrzeb oczyszczania spalin - stosowanie najlepszych dost ępnych technik (BAT), WFO ŚiGW prowadz ące do zmniejszenie materiałochłonno ści i energochłonno ści EFRR produkcji FS P.3.1.2. Kontrola przestrzegania przez zakłady przemysłowe norm prawnych WIO Ś w ramach i warunków pozwole ń w zakresie wprowadzania gazów i pyłów do zada ń powietrza. własnych P.3.1.3. Promowanie i wdra żanie nowoczesnych, energooszcz ędnych przedsi ębiorcy, środki własne technologii spełniaj ących wymagania najlepszych dost ępnych technik. organizacje NFO ŚiGW ekologiczne, WFO ŚiG W EFRR FS II Ochrona przed hałasem

H.1.1.1 Stopniowe wyprowadzanie ruchu tranzytowego poza obszary GDDKiA środki własne 1 170 000,0 1) zamieszkane – budowa drogi S3 (w tym obwodnicy Jawora, Bolkowa, FS Paszowic) BP H.1.1.2. Budowa zabezpiecze ń akustycznych ci ągów komunikacyjnych DZDW środki własne w ramach przebiegaj ących w pobli żu zabudowy mieszkaniowej (w uzasadnionych PZD FS działa ń przypadkach) powiat jaworski NFO ŚiGW inwest. WFO ŚiGW pozostałych EFRR punktów H.1.1.3. Poprawa stanu technicznego dróg wojewódzkich, powiatowych DZDW środki własne i gminnych: PZD EFRR powiat jaworski FOGR gminy H.2.1.1 Kontrola zakładów przemysłowych emituj ących hałas WIO Ś środki własne w ramach zada ń własnych H.2.1.2. Wła ściwa lokalizacja nowych osiedli mieszkaniowych wzgl ędem gminy środki własne w ramach uci ąż liwych źródeł hałasu (i odwrotnie) powiat jaworski zada ń własnych H.2.1.3. Modernizacja lub wymiana urz ądze ń b ędących źródłem podmioty gospodarcze środki własne w zale żno ści uci ąż liwo ści NFO ŚiGW od potrzeb WFO ŚiGW EFRR FS H.2.1.4. Zapewnienie odpowiedniej izolacji zakładów przemysłowych podmioty gospodarcze środki własne w zale żno ści NFO ŚiGW od potrzeb WFO ŚiGW EFRR FS

III Ochrona przed PEM PE.1.1.1. Kontrola istniej ących źródeł promieniowania powiat jaworski środki własne w ramach elektromagnetycznego gminy poszczególnych zada ń WIO Ś jednostek własnych WSSE podmioty gospodarcze PE.1.1.2. Nadzór nad lokalizacj ą nowych źródeł promieniowania

elektromagnetycznego IV Ochrona gleb

G.1.1.1.Upowszechnianie zasad zawartych w Kodeksie dobrych praktyk ODR środki własne rolniczych Stacja Rolniczo- bud żet gminy

str. 112 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Potencjalne Szacunkowe Lp. Kierunki działania/Zadania do 2015 r. Jednostka realizuj ąca źródło nakłady finansowania [tys. zł] 1 2 3 4 5 Chemiczna O/Wrocław EFRROW WIO Ś FOGR gminy powiat jaworski podmioty gospod. mieszka ńcy powiatu G.1.1.2. Rozwijanie intensywnej, wysoko towarowej produkcji rolniczej podmioty gospod. środki własne na terenach o glebach wysokiej jako ści - ograniczanie zu życia nawozów mieszka ńcy powiatu EFRR i chemicznych środków produkcji ODR bud żet gminy EFRROW

G.1.1.3. Bie żą ca rekultywacja gruntów, w tym wapnowanie gleb podmioty gospod. środki własne użytkowanych rolniczo mieszka ńcy powiatu GFO ŚiGW

EFRROW FOGR G.2.1.1. Przywracanie warto ści u żytkowej zdegradowanym terenom (w tym gminy środki własne likwidacja dzikich wysypisk odpadów, rekultywacja zamkni ętych powiat jaworski EFRR składowisk odpadów) podmioty gospod. bud żet gminy EFRROW FOGR

G.2.1.2. Zagospodarowanie obszarów zdegradowanych (w tym likwidacja gminy środki własne dzikich wysypisk odpadów, rekultywacja zamkni ętych składowisk powiat jaworski EFRR odpadów) podmioty gospod. bud żet gminy mieszka ńcy powiatu EFRROW FOGR G.2.1.3. Zwi ększenie stopnia zalesienia gruntów marginalnych, gminy środki własne nieprzydatnych dla rolnictwa powiat jaworski EFRR nadle śnictwa bud żet gminy podmioty gospod. EFRROW mieszka ńcy powiatu FOGR V Ochrona kopalin

S.1.1.1. Prawidłowe wykorzystywanie eksploatowanych zasobów złó ż wraz podmioty gospodarcze środki własne z kopalinami towarzysz ącymi S.1.1.2. Zmniejszenie wydobycia poprzez gospodarcze wykorzystanie podmioty gospodarcze środki własne

surowców zast ępczych S.1.2.1. Rekultywacja wyeksploatowanych wyrobisk podmioty gospodarcze środki własne EFRR EFRROW VI Ochrona wód

W.1.1.1. Wdra żanie kompleksowych programów gospodarki wodno- gminy środki własne ściekowej w gminach powiatu jaworskiego W.1.1.2. Dalsza rozbudowa systemów kanalizacyjnych we wszystkich gminy środki własne gminach powiatu jaworskiego oraz podł ączenie do istniej ących lub nowo i jednostki im podległe NFO ŚiGW budowanych oczyszczalni ścieków WFO ŚiGW FS EFRR EFRROW W.1.1.3. Rozbudowa i modernizacja istniej ących oczyszczalni ścieków gminy środki własne i jednostki im podległe NFO ŚiGW WFO ŚiGW FS EFRR EFRROW W.1.1.4. Budowa oczyszczalni przydomowych (na terenach nie obj ętych gminy środki własne wg potrzeb budow ą sieci kanalizacyjnych, w warunkach uzasadnionych technologicznie powiat jaworski WFO ŚiGW i ekonomicznie) indywidualni bud żet gminy mieszka ńcy EFRR EFRROW W.1.1.5. Intensyfikacja działa ń kontrolnych w celu przeciwdziałania gminy środki własne w ramach odprowadzaniu nieoczyszczonych ścieków (komunalnych i przemysłowych) powiat jaworski zada ń do wód, w tym dalsza weryfikacja pozwole ń wodnoprawnych WIO Ś własnych W.2.1.1. Zmniejszenie strat sieciowych i zapewnienie dostawy wody dobrej gminy środki własne jako ści do spo życia poprzez budow ę lub modernizacj ę stacji uzdatniania podmioty gospod. NFO ŚiGW wody i sieci wodoci ągowych w gminach powiatu jaworskiego WFO ŚiGW FS

str. 113 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Potencjalne Szacunkowe Lp. Kierunki działania/Zadania do 2015 r. Jednostka realizuj ąca źródło nakłady finansowania [tys. zł] 1 2 3 4 5 EFRR EFRROW W.2.1.2. Wprowadzanie wodooszcz ędnych technologii w zakładach podmioty gospodarcze środki własne przemysłowych NFO ŚiGW WFO ŚiGW FS EFRR W.2.1.3. Instalowanie wodomierzy w indywidualnych gospodarstwach podmioty gospodarcze środki własne indywidualni mieszka ńcy W.2.1.4. Podnoszenie świadomo ści ekologicznej w zakresie racjonalnej powiat jaworski środki własne gospodarki wodami i ochrony przed zanieczyszczeniami gminy NFO ŚiGW organizacje WFO ŚiGW pozarz ądowe bud żet gminy szkoły bud żet powiatu EFRR EFROW W.2.1.5. Wdra żanie programu wodno-środowiskowego i planów gminy środki własne gospodarowania wodami RZGW BP KZGW WFO ŚiGW bud żet gminy W.3.1.1 Opracowanie i realizacja programu szkole ń dla rolników, w tym gminy środki własne wdra żanie programu wodno-środowiskowego gospodarstwa rolne EFRR i indywidualni EFRROW mieszka ńcy ODR W.3.1.2. Stosowanie kodeksu dobrych praktyk rolniczych gospodarstwa rolne środki własne i indywidualni EFRROW mieszka ńcy FOGR ODR W.4.1.3. Ograniczenie poboru wód podziemnych na cele przemysłowe, podmioty gospodarcze środki własne poprzez wprowadzanie technologii wodooszcz ędnych i wykorzystywanie do NFO ŚiGW produkcji wód powierzchniowych WFO ŚiGW

FS EFRR EFRROW VII Ochrona przyrody i krajobrazu

PK.1.1.1. Wdra żanie nowych form ochrony przyrody i uwzgl ędnienia ich gminy środki własne w ramach w planach zagospodarowania przestrzennego MŚ BP zada ń RDO Ś NFO ŚiGW własnych DZPK WFO ŚiGW PGL Lasy Pa ństwowe FS, EFRR DUW PK.1.2.1. Wdra żanie dobrych praktyk gospodarczych na terenach gminy środki własne warto ściowych przyrodniczo i obj ętych ochron ą prawn ą powiat jaworski EFRR DZPK EFRROW ODR FOGR PK.1.2.2. Utrzymanie naturalnych korytarzy ekologicznych (uwzgl ędnianie gminy środki własne ich w planowaniu przestrzennym i przeciwdziałanie rozpraszaniu zabudowy) powiat jaworski NFO ŚiGW WFO ŚiGW EFRR EFRROW PK.1.2.3. Tworzenie ście żek dydaktyczno – turystycznych popularyzuj ących gminy środki własne lokaln ą przyrod ę powiat jaworski NFO ŚiGW DZPK WFO ŚiGW EFRR EFRROW PK.1.3.1. Wdra żanie sieci Natura 2000 (ochrona naturalnych siedlisk fauny gminy środki własne i flory) powiat jaworski NFO ŚiGW MŚ WFO ŚiGW RDO Ś FS DZPK EFRR PGL Lasy Pa ństwowe EFRROW DUW PK.1.3.2. Wprowadzenie monitoringu ró żnorodno ści biologicznej. gminy środki własne jednostki naukowe NFO ŚiGW DZPK WFO ŚiGW GIO Ś

str. 114 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Potencjalne Szacunkowe Lp. Kierunki działania/Zadania do 2015 r. Jednostka realizuj ąca źródło nakłady finansowania [tys. zł] 1 2 3 4 5 VIII Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów

L.1.1.1. Realizacja planu zalesiania gruntów gminy środki własne PGL Lasy Pa ństwowe NFO ŚiGW DZPK WFO ŚiGW ARiMR EFRR powiat jaworski EFRROW mieszka ńcy gmin FOGR L.1.1.2. Kontynuacja pozaprodukcyjnej roli lasu gminy środki własne PGL Lasy Pa ństwowe EFRR DZPK EFRROW powiat jaworski WFO ŚiGW mieszka ńcy gmin bud żet gminy bud żet powiatu L.1.2.1. Ł ączenie terenów zielonych w miastach z systemami naturalnymi gminy środki własne poza miastem, tworzenie nowych stref zieleni EFRR EFRROW WFO ŚiGW bud żet gminy bud żet powiatu L.1.2.2. Rozbudowa istniej ących i tworzenie nowych parków na terenach gminy środki własne miejskich oraz ochrona i odbudowa parków wiejskich EFRR EFRROW WFO ŚiGW bud żet gminy bud żet powiatu IX Nadzwyczajne zagro żenia środowiska Z.1.1.1. Poprawa stanu technicznego dróg - tras przewozu substancji zarz ądcy dróg środki własne niebezpiecznych Z.1.2.1. Doskonalenie systemu ratownictwa kryzysowego KP PSP/ powiat środki własne jaworski BP gminy WFO ŚiGW bud żet gminy bud żet powiatu EFRR Z.2.1.1. Sukcesywna realizacja programu w zakresie ochrony powiat jaworski środki własne przeciwpowodziowej uwzgl ędniaj ącego wyznaczanie obszarów zalewowych gminy NFO ŚiGW DUM WFO ŚiGW RZGW bud żet gminy bud żet powiatu EFRR FS EFRROW Z.2.1.2. Modernizacja systemów melioracji wodnych (w tym m.in. regulacja zarz ądcy cieków środki własne cieków powierzchniowych i wzmacnianie ich brzegów) EFRR BP WFO ŚiGW bud żet gminy bud żet powiatu

Z.2.2.1. Wdra żanie programów zwi ększania retencji naturalnej (w tym gminy środki własne zalesianie terenów) nadle śnictwa NFO ŚiGW wła ściciele terenów do WFO ŚiGW zalesienia EFRR FS EFRROW FOGR Z.2.2.2. Budowa zbiorników przeciwpowodziowych (w tym: zbiornik DUM środki własne 25 475,4 Grobla, Kwietniki) gminy NFO ŚiGW WFO ŚiGW bud żet gminy bud żet powiatu EFRR FS EFRROW FOGR

str. 115 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Potencjalne Szacunkowe Lp. Kierunki działania/Zadania do 2015 r. Jednostka realizuj ąca źródło nakłady finansowania [tys. zł] 1 2 3 4 5 DZIAŁANIA SYSTEMOWE I ZARZ ĄDZANIE ŚRODOWISKIEM X Zarz ądzanie środowiskowe ZS.1.1.1. Rozwój ró żnorodnych form informacji o systemach zarz ądzania powiat jaworski środki własne w ramach środowiskowego gminy NFO ŚiGW zada ń podmioty gospod. WFO ŚiGW własnych bud żet gminy bud żet powiatu EFRR FS EFRROW FOGR ZS.1.1.2. Wsparcie władz lokalnych poprzez opracowanie ramowego powiat jaworski środki własne w ramach programu wdra żania EMAS przez podmioty publiczne. gminy NFO ŚiGW zada ń podmioty gospod. WFO ŚiGW własnych EFRR FS EFRROW FOGR XI Edukacja

E.1.1.2. Rozwój ró żnorodnych form edukacji ekologicznej w oparciu o gminy środki własne instytucje zajmuj ące si ę edukacj ą, w tym m.in.: powiat jaworski NFO ŚiGW a) uwzgl ędniania w podstawach programowych wszystkich typów szkół, organizacje WFO ŚiGW problematyki ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju, pozarz ądowe bud żet gminy b) edukacja w zakresie ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami szkoły bud żet powiatu uwzgl ędniaj ąca konieczno ść poprawnego gospodarowania wod ą i ściekami ODR EFRR c) edukacja w zakresie gospodarki odpadami (np. propagowanie systemu EFRROW selektywnej zbiórki odpadów, uczestnictwo w akcji "Sprz ątanie Świata" itp.) FS d) program szkole ń dla rolników uwzgl ędniaj ący kodeks dobrych praktyk rolniczych e) edukacja w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami uwzgl ędniaj ąca mo żliwo ści wykorzystania odnawialnych źródeł energii E.1.2.1. Wdra żanie mechanizmów umo żliwiaj ących dost ęp do informacji gminy środki własne w ramach o środowisku powiat jaworski bud żet gminy zada ń organizacje budżet powiatu własnych pozarz ądowe E.1.2.2. Działania zapewniaj ące udział społecze ństwa w podejmowaniu gminy środki własne w ramach decyzji dotycz ących środowiska powiat jaworski bud żet gminy zada ń organizacje bud żet powiatu własnych pozarz ądowe XII Monitoring wdra żania Programu ochrony środowiska Raporty i aktualizacja Programu ochrony środowiska i Planu gospodarki powiat jaworski bud żet gminy odpadami gminy bud żet powiatu 1) kwota dotyczy całego odcinka Legnica – Lubawka, tj. równie ż cz ęś ci wykraczaj ącej poza obszar powiatu jaworskiego

Wy żej przedstawiona struktura podziału dofinansowania zada ń Programu ochrony środowiska, wynika głównie z zakładanych przez poszczególne jednostki samorz ądowe i podmioty gospodarcze, mo żliwo ści pozyskania środków pieni ęż nych na planowane przedsi ęwzi ęcia.

Maksymalne poziomy dofinansowania projektów w ramach funduszy UE si ęgaj ą 85% kosztów kwalifikowanych. Jednak po uwzgl ędnieniu w realizacji kosztów niekwalifikowanych oraz po dokonaniu oszacowania potrzeb dotowania poszczególnych projektów, ogólny udział dofinansowania z funduszy UE będzie mniejszy od przyj ętych poziomów maksymalnych.

str. 116 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

VI. WYTYCZNE DO SPORZ ĄDZENIA PROGRAMÓW GMINNYCH Gminne programy ochrony środowiska powinny uwzgl ędnia ć aktualn ą polityk ę ekologiczn ą pa ństwa wytyczaj ąc cele i działania spójne z celami zawartymi w programach wy ższych szczebli.

Gminy powiatu jaworskiego powinny w swych programach ochrony środowiska uwzgl ędni ć specyfik ę swojego terenu, wyeksponowa ć walory krajobrazowe i turystyczne, uwzgl ędni ć aktualny stan prowadzonej polityki ekologicznej gminy, powiatu i województwa.

Jednocze śnie gminy powinny skoncentrowa ć własne działania na zasadniczych elementach środowiska i najwi ększych wyst ępuj ących problemach, do których nale ży zaliczy ć:
ochron ę wód powierzchniowych i podziemnych poprzez porz ądkowanie gospodarki wodno- ściekowej,
ochron ę przed hałasem komunikacyjnym poprzez wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszarów mieszkalnych,
ochron ę powietrza atmosferycznego poprzez głównie ograniczenie źródeł niskiej emisji zanieczyszcze ń oraz emisji ze źródeł komunikacyjnych,
ochron ę gleb przed zanieczyszczeniami pochodz ącymi z działalno ści rolniczej,
realizacj ę zalesie ń terenów wyznaczonych w planach urz ądzeniowo-rolnych gmin,
edukacj ę ekologiczn ą mieszka ńców gmin.

str. 117 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

VI. LITERATURA I PUBLIKACJE

1. Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016 2. Dane Głównego Urz ędu Statystycznego 3. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych – aktualizacja, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2010 r. 4. Krajowy Program Zwi ększenia Lesisto ści, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, aktualizacja 2003 r. 5. Plan Urz ądzenia Lasu dla Nadle śnictwa Jawor na okres od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2017 r., Brzeg 2007 r. 6. Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2007 r. 7. Krajowa strategia ochrony i zrównowa żonego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej oraz Program działa ń na lata 2007-2013 8. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2001 r. 9. Opracowanie ekofizjograficzne dla województwa dolnośląskiego, Zarz ąd Województwa Dolno śląskiego Wojewódzkie biuro Urbanistyczne we Wrocławiu, Wrocław 2005 r. 10. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolno śląskiego, Zał ącznik nr 1 do uchwały Sejmiku Województwa Dolno śląskiego z dnia 30 sierpnia 2002 r. 11. Plan urz ądzeniowo-rolny gminy Bolków, Dolno śląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Wrocław 2005 r. 12. Plan urz ądzeniowo-rolny gminy M ęcinka, Dolno śląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Wrocław 2005 r. 13. Plan urz ądzeniowo-rolny gminy M ściwojów, Dolno śląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Wrocław 2006 r. 14. Plan urz ądzeniowo-rolny gminy Paszowice, Dolno śląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Wrocław 2004 r. 15. Program edukacji ekologicznej dla Dolnego Śląska, przyj ęty Uchwał ą Sejmiku Województwa Dolno śląskiego Nr XLIX/681/05 z dnia 16.12.2005 r. 16. Program małej retencji wodnej w województwie dolno śląskim 17. Program dla Odry – 2006 18. Program ochrony środowiska powiatu jaworskiego, Jawor 2007 r. 19. Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolno śląskiego na lata 2008-2011 z uwzgl ędnieniem lat 2012-2015, przyj ęty Uchwał ą Sejmiku Województwa Dolno śląskiego Nr LIV/969/10 z dnia 29 kwietnia 2010 r., 20. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, 21. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 22. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013, 23. Raporty o stanie środowiska w Województwie Dolno śląskim – opracowane przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu 24. Regionalny Program Operacyjny Dolnego Śląska, projekt z lipca 2007 r., Urz ąd Marszałkowski Województwa Dolno śląskiego, Wrocław 2007 r. 25. Strategia Rozwoju Powiatu Jaworskiego – przyj ęta Uchwał ą Nr XL/216/2001 Rady Powiatu w Jaworze z dnia 30 listopada 2001 r. 26. Baza danych obszarów Natura 2000, GDO Ś, http://natura2000.gdos.gov.pl/

str. 118 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU JAWORSKIEGO

Streszczenie w j ęzyku niespecjalistycznym

Program ochrony środowiska powiatu jaworskiego został sporz ądzony w sposób zgodny z zaleceniami Polityki ekologicznej Pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016, zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska, Wojewódzkim Programem Ochrony Środowiska Województwa Dolno śląskiego na lata 2008-2011 z uwzgl ędnieniem lat 2012-2015, wytycznymi rz ądowymi dotycz ącymi zawarto ści programów ochrony środowiska oraz Strategi ą Rozwoju Powiatu Jaworskiego.

Celem opracowanej aktualizacji Programu jest weryfikacja, tj. zmiana lub utrzymanie dotychczasowych kierunków działa ń, okre ślonych w aktualizacji „Programu ochrony środowiska i planu gospodarki odpadami powiatu jaworskiego”, przyj ętego uchwał ą Nr XVIII/93/07 Rady Powiatu w Jaworze z dnia 27 grudnia 2007 roku, a tak że wskazanie zada ń priorytetowych z rozbiciem na zadania długo i krótkookresowe na lata 2012-2015 z perspektyw ą do 2019 r., dotycz ących ochrony środowiska powiatu jaworskiego, wynikaj ących m.in. ze zmian regulacji prawnych oraz opracowanych aktualizacji ww. dokumentów strategicznych, jak równie ż zmian w środowisku jakie zaszły w powiecie od dnia uchwalenia poprzedniej aktualizacji Programu.

Z uwagi na specyfik ę ci ągło ści realizacji niektórych zada ń b ędą one realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko jak i długoterminowego.

W Programie uwzgl ędniono wszystkie aspekty ochrony środowiska i zrównowa żonego użytkowania jego zasobów, od diagnozy i ochrony poszczególnych elementów środowiska naturalnego aż po problematyk ę ochrony przyrody i edukacji ekologicznej. Jednak że uwarunkowania regionalne i lokalne powoduj ą, że najistotniejsze zadania do rozwi ązania w najbli ższych latach koncentruj ą si ę głównie wokół: - kształtowania klimatu akustycznego powiatu, - racjonalnego wykorzystywania zasobów kopalin, - rozwi ązania problemów gospodarki ściekowej, - ograniczania środowiskowych skutków dotychczasowej działalno ści przemysłu, - podniesienie poziomu świadomo ści ekologicznej lokalnych społeczno ści, - kształtowanie przestrzeni przyrodniczej, m.in. w zwi ązku z wdra żaniem systemu Natura 2000.

Zasadniczym zadaniem programu jest okre ślenie zakresu zada ń przewidzianych do realizacji na terenie powiatu. Uwzgl ędniono szeroki zakres zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska, za realizacj ę których odpowiedzialne s ą władze powiatu (zadania własne). Równocze śnie jednak wskazano bardzo wiele istotnych dla realizacji Programu zada ń dla jednostek szczebla krajowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnego, a ż po konkretne podmioty gospodarcze.

Program ochrony środowiska powiatu jaworskiego nie jest dokumentem prawa miejscowego, lecz opracowaniem o charakterze operacyjnym przeznaczonym do okresowej aktualizacji (nie rzadziej, ni ż co 4 lata).

str. 119