Wereld ‘Ik heb weleens geroepen: geef die mensen geweren’ Ze wou zilverpapiertjes naar Congo brengen, maar belandde in de moordpartijen van de Surinaamse burgeroorlog. Zuster Gerda Van Dooren schreef een beklemmend dagboek over haar vluchtelingenwerk, dat vandaag deel uitmaakt van een tentoonstelling in Amsterdam. DOOR ELLEN DE VRIES

e Belgische zuster Gerda Van Doo- schrift dat dienst deed als dagboek noteer- ren woonde in Suriname toen daar de Van Dooren: D in 1986 een burgeroorlog uitbrak. De strijd tussen legerleider Desi Bouter- ‘Na een hele voorgeschiedenis waarin se en zijn voormalige lijfwacht Ronnie het conflict Bouterse-Brunswijk zich meer Brunswijk (zie kader) speelde zich gro- en meer toespitste werd in de nacht van 21 tendeels af in het leefgebied van de mar- juli de kazerne van Albina beschoten, bij rons. Ooit ontvluchtten die nazaten van de brug Stolkertsijver waar een militaire Afrikaanse slaven de plantages, nu renden post is, worden 12 militairen gegijzeld. In ze opnieuw voor hun leven. Ook zuster Albina zijn die dag scholen en kantoren len vallen om, er wordt geschreeuwd en Gerda. In haar pakkende dagboeken gesloten. (...) De hele week worden er raz- geslagen.’ beschreef de franciscanes de chaos van de zia’s gehouden in . Alle man- oorlog en het uitzichtloze bestaan in de nen en jongens boven de 16 jaar worden 21 juli 1986: het begin van de Binnen- vluchtelingenkampen. De dagboeken vor- opgepakt en voor verhoor mee naar Al- landse Oorlog, zoals de strijd tussen leger- men onderdeel van de tentoonstelling bina genomen. Verschillende dagen wor- leider Desi Bouterse en Kunst van Overleven – marroncultuur in den ze vastgehouden. In de recreatiezaal genoemd wordt. De vijandelijkheden Suriname, die momenteel in het Tropen- en onder de huizen van de militairen zit- speelden zich grotendeels af in het binnen- museum in Amsterdam loopt. ten ze te wachten op verhoor. Dat dit niet land van Suriname, het domein van mar- Op de eerste bladzij van het school- zacht gebeurt horen we tot bij ons. Stoe- rons (bosnegers) en Inheemsen. Bruns-

8 december 1982 30 jaar strijd in Suriname Decembermoorden: 16 mensen, Als er één figuur de recente geschiedenis van Suriname heeft beheerst, dan wel Desi Bouterse. onder wie Rambocus en Daal, worden opgepakt en naar Fort Zeelandia, het De gewezen sportcoach veroverde in 1982 de macht na een militaire coup. Hij regeerde zijn hoofdkwartier van het Surinaamse land als dictator en schoolde zich in de jaren negentig om tot democratisch politicus. leger, gebracht. In de nacht van 8 op 9 december worden 15 van hen dood- 25 februari 1980 Militaire Midden 1982 Vakbondsleider geschoten. De 16 e man, Fred Derby, coup door Desi Bouterse Cyrill Daal leidt toenemend wordt om nog onbekende redenen en groep onderofficieren. verzet tegen bewind Bouterse. vrijgelaten.

25 november 1975 11 maart 1982 19 november 1982 Suriname wordt Mislukte coup - Rambocus wordt onafhankelijk van poging door tot 12 jaar cel Nederland. militair Surendre veroordeeld. Rambocus.

Desi Bouterse in 1982 en 2003 Cyrill Daal Fort Zeelandia Fred Derby

98 R 25 NOVEMBER 2009 R WWW.KNACK.BE L 99 R DOMROEP s in s en van de van en ook 1,2 ook talen van 3 vantalen n het dorp. het n 25 NOVEMBER 2009 R November2007 de van zaak de inproces Begin decembermoorden.Hoofdverdachte blijft afwezigBouterse,dieDesi is zittingen.maanden Enkelede op biedt proceshet vanstart de voor zegt Hij aan.excuseszijn wel hij de verantwoordelijkvoorzijn te erbij ontkentmoorden,maar geweest. zijn aanwezigte WWW.KNACK.BE ‘Mijn dagboek was een manier om alles om manier een was dagboek ‘Mijn ‘Hetis moeilijk om weer te geven wat leger waren gedood, onder wie jonge kin- jongegedood,warenlegerwieonder derenen zwangere vrouwen. Een ware exoduskwam op gang. Op de avond van baby een met vader een klopte cember de 1 scha- een en arm zijn opmaanden vijf van rekleine kinderen achter zich aan bij de zustersop de deur. rust alle in man deze toen omging ons in er zijnverhaal vertelde. Zaterdag plusmi- nus15.00 uurkwamen zo’n 200 militai- (gewapendren karbijnenmet en Moi- zo) wana binnenvallen.gescho- werd Er opengegooid. werd De huisje deur van zijn tenop zijn vrouw, diedodelijk getroffen neerviel.Hijzelf dookmet eenkind (twee jaar)onder het bed. Demilitairen zagen hemniet. Dit was zijn geluk, anders was het onderneergeschoten.bleef ookHij hij wor- te leekrustig wat alles tot liggen bed den.Zijnvrouwleefde spra- nog,uuréén kenze samen voordat ze stierf. Hij wik- keldehaar in een laken, maar kon haar nietbegraven. Hij vluchtte toen snel het bos in, daar trof hij zijn reekstantekinderen met een onder wie ook zijn baby maanden.vijfvan zaterdagnacht Van (...) door weg een zich ze zochtenmaandag tot hetbos.’ Nieterg religieus wan- Dooren Van Gerda zegt verwerken’, te Ook Borgerhout. in ontmoeten haar we neer eraan ze alsvoorbij, lang al oorlog de is al terugdenkt, krijgt ze het koud. De boekjes,knipselsdag- foto’svluchte- endeuit lingenkampenliggen voor haar op tafel. bei- haar, grijs kort – uiterlijk haar in Niets erop wijst – broeklange een boven trui ge datze non is. Ze vist het kenteken onder BRON: ANP, DECEMBERMOORDEN.COM, CARIBIANA.NL, WEREL slachtoffers van de moordpartij in . Er moet Moiwana.Ermoordpartij inslachtoffersde van ontwikkelinguitgetrokkenwordenvamiljoende voor 15 augustus2005: 15 Men de vanRechten Inter-Amerikaansde Hetvoor Hof be het Surinametotstaatveroordeelt Rica de Costa nabestaanddeoverlevenden ende aandollarmiljoen Mei 2005 Mei verkiezingenpartijen drievormenNa A- de isdaarvan regering.Eeneen de inBrunswijk, Combinatiedievan belangrijkste Destapt. ge politiekis oppositiepartij,NationaalDemo- de door geleidcratischewordtPartij, ver- nieuwezijn 2010 Bouterse. In kiezingengepland. ZusterGerdaschreefnovember 29 op ‘Alswe thuiskomen zit een man van Hetwas nog maar de opmaat. Later raal werk. Eens was Albina met zijn wit- zijnmetAlbina wasEens werk.raal tezoetwaterstranden en wuivende bur- pal- de Maar badplaats. geliefde een men geroorlog raasdevernielde het strandhotel, de withouten door landhuizen, hetkerk.dehuishetOokwaar- stadje, anderenonnen tweemetsamen Gerda in woondewas doelwit van de militairen. ochtend elke ze walkietalkiehad een Via het in kloosterorde Franse de met contact nabijgelegenFrans-Guyana. laatste Het watze riep, was: ‘Ik ga nu stoppen, Samen dichtbij.’ ze komen ze schieten, gaan metstreekgenoten vluchtten de zusters kleineenbootjein naarFransehet Saint Laurent,aandeoverzijde vandegrens- rivier. Daar werd voorlopigevoor opvang de vluchtelingenzustersvonden onderdak bijhunFranse geregeld. De collega’s. inhaar fijne handschrift: Papatamop ons te wachten. Hij moest vluchtenbij de beschieting van Papa- wildehetwerdgeschoten wegintam,er vanafdemilitaire boot. Eenvrouw trok haar jurk uit om te vrouwwerdwas,gewoonmaarertonendoor- dat ze een geschoten.vlakoudedieEenman de bij oever in ver- en een getroffen werd man de beschoten, bootje peddelde dween werd in de rivier, zijn lijkgevonden. werd niet In paniek vluchtte iedereen hetbos in. Ze kwamen ‘s nachts aan in SaintLaurent.’ zou blijken dat er op diezelfdeMoiwana dagcirca 40dorpelingen in door het

November2001 vooronderzoek Start Boutersein van rol naar decembermoorden. de

GF BELGA RonaldVenetiaan GERDA GERDA VAN DOOREN ‘Mijndagboek was eenmanier om alles teverwerken.’ 8 augustus1992 8 PresidentRonald Venetiaanbekrachtigt vredesakkoord een verschillende tussen rebellengroepende en Surinaamseregering. de van deelgroot Een vluchtelingenkeert terug. Gerda Van Dooren woonde op het 1986 BinnenlandseOorlog de vanBegin legerleiderBouterse tussenDesi voormaligelijfwachtzijnRonnie en (bosneger)marronBrunswijk,die een Bouterseaanvoert. tegenverzet het momentdat de gevechten losbarstten al twaalf jaar in Suriname.omgeving Inverrichtte Albinaze jeugd- en pasto- en wijk en zijn guerrillaleger wilden een eind een wildenguerrillaleger zijn en wijk makenaan het regime van Bouterse. Het legerkamde de streek uit op zoek guerrillastrijders.naar De lokale verdachteen ervanzelfwerdBrunswijk –bevolking marron–te steunen. Wereld Suriname

L haar kleding vandaan: ‘Soms vergeet ik het de, op om terug te keren. De Fransen loof- om te doen.’ Grapt: ‘Als ze ernaar vragen den oprotpremies uit. Twee keer ging de zeg ik: het kruis zit vanbinnen, hè?’ zuster mee op inspectietocht in Suriname, Moengo Het nieuwe gebouw waarin ze woont, Paramaribo daarna vertikte ze het. ‘Er was niets voor GUYANA Albina Saint- staat pal naast het met klimop begroeide Laurent die mensen. Het hout en zink dat werd uit- maar bouwvallig verklaarde oude kloos - gedeeld om huizen van te bouwen was niet Marowijne ter. Daar bracht ze haar vormingstijd door. genoeg.’ Ze pleitte vergeefs om eerst de Ooit wou ze uitgezonden worden naar FRANS- mannen te laten terugkeren om de dorpen Congo. Dat kende ze van de zilverpa- GUYANA op te bouwen. Toen in augustus 1992 ein- SURINAME piertjes die ze spaarde voor ‘de arme kind - delijk vrede gesloten werd, keerden veel jes’. Het werd Suriname. vluchtelingen terug. Een klein groepje Een luisterend oor bieden was alles wat weigerde en vluchtte de bossen in. ‘Ze ze kon doen als ze de vluchtverhalen hoor- waren bang en hadden niets meer in Su- de. Soms, voegt ze toe, huilde ze gewoon riname’, zegt ze. Ze herinnert zich hoe mee. Uit onmacht. ‘Ik heb weleens geroe- plaatselijke bewoners betoogden dat de BRAZILIË ZUID- pen: geef die mensen geweren, dan kun- AMERIKA vluchtelingen weg moesten. ‘Ik hoop dat nen ze zich tenminste verweren.’ ‘Maar SAMENSTELLING BEVOLKING jullie nooit zelf hoeven te vluchten’, zuster, dat is niet erg religieus’, was de schreeuwde ze. Ook Secours Catholique verschrikte reactie. ‘Nee,’ gaf ze toe, ‘dat en haar orde trokken zich terug. ‘Men wou Andere 7 % 37% Hindoestanen was het niet. En het was natuurlijk niet de (afstammelingen niets meer doen voor de illegalen.’ Uit- van immigranten oplossing.’ Marrons 10% uit Brits-Indië) eindelijk streek de burgemeester van Ze rolde pardoes in het vluchtelingen- (afstammelingen Mana de hand over zijn hart en nam hij van gevluchte werk. De Franse autoriteiten vroegen haar Afrikaanse slaven) hen op in zijn ambtsgebied. om te helpen vanwege haar contacten en Na de oorlog riep de orde haar terug haar kennis van het Frans, Surinaams en 15% naar België om bij te komen. Het was Nederlands. ‘Ik stond met mijn voeten in Javanen wennen. ‘Hoe heftig het in de vluchtelin- (afstammelingen 31% Creolen de modder bij de oprichting van het eer- van immigranten (kleurlingen met genkampen ook was, het was net als in

ste vluchtelingenkamp.’ Franse militai- uit Java) Afrikaanse roots) Bron: CIA Factbook Suriname een sfeer van betrokkenheid. In ren assisteerden. ‘Eerst was er kamp A, België was het ieder voor zich.’ Ze werk- daarna kamp B, toen Acarouany, Char- te een aantal jaren in Amsterdam, maar vein en Kamp PK 9.’ Met lakens werden van de Franse gastheer. ‘Het was geen woont nu weer in haar geboorteland. tenten verdeeld in compartimenten; in elk leven voor die mensen’, vond Gerda. De Dezer dagen draagt ze een groen plastic daarvan woonde een gezin. Namen van spanningen in de kampen liepen op: ja- polsbandje. Het staat voor ‘solidariteit nieuwkomers werden geregistreerd, loezie, ruzies, angst voor spionnen van met mensen zonder wettige papieren’. schoen- en kledingmaten opgemeten. Bouterse, zelfs prostitutie. In ruil voor ‘Wij spreken niet van illegalen. De men- Velen waren blootsvoets gevlucht . ‘Elke eten verleenden vluchtelingen seksuele sen hébben papieren, maar geen wettig dag komen er nog vluchtelingen aan, de diensten aan de Franse militairen die de erkende papieren’, verklaart ze. Sinds kort meesten zonder hebben en goed, onder- kampen bewaakten. ‘Prostitutie in de is ze betrokken bij De Overzet, een samen - voed en met schurft’ , rapporteerde ze. In kampen met militairen wordt betaald met werkingsproject tussen Artsen zonder het begin tolkte ze voor de Franse inlich- blikken!!’ schreef ze met twee uitroep- Grenzen, Protestants Sociaal Centrum, tingendienst, die de zendapparatuur van tekens in haar dagboek. Bond Zonder Naam, vluchtelingenwerk de Surinaamse militairen afluisterde. De Acht en het solidariteitspastoraat De ‘Schiet op alles wat beweegt’, hoorde ze Oprotpremies Loodsen. Het biedt zieke, uitgeproce- in het Surinaams zeggen. Frankrijk zag de Surinamers vooral als deerde vrouwen die nergens meer terecht- Nederland maakte geld over voor huma- economische vluchtelingen en weigerde kunnen tijdelijke opvang in Antwerpen. nitaire hulp. Het Zeister Zendingsge- hun een vluchtelingenstatus. Wekelijks ‘België was vroeger gastvrij, maar de wet- nootschap coördineerde die hulp; vanuit vergaderde ze met de onderprefect. Hij ten worden steeds strenger’, zegt ze. En de missie was Gerda erbij betrokken. Zij bleef bij zijn standpunt dat de Surinamers nee, ze maakt geen onderscheid tussen was verantwoordelijk voor de kampen. zo snel mogelijk terug moesten. De vluch- economische en oorlogsvluchtelingen. Ze Een paar duizend vluchtelingen verble- telingen eisten een statuut en de garan- weet uit ervaring hoe dun de scheidslijn ven er gedurende zes jaar. Gerda regel- tie van een veilige terugkeer. Gerda steun- is. ‘Ik heb het van binnenuit meegemaakt.’ de de voedsel- en kledingverdeling, richt- de hen. De onderprefect twijfelde aan de te noodscholen op omdat de Fransen betrouwbaarheid van haar vertalingen en In 2008 ontving Gerda Van Dooren voor weigerden de Surinaamse kinderen tot hun liet ze controleren. haar verdiensten voor de vluchtelingen de scholen toe te laten, formeerde kampbe- In 1991 trad een nieuwe, democratisch Granman Gazon Matodja Award, de hoog- sturen en organiseerde samen met ande- gekozen regering aan in Suriname. Er was ste marrononderscheiding. re verantwoordelijken tal van activiteiten. nog geen vredesakkoord. Toch riep ook ‘Ik heb nooit in mijn leven zoveel gevoet- het Hoge Commissariaat voor de Vluch- KUNST VAN OVERLEVEN – MARRONCULTUUR UIT SURINAME , NOG TOT 9 MEI 2010 IN HET bald als toen.’ telingen van de Verenigde Naties, dat de TROPENMUSEUM, LINNAEUSSTRAAT 2, AMSTERDAM. De vluchtelingen mochten niet werken Surinamers wél als vluchtelingen erken- INFO: WWW.TROPENMUSEUM.NL

100 R 25 NOVEMBER 2009 R WWW.KNACK.BE