Amlwch Taith Pererin Gogledd Cymru The North Pilgrim’s Way © Hawlfraint y Goron a hawliau cronfa ddata 2011 Arolwg Ordnans 100023387 Hoylake A5025 © Crown copyright and database rights 2011 Ordnance Survey 100023387 West Kirby Bae Caergybi Y Parlwr Du Y Gogarth Holyhead Bay R Great Orme vi Traeth Coch Prestatyn A548 Red Wharf Bay De r Heswall Llandudno A548 Caergybi Rhyl YNYS MÔN Bae Conwy Bae Colwyn e e Holyhead Conwy Bay Chwitffordd ANGLESEY Colwyn Bay Whitford Conwy Rhuddlan A5151 Dinas Basing A5025 A55 Dilyn llwybr y pererinion canoloesol A55 A547 Basingwerk Ynys Gybi Beaumaris Penmaenmawr Abergele A470 Llanelwy Treffynnon Holy Island Llanfairfechan A55 A5 A548 St Asaph A55 Pantasaph Holywell Porthaethwy Llangelynnin Mae olion trawiadol Abaty Dinas Basing yn dystiolaeth o gymuned grefyddol Menai Bridge Abergwyngregyn Tremeirchion Rhosneigr Llanfair Y Fflint Bangor Rowen Talhaiarn Llannefydd A55

Sistersaidd llawn bwrlwm, oedd unwaith yn meddiannu tir ar draws Dyffryn Eglwysbach A541 Flint R

Maesglas. Mae’r ffreutur lle’r arferai’r mynaich fwyta eu prydau yn dal i sefyll bron A55 i A4080 v Llangernyw e Dinbych SIR Y FFLINT mor dal ag yr oedd yn wreiddiol. Sefydlwyd yr abaty yn 1131, ac fe ffynnodd hyd r A544

C Denbigh A487 Bethesda o Llansannan nes 1536, pan orchmynnodd Harri’r VIII bod yr holl fynachlogydd yng Nghymru a n Pandy Tudur A4244 A543 w A548 Lloegr yn cael eu diddymu. A5 CONWY y Caernarfon A4086 A525 Yr Wyddgrug Llanrwst Mold Gwytherin SIR DDINBYCH Heddiw, mae Llwybr Pererin Gogledd Cymru yn cychwyn yma, ac yn para am 130 o filltiroedd, DENBIGHSHIRE Llanberis Capel Curig A470 A543 Rhuthun sy’n rhoi cyfle i gerddwyr ddilyn ôl troed y pererinion canoloesol. Byddai’r teithwyr canoloesol Waunfawr A4086 A5104 A4086 Betws-y-coed Ruthin hyn yn ymweld â chysegrfeydd oedd wedi’u cysegru i seintiau Cristnogol mewn eglwysi a Bae Caernarfon A4085 SNOWDONIA NATIONAL ffynhonnau sanctaidd ar hyd eu taith tuag at Ynys Enlli. C aernar fon Bay PARK Dolwyddelan A499 YR WYDDFA A5 Pentrefoelas A525 SNOWDON A525 Y cam nesaf ar y daith yw Ffynnon Santes Gwenffrewi yn Nhreffynnon. Cafodd Gwenffrewi Penygroes Llanelidan PARC A494 Clynnog Fawr A498 A470 CENEDLAETHOL ei dienyddio gan Caradog, bonheddwr ifanc oedd mewn cariad â hi, oedd wedi gwylltio am ERYRI Cerrigydrudion A487 GWYNEDD iddi ei wrthod. Daeth ewythr Gwenffrewi, sef Beuno Sant, â hi’n ôl yn fyw, ac fe darddodd Trefor Blaenau Ffestiniog A5104 dŵr o’r ddaear yn y fan lle roedd ei phen wedi cyffwrdd â’r llawr i greu ffynnon. Fe dreuliodd A5 Carrog Gwenffrewi weddill ei bywyd fel lleian A Po A499 A498 A5 Llangollen rth L Corwen wedi hynny. Daeth y ffynnon hon yn safle Ne U A494 fyn N S Nefyn Y A4212 o bererindod, ac adeiladwyd capel fel L N L I Porthmadog N A497 man i bererinion weddïo. A497 E Bangor Porth Ysgaden N P Taith Pererin Gogledd Cymru E A470 Bala North Wales Pilgrim’s Way P N Camwch y tu allan i weld murlun ceramig Y L Pwllheli hardd sy’n nodi man cychwyn y llwybr. Llangwnnadl L A496 Waunfawr Llwybr dewisiol trwy’r Dyffrynnoedd Llechi A499 Harlech Fe grëwyd y murlun gan bobl ifanc Llanbedrog Optional Slate Valleys Route a’r arlunydd Neil Dalrymple, ac mae’n Porthor darlunio’r llwybr cyfan at Ynys Enlli. Taith Pererin De Llŷn Rhiw Abersoch South Llŷn Pilgrim’s Way A494 Aberdaron A470 Abaty Dinas Basing. 0 5 milltir / miles . © PhotolibraryWales.com Ynys Enlli 0 10 cilomedr / km Bardsey Island

On the trail of medieval pilgrims

The impressive ruins of Basingwerk Abbey are evidence of a bustling Cistercian Ffynnon Santes Gwenffrewi. religious , which once held land across the Greenfield Valley. The St Winefride’s Well. © Cyngor Sir y Fflint / refectory, where the monks ate their meals, still stands at almost its full height. Flintshire County Council Founded in 1131, the abbey thrived until 1536, when King Henry VIII ordered the destruction of all monasteries in Wales and England.

Today the North Wales Pilgrim’s Way begins here, and continues for 130 miles, giving walkers an opportunity to follow in the footsteps of medieval pilgrims. These medieval travellers visited shrines dedicated to Christian saints at churches and holy wells on their journey towards Bardsey Island.

The next stop on the route is St Winefride’s Well at Holywell. Winefride was beheaded by Caradog, a suitor angry because she rejected his advances. Winefride’s uncle, St Beuno, brought her back to life and a spring of water appeared where her head had touched the ground. Winefride then spent the rest of her life as a nun. The well supplied by the spring became a site of pilgrimage, and a chapel was built as a place for pilgrims to pray.

Step outside to see a beautiful ceramic mural marking the starting point of the trail. Created by young people and the artist Neil Dalrymple, it depicts the whole route to Bardsey.

Ffynnon Santes Gwenffrewi a’i Chapel, St Winefride’s Well and Chapel, Treffynnon – beth am fynd am dro i’r safle Holywell – make a trip to a miraculous gwyrthiol sydd wedi denu pererinion am dros site which has attracted pilgrims for over 13 o ganrifoedd, y cyfnod hiraf o bererindod 13 centuries, the longest period of parhaus ym Mhrydain. continuous pilgrimage in Britain. Taith Pererin Gogledd Cymru The North Wales Pilgrim’s Way © Hawlfraint y Goron a hawliau cronfa ddata 2011 Arolwg Ordnans 100023387 © Crown copyright and database rights 2011 Ordnance Survey 100023387

Dilyn llwybr y pererinion canoloesol Amlwch Hoylake A5025 Mae olion trawiadol Abaty Dinas Basing yn dystiolaeth o gymuned West Kirby Bae Caergybi Y Parlwr Du Y Gogarth Point of Ayr Holyhead Bay R grefyddol Sistersaidd llawn bwrlwm, oedd unwaith yn meddiannu tir ar Great Orme vi Traeth Coch Prestatyn A548 Red Wharf Bay De r Heswall draws Dyffryn Maesglas. Mae’r ffreutur lle’r arferai’r mynaich fwyta eu Llandudno A548 Llanasa Caergybi Rhyl YNYS MÔN Bae Conwy Bae Colwyn e e Holyhead Conwy Bay Trelawnyd Chwitffordd prydau yn dal i sefyll bron mor dal ag yr oedd yn wreiddiol. Sefydlwyd yr ANGLESEY Colwyn Bay Whitford Conwy Rhuddlan A5151 Dinas Basing abaty yn 1131, ac fe ffynnodd hyd nes 1536, pan orchmynnodd Harri’r VIII A5025 A55 Basingwerk Ynys Gybi Beaumaris Penmaenmawr A55 Abergele A547 A470 Llanelwy Treffynnon Holy Island Llanfairfechan bod yr holl fynachlogydd yng Nghymru a Lloegr yn cael eu diddymu. A55 A5 A548 St Asaph A55 Pantasaph Holywell Porthaethwy Llangelynnin Menai Bridge Abergwyngregyn Llanfair Tremeirchion Rhosneigr Llannefydd Y Fflint Heddiw, mae Llwybr Pererin Gogledd Cymru yn cychwyn yn Abaty Dinas Bangor Rowen Talhaiarn A55

Eglwysbach A541 Flint

R A55 i Basing, ac yn para am 130 o filltiroedd, sy’n rhoi cyfle i gerddwyr ddilyn A4080 v Llangernyw e Dinbych SIR Y FFLINT r A544

ôl troed y pererinion canoloesol. Byddai’r teithwyr canoloesol hyn yn C Denbigh FLINTSHIRE A487 Bethesda o Llansannan n Pandy Tudur A4244 A543 w A548 ymweld â chysegrfeydd oedd wedi’u cysegru i seintiau Cristnogol mewn A5 CONWY y Caernarfon A4086 A525 Yr Wyddgrug eglwysi a ffynhonnau sanctaidd ar hyd eu taith tuag at Ynys Enlli. Llanrwst Mold Gwytherin SIR DDINBYCH DENBIGHSHIRE Llanberis Capel Curig A470 A543 Rhuthun Waunfawr A4086 A5104 A4086 Betws-y-coed Ruthin Bae Caernarfon A4085 SNOWDONIA NATIONAL On the trail of medieval pilgrims C aernar fon Bay PARK Dolwyddelan A499 YR WYDDFA A5 Pentrefoelas A525 SNOWDON A525 Penygroes Llanelidan PARC A494 The impressive ruins of Basingwerk Abbey are evidence of a bustling Clynnog Fawr A498 A470 CENEDLAETHOL ERYRI Cerrigydrudion A487 GWYNEDD Cistercian religious community, which once held land across the Trefor Blaenau Ffestiniog A5104

A5 Greenfield Valley. The refectory, where the monks ate their meals, still Carrog A Po A499 A498 A5 Llangollen rth L Corwen stands at almost its full height. Founded in 1131, the abbey thrived until Ne U A494 fyn N S Nefyn Y A4212 L N 1536, when King Henry VIII ordered the destruction of all monasteries in L I Porthmadog N A497 A497 E Bangor Wales and England. Porth Ysgaden N P Taith Pererin Gogledd Cymru E A470 Bala North Wales Pilgrim’s Way P N Y L Pwllheli Today the North Wales Pilgrim’s Way begins at Basingwerk Abbey and Llangwnnadl L A496 Waunfawr Llwybr dewisiol trwy’r Dyffrynnoedd Llechi A499 Harlech continues for 130 miles, giving walkers an opportunity to follow Llanbedrog Optional Slate Valleys Route in the footsteps of medieval pilgrims. These medieval travellers Porthor Taith Pererin De Llŷn Rhiw Abersoch visited shrines dedicated to Christian saints at churches and holy South Llŷn Pilgrim’s Way A494 Aberdaron A470 wells on their journey towards Bardsey Island. 0 5 milltir / miles

Ynys Enlli 0 10 cilomedr / km Bardsey Island

Llwybrau Etifeddiaeth Treffynnon Holywell Heritage Trails Dilynwch Lwybrau Etifeddiaeth Treffynnon o amgylch Follow the Holywell Heritage Trails around the town y dref ac ymhellach i gael gwybod mwy am chwedl and beyond to find out more about the legend of St Santes Gwenffrewi, y ffynnon sanctaidd, a sut y tyfodd a Winefride, her Holy Well and how the town of Holywell ffynnodd y dref. Mae’r Llwybrau yn cychwyn ger y panel grew and prospered. The Trails start at the panel behind y tu ôl i’r adeilad hwn. Gellir cael taflenni this building. Leaflets are available here or you can Abaty Dinas Basing, Dyffryn Maesglas yma neu gallwch eu lawrlwytho o download one from – beth am ymweld ag olion hudol yr hen abaty, www.discoverflintshire.com www.discoverflintshire.com a gweld murlun trawiadol sy’n darlunio Llwybr Pererinion Gogledd Cymru.

Basingwerk Abbey, Greenfield Valley Abaty Dinas Basing. – visit the atmospheric abbey ruins and see Basingwerk Abbey. a striking mural illustrating the North Wales © Cyngor Sir y Fflint / Flintshire County Council Pilgrim’s Way. Y wyrthiol Santes Gwenffrewi a’i ffynnon

Mae chwedl Santes Gwenffrewi yn dyddio’n ôl i ddechrau’r 7fed ganrif. Cafodd Gwenffrewi ei dienyddio gan Caradog, bonheddwr ifanc oedd mewn cariad â hi, oedd wedi gwylltio am iddi ei wrthod. Daeth ewythr Gwenffrewi, sef Beuno Sant, â hi’n ôl yn fyw, ac fe darddodd dŵr o’r ddaear yn y fan lle roedd ei phen wedi cyffwrdd â’r llawr i greu ffynnon. Fe dreuliodd Gwenffrewi weddill ei bywyd fel lleian wedi hynny. Daeth y ffynnon hon yn safle o bererindod, ac adeiladwyd capel fel man i bererinion weddïo.

Roedd llif y dŵr i lawr o’r ffynnon yn Nhreffynnon mor gryf ar un adeg, roedd yn cyfrannu at bweru’r datblygiad diwydiannol i lawr yn y dyffryn.

Ffynnon Santes The miraculous Gwenffrewi. St Winefride’s Well. St Winefride and her well © Cyngor Sir y Fflint / Flintshire County Council The legend of St Winefride dates to the early 7th century. Winefride was beheaded by Caradog, a suitor angry because she rejected his advances. Winefride’s uncle, St Beuno, brought her back to life Llwybrau Etifeddiaeth Treffynnon and a spring of water appeared where her head had Dilynwch Lwybrau Etifeddiaeth Treffynnon o amgylch y touched the ground. Winefride then spent the rest dref ac ymhellach i gael gwybod mwy am chwedl Santes of her life as a nun. The well supplied by the spring Gwenffrewi, y ffynnon sanctaidd, a sut y tyfodd a ffynnodd y dref. Mae’r Llwybrau yn cychwyn ger y panel y tu ôl i’r adeilad became a site of pilgrimage, and a chapel was built hwn. Gellir cael taflenni yma neu gallwch eu lawrlwytho o www. as a place for pilgrims to pray. discoverflintshire.com The flow of water from the Holywell spring was once so strong, it was able to help power the industrial Holywell Heritage Trails development down the valley. Follow the Holywell Heritage Trails around the town and beyond to find out more about the legend of St Winefride, her Holy Well and how the town of Holywell grew and prospered. The Trails start at the panel behind this building. Leaflets are available here Santes Gwenffrewi. or you can download one from www.discoverflintshire.com St Winefride. © Cyngor Sir y Fflint / Flintshire County Council

Eglwys Santes Gwenffrewi, Gwytherin – St Winefride’s Church, Gwytherin – beth am fynd am dro i’r eglwys heddychlon hon, take a trip to this peaceful church, which stands sy’n sefyll ar sylfeini lleiandy Gwenffrewi. on the foundations of Winefride’s convent.