Sint-Helena, Midden in De Atlantische Oceaan

Overzees gebied

Daniel van Middelkoop We naderen het onherbergzame & Maarten Hogenstijn Sint-Helena, midden in de Atlantische Oceaan.

Sint-Helena, een klein eiland in de Zuid- Figuur 1: Sint-Helena viewen we gouverneur Lisa Honan, de hoogst geplaatste Saint Atlantische Oceaan, is nog altijd een Brits in het lokale bestuur Susan O’Bey, hoofd van het toerismebureau Helena Bennett, de teruggekeerde eilander Stewart George en Lagos overzees gebiedsdeel. Het is ook een van Abidjan een groep scholieren van de lokale middelbare school. de moeilijkst te bereiken oorden op aarde. ATLANTISCHE Economische impact Dat veranderde eind 2017 met de opening Onze positieve indruk bij aankomst op het eiland wordt gedeeld OCEAAN van het vliegveld. Kinshasa door veel Saints. Ook de gouverneur bevestigt dit beeld: ‘Er is een Ascension buzz op het eiland. [...] Er zijn meer mensen’. De lokale overheid ÖBBEN en de Britse overheid hopen dan ook dat de luchtverbinding uiteindelijk leidt tot economische groei en daarmee minder Sint-Helena JAMESTOWN afhankelijkheid van Britse financiële steun. De bouw van het ©2018 GEOGRAFIE & B.J. K & B.J. ©2018 GEOGRAFIE Halftree vliegveld heeft veel Saints tijdelijk werk opgeleverd. Bovendien Hollow Walvisbaai heeft de beslissing een aantal hervormingen in gang gezet. Het Rio de Janeiro St Paul's FOTO: MAARTEN HOGENSTIJN MAARTEN FOTO: Longwood is voor Britten eenvoudiger geworden om grond te kopen op het Sint-Helena ALARM FOREST eiland, er te investeren of er naartoe te verhuizen. Blue Hill Sint-Helena Levelwood Maar de economische ontwikkeling moet toch vooral van het

SANDY toerisme komen. Waar een reis naar het eiland per schip eerst BAY Vliegende toekomst minstens vijf dagen kostte, vlieg je er nu in enkele uren naartoe. 5 km

NATURALEARTHDATA.COM & WIKIMEDIA.ORG & NATURALEARTHDATA.COM Susan O’Bey denkt dat dit een ander type toerist zal aantrekken. Tristan da Cunha

BRON: BRON: ‘In het verleden waren het mensen die zowel de tijd als het geld voor eenzame rots hadden. Nu kunnen ook mensen met minder vrije tijd naar het eiland komen.’ Het is vooralsnog moeilijk de effecten vast te stel len; het vliegveld is nog geen jaar open. Maar het aantal toeristen dat er nog veel onduidelijk is over de impact van air access en dat vanwege de Franse historie naar het eiland reist, lijkt te stijgen. ls we eind 2017 een uitnodiging ontvangen om te spreken de impact van de nieuwe vliegverbinding tussen het eiland en de toekomst van het eiland. op het allereerste wetenschappelijke congres ooit op het Zuid-Afrikaanse Johannesburg in kaart te brengen. De drukte blijkt deels te verklaren doordat de RMS St Helena Onzeker ASint-Helena, twijfelen we niet lang. Een prachtige moge- (zie kader Reizen naar het eiland op pag. 39) ook voor anker ligt Na een week op het eiland moeten we toch concluderen dat de lijkheid om ‘ons eiland’ weer te bezoeken, nadat we er in 2002 Vliegverbinding in de baai van Jamestown, voor een van haar laatste tochten. economische kansen onzeker zijn. Met slechts één vlucht per drie maanden onderzoek deden onder de ‘Saints’, zoals bewoners Over air access is decennia nagedacht op het eiland zelf en in het En de toegenomen economische activiteit op het eiland is mede week en maximaal 76 passagiers per trip is de ambitieuze doel- van Sint-Helena zichzelf noemen (zie kader Onderzoek). We Verenigd Koninkrijk, waarvan Sint-Helena een overzees gebieds- het gevolg van de inmiddels bijna afgeronde constructie stelling van financiële onafhankelijkheid voorlopig onhaalbaar. grijpen het hernieuwde bezoek aan om de eerste tekenen van deel is. Lang leek de aanleg van een vliegveld niet haalbaar. Zo werkzaamheden rond het gloednieuwe vliegveld. Veel passagiers zijn Saints die overzees wonen en werken. was er op het vulkanische eiland geen vlak gedeelte beschik- In de week dat we op het eiland zijn, proberen we zo goed mogelijk Wanneer zij het eiland bezoeken, logeren ze over het algemeen baar voor een landingsbaan. Daarbij bestond er geen toestel dat in beeld te krijgen hoe de inwoners van Sint-Helena zelf aankijken bij familie en maken slechts beperkt gebruik van voorzieningen én overweg kon met een zeer korte landingsbaan én bij te veel tegen een toekomst met air access. We bezoeken de conferentie als restaurants. Het aantal toeristische overnachtingen per jaar Onderzoek in 2002 wind zou kunnen uitwijken naar een ander vliegveld ver weg. en spreken met vele Saints, toeristen en onderzoekers. Ook inter lijkt op de korte termijn maximaal 4000 te zijn. Misschien niet Uiteindelijk bleek het mogelijk de technische problemen te ns eerste bezoek aan Sint-Helena was in 2002. We reisden toen vanuit overwinnen, maar alleen tegen zeer hoge kosten. Na jaren van OEngeland met de RMS St Helena; een bootreis van twee weken. Op het plannen maken, bijstellen, uitstellen en bouwen is het vliegveld eiland deden we onderzoek voor onze doctoraalscriptie over de ruimtelijke nu in bedrijf. Air access werd en wordt door veel onderzoekers identiteit van de bewoners van Sint-Helena. Op het eiland waren we al snel en beleidsmakers gezien als de enige manier om de economie bekend als the Dutchies en werden we beschouwd als een beetje vreemd, maar van het eiland nieuw leven in te blazen. Een verbinding door de ongevaarlijk. Saints waren over het algemeen blij met onze belangstelling. lucht moet zorgen voor meer toerisme en voor meer bezoek van Er was toen al sprake van de komst van een vliegveld. Dat zou in 2009 of 2010 overseas wonende Saints aan hun ‘thuis’. Maar is dat ook zo? klaar moeten zijn. Saints waren destijds bezorgd over de impact van het vliegveld op het sociale leven en de veiligheid op het eiland. ‘Moeten we onze Op onderzoek huizen en auto’s voortaan op slot doen?’ Over de economische kansen waren Als we in januari arriveren op de – schrikbarend korte – landings ze vaak wel enthousiast. ‘Het is de enige kans voor het eiland’, hoorden we baan op Prosperous Bay Plain en naar de hoofdstad Jamestown regelmatig. Over het onderzoek is gerapporteerd in Geografie september 2003 rijden, zien we direct verschillen met 2002. Het is (relatief) druk en het Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie (TESG) in 2005. op het eiland. Er zijn meer toeristen, meer auto’s, meer restaurants en nieuwe havenfaciliteiten in Rupert’s Bay. Maar naarmate De zeer korte landingsbaan de week vordert, merken we ook dat nog veel hetzelfde is. En op Prosperous Bay Plain.

36 geografie | oktober 2018 geografie | oktober 2018 37 De baai van Jamestown. Voor de komst van het vliegveld waren de bewoners van Sint-Helena sterk gericht op de zee.

eens zo erg, want de toeristische infrastructuur op het eiland is De nieuwe mensen lijken ook wat meer gehaast. Per schip duurde beperkt en het aantal bedden groeit slechts langzaam. de reis naar het eiland meerdere dagen. Toeristen hadden alle Investeringen van buiten het eiland vallen tot nu toe tegen en de tijd om in de rustige ‘Sint-Helena-modus’ te komen. Nu kun je in mogelijkheden van Saints om zélf te investeren zijn bescheiden, Johannesburg ontbijten en dezelfde dag nog op Sint-Helena mede omdat het lastig is financiering te krijgen via de Bank of lunchen. Dat roept ook andere verwachtingen op bij toeristen, St. Helena. De economie van het eiland blijft dus sterk afhan constateert Helena Bennett. ‘De bezoekers die per schip kwamen, kelijk van overheidssteun. accepteerden dat het toerisme op het eiland nog in ontwikkeling is, maar de nieuwe toeristen verwachten dat alle voorzieningen Staatssteun en investeringen er zijn.’ Het verschil in tempo wordt geïllustreerd door de trage De voorlopig bescheiden economische groei kon wel eens internetverbinding op het eiland. Mobiele telefoons zijn er pas slecht nieuws zijn voor de Britten, die de jaarlijkse staatssteun in 2015 geïntroduceerd. Toch gaan de ontwikkelingen – voor (24,5 miljoen pond in 2017) willen afbouwen. De investeringen eilandbegrippen – rap: in 2020 moet Sint-Helena door een nieuwe op het eiland waren een spend to save-initiatief, maar op de korte kabel de beschikking krijgen over supersnel internet. termijn lijkt korten op de staatssteun niet wenselijk. Het zou volgens eilander Stewart George tot een aanzienlijke armoede- Nieuw zwaartepunt val op Sint-Helena leiden. Sommige Saints bepleiten zelfs méér De opening van het vliegveld heeft ook geleid tot een verschui- steun voor het eiland gedurende een overgangsperiode waarin ving van het zwaartepunt van het eiland. Traditioneel waren de de voorzieningen voor toerisme op peil worden gebracht. bewoners van Sint-Helena gericht op de zee. De gouverneur kijkt De komst van het vliegveld heeft Sint-Helena dus wel een De krimp vanaf de jaren 80 had te maken met een sterk dalend Stroom onbekenden vanuit haar werkkamer uit op James Bay, waar de RMS St Helena positieve economische impuls bezorgd, maar de ontwikkeling geboortecijfer en een forse emigratie. Veel Saints gingen toen Hoe ervaren de Saints de veranderingen in de sociale structuur? voor anker ging. ‘Het schip was altijd het centrale punt waarom is kwetsbaar en gaat langzaam. Een sleutel tot verdere econo werken op legerbases op Ascension Island en de Falklands, twee In de verhalen van de eilanders die wij spreken, is de voortduren alles op het eiland draaide’, legt Susan O’Bey uit. ‘Het was on- mische ontwikkeling is wellicht gelegen bij de Saints die op dit andere Britse gebieden in de Zuid-Atlantische Oceaan. De grote de aanwezigheid van nieuwe, onbekende gezichten de rode mogelijk dat je het niet wist als het schip er was. [...] Van het moment elders wonen en werken. De verbondenheid van de dip aan het begin van deze eeuw was het gevolg van de British draad. ‘Vroeger wisten we van iedereen wie hij of zij was’, vertelt vliegveld zie je en hoor je niets, tenzij je er naartoe gaat om diaspora met het eiland is nog altijd sterk. De betere bereikbaar- Citizenship Act van 2002, die Saints de mogelijkheid gaf zonder Susan O’Bey. ‘Van nieuwe mensen wist je snel genoeg of ze toe- iemand weg te brengen of op te halen.’ Het nieuwe vrachtschip heid van hun ‘thuis’ zou ertoe kunnen leiden dat zij terugkeren restricties naar het Verenigd Koninkrijk te reizen om daar te werken. risten waren, hier kwamen werken, of wat dan ook. Nu weet je MV Helena (zie kader Reizen) legt niet aan in James Bay, maar naar het eiland of bereid zijn erin te investeren. Dat was de twee decennia daarvoor niet mogelijk geweest. dat niet. Voor een kleine gemeenschap, waar je bent opgegroeid een vallei verderop, in Rupert’s Bay. Zo verdwijnt veel leven uit De afgelopen jaren neemt het inwonertal weer toe. Dat komt met het idee dat je iedereen kent, is dat een onwennig gevoel.’ de baai van Jamestown. Aan land heeft Jamestown er wel wat Vertrek en terugkeer geheel door immigratie, want op het eiland worden al jaren meer De scholieren die we spreken, beamen dit. ‘Wat ik hier zo fijn levendigheid bijgekregen. Midden in het ministadje is het luxe Hoeveel Saints elders wonen, is niet duidelijk. Maar iedereen op mensen begraven dan er baby’s geboren worden. De immigranten vind, is het gevoel van vrijheid en veiligheid’, vertelt een scholier Mantis Hotel geopend, dat zich richt op toeristen en ‘officiële het eiland heeft wel een familielid overseas. ‘We moeten niet zijn deels terugkerende Saints, maar ook buitenlanders die tijde- die eerder een tijd in Zuid-Afrika woonde. ‘Nu met het vliegveld bezoekers’. Tegelijk is dit hotel een voorbeeld van de problemen proberen te voorkomen dat jongeren vertrekken, maar zorgen lijk op het eiland komen werken. Zo heeft de lokale middelbare zie je allemaal nieuwe mensen die je niet kent.’ die het eiland ondervindt om investeerders aan te trekken. Bij dat er iets is om naar terug te keren’, meenden onze informanten school bij gebrek aan voldoende gekwalificeerde Saints een in 2002 al. Het inwonertal van Sint-Helena schommelt nu rond aantal docenten uit Zuid-Afrika en Groot-Brittannië in dienst. de 4500 en zit de afgelopen jaren weer in de lift, na een jaren- lange daling (figuur 2). Hechte sociale structuur Reizen naar het eiland Het gebrek aan gekwalificeerde mensen is een structureel probleem op het eiland. Veel jongeren met ambitie zoeken hun int-Helena is met de buitenwereld verbon- een gecombineerd passagiers- en vrachtschip, lander niet nodig. Op het eiland zijn geen geld- Figuur 2: Inwonertal Sint-Helena (1911-2016) opleiding en werk elders. Ook voor banen die minder scholing Sden via een wekelijkse vlucht met South de enige verbinding met de buitenwereld. De automaten en kan zeer beperkt met creditcards vereisen, zijn vaak moeilijk mensen te vinden. Saints zijn niet African Airways vanuit Johannesburg. Daarbij laatste jaren voer de RMS vanuit Kaapstad in worden betaald. Overnachten is mogelijk in 000 gewend buiten de reguliere tijden – maandag tot en met vrijdag wordt een tussenstop gemaakt in Windhoek vijf dagen naar het eiland en pendelde het het nieuwe maar dure Mantis Hotel, het tradi van half negen tot vier – te werken en zijn daartoe ook nauwelijks (Namibië), maar het is (nog) niet mogelijk daar schip ook heen en weer naar Ascension (twee tionele Consulate Hotel, enkele bed and break- 5500 bereid. Het weekend is traditioneel gereserveerd voor familie- in of uit te stappen. Eén keer per maand is er dagen varen). In februari is de RMS uit de vaart fasts en door kamers bij particulieren te huren. en andere sociale activiteiten. een shuttlevlucht naar Ascension Island, dat genomen en sindsdien is er geen reguliere De Tourist Office heeft een overzicht. Jamestown 5000 De hechte sociale structuur is aan de ene kant een kracht van het zo’n 1300 kilometer naar het noordwesten ligt, passagiersverbinding per schip naar Sint- heeft enkele restaurants. Openbaar vervoer is eiland. Iedereen kent elkaar. Maar voor de ontwikkeling van het met een grote Amerikaanse legerbasis waar Helena. De MV Helena, die maandelijks vanuit zeer beperkt en niet afgestemd op toeristen. 500 toerisme is het ook lastig. Toeristen die zaterdags op het vliegveld veel Saints werken. Prijzen voor een retour Zuid-Afrika vracht naar het eiland brengt, Er zijn taxi’s en je kunt een auto huren, maar

000 aankomen, moeten ter plekke onmiddellijk een simkaart regelen ticket Johannesburg-Sint-Helena beginnen bij neemt geen boekingen aan voor passagiers. verwacht geen ruime keus: je krijgt het exem- of geld wisselen. In Jamestown kan dat pas op maandag. Ook ongeveer 800 pond. Inmiddels wordt voor de Wel wordt het eiland af en toe bezocht door plaar dat beschikbaar is. Enige stuurmanskunst

3500 kun je maar beter een restaurant reserveren voor zondagavond, periode december-maart een tweede mid cruiseschepen en door yachties die met hun is nodig op de mooie maar steile en bochtige

STATISTICS SAINT HELENA (CENSUSCIJFERS) HELENA SAINT STATISTICS want anders kan het moeilijk zijn iets te eten te krijgen. Toch is weekse vlucht gepland. zeilboten de wereld rondreizen. wegen.

3000 BRO: [i] www.sthelenatourism.com 111 121 131 1 15 1 1 1 1 200 201 deze cultuur langzaam aan het veranderen nu het vliegveld er De afgelopen decennia was de RMS St Helena, Een visum voor Sint-Helena heb je als Neder- ligt: sinds kort zijn enkele winkels op zondag een paar uur open.

38 geografie | oktober 2018 geografie | oktober 2018 39 Onderwijs & Brexit

Joop van der Schee en Tine Béneker

gebrek aan andere geïnteresseerden is de overheid uiteindelijk Voor veel aardrijkskundedocenten en -lerarenopleiders zelf de hoofdfinancier. is het Verenigd Koninkrijk hét land om nieuwe ideeën op Medische evacuaties te doen. Welke gevolgen heeft Brexit voor het aardrijks Over één gevolg van het vliegveld is iedereen positief: de sterk kundeonderwijs daar? We vroegen het Britse collega’s. verbeterde mogelijkheden voor medische zorg. Sint-Helena heeft een klein ziekenhuis, maar in gecompliceerde of levens bedreigende situaties moeten mensen geëvacueerd worden naar Zuid-Afrika. Vóór het vliegveld er was, werden in nood gevallen wel eens olietankers omgeleid naar het eiland. Dan l jaren komen Nederlandse docenten aardrijkskunde en was het nog minstens vier dagen varen voordat de patiënt in lerarenopleiders terug uit het Verenigd Koninkrijk met een ziekenhuis was. Na de certificering van het vliegveld (en al Aenthousiaste verhalen over hun bezoek aan de studie vóór de commerciële vluchten begonnen) was het mogelijk dagen van de Geographical Association (GA). Daar moet je echt medische vluchten naar het eiland uit te voeren. Van juni 2016 een keer geweest zijn. De GA-dagen vol lezingen en workshops tot mei 2017 gebeurde dat zeven keer. kunnen zich zeker meten met de KNAG-onderwijsdag. Ook de onderwijssymposia van het London Institute of Education staan Home hoog aangeschreven en behoren tot de beste plekken in de Een veelgenoemde kans voor de verdere ontwikkeling van het eiland is Saints van overzee betrekken. Zij voelen zich vaak nog sterk verbonden met het eiland. Tijdens de conferentie gaat één sessie over het eiland als thuis (home). Het wordt een emo- Duncan Hawley, fysisch geograaf en lerarenopleider, stelt dat tionele bijeenkomst, die enkele deelnemers tot tranen toe roert. het te vroeg is om iets te zeggen over de gevolgen van Brexit. ‘Ik kan hier niet permanent wonen, dat is me te benauwend, Aardrijkskundeonderwijs Afhankelijk van hoe deze zich verder voltrekt, zullen Britse maar ik kan ook niet zonder het eiland’, verwoordt een terug aardrijkskundeleraren thema’s aan de orde stellen als identiteit, gekeerde Saint haar dubbele gevoel. ‘Als je opgroeit op een migratie, handelsstromen, toerisme, visserij en grensoverschrij- geïsoleerd eiland, moet je het met elkaar doen’, legt Susan dend milieubeleid in relatie met Brexit. O’Bey uit. ‘Daar word je veerkrachtig en vindingrijk van en je in het VK en Brexit ontwikkelt een heel sterke band.’ Ze ziet in het betrekken van EU-steun Saints van elders wel een mogelijke paradox. Dit zijn de mensen De Ierse Susan Pike, als lerarenopleider aardrijkskunde actief in die voor verandering kunnen zorgen, maar tegelijkertijd ook zowel het basis- als het voortgezet onderwijs, denkt dat Brexit vaak degenen die het eiland willen houden zoals het is. ‘Ze wereld om kennis te nemen van en te discussiëren over toon- het aardrijkskundeonderwijs in het VK, want dat is hier sterk’, grote gevolgen kan hebben, vooral als aardrijkskundeprojecten denken: we willen dat het eiland er altijd voor ons is om naar aangevend onderwijsgeografisch onderzoek. Het VK heeft het schrijft emeritus hoogleraar onderwijsgeografie David Lambert. voor en door leraren geen EU-steun meer ontvangen. terug te keren, en dan willen we dat het is zoals we het ons aardrijkskundeonderwijs dus veel te bieden. Maar hoe kijken Hij voegt toe dat de schoolaardrijkskunde in het VK tot nu toe Clare Brooks, departementshoofd van het Institute of Education, herinneren.’ Engelse collega’s aan tegen hun vak in eigen land en denken ze weinig aandacht besteedde aan de EU, maar dat dit ironisch wijst op de grote verantwoordelijkheid die ligt bij het onderwijs. dat de Brexit daarin verandering brengt? Zes vooraanstaande genoeg best eens kan veranderen als de Britten de EU hebben Remain-stemmers waren er meer onder jongeren en hoger ge- Realistisch collega’s reageerden op onze vragen. verlaten. schoolden. ‘Wat zal Brexit betekenen voor onze plek in de we- Voor het vlottrekken van de economische ontwikkeling van Ook David Mitchell, lerarenopleider aan het London Institute of reld? Welk aardrijkskundeonderwijs zullen jonge mensen in een het eiland was de aanleg van het vliegveld zonder meer nood In de lift Education, verwacht geen grote impact van Brexit op het Engel- post-Brexit-VK nodig hebben?’ zakelijk. Maar het is niet realistisch een snelle groei van het Net als in Nederland verliest aardrijkskunde in het VK op som se aardrijkskundeonderwijs. Hij schrijft dat veel zal afhangen toerisme en financiële onafhankelijkheid te verwachten. De mige scholen lesuren omdat het geen kernvak is. Ook is er een van hoe de scheiding en nieuwe relatie verder worden ingevuld. Denkpauze ontwikkeling van de toeristische sector gaat langzaam. Het zal tekort aan geografisch goed geschoolde docenten. Daar staat Innovatieve aardrijkskundeleraren zullen volgens Mitchell Brexit Alan Kinder, hoofd van de GA, zegt in een artikel dat hij schreef ook nog even duren voor de sociale gevolgen van het vliegveld tegenover dat aardrijkskunde op veel plaatsen in het VK nu weer inbouwen in het curriculum; minder dynamische secties zullen met Mary Biddulph dat Brexit een pause for thought oplevert. uitgekristalliseerd zijn. Gouverneur Honan en lokaal bestuurder in de lift zit – veel leerlingen kiezen het. Een van de verklaringen alles bij het oude laten. Want hoe gaan leraren na de Brexit lesgeven over soevereiniteit Susan O’Bey zijn optimistisch, maar ook realistisch. ‘In mijn is dat Engeland een Baccalaureaat Certificaat voor 15-jarigen en natiestaten? Over handel met arme landen en de EU? Over perceptie doet Sint-Helena het opvallend goed, gezien haar heeft geïntroduceerd dat leerlingen verplicht geschiedenis of globalisering, mensenrechten en migratie? Laten we hopen, be- afgelegen locatie’, zegt Honan. ‘We kunnen nu gaan profiteren aardrijkskunde te kiezen naast Engels, wiskunde, een tweede sluit hij zijn mail, dat na Brexit de samenwerking en dialoog tus- van de verbeterde bereikbaarheid van het eiland en verbeterde taal en exacte vakken. Ook speelt waarschijnlijk mee dat wie De Britse schoolaardrijkskunde sen opleiders aardrijkskunde in Europa even sterk blijven als nu. gezondheidszorg’, voegt O’Bey eraan toe. ‘Maar uiteindelijk geografie gestudeerd heeft, gemakkelijk aan een baan komt. zullen we altijd een geïsoleerd eiland zijn. We zijn en blijven ging nauwelijks over de EU, BRONNEN: een rots midden in de oceaan zonder ander land in zicht.’ • Brexit maar na de Brexit zou dat best • Jones, M. & D. Lambert 2018. Debates in Geography Education. ‘Brexit is natuurlijk een ramp en het zal een generatie kosten om London: Routledge. ervan te herstellen. Maar waarschijnlijk heeft het geen effect op kunnen veranderen • Jones, M. 2017. Handbook of Secondary Geography. Sheffield: GA.

40 geografie | oktober 2018 geografie | oktober 2018 41