Strategia Subregionu Sowiogórskiego Koncepcja Rozwoju

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Strategia Subregionu Sowiogórskiego

Koncepcja rozwoju subregionalnego produktu turystycznego

Opracował zespół w składzie:

Marta Kowalczyk Katarzyna Matijczak Anna Krok Ewa Baran Robert Kropiwnicki Jarosław Rabczenko Maciej Kupaj

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Spis treści

1. ZASIĘG PRZESTRZENNY OPRACOWANIA, POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE OBSZARU ...... 3 2. ANALIZA POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO REGIONU ...... 15 2.1 Walory przyrodnicze i specjalistyczne dla rozwoju turystyki ...... 15

2.2 Walory kulturowe rozwoju turystyki ...... 88 2.3 Zagospodarowanie turystyczne...... 177 2.3.1 Baza noclegowa ...... 177 2.3.2 Baza gastronomiczna...... 209 2.3.3 Baza sportowo ‐ rekreacyjna...... 223

2.3.4 Baza dla rozwoju turystyki biznesowej ...... 244 2.4 Analiza SWOT...... 253 3. KIERUNKI PROGRAMU ROZWOJU TURYSTYCZNEGO REGIONU...... 255 3.1 Założenia strategiczne realizacji programu...... 255 3.1.1 Wizja i misja turystyczna regionu...... 256

3.1.2 Cele strategiczne rozwoju...... 257 3.2 Kierunki programu rozwoju...... 263 3.2.1 Cele operacyjne realizacji zadania...... 263 3.2.2 System zarządzania na etapie wyboru zadań do realizacji i etapie wdrażania...... 285

3.2.3 System monitoringu...... 315

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

1. ZASIĘG PRZESTRZENNY OPRACOWANIA, POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE OBSZARU.

Subregion Sowiogórski to zwarty geograficznie obszar, którego wyznacznikiem jest położenie u podnóża Gór Sowich. Położenie te od wieków determinuje rozwój lokalny, a cechy charakterystyczne obszaru pozwalają nazwać go subregionem sowiogórskim. Wykorzystanie naturalnych walorów regionu pozwala na nawiązanie współpracy pomiędzy powiatami, gminami w celu wspólnego działania zmierzającego do rozwoju turystyki

regionalnej. Góry Sowie – najstarsze góry Europy są dziś na nowo odkrywanym miejscem. Przepiękne krajobrazy, niewyjaśnione tajemnice obiektów z II wojny światowej, historyczna zabudowa i coraz bogatsza oferta przyciąga tu turystów z kraju i zagranicy. Rozbudowane szlaki piesze i rowerowe, wyciągi narciarskie, obiekty zabytkowe najwyższej rangi, sztolnie i kopalnie są powodem fascynacji tym miejscem.

Góry Sowie są najstarszymi górami Polski i prawdopodobnie Europy. Stanowią one pasmo górskie w Sudetach

Środkowych rozciągające się na długości 26 km (35 km licząc po linii grzbietowej) pomiędzy Górami Bardzkimi ze wschodu, a Wałbrzyskimi z zachodu. Na wschodzie granicą jest Przełęcz Srebrna, a na zachodzie Góry Sowie kończą się doliną rzeki Bystrzycy. Od północy ograniczone są Kotliną Dzierżoniowską - od południa Obniżeniem Noworudzkim oraz Wzgórzami - Wyrębińskimi i Włodzickimi. W okolicach Głuszycy graniczą z Górami Kamiennymi. Góry Sowie dzielą się na pasma oddzielone od siebie przejezdnymi dla samochodów

przełęczami: Srebrną (586 m n.p.m.), Woliborską (711 m n.p.m.), Jugowską (805 m n.p.m.), Sokolą (754 m n.p.m.) oraz Walimską (750 m n.p.m.). Są to pasma: Szerokiej, Kalenicy i Słonecznej, Wielkiej Sowy, Sokoła i Włodarza, oraz obniżenie w formie działu schodzące przez Glinno w stronę Zagórza Śląskiego i Lubachowa.

Łącznie zajmują obszar około 200 km2 1.

1 Sudecki informator turystyczny: www.sudety.it

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Istotne znaczenie dla opisywanego subregionu ma rozciągający się na terenie Gór Sowich - od przełęczy Woliborskiej po przełęcz Walimską i Jedlinę Zdrój - Park Krajobrazowy Gór Sowich2.

Utworzony w 1991 roku Park o powierzchni 8.140 ha, administracyjnie położony jest na obszarach powiatów wchodzących w skład poniższego opracowania:

- powiat dzierżoniowski- Pieszyce, Bielawa, Dzierżoniów

- powiat wałbrzyski - Głuszyca, Walim

- powiat ząbkowicki - Stoszowice,

- powiat kłodzki - Nowa Ruda.

Park obejmuje środkową część pasma Gór Sowich z najwyższą kulminacją Wielką Sową ( 1015 m n.p.m.) oraz odosobniony masyw Włodarza ( 811 m n.p.m.). Wierzchowina Gór Sowich jest wyrównana, a stoki, zwłaszcza północno – wschodnie, strome i pocięte głębokimi a zarazem wąskimi dolinkami potoków. W wielu miejscach znajdują się malownicze skałki. Granicę północno - wschodnią tworzy 400 - 500 m wysokości Krawędź, 3 wyznaczona przebiegiem sudeckiego uskoku brzeżnego .

2 ibidem

3 Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych: www.dzpk.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Rys. 2 – Mapa Parku Krajobrazowego Gór Sowich. Źródło: www.dzpk.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Subregion Gór Sowich leży w południowej części województwa Dolnośląskiego w południowo – zachodniej części Polski, co umożliwia szybki dojazd do Pragi – odległość około 200 km, Berlina – ok. 350 km czy Wiednia – ok. 350 km.

W skład subregionu wedle podziału terytorialnego z 1997 wchodzi 9 gmin z 4 powiatów. Ze względu na położenie i powiązania, w skład subregionu zaliczamy powiat dzierżoniowski wraz z gminami tego powiatu oraz gminy z powiatów: wałbrzyskiego, ząbkowickiego oraz kłodzkiego, tj.

- Bielawę – gminę miejską zawierającą się w administracyjnych granicach miasta i nieposiadającą sołectw,

- Dzierżoniów – gminę wiejską, w skład której wchodzi 15 sołectw: Dobrocin, Jędrzejowice, Jodłownik, Kiełczyn, Książnica, Mościsko, Myśliszów, Nowizna, Ostroszowice, Owiesno, Piława Dolna, Roztocznik, Tuszyn, Uciechów, Włóki,

- Dzierżoniów – gminę miejską zawierającą się w administracyjnych granicach miasta i nieposiadającą

sołectw,

- Głuszycę - gminę miejsko – wiejską, w skład której wchodzi 5 sołectw: Głuszyca Górna, Grzmiąca, Kolce, Łomnica, Sierpnica, oraz przysiółki Rybnica Mała (należąca do wsi Grzmiąca), Radosna i Trzy Strugi (oba należą do wsi Łomnica).

- Nową Rudę – gminę wiejską, w skład której wchodzi 17 sołectw: Jugów, Bożków, Ludwikowice Kłodzkie,

Bartnica, Świerki, Włodowice, Wolibórz, Przygórze, Czerwieńczyce, Dzikowiec, Sokolica, Krajanów, Sokolec, Bieganów, Dworki, Nowa Wieś Kłodzka, Koszyn,

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Pieszyce – gminę wiejską, w skład której wchodzą 4 sołectwa: Kamionki, Rościszów, Piskorzów, Bratoszów.

- Piławę Górną, która podobnie jak Bielawa nie zawiera sołectw, ponieważ jest gminą zawierającą się administracyjnie w granicach miasta,

- Stoszowice – gminę wiejską, w skład której wchodzi 11 sołectw: Stoszowice, Srebrna Góra, Budzów, Grodziszcze, Jemna, Lutomierz, Mikołajów, Przedborowa, Różana, Rudnica, Żdanow.

- Walim – gminę wiejską, w skład której wchodzi 9 sołectw: Glinno, Jugowice, Dziećmorowice, Michałkowa,

Niedźwiedzica, Olszyniec, Rzeczka, Walim i Zagórze Śląskie

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Rys. 1 – Gminy i miasta wchodzące w skład Subregionu Sowiogórskiego. Opracowanie własne

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Warto podkreślić, iż definicja słowa subregion w znaczeniu turystycznym nie oznacza obszaru wyznaczonego granicami powiatów czy gmin, nie mniej jednak dla potrzeb niniejszego opracowania autorzy wyznaczyli granicę subregionu poprzez miejscowości najbardziej wysunięte pod względem położenia geograficznego. I tak na północ najbardziej wysuniętą miejscowością jest Dzierżoniów,

na południe – Nowa Ruda, na wschód - Piława Górna i na zachód - Głuszyca. Odległość pomiędzy najbardziej wysuniętymi miejscowościami w kierunku północ – południe: pomiędzy Dzierżoniowem a Nową Rudą wynosi 29 km, pomiędzy Głuszycą a Piławą Górną (kierunek: wschód - zachód) – 42 km. Odległości pomiędzy poszczególnymi miejscowościami według, których możliwe byłoby doprecyzowanie granicy subregionu wynoszą: Piława Górna – Stoszowice (17 km), Stoszowice – miasto Nowa Ruda (19 km),

miasto Nowa Ruda – Głuszyca (20 km), Głuszyca – Walim (12 km), Walim – Pieszyce (15 km), Pieszyce – Dzierżoniów (5 km), Dzierżoniów – Piława Górna (11 km) - łącznie 99 km.

Dominujące szlaki komunikacyjne subregionu to droga krajowa nr 8 (DK8) prowadząca od przejścia granicznego do Czech w Kudowie-Zdroju do przejścia granicznego na Litwę w Budzisku. DK8 stanowi polski odcinek międzynarodowej trasy E67. Przebiega przez obszar pięciu województw: podlaskiego,

mazowieckiego, łódzkiego, wielkopolskiego, dolnośląskiego i przecina powiaty dzierżoniowski, kłodzki i ząbkowicki.

Powiat wałbrzyski przecina trasa europejska E261 zaliczana do kategorii B - będących odgałęzieniami, odnogami i trasami łącznikowymi; wiodąca przez Polskę - ze Świecia przez Poznań do Wrocławia (przez województwa: kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i dolnośląskie). E261 stanowi fragment drogi krajowej nr 5,

która od Bielan Wrocławskich przechodzi w krajową drogę 35 prowadzącą do przejścia w Golińsku.

Powiaty Subregionu Gór Sowich poprzecinane są wojewódzkimi drogami:

• 380 (DW380) - droga wojewódzka łącząca DK35 w Unisławiu Śląskim z DW381 w Głuszycy,

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• 381 (DW381) - droga wojewódzka łącząca Wałbrzych z Nową Rudą i Kłodzkiem. Droga przebiega przez malowniczy teren górzysty (Góry Wałbrzyskie, Góry Sowie, Obniżenie Noworudzkie, Kotlina Kłodzka). Występują duże różnice wysokości. Jest głównym ciągiem komunikacyjnym z Kotliny Kłodzkiej w kierunku Wałbrzycha, Nowej Rudy oraz Kotliny Jeleniogórskiej,

• 382 (DW382) - droga wojewódzka łącząca granicę państwa w pobliżu Paczkowa poprzez Ząbkowice Śląskie (DK8) z DW374 w Stanowicach w pobliżu Strzegomia, • 383 (DW383) – droga wojewódzka łącząca Dzierżoniów z drogą DW381 między Głuszycą a Jedliną- Zdrój. Jest drogą o szczególnych walorach widokowych - prowadzi przez Przełęcz Walimską w Górach Sowich,

• 384 Droga wojewódzka nr 384 (DW384) - droga wojewódzka łącząca DW385 w Woliborzu z DK8 i DK39 w Łagiewnikach. Prowadzi przez Góry Sowie (Przełęczą Woliborską 711 m n.p.m.), Bielawę oraz Dzierżoniów. Droga stanowi główne połączenie dla Nowej Rudy oraz dla powiatu dzierżoniowskiego, z Wrocławiem oraz autostradą A4, a także z przejściem granicznym do Czech - Tłumaczów- Otovice. Droga wojewódzka nr 384 należy do bardziej obciążonych ruchem dróg wojewódzkich Dolnego

Śląska. Jest ona jednym z najważniejszych ciągów transportowych obsługujących zespół miast Dzierżoniów- Bielawa- Pieszyce, o czym świadczy wysoka intensywność ruchu pojazdów ciężkich (kategoria ruchu KR-3). Jest drogą o szczególnych walorach widokowych. • 385 (DW385) - droga wojewódzka łącząca DK46 w okolicy Jaczowic oraz Dzierżoniów (poprzez DW384) z przejściem granicznym z Czechami - Tłumaczów- Otovice. Prowadzi przez Góry Bardzkie (Przełęczą Srebrną 585 m n.p.m.), Srebrną Górę, Walim i miasto Nowa Ruda. Droga widokowa o stromych nachyleniach i dużej różnicy wysokości oraz wielu ostrych zakrętach w okolicy Srebrnej Góry. W okresie zimowym niebezpieczna, często w okolicach Srebrnej Góry nieprzejezdna.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Do Głuszycy prowadzą drogi krajowe: droga 380 (DW380) od Unisławia Śląskiego (kierunku zachodniego), droga 383 (DW383) od Walimia (kierunku wschodniego) oraz droga 381 (DW381) przebiegająca z północy na południe od Jedliny Zdrój w kierunku Nowej Rudy.

Do Dzierżoniowa prowadzą: droga 382 (DW382), przecinająca powiat dzierżoniowski w kierunku południowym od Świdnicy w stronę Ząbkowic Śląskich, droga 384 (DW384) od Łagiewnik (od kierunku wschodniego), natomiast od Zachodu: z Pieszyc droga 383 (DW383) i z Bielawy droga 384 (DW384).

Gminę Nowa Ruda przecinają dwie drogi wojewódzkie: 385 (DW385) od zachodu na wschód – od przejścia granicznego z Czechami (Tłumaczów - Otovice) do Ząbkowic Śląskich i droga 381 (DW381) z północy na południe – od Wałbrzycha do Kłodzka.

Pieszyce znajdują się pomiędzy Dzierżoniowem a Walimiem przy trasie 383 (DW383), Piława Górna pomiędzy Dzierżoniowem a Ząbkowicami Śląskimi przy 382 (DW382), natomiast Stoszowice pomiędzy Ząbkowicami

Śląskimi a Nową Rudą przy 385 (DW385).

Wyjeżdżając z Dzierżoniowa w kierunku Nowej Rudy drogą 384 (DW384) można dojechać do pobliskiej Bielawy.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Istotnym atutem Subregionu Gór Sowich jest bliskie sąsiedztwo z Niemcami i Czechami, a szczególnie bliskość przejść granicznych w Kudowie-Słonem i Tłumaczowie z Republiką Czeską oraz Jędrzychowicach i Olszynie z Niemcami. Co więcej, w sąsiedztwie subregionu przebiega autostrada A4 łącząca największe miasta Dolnego Śląska, takie jak Wrocław i Legnica z Opolem, a dalej prowadząca do

Olszyny czy na Górny Śląsk4.

Istotna, z punktu widzenie rozwoju turystyki międzynarodowej, jest również bliskość portu lotniczego we Wrocławiu i dobre z nim połączenie drogowe.

Duże znaczenie dla rozwoju każdego regionu mają połączenia kolejowe. W Subregionie Gór Sowich Już w XIX wieku powstała linia kolejowa ze Świdnicy (1855 r.), natomiast lokalna linia kolejowa sowiogórska powstała na przełomie XIX i XX w5.

Odcinek Międzylesie – Wrocław – Kostrzyn – Szczecin łączy korytarz transportowy C-E 59, należący do

podstawowej sieci kolejowej państwa i stanowiący odgałęzienie dla ruchu towarowego od linii E – 59: Wrocław – Poznań – Szczecin. Linia C-E 59 weszła do planu modernizacji sieci transeuropejskich korytarzy transportowych TEN na terenie Polski i ma za zadanie usprawnienie połączenia krajów skandynawskich oraz portu w Szczecinie z Europą Środkową i Południową.

Połączenia kolejowe na terenie subregionu Gór Sowich obejmują Głuszycę, Nową Rudę, Dzierżoniów i Piławę Górną.

4 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

5 Strategia Rozwoju Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2008 ‐ 2013

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Głuszyca i Nowa Ruda mają połączenie:

• z Wrocławiem, • z Kłodzkiem, skąd można dostać się przez Międzylesie do przejścia granicznego z Czechami w Boboszowie, bądź do przejścia w Kudowie Zdrój, • z Wałbrzychem, skąd przez Kamienną Górę można dalej dojechać do przejścia granicznego z Czechami w Lubawce bądź w Golińsku,

Dzierżoniów posiada bezpośrednie połączenia kolejowe do: • Legnicy; • Jaworzyny Śląskiej; • Kamieńca Ząbkowickiego6.

Powiat dzierżoniowski posiada też połączenia kolejowe, które pozwalają dotrzeć bezpośrednio do Jeleniej Góry, Wałbrzycha, Legnicy, Nysy, Katowic, Kędzierzyna Koźla oraz Jaworzyny Śląskiej i Kamieńca Ząbkowickiego skąd można bezpośrednio dostać się do Warszawy, Krakowa, Lublina, Poznania,

Gdyni, Szczecina, Szklarskiej Poręby, Kłodzka, Kudowy Zdrój, czy nawet do Pragi i Bratysławy. Jednakże połączenia te zostały w ostatnim czasie bardzo zredukowane, a obecnie mówi się o likwidacji lokalnych połączeń między Kamieńcem Ząbkowickim a Jaworzyną Śląską, co znacznie utrudni dostęp do powiatu tym środkiem transportu. Miejscowości takie jak Pieszyce, Stoszowice, Bielawa, czy Walim nie są objęte połączeniami kolejowymi.

Walim od 1914 do 1963 roku był połączony linią kolejową ze Świdnicy do Jedliny Zdroju, jednakże dziś można

tam znaleźć jedynie pozostałości po dawnych liniach kolejowych. W 1960 roku zdemontowano instalację elektryczną na stacji i na całej linii. W1963 r. nie było już pociągów osobowych do Walimia. W 1983 lub 1984

6 Strategia Rozwoju Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2008 ‐ 2013

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

roku zlikwidowano tory na odcinku od tartaku w Sędzimierzu do stacji kolejowej w Walimiu, tym samym definitywnie kończąc erę kolei w Walimiu7.

Jeżeli chodzi o komunikację autobusową Subregionu Gór Sowich to najdogodniejsze połączenia, i zarazem najczęstsze, są do Wrocławia, a bezpośrednio z Dzierżoniowa można dostać się do Jeleniej Góry, Wałbrzycha, Legnicy, Bolesławca, Opola, Częstochowy, Kłodzka, Lądka Zdrój, czy też Kudowy Zdrój. W 8 okresie letnim uruchamiane są bezpośrednie połączenia z miejscowościami nadmorskimi .

Subregion obsługiwany jest głównie przez PKS Dzierżoniów oraz przez PKS Wrocław, a ponadto na terenie powiatu dzierżoniowskiego działają dwie duże firmy przewozowe, Zakład Komunikacji Miejskiej Bielawa i Sudecka Komunikacja Autobusowa Dzierżoniów, które obsługują 13 okolicznych miejscowości, tj. około stu tysięcy mieszkańców oraz kilku mniejszych przewoźników prywatnych9.

Dojazd do większych aglomeracji Gór Sowich nie stanowi trudności, jednakże połączenia komunikacyjne

wewnątrz subregionu sugerują, iż dużym ułatwieniem jest wykorzystanie własnego środka komunikacji do poruszania się w obrębie opisywanego subregionu.

7 Strona internetowa Stowarzyszenia Wratislaviae Amici: www.wroclaw.hydral.com.pl

8 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

9 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2. Analiza potencjału 2. ANALIZA POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO REGIONU turystycznego regionu

2.1. Walory przyrodnicze i 2.1 Walory przyrodnicze i specjalistyczne dla rozwoju turystyki specjalistyczne dla rozwoju turystyki 2.1.1 Powiat dzierżoniowski

2.1.1 Powiat Z uwagi na swoje położenie, powiat dzierżoniowski dysponuje ogromnym potencjałem turystycznym. Analiza dzierżoniowski walorów turystycznych powiatu dzierżoniowskiego pozwala zidentyfikować kilka elementów, które mogą determinować i wpływać na rozwój turystyki w subregionie sowiogórskim. Wśród nich warto wymienić walory przyrodnicze, w tym również walory wypoczynkowe i uzdrowiskowe oraz walory specjalistyczne10.

WALORY PRZYRODNICZE

Na walory wypoczynkowe i uzdrowiskowe składają się rzeźba terenu, wody powierzchniowe i szata roślinna, będące podstawowymi elementami krajobrazu przyrodniczego, wody lecznicze, występujące jako naturalne źródła, oraz klimat11.

Powiat dzierżoniowski charakteryzuje się znacznymi walorami krajobrazowo – turystycznymi, które mają istotne znaczenie dla rozwoju turystyki. Potencjał przyrodniczy powiatu z całą pewnością stanowią dwa parki krajobrazowe, rezerwat przyrody, liczne pomniki przyrody, jak również wyjątkowa fauna i flora, w

szczególności największa w Polsce populacja korsykańskiego muflona i liczne stada nietoperzy.

10 Turystyka na Dolnym Śląsku. Stan i kierunki rozwoju, red. nauk. J. Wyrzykowski, Wrocław 2004 11 Wyrzykowski J., Marak J., Mikułowski B., Turystyka na Dolnym Śląsku i Śląsku Opolskim. Strategia rozwoju produktu turystycznego Wrocław 1999

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Na terenie powiatu dzierżoniowskiego niezwykle interesujące pod względem przyrodniczym są obszary:

PARK KRAJOBRAZOWY GÓR SOWICH Powstał on w 1991 r. i obejmuje obszar 8 140 ha Park położony jest w Sudetach Środkowych, a jego część na terenie powiatu dzierżoniowskiego położona jest w gminie Bielawa, gminie Pieszyce i gminie Dzierżoniów. Obejmuje on środkową część pasma Gór Sowich z najwyższą kulminacją – najwyższym szczytem: Wielka Sowa (1015 m n.p.m.) oraz odosobnionym masywem Włodarza (811 m n.p.m.). Głównym celem utworzenia Parku było zachowanie przyrodniczych, kulturowych i estetycznych walorów masywu Gór Sowich oraz stworzenie

przybywającym do Parku godziwych warunków do wypoczynku, rekreacji, rozwijanie kompleksowej 12 działalności turystycznej . Wierzchowina Gór Sowich jest wyrównana, a stoki zwłaszcza północno – wschodnie, strome, pocięte głębokimi i wąskimi dolinkami potoków. W wielu miejscach znajdują się malownicze skałki13. W przeważającej części parku występują lasy dolnoreglowe, czyli świerkowe, bukowe lub mieszane z modrzewiem, jaworem, brzozą i jarzębiną. Warto podkreślić, że na terenie parku zachowały się

także nieliczne ostoje jodły. Co więcej, walory parku podnosi zespół roślinności łąkowej oraz sztucznie wprowadzona kosodrzewina. Ocenia się, że w Parku występuje 28 gatunków roślin podlegających ochronie całkowitej, przy czym do gatunków zagrożonych wyginięciem należą storczyki - buławnik wielkokwiatowy i storczyk plamisty14. W granicach Parku Krajobrazowego Gór Sowich utworzono Rezerwat Przyrody „Bukowa Kalenica”. Pozaprzyrodniczą osobliwością Parku jest kamienna wieża widokowa na Wielkiej Sowie, o

wysokości 29,5 m, zbudowana w 1907 r., podziemne wyrobiska górnicze powstałe po wydobyciu srebra i ołowiu pod Przełęczą Walimską, tworząc wykuty w skałach rozległy system sztolni Kompleksu „Olbrzym” w

rejonie Walimia i pod Górą Osówka, a także podziemna niemiecka fabryka zbrojeniowa zbudowana w czasie II wojny światowej w Rzeczce, będąca miejscem martyrologii pracujących przy jej budowie kilkudziesięciu tysięcy więźniów obozu koncentracyjnego Gross – Rosen, które odpowiednio

12 Strona internetowa Dolnośląskiego Serwisu Turystycznego, http://www.ekowczasy.pl 13 Strona internetowa Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych, www.dzpk.pl 14 Mapa turystyczna Park Krajobrazowy Gór Sowich, Gazeta Wrocławska 2008

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

zagospodarowane i udostępnione do zwiedzania mogą stanowić jedną z największych atrakcji turystycznych Parku Krajobrazowego Gór Sowich15.

REZERWAT PRZYRODY „BUKOWA KALENICA”

Rezerwat został utworzono w 1962 r. i położony jest w Górach Sowich, na Obszarze Chronionego Krajobrazu Gór Sowich na terenie gminy Bielawa i zajmuje obszar ok. 28 ha. Rozciąga się na długości ok. 1,2 km, po północnej stronie grzbietu głównego, obejmując dwa główne szczyty: Kalenica i Słoneczna16. Głównym celem powstania rezerwatu była ochrona lasów bukowych typu lasu górskiego mieszanego i boru mieszanego górskiego w górnej granicy występowania. W obiekcie tym podlega ochronie pierwotny las bukowy typu kwaśnej buczyny sudeckiej, z licznymi gatunkami paproci oraz roślinami chronionymi, jak: wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, marzanka wonna, kopytnik pospolity, ciemiężyca zielona. W

drzewostanie dominuje buk, a w domieszce występuje jawor i świerk. Na terenie omawianego rezerwatu 17 najstarsze okazy mają ponad 100 lat .

ŚLĘŻAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY

Park położony jest na Przedgórzu Sudeckim, a jego część na terenie powiatu dzierżoniowskiego położona jest w gminie Dzierżoniów i gminie Łagiewniki. Park utworzony w 1988 r. zajmuje powierzchnię 8 200 ha. Głównym celem powołania Ślężańskiego Parku Krajobrazowego było: zachowanie unikatowych i cennych elementów przyrodniczych, kulturowych oraz krajobrazowych, ochrona cennych zabytków architektonicznych,

historycznych i archeologicznych, zapewnienie harmonijnego z ochroną krajobrazu rozwoju rekreacji i turystyki, a także wykorzystanie naturalnych wartości dla celów naukowo – dydaktycznych18. W granicach

parku znajduje się: Masyw Ślęży (z górami: Ślężą i Radunią oraz Wzgórzami Oleszeńskimi), Wzgórza Kiełczyńskie i Jańska Góra, otoczony wspólną otuliną. Do najcenniejszych elementów Parku należy niewątpliwie

15 Strona internetowa Dolnośląskiego Serwisu Turystycznego, http://www.ekowczasy.pl 16 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013 17 Strona internetowa Dolnośląskiego Serwisu Turystycznego, http://www.ekowczasy.pl 18 Strona internetowa Dolnośląskiego Serwisu Turystycznego, http://www.ekowczasy.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

przepiękny krajobraz oraz urozmaicona rzeźba terenu. Najwyższym punktem parku jest Góra Ślęża (718 m n.p.m.), będąca jednocześnie najwyższym punktem Przedgórza Sudeckiego19.

O tym, że Ślężański Park Krajobrazowy jest ciekawy pod względem przyrodniczym może świadczyć fakt, że krajową florę i faunę reprezentują tu 383 gatunki roślin naczyniowych, w tym wiele objętych ochroną, 70 gatunków motyli dziennych (prawie 50% gatunków stwierdzonych w Polsce), 7 gatunków chrząszczy, 13 gatunków ryb (m.in. pstrąg potokowy, strzebla potokowa, kiełb i śliz), płazy i gady, 100 gatunków ptaków oraz 40 gatunków ssaków. Do najcenniejszych roślin możemy zaliczyć storczyka - kruszczyka szerokolistnego,

wawrzynka wilczełyko, paprocie serpentynitowe oraz murawy kserotermiczne. W graniach parku utworzono rezerwaty przyrody chronionej, do których można zaliczyć: Rezerwat Przyrody „Góra Ślęża”, Rezerwat Przyrody „Góra Radunia”, Rezerwat Przyrody „Łąka Sulistrowicka”, Rezerwat Przyrody „Skalna” oraz Rezerwat Archeologiczny „Będkowice20. W całym parku znajduje się również wiele stanowisk archeologicznych, zabytków architektury i sztuki, kultowych rzeźb i pól górniczych. Z obiektów o charakterze historyczno -

kulturowym występujących na terenie parku szczególną ochroną prawną objęte są zabytkowe zespoły pałacowo - parkowe znajdujące się w miejscowościach: Sulistrowiczki, Karolin, Sokolniki, Sobótka Górka, Świątniki, Będkowice, Chwałków, Piotrówek, Młynica, Wiry, Gogołów, Książnica Ślężański Park Krajobrazowy to również doskonałe miejsce na letni wypoczynek. Po górskich szczytach jest wiele wytyczonych szlaków turystycznych oraz rowerowych, a u podnóża Ślęży znajduje się niewielkie jeziorko Sulistrowickie z kwaterami do wynajęcia21.

MASYW ŚLĘŻY

Masyw Ślęży jest najwyższym pasmem Przedgórza Sudeckiego, wyrastającym 500 metrów ponad

Równiną Wrocławską na północnym wschodzie a Równiną Świdnicką na zachodzie, na którego obszarze utworzono Ślężański Park Krajobrazowy. Na terenie powiatu dzierżoniowskiego znajduje się południowa część

19 Strona internetowa Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych, www.dzpk.pl 20 Skała C., Praktyczny Przewodnik. Sudety, Bielsko – Biała 2008 21 Serwis Turystyczny Dolnego Śląska, www.dolnyslask.org

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Masywu wraz z Górą Radunią oraz Wzgórza Oleszeńskie i Kiełczyńskie. Jego najwyższy szczyt – Ślęża – w zamierzchłych czasach był uważany za siedlisko bogów, którym miejscowa ludność składała ofiary. Z tego też względu masyw Ślęży jest nazywany przez wielu Śląskim Olimpem. Obecnie Masyw Ślęży jest starym miejscem kultu, gdyż znajdują się tu najdalsze ślady osadnictwa w Polsce22. Masyw ten jest ewenementem

zarówno dzięki swojemu położeniu, pochodzeniu, walorom krajobrazowym, jak i charakterowi przyrody żywej i nieożywionej. Ze względu na złożoność struktury geologicznej, dotyczącej zróżnicowania skał i minerałów, omawiany teren należy do rzadkiego w Polsce przykładu gór stanowiących wyspę wśród równin23. Teren Masywu Ślęży jest stosunkowo dobrze zagospodarowany pod względem turystycznym. Istnieje wiele wyznaczonych i oznakowanych pieszych szlaków turystycznych, w tym dwa szlaki archeologiczne –

Czerwonego i Czarnego niedźwiadka (oznakowane stylizowanymi niedźwiedziami ślężańskimi), tras rowerowych i ścieżek dydaktycznych. Wartym odwiedzenia są wieże widokowe na Wieżycy i Jańskiej Górze, Muzeum Ślężańskie, jak również planistyczna makieta Ślęży na rynku w Sobótce, gdzie zaznaczono nigdy niezbudowaną kolej linową24. Należy podkreślić, że Masyw Ślęży wraz ze swoimi osobliwościami, zabytkami, warunkami przyrodniczymi oraz z infrastrukturą turystyczną – schroniskami, punktami gastronomicznymi itp. –

stanowi dogodne miejsce wypoczynku dla mieszkańców większych miast Dolnego Śląska, tj. Dzierżoniowa, Bielawy, Świdnicy czy też Wrocławia.

REZERWAT PRZYRODY „GÓRA RADUNIA”

Rezerwat ten zajmuje powierzchnię 42,32 ha i położony jest w granicach Ślężańskiego Parku Krajobrazowego, a na terenie powiatu dzierżoniowskiego w gminie Łagiewniki. Jest rezerwatem krajobrazowym, obejmującym

wzgórze zbudowane ze skał pochodzenia wulkanicznego, ze stanowiskami niezwykle rzadkich i chronionych roślin. Na zboczach góry na wysokości ok. 325 m n.p.m. ma swoje źródło rzeka Czarna Woda25. Najwyższym szczytem w rezerwacie jest Góra Radunia (573 m n.p.m.), na którym można znaleźć nie naniesione na mapy

22 Folder Powiatu Dzierżoniowskiego opracowany przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie, „EDYTOR” Drukarnia i Wydawnictwo Dzierżoniów 23 Strona internetowa Dolnośląskiego Serwisu Turystycznego, http://www.ekowczasy.pl 24 Skała C., Praktyczny Przewodnik. Sudety, Bielsko – Biała 2008 25 Strona internetowa Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych, www.dzpk.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

znaki kultów pogańskich, takich jak np. krąg kamienny wokół szczytu o obwodzie 1780 m, szerokości 4,5 m oraz wysokości 40-60 cm, jak również poniemieckie sztolnie. W jednej z nich, czyli w Głuszycy mają swoje zimowisko nietoperze26.

OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU

W granicach powiatu dzierżoniowskiego możemy wyróżnić dwa obszary: Masyw Ślęży oraz Góry Sowie, które wchodzą w skład sieci obszarów chronionych nazywanej „Natura 2000”. Zgodnie z planami, mają one stanowić część Europejskiej Sieci Ekologicznej Obszarów Chronionych, której celem jest zachowanie wszystkich zagrożonych i najbardziej reprezentatywnych dla naszego kontynentu siedlisk przyrodniczych wraz z towarzyszącą im fauną i florą27.

ARBORETUM W WOJSŁAWICACH KOŁO NIEMCZY

Jest to ogród botaniczny założony w 1880 r. przez Fritza von Oheimba, a obecnie prowadzony przez Uniwersytet Wrocławski. Zajmuje on obszar 70 ha, położony na wysokości 250 – 275 m n.p.m. na Stokach Wzgórz Dębowych. Miejsce to znane jest z najstarszej i największej w Polsce kolekcji rododendronów,

różaneczników i azalii – liczącej ok. 500 gatunków oraz wielu ciekawych drzew i krzewów z różnych stron świata, takich jak sośnica japońska, mamutowiec olbrzymi, cedr libański, kolekcja klonów japońskich itp.28.

Atrakcyjne turystycznie na obszarze powiatu dzierżoniowskiego są również punkty widokowe, z których można

obserwować najciekawsze formy i krajobrazy Gór Sowich. Warto tutaj wymienić następujące punkty widokowe:

26 Strona internetowa Dolnośląskiego Serwisu Turystycznego, http://www.ekowczasy.pl 27 Turystyka na Dolnym Śląsku. Stan i kierunki rozwoju, red. nauk. J. Wyrzykowski, Wrocław 2004

28 Folder Powiatu Dzierżoniowskiego opracowany przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie, „EDYTOR” Drukarnia i Wydawnictwo Dzierżoniów

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- WIELKA SOWA – widok na Sudety i Podgórze Sudeckie – na Szczeliniec, Ślężę i Śnieżkę, - KALENICA – widok na Sudety i Podgórze Sudeckie – na Szczeliniec, Ślężę i Śnieżkę,

- ŁYSA GÓRA – widok na Podgórze Sudeckie,

- GÓRA PARKOWA – widok na Podgórze Sudeckie,

- WIEŻA RATUSZOWA W DZIERŻONIOWIE – widok na Kotlinę Dzierżoniowską, - WIEŻA WIDOKOWA KOŚCIOŁA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY W BIELAWIE – widok na panoramę miasta i Góry Sowie.

Niezwykle interesującym elementem walorów przyrodniczych, występującym na terenie powiatu dzierżoniowskiego są udokumentowane złoża surowców mineralnych i surowców skalnych. Można wśród nich wyróżnić:

Kamienie drogowe i budowlane, do których należą:

- gnejsy (złoże Mościsko), - amfibolity (złoża Dobrocin i Piława Górna),

- migmatyty (złoże Piława Górna),

- serpentynity (złoża Piotrówek i Trzebnik), - granodioryty (złoża Piekielnik, Kośmin, Przerzeczyn Zdrój i Piława Górna),

- gabro (złoża w Bożkowie),

- melafiry (złoża w Świerkach);

Kruszywa naturalne, do których należą:

złoża piaszczyste i piaszczysto- żwirowe; -

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Surowce ilaste ceramiki budowlanej, do których należą: - iły jasnoszare29.

Wśród walorów przyrodniczych powiatu dzierżoniowskiego warto także wyróżnić wody powierzchniowe, takie jak: - rzeka Piława wraz z dopływami (Bielawica, Brzęczek, Pieszycki Potok, Kłomnica, Gniły Potok),

- rzeka Ślęza wraz z dopływami (Piekielnik, Krzywula, Oleszna),

- zlewnia Nysy Kłodzkiej – Jadkowa,

- zbiorniki wodne w miejscowościach: Sieniawka, Łagiewniki i Bielawa, - wody stojące.

Innym atutem turystycznym powiatu dzierżoniowskiego jest bogactwo fauny i flory. W szczególności dotyczy

to niezwykle urozmaiconej roślinności, jaka występuje na terenie Parku Krajobrazowego Gór Sowich, Ślężańskiego Parku Krajobrazowego, w których znajdują się rezerwaty przyrody „Bukowa Kalenica” i „Góra Radunia” oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu Wzgórz Niemczańsko – Strzelińskich. Osobliwością tych terenów są stare i niezwykle cenne zespoły buczyn, a także chronionych i rzadko występujących gatunków

roślin, takich jak wawrzynek wilczełyko i lilia złotogłów. Występują tutaj także rzadkie gatunki drzew obcego pochodzenia, takie jak np. miłorząb japoński, jedlica zielona, tulipanowiec amerykański, choina kanadyjska,

platan klonolistny i buk purpurowy oraz wiele innych typowych dla tego obszaru drzew, takich jak np. lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, cis pospolity, buk pospolity i wiele innych. Warto także podkreślić, że teren Gór

Sowich oraz Masywu Ślęży pokryty jest rozległymi kompleksami leśnymi, w których dominuje świerk oraz buk z

29 Strategia Rozwoju Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2008 - 2013

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

30 domieszkami jawora, jarzębiny i brzozy, które na pozostałym obszarze nie występują tak licznie . Podobnie jak świat roślinny, bogaty i wyjątkowo zróżnicowany jest świat zwierzęcy. Lasy licznie zamieszkują sarny, jelenie, a w tym największa w Polsce populacja muflonów, zamieszkująca Góry Sowie. Trzeba także wymienić jedną z większych w Polsce koloni nocków dużych, których skupiska w Rościszowie są szacowane na ok. 1000

osobników. Na omawianym terenie spotyka się również dziki, lisy, zające, sowę włochatą, krzyżodzioba oraz salmandrę plamistą i ślimaka widrzyka dwufałdkowego. Należy wspomnieć także o występujących na północ od miasta Dzierżoniowa pomnikach przyrody nieożywionej, których przykładem są skały wapienno – krzemianowe oraz liczące ponad 2 miliardy lat gnejsy, będące najstarszymi skałami górotwórczymi w Polsce31. Potwierdzeniem walorów naturalnych obszaru jest wpisanie go do budowanego od 1996 roku

Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, tj. systemu ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego.

Walory wypoczynkowe i uzdrowiskowe

Zgodnie z definicją, za walory wypoczynkowe przyjmuje się takie uwarunkowania środowiska naturalnego, które umożliwiają powrót do zdrowia oraz regenerację sił fizycznych i psychicznych.

W powiecie dzierżoniowskim obszarem służącym regeneracji sił fizycznych i psychicznych są szczególnie GÓRY SOWIE. Ze względu na takie czynniki jak uwarunkowania przyrodnicze oraz możliwość uprawiania

różnych form turystyki kwalifikowanej, liczne szlaki turystyczne, trasy rowerowe, ścieżki edukacyjno – przyrodnicze itp., Góry Sowie są miejscem chętnie odwiedzanym przez turystów.

30 Skała C., Praktyczny Przewodnik. Sudety, Bielsko – Biała 2008 31 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Innym walorem wypoczynkowym jest OŚRODEK WCZASOWO –WYPOCZYNKOWY „SUDETY” (OWW „SUDETY”), położony na zachodnich obrzeżach miasta, nad sztucznie utworzonym 24 hektarowym zbiornikiem wodnym. Turyści mogą tutaj bez przeszkód uprawiać takie sporty jak: pływanie, żeglarstwo, surfing i wędkarstwo32. W skład bazy turystycznej OWW „Sudety” wchodzą domki campingowe oraz pole biwakowe (przyczepy,

namioty) z dobrze wyposażonym zapleczem socjalno - sanitarnym, a także lokale gastronomiczne. Ośrodek posiada również korty tenisowe, basen odkryty z 66 m zjeżdżalnią, boiska do piłki nożnej, siatkówki i koszykówki oraz amfiteatr - estradę plenerową. W ośrodku tym odbywają się atrakcyjne imprezy plenerowe m.in. Dni Bielawy, Sudeckie Lato, Sudeckie Brzmienie, Majówka, Tolk Folk, Regałowisko - Reggae Dub Festival33.

Wśród walorów powiatu dzierżoniowskiego warto także wymienić walory uzdrowiskowe, które na tym terenie są reprezentowane przez UZDROWISKO W PRZECZYNIE ZDROJU. Znajduje się ono na obszarze Wzgórz Niemczańskich, na którym panuje łagodny klimat podgórski. Powstało ono w 1802 r. i jako sanatorium wykorzystuje unikalne źródła wód: radoczynnej, siarczkowo – wapiennej i magnezowej do różnego rodzaju zabiegów, w tym m.in. borowinowych, fizykoterapeutycznych itp. W uzdrowisku leczone są choroby zwyrodnieniowe stawów, choroby reumatyczne, nerwobóle, osteoporozę, jak i przeprowadza się zabiegi rehabilitacyjne34.

WALORY SPECJALISTYCZNE

W odróżnieniu do walorów przyrodniczych, walory specjalistyczne umożliwiają uprawianie różnych form

turystyki kwalifikowanej, np. pieszej, nizinnej, kolarskiej, kajakowej czy motorowej. Kluczowe znaczenie w

32 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich 33 Oficjalna strona internetowa Urzędu Miejskiego w Bielawie, www.bielawa.pl 34 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

rozwoju turystyki subregionu sowiogórskiego powoli zaczyna odgrywać turystyka aktywna. Coraz większa grupa ludzi preferuje czynny wypoczynek i ruch na świeżym powietrzu.

SZLAKI TURYSTYCZNE Góry Sowie stwarzają dogodne warunki do pieszych wędrówek górskich o różnym stopniu trudności. Służą

temu oznakowane szlaki turystyczne, które przebiegają przez najpiękniejsze partie Gór Sowich. Wędrując nimi mamy okazję podziwiać piękne okazy przyrody ożywionej i nieożywionej oraz wspaniałe widoki.

W Górach Sowich możemy wyróżnić 6 szlaków turystycznych, do których należą:

• CZERWONY SZLAK TURYSTYCZNY. W Górach Sowich to najbardziej znana i uczęszczana trasa, która jest częścią Głównego Szlaku Sudeckiego imienia dr Mieczysława Orłowicza. Wiedzie on górną granicą Gór Sowich od Przełęczy Sokolej (754 m n.p.m.) nad ostatnimi zabudowaniami malowniczej Rzeczki, przez schronisko „Orzeł” (w Gminie Nowa Ruda), na Wielką Sowę (1015 m n.p.m.). Dalej ze szczytu trasa prowadzi na Przełęcz Jugowską do schroniska „Zygmuntówka” (w Gminie Nowa Ruda), a następnie przez Kalenicę

(964 m n.p.m.), Bielawską Polankę do Przełęczy Woliborskiej. Kolejnym etapem szlaku są kolejno dwa szczyty: Szeroka i Malinowa prowadzące do Przełęczy Srebrnej. Czerwony szlak kończy się na Srebrnej Górze, na której wznoszą się mury Twierdzy srebrnogórskiej, zwanej „śląskim Gibraltarem”. Szacowany czas potrzebny na

przejście tym szlakiem wynosi ok. 9 godzin35.

35 Wyrzykowski J., Marak J., Mikułowski B., Turystyka na Dolnym Śląsku i Śląsku Opolskim. Strategia rozwoju produktu turystycznego Wrocław 1999

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• CZERWONY SZLAK TURYSTYCZNY, ZWANY ŁĄCZNIKOWYM. Prowadzi on ze Świdnicy doliną potoku Miła, a następnie Zboczem Kokota. Szlakiem tym można dojść do szlaku zielonego z Walimia do Rościszowa36.

• NIEBIESKI SZLAK TURYSTYCZNY. Szlak ten jest częścią Europejskiego Długodystansowego Szlaku Pieszego E3 od Wielkiej Sowy do Srebrnej Góry. Trasa ta przebiega równolegle do szlaku czerwonego, po wschodnich

stokach Gór Sowich. Rozpoczyna się na Zamku Grodno, a następnie wiedzie przez Glinno i Przełęcz Walimską na Wielką Sowę. Dalszy bieg szlaku prowadzi na północ przez Górę Młyńsko do Starej Jodły, za którą zawraca na południowy wschód i zmierza powyżej Kamionek aż do wzniesienia Korczaka w przełęczy Trzech Buków. Następnie szlak wiedzie powyżej Górnej Bielawy obok szczytów: Kuczba i Wiewiórka aż do Przełęczy Woliborskiej, gdzie niemal wspólnie ze szlakiem czerwonym prowadzi przez dwa szczyty: Szeroką i Malinową

do Przełęczy Srebrnej. Przybliżony czas, jaki należy zaplanować podczas wędrówki tym szlakiem to ok. 11 godzin37.

• ŻÓŁTY SZLAK TURYSTYCZNY. Szlak z Bielawy, przez Wronę do Trzech Buków, skąd dociera się na

Słoneczną i Kalenicę, a następnie do Jugowa. Warto podkreślić, że rozpoczynając wędrówkę z Jugowa w kierunku Bielawy, szlak dalej prowadzi do Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich. Czas wędrówki pieszej szlakiem wynosi ok. 3 godzin.

• ŻÓŁTY SZLAK TURYSTYCZNY. Żółty szlak wiedzie z Pieszyc przez Kamionek i przez Starą Jodłę łukiem na

Wielką Sowę, a następnie przez Małą Sowę do Walimia. Szlak żółty Pieszyce Górne – Kamionki – Stara Jodła – zboczem Młyńska – główna grań Gór Sowich – Wielka Sowa – Mała Sowa – Walim (ok. 3 godz.)38.

36 Oficjalna strona internetowa Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, www.pow.dzierzoniow.pl 37 Informator Turystyczny powiatu dzierżoniowskiego opracowany przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie 38 Oficjalna strona internetowa Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, www.pow.dzierzoniow.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• ZIELONY SZLAK TURYSTYCZNY. Początkiem szlaku jest centrum wsi Walim, trasa biegnie przez przełęcz Walimską zboczem Kokota i wiedzie przez miejscowości Rościszów i Lasocin. Później prze Starą Jodłę, przełęczą Kozie Siodło z dojściem do Sokolca, a kończy się wsi Ludwikowice Kłodzkie. Przybliżony czas potrzebny do przejścia tego szlaku to ok. 5 godzin.

• ZIELONY SZLAK TURYSTYCZNY. Jest to najprostsza trasa turystyczna w Górach Sowich, a tym samym najkrótsze wejście na Przełęcz Jugowską. Podobnie jak szlak żółty, rozpoczyna się on w Pieszycach, a następnie prowadzi przez Kamionki, położonej kilka kilometrów od Pieszyc w kierunku Przełęczy Jugowskiej bezpośrednio do schroniska „Zygmuntówka”, by ostatecznie zakończyć bieg we wsi Jugów. Trasa ta powinna zostać pokonana w ok. 2 godziny. Warto podkreślić, że przełęcz może służyć także jako etap w drodze na

Wielką Sowę lub Kalenicę39.

Ponadto na terenie powiatu dzierżoniowskiego występują także 3 atrakcyjne szlaki turystyczne w Masywie Ślęży, do których zaliczamy: CZERWONY SZLAK TURYSTYCZNY - z Łagiewnik do Sobótki, NIEBIESKI SZLAK

TURYSTYCZNY – z Jordanowa Śląskiego do Sobótki oraz ŻÓŁTY SZLAK TURYSTYCZNY ze Świdnicy do Sobótki. Co więcej, także Wzgórza Niemczańsko – Strzelińskie na swoim terenie mają wyznaczone 4 szlaki turystyczne o dużym znaczeniu turystycznym dla powiatu dzierżoniowskiego, wśród których można wymienić: ZIELONY

SZLAK TURYSTYCZNY – łączący Góry Sowie i Masyw Ślęży poprzez ww. wzgórza, CZERWONY SZLAK TURYSTYCZNY – z Podlesia do Łagiewnik, ŻÓŁTY SZLAK TURYSTYCZNY – łączący Góry Sowie ze Wzgórzami Niemczańsko – Strzelińskimi oraz CZARNY SZLAK TURYSTYCZNY z Piławy Dolnej do Ziębic40.

39 Informator Turystyczny powiatu dzierżoniowskiego opracowany przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie 40 Mapa powiatu dzierżoniowskiego opracowana przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, Studio Wydawnicze PLAN, Wrocław

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

ŚCIEŻKI EDUKACYJNO – PRZYRODNICZE Bogate walory przyrodnicze występujące na terenie całego powiatu dzierżoniowskiego można poznawać

także dzięki wytyczonym ścieżkom edukacyjno – przyrodniczym. Wśród nich wyróżnić należy następujące ścieżki:

• ŚCIEŻKA PRZYRODNICZA LASOCIN – KAMIONKI. Przebieg ścieżki oznakowany jest w terenie emblematem trójkąta w kolorze pomarańczowym oraz tablicami kierunkowymi. Na trasie są także tablice 41 szerzej opisujące różne aspekty środowiska przyrodniczego. Czas przejścia ścieżki wynosi około 2,5 godziny . • ŚCIEŻKA PRZYRODNICZO-EDUKACYJNA LIGOTA MAŁA – PRZERZECZYN ZDRÓJ. Ścieżka oznaczona jest w

terenie także symbolem pomarańczowego trójkąta oraz tablicami kierunkowymi. Dodatkowo trasę ścieżki wzbogacają tablice szczegółowo opisujące rozmaite aspekty środowiska przyrodniczego. Czas przejścia wynosi około 1,5 godziny42.

• ŚCIEŻKA PRZYRODNICZO-EDUKACYJNA Z LEŚNEGO DWORKU NA KALENICĘ. Ścieżka wiedzie trasą od Leśnego Dworku w Bielawie przez Trzy Buki, żółtym szlakiem turystycznym do Bukowej Kalenicy i ma długość 6 km.

• ŚCIEŻKA PRZYRODNICZO-EDUKACYJNA DOLINA TATARSKA. Ścieżka ta została wyznaczona wzdłuż drogi prowadzącej z Niemczy do Dzierżoniowa, przy której położony jest tzw. „Tatarski Okop” (zwany także „Dolina Tatarska”) - malowniczy przełom potoku Piekielnik sąsiaduje tu z zachowanym grodziskiem z X – XII w., gdzie sukcesywnie prowadzone są wykopaliska archeologiczne. Z myślą o turystach przygotowano tam ok. 2 km 43 ścieżek spacerowych z punktami widokowymi, parkingiem i miejscem do grillowania .

41 Ulotka informacyjna „Ścieżka przyrodnicza Lasocin – Kamionki” opracowana przez Wydział Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie 42 Ulotka informacyjna „Ścieżka przyrodniczo-edukacyjna Ligota Mała – Przerzeczyn Zdrój” opracowana przez Wydział Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie 43 Oficjalna strona internetowa Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, www.pow.dzierzoniow.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• W kolejnych latach planowana jest również ŚCIEŻKA PRZYRODNICZO – TURYSTYCZNA BIELAWA – PIESZYCE, wiodąca szlakiem nietoperza.

Jak wcześniej wspomniano, nizinno – równinno – górskie ukształtowanie terenu subregionu sowiogórskiego sprawia, że możliwość skorzystania z różnych form turystyki kwalifikowanej jest tutaj niezwykle łatwo dostępna,

co jest szczególnie istotne w zakresie promocji turystyki rodzinnej.

TRASY ROWEROWE Ukształtowanie ternu sprzyja uprawianiu turystyki rowerowej na różnym poziomie trudności. Obecnie na

terenie powiatu wytyczono i oznakowano 6 tras rowerowych.

• TRASA DZIERŻONIÓW – BIELAWA. Trasa ta jest oznaczona i prowadzi od ulicy Kolejowej, obok bramy OSiR-u, koło oczyszczalni ścieków do Bielawy, od ulicy Pocztowej i Żeromskiego w prawo do zbiornika OWW „Sudety”.

• TRASA BIELAWA OWW „SUDETY” – PIESZYCE I WOKÓŁ WIELKIEJ SOWY. Droga także jest oznaczona i rozpoczyna się przy zbiorniku „Sudety” i prowadzi wzdłuż pogórza Bielawskiego do Pieszyc, a dalej przez Kamionki – Przełęcz Jugowską – Sokolec – Rzeczkę – Walim – Przełęcz Walimską – Rościszów – Pieszyce do Bielawy na OWW „Sudety”.

• TRASA BIELAWA OWW „SUDETY” – GÓRY SOWIE. Droga na wszystkich odcinkach jest oznaczona i

prowadzi z OWW „Sudety” w Bielawie do – Bielawskiej Polanki – Kalenicy – Przełęczy Jugowskiej – Przełęczy Kozie Siodło – Przełęczy Walimskiej – Rościszowa – Pieszyc do Bielawy.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• TRASA BIELAWA OWW „SUDETY” – PIESZYCE – BIELAWA. Cała trasa jest oznaczona i wiedzie z Bielawy OWW „Sudety” wzdłuż Wzgórz Bielawskich w kierunku Górnych Pieszyc, a dalej drogą główną i zjazd na drogi polne w kierunku drogi Rościszowskiej, a następnie Dorotka – Piskorzów – Bratoszów – Dolne Pieszyce do Bielawy na OWW „Sudety”.

• TRASA Z SOKOLCA DO SREBRNEJ GÓRY. Trasa została oznaczona i rozpoczyna się w Ludwikowicach i prowadzi przez Sokolec – Przełęcz Sokolą – Kozie Siodło – Przełęcz Jugowską – Bielawską Polankę – Przełęcz Woliborską – Przełęcz pod Gołebią do Srebrnej Góry.

• TRASA „SZLAKIEM PODZIEMNYCH ATRAKCJI” SREBRNA GÓRA – JODŁOWNIK. Wszystkie odcinki tej trasy są oznaczone. Sama trasa wiedzie ze Srebrnej Góry poprzez Wolibórz – Przygórze – Nową Rudę (Kopalnia muzeum) – Miłków (dawna kopalnia) – Sowinę (Ośrodek Harenda) – Sierpnicę (Podziemne miasto „Osówka”, Podziemne miasto „ Włodarz”) – Walim (sztolnie) – Rzeczkę – Przełęcz Sokolą – Przełęcz Kozie Siodło – Przełęcz Jugowską – przełęcz Trzy Buki do Jodłownika44.

• TRASA EURO VELO 9. Idea szlaków powstała w Europejskiej Federacji Cyklistów w 1995 roku. Polska na mapie szlaków EuroVelo (EV) to obszar pięciu tras, gdzie jedną z nich jest EV9 (Szlak Bursztynowy), który biegnie na przestrzeni prawie 2000 km od Bałtyku do Adriatyku, przez Gdańsk, Poznań, Wrocław, Ołomuniec, Wiedeń, Gratz, Maribor do Puli w Chorwacji. Odcinki trasy przebiegające przez powiat dzierżoniowski to: - Świdnica (Rynek) – Pieszyce (Pałac). Przebieg trasy: Świdnica, Makowice, Krzyżowa, Wieruszów, Lutomia

Mała, Lutomia Dolna, Piskorzów, Pieszyce. Łączna długość odcinka: 23,5 km.

- Wiry – Pieszyce (Pałac). Przebieg trasy: Wiry, Jędrzejowice, Kiełczyn, Tuszyn, Włóki, Nowizna, Dzierżoniów, Pieszyce. Długość odcinka: 18,5 km.

44 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Pieszyce (Pałac) – Srebrna Góra. Przebieg trasy: Pieszyce - zbiornik Sudety, Bielawa, Ostroszowice, Grodziszcze, Rudnica, Jemna, Budzów k. Srebrnej Góry, Srebrna Góra. Łączna długość odcinka: 21 km45.

Budzów koło Srebrnej Góry – Kamieniec Ząbkowicki (koło kościoła). Trasa przebiega przez: Budzów – Brzeźnica - Potworów – Przyłęk – Suszka – Kamieniec Ząbkowicki. Łączna długość odcinka: 19 km46.

Na terenie powiatu wytyczono także inne szlaki rowerowe o charakterze gminnym – zawierające się w granicach administracyjnych poszczególnych gmin.

SPORTY ZIMOWE W sezonie zimowym Góry Sowie umożliwiają uprawianie licznych sportów zimowych przez odwiedzających

ten rejon turystów. Szczególnym zainteresowaniem cieszą się tutaj zarówno zjazdy po stokach, jak i narciarskie wędrówki. Wpływają na to takie czynniki jak: korzystne warunki klimatyczne, długo zalegająca pokrywa śnieżna (od grudnia do marca), dobrze utrzymane trasy zjazdowe oraz liczne wyciągi narciarskie47.

SPORTY WODNE Powiat dzierżoniowski nie należy do obszarów, na których licznie występują walory wodne. Niemniej jednak na jego terenie występują miejsca, w których możliwe jest wędkarstwo czy też uprawienie sportów wodnych.

Takie możliwości szczególnie stwarza Ośrodek Wczasowo – Wypoczynkowy „Sudety”. Turyści mogą tutaj bez przeszkód uprawiać takie sporty jak: pływanie, żeglarstwo, surfing i wędkarstwo. Co więcej, występujące na omawianym terenie stawy pozwalają odwiedzającym je wędkarzom na łowienie takich ryb jak karpie,

amury, leszcze, płotki, liny oraz szczupaki. Do największych akwenów należą: Zbiornik w Łagiewnikach, Trzcinowy Staw w Sieniawce, stawy w Bartoszowie, Owiesnie, Kołaczowie, Niemczy, Stawy Piławskie k. toru

45 Szlak Bursztynowy. Euro Velo 9. Wrocław – Ołomuniec. Przewodnik część polska, Wrocław, 2006, s. 3, 26 46 Strona internetowa po rowerowym Szlaku Bursztynowym EuroVelo 9, www.eurovelo.pl 47 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

kolejowego, Cegielnia w Bielawie, jak również Łowisko Pstrąga w Bielawie, Łowisko Cicha Woda i Łowisko przy Pensjonacie Magda znajdujące się w Lasocinie48.

JAZDA KONNA

W rejonie Gór Sowich można również uprawiać rekreację konną, czemu sprzyjają w szczególności uwarunkowania przyrodnicze tego terenu, jak również szkółki jazdy konnej (np. Szkółka w Piotrówku k/Niemczy), w których organizowane są nauki z jazdy konnej. W sezonie letnim przejażdżka konna w terenie lub bryczką umożliwia podziwianie pięknych widoków, a zimą można wybrać się w podróż po okolicznych terenach saniami49.

PARALOTNIARSTWO

Teren Gór Sowich to także doskonałe miejsce do uprawiania rożnych sportów ekstremalnych, w tym szczególnie sportów lotniarskich, czemu sprzyjają dogodne warunki klimatyczne (270 dni wietrznych w roku), jak i ukształtowanie rzeźby terenu. Na terenie powiatu dzierżoniowskiego funkcjonuje Klub Paralotniarzy, Szkoła Latania „BIELIK”, który organizuje zawody paralotniarskie oraz szkolenia, jak również umożliwia

uzyskanie licencji pilota paralotni. Paralotniarstwo jest uprawiane na obszarze „Łysej Góry” i Dzikowca oraz Góry Czeszki (Jodłownik)50.

ŁOWIECTWO

Bogactwo fauny i flory na terenie powiatu dzierżoniowskiego umożliwia działalność kół łowieckich, wśród

których warto wymienić: Koło Łowieckie „Bażant” i Koło Łowieckie „Sokół” w Dzierżoniowie, Koło Łowieckie

48 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich 49 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013 50 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

51 „Selekcjoner” w Bielawie oraz Koło Łowieckie „Ponowa” w Niemczy .

2.1.2 Gmina miejska Bielawa

Dominującą rolę w turystyce i rekreacji na obszarze gminy stanowią przede wszystkim zasoby przyrodnicze. Fakt sąsiedztwa Bielawy z Górami Sowimi oraz górzyste ukształtowanie terenu gminy to główny atut tego obszaru dla zdecydowanej większości turystów. Ze względu na to, że podstawowym kryterium zaliczania obiektów krajoznawczych do działu walorów

przyrodniczych jest ich genetyczny związek ze środowiskiem przyrodniczym, możemy do nich zaliczyć: 1. ukształtowane bez jakiejkolwiek ingerencji człowieka. Są to: osobliwości flory i fauny, skałki i grupy skał, wąwozy, doliny i przełomy rzeczne, jaskinie i groty, głazy narzutowe i głazowiska, inne obiekty geologiczne; 2. obiekty utworzone przez człowieka: parki zabytkowe, muzea i zbiory przyrodnicze, ogrody

botaniczne i zoologiczne; 3. takie, gdzie ingerencja człowieka nastąpiła w stopniu nie wpływającym w zasadzie na charakter i znaczenie samego waloru: punkty widokowe, Parki Narodowe i Parki Krajobrazowe.

Pierwsze dwie grupy określić można jako walory o charakterze punktowym, ponieważ mieszczą się na

powierzchni około kilku do kilkudziesięciu hektarów. Trzecia grupa walorów przyrodniczych ma charakter wieloprzestrzenny. Zarówno parki narodowe, jak i krajobrazowe jako wydzielone jednostki przyrodnicze

zajmują powierzchnię od kilkunastu do kilkuset kilometrów kwadratowych. Wśród interesujących dla turystyki osobliwości przyrodniczych wyróżnia się dwa działy – przyrody ożywionej i przyrody nieożywionej. Do przyrody ożywionej zaliczyć trzeba zespoły lub pojedyncze okazy roślinne i zwierzęce na naturalnych stanowiskach lub obiekty przyrodnicze kształtowane przy udziale człowieka. Przyrodę nieożywioną reprezentuje wiele form geomorfologicznych.

51 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

WALORY PRZYRODNICZE

Góry Sowie Stanowią doskonałe miejsce regeneracji sił, zarówno fizycznych jak i psychicznych. Dają również szansę na obcowanie z przyrodą i światem zwierzęcym. Góry Sowie rozciągają się na przedłużeniu Gór Wałbrzyskich.

Blok ten kończy się na Przełęczy Srebrnej, stanowiącej granicę Gór Bardzkich. Oś Gór Sowich dochodzi do 30 km długości, ich szerokość osiąga 8-10 km, a powierzchnia 270 km2. Część północno-zachodnia jest rozcięta przełomem Bystrzycy i jej dopływami na kilka członów. Na zachód od przełomu Bystrzycy wzniesienia nie dochodzą do 650 metrów nad poziom morza52. Góry przecinają dopływy Bystrzycy: Młynówka, Walimka i Jaworzynka. Szczególnie interesujące są

równoległe grzbiety – Michałowski (591 m), Babiego Kamienia (670 m), Jaworznicki (623 m) i Włodarza (811 m). Wszystkie zbiegają się w kulminacji całej grupy górskiej – na Wielkiej Sowie (1014 m). W poprzek Gór Sowich przechodzi kilka dróg jezdnych, m.in. przez przełom Bystrzycy ze Świdnicy do Jedliny Zdrój, Głuszycy i Wałbrzycha, z Dzierżoniowa przez położone u podnóża gór Pieszyce i Przełęcz Jugowską (805 m), przez Bielawę i Przełęcz Waliborską (711 m) i z Ząbkowic Śląskich przez Przełęcz Srebrną do Nowej

Rudy53. Największe szczyty to: Wielka Sowa z betonową wieżą widokową (1015 m n.p.m.), skąd możemy ogarnąć wzrokiem całą panoramę regionu), Mała Sowa (972 m n.p.m.), Kalenica (962 m n.p.m.), Słoneczna (959 m n.p.m.), Popielak (856 m n.p.m.) i Chochoł Wielki (740 m n.p.m.). Praktycznie cały grzbiet Gór Sowich wchodzi w skład parku krajobrazowego, utworzonego w 1991 roku. Jego powierzchnia wynosi 8 140 ha. Niezwykle osobliwy jest świat flory i fauny. Oba rezerwaty: "Bukowa Kalenica" i "Góra Choina" to bardzo cenne zespoły buczyn. Rosną w nich również lipy drobnolistne, cisy a także kupalnik

górski i widłak oraz tak rzadkie okazy jak dziewięćsił bezłodygowy i lilia złotogłów. Na wilgotnych łąkach dolnoreglowych również wiosną rozwija swoje żółte, kuliste kwiaty pełnik europejski, a nieco później

można zauważyć często tu występującą, okazałą bylinę – ciemiężycę zieloną.

52 Strona internetowa, http://www.ekowczasy.pl 53 Strona internetowa, www.dzpk.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Świat zwierząt reprezentowany jest przez sarny, jelenie oraz jedną z największych kolonii nocków dużych (Siedlisko Nietoperza). Ich skupisko w Rościszowie szacowane jest na około 1000 osobników, co plasuje je wysoko pośród zaledwie kilku tak dużych kolonii tego gatunku w Polsce. Dominują tu wyraźnie gatunki eurosyberyjskie, dla których charakterystyczne są zwłaszcza: lis i kuna leśna. Liczne są także gatunki

środkowoeuropejskie. Spotyka się tu również zające, dziki, sowę włochatą, krzyżodzioba oraz salamandrę plamistą i ślimaka widrzyka dwufałdkowego. Atrakcją tego rejonu są także muflony, które zostały sprowadzone na początku XX wieku przez właściciela północno-wschodniej części Gór Sowich, hrabiego Sandreckiego, ze Słowacji. Początkowo było to niewielkie stadko (potocznie zwanego muflonem) barana górskiego z Korsyki. Pomimo zagrożenia ze strony zdziczałych psów i kłusowników, zachował się w tych

okolicach do dziś – przez co obszar ten stanowi również Ośrodek Zarodowy Muflona54. Występujące w Górach Sowich gnejsy liczą ponad 2 miliardy lat i są najstarszymi skałami górotwórczymi w Polsce55.

Potok Bielawica

Jest lewym dopływem Piławy. Jego długość to około 12,5 kilometra. W górnej części, Bielawica jest całkowicie zalesiona. Rosną tu lasy świerkowe, oraz świerkowo – bukowe. U wylotu Ciemnego Jaru jest mały staw, znajdują się tu również ujęcia wody pitnej dla Bielawy na Niedźwiedzim Potoku, uchodzącym do Bielawicy z prawej strony, od tego momentu Bielawica aż do ujścia w Dzierżoniowie na wysokości około 260 m, płynie wśród gęstej zabudowy Nowej Bielawy, a następnie Bielawy. Na tym odcinku obmurowana jest częściowo kamiennym korytem.

Zbiornik OWW „Sudety” Tuż po uruchomieniu zbiornika dla celów przemysłowych zaczął on spełniać również funkcje rekreacyjne.

Wyznaczono miejsca do pływania, a na terenie przyległym do ośrodka postanowiono wybudować kompleks rekreacyjny. Oddano ją do użytku w 1978 roku. Obecnie na terenie ośrodka znajduje się pole

54 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich 55 Strategia Rozwoju Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2008 - 2013

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

kempingowe z zapleczem socjalno-sanitarnym, zaplecze gastronomiczne, otwarty basen ze zjeżdżalnią, boiska do gry w piłkę nożną i siatkową oraz korty tenisowe. Ośrodek wraz ze zbiornikiem spełniają, na co dzień podstawowe funkcje turystyczne56. Istnieje jednak duże zapotrzebowanie na utworzenie w tym miejscu wypożyczalni sprzętu wodnego, strzeżonego kąpieliska z plażą piaskową, miejsc wypoczynku z

ławeczkami, placem zabaw. Aby pole namiotowe stało się bardziej atrakcyjne, należy wyposażyć je w nowoczesną infrastrukturę. Teren wokół zbiornika z całą pewnością stałby się dużo atrakcyjniejszy w przypadku wybudowania domków wczasowych, boisk do gier zespołowych. W okresie wiosenno letnim na terenie ośrodka organizowane są imprezy plenerowe, które przyciągają nie tylko rzesze mieszkańców, ale również turystów z całego kraju jak i również zza granicy. Warto wśród nich

wymienić m.in. Dni Bielawy, Sudeckie Lato, Sudeckie Brzmienie, Regałowisko - Reggae Dub Festival57. Zbiornik wraz z ośrodkiem wodnym jest dużym atutem gminy pod względem turystycznym. Jego modernizacja w znacznym stopniu przyczyni się do popularyzacji gminy dzięki możliwości szerokiego wyboru form wypoczynku wodnego.

WALORY SPECJALISTYCZNE

Walory specjalistyczne gminy Bielawa są szczególnie związane z pobliskimi Górami Sowimi, które stwarzają warunki do wędrówek górskich o różnym stopniu trudności, uprawiania turystyki rowerowej czy narciarskiej. Przez Góry Sowie przebiega kilka znakowanych szlaków turystycznych, wśród nich m.in. część Głównego Szlaku Sudeckiego im. Orłowicza, Europejski Szlak Długodystansowy E3 czy Szlak Martyrologii. Ponadto wyznaczonych jest (lub są w trakcie) kilka tras rowerowych o różnym stopniu trudności, a w niedługim czasie

ma powstać międzynarodowa trasa rowerowa Gdańsk – Jugosławia. Przez teren Bielawy przebiegają aż 4 trasy dla wędrówek narciarskich, a na Przełęczy Jugowskiej i Górze 58 Parkowej znajdują się wyciągi narciarskie umożliwiające szusowanie .

56 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013 57 Oficjalna strona internetowa Urzędu Miejskiego w Bielawie, www.bielawa.pl 58 Informator Turystyczny powiatu dzierżoniowskiego opracowany przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Z kolei zbiornik OWW „Sudety” jest miejscem przydatnym dla wędkarstwa i sportów wodnych, takich jak żeglarstwo lub surfing. Warto dodać, że jest on dobrze zagospodarowany dla tego typu turystyki. Wędkarze mają do dyspozycji również stawy „Cegielnia”. Jednym z miejsc najczęściej odwiedzanych m.in. przez amatorów paralotniarstwa w Sudetach, jest Łysa

Góra. Jej trawiaste zbocza i doskonale utrzymane stoki zachęcają do korzystania z tej formy sportu członków bielawskiego klubu paralotniarzy z siedzibą przy PTTK „Bielbaw”. W Bielawie działa również Stowarzyszenie Sportowe „Bielik”, organizujące zawody paralotniarskie oraz szkolenia umożliwiające uzyskanie licencji. Na Łysej Górze istnieje możliwość utworzenia crossu rowerowego – dla wielbicieli wyczynowej jazdy rowerami. Oprócz toru warto by zbudować wiaty turystyczne z miejscem do grillowania oraz punkty małej gastronomii.

Biorąc pod uwagę fakt, że to miejsce lubiane przez turystów oraz mieszkańców Bielawy, stworzenie takiej infrastruktury ma uzasadnienie i znaczenie strategiczne. Staje się bowiem znane również poza obszarem powiatu dzierżoniowskiego59. Uprawianie rekreacji konnej oferuje Klub Jeździecki „Oxer” w Bielawie. Pływaków chętnie zaprasza „Aquarius”, czyli nowoczesna pływalnia z basenem sportowym, rekreacyjnym, brodzikiem, yakuzi oraz

centrum odnowy biologicznej oraz sezonowy basen przy OWW „Sudety”. Ze względu na położenie gminy w bezpośredniej bliskości gór, olbrzymie znaczenie ma sieć szlaków turystycznych – pieszych i rowerowych (brak konnych i do narciarstwa biegowego).

PIESZE SZLAKI TURYSTYCZNE • trasa prowadząca do Krzyża Milenijnego na „Górze Pojednania”; • trasa prowadząca na OWW „Sudety”. • szlak turystyczny oznakowany na żółto – prowadzi na polanę Trzy Buki (628 m n.p.m.), a dalej na Zimną

Polankę (879 m n.p.m.), przez rezerwat przyrody Bukowa Kalenica, Górę Słoneczną (960 m n.p.m.) do Kalenicy (964 m n.p.m.) z dwupoziomową wieżą widokową. Łączny czas dojścia z Bielawy na Kalenicę

wynosi około 2,5 godziny, a czas powrotu 2 godziny. Schodząc ze szczytu Kalenicy schodkowym zejściem na Bielawską Polanę, można udać się do Nowej Rudy, a następnie poprzez Górę św. Anny (647 m n.p.m.)

do Tłumaczowa, w którym znajduje się przejście graniczne z Republiką Czeską.

59 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• szlak turystyczny oznakowany na niebiesko – prowadzi na Wielką Sowę a na południe do Srebrnej Góry. Z kolei podążając Ciemnym Jarem można dotrzeć do Polany Trzech Buków (628 m n.p.m.). Łączny czas dojścia z Bielawy do Srebrnej Góry wynosi około 5,5 godziny, a czas powrotu 5 godzin. Istnieje możliwość kontynuowania wędrówki niebieskim szlakiem w kierunku południowym. Prowadzi on przez miejscowość

Żdanów oraz Góry Bardzkie (m.in. Wilczak 637 m n.p.m. i Wielka Cisowa Góra 590 m n.p.m.) do Barda60.

TRASY ROWEROWE • EuroVelo 9 (na terenie gminy przebiegający przez ul. Wysoką, Przodowników Pracy, Ostroszowicką). Szlak

łączy Bałtyk i Adriatyk – jego długość to ok. 2 000 tys. km, a towarzysząca mu infrastruktura jest bogata w obiekty gastronomiczne, miejsca regeneracyjne (wiaty, ławki, miejsca do grillowania)61.

W sferze planów pozostaje kilka nowych szlaków – np.: • ścieżki dydaktyczne przy Szkole Leśnej, przebiegające przez Park Krajobrazowy Gór Sowich do ul. Korczaka (inwestycja wymagałaby utworzenia miejsc odpoczynku – wiat turystycznych, placów ze stołami i ławkami oraz miejscami ogniskowymi czy stanowiskami grillowymi, punktów małej gastronomii); • szlak spacerowy na trasie: Szkoła Leśna – OWW Sudety. Szlak wykorzystywałby infrastrukturę OWW „Sudety” (pole biwakowe, zaplecze gastronomiczne, boisko sportowe do piłki nożnej, korty tenisowe, miejsce do uprawiania sportów wodnych). Wymagałby jednak utworzenia na jego trasie obiektów gastronomicznych

oraz miejsc odpoczynku; • szlaki spacerowe po Górze Parkowej (m.in. fauny-flory, Felsmanna), wzdłuż których należało by utworzyć

wiaty z miejscem do grillowania, ławki i stoły;

60 Mapa powiatu dzierżoniowskiego opracowana przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, Studio Wydawnicze PLAN, Wrocław 61 Szlak Bursztynowy. Euro Velo 9. Wrocław – Ołomuniec. Przewodnik część polska, Wrocław, 2006

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• szlak miejski – prezentujący zabytki Bielawy. W swoim opracowaniu Ł. Binkowski zaproponował kilka możliwości przybliżenia historii obszaru, które prezentowałyby zarówno obiekty historyczne, jak również ukazywały walory widokowe miasta, związane z jego położeniem w sąsiedztwie Gór Sowich oraz Wzgórz Bielawskich na terenie miasta.

2.1.3 Gmina wiejska Pieszyce

Analiza walorów przyrodniczych gminy pozwala zidentyfikować kilka elementów, które mogą determinować i wpływać na rozwój turystyki na jej terenie. Pieszyce położone są w bardzo korzystnym otoczeniu przyrodniczym w obrębie trzech mezoregionów: północno-wschodnia część gminy leży w Obniżeniu

Podsudeckim a południowo-zachodnia w Górach Sowich, natomiast miasto Pieszyce leży w Kotlinie Dzierżoniowskiej.

Lasy i grunty leśne gminy Pieszyce zajmują 2 672 ha, w tym większość jest administrowana przez Lasy

Państwowe (zarząd nad lasami stanowi Nadleśnictwo Świdnica - Obręb Bielawa). Główny obszar pokryty lasem znajduje się w zachodniej części miasta, na obszarze Gór Sowich, w granicach Parku Krajobrazowego Gór Sowich, natomiast na terenach podgórskich występuje niewiele lasów. Obszar leśny w obrębie miejscowości Kamionki jest obszarem szczególnej ochrony systemu Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura

2000”, a część gminy leży w strefie zwykłej ochrony Natura 2000.

Świat zwierzęcy lasów okolic Pieszyc nie odbiega od występującego w całych Górach Sowich. Osobliwością świata zwierzęcego regionu jest muflon, stanowiący charakterystyczny element fauny Gór Sowich. Występuje

tu także stanowisko nietoperzy (obszar szczególnej ochrony Natura 2000). Gatunki chronione, występujące w Górach Sowich to m.in.: traszka górska zwyczajna i grzebieniasta, salamandra plamista, grzebiuszka ziemna,

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

ropucha zielona, ropucha zwyczajna, żaba wodna i żaba moczarowa, jaszczurki zwinka i żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec i żmija, jeleń, popielica.

Głównym ciekiem gminy jest Pieszycki Potok, odwadniający środkową część zboczy Gór Sowich. W części źródliskowej tworzą go liczne, drobne potoki wypływające na wysokości 800 - 900 m, w lasach bukowych

regla dolnego. Za główny ciek źródliskowy uważa się Kamionek, płynący głęboko wciętą doliną, która dopiero przed samym ujściem zwęża się w wąski wąwóz, nieco powyżej - na Kamionku znajduje się niewielki, malowniczy wodospad. Właśnie na Kamionku i na Pieszyckim Potoku znajdują się ujęcia wody pitnej dla mieszkańców miasta Pieszyce. Okolice ujęć wód pitnych stanowią strefy ochronne podlegające szczególnej ochronie w ramach systemu Natura 2000. Drugim ważnym ciekiem jest Potok Kłomnica, lewy dopływ Piławy,

który w rejonie gminy przepływa przez Rościszów i Piskorzów. Źródła potoku usytuowane są na północnym zboczu Wielkiej Sowy. Długość potoku wynosi ok. 15,5 km, wraz z lewymi dopływami odwadnia on znaczny fragment północno – wschodnich zboczy Gór Sowich. Do ważniejszych dopływów Potoku Kłomnica należą: Sowi Potok, Graniczny Potok i Bielica. Zlewnią wód płynących przez gminę Pieszyce jest rzeka Piława, 62 prawobrzeżny dopływ Bystrzycy .

Gmina Pieszyce usytuowana jest na obrzeżach Parku Krajobrazowego Gór Sowich, który został utworzony w 1991 roku, a następnie poszerzony w 1996 roku do obecnej powierzchni 8140 ha. Park położony jest w Sudetach Środkowych i obejmuje środkową część pasma Gór Sowich z najwyższą kulminacją Wielka Sowa

(1015 m n.p.m.) oraz masyw Włodarza (811 m n.p.m.). Pod względem geologicznym Park obejmuje część gnejsowego bloku Gór Sowich, który stanowi najstarszy – proterozoiczny element budowy geologicznej

Sudetów. Wśród skał metamorficznych największą powierzchnię zajmują gnejsy i migmatyty uważana za najstarszą formację skalną w obrębie całych Sudetów. Walorem całego obszaru jest duża lesistość, a głównie to lasy dolnoreglowe: świerkowe, bukowe i mieszane, często z domieszką innych gatunków m.in. modrzewia, jaworu, brzozy, w niższych partiach również sosny. Zachowały się też nieliczne już ostoje jodły. Najwyższe fragmenty grzbietu Gór Sowich porasta typowy bór świerkowy regla górnego m.in. Wielką Sowę.

62 Strategia Rozwoju Miasta Pieszyce na lata 2007-2015, s. 18-22

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Na terenie Parku występują następujące gatunki chronione: cis pospolity, barwinek pospolity, bluszcz pospolity, wawrzynek wilczełyko, arnika górska, buławnik wielokwiatowy, dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, storczyk plamisty, śnieżyca wiosenna, śnieżyczka przebiśnieg, widłaki, zimowit jesienny63.

Na terenie Parku, w 1962 roku, został utworzony leśny rezerwat przyrody „Bukowa Kalenica” o powierzchni 28,78 ha, obejmujący szczytowe partie Kalenicy i Słonecznej oraz ich północne zbocza. Jest to rezerwat biocenotyczno – leśny z najlepiej zachowanym pierwotnym drzewostanem. Przedmiotem ochrony rezerwatu jest pierwotny dolnoreglowy las bukowy. Na samym grzebiecie rosną skarłowaciałe małe buki przemieszane ze świerkami, natomiast w partiach zboczowych buki wraz z jaworami i świerkami tworzą piękny starodrzew.

Występuje tutaj bogate w różne gatunki runo leśne. Na szczycie Kalenicy stoi stalowa wieża widokowa, z której roztaczają się ciekawe widoki na Sudety Środkowe, Wschodnie oraz Przedgórze Sudeckie64.

Pod względem faunistycznym, na terenie Parku Krajobrazowego Gór Sowich dominują gatunki euro-

syberyjskie m.in. lis, kuna leśna oraz gatunki środkowoeuropejskie np. świdrzyk dwufałdkowy. Mają tu także siedliska: jeleń, sarna, dzik oraz muflon (sprowadzony na przełomie XIX i XX wieku ze Słowacji - stado żyjące w Górach Sowich jest uważane za największe w Polsce i szacuje się je na kilkaset sztuk). Spośród ptaków występują tu takie gatunki jak np. jarząbek, sowa włochata, a także bocian czarny, którego można spotkać w leśnych kompleksach na północ od Michałkowej. Na terenie Parku do gatunków chronionych zaliczamy

m.in. kreta, łasicę, tchórza, liczne gatunki nietoperzy, dzięcioła czarnego, sokoła wędrownego, myszołowa zwyczajnego, bociana białego, ropuchę szarą, kumaka górskiego, salamandrę, jaszczurkę zwinkę, padalca, 65 zaskrońca .

63 Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych, http://www.dzpk.pl 64 Góry Sowie: mapa turystyczna, S.Galocz, Warszawa, 2000 65 Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych, http://www.dzpk.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Specyficznym elementem walorów przyrodniczo – krajoznawczych, który umożliwia obserwację otaczającego środowiska jest punkt widokowy tj. kamienna wieża widokowa na najwyższym szczycie Gór Sowich Wielkiej Sowie (1015m n.p.m.), z którego rozciąga się wspaniała i rozległa panorama Sudetów i Przedgórza Sudeckiego, od Karkonoszy po Sudety Środkowe oraz Ślęzę i Masyw Śnieżnika. Wokół Wielkiej

Sowy rośnie zaaklimatyzowana, sztucznie posadzona kosodrzewina.

Na terenie Gminy Pieszyce występują również pomniki przyrody, m.in. przy ulicy Świdnickiej w Pieszycach rośnie lipa drobnolistna (Tilia mordata), która jest pomnikiem przyrody o obwodzie 4,5 m, a w Rościszowie na skraju lasu rośnie buk.

Walory specjalistyczne umożliwiają uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej, np. pieszej, nizinnej, kolarskiej, kajakowej czy motorowej. Kluczowe znaczenie w rozwoju turystyki subregionu sowiogórskiego powoli zaczyna odgrywać turystyka aktywna. Coraz większa grupa ludzi preferuje czynny wypoczynek i ruch na świeżym powietrzu. Na terenie Gminy Pieszyce istnieje korzystny układ szlaków komunikacyjnych, a także

oznakowanych szlaków turystycznych.

Piesze szlaki turystyczne przebiegają przez najpiękniejsze partie Gór Sowich, gdzie możemy podziwiać piękne okazy przyrody ożywionej i nieożywionej, jak również niezapomniane widoki.

• SZLAK CZERWONY - główna część szklaku sudeckiego im. dr Mieczysława Orłowicza. Przebieg od przełęczy Sokolej (przez schronisko „Orzeł”), na Wielką Sowę (kamienna Wieża Widokowa), następnie przez

Kozią Równinę do Przełęczy Jugowskiej (Schronisko „Zygmuntówka”), dalej przez Słoneczną, Kalenicę, Bielawską Polanę, do Przełęczy Woliborskiej, następnie przez szczyty Szerokiej, Malinowej

do Przełęczy Srebrnej. Czas przejścia około 10 godzin.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• SZLAK NIEBIESKI przebiega równolegle do poprzedniego szlaku po wschodnich stokach Gór Sowich. Prowadzi z Przełęczy Walimskiej na Wielką Sowę, dalej odchodzi na północ przez Górę Młyńsko do Starej Jodły, następnie zawraca na południowy wschód i prowadzi powyżej Kamionek aż do Korczaka (Trzech Buków) i dalej powyżej Górnej Bielawy koło szczytów Kuczaba i Wiewiórka, aż do Przełęczy

Woliborskiej, gdzie niemal wspólnie z trasą czerwoną kieruje się do Przełęczy Srebrnej. Czerwona ścieżka im. B. Grabowskiego to nowa trasa pozwalająca dogodniej wejść na szlak niebieski. Jej początek znajduje się w Kamionkach tuż za ostatnim przystankiem autobusowym.

• SZLAK CZERWONY łącznikowy: przebieg trasy: Świdnica, Lutomia Górna, Doliną Potoku Miła, trawers zbocza Kokota, dojście do szlaku zielonego z Rościszowa na przełęcz Walimską.

• SZLAK NIEBIESKI - część Europejskiego Szlaku Długodystansowego E3 - od Wielkiej Sowy do Srebrnej Góry towarzyszy szlakowi czerwonemu, trawersując zbocza szczytów zamek Grodno – Glinno – przełęcz Walimska - Wielka Sowa (około 4 godzin) – Stara Jodła – powyżej Kamionek – Trzy Buki – powyżej Bielawy –

przełęcz Woliborska ( około 3 godzin) – trawers Szerokiej i Malinowej – Srebrna Góra (około 4 godzin).

• SZLAK ŻÓŁTY PROWADZĄCY DO REZERWATU BUKOWA KALENICA. Początek trasy z Nowej Bielawy, by przez Wronę dojść do Trzech Buków, skąd kierując się trasą w górę dociera się na Słoneczną i Kalenicę. Taki dobór drogi daje możliwość zobaczenia objętego ochroną i ocalałego fragmentu pierwotnej puszczy

sudeckiej oraz podziwiania panoramy okolic z platformy widokowej na Kalenicy. Nieopodal Kalenicy znajduje się Góra Żmij związana z legendą „Na Żmiju”.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• ŻÓŁTY SZLAK wiedze także z Kamionek przez Starą Jodłę łukiem na Wielką Sowę, a następnie Małą Sowę do Walimia. Dodatkowo czarnym szlakiem, na południe do miasta, dotrzemy do atrakcji turystycznej tj. sztolni podziemnej fabryki (kompleks Olbrzym)66.

• SZLAK ZIELONY prowadzący z Rościszowa do Walimia. Trasa wiedzie na północ i zawraca dochodząc

do drogi Dzierżoniów - Wałbrzych. Schodząc nieznacznie ze szlaku możemy odpocząć i posilić się w schronisku Bacówka. Oznakowana trasa prowadzi natomiast szosą do Przełęczy Walimskiej (miejsca odpoczynku) i na zachód do Walimia.

• SZLAK ZIELONY - Kamionki – Przełęcz Jugowska to najkrótsza i najprostsza trasa do schroniska „Zygmuntówka”, a stąd już tylko krok do Przełęczy Jugowskiej. Trasa ta może także posłużyć, jako etap w drodze na Wielką Sowę lub Kalenicę.

• SZLAK ZIELONY - przebieg trasy: Walim – przełęcz Walimska – zboczem Kokota – Rościszów – Lasocin – Stara Jodła – przełęcz Kozie Siodło – trawers Grabiny – Sokolec - Ludwikowice Kłodzkie (ok. 5 godz.).

• Można także wybrać się całodniową wycieczkę ze wsi Kamionki na północno-wschodnie stoki Gór Sowich. Przebieg trasy: Kamionki, następnie zielonym szlakiem przez Kamionki na Przełęcz Jugowską, Rymarz, Kalenica, Kamionki. Czas przejścia 4 godziny i 30 minut67.

• Ścieżka przyrodnicza Lasocin – Kamionki – ścieżka przebiega przez fragmenty Gór Sowich i

oznakowana jest emblematem trójkąta w kolorze pomarańczowym, a także tablicami kierunkowymi. Podczas wędrówki można podziwiać piękne widoki na dolinę Rościszowa, Lasocina i Kamionek, jak również

66 Góry Sowie on-line - www.sowie.za.pl 67 C.Skała, Sudety. Praktyczny przewodnik, Bielsko – Biała, 2008, s. 298

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

m.in. pomnikowe lipy i dąb o obwodach ponad 4 m, stary kamieniołom, lasy bukowe, świerkowe i mieszane oraz podmokły las zwany olsem. Czas przejścia ścieżki wynosi około 2 godziny i 30 minut.

Warunki przyrodnicze, jak i ukształtowanie terenu sprawiają, iż tereny gminy stwarzają doskonałe warunki do uprawiania turystyki rowerowej, której służą następujące, wyznaczone trasy rowerowe:

• EURO VELO 9 jest to idea szlaków powstała w Europejskiej Federacji Cyklistów w 1995 roku. Polska na mapie szlaków EuroVelo (EV) to obszar pięciu tras, gdzie jedną z nich jest EV9 (Szlak Bursztynowy), który biegnie na przestrzeni prawie 2000 km od Bałtyku do Adriatyku, przez Gdańsk, Poznań, Wrocław, Ołomuniec, Wiedeń, Gratz, Maribor do Puli w Chorwacji. Odcinki trasy przebiegające przez gminę Pieszyce to:

- Świdnica (Rynek) – Pieszyce (Pałac). Przebieg trasy: Świdnica, Makowice, Krzyżowa, Wieruszów, Lutomia Mała, Lutomia Dolna, Piskorzów, Pieszyce. Długość odcinka: 23,5 km.

- Wiry – Pieszyce (Pałac). Przebieg trasy: Wiry, Jędrzejowice, Kiełczyn, Tuszyn, Włóki, Nowizna, Dzierżoniów, Pieszyce. Długość odcinka: 18,5 km. - Pieszyce (Pałac) – Srebrna Góra. Przebieg trasy: Pieszyce - zbiornik Sudety, Bielawa, Ostroszowice,

Grodziszcze, Rudnica, Jemna, Budzów k. Srebrnej Góry, Srebrna Góra. Długość odcinka: 21 km68.

• SZLAK CZERWONY - przebieg trasy: Pieszyce – Rościszów – Potoczek – Kamionki – Pieszyce. Długość trasy: 22,4 km.

Do walorów specjalistycznych, a zarazem wypoczynkowych należy zaliczyć możliwość uprawiania turystyki

narciarskiej. Teren Gór Sowich został zakwalifikowany do najlepszych terenów przydatnych dla narciarstwa zjazdowego i wędrówek narciarskich. Na terenie Gminy Pieszyce z Potoczka, części Rościszowa, na szczyt

68 Szlak Bursztynowy. Euro Velo 9. Wrocław – Ołomuniec. Przewodnik część polska, Wrocław, 2006, s. 3, 26

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Wielkiej Sowy (Stacja Wielka Sowa) prowadzi dwuodcinkowy, jeden z najdłuższych w Górach Sowich, wyciąg narciarski - orczykowy o długości 1421 m. Długość trasy zjazdowej 1600m, nachylenie od stoku 12 stopni. Wyciąg jest oświetlony. Przy wyciągu znajduje się schronisko „Bacówka” z bazą gastronomiczną i noclegową. Drugim wyciągiem narciarskim orczykowo - talerzykowym jest Wyciąg „Tadeusz” (Rościszów – Kuźnica) o

długości 315 m. Długość trasy zjazdowej wynosi 360m, a nachylenie od stoku 26 stopni. Stok nie jest oświetlony. Na miejscu znajduje się bufet oraz świetlica.

2.1.4 Gmina miejska Piława Górna

Analiza walorów przyrodniczych gminy pozwala zidentyfikować kilka elementów, które mogą determinować i wpływać pozytywie na rozwój turystyki na jej terenie. Ze względu na swoje położenie Gmina Piława Górna jest miejscem bardzo atrakcyjnym krajoznawczo i turystycznie, a urozmaicona rzeźba terenu i bliskie sąsiedztwo Gór Sowich stanowią atrakcję turystyczną dla mieszkańców całego Dolnego Śląska.

Miejski charakter gminy wyklucza występowanie licznych walorów przyrodniczych, rezerwatów, parków

krajobrazowych, parków ozdobnych. Gmina charakteryzuje się również niską lesistością. Lasy na terenie gminy stanowią zaledwie około 3% jej powierzchni, tj. 63 ha (z czego 60 ha znajduj się w rękach Lasów Państwowych – nadleśnictwo Świdnica, 2 ha w zasobach Własności Rolnej Skarbu Państwa, a 1 ha należy do gminy). Miasto posiada również 8,4 ha zieleńców oraz 1,7 ha terenów zieleni osiedlowej. Lasy w Piławie

Górnej skoncentrowane są przede wszystkim w północnej i wschodniej części miasta. W lasach tych nie występują strefy ochronne, a także nie ma wyznaczonych parkingów leśnych. Głównie występuje na terenie

gminy las mieszany, iglasto-liściasty z przewagą sosny i jodły, a z drzew liściastych przeważa jodła, dąb i jesion69. Wokół miasta przeważają użytki rolne, natomiast lasy mieszane porastają grzbiety Wzgórz Gumińskich

i Gilowskich, a w mniejszym stopniu Wzgórza Bielawskie.

69 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Piława Górna na lata 2007 – 2013, 2007, s. 8

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Na terenie gminy funkcjonują dwa parki leśne. Pierwszy to Zabytkowy Park założony w II połowie XVIII wieku przez Braci Morawskich. Jego najstarszą częścią jest wzgórze Questenberg (obecnie Góra Parkowa). Na przełomie XIX i XX wieku obszar pomiędzy wzgórzem, a położonym na wschód od niego cmentarzem Braci Morawskich obsadzono drzewami. Na jego terenie rosną piękne okazy kasztanowców, dębów, buków, lip i

klonów m.in. lipa o obwodzie 4.6m70. Drugi park występuje na terenie Pałacu Gladishof (potocznie „Zamczysko”) i stanowi z nim funkcjonalną całość. Część rosnących w nim drzew stanowi pomnik przyrody np. lipa o średnicy 4,6 m. Według rejestru pomników przyrody Urzędu Miasta w Piławie Górnej na terenie zostało sklasyfikowanych 14 drzew i są to wyłącznie drzewa liściaste m.in. lipy, klony. Zdecydowana większość pomników przyrody stanowią kasztanowce71.

Miejscami, które warto zobaczyć odwiedzając Gminę Piława Górna to wzgórze pomiędzy Piławą Górną a Przerzeczynem Zdrój, czyli Grzybowiec. Z jego szczytu roztacza się panorama Wzgórz Szklarskich, Kotliny Dzierżoniowskiej i Wzgórz Gilowskich. Widać stąd między innymi Szklary, Kluczową, Bielawę, Pieszyce, Dzierżoniów, Gilów. Na przełomie XIX i XX wieku na Grzybowcu funkcjonowała wieża widokowa. Wzgórze to doskonałe miejsce na wycieczki. Innym miejscem wartym odwiedzenia jest jeden ze szczytów Wzgórz Gilowskich, który znajduje się na północ od Piławy Górnej tj. Rybia Góra. Tutaj w roku 1762 miała miejsce ostatnia bitwa wojny siedmioletniej, w której to Prusacy pod dowództwem Augusta Wilhelma von Bevern podbili austriacką armię. Na południowym stoku góry, do chwili obecnej przetrwał pomnik

poświęcony poległym żołnierzom obu armii. Zarówna Rybia Góra, jak i pobliski teren jest miejscem często penetrowanym przez poszukiwaczy „skarbów”72.

70 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Piława Górna…, s. 13 71 Ibidem, s. 21-22 72 Folder promocyjny Gminy Piława Górna, s. 6-7

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Na terenie gminy znajduje się pięć stawów o łącznej powierzchni 1ha. Są to głównie zbiorniki wodne o charakterze hodowlanym, w którym uprawia się przede wszystkim karpia.

Na terenie gminy Piława Górna występują udokumentowane złoża surowców mineralnych i surowców skalnych tj. kamienie drogowe i budowlane, do których zaliczamy amfibolity, migmatyty oraz granodioryty.

Walory specjalistyczne umożliwiają uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej, np. pieszej, nizinnej, kolarskiej, kajakowej czy motorowej. Na terenie Gminy Piława Górna nie funkcjonują wyznaczone piesze szlaki turystyczne oraz oznakowana ścieżka rowerowa. Rozpoczyna się na Placu Piastów Śląskich, następnie przez bramę Parku Miejskiego do Specjalnego Ośrodka Szkolno – Wychowawczego (ul. Staszica). Kolejnym etapem są ruiny Zamku oraz Kościół wraz z krzyżem pokutnym (ul. Sienkiewicza) - za kościołem skręcając w pierwszą w lewo (ul. Lipowa) – stąd mamy możliwość dojazdu do wyrobiska „Kośmin”. Mijając „starą czerwoną szkołę”,

wjeżdżamy na ulicę Okrzei, mijamy stację PKP oraz staw. Drogą polną w kierunku „Ogródków Działkowych”, a następnie na Placu Piastów Śląskich kończy się trasa rowerowa w Piławie Górnej. Warto również odnotować fakt, iż przez Piławę Górną przebiega droga (podróż) uciekinierów z Północnych

Moraw do Herrnhut (Schdol nad Odrą – Piława Górna – Herrnhut). Jest to podróż, którą musieli podjąć w bardzo dramatycznych okolicznościach Bracia Morawscy, żeby dosięgnąć wolności. Podróż śladami uciekinierów jest zanurzeniem się w przeszłość, kiedy to podróżowanie piechotą było najpospolitszym i najpopularniejszym sposobem transportu na długie dystanse73.

2.1.5 Gmina wiejska Dzierżoniów

Z uwagi na swoje położenie gmina wiejska Dzierżoniów dysponuje ogromnym potencjałem turystycznym. Dotyczy to szczególnie osobliwości przyrodniczych oraz elementów umożliwiających uprawianie różnych form

turystyki kwalifikowanej.

73 Via exulantis. Suchdol n. Odrou – Piława Górna – Herrnhut. Podróż śladami uciekinierów z północnych Moraw do Herrnhut, 2006, s. 3-4

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

WALORY PRZYRODNICZE

Gmina wiejska Dzierżoniów charakteryzuje się znacznymi walorami krajobrazowo – turystycznymi, które mają istotne znaczenie dla kreowanego produktu turystycznego. Potencjał przyrodniczy powiatu z całą pewnością stanowią dwa parki krajobrazowe, wzgórza, liczne pomniki przyrody, jak również wyjątkowa fauna i flora.

Na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów niezwykle interesujące pod względem przyrodniczym i atrakcyjne pod względem turystycznym są zatem następujące obszary:

PARK KRAJOBRAZOWY GÓR SOWICH

Powstał on w 1991r. i obejmuje obszar 8 140 ha. Park położony jest w Sudetach Środkowych, a na terenie gminy znajduje się jedynie jego niewielka część. Park obejmuje środkową część pasma Gór Sowich z najwyższą kulminacją – najwyższym szczytem: Wielka Sowa (1015 m n.p.m.) oraz odosobnionym masywem

Włodarza (811 m n.p.m.). Głównym celem utworzenia Parku było zachowanie przyrodniczych, kulturowych i estetycznych walorów masywu Gór Sowich oraz stworzenie przybywającym do Parku godziwych warunków do wypoczynku, rekreacji, rozwijanie kompleksowej działalności turystycznej. 74 Wierzchowina Gór Sowich jest

wyrównana a stoki zwłaszcza północno - wschodnie strome, pocięte głębokimi i wąskimi dolinkami potoków. 75 W wielu miejscach znajdują się malownicze skałki. W przeważającej części parku występują lasy dolnoreglowe, czyli świerkowe, bukowe lub mieszane z modrzewiem, jaworem, brzozą i jarzębiną. Warto podkreślić, że na terenie parku zachowały się także nieliczne ostoje jodły. Co więcej, walory parku podnosi

zespół roślinności łąkowej oraz sztucznie wprowadzona kosodrzewina. Ocenia się, że w Parku występuje 28 gatunków roślin podlegających ochronie całkowitej, przy czym do gatunków zagrożonych wyginięciem

należą storczyki - buławnik wielkokwiatowy i storczyk plamisty. 76 W granicach Parku Krajobrazowego Gór

74 Strona internetowa Dolnośląskiego Serwisu Turystycznego, http://www.ekowczasy.pl 75 Strona internetowa Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych, www.dzpk.pl 76 Mapa turystyczna Park Krajobrazowy Gór Sowich, Gazeta Wrocławska 2008

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Sowich utworzono Rezerwat Przyrody „Bukowa Kalenica”. Pozaprzyrodniczą osobliwością Parku jest kamienna wieża widokowa na Wielkiej Sowie, o wysokości 29,5 m, zbudowana w 1907 r., podziemne wyrobiska górnicze powstałe po wydobyciu srebra i ołowiu pod Przełęczą Walimską, tworząc wykuty w skałach rozległy system sztolni Kompleksu „Olbrzym” w rejonie Walimia i pod Górą Osówka, a także podziemna niemiecka fabryka

zbrojeniowa zbudowana w czasie II wojny światowej w Rzeczce, będąca miejscem martyrologii pracujących przy jej budowie kilkudziesięciu tysięcy więźniów obozu koncentracyjnego Gross – Rosen, które odpowiednio zagospodarowane i udostępnione do zwiedzania mogą stanowić jedną z największych atrakcji turystycznych Parku Krajobrazowego Gór Sowich. 77

ŚLĘŻAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY

Park ten położony jest na Przedgórzu Sudeckim, a jego północna część położona jest w gminie wiejskiej

Dzierżoniów. Park został utworzony w 1988 r. i zajmuje powierzchnię 8 200 ha. Głównym celem powołania Ślężańskiego Parku Krajobrazowego było: zachowanie unikatowych i cennych elementów przyrodniczych, kulturowych oraz krajobrazowych, ochrona cennych zabytków architektonicznych, historycznych i archeologicznych, zapewnienie harmonijnego z ochroną krajobrazu rozwoju rekreacji i turystyki, a także wykorzystanie naturalnych wartości dla celów naukowo – dydaktycznych. 78 W granicach parku znajduje się:

Masyw Ślęży (z górami: Ślężą i Radunią oraz Wzgórzami Oleszeńskimi), Wzgórza Kiełczyńskie i Jańska Góra, otoczony wspólną otuliną. Do najcenniejszych elementów Parku należy niewątpliwie przepiękny krajobraz oraz urozmaicona rzeźba terenu. Najwyższym punktem parku jest Góra Ślęża (718 m n.pm.), będąca jednocześnie najwyższym punktem Przedgórza Sudeckiego. 79 O tym, że Ślężański Park Krajobrazowy jest

ciekawy pod względem przyrodniczym może świadczyć fakt, że krajową florę i faunę reprezentują tu 383 gatunki roślin naczyniowych, w tym wiele objętych ochroną, 70 gatunków motyli dziennych (prawie 50% gatunków stwierdzonych w Polsce), 7 gatunków chrząszczy, 13 gatunków ryb (m.in. pstrąg potokowy, strzebla potokowa, kiełb i śliz), płazy i gady, 100 gatunków ptaków oraz 40 gatunków ssaków. Do najcenniejszych

77 Strona internetowa Dolnośląskiego Serwisu Turystycznego, http://www.ekowczasy.pl 78 Strona internetowa Dolnośląskiego Serwisu Turystycznego, http://www.ekowczasy.pl 79 Strona internetowa Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych, www.dzpk.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

możemy zaliczyć storczyka - kruszczyka szerokolistnego, wawrzynka wilczełyko, paprocie serpentynitowe oraz murawy kserotermiczne. W graniach parku utworzono rezerwaty przyrody chronionej, do których można zaliczyć: Rezerwat Przyrody „Góra Ślęża”, Rezerwat Przyrody „Góra Radunia”, Rezerwat Przyrody „Łąka Sulistrowicka”, Rezerwat Przyrody „Skalna” oraz Rezerwat Archeologiczny „Będkowice”. 80 W całym parku

znajduje się również wiele stanowisk archeologicznych, zabytków architektury i sztuki, kultowych rzeźb i pól górniczych. Z obiektów o charakterze historyczno - kulturowym występujących na terenie parku szczególną ochroną prawną objęte są zabytkowe zespoły pałacowo - parkowe znajdujące się w miejscowościach: Sulistrowiczki, Karolin, Sokolniki, Sobótka Górka, Świątniki, Będkowice, Chwałków, Piotrówek, Młynica, Wiry, Gogołów, Książnica Ślężański Park Krajobrazowy to również doskonałe miejsce na letni wypoczynek. Po

górskich szczytach jest wiele wytyczonych szlaków turystycznych oraz rowerowych, a u podnóża Ślęży znajduje się niewielkie jeziorko Sulistrowickie z kwaterami do wynajęcia. 81

MASYW ŚLĘŻY

Masyw Ślęży jest najwyższym pasmem Przedgórza Sudeckiego, wyrastającym 500 metrów ponad Równiną Wrocławską na północnym wschodzie a Równiną Świdnicką na zachodzie, na którego obszarze utworzono Ślężański Park Krajobrazowy, a na jego obszarze w granicach gminy wiejskiej Dzierżoniów znajdują się

Wzgórza Kiełczyńskie. Najwyższy szczyt Masywu – Ślęża – w zamierzchłych czasach był uważany za siedlisko bogów, którym miejscowa ludność składała ofiary. Z tego też względu masyw Ślęży jest nazywany przez wielu Śląskim Olimpem. Obecnie Masyw Ślęży jest starym miejscem kultu, gdyż znajdują się tu najdalsze ślady osadnictwa w Polsce. 82 Masyw ten jest ewenementem zarówno dzięki swojemu położeniu, pochodzeniu,

walorom krajobrazowym, jak i charakterowi przyrody żywej i nieożywionej. Ze względu na złożoność struktury geologicznej, dotyczącej zróżnicowania skał i minerałów, omawiany teren należy do rzadkiego w Polsce

80 Skała C., Praktyczny Przewodnik. Sudety, Bielsko – Biała 2008 81 Serwis Turystyczny Dolnego Śląska, www.dolnyslask.org 82 Folder Powiatu Dzierżoniowskiego opracowany przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie, „EDYTOR” Drukarnia i Wydawnictwo Dzierżoniów

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

83 przykładu gór stanowiących wyspę wśród równin. Teren Masywu Ślęży jest stosunkowo dobrze zagospodarowany pod względem turystycznym. Istnieje wiele wyznaczonych i oznakowanych pieszych szlaków turystycznych, w tym dwa szlaki archeologiczne – Czerwonego i Czarnego niedźwiadka (oznakowane stylizowanymi niedźwiedziami ślężańskimi), tras rowerowych i ścieżek dydaktycznych. Wartym

odwiedzenia są wieże widokowe na Wieżycy i Jańskiej Górze, Muzeum Ślężańskie, jak również planistyczna makieta Ślęży na rynku w Sobótce, gdzie zaznaczono nigdy niezbudowaną kolej linową.84 Należy podkreślić, że Masyw Ślęży wraz ze swoimi osobliwościami, zabytkami, warunkami przyrodniczymi oraz z infrastrukturą turystyczną – schroniskami, punktami gastronomicznymi itp. – stanowi dogodne miejsce wypoczynku dla mieszkańców większych miast Dolnego Śląska, tj. Dzierżoniów, Bielawa, Świdnica czy też Wrocław.

WZGÓRZA KIEŁCZYŃSKIE

To pasmo zalesionych wzgórz położonych na Przedgórzu Sudeckim, na pograniczu dwóch powiatów: dzierżoniowskiego i świdnickiego. Wzgórza te są jednym z najbogatszych siedlisk zanokcicy serpentynowej w Polsce – gatunku bardzo rzadkiego i zagrożonego wyginięciem. Obszar tworzy grupa ostańców skalnych, szczeliny skał serpentynitowych. Wzgórza stanowią niewielkie, zbudowane z serpentynitu, malownicze pasemko zalesionego terenu rozciągniętego wrzecionowato ze wschodu na zachód tworząc od strony

Świdnicy część Masywu Ślęży. Najwyższa część Wzgórz to skalisty wierzchołek Szczytna (466 m m n.pm.). Im dalej na zachód, tym formy stają się łagodniejsze. Z łąk i pól u podnóży roztaczają się dalekie panoramy, z jednej strony na Góry Sowie, a z drugiej na Masyw Ślęży.85

WZGÓRZA KRZYŻOWE

Są położone w południowo – zachodniej Polsce na Przedgórzu Sudeckim i należą do mezoregionu Wzgórza Niemczańsko – Strzelińskie. Usytuowane są na obszarze chronionego krajobrazu występującego na północny

83 Strona internetowa Dolnośląskiego Serwisu Turystycznego, http://www.ekowczasy.pl 84 Skała C., Praktyczny Przewodnik. Sudety, Bielsko – Biała 2008 85 Koszarski W., Ranowicz B., Sudety Środkowe (część zachodnia) i Przedgórze Sudeckie, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1982

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

wschód od miasta Dzierżoniów, na pograniczu gminy Dzierżoniów, gminy Niemcza oraz gminy Łagiewniki. Wzgórza te tworzą niewielkie wzniesienia o wysokości nieco ponad 400 m n.p.m., choć ze względu na kształt zboczy mają charakter pasma górskiego. Najwyższym szczytem jest Góra Zamkowa (407 m n.p.m.), znajdująca się na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów. 86

WZGÓRZA GILOWSKIE Podobnie jak Wzgórza Krzyżowe, Wzgórza Gilowskie znajdują się na Przedgórzu Sudeckim i należą do mezoregionu Wzgórza Niemczańsko – Strzelińskie. Położone są w granicach obszaru chronionego krajobrazu na zachód od miasta Niemcza, na pograniczu gminy Dzierżoniów, gminy Niemcza oraz gminy Piława Górna. Ich rzeźba terenu jest porównywalna z innymi wzniesieniami Wzgórz Niemczańsko – Strzelińskich, nie przekraczającymi 430 m n.p.m., lecz ze względu na kształt zboczy uznanymi za pasmo górskie. Najwyższym

szczytem jest Wierzchołek Zguba (418 m n.p.m.), znajdująca się na terenie gminy miejsko – wiejskiej Niemcza. Na terenie gminy Dzierżoniów znajduje się kilak wzniesień o wysokościach 314,5 m n.p.m. oraz 379,5 m n.p.m.87

WZGÓRZA BIELAWSKIE Wzgórza te również położone są na Przedgórzu Sudeckim i należą do mezoregionu Wzgórza Niemczańsko – Strzelińskie. Znajdują się w granicach obszaru chronionego krajobrazu na południowy wschód od miasta Bielawa, na pograniczu gminy Bielawa, gminy Dzierżoniów oraz gminy Stoszowice. Często wyróżnia się 3 części tych Wzgórz: północną, południową i wschodnią, z których na terenie gminy

Dzierżoniów znajduje się część północna i południowa. Warto podkreślić, że właśnie w tych częściach znajdują się najwyższe wzniesienia Wzgórz Bielawskich. Ich rzeźba terenu jest porównywalna z innymi

wzniesieniami Wzgórz Niemczańsko – Strzelińskich, przekraczającymi nieznacznie 450 m n.p.m. i ze względu

86 Koszarski W., Ranowicz B., Sudety Środkowe (część zachodnia) i Przedgórze Sudeckie, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1982 87 Koszarski W., Ranowicz B., Sudety Środkowe (część zachodnia) i Przedgórze Sudeckie, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1982

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

na kształt zboczy uznanymi za pasmo górskie. Najwyższymi szczytami są: Wrona i Orzeł (oba po 458 m n.p.m.), Węgrzyn (447 m n.p.m.) oraz Suchań (448 m n.p.m.), znajdujące się na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów. 88

OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU

W granicach gminy możemy wyróżnić część dwóch obszarów chronionych: Masyw Ślęży oraz Góry Sowie, które wchodzą w skład sieci obszarów chronionych nazywanej „Natura 2000”. Zgodnie z planami, mają one stanowić część Europejskiej Sieci Ekologicznej Obszarów Chronionych, której celem jest zachowanie wszystkich zagrożonych i najbardziej reprezentatywnych dla naszego kontynentu siedlisk przyrodniczych wraz z towarzyszącą im fauną i florą. 89

Atrakcyjne turystycznie na obszarze gminy wiejskiej Dzierżoniów są również wzniesienia, wśród których warto wymienić:

- WIERZCHOŁEK SZCZYTNA – 466 m. na Wzgórzach Kiełczyńskich, na którym znajduje się pomnik poległych w I wojnie światowej oraz głaz dr Winklera.,

- WIERZCHOŁEK SZAŃCOWA – 395 m. na Wzgórzach Krzyżowych,

- WIERZCHOŁEK GRODNA – 396 m. na Wzgórzach Krzyżowych, na którym położone jest grodzisko z przełomu XII / XIII w.,

- WIERZCHOŁEK ZAMKOWA GÓRA – 407 m. na Wzgórzach Krzyżowych

- WIERZCHOŁEK RYBAK – 411 m. na Wzgórzach Gilowskich

- Bezimienne kulminacje Wzgórz Kiełczyńskich, Krzyżowych i Gilowskich położone na wysokościach 300 m - 400 m. 90

88 Koszarski W., Ranowicz B., Sudety Środkowe (część zachodnia) i Przedgórze Sudeckie, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1982 89 Turystyka na Dolnym Śląsku. Stan i kierunki rozwoju, red. nauk. J. Wyrzykowski, Wrocław 2004

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Niezwykle interesującym elementem walorów przyrodniczych, występującym na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów są udokumentowane złoża surowców mineralnych i surowców skalnych. Można wśród nich wyróżnić:

- Kamienie drogowe i budowlane to gnejsy złoża Mościsko, amfibolity złóż Dobrocin i Piława Górna oraz migmatyty złoża Piława Górna. Z przedstawionych złóż jedynie złoże Piława Górna jest eksploatowane okresowo. Łączne zasoby bilansowe złóż kamieni drogowych i budowlanych gminy Dzierżoniów wynoszą 62 348 tys. Mg.

- Kruszywa naturalne to występujące na terenie gminy czwartorzędowe złoża piaszczyste i piaszczysto-żwirowe. Łączne zasoby bilansowe złóż kruszywa naturalnego gminy (złoża Książnica Wschód, Książnica III i Dobrocin) wynoszą 1 418 tys. Mg, natomiast wydobycie prowadzone jest

wyłącznie dla złoża Książnica Wschód i wyniosło w 2001 r. 73 tys. Mg. 91

Wśród walorów przyrodniczych gminy wiejskiej Dzierżoniów warto także wyróżnić zasoby wodne. Teren gminy wiejskiej Dzierżoniów w przeważającej części odwadniany jest przez rzekę Piławę. Natomiast niewielkie fragmenty gminy (wieś Ostroszowice) odwadniane są przez potok Jadkowa należący do zlewni Nysy Kłodzkiej, potok Krzywula (wieś Roztocznik) należący do zlewni rzeki Ślęzy oraz potok Czarna Woda (wieś

Jędrzejowice) należący do zlewni rzeki Bystrzycy. 92

Innym atutem turystycznym gminy wiejskiej Dzierżoniów jest również bogactwo fauny i flory. W szczególności

dotyczy to niezwykle urozmaiconej roślinności, jaka występuje na terenie Parku Krajobrazowego Gór Sowich oraz Ślężańskiego Parku Krajobrazowego. Osobliwością tych terenów są stare i niezwykle cenne zespoły

90 Mapa powiatu dzierżoniowskiego opracowana przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, Studio Wydawnicze PLAN, Wrocław 91 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dzierżoniów, kwiecień 2004r. 92 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dzierżoniów, kwiecień 2004r.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

buczyn, a także chronionych i rzadko występujących gatunków roślin, takich jak wawrzynek wilczełyko i lilia złotogłów. Na terenie gminy występują prawie wszystkie gatunki leśne, w tym w północnej części gminy głównym drzewem jest dąb, jak również świerk, buk, sosna, modrzew, brzoza i klon. W południowej części obejmującej pogórze i Góry Sowie najczęściej występuje świerk z domieszkami buku, dębu, sosny, modrzewia,

a także jodły, lipy, jesionu, jawora itp. 93 Podobnie jak świat roślinny, bogaty i wyjątkowo zróżnicowany jest świat zwierzęcy w gminie wiejskiej Dzierżoniów. Lasy licznie zamieszkują sarny, jelenie, a w tym także największa w Polsce populacja muflonów, zamieszkująca Góry Sowie. Na omawianym terenie spotyka się również dziki, lisy, zające, sowę włochatą, krzyżodzioba oraz salmandrę plamistą i ślimaka widrzyka dwufałdkowego. Należy wspomnieć także o występujących na północ od miasta Dzierżoniowa pomnikach

przyrody nieożywionej, których przykładem są skały wapienno – krzemianowe oraz liczące ponad 2 miliardy lat gnejsy, będące najstarszymi skałami górotwórczymi w Polsce. 94

Walory wypoczynkowe i uzdrowiskowe

Zgodnie z definicją, za walory wypoczynkowe przyjmuje się takie uwarunkowania środowiska naturalnego, które umożliwiają powrót do zdrowia oraz regenerację sił fizycznych i psychicznych.

W gminie obszarem służącym regeneracji sił fizycznych i psychicznych są szczególnie GÓRY SOWIE oraz

WZGÓRZA KIEŁCZYŃSKIE, WZGÓRZA KRZYŻOWE I WZGÓRZA GILOWSKIE. Ze względu na takie czynniki jak uwarunkowania przyrodnicze oraz możliwość uprawiania różnych form turystyki kwalifikowanej, liczne szlaki turystyczne, trasy rowerowe, ścieżki edukacyjno – przyrodnicze itp., obszary te są miejscem chętnie

odwiedzanym przez turystów.

93 Skała C., Praktyczny Przewodnik. Sudety, Bielsko – Biała 2008 94 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

WALORY SPECJALISTYCZNE W odróżnieniu do walorów przyrodniczych, walory specjalistyczne umożliwiają uprawianie różnych form

turystyki kwalifikowanej, np. pieszej, nizinnej, kolarskiej, kajakowej czy motorowej. Kluczowe znaczenie w rozwoju turystyki subregionu sowiogórskiego powoli zaczyna odgrywać turystyka aktywna. Coraz większa grupa ludzi preferuje czynny wypoczynek i ruch na świeżym powietrzu, chętnie na trenie gmin powiatu.

SZLAKI TURYSTYCZNE Góry Sowie stwarzają dogodne warunki do pieszych wędrówek górskich o różnym stopniu trudności. Służą temu oznakowane szlaki turystyczne, które przebiegają przez najpiękniejsze partie Gór Sowich. Wędrując nimi

mamy okazję podziwiać piękne okazy przyrody ożywionej i nieożywionej oraz wspaniałe widoki.

W Górach Sowich, jak i Wzgórzach Niemczańsko – Strzelińskich możemy wyróżnić wiele szlaków turystycznych, z czego 3 przebiegają przez teren gminy wiejskiej Dzierżoniów. Należą do nich:

• ŻÓŁTY SZLAK TURYSTYCZNY. Nosi on nazwę szlaku turystycznego „Masyw Ślęży” i prowadzi ze Świdnicy na Ślężę, przez Gogołów, Przełęcz Tąpadła. Cała trasa prowadzi partią szczytową wzgórz i ma przebieg: Wzgórza Kiełczyńskie – Kiełczyn - Jędrzejowice - Przełęcz Tąpadła – Ślęża, natomiast na terenie gminy wiedzie on przez odcinki Wzgórza Kiełczyńskie – Kiełczyn - Jędrzejowice.95 Z podnóży roztaczają się dalekie panoramy, z południowej strony na Góry Sowie, a z północnej Masyw Ślęży.

• ŻÓŁTY SZLAK TURYSTYCZNY. Żółty szlak łączy Góry Sowie ze Wzgórzami Niemczańsko – Strzelińskimi, a

całą trasą przebiega przez Wzgórza Bielawskie - Myśliszów - Owiesno - Piława Dolna - Marianówek - obejście

95 Ankieta informacyjna dotycząca stanu turystyki na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów sporządzona przez Urząd Gminy w Dzierżoniowie

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Zguby Gilów - wąwóz Piekiełko – Niemcza. Na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów wiedzie on przez takie miejscowości jak Myśliszów, Owiesno, Piławę Dolną oraz Marianówek. 96

• CZARNY SZLAK TURYSTYCZNY. Prowadzi on z Piławy Dolnej do Ziębic przez Piławę Dolną - Piławę Górną - w poprzek Grzbietu Wzgórz Gumińskich - Przerzeczyn Zdrój - Podlesie - Ostrą Górę - Ruszkowice. Na obszarze gminy wiedzie on przez Piławę Dolną.97

ŚCIEŻKI EDUKACYJNO – PRZYRODNICZE Gmina Dzierżoniów jest również miejscem, które umożliwia poznanie bogactwa występującego na tym terenie, szczególnie przez najmłodszych turystów wędrujących po ŚCIEŻCE PRZYRODNICZO – EDUKACYJNEJ

DOLINA TATARSKA. Ścieżka ta została wyznaczona wzdłuż drogi prowadzącej z Niemczy do Dzierżoniowa, przy której położony jest tzw. „Tatarski Okop” albo „Dolina Tatarska” - malowniczy przełom potoku Piekielnik sąsiaduje tu z zachowanym grodziskiem z X – XII w., gdzie sukcesywnie prowadzone są wykopaliska archeologiczne. Ścieżka ma długość ok. 2 km ścieżek spacerowych z punktami widokowymi, parking i miejsca do grillowania. 98

96 Oficjalna strona internetowa Urzędu Gminy w Dzierżoniowie, www.ug.dzierzoniow.pl 97 Ankieta informacyjna dotycząca stanu turystyki na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów sporządzona przez Urząd Gminy w Dzierżoniowie 98 Oficjalna strona internetowa Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, www.pow.dzierzoniow.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

TRASY ROWEROWE Ukształtowanie terenu Gór Sowich umożliwia również uprawianie turystyki rowerowej po oznakowanych

trasach rowerowych. Przez gminę wiejską Dzierżoniów przebiegają dwie trasy rowerowe, a wśród nich warto wymienić:

• TRASA DZIERŻONIÓW – KSIĄŻNICA. Trasa ta jest oznaczona i prowadzi od ulicy kolejowej, obok

bramy OSiR-u, koło oczyszczalni ścieków do Bielawy, od ulicy Pocztowej i Żeromskiego w prawo do zbiornika OWW „Sudety”.

• TRASA MOŚCISKO – DZIERŻONIÓW. Droga także jest oznaczona i rozpoczyna się przy zbiorniku

„Sudety” i prowadzi wzdłuż pogórza Bielawskiego do Pieszyc, a dalej przez Kamionki – Przełęcz Jugowską – Sokolca – Rzeczkę – Walim – Przełęcz Walimską – Rościszów – Pieszyce do Bielawy OWW „Sudety”. 99

Poznań, Wrocław, Ołomuniec, Wiedeń, Gratz, Maribor do Puli w Chorwacji. Odcinki trasy przebiegające przez gminę wiejską Dzierżoniów to: – Wiry – Pieszyce (Pałac). Przebieg trasy na terenie gminy: Jędrzejowice, Kiełczyn, Tuszyn, Włóki, Nowizna. Łączna długość tego odcinka trasy wynosi 18,5 km, a na obszarze gminy: 14 km.100

99 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013 100 Strona internetowa po rowerowym Szlaku Bursztynowym EuroVelo 9, www.eurovelo.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

– Pieszyce (Pałac) – Srebrna Góra (Twierdza Srebrnogórska). Na terenie gminy trasa przebiega przez Ostroszowice, gdzie jej długość wynosi 1km. 101

WĘDKARSTWO

Gmina wiejska Dzierżoniów nie należy do obszarów, na których licznie występują walory wodne. Niemniej jednak na jej terenie występują miejsca, w których możliwe jest wędkarstwo, zgodnie z przepisami Polskiego Związku Wędkarskiego w Wałbrzychu. Do największych akwenów wodnych w omawianej gminie należą:

- Łowisko w Owieśnie o wielkości 10 ha, zarybiony, - Łowisko w Dobrocinie, zarybiony,

- Łowisko w Piławie Dolnej, zarybiony. 102

JAZDA KONNA W rejonie Gór Sowich oraz Wzgórz Niemczańsko – Strzelińskich można również uprawiać rekreację konną, czemu sprzyjają w szczególności uwarunkowania przyrodnicze tego terenu, jak również ośrodki oferujące

swoim klientom ten rodzaj turystyki kwalifikowanej. Takie usługi w gminie Dzierżoniów prowadzi Gospodarstwo Agroturystyczne „Pod Lasem” w Kołaczowie, Gospodarstwo Agroturystyczne „Marianówek” w Marianówku, w których w sezonie letnim można wybrać się na przejażdżkę konną w teren lub bryczką i jednocześnie

podziwiać piękne widoki, a zimą można zwiedzić okoliczne tereny na saniach. Ponadto w Ośrodku „Konie” prowadzonym przez Martę Skokun w Piławie Dolnej można skorzystać z nauki jazdy konnej, a także wybrać się na przejażdżkę. 103

101 Szlak Bursztynowy. Euro Velo 9. Wrocław – Ołomuniec. Przewodnik część polska, Wrocław 2006, s. 3, 26 102 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich 103 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

PARALOTNIARSTWO

Teren Gór Sowich to także doskonałe miejsce do uprawiania rożnych sportów ekstremalnych, w tym szczególnie sportów lotniarskich, czemu sprzyjają dogodne warunki klimatyczne (270 dni wietrznych w roku), jak i ukształtowanie rzeźby terenu. Na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów dobre warunki uprawiania

paralotniarstwa występują na Górze Czeszce (wysokość 742 m n.p.m.) w okolicach Jodłownika i Ostroszowic, na których działa Klub Paralotniarzy, Szkoła Latania „BIELIK”, organizujący zawody paralotniarskie, szkolenia i umożliwiający uzyskanie licencji pilota paralotni. 104

2.1.6 Gmina wiejska Stoszowice

Analiza walorów przyrodniczych gminy Stoszowice pozwala zidentyfikować kilka elementów, które mogą

determinować i wpływać pozytywie na rozwój turystyki na jej terenie.

Dużym walorem gminy jest fakt, iż jej obszar wchodzi w skład wielkoobszarowego systemu chronionego, w którego skład wchodzą: Park Narodowy Gór Stołowych, cztery parki krajobrazowe tj. Książański Park

Krajobrazowy, Śnieżnicki Ptak Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Gór Sowich (znajduje się częściowo na terenie gminy) oraz Ślężański Park Krajobrazowy. Ponadto system ten obejmuje kilkanaście rezerwatów przyrody, w tym Cisowa Góra, który położony jest na terenie gminy.

Obszar Krajobrazu Chronionego „Góry Sowie i Góry Bardzkie” został utworzony na mocy uchwały WRN w Wałbrzychu w 1981. Powierzchnia obszaru chronionego to około 273 000 ha, który obejmuje najwyższe,

104 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

główne grzbiety obu pasm górskich, na ogół w granicach zwartych kompleksów leśnych. W większości jego obszar pokrywają lasy dolnoreglowe, głównie świerkowe, ale miejscami, częściej w Górach Bardzkich, to lasy mieszane lub ze znaczną domieszką buka, dębu, sosny, a nawet modrzewia, jodły czy cisa. Znajdują się tutaj cztery rezerwaty przyrody: Cisy i Cisowa Góra, w Górach Bardzkich oraz Bukowa Kalenica i Góra Choina w

Górach Sowich. Cały teren leży w dorzeczach Nysy Kłodzkiej i Bystrzycy. Obszar Krajobrazu Chronionego obejmuje liczne miejscowości turystyczne, takie jak Srebrna Góra, Bardo, Walim. Na terenie gminy Stoszowice jego granica pokrywa się z linią sudeckiego uskoku brzeżnego105.

Leśny rezerwat przyrody „Cisowa Góra” został utworzony w 1953 roku na obszarze 18,56 ha w leśnictwie Brzeźnica, w lasach należących przed 1945 rokiem do hrabiego von Wleczka. Rezerwa leży na północnym i

północno – zachodnim zboczu Buczka, noszącego czasami nazwę Góry Cisowej, a zbocze to opada do doliny Studwi. Rezerwat zajmuje zbocze na wysokości około 450-552 m n.p.m., aż po szczyt Buczka. Na podłożu dolnokarbońskich piasków szarogłazowych i zlepieńców, tworzących strukturę bardzką. Rośnie tu mieszany świerkowo – jodłowo - bukowy las z domieszką dębu, jawora, lipy i klonu, który stanowi pozostałości pierwotnej puszczy sudeckiej. W podszyciu rośnie m.in. jarzębina, leszczyna, wawrzynek wilczełyko. Najcenniejszym jednak składnikiem gatunkowym drzewostanu jest cis pospolity, tworzący tu jedno z najliczniejszych stanowisk w kraju, a drugie w Sudetach, po sąsiednim rezerwacie „Cisy”. W rezerwacie rośnie 920 cisów, liczących od 120 do 270 lat. Przeważają formy drzewiaste, a największe okazy przekraczają nawet

20 m wysokości i osiągają od 0,6 m obwody w pierśnicy. Bogaty gatunkowo jest także skład runa, w którym można znaleźć kilka gatunków storczyków: buławik mieczolistny, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny i gnieźnik leśny. Rośnie tu także orlik pospolity, przylaszczka pospolita, jaskier kosmaty, zawilec gajowy, marzanka wonna, barwinek pospolity, miodunka ćma i kopytnik pospolity. Na drzewach, szczególnie na dębach, występuje dość licznie huba ogniowa, a na szczególną uwagę zasługuje również rzadkie zbiorowisko śluzowców. Bogaty, ale mnie rozpoznany jest świat zwierzęcy rezerwatu Cisowa Góra, na którego terenie i w

okolicznych lasach bytuje sporo zwierzyny. Występuje tutaj jeleń, sarna, dzik, lis, kuna leśna, mysz i nornik. Z ptaków należy wymienić m.in. grubodzioba, dzięcioła zielonego, myszołowa zwyczajnego, sójkę, kukułkę,

105 Ibidem, s. 168-169

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

sikorkę modrą, drozda śpiewaka i wilgę. Do rzadkich gatunków występujących na terenie rezerwatu należy salamandra plamista, a do owadów na dębach żeruje kozioróg dębosz. Rezerwat Cisowej Góry znajduje się poza oznakowanymi szlakami turystycznymi, a co za tym idzie, natężenie ruchu turystycznego jest minimalne, a to następnie sprzyja bytowaniu zwierząt i zachowaniu drzewostanu. Mimo wszystko można zauważyć skutki

złej sytuacji ekologicznej przyrody sudeckiej, m.in. brak przyrostów cisów i odnawiania się ich młodych siewek106.

Park Krajobrazowy Gór Sowich powstał w 1991 roku, a następnie został poszerzony w 1996 roku do obecnej powierzchni 8140ha. Park położony jest w Sudetach Środkowych i obejmuje środkową część pasma Gór Sowich z najwyższą kulminacją Wielka Sowa (1015m n.p.m.) oraz masyw

Włodarza (811m n.p.m.), a w gminie Stoszowice zajmuje jej niewielki południowy kraniec. Na terenie Parku znajduje się rezerwa przyrodnicy Bukowa Kalenica. Walorem całego obszaru jest duża lesistość, a głównie to lasy dolnoreglowe: świerkowe, bukowe i mieszane, często z domieszką innych gatunków m.in. modrzewia, jaworu, brzozy, w niższych partiach również sosny. Zachowały się też nieliczne już ostoje jodły. Najwyższe fragmenty grzbietu Gór Sowich porasta typowy bór świerkowy regla górnego m.in. Wielką Sowę. Na terenie Parku występują następujące gatunki chronione: cis pospolity, barwinek pospolity, bluszcz pospolity, wawrzynek wilczełyko, arnika górska, buławnik wielokwiatowy, dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, storczyk plamisty, śnieżyca wiosenna, śnieżyczka przebiśnieg, widłaki,

zimowit jesienny107. Obszar ten posiada gęsto zasiedlone podnóża, a w dolinach wcisnęło się stare osadnictwo. Wsie otaczające Góry Sowie były silnie uprzemysłowione, co pozostawiło ślad na środowisku i krajobrazie sowiogórskim. Pomimo tego Góry Sowie charakteryzują się bardzo wysokimi walorami krajobrazowymi i krajoznawczymi, a zarazem stanowią atrakcyjny teren turystyczny dla mieszkańców Dolnego Śląska. Nadają się doskonale do uprawiania turystyki pieszej i narciarskiej, a także motorowej108.

106 Ibidem, s. 78 107 Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych, http://www.dzpk.pl 108 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stoszowice, s. 44

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Roślinność gminy Stoszowice dzieli się na typowo rolniczą, zespoły roślin i gatunki charakterystyczne dla podgórzy (do 400 m n.p.m.) oraz typowe dla regla dolnego (400-1000 m n.p.m.). Największe znaczenie posiadają zespoły leśne, a ich skład uzależniony jest od pięter wysokościowych, od charakteru gleby, wilgotności oraz ekspozycji. Na podnóżu górskim, (reglu dolnym) dominują sztuczne świerczyny, natomiast w

wyższych, grzbietowych partiach są one czasami naturalne, ciemne i o zmiennym składzie flory towarzyszącej, przeważnie borówki czarnej i śmiałka pogiętego. Na bardziej stromych stokach występuje kwaśna buczyna z ubogą liczą gatunków towarzyszących w dolnym piętrze lasu. Znacznie częstsza, tworząca małe skipienia jest żyzna buczyna sudecka o bogatym podszycie i runie, co wynika z dużej zasobności gleby. Gdzie niegdzie zachowały się lasy dębowo - grabowe z urozmaiconym runem. Wzdłuż potoków rozwinęły się,

przetrwałe w dużych ciągach azonalne drzewostany typowe dla siedlisk łęgowych, głownie jest to podgórski łęg jesionowy. Dominuje tu jesion wyniosły, ale częsty jest także klon zwyczajny, olsza i wiąz górski, czyli brzost. Na podnóżu górskim, w niższych miejscach zachował się także łęg wierzbowo – topolowy z nieznaczną na ogół domieszką olszy.

Świat zwierzęcy występujący na terenie Gminy Stoszowice to głównie siedliska jelenia, sarny i dzika, jak również zające, listy, borsuki, kuny, jenoty. Osobliwością regionu jest muflon, stanowiący charakterystyczny element fauny Gór Sowich. Występujące gatunki ptaków to kuropatwy, grzywacze, czaple, dzikie kaczki, 109 bażanty .

Na terenie Gminy występują również pomniki przyrody, które zostały wpisane do rejestru pomników na podstawie kontroli Wydziału Rolnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Ząbkowicach

Śląskich. Na terenie Gminy Stoszowice znajdują się następujące pomniki przyrody:

- cisy pospolite (forma krzewiasta) w Mikołajowie, m.in. we wsi rośnie piękny drzewiasty cis, będący pomnikiem przyrody, który ma 500 lat i około 1,7m w obwodzie,

- dęby szypułkowe i lipa drobnolistna w Rudnicy,

109 Plan Rozwoju Lokalnego dla Gminy Stoszowice, s. 9

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- lipy drobnolistne, kasztanowce białe i buki pospolite w Stoszowicach, - klon jawor, jesion wyniosły, dąb szypułkowy oraz lipy drobnolistne w Grodziszczu,

- lipy drobnolistne i cis pospolity (forma krzewiasta) w Srebrnej Górze, m.in. w centrum wsi, na placu rośnie lipa drobnolistna, która widnieje w rejestrze jako pomnik przyrody, o obwodzie 4,65 m i około 16 m wysokości i ma około 300 lat.

Przez teren gminy Stoszowice przepływają następuje rzeki i potoki:

Rzeka Budzówka to lewy dopływ Nysy Kłodzkiej, która odwadnia północno – wschodnią część Grzbietu Zachodniego Gór Bardzkich, południowo – wschodni kraniec Gór Sowich oraz Obniżenie Stoszowic i sporą część Obniżenia Ząbkowic na Przedgórzu Sudeckim. Wypływa z północnej części Grzbietu Zachodniego pod Przełęczą Srebrną i po obu stronach Stróży. W części źródłowej składa się z kliku bezimiennych potoków płynących przez lasy świerkowe i świerkowo – bukowe. W Kotlinie Żdanowa łączą się

poniżej wsi w Budzówce, która przekraczając linię sudeckiego uskoku brzeżnego wpływa do Obniżenia Stoszowic omijając od północnego – zachodu i północy Masyw Brzeźnicy. Dalej prawie płasko wśród użytków rolnych, mijając dolną część Stoszowic, potem przez Ząbkowice Śląskie do Kamieńca Ząbkowickiego. Budzówka podąża do ujścia na wysokości około 240m w Byczeniu vis a vis Śremu. Z Przedgórza Sudeckiego przyjmuje szereg dopływów, w większości niewielkich i bezimiennych, a do ważniejszych należą: lewy dopływ

Węża, Zatoka, Skorzyna i Goleniówka oraz prawy dopływ Braszówka. Rzeka Budzówka ma około 29km długości110.

Potok Jadkowa to prawy dopływ Węży w zlewni Budzówki, który odwadnia północno – wschodnie zbocza południowej części Gór Sowich. Źródło Jadkowej znajduje się na wysokości około 720m pod Czarnymi

Kątami w płytkiej dolinie pomiędzy Zwalidrogą i Poprzeczną na północy, a Kobylcem, Szkapą i Czeszką na południu. Potok spływa ładną doliną i prowadzi nią szosa nr 384 z Dzierżoniowa na Przełęcz Woliborską.

Poniżej szosy, w dolinie Jadkowej znajduje się źródło mineralne, zwane dawniej „Sauerbrunn”, które wypływa z kamiennego ocembrowania, nakrytego drewnianym daszkiem. Dolinę porastają lasy bukowo – świerkowe z

110 Słownik geografii turystycznej Sudetów…, tom 21 (A-M), Wrocław 2008, s. 153-154

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

domieszka sosny i innych gatunków, zaliczane do regla dolnego. Od podnóży Wiewiórki do Jodłownika, wzdłuż Jadkowej prowadzi granica Parku Krajobrazowego Gór Sowich. Przed Jodłownikiem Jadkowa wypływa z Gór Sowich na Przedgórze Sudeckie, przecinając sudecki uskok brzeżny w rozległej dolinie, którą od północnego - wschodu ograniczają Wzgórza Bielawskie. Dalej płynie przez zwarty ciąg długiej wsi

łańcuchowej tj. Ostroszowice, Grodziszcze, Rudnica, a następnie wpływa w Obniżenie Stoszowic, mija zabudowania Lutomierza i uchodzi do Węży w Olbrachcicach Wielkich na wysokości około 250m. Potok Jadkowa ma około 19km długości111.

Potok Chłopina to prawy dopływ Jadkowej, który wypływa w południowym krańcu Gór Sowich, w głównej dolinie wcinającej się we wschodnie zbocza głównego grzbietu pomiędzy Chochoł Wielki z Lisianką od północy, a Chochoł Mały, Warowną Górę i Kłośną od południa. Źródło Chłopiny znajduje się na wysokości około 590m, poniżej fortyfikacji twierdzy srebrnogórskiej. W Budzowie łączy się z potokiem spływającym przez Srebrną Górę, dalej płynie przez Stoszowice i uchodzi w Olbrachcicach Wielkich na

wysokości około 290m. Tylko krótki, początkowy odcinek potoku znajduje się w Górach Sowich, niżej przecina krawędź na linii sudeckiego uskoku brzeżnego i płynie przez Obniżenie Stoszowic, wśród rozległych użytków rolnych, przede wszystkim wzdłuż zwartego ciągu osadniczego. Natomiast dolina Chłopiny w Górach Sowich jest porośnięta lasem świerkowym i świerkowo - bukowym. Na potoku Chłopina, u podnóża Gór Swoich w Srebrnej Górze, znajduje się zalew rekreacyjny o powierzchni około 2,6 ha, który pełni funkcję kąpieliska wraz z polem namiotowym. Górna cześć doliny Chłopina znajduje się w obrębie Obszaru Krajobrazu Chronionego, sięga tu także granica Fortecznego Parku Kulturowego. W dolinie w XVI wieku znajdowała się sztolnia kopalni srebra „Friedrichstolle”, a w I połowie XVIII wieku powstała druga

„Jacobstolle”. W połowie XVIII wieku w Srebrnej Górze upadło górnictwo, ze względu na wyczerpywanie się złóż, a także budowę rozległej twierdzy. Po rozbrojeniu twierdzy w XIX wieku, dolina Chłopiny stała się popularnym celem spacerów i wycieczek ze Srebrnej Góry i uchodziła za niezwykle romantyczny i piękny

zakątek, wśród wspaniałych lasów. Potok Chłopina ma około 9,3 km długości112.

111 Ibidem, s. 314 112 Słownik geografii turystycznej Sudetów…, tom 21 (A-M), Wrocław 2008, s. 173

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Walory specjalistyczne umożliwiają uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej, np. pieszej, nizinnej, kolarskiej, kajakowej czy motorowej. Kluczowe znaczenie w rozwoju turystyki subregionu sowiogórskiego powoli zaczyna odgrywać turystyka aktywna. Coraz większa grupa ludzi preferuje czynny wypoczynek i ruch na świeżym powietrzu. Na terenie Gminy istnieje korzystny układ szlaków komunikacyjnych, a także

oznakowanych szlaków turystycznych.

Piesze szlaki turystyczne przebiegają przez najpiękniejsze partie Gór Sowich, gdzie można podziwiać piękne okazy przyrody ożywionej i nieożywionej, jak również niezapomniane widoki. Przez tereny Gminy Stoszowice biegną następujące, bardzo ciekawe szlaki turystyczne:

• SZLAK ZIELONY z Przełęczy Srebrnej do Ząbkowic Śląskich (przez Masyw Grochowej i Mikołajki). Czas przejścia szlaku: 5 godzin i 15 minut.

• SZLAK ŻÓŁTY prowadzi ze Srebrnej Góry (przystanek PKS) na Twierdzę Srebrna Góra. Czas przejścia szlaku: 1 godzina. • SZLAK CZERWONY z Przełęczy Srebrnej na Przełęcz Jugowską grzbietem Gór Sowich. Czas przejścia

szlaku: 4 godziny i 45 minut.

• SZLAK CZERWONY z Przełęczy Srebrnej na Przełęcz Woliborską. Czas przejścia szlaku: 3 godziny. • SZLAK CZERWONY z Przełęczy Srebrnej na Górę Wszystkich Świętych. Czas przejścia szlaku: 3 godziny i 45 minut.

• SZLAK NIEBIESKI z Przełęczy Srebrnej na Wielką Sowę. Czas przejścia szlaku: 7 godzin i 15 minut.

• SZLAK NIEBIESKI z Przełęczy Srebrnej na Przełęcz Woliborską. Czas przejścia szlaku: 2 godziny i 30 minut.

• SZLAK NIEBIESKI - Europejski Szlak Długodystansowy E3 ze Srebrnej Góry do Barda. Czas przejścia szlaku: 4 godziny i 30 minut.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• SZLAK CZARNY „Ścieżka Edukacyjna po Podgórzu Sudeckim” – powstała w 2005 roku i prowadzi z Gór Sowich na obszar największej jednostki Przedgórza Sudeckiego – Wzgórz Niemczańsko – Strzelińskich i wiedze przez urozmaicony krajobrazowo teren, przecinając kolejno pasma Wzgórz Bielawskich, Gumińskich, Szklarskich i Dobrzańskich. Biegnie skrajem Wysoczyzny Ziębickiej i kończy się Obniżeniem Ząbkowickim.

Przebieg szlaku: Przełęcz Woliborska (711m n.p.m.) – Zamkowa (Zamek Hanigburg) – Ostroszowice i Grodziszcze – Owiesno (ruiny zamku) – Owiesno – Kluczowska Góra – Kluczowa – Brodziszów – Buczek (361m n.p.m.) – Szklary – Źródliska Ślęży nad Rakowicami – Bobolice – Stolec (Zamek Skorolec) – Stolec (Kościół p.w. NMP) – Niedźwiednik – Starczów – Kamieniec Ząbkowicki. Długość szlaku 45,8 km113.

• ŚCIEŻKA SPACEROWA „Pamięć krajobrazu” to lokalna ścieżka w Srebrnej Górze (oznakowana). Długość trasy 5km.

• ŚCIEŻKA DYDAKTYCZNA „Zębata” to lokalna ścieżka w Srebrnej Górze (oznakowana). Ścieżka obejmuje zabytki kultury technicznej – trasę byłej Kolejki Sowiogórskiej (zachowane wyniosłe arkadowe wiadukty, wzorowane na rzymskich akweduktach). Długość trasy 5,5km.

• Trasa z Ząbkowic do Srebrnej Góry przez Albertów (powiatowa ścieżka rowerowa) prowadzi trasą dawnych torów kolejowych łączących Ząbkowice Śląskie ze Srebrną Górą. Po zlikwidowaniu ruchu

pasażerskiego i towarowego, na miejscu kolejki utworzono ścieżkę rowerową. Trasa biegnie wzdłuż drogi nr 385 (kierunek Srebrnej Góry), następnie kilkadziesiąt metrów od zabudowań Stoszowic i Budzowa. Długość

trasy: 13 km.

113 Starostwo Powiatowe w Ząbkowicach Śląskich – www.zabkowice-powiat.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• Trasa „Między Złotem a Srebrem” odcinek „Trasy Podziemnych Atrakcji Euroregionu Glacensis” – prowadzi ze Złotego Stoku - przez Mąkolno – Ożary - Dzbanów – Przyłęk – Potworów - Brzeżnicę do Srebrnej Góry, a następnie przez Jemną - Grodziszcze do podziemnych atrakcji Gór Sowich w powiecie dzierżoniowskim. Długość trasy: 45 km.

• Trasa „Wokół Ostrogu” rozpoczyna się z Małej Przełęczy Srebrnej (lokalna w Srebrnej Górze). Długość trasy: 2,1 km (trasa rowerowa i narciarska).

• Trasa EURO VELO 9 jest to idea szlaków powstała w Europejskiej Federacji Cyklistów w 1995 roku. Polska

na mapie szlaków EuroVelo (EV) to obszar pięciu tras, gdzie jedną z nich jest EV9 (Szlak Bursztynowy), który biegnie na przestrzeni prawie 2000 km od Bałtyku do Adriatyku, przez Gdańsk, Poznań, Wrocław, Ołomuniec, Wiedeń, Gratz, Maribor do Puli w Chorwacji. Odcinki trasy przebiegające przez gminę Stoszowice to:

- Pieszyce (Pałac) – Srebrna Góra. Przebieg trasy: Pieszyce - zbiornik Sudety – Bielawa – Ostroszowice – Grodziszcze – Rudnica – Jemna - Budzów koło Srebrnej Góry - Srebrna Góra. Długość odcinka: 21 km114. - Budzów koło Srebrnej Góry – Kamieniec Ząbkowicki (koło kościoła). Trasa przebiega przez: Budzów –

Brzeźnica - Potworów – Przyłęk – Suszka – Kamieniec Ząbkowicki115.

Trasy MTB (kolarstwo górskie) zostały wytyczone na obszarze Gór Złotych, Bardzkich i Sowich. Wielkim atutem tych terenów są leśne, szerokie i szutrowe dukty, wcinające się głębokie jary. Nie

brakuje tu technicznych, krętych i kamienistych odcinków o urozmaiconych profilach. Na terenie Gminy Stoszowice przebiegają następujące trasy: • Wokół Donjon (czerwona) – prowadzi dookoła twierdzy Srebrnogórskiej. Długość trasy (pętla): 3,4km.

114 Szlak Bursztynowy. Euro Velo 9. Wrocław – Ołomuniec. Przewodnik część polska, Wrocław, 2006, s. 3, 26 115 Ibidem, s. 38

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• Dziewięć Buków (niebieska) - start z Wiszącego Mostu, górną Wojenną Drogą, a powrót dolną Wojenną Drogą. Długość trasy: 6km.

• Tropem Muflona (zielona) – pętla o długości 7km.

Na terenie Powiatu Ząbkowickiego zostały poprowadzone trasy trekkingowe w większości drogami asfaltowymi o małym natężeniu ruchu bądź utwardzony i drogami polnymi. Przebiegająca trasa przez gminę to pętla wokół Ząbkowic Śląskich (czerwona), która prowadzi przez Brodziszów, Zwróconą, Bobolice, Stolec, Strąkową, Grochowiska, Braszowice, Grochów, Stoszowice, Koziniec, Przedborową, Kluczową i Brodziszów. Długość trasy to: 60km116.

Do walorów specjalistycznych, a zarazem wypoczynkowych należy zaliczyć możliwość uprawiania turystyki narciarskiej. Teren Gór Sowich został zakwalifikowany do najlepszych terenów przydatnych dla narciarstwa

zjazdowego i wędrówek narciarskich. Na terenie Gminy Stoszowice przebiegają trasy narciarskie (narciarstwo biegowe), które pokrywają się ze szlakami rowerowymi i należą do nich: Wokół Ostrogu (zielona) – start z Małej Przełęczy Srebrnej. Długość trasy: 2,1km.

Wokół Donjon (czerwona) - start z Małej Przełęczy Srebrnej. Długość trasy: 3,4km.

Dziewięć Buków (niebieska) - start z Wiszącego Mostu, górną Wojenną Drogą, a powrót dolną Wojenną Drogą. Długość trasy: 6km.

116 Starostwo Powiatowe w Ząbkowicach Śląskich – www.zabkowice-powiat.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.1.7 Gmina wiejska Walim

Atrakcyjne usytuowanie Gminy Walim, zważywszy na trend prowadzenia aktywnego trybu życia, stwarza duże możliwości dla rozwoju tego typu turystyki na jej obszarze.

Sporą część Gminy – bo 39% jej powierzchni - porastają lasy będące pod zarządem Nadleśnictwa Świdnica i Wałbrzych. Zostały one uznane za lasy chronione grupy I spełniające ekologiczne funkcje ochronne, charakterystyczne dla lasów górskich. Stanowi to ogromny potencjał do rozwoju turystyki - przede wszystkim aktywnej oraz prozdrowotnej. Cześć miejscowości Gminy (Jugowice, Walim) leży w obszarze Parku Krajobrazowego Gór Sowich, który

obejmuje pasmo Gór Sowich w Sudetach Środkowych i rozciąga się od Przełęczy Woliborskiej, aż po okolice Jedliny-Zdroju. Park został utworzony w 1991r. i zajmuje powierzchnię 8 140 ha. Przez wieś Walim przechodzą dwa pasma Parku: jedno pasmo leży tuż przy granicy z Głuszycą, u podnóża Włodarza (811 m n.p.m.), drugie zaś rozciąga się przy granicy z Rzeczką po wsie Ostrą, Siedlików i przełęcz Walimską. Park został stworzony z myślą o ochronie środkowej części Gór Sowich z najwyższym szczytem Wielką Sową. Mimo że góry te nie

posiadają wybitnych walorów przyrodniczych, Park utworzono ze względu na wysokie walory krajoznawcze i krajobrazowe. Warto zwrócić uwagę, że w parku zachowały się partie pierwotnej Puszczy Sudeckiej. Znajduje się tu wiele pięknych potoków oraz grupek skalnych. Teren jest obfity w lasy różnorodnych gatunków drzew takich jak świerk, modrzew, buk, brzoza czy sosna. Bujna jest również pozostała roślinność leśna, zarówno pospolita (borówka czy jeżyna), jak i chroniona i rzadko spotykana (dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów).

Lasy te obfitują także w dziką zwierzynę - jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, sowy włochate, sokoły czy myszołowy 117. Natomiast niewielkie oczka wodne znajdujące się u podnóża wschodnich stoków masywu Włodarza są

cennym miejscem rozrodu płazów. Występują tu traszki grzebieniaste figurujące w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jako gatunek zagrożonych wyginięciem, traszki zwyczajne, żaby trawne, jaszczurki żyworodne oraz żmije zygzakowate.

117 Dolny Śląsk. Kraina zamków, katedr i wulkanów, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2007, Plan Odnowy Miejscowości Walim na lata 2007‐2015, Walim, grudzień 2007

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Warty podkreślenia jest fakt, że w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 mającej na celu ochronę siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem cały obszar wsi Jugowice i Walim objęty jest specjalnym obszarem ochrony siedlisk nietoperzy PLH020071 – Ostoja Nietoperzy Gór Sowich 118.

Z kolei na terenie Zagórza Śląskiego istnieje utworzony w 1957r. florystyczno-krajobrazowy rezerwat przyrody „Góra Choina". Rezerwat położony jest na gnejsowym wzgórzu Choina (450 m n.p.m.), porośniętym lasem mieszanym i zajmuje powierzchnię 19,1 ha. Lasy porastające rezerwat zawierają ciekawe okazy starodrzewu

dębu, lipy i buka. Bogate jest również runo leśne rezerwatu, które porasta wiele gatunków roślin chronionych, m.in. dzwonek pokrzywolistny, kokoryczka wielokwiatowa, naparstnica oraz wiele gatunków storczyków i paproci. Południowa część rezerwatu graniczy z Jeziorem Bystrzyckim. Na szczycie wzgórza stoi średniowieczny zamek Grodno. Z gnejsowych skałek wysokiego lewego brzegu jeziora rozciągają się interesujące, malownicze widoki 119.

Ponadto należy wspomnieć, iż zgodnie z Inwentaryzacją Przyrodniczą Województwa Dolnośląskiego zaproponowano nadać status użytku ekologicznego, ze względu na duże walory przyrodnicze, następującym miejscom: − strych i wieża kościoła pw. Św. Jadwigi w Walimiu, gdzie zamieszkuje kolonia rozrodcza kilkudziesięciu

osobników jednego z dwóch gatunków gacka, − „Zapusty pod Przełęczą Walimską”, będące niegdyś obszarem zagospodarowanym, obecnie zaś porastają go młode zbiorowiska leśne o spontanicznym charakterze, z udziałem brzozy, świerka, jaworu,

lipy, leszczyny, osiki i wierzb. Liczne wypływy powierzchniowe wód podziemnych tworzą bagienka i zastoiska, na których występują najliczniejsze w skali Gminy populacje śnieżycy wiosennej, a także lilia

złotogłów, pierwiosnka wyniosła, marzanka wonna i szereg cennych gatunków górskich jak jaskier

118 Plan Odnowy Miejscowości Walim na lata 2007‐2015, Walim, grudzień 2007, Plan Odnowy Miejscowości Jugowice na lata 2007‐2015,

Jugowice grudzień 2007

119 Plan Odnowy Miejscowości Zagórze Śląskie na lata 2007‐2015, Zagórze Śląskie, wrzesień 2007

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

platanolistny, róża alpejska czy bodziszek leśny. Obszar ten jest obecnie typowym nieużytkiem, jednak w przyszłości istnieje możliwość objęcia go planową gospodarką leśną. Z przyrodniczego i gospodarczego punktu widzenia znacznie korzystniejsze byłoby wyłączenie go z gospodarki i umożliwienie spontanicznego rozwoju tych zbiorowisk 120,

− „Julianowskie Łąki” na obszarze Starego Julianowa obejmujące teren wokół stadniny koni, na którym znajduje się staw, strumień i mokradła. Wzdłuż stawu znajdują się rowy z przejrzystą wodą. „Julianowskie Łąki” są miejscem rozrodu licznych gatunków płazów takich jak traszka zwyczajna, ropucha szara,

rzekotka drzewna, żaba trawna, − „Złoty Potok” w Dziećmorowicach będący przedwojennym stawem przeciwpożarowym. Staw ma powierzchnię około 0,5ha i jest porośnięty szuwarami i rzęsą. W stawie i pobliskim oczku wodnym na

terenie prywatnym godują żaby trawne, ropuchy szare i traszki zwyczajne, a na południe od drogi – rzekotki,

− teren położony na południe od Nowej Wioski u podnóża Góry Klasztorzysko będący łagodnie nachylonym stokiem wzgórza schodzącym aż do doliny potoku, z dużym udziałem wilgotnych łąk poprzecinanych pasami zakrzaczeń. Stwierdzono tam występowanie następujących gatunków ptactwa: derkacze, strumieniówki, jarzębatki, świergotki łąkowe, słonki i gąsiorki. Obszar ten stanowi rewir

łowiecki kobuza gniazdującego na pobliskim wzgórzu121. Warto dodać, iż zarówno w Walimiu (ul. Kilińskiego 3) jak i w Zagórzu Śląskim rosną wiekowe lipy, będące pomnikami przyrody 122. Lipa drobnolistna rosnąca w Walimiu ma obwód 540 cm, natomiast lipa szerokolistna

znajdującą się w Zagórzu Śląskim ma w obwodzie około 660 cm. Ponadto w miejscowości znajduje się zabytkowy park, wpisany do rejestru zabytków. Obecnie jednak jest on zdewastowany i zaniedbany, przez co 123 wymaga podjęcia pilnych działań konserwatorskich . Stare lipy rosną również przy kościele w Niedźwiedzicy.

120 Plan Odnowy Miejscowości Walim na lata 2007‐2015, Walim, grudzień 2007

121 Plan Odnowy Miejscowości Dziećmorowice na lata 2007‐2013, Dziećmorowice, grudzień 2007

122 Oficjalna strona internetowa Gminy Walim ‐ www.walim.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Na terenie Walimia znajdują się także dwa inne pomniki przyrody: − naturalna forma skalna - skała „Sępik” znajduje się na zachodnim zboczu grzbietu Babiego Kamienia, na

wysokości około 560 m n.p.m. około 0,5km od dna doliny Walimianki. Obiekt znajduje się poza znakowanymi szlakami. − naturalna forma skalna - skałki „Babi kamień” znajduje się nieco poniżej grzbietu Babiego Kamienia, na

wysokości około 650 m n.p.m. około 0,8km ponad dnem doliny Walimki i około 150m na zachód od kulminacji grzbietu. Obiekt znajduje się poza oznakowanymi szlakami turystycznymi i jest dość trudno dostępny. Grupa skalna znajduje się w młodym lesie świerkowym124.

Kolejny walor - położenie Gminy na terenie górskim - stanowi atrakcję przede wszystkim dla miłośników sportów zimowych, a przede wszystkim dla narciarzy. W dwóch miejscowościach na terenie Gminy – w Walimiu i w Rzeczce – w okresowe zimowym czynne są wyciągi narciarskie. Stoki zjazdowe przystosowane są

zarówno dla początkujących jak i doświadczonych narciarzy. Na miejscu istniej również możliwość wypożyczenia sprzętu narciarskiego w jednej z czterech wypożyczalni. Położenie Gminy wśród lasów i stoków stwarza również możliwości dla rozwoju takich form aktywnej turystyki

jak wędrówki piesze, jeździectwo czy wyprawy terenowe. Obecnie na terenie Gminy (w Olszyńcu) funkcjonuje tylko jeden prywatny ośrodek oferujący możliwość jazdy konnej. Z kolei w Walimiu mieści się firma zajmująca się organizacją wypraw terenowych. (Szczegółowe informacje – Rozdział 2.3.5)

Miłośnicy pieszych wędrówek mogą skorzystać z szlaków turystycznych przechodzących przez teren Gminy. Szlakami o walorach przyrodniczych są:

• Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza, który prowadzi głównymi grzbietami Sudetów od Świeradowa-Zdroju do Prudnika. Szlak jest oznaczony kolorem czerwonym, a jego długość wynosi 390 km. W

Gminie Walim szlak rozpoczyna się w Rzeczce, przechodzi przez Przełęcz Sokolą i prowadzi na Wielką Sowę,

123 Plan Odnowy Miejscowości Zagórze Śląskie na lata 2007‐2015, Zagórze Śląskie, wrzesień 2007

124 Plan Odnowy Miejscowości Walim na lata 2007‐2015, Walim, grudzień 2007

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• Długodystansowy Międzynarodowy Szlak E3 Atlantyk – Morze Czarne, którego polski odcinek znajduje się na terenie Sudetów. Szlak oznakowany jest kolorem niebieskim i ma długość około220 km. Jest on wariantem Głównego Szlaku Sudeckiego. Przez Gminę Walim przebiega od Dziećmorowic poprzez Lisią Skałę, Zagórze Śląskie, Michałkową, Glinno do Przełęczy Walimskiej i dalej na Wielką Sowę,

• Szlak żółty rozpoczynający się w Walimiu (przystanek PKS), następnie biegnie przez Małą Sowę Wielką Sowę i kończy się w Pieszycach,

• Szlak żółty prowadzący z Zamku Grodno przez Zagórze Śląskie, Niedźwiedzicę, a następnie poza Gminą Walim przez Jedlinę Zdrój aż do Wałbrzycha (Dworzec PKP)125.

Istotnym walorem przyrodniczym związanym z rozwojem turystyki jest również Jezioro Bystrzyckie w Zagórzu Śląskim. Ten zaporowy zbiornik wodny przyciąga przede wszystkim miłośników sportów wodnych. Istniejąca tu prywatna wypożyczalnia sprzętu wodnego dysponuje kajakami, rowerami wodnymi 3- i 5-osobowymi oraz łodziami typu canoe. (Szczegółowe informacje – Rozdział 2.3.5)

Wspominając o walorach przyrodniczych Gminy Walim nie można zapomnieć o takim atucie jak czyste

środowisko naturalne126. Pobyt w Gminie, przechadzka po lasach czy wędrówka po okolicznych stokach pozwala na regenerację sił fizycznych i psychicznych.

Warto nadmienić, że czyste wody Gminy stanowią sporą atrakcję dla amatorów wędkarstwa. Wspomniane wcześniej Jezioro Bystrzyckie obfituje w wiele gatunków ryb i przyciąga wędkarzy z całego regionu. (Szczegółowe informacje – Rozdział 2.3.5)

125 Informacja sporządzona przez Referat Organizacyjny Urzędu Gminy Walim (samodzielne stanowisko ds. promocji gminy, kultury, sportu i

turystyki)

126 Plan Odnowy Miejscowości Walim na lata 2007‐2015, Walim, grudzień 2007

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Możliwość samodzielnego złowienia ryb oferuje również łowisko stworzone przy jednym z gospodarstw agroturystycznych w Nowym Julianowie. (Szczegółowe informacje – Rozdział 2.3.5)

2.1.8 Gmina wiejska Nowa Ruda

WALORY PRZYRODNICZE

Gmina Nowa Ruda posiada atrakcyjne warunki krajobrazowo-przyrodnicze sprzyjające rozwojowi różnych form turystyki, rekreacji i wypoczynku. Do jej największych walorów przyrodniczych można zaliczyć położenie w pobliżu gór, rzek i zbiorników wodnych oraz stosunkowo czyste ekologicznie środowisko - gleby, lasy,

woda127. Północno-wschodnie tereny Gminy leżą w obszarze Parku Krajobrazowego Gór Sowich, który obejmuje pasmo Gór Sowich w Sudetach Środkowych i rozciąga się od Przełęczy Woliborskiej, aż po okolice Jedliny-

Zdroju. Park został utworzony w 1991r. i zajmuje powierzchnię 8 140 ha. Park został stworzony z myślą o ochronie środkowej części Gór Sowich z najwyższym szczytem Wielką Sową. Mimo że góry te nie posiadają wybitnych walorów przyrodniczych, Park utworzono ze względu na wysokie walory krajoznawcze i

krajobrazowe. Warto zwrócić uwagę, że w Parku zachowały się partie pierwotnej Puszczy Sudeckiej. Znajduje się tu wiele pięknych potoków oraz grupek skalnych. Teren jest obfity w lasy różnorodnych gatunków drzew takich jak świerk, modrzew, buk, brzoza czy sosna. Bujna jest również pozostała roślinność leśna, zarówno pospolita (borówka czy jeżyna), jak i chroniona i rzadko spotykana (dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów).

Lasy te obfitują także w dziką zwierzynę - jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, sowy włochate, sokoły czy myszołowy 128. Natomiast niewielkie oczka wodne znajdujące się u podnóża wschodnich stoków masywu Włodarza są

127 Analiza SWOT 2008 Gminy Nowa Ruda

128 Dolny Śląsk. Kraina zamków, katedr i wulkanów, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2007

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

W miejscowości Bożków warto zobaczyć rosnące w przypałacowym parku okazałe pomniki przyrody – XIX- wieczne dęby, lipy i buki129.

Atrakcyjnym walorem przyrodniczym jest także Jugowski Potok. Jest to jeden z licznych potoków górskich Gór Sowich. Potok ma długość 9,4 km i jest lewym dopływem Włodzicy. Dolina Jugowskiego Potoku, położona w Obniżeniu Jugowa, należy do ładniejszych zakątków Gór Sowich. Wzdłuż potoku na całej prawie jego długości położona jest miejscowość Jugów. Położenie Gminy wśród lasów i stoków stwarza możliwości dla rozwoju takich form aktywnej turystyki jak wędrówki piesze, rowerowe czy narciarstwo.

WALORY SPECJALISTYCZNE

TURYSTYKA PIESZA I ROWEROWA

Przez obszar Gminy przechodzą następujące trasy rowerowo-piesze mające walory przyrodnicze:

• szlak niebieski na terenie Gminy wiedzie od Ludwikowic Kłodzkich, przez Sokolec, Przełęcz Sokolą, Kozie

Siodło, Przełęcz Jugowską do Przełęczy Woliborskiej. Cały szlak przebiega od Sokolca do Srebrnej Góry;

• szlak czerwony rozpoczyna się na Przełęczy Sokolej i prowadzi na Wielka Sowę, Kozie Siodło, następnie do Schroniska „Sowa”, Schroniska „Orzeł” i kończy się również na Przełęczy Sokolej;

129 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• szlak zielony na terenie Gminy wiedzie przez Przełęcz Sokolą, która jest końcowym etapem tego szlaku, natomiast jego cała trasa rozpoczyna się na Przełęczy Walimskiej do Przełęczy Sokolej);

• szlak zielony prowadzący na terenie Gminy przez Przełęcz Jugowską, gdzie się zaczyna, kończy się zaś w Bielawskiej Polance130.

Miłośnicy pieszych wędrówek mogą odbyć wędrówkę Głównym Szlakiem Sudeckim im. Mieczysława Orłowicza, który prowadzi głównymi grzbietami Sudetów od Świeradowa-Zdroju do Prudnika. Szlak jest oznaczony kolorem czerwonym, a jego długość wynosi 390 km. W Gminie Nowa Ruda wiedzie przez obszar wsi Sokolec - przechodzi przez Przełęcz Sokolą i prowadzi na Wielką Sowę.

TURYSTYKA NARCIARSKA

Na Przełęczy Sokolej w okresowe zimowym czynne są wyciągi narciarskie. Stoki zjazdowe przystosowane są

zarówno dla początkujących jak i doświadczonych narciarzy. Na miejscu istniej również możliwość wypożyczenia sprzętu narciarskiego. (szczegółowy opis wyciągów znajduje się w Rozdziale 2.3.3)

Warto wspomnieć, że na terenie Gminy znajdują się dwa schroniska PTTK „Orzeł” i „Zygmuntówka” oraz cztery obiekty pełniące funkcję schronisk turystycznych - „Sowa”, „Sowina”, „Bukowa Chata” i „Pod Sową”. Dysponują one łącznie ponad 200 miejscami noclegowymi i posiadają zaplecza gastronomiczne. (Szczegółowy opis obiektów znajduje się w Rozdziale 2.3.1).

Jak pokazuje Analiza SWOT dla Gminy Nowa Ruda możliwości dla rozwoju turystyki jakie stwarzają miejscowe

walory i zasoby przyrodnicze są wciąż niedostatecznie wykorzystane. Barierę dla rozwoju turystyki stanowi

130 Analiza SWOT 2008 Gminy Nowa Ruda

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

przede wszystkim słabo rozwinięta infrastruktura rekreacyjno-wypoczynkowa, niedostateczne zaplecze gastronomiczno-hotelarskie oraz słabo rozwinięta infrastruktura sportowa. Duży problem stanowi także brak ośrodków informacji i promocji subregionu. Negatywnie na rozwój turystyki w Gminie wpływa także zły stan dróg.

SPORTY WODNE

Centrum „Harenda” dysponuje kąpieliskiem strzeżonym oraz akwenem wodnym, przy którym jest wypożyczalnia sprzętu pływającego (kajaki, rowery wodne, żaglówka). Dodatkową atrakcją jest oddzielne

łowisko pstrąga131.

Amatorzy spędzania wolnego czasu nad woda odpoczną także w Dzikowcu. Znajduje się tam sztuczny zbiornik wodny o powierzchni 3,5 ha. Jest on dość atrakcyjnym zbiornikiem rekreacyjno-wędkarskim, znajduje się w ładnie położonym miejscu: w małej dolinie, otoczony jest lasami. Złowić można tu płocie, liny, karasie, kiełbie i okonie. Obecnie zbiornik jest niezagospodarowany komercyjnie i obowiązuje zakaz kąpieli, mimo to warto tu jednak przyjechać turystycznie i wypocząć132.

W Jugowie natomiast znajduje się basen odkryty.

131 Centrum Rekreacyjno‐Konferencyjne „Harenda” w Ludwikowicach Kłodzkich ‐ www.harenda.biz.pl

132 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.1.9 Gmina miejsko-wiejska Głuszyca

Dzięki swojemu malowniczemu położeniu Gmina Głuszyca posiada doskonałe walory i możliwości do rozwoju turystyki popularnej i turystyki aktywnej – m.in. pieszej, rowerowej, narciarskiej czy wspinaczkowej. Dobre warunki klimatyczne oraz urozmaicony krajobraz sprawiają, że sama Gmina jest bardzo atrakcyjnym

regionem turystycznym. Ponad połowę powierzchni Gminy – bo aż 3 315 ha, co stanowi 53,5% jej całkowitej powierzchni - pokrywają lasy. Są to przede wszystkim lasy górskie, tj. bory mieszane i lasy mieszane z najczęściej występującymi gatunkami drzew takimi jak świerk, sosna, brzoza, jesion i buk. Najliczniejszą grupę stanowią drzewa stare, liczące od 61 do 100 lat133.

Na obszarze Gminy znajdują się obszary leśne będące pod ochroną. Największą powierzchnię na terenie Gminy – 1 760 ha, co stanowi 28,4 całego jej obszaru, zajmuje Park

Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich134. Park został utworzony w 1998r. Jego całkowita powierzchnia wynosi 6 493 ha, a jego otuliny – 2 894 ha. Park położony jest w Sudetach Środkowych, na południe od Wałbrzycha i obejmuje środkową (najwyższą) część Gór Kamiennych - Pasmo Lesistej (851 m n.p.m.) i zachodnią część Gór Suchych z Waligórą (936 m n.p.m.) oraz wschodni fragment Gór Wałbrzyskich - masyw Borowej (854 m n.p.m.) i Rybnicki Grzbiet. Od południa graniczy z Czeskim Parkiem Krajobrazowym CHKO "Broumovsko"). W rejonie

Gminy Głuszyca do najciekawszych zabytków przyrody ożywionej należą pomnikowe drzewa takie jak cis pospolity, sosny limby, lipa drobnolistna oraz dęby szypułkowe. Jeśli chodzi o faunę, z gatunków objętych ochroną gatunkową, można tu spotkać wiewiórkę, myszołowa, żabę trawną, ropuchę szarą, traszkę górską,

salamandrę plamistą, trzmiela ziemnego, mrówkę rudnicę, pazia żeglarza, niepylaka Apollo i niepylaka mnemozyna135.

133 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Głuszyca na lata 2004‐2013, Głuszyca 2004

134 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Głuszyca na lata 2004‐2013, Głuszyca 2004

135 Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych – www.dzpk.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

136 Kolejny obszar chroniony – Park Krajobrazowy Gór Sowich – zajmuje 20% powierzchni Gminy, czyli 1 244 ha . Ten utworzony w 1991r. Park obejmuje pasmo Gór Sowich w Sudetach Środkowych i rozciąga się od Przełęczy Woliborskiej, aż po okolice Jedliny-Zdroju. Zajmuje powierzchnię 8 140 ha. Park został stworzony z myślą o ochronie środkowej części Gór Sowich z najwyższym szczytem Wielką Sową. Mimo że góry te nie posiadają

wybitnych walorów przyrodniczych park utworzono ze względu na wysokie walory krajoznawcze i krajobrazowe. Warto zwrócić uwagę, że w parku zachowały się partie pierwotnej Puszczy Sudeckiej. Znajduje się tu wiele pięknych potoków oraz grupek skalnych. Teren jest obfity w lasy różnorodnych gatunków drzew takich jak świerk, modrzew, buk, brzoza czy sosna. Bujna jest również pozostała roślinność leśna, zarówno pospolita (borówka czy jeżyna), jak i chroniona i rzadko spotykana (dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów).

Lasy te obfitują także w dziką zwierzynę - jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, sowy włochate, sokoły czy myszołowy. Natomiast niewielkie oczka wodne znajdujące się u podnóża wschodnich stoków masywu Włodarza są cennym miejscem rozrodu płazów. Występują tu traszki grzebieniaste figurujące w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jako gatunek zagrożonych wyginięciem, traszki zwyczajne, żaby trawne, jaszczurki żyworodne oraz żmije zygzakowate137.

Na terenie Gminy znajduje się wiele tzw. pomników przyrody. Są to:

w Głuszycy: cis pospolity o obwodzie 704 cm, sosna limba o obwodzie 90 cm, dąb szypułkowy o obwodzie 327 cm i dąb o obwodzie 396 cm,

w Kolcach: sosna limba o obwodzie 131 cm, w Głuszycy Górnej: sosna limba o obwodzie 114 cm138.

136 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Głuszyca na lata 2004‐2013, Głuszyca 2004

137 Dolny Śląsk. Kraina zamków, katedr i wulkanów, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2007

138 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Głuszyca na lata 2004‐2013, Głuszyca 2004

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Atrakcją dla miłośników wspinaczki jak i osób chcących podziwiać górskie krajobrazy jest punkt widokowy znajdujący się na tzw. Cesarskich Skałkach w Głuszycy. Wejście na Cesarskie Skałki umożliwiają specjalnie przygotowane schodki ciągnące aż do samego punktu widokowego.

Z kolei na terenie wsi Grzmiąca utworzono w 1980r. Obszar Krajobrazu Chronionego „Góry Kamienne”.

Zajmuje on 60 km² najwyższych partii Gór Kamiennych oraz fragment Gór Wałbrzyskich, gdzie podziwiać można skałki i urwiska. Niemalże cały obszar porośnięty jest lasami świerkowymi i świerkowo-bukowymi regla dolnego. W runie i poszyciu leśnym występuje sporo gatunków roślin chronionych. Równie bogata jest roślinność łąkowa. W granicach obszaru znajdują się ruiny zamku Rogowiec. Na terenie Gminy znajdują się także dwa szczyty. Pierwszy z nich – Góra Ostoja – ma 753 m n.p.m. położony jest w środkowej części Gór Suchych, stanowiących ostatni człon Gór Kamiennych. Szczyt zbudowany jest z

permskich porfirów i tufów rolitowych oraz melafirów, które na północnym i północno- wschodnim zboczu występują w postaci skałek i urwisk. W melafirach Ostoi występuje wiele minerałów, m.in. baryt, chalcedon, jaspis z kalcytem, sanidyn i albit z labradorem. Znajdują się tu dwa już nie eksploatowane poziomy wydobywcze, dolny o grubości do 100 m i górny do 50 m. Wierzchołek i zbocza szczytu porośnięte są dolnoreglowymi lasami świerkowymi i świerkowo-bukowymi.

Ostoja z grzbietem Gór Suchych łączy się poprzez nieco niższy, położony we wschodniej części Gór, szczyt Raróg. Ma on 545 m n.p.m. i leży tuż przy granicy polsko-czeskiej. Raróg również jest zbudowany z permskich melafirów, które były eksploatowane w dużych kamieniołomach na północno-wschodnim zboczu. Główny

szczyt i zbocza porastają lasy świerkowe regla dolnego. U podnóża ciągną się użytki rolne należące do wsi Łomnica i Głuszyca Górna. Wzdłuż granicy, pod wierzchołkiem Raroga, prowadzi zielony szlak z Tłumaczowa

do Golińska oraz czeski szlak z Broumova na Ruprechtický Špičák.

Wyrobiska kamieniołomów obu gór były dawniej połączone kolejką linową z kruszarnią kamienia położoną niżej, tuż przy torach kolejowych.

Obszarem bardzo atrakcyjnym krajoznawczo i krajobrazowo jest Dolina Bystrzycy, a szczególnie jej fragment położony pomiędzy Głuszycą a Bystrzycą Górną. Dawniej cieszyła się ogromną popularnością i była celem

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

specjalnych wycieczek, ponieważ uchodziła za wyjątkowo piękny i romantyczny zakątek. Wsie w niej leżące były w większości popularnymi letniskami. Dolinę Bystrzycy w wielu miejscach przecinają szlaki turystyczne, m.in. z Głuszycy Górnej wychodzi czarny Szlak Martyrologii przez Osówkę i Walim do Jugowic, natomiast w Głuszycy rozpoczyna się niebieski szlak do Walimia przez Włodarza i Wielką Sowę.

Pozostając w Dolinie Bystrzycy warto zatrzymać się nad potokiem Otłuczyna. Jest on lewym dopływem Bystrzycy i wypływa na wysokości około 570 m n.p.m. z południowo-zachodniego zbocza masywu Światowida. Ma długość około 3 km² i spływa przeważnie przez łąki oraz pola uprawne. Płytka i rozległa

dolina potoku oddziela masyw od głównego grzbietu wschodniej części Gór Suchych. Dolina Otłuczyny została wypreparowana w zlepieńcach, piaskowcach i łupkach ilastych czerwonego spągowca. Rozciągają się z niej ładne widoki na cześć Gór Kamiennych (m.in. na Ostoję i Gomólnik Mały), Wałbrzyskich i Sowich. Wzdłuż Otłuczyny od Głuszycy Górnej prowadzi żółty szlak Przełęcz pod Czarnochem, a około wiaduktu kolejowego przecina go czarny Szlak Martyrologii prowadzący przez Kolce i Walim do Jugowic.

Miłośnicy pieszych wędrówek mogą skorzystać z szlaków turystycznych przechodzących przez teren Gminy. Szlakami pieszymi o walorach przyrodniczych są: • szlak niebieski – rozpoczyna się w Głuszycy przy PKP, przebiega przez masyw Włodarza, a kończy się w Walimiu;

• szlak żółty – rozpoczyna się w Grzmiącej, przebiega przez ruiny Zamku Rogowiec i kończy się w Andrzejówce;

• szlak zielony – rozpoczyna się w Tłumaczowie, przechodzi pod wierzchołkiem Raroga i dalej wiedzie do Golińska;

• graniczny szlak pieszy rozpoczynający się w Głuszycy Górnej przy PKP i wiodący do czeskiej miejscowości

Janovičky139.

139 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Z kolei amatorom aktywnej turystyki Gmina oferuje oznakowane trasy przeznaczone do wypraw na rowerach górskich pod nazwą Strefa MTB TEAM. W ramach Strefy na terenie Gminy utworzono sześć tras rowerowych:

• Strefa MTB - Szlakiem Podziemi, • Strefa MTB - Głuszyckie stawy,

• Strefa MTB - Zamek Rogowiec,

• Strefa MTB – Waligóra,

• Strefa MTB - Graniczny Szlak – Kamieniołom, • Strefa MTB - Tour de Głuszyca140.

Trasy Strefy MTB wiodą przez malownicze obszary Gór Sowich, przeważnie przez leśne dukty, na których można podziwiać krajobrazy i spotkać zarówno bogatą szatę roślinną i zwierzęcą.

Warto dodać, że zarówno na szlakach pieszych jak i rowerowych można spotkać nie tylko wiele rzadkich zwierząt (muflona, bociana czarnego i białego, sówkę, jastrzębia), ale też wiele minerałów i skał (jaspisy, ametysty, granaty, turmaliny).

Osoby preferujące aktywną formę wypoczynku mogą również przemierzać Sudecki szlak konny. Szlak rozpoczyna się w Lądku-Zdroju, a kończy w Karpaczu, natomiast na terenie Gminy Głuszyca przebiega od wsi Sierpnica, a kończy się w Głuszycy141.

Położenie Gminy na obszarze górskim stwarza także możliwości do uprawiania turystyki górskiej – zwłaszcza

narciarstwa. W Łomnicy zimą czynne są dwa wyciągi orczykowe. Ponadto narciarze mogą skorzystać ze szlaku czerwonego przeznaczonego do uprawiania narciarstwa biegowego142.

140 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

141 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

142 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.1.10 Dzierżoniów gmina miejska

WALORY PRZYRODNICZE

Dzierżoniów jest ośrodkiem miejskim, nie posiada on typowych walorów przyrodniczych. Jednakże warto

zwrócić uwagę na to, że miasto to leży nad rzeka Piławą, w Kotlinie Dzierżoniowskiej u podnóża Gór Sowich. W pobliżu miasta znajduje się Park Krajobrazowy Gór Sowich z Rezerwatem Przyrody „Bukowa Kalenica” (około 6 km w linii prostej) oraz Ślężański Park Krajobrazowy z Masywem Ślęży (około 10 km w linii prostej). Masyw Ślęży jest najwyższym pasmem Przedgórza Sudeckiego, wyrastającym 500 metrów ponad Równiną Wrocławską na północnym wschodzie a Równiną Świdnicką na zachodzie. Na terenie Parku utworzono

Rezerwat Przyrody „Góra Radunia”, który stanowi bogactwo elementów przyrody nieożywionej oraz flory i fauny – w tym gatunków prawnie chronionych. Dzierżoniów może stanowić także bazę wypadową do pobliskich miejscowości posiadających cenne walory przyrodnicze, m.in. do Wojsławic (około 15 km w linii prostej).

Samo miasto nie posiada walorów służących powrotowi do zdrowia oraz regeneracji sił fizycznych i psychicznych, jednakże posiadają je znajdujące się w bliskim sąsiedztwie Góry Sowie.

WALORY SPECJALISTYCZNE

W odróżnieniu do walorów przyrodniczych, walory specjalistyczne umożliwiają uprawianie różnych form

grupa ludzi preferuje czynny wypoczynek i ruch na świeżym powietrzu.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

TURYSTYKA PIESZA

Na terenie Dzierżoniowa znajduje się jeden szlak pieszy – szlak zielony. Prowadzi on ulicami: Strefową, Sikorskiego, Piastowską, następnie przez Park Miejski i kończy się na ul. Złotej.

TURYSTYKA ROWEROWA

Przez Dzierżoniów przebiega jeden z pięciu odcinków TRASY EURO VELO 9. Jest to odcinek Wiry – Pieszyce (Pałac), który wiedzie przez Wiry, Jędrzejowice, Kiełczyn, Tuszyn, Włóki, Nowizna, Dzierżoniów, Pieszyce. Odcinek ma długość 18,5 km. Warto wspomnieć, że idea szlaków powstała w Europejskiej Federacji Cyklistów

w 1995 roku. Polska na mapie szlaków EuroVelo (EV) to obszar pięciu tras, gdzie jedną z nich jest EV9 (Szlak Bursztynowy), który biegnie na przestrzeni prawie 2000 km od Bałtyku do Adriatyku, przez Gdańsk, Poznań, Wrocław, Ołomuniec, Wiedeń, Gratz, Maribor do Puli w Chorwacji.

Kolejnym szlakiem rowerowym zlokalizowanym na terenie miasta jest szlak zielony. Wiedzie on ulicami: Strefową, Złotą, Piastowską, następnie przechodzi przez osiedle Błękitne i kończy się na ul. Kopernika.

SPORTY WODNE

W Dzierżoniowie znajduje się basen prowadzony przez Ośrodek Sportu i Rekreacji w Dzierżoniowie. Do

dyspozycji klientów są dwie niecki o wymiarach 50x21m i 35x21 m, zjeżdżalnia o długości 40 metrów, boisko do plażowej piłki siatkowej oraz „trawiasta plaża”.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

ŁOWIECTWO

Bogactwo fauny i flory przede wszystkim na terenie pobliskich Gór Sowich umożliwia działalność kół łowieckich. W Dzierżoniowie funkcjonują Koło Łowieckie „Bażant” i Koło Łowieckie „Sokół”. 143

143 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.2 Walory kulturowe rozwoju turystyki 2.2.1 Powiat dzierżoniowski

O atrakcyjności turystycznej danej miejscowości czy też regionu świadczą, oprócz walorów przyrodniczych, także walory kulturowe. Analizując turystykę na terenie powiatu dzierżoniowskiego, warto wyróżnić elementy kultury materialnej, jak również zwrócić uwagę na liczne imprezy kulturalne, jakie odbywają się na tym

obszarze w całym roku.

ELEMENTY KULTURY MATERIALNEJ I DUCHOWEJ

Najważniejszą pozycję wśród turystycznych walorów kulturowych zajmują zabytki architektury i budownictwa,

ponieważ cieszą się największym zainteresowaniem turystów. Zgodnie z danymi Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków na terenie powiatu dzierżoniowskiego znajdują się 173 zabytki nieruchome.144 Największe skupisko zabytków znajduję się w miastach Dzierżoniów oraz Bielawa.

Do najbardziej interesujących zabytków powiatu dzierżoniowskiego należą:

MIEJSKIE MURY OBRONNE W DZIERŻONIOWIE

Rozpoczęto je wznosić w końcu XIII w. na polecenie księcia świdnickiego Bolka I. Zostały rozbudowane w XIV i XV w. i utworzyły, potężny, dwupierścieniowy zespół kamiennych murów z czterema bramami: Świdnicką,

Wrocławską, Ząbkowicką i Wodopojową oraz licznymi łupinowymi basztami w pierścieniu wewnętrznym. Zespół ten wzmocniony po 1633 r. wałami ziemnymi, mimo rozbiórek w XVIII i XIX w. zachował się w dużych

fragmentach, konserwowanych w latach 1963-1964. Do dziś zachowały się fragmenty podwójnego pierścienia murów i 21 z 30 pierwotnych półbaszt oraz portale kamienic rynkowych.145

144 Oficjalna strona internetowa Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków, www.kobidz.pl

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

KOŚCIÓŁ MARYI MATKI KOŚCIOŁA W DZIERŻONIOWIE

Został on zbudowany w latach 1795 - 1798 według projektu architekta Carla Gottharda Langhansa obok Bramy Świdnickiej na placu powstałym po rozebraniu trzynastowiecznego zamku książęcego. Do 1962 r. funkcjonował jako świątynia ewangelicka, a następnie został przejęty przez miasto i używany jako magazyn

meblowy. Pozbawiony właściwej opieki spłonął częściowo w 1973 r. Przekazany parafii katolickiej, został konsekrowany w 1979 r., a następnie remontowany do 1984 r. Jest to kościół klasycystyczny z nawą w kształcie elipsy, którą okala trzykondygnacyjna empora. W świątyni znajduje się ołtarz z olejnym obrazem Najświętszej Maryi Panny - patronki kościoła.146

RATUSZ W DZIERŻONIOWIE Jest jednym z pierwszych budynków, jakie powstały w czasie założenia miasta (najprawdopodobniej w 1203

r.). Obecny wygląd obiekt ten zawdzięcza przebudowie w latach 1872 – 1875 po pożarze, a ze średniowiecznej zabudowy przetrwała jedynie wieża zegarowa (47 m.) z renesansowym hełmem i ażurową balustradą. Wieża jest udostępniona dla turystów, można z niej podziwiać panoramę miasta i okolic.147 W dolnej części wieży ratuszowej znajduje się rekonstrukcja średniowiecznego warsztatu menniczego z XIV w., gdzie odbywają się liczne pokazy produkcji monet kruszcowych w tym bicia srebrnej monety z 1352 roku,

której dawnej emitentem byli mieszczanie po uzyskaniu przywileju bicia własnej monety w drugiej połowie XIV wieku.

145 Kwiatek J., Lijewski T., Leksykon Miast Polski, Wydawnictwo MUZA Sp.z.o.o., Warszawa 1998 146 Kwiatek J., Lijewski T., Leksykon Miast Polski, Wydawnictwo MUZA Sp.z.o.o., Warszawa 1998 147 Mapa powiatu dzierżoniowskiego opracowana przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, Studio Wydawnicze PLAN, Wrocław

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

KOŚCIÓŁ ŚW. JERZEGO W DZIERŻONIOWIE Pierwsze wzmianki na temat tego kościoła pojawiły się w 1159 roku, za czasów księcia Bolesława

Kędzierzawego i wówczas opisywano, że zbudowany był z drewna. Obecny wygląd zawdzięcza przebudowie w XV i XVI wieku. Jest to ceglany kościół trójnawowy z prezbiterium (1555) i wieżą po stronie zachodniej. Wieżę kościoła wzniesioną na planie kwadratu, później przechodzącą w ośmioboczną, wieńczy hełm z 1588 roku. Wystrój kościoła jest późnorenesansowy i barokowy. Ołtarz główny powstał ok.1615 roku. Ponadto godne uwagi są: marmurowa chrzcielnica z 1807 r., organy (1800), epitafium Titschartów (1611),

renesansowe nagrobki Zedlitzów z 1599, ołtarz boczny „Wniebowzięcie” z XVII w., ambona z początku XIX w. Wejścia zdobią portale: od zachodu gotycki z XV wieku, od północy renesansowy z 1558 r., od południa renesansowy z 1611 r. 148

ŚREDNIOWIECZNY UKŁAD URBANISTYCZNY STAREGO MIASTA W NIEMCZY Plan starego miasta posiada zachowany charakterystyczny, podłużny i regularny kształt, dostosowany do kształtu wzgórza. Częściowo Stare Miasto otoczone jest murami obronnymi z XIII w. Centrum stanowi

prostokątny rynek, z którego wychodzi 8 ulic, środek tworzą ratusz i sukiennice, a wokół rynku i przy sąsiednich ulicach znajdują się liczne zabytkowe kamienice i kościoły. 149

KOŚCIÓŁ NMP KRÓLOWEJ POLSKI W PRZERZECZYNIE ZDROJU

Obiekt ten pochodzi z XIV w. W obecnym kształcie został przebudowany w okresie baroku. W jego murach znajduje się duży zespół epitafiów i nagrobków rycerskich, a we wnętrzu godny jest polecenia m.in. barokowy 150 ołtarz, organy z lat 1715 - 1720, jak również empora z 1630 r.

148 Kwiatek J., Lijewski T., Leksykon Miast Polski, Wydawnictwo MUZA Sp.z.o.o., Warszawa 1998 149 Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Wydawnictwo Arkady Sp.z.o.o., 2005 150 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

PÓŹNORENESANSOWY PAŁAC SEIDLITZÓW W BIELAWIE Datowany jest na II poł. XVI w., a jego budowę rozpoczęli bracia Wolf i Heinrich Seidlitz von Schönefeld w

1598 r. Budowla wzniesiona w duchu późnego renesansu o charakterze dworu obronnego przetrwała w swych pierwotnych kształtach do roku 1737, kiedy to pałac uległ klęsce pożaru. Został odbudowany w XVIII w. po pożarze z zachowaniem wielu elementów poprzedniej budowli. Masywna i charakterystyczna z powodu grubości murów budowla, stanowiła najcenniejszy zabytek Bielawy. Obecnie znajduje się w nim siedziba Ośrodka Szkolno – wychowawczego w Bielawie. 151

KOŚCIÓŁ NMP W BIELAWIE

Pochodzi on z 1288 r. W 1866 r. został rozebrany, gdyż groził zawaleniem, a nowy neogotycki z czerwonej cegły według projektu Aleksisa Langera z Wrocławia ze strzelistą wieżą o wysokości 101 metrów powstał w 1876 roku. We wnętrzu kościoła zachowało się wyposażenie z okresu budowy kościoła Warto podkreślić, że wspomniana wieża jest ozdobą kościoła i jednocześnie trzecią co do wysokości wieżą w Polsce, na której mieści się punkt widokowy. 152

PAŁAC W PIESZYCACH

Pałac pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku (pierwotna renesansowa rezydencja pochodzi z lat 1615 - 1617) 153 i nazywany perłą Dolnego Śląska oraz największym zamkiem barkowym na Dolnym Śląsku. Obecny wygląd Pałacu jest wynikiem przeróbek i rozbudowy przez Karla Martina Frantza w latach 1710-1730 dla jeleniogórskich bankierów. 154 Pałac jest trzyskrzydłowy, trzykondygnacyjny, dwutraktowy i nakryty dachami

mansardowymi z lukarnami. Elewacje budynku są z rustykalnie boniowanym przyziemiem, wyżej znajdują się podziały pilastrami (na narożach i zdwojonymi w części środkowej). Na osi mieści się monumentalny portyk

151 Mapa powiatu dzierżoniowskiego opracowana przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, Studio Wydawnicze PLAN, Wrocław 152 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013 153 Szlak Bursztynowy. Euro Velo 9. Wrocław – Ołomuniec. Przewodnik część polska, Wrocław 2006, s. 26 154 Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa, 2005, s. 266

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

flankowany ukośnie ustawionymi kolumnami podtrzymującymi belkowanie. Po między nimi znajduje się półkolisty portal, a wyżej dwa balkony z małymi tarasami. Całość wieńczy kwadratowa wieża. Pałac ma ponad 14 tys. m3 kubatury i ponad 60 różnych pomieszczeń, w tym reprezentacyjne sale, dwukondygnacyjną kaplicę. Przed Pałacem znajduje się sucha fosa, przez którą prowadzi kamienny most z 1650 roku (wejście z

obu stron flankują kamienne bramy z niskimi pylonami zwieńczonymi figurami). Pałac od strony północnej otoczony jest obszernym parkiem krajobrazowym o powierzchni 10 ha, który został założony w II połowie XVII wieku.155

DAWNA SZKOŁA BRACI MORAWSKICH W dawnym budynku Szkoły mieści się obecnie Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy, górujący nad Piławą. Przypomina kształtem trójskrzydłowy gmach wybudowany w latach 1894 -1896 z przeznaczeniem na

szkołę i internat dla chłopców. W czasie I wojny światowej niemieckie władze wojskowe urządziły w nim obóz jeniecki dla rosyjskich oficerów. Wzbudzający zachwyt budynek zachował się w prawie nie zmienionym kształcie. W oknach elewacji zachodniej znajdują się witraże przedstawiające miasta Śląska, a wewnątrz zachowały się drewniane stropy jadalni i auli.156

KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA W MOŚCISKU

Jest to jeden z najstarszych kościołów na Śląsku – wzmiankowany w 1268 r. Jest to budowla orientowana z prostokątną, oskarpowaną nawą przekrytą stropem i krzyżowo – żebrowym sklepieniem. Przy prezbiterium

dostawiona jest zakrystia z gotyckim uskokowym portalem. Znajduje się tam także wieża z 3 zabytkowymi dzwonami. 157

155 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Masyw Ślęży, Równina Świdnicka, Kotlina Dzierżoniowska, pod red. M. Staffy, Wydawnictwo I - Bis, Wrocław 2005, s. 371 156 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013 157 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Masyw Ślęży, Równina Świdnicka, Kotlina Dzierżoniowska, pod red. M. Staffy, Wydawnictwo I - Bis, Wrocław 2005, s. 325-326

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Wśród pozostałych zabytków powiatu dzierżoniowskiego możemy wyróżnić:

DZIERŻONIÓW

- Średniowieczny układ urbanistyczny miasta (owalny) - Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP – niewielki, zbudowany w XIV w. Należał do zakonu żebraczego augustianów. Na przedłużeniu świątyni od zachodu znajduje się pozostałość dawnego budynku

klasztornego. Wewnątrz – gotycki portal, drewniana kazalnica z płaskorzeźbami, malarska dekoracja podwieszonego stropu. - Kościół Świętej Trójcy – gotycki, zbudowany w XIV w., tuż poza murami miejskimi. Pełnił funkcje związane z

dawnym zamkiem książęcym, później była to kaplica cmentarna; przebudowana w XVI, XVII i XIX w.

- Kaplica Sadebecków – zbudowana w 1803 r., klasyczna, w formie rotundy otoczonej kolumnad; na szczycie kopuły figura Nadziei.

- Zabytkowe kamienice na starym mieście.

GMINA WIEJSKA DZIERŻONIÓW DOBROCIN

- Gotycki kościół św. Piotra i Pawła z przełomu XV/XVI w. Wewnątrz – renesansowa polichromia z 1516 r. na

ścianach, późnogotycki tryptyk z 1506 r., renesansowe nagrobki, barokowa chrzcielnica.

- Zespół pałacowy z XVIII/XIX w. z ogrodem.

JODŁOWNIK

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Kilka zabytkowych domów z XIX w. - Domek myśliwski z przełomu XIX/XX w.

KIEŁCZYN

- Kościół p.w. NMP z początku XVI w., późnogotycki, przebudowany na przełomie XIX/XX w., zachowały się dwa gotyckie portale, detale kamieniarskie (okno), nagrobki z XVII w.

- Barokowy pałac z XVII w., przebudowany w XVIII w., obok resztki parku. - Krzyż pokutny przy drodze.

KOŁACZÓW

- Na wzgórzu ruiny murowanego wiatraka z XVIII w.

KSIĄŻNICA

- Zaniedbany dwór barokowy z XVIII w., przebudowany, obok pozostałości parku. - Krzyż pokutny przy drodze.

MOŚCISKO

- Krzyż pokutny.

NOWIZNA

- Pałacyk wzniesiony w XVI w., przebudowany. OSTROSZOWICE

- Kościół z XVI w., późnogotycki, wewnątrz renesansowa chrzcielnica, barokowe ołtarze.

- Ruiny renesansowego, a potem barokowego pałacu z XVI w.; obok pozostałości parku.

OWIESNO

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Ruiny zamku gotyckiego z XV w., otoczony fosą, przebudowany na pałac w XVII i XVIII w., zachowany portal barokowy z 1742 r. i zabudowania gospodarcze.

- Kościół Świętej Trójcy z lat 1581-83, wnętrze barokowe, obrazy drogi krzyżowej, renesansowe epitafium i barokowe nagrobki. PIŁAWA DOLNA

- Kościół Niepokalanego poczęcia NMP wzmiankowany w 1335 r., potem przebudowany, wewnątrz: późnogotycka płaskorzeźba ze sceną Zwiastowania, rzeźba Madonny i św. Katarzyny, renesansowy obraz „Chrystusa na Sądzie Ostatecznym”, nagrobki, barokowy ołtarz, chrzcielnica. - Renesansowy dwór z XVI w., przebudowany na barokowy.

ROZTOCZNIK

- Renesansowy kościół św. Józefa z ok. 1600 r., przebudowany na barokowy, wewnątrz: późnorenesansowe epitafium z końca XVI w., ołtarz malowany z 1613 r., ambona z ok. 1620 r. Zespół pałacowy zbudowany w latach 80. XIX w., wokół park. - TUSZYN

- Barokowy pałac z 1609 r., przebudowany na przełomie XX w., wokół park, a obecnie szkoła podstawowa.

- Krzyż pokutny przy drodze. UCIECHÓW

- Kościół św. Bartłomieja z XV w., potem przebudowany. - Krzyż pokutny w murze cmentarza. - Renesansowy dwór z 1593 r., przebudowany na barokowy i na przełomie XX w. - Średniowieczne grodzisko na wzgórzu poza wsią

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

BIELAWA - Kościół Bożego Ciała z 1743 r., barokowy, odnowiony w 1972 r.

- Domy tkackie (po przebudowach) i stare budynki przemysłowe.

- Renesansowy Pałac Seidlitzów – budowa wzniesiona w duchu późnego renesansu. W chwili obecnej mieści się w niej placówka oświatowa (ośrodek szkolno – wychowawczy).

PIESZYCE

- Kościół św. Antoniego – gotycki, z prezbiterium z XIV w., wieżą z 1525 r., przebudowany w XVII i XX w., zachowany gotycki portal i renesansowe nagrobki.

- Kościół św. Jakuba z I poł. XIX w.

ROŚCISZÓW - Ślady fos i wałów średniowiecznego zamku z XII w. na górze Grodzisko.

- Kościół św. Bartłomieja – gotycki z XV w., rozbudowany na barokowy.

- Barokowo-klasycystyczny pałac z XVIII w., przebudowany na przełomie XIX-XX w., otoczony parkiem. - Sanatorium przeciwgruźlicze z 1898 r., asymetryczny budynek z wysoką wieżą, eklektyczno-secesyjny, nawiązujący do stylu „kurortowego”. KAMIONKI

- Kościół Świętych Aniołów Stróżów z XVIII w., barokowo-klasycystyczny, ze skromnym wyposażeniem.

- Krzyż pokutny w murze ogrodzenia przy kościele.

PISKORZÓW

Kościół św. Jana Napomucena z XVI w. przebudowany, w środku barokowe rzeźby i obrazy. -

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Krzyż pokutny przy drodze.

PIŁAWA GÓRNA

- Zespół dworsko-parkowy z XVIII w.

- Kościół św. Marcina z XVI w., późnogotycko-renesansowy, znacznie przebudowany. - Wiatrak z XVIII w., przebudowany na dom mieszkalny.

- Ruina pałacu z przełomu XVIII i XIX w.

NIEMCZA

- Miejskie mury obronne – powstały po nadaniu Niemczy praw miejskich w 1282 r., zniszczone w wojnach husyckich, odbudowane w 1470 r., do dzisiaj zachowało się ok. 1/3 murów.

- Zamek – stoi na stromym wzniesieniu nad doliną rzeki Ślęzy w miejscu dawnego grodu kasztelańskiego, zbudowany w XV w., spłonął w 1735 r., przebudowany w 1830 r.

- Kościół św. Piotra i Pawła – zbudowany w 1964-65 r., wewnątrz: barokowe ołtarze i ambona przeniesione z nieistniejącego kościoła zamkowego, chrzcielnica z 1777r.

- Krzyż pokutny przy ul. Chrobrego. - Barokowe kamieniczki w rynku.

- Barokowo-klasycystyczne kaplice z XVIII/XIX w. na cmentarzu.

GILÓW

Gotycki kościół św. Jadwigi z XVI w., przebudowany, wewnątrz: fragmenty polichromii z XVIII w., ambona, - chrzcielnica, rzeźby i obrazy z XVIII w.

- Klasycystyczny zespół pałacowy z pocz. XIX w., przebudowany.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Za wsią przy drodze ku Niemczy w miejscu zwanym „Piekiełkiem” duże grodzisko z IX/X w. GOLA DZIERŻONIOWSKA

- Ruiny dworu renesansowego z 1580 r., obecnie dwór jest w remoncie.

KIETLIN

- Skromny, renesansowy dwór, przebudowany na barokowy pałac w XVIII w. i na przełomie XIX/XX w. PIOTRKÓWEK

- Pałacyk otoczony ogrodem – obecnie znajduje się w nim pensjonat. PRZERZECZYN ZDRÓJ

- Gotycki kościół NMP Królowej Polski z XIV w., przebudowany na barokowy, w jego murach duży zespół renesansowych epitafiów, nagrobków rycerskich w murach kościoła, wewnątrz: manierystyczna empora z 1630 r., barokowy ołtarz, plafon z 1680 r., rzeźby, ambona, organy barokowe (1715-20) - Na cmentarzu stylowa kaplica z XIX w.

WILKÓW WIELKI

- Kościół Najśw. Serca Pana Jezusa z ok. 1531 r. przebudowany w XVII w. - Krzyż pokutny w murze ogrodzenia. - Renesansowy dwór z II poł. XVI w., obok klasycystyczny budynek gospodarczy z początku XIX w.

- Młyn z 1831 r., przebudowany na pocz.. XX w.

ŁAGIEWNIKI

- Zespół budynków dawnego klasztoru cystersów z późnobarokowym kościołem św. Józefa z lat 1789-99 i budynkiem klasztornym z XVIII w.

Gotycki kościół cmentarny MB Częstochowskiej z XV w., przebudowany, z chrzcielnicą z XVII w. i z - dzwonnicą.

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

JAŹWINA - Gotycki kościół Wniebowstąpienia Pańskiego z XIV w., przebudowany na barokowy w 1682 r., z wieżą z 1885

r., wewnątrz: drewniana rzeźba gotycka „Madonny z dzieciątkiem” z końca XV w., renesansowe epitafia, chrzcielnica i kazalnica. - Ruiny dworu z XIX w.

- Ślady średniowiecznego grodziska.

KUCHARY

- Zespół pałacowy z przełomu XIX/XX w. LIGOTA WIELKA

- Kościół MB Królowej Polski z II połowy XVI w., przebudowany na pocz. XX w., wewnątrz: renesansowy ołtarz z końca XVI w.

- Ruina renesansowego dworu obronnego z XVI w., przebudowanego.

MŁYNICA

- Krzyż pokutny przy drodze.

OLESZNA

- Klasycystyczny dwór z pocz. XIX w. - Kościół i kaplice cmentarna z XIX w.

PRZYSTRONIE

- Pałac klasycystyczny z ok. 1800 r., przebudowany.

Na wzgórzu obok wsi grodzisko z XI/XII w. i ruina kamiennej wieży. - RADZIKÓW

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Gotycki kościół z XIV w., przebudowany. - Renesansowy dwór z XVI w., przebudowany na barokowy.

RATAJNO

- Barokowo-klasycystyczny kościół św. Antoniego z XVIII/XIX w. SIENIAWKA

- Kościół św. Jana Chrzciciela z XVIII w., z barokowym wyposażeniem.

- Kapliczka św. Jana Nepomucena z 1730 r. przy drodze. SŁUPICE

- Gotycki kościół z XV w., przebudowany, w jego murach zespół renesansowych i barokowych epitafiów rycerskich.

- Ruiny renesansowego dworu obronnego, otoczonego fosą, wzniesionego w 1507 r., przebudowany.

SOKOLNIKI

- Barokowy pałac z XVIII w., przebudowany, obok zabytkowy park i stajnia z pocz. XIX w.

STOSZÓW

- Kościół Świętej Trójcy z II poł. XVI w., przebudowany, wewnątrz: gotycka polichromowana Pieta z ok. 1430 r., renesansowe nagrobki, barokowe wyposażenie; kościół otacza mur obronny.

- Renesansowy dwór z XVI w., przebudowany.

- Grodzisko średniowieczne na skraju wsi. 158

158 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

100

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Ponadto na terenie całego powiatu można spotkać przy drodze średniowieczne krzyże pokutne zwane także krzyżami pojednania. Stawiane one były w miejscu zbrodni przez osoby, które dopuściły się morderstwa. Krzyż był wyrazem pewnego zadośćuczynienia za wyrządzone krzywdy dla najbliżej rodziny pokrzywdzonej osoby.

WYDARZENIA KULTURALNE I IMPREZY

Jednym z głównym elementów determinujących rozwój turystyki jest atrakcyjna oferta imprez i wydarzeń kulturalnych. Bogaty kalendarz wydarzeń odgrywa istotną rolę w budowaniu wizerunku powiatu wpływa na wzrost liczby przyjazdów i jest doskonałym sposobem promocji powiatu i gmin.

Organizacją wydarzeń kulturalnych i imprez na terenie powiatu dzierżoniowskiego zajmują się działające na jego obszarze instytucje i placówki kultury. Powiatowym ośrodkiem skupiającym działania artystyczne i działającym na rzecz upowszechniania kultury, ale także wspierającym rozwój sportu i turystyki do roku 2008

było Powiatowe Centrum Kultury, Sportu i Turystyki w Dzierżoniowie. Jego rolę zakresie kultury i sportu przejął Wydziału Oświaty w Starostwie Powiatowym, a zadania z dziedziny turystyki realizowane są obecnie w Wydziale Promocji i Rozwoju w Starostwie Powiatowym. Zmiana formy pozwoliła na efektywniejsze wykorzystanie środków finansowych i ich bezpośrednie skierowanie ich na realizację zadań z dziedziny kultury, sportu i turystyki. W każdym z miast powiatu o sferę kultury dbają bardzo aktywnie działające:

Dzierżoniowski Ośrodek Kultury, Miejski Ośrodek Kultury i Sztuki w Bielawie, Miejski Ośrodek Kultury w Piławie Górnej, Niemczański Ośrodek Kultury w Niemczy oraz Gminny Ośrodek Kultury i Bibliotek w Łagiewnikach, jak również Osiedlowy Dom Kultury przy Spółdzielni Mieszkaniowej w Dzierżoniowie i Spółdzielcze Centrum Kultury

w Bielawie. 159

Na terenie powiatu odbywają się też cykliczne imprezy o zasięgu, zarówno lokalnym, jak i ogólnopolskim, które niejednokrotnie stają się największą atrakcją całego powiatu i przyciągają turystów również spoza

159 Strategia Rozwoju Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2008 - 2013

101

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

powiatu. Oto najważniejsze z nich:

- Międzynarodowy Turniej Halowej Piłki Nożnej (styczeń – Dzierżoniów).

- Ogólnopolskie Zawody w Wyciskaniu Sztangi Leżąc (luty – Dzierżoniów).

- Zjazd na „bele czym” (luty – Bielawa, Góra Parkowa). - FART – Dolnośląski Przegląd Form Teatralnych (marzec – Bielawa).

- Międzynarodowe Kryterium Kolarskie (kwiecień – Dzierżoniów). - Biegi przełajowe „Cross Parkowy” (kwiecień – Bielawa).

- Otwarte Mistrzostwa Dolnego Śląska w Pływaniu w Kategorii Masters (kwiecień – Bielawa).

- Jarmark Św. Jerzego (kwiecień – Dzierżoniów).

- Terenowy Rajd Amatorów Kolarstwa i Turystyki TRAKT (maj – Dzierżoniów). - Międzynarodowy Plener Malarski „Wiosenne Inspiracje” (maj – Bielawa). - Grand Prix MTB, Skandia MTB Maraton (maj – Bielawa).

- Darcie Gumy – Mistrzostwa Dolnego Śląska w Toczeniu Opony (maj – Bielawa). - Street Fighter Festiwal (maj – Bielawa).

- Dolnośląski Przegląd Zespołów Folklorystycznych im. ks. dr. Jana Dzierżonia (czerwiec – Wojsławice).

- Poezja na murach (czerwiec – Dzierżoniów).

- Ogólnopolski Bieg Przełajowy „Szlakiem Buntu Tkaczy Śląskich” (czerwiec – Pieszyce/Bielawa).

- BORN TO MUSIC – Festiwal Młodzieżowych Zespołów Muzycznych (czerwiec – Bielawa).

- Otwarty turniej piłki nożnej OLDBOJÓW o puchar Starosty Dzierżoniowskiego (lipiec – teren powiatu).

- TOLK – FOLK (lipiec – Bielawa).

102

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Sudeckie Lato (lipiec – Bielawa). - Międzynarodowy Turniej Piłki Nożnej SUDETY CUP (sierpień – Dzierżoniów).

- Jarmark Pszczelarski Miodobranie (sierpień – Dzierżoniów).

- REGGAE DUB FESTIVAL (sierpień – Bielawa).

- Ogólnopolski Turniej Tenisa Ziemnego „GALMA CUP” (wrzesień – Dzierżoniów). - Sowiogórski Festiwal Techniki (wrzesień – Dzierżoniów).

- Dzierżoniowskie Prezentacje Gospodarcze (wrzesień – Dzierżoniów). - Biegi przełajowe w ramach ogólnopolskiej akcji „Polska Biega” (wrzesień – Uciechów gmina

Dzierżoniów).

- Rajd Pieczonego Ziemniaka (wrzesień – Przełęcz Walimska). - Polsko – Czeskie Dni Kultury Chrześcijańskiej – konkursy, wystawy, koncerty (wrzesień-październik – Bielawa).

- Kalejdoskop Kultur Dolnego Śląska (październik – Dzierżoniów).

- Dolnośląski Przegląd Twórczości Ludowej i Artystycznej RĘKODZIEŁO (listopad – Dzierżoniów). - Ogólnopolski Konkurs Poezji Śpiewanej „Poetycka Stajnia” (listopad – Dzierżoniów). - Ogólnopolski przegląd Utworów Big-Beatowych PUB (grudzień – Dzierżoniów).

- Dni Dzierżoniowa, Dni Bielawy, Dni Pieszyc, Dni Piławy Górnej, Dni Niemczy.

- Wojewódzkie Artystyczne Spotkania Klubów Seniora w Piławie Górnej – listopad.160

160 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

103

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

W powiecie dzierżoniowskim ponadto odbywa się wiele innych, równie oryginalnych i interesujących przedsięwzięć artystyczno-kulturalnych, jak i festynów i imprez o zasięgu lokalnym, jak np. dożynki gminne i powiatowo – gminne.

2.2.2 Gmina miejska Bielawa

Spośród obiektów sakralnych znajdujących się na terenie gminy i występujących zarazem w rejestrze zabytków, kwalifikujących się do kategorii zasobów turystycznych można wyróżnić cztery:

DATA WPISU DO RODZAJ OBIEKTU ADRES REJESTRU

Kościół parafialny p.w. ul. Wolności 130 08.01.1976 r. Wniebowzięcia NMP

Kościół pomocniczy p.w. pl. Kościelny 30.03.1978 r. Bożego Ciała

Kaplica Zgromadzenia Sióstr ul. Kopernika 2a 15.08.1994 r. Augustynianek

Cmentarz parafialny i kaplice ul. Żeromskiego 31.12.1982 r. grobowe

Wykaz zabytków sakralnych Bielawy 161

161 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

104

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Pod względem zasobności w zabytki architektury sakralnej obszar gminy jest niestety niebogaty. Dostępność tych obiektów dla potencjalnego turysty jest znikoma. Kościoły są tu wyjątkiem, ponieważ dostępność do nich związana jest z rodzajem ich działalności. Poniżej krótki rys historyczny niektórych

budowli. Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – pierwsza wzmianka o parafii pochodzi, z 1358r. W okresie od 1525r. do połowy XVII wieku kościół znajdował się w rękach ewangelików. Po przejęciu go ponownie przez katolików okazało się, że jego stan techniczny jest bardzo zły. W 1815 r. do parafii Wniebowzięcia NMP przyszedł energiczny i utalentowany duszpasterz Jan Seidel, który kierował

parafią aż do 1846 r. On właśnie podjął myśl o budowie nowego kościoła. Jednak śmierć uniemożliwiła mu realizację tego zamierzenia. Udało się to następcy, księdzu Franciszkowi Krauze. Ksiądz Krauze podjął się budowy obecnego kościoła parafialnego. Kościół powstał w latach 1868-76 w stylu neogotyckim według planów architekta A. Langera z Wrocławia. Dnia 15 XI 1876r. ksiądz dziekan z Dzierżoniowa, A. Rinke, dokonał poświęcenia nowego kościoła. Uroczystości tej przewodniczył nowy proboszcz, ksiądz

Karol Stein. Poprzednik zmarł 9.XI1874 r. Jako osobisty dar dla nowego kościoła ksiądz F. Krauze przekazał 30-głosowe organy, które służą do dzisiejszego dnia. W 1892r. kardynał Kopp konsekrował kościół. Kościół jest trójnawowy, w formie krzyża, wysokość wieży wynosi 101 m. Wyposażenie wnętrza wykonano w stylu neogotyckim. Obraz NMP Wniebowziętej w głównym ołtarzu, malowany na płótnie, pochodzi z 1913 r. W latach 1961-66 przeprowadzono remont dachu, obu wież, okien i organów. Wymieniono posadzkę i wymalowano wnętrze. Nową polichromię poświęcił biskup W. Urban 29 X 1966 r. W 1976 r. blachą miedzianą pokryto dach łącznie z dużą wieżą. W 1992 r. wykonano ołtarz soborowy i lektorium w stylu neogotyckim. W latach 1992-93 wyspoinowano wieżę

i kościół. W 1993r. dokonano kapitalnego remontu organów, a rok później założono nowe nagłośnienie. W 1998r. zostały zamówione trzy dzwony, które po konsekracji zainstalowano na wieży. W 2000r. założono 162 zegary na wieży oraz oświetlono kościół z zewnątrz.

162 Strona internetowa, www.bielawa.archidiecezja.wroc.pl

105

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Kościół katolicki pod wezwaniem Bożego Ciała – 12.VII.1743 r. miało miejsce uroczyste poświęcenie pierwszego kościoła zbudowanego przez bielawskich ewangelików. Początkowo, jak w przypadku większości luterańskich domów modlitw tego okresu była to budowla bez wieży, dzwonów ani organów. Dopiero w 1793 r., w 100 rocznicę powstania świątyni, dobudowano do niej wieże i otynkowano większość

płaszczyzn budowli. W latach 1878-1880, ze względu na zły stan techniczny kościół został poddany gruntownemu remontowi według projektu Schattenberga z Nysy, przy czym zachowano wieżę i mury zewnętrzne, lecz zmieniono niemal cały wystrój wnętrza. Po wyjeździe Niemców kościół w latach 1952-72 nie był użytkowany, następnie przejęła go parafia rzymsko - katolicka Św. Ducha jako kościół filialny pod wezwaniem Bożego Ciała. Obecnie jest to budowla o malowniczej, silnie rozczłonkowanej bryle. Kościół

murowany z czerwonej cegły, otynkowany, założony na planie zbliżonym do krzyża greckiego. Od wschodu oktagonalna, oskarpowana kaplica chrzcielna nakryta 8-bocznym dachem podbitym blachą z niewielką sygnaturką. Jedyną ozdobą są ceglane wykończenia narożników, dachów i okien. Gzyms w ścianach szczytowych zdobiony fryzami. Na osi, od północy z wysoką, w całości otynkowana wieża, założona na planie kwadratu zwieńczona strzelistym hełmem podbitym blachą. Gzymsy wydzielają 4

kondygnacje. W drugiej ponad kalenicą dachu okrągłe tarcze zegarowe. Wnętrze oświetlają 2 kondygnacje zamkniętych łukiem pełnym okien w ceglanych opaskach: dolne biforia, górne wyższe zdobione ceramicznym laskowaniem i maswerkami. Z czasów ewangelickich zachowały się drewniane empory oraz pochodząca z pierwotnego kościoła ambona. Wyposażenie jest skromne. Zwraca uwagę 163 niezwykle kunsztowna konstrukcja drewnianego stropu.

Krzyże pokutne – ustawiano je w ramach zadośćuczynienia pokrzywdzonym i pokutę w miejscu, w którym została popełniona zbrodnia. Widnieją na nich wyżłobione dłutem wizerunki miecza, noża, topora lub

innych narzędzi, przy pomocy których dokonano zbrodni. Większość krzyży pokutnych pochodzi z XV wieku. W Bielawie znajdują się 2, ustawione przy ul. Waryńskiego 27 oraz przy ul. Wolności 130 –

umieszczony w murze ogrodowym obok kościoła Wniebowzięcia NMP. Krzyż z ulicy Waryńskiego nawiązuje do „wielkiego głodu”, jaki panował w Bielawie w latach 1804 i 1805.

Jest pamiątką zbrodni, która się tam dokonała. Dwaj głodni chłopcy znaleźli przy drodze kawałek

163 Strona internetowa, www.luteranie.pl

106

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

chleba. Przy podziale doszło między nimi do sprzeczki i wtedy jeden z chłopców zadał koledze śmiertelny cios nożem w pierś. 164

Na terenie gminy wśród zabytków świeckich wpisanych do rejestru zabytków, dominują głównie budowle

związane z przemysłem włókienniczym, który od wieków związany jest z tym obszarem. Szczegółowy wykaz obrazuje tabela. DATA WPISU DO RODZAJ OBIEKTU ADRES REJESTRU

Dwór ul. Wolności 92 26.08.1960r.

Park Sanatoryjny ul. Korczaka 3 28.03.1986r.

Pałac i pawilon ogrodowy ul. Piastowska 23 30.03.1978r.

Pałac fabrykancki ul. Wolności 22 30.09.1996r.

Pałac fabrykancki ul. Wolności 148 07.03.1994r.

"Leśny Dworek" ul. Nowobielawska 89

Dom mieszkalny - willa ul. Cmentarna 2 10.01.1995r.

Dom mieszkalny ul. Nowobielawska 16 15.11.1989r.

Dom mieszkalny - willa ul. Wolności 57 10.01.1995r.

Dom mieszkalny ul. Wolności 80 30.03.1978r.

Dom mieszkalny z apteką ul. Wolności 158 10.01.1990r.

164 K. Pludro, „Kronika Bielawy” część I, Wrocław 1993

107

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Budynek administracyjny ul. Piastowska 19 14.01.1998r.

Budynek remizy ZSP Bielbaw ul. Piastowska 19 14.01.1998r.

Budynek przędzalni ul. Piastowska 19 14.01.1998r. cienkoprzędnej

Budynek przędzalni ul. Piastowska 19 14.01.1998r. średnioprzędnej

Budynek wykańczalni i draparnia ul. Piastowska 19 14.01.1998r.

Budynek tkalni nr 9 ul. Piastowska 19 14.01.1998r.

Budynek tkalni nr 10 ul. Piastowska 19 14.01.1998r.

Budynek tkalni nr 11 ul. Piastowska 19 14.01.1998r.

Budynek stolarni ul. Piastowska 19 14.01.1998r.

Budynek siłowni energetycznej ul. Piastowska 19 14.01.1998r.

Budynek przepompowni wody nr 1 ul. Hempla 21.05.1997r.

Budynek przepompowni wody nr 2 ul. Ostatnia 21.05.1997r.

Budynek administracyjny ul. Ostroszowicka 11 31.12.1997r.

Budynek wieży ciśnień ul. Ostroszowicka 11 31.12.1997r.

Budynek drukarni ul. Ostroszowicka 11 31.12.1997r.

Budynek klejowni ul. Tkacka 17 31.12.1997r.

108

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Budynek przędzalni ul. Waryńskiego 25 31.12.1997r.

Budynek trzepalni i mieszalni ul. Waryńskiego 25 31.12.1997r. bawełny

Budynek przędzalni z wieżą ciśnień ul. Waryńskiego 25 31.12.1997r.

Zasobność w świeckie zabytki architektury na terenie gminy jest znaczna, jednakże jak dotąd dostęp do tych obiektów jest bardzo ograniczony. Do najważniejszych z punktu widzenia dziedzictwa kulturowego

należą:

Pałac Sandreckich – jego budowę rozpoczęli bracia Wolf i Heinrich Seidlitz von Schönefeld w 1598 r. Budowla wzniesiona w duchu późnego renesansu o charakterze dworu obronnego przetrwała w swych pierwotnych kształtach do roku 1737, kiedy to pałac strawił pożar. Odbudowany został dwa lata później, zachowując dużo elementów pierwowzoru. Masywna i charakterystyczna z powodu grubości murów budowla, stanowi bardzo charakterystyczny zabytek Bielawy. W chwili obecnej mieści się w niej placówka oświatowa.

"Pałac Bielawa" – to niezwykle cenny pod względem historycznym i architektonicznym obiekt. Historia Pałacu sięga XIX wieku, kiedy to stanowił on majątek rodziny Dierigów. Gdy cały majątek rodzinny przejął Fryderyk Dierig junior w 1868 roku doprowadził do rozkwitu odziedziczone przedsiębiorstwo, w pobliżu

którego wybudował tę okazałą rezydencję. Posiadłość, położona przy Dierig Strasse 23 (dziś ulica Piastowska), była w Bielawie często zwana "Geheimrat Willa”, czyli "Willa Tajnego Radcy". 165 Po zakończeniu II wojny światowej w Pałacyku mieścił się żłobek zakładowy. W 1999 roku budynek przeszedł w ręce prywatnych właścicieli. Od tego momentu rozpoczęły się żmudne prace renowacyjne, których

efekt można obecnie podziwiać.

165 K. Pludro, „Kronika Bielawy” część II, Wrocław 1993

109

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

IMPREZY KULTURALNE Imprezy kulturalne są nietypowym walorem krajoznawczym. Ich specyfika polega na tym, że nie są one dostępne stale, nie stanowią trwałego obiektu krajoznawczego, aczkolwiek niekiedy są one z takim obiektem związane. Czas trwania poszczególnych imprez kulturalnych wynosi w zasadzie od kilku do

kilkunastu dni. Ich walor turystyczny jest tym silniejszy, im bardziej związane są z sezonem turystycznym i geograficznym rozmieszczeniem ruchu turystycznego. Nie wszystkie imprezy mają charakter turystyczny, w dużym stopniu zależy to od ich tematyki. Dominującą rolę w rozwoju kultury w Bielawie odgrywa Miejski Ośrodek Kultury i Sztuki. Zajmuje się szeroko pojętą edukacją kulturalną, jak i zapewnieniem rozrywki mieszkańcom Bielawy. Jednak podstawową

działalnością jest współpraca ze wszystkimi podmiotami kulturalnymi, oświatowymi i edukacyjnymi w mieście, a także instytucjami samorządowymi i stowarzyszeniami. Ośrodek mieści się w budynku teatru. Znajdują się w nim biura i sala teatralna, będąca również salą kinową. Przy MOKiS działają zespoły wokalne i wokalno-instrumentalne, grupa breake-dance i Dyskusyjny Klub Filmowy. MOKiS wspiera również działalność lokalnych artystów, których twórczość inspirowana jest pięknem Gór Sowich.

Najważniejsze imprezy to „Tolk Folk – Wielkie Hobbitowanie” (ogólnopolska impreza inspirowana twórczością J.R.R. Tolkiena) i „Regałowisko” (Międzynarodowy Festiwal Muzyki Reggae). Ponadto ośrodek organizuje imprezy lokalne i regionalne (Dni Bielawy, Sudeckie Lato, Majówka) oraz ogólnopolskie plenery malarskie, wystawy podróżne (Młoda Polska, Jacka Malczewskiego, S.I. Witkiewicza).166 Na terenie miasta istotną rolę w rozwoju kultur odgrywa również Spółdzielcze Centrum Kultury, które koncentruje się na rozwoju śpiewu i tańca wśród najmłodszych. W ramach SCK funkcjonują m.in. zespoły taneczne „Poloneziaki” i „Małe Poloneziaki”. Obecnie w mieście działają dwa teatry zawodowe o charakterze teatru ulicznego: „Teatr Prawdziwy",

oraz „Żywy Teatr” – często współpracujący przy działaniach tolkienowskich („Tolk Folk”). Ważną rolę w życiu kulturalnym i sportowym odgrywa Miejskie Centrum Kultury Fizycznej, które powstało w

2001 roku. Podstawowym celem działalności MCKF jest dbałość o prawidłowy rozwój fizyczny i zdrowie mieszkańców Gminy Bielawa poprzez wychowanie fizyczne, sport, rekreację ruchową i różne formy

turystyki. MCKF realizuje i koordynuje zadania w dziedzinie kultury fizycznej, sportu, rekreacji i turystyki. Do

166 Oficjalna strona internetowa Urzędu Miejskiego w Bielawie, www.bielawa.pl

110

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

ich zadań należy, między innymi, rozpoznanie, rozbudzanie i kształtowanie potrzeb rekreacyjnych, sportowych i turystycznych, tworzenie warunków dla rozwoju sportu amatorskiego, rekreacji i turystyki oraz tworzenie warunków dla rozwoju bazy turystycznej, sportowej i rekreacyjnej.

Do imprez kulturalnych, które przyciągają turystów, można zaliczyć między innymi:

1. Rege Dub Festival – zwana inaczej „Regałowiskiem” – to Międzynarodowy festiwal muzyki reggae. Impreza jest organizowana przez Miejski Ośrodek Kultury i Sztuki w Bielawie co roku w sierpniu. Dla miłośników muzyki reggae to jedna z największych atrakcji turystycznych. W tym celu do Bielawy przybywają wielbiciele z całej Polski oraz Czech i Niemiec – łącznie co roku przybywa i bawi się na festiwalu ponad 10 000 osób. Jest to dwudniowa impreza plenerowa odbywająca się na terenie

OWW „SUDETY”, podczas której grają zarówno zespoły popularne, jak i również zespoły lokalne. 2. Streetfighter Festiwal – pomysłodawcą imprezy jest pan Maciej Kwiecień. W pierwotnej wersji miały to być Mistrzostwa Polski w Jeździe Kaskaderskiej. Był to rok 2000. W tym samym roku miały się również odbyć dwie wielkie imprezy motocyklowe we Wrocławiu i Warszawie, zostały one jednak odwołane, a cały rozmach przeniósł się do Bielawy. Obecnie wielką imprezę motocyklową

organizuje Miejskie Centrum Kultury Fizycznej w Bielawie. Podczas jej trwania swoje umiejętności prezentują zarówno zawodowi kaskaderzy, jak i amatorzy z różnych stron Polski. Można stwierdzić, że Bielawa zajęła mocne miejsce na mapie motocyklowych imprez w naszym kraju i powoli coraz głośniej o niej za granicą. Przedsięwzięcie to z roku na rok ściąga coraz większe rzesze miłośników motocykli i jazdy ekstremalnej. Odbywa się w maju. 3. Tolk-Folk – impreza inspirowana twórczością J.R.R. Tolkiena. Organizuje ją co roku w lipcu Sekcja Tolkienowska „WIEŻA”, która działa przy Miejskim Ośrodku Kultury i Sztuki w Bielawie. Zainspirowana

wędrówkami z przyjaciółmi po terenach Gór Sowich, Stołowych, Bardzkich i Srebrnych. To podczas nich zauważono wiele szczegółów, które przypominają pewną krainę: ŚRÓDZIEMIE. „Przepiękne góry i

wzgórza, lasy iglaste, bukowe ostępy pełne zwierza i pajęczaków. Zamki, wieże, tunele „trollowe” skały, jeziora, stawy, łąki, polany, urokliwe strumienie i potoki”. Tak narodził się pomysł stworzenia

„enklawy tolkienowskiej” dla tych wszystkich, którzy cenią twórczość Tolkiena. Tolk-Folk jest specyficzną impreza plenerową, podczas której odbywa się wiele interesujących zajęć i konkurencji,

111

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

miedzy innymi: strzelanie z łuku, Bieg Hobbicki, Konkursy strojów Śródziemna, koncerty, pokazy walki na miecze oraz wiele innych. W każdym roku trwania imprezy, ma ona inną fabułę. Przyciąga z roku na rok coraz większe rzesze miłośników twórczości Tolkiena, nie tylko z Polski, ale również z Czech. Podczas imprezy nie ma sprzedaży piwa, obowiązuje zakaz spożywania alkoholu, propagowana jest

zabawa na trzeźwo i bez używek. 4. Sudeckie Brzmienie – konkurs muzyki pop-rockowej. Organizatorem jest Miejski Ośrodek Kultury i Sztuki. W konkursie biorą udział zespoły wokalne, wokalno-instrumentalne oraz osoby indywidualne, ale tylko z „żywym” akompaniamentem oraz nie posiadające umowy z żadną wytwórnią płytową. Celem konkursu jest aktywizacja muzyczna środowiska młodzieżowego oraz dostarczenie wakacyjnej

rozrywki. Na to przedsięwzięcie zjeżdżają się zespoły z całego kraju, a nawet z Niemiec. 5. Zawody i szkolenia paralotniarskie – organizowane są przez Stowarzyszenie Sportowe "Bielik". Stowarzyszenie umożliwia uzyskanie licencji pilota paralotni. Prowadzony jest tu również serwis techniczny. Ludzie szukający mocnych wrażeń mogą odbyć próbny lot z instruktorem na paralotni dwuosobowej.

6. Międzynarodowe Zawody w Skateboardingu – międzynarodowa impreza odbywająca się w lipcu. Jest przeznaczona przede wszystkim dla miłośników jazdy na rolkach, deskorolkach i bmx-ach z udziałem uczestników z Czech. W przyszłości planuje się zaangażować także uczestników z Niemiec. 7. Zawody rowerowe MTB Cross Country „Lang Team – to impreza o zasięgu krajowym, gdyż są to prestiżowe zawody w kolarstwie górskim. Odbywa się w maju. 8. Dni Bielawy – to popularna czerwcowa impreza regionalna, będąca świętem miasta. Imprezie towarzyszą imprezy kulturalne z udziałem gwiazd muzyki pop, wydarzenia rekreacyjne i sportowe. 167

167 Oficjalna strona internetowa Urzędu Miejskiego w Bielawie, www.bielawa.pl

112

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.2.3 Gmina wiejska Pieszyce

Zasoby dziedzictwa kulturowego Gminy Pieszyce znajdujące się na terenie gminy są niewątpliwie czynnikiem wpływającym na tożsamość regionalną, jak również podnoszą atrakcyjność turystyczną całego subregionu.

Według legendy Pieszyce zostały założone przez Piotra Włosta w XII wieku i na przestrzeni kliku wieków stały się silnym ośrodkiem przemysłu włókienniczego. Przy ulicy Kopernika, Świdnickiej i Nabrzeżnej można odnaleźć ślady przemysłowej przeszłości miasta w postaci licznych domów przedsiębiorców. Pieszyce znane są również z zamków. Po jednym z nich na powierzchni góry Grodzisko (535 m n.p.m.) nie pozostały żadne ślady murów (po przeprowadzonych pracach archeologicznych w 1993 roku odkryto pod warstwą gruzów ponad 10 tysięcy zabytkowych szczątków głównie ceramiki, jaki również ślady przeszłości m.in. żelazną

siekierkę, miniaturową zabawkę). Drugi zamek, znajdujący się w centrum miasta to w rzeczywistości Pałac z pierwszej połowy XVII wieku (pierwotna renesansowa rezydencja pochodzi z 1615-1617), nazywany perłą Dolnego Śląska i największym zamkiem barkowym na Dolnym Śląsku168. Obecny wygląd Pałacu jest wynikiem przeróbek i rozbudowy przez Karla Martina Frantza w latach 1710-1730 dla jeleniogórskich bankierów169. Pałac jest trzyskrzydłowy, trzykondygnacyjny, dwutraktowy i nakryty dachami mansardowymi z lukarnami. Elewacje

budynku są z rustykalnie boniowanym przyziemiem, wyżej znajdują się podziały pilastrami (na narożach i zdwojonymi w części środkowej). Na osi mieści się monumentalny portyk flankowany ukośnie ustawionymi kolumnami podtrzymującymi belkowanie. Po między nimi znajduje się półkolisty portal, a wyżej dwa balkony z małymi tarasami. Całość wieńczy kwadratowa wieża. Pałac ma ponad 14 tys. m3 kubatury i

ponad 60 różnych pomieszczeń, w tym reprezentacyjne sale, dwukondygnacyjną kaplicę. Przed Pałacem znajduje się sucha fosa przez którą prowadzi kamienny most z 1650 roku (wejście z obu stron flankują kamienne bramy z niskimi pylonami zwieńczonymi figurami). Pałac od strony północnej otoczony jest obszernym parkiem krajobrazowym o powierzchni 10 ha, który został założony w II połowie XVII wieku170.

168 Szlak Bursztynowy. Euro Velo 9. Wrocław – Ołomuniec. Przewodnik część polska, Wrocław 2006, s. 26 169 J.Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa, 2005, s.266 170 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Masyw Ślęży…, s. 371

113

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Kościół parafialny p.w. św. Jakuba Apostoła w Pieszycach został wzniesiony w II połowie XIII wieku, a ok. 1350 roku został rozbudowany o prezbiterium. Jest to gotycka budowla, orientowana, murowana z cegły, z prostokątną nawą przykrytą drewnianym kasetonowym, polichromowanym stropem i nieco węższym, wielobocznie zamkniętym, oskarpowanym prezbiterium, przykrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Do

prezbiterium od północy dostawiona jest piętrowa zakrystia, a od południa kruchta. Na osi stoi wieża, dołem kwadratowa, a górą osimi oboczna i zwieńczona hełmem. Okna Kościoła są w większości ostrołukowe w opaskach. W południowej ścianie nawy mieści się ostrołukowy portal w kamiennym obramieniu. Na murach budowli znajduje się zespół całopostaciowych renesansowych płyt nagrobnych i epitafiów z lat 1548-1631. Wnętrze

Kościoła jest zróżnicowane, m.in. barkowa drewniana polichromowana ambona z XVIII wieku, organy z 1657 roku, drewniane polichromowane figury z XVII i XVIII wieku a także nowsze z XIX wieku. Pozostałe elementy wyposażenia i wystroju pochodzą z XIX wieku. Strop budowli pokrywa polichromia w kształcie rozet. Kościół i cmentarz otacza mur z barokową bramą z 1789 roku, a półkolisty prześwit wieńczy fantazyjny naczółek z krzyżem i plakietą datowaną na 1879 rok.

Kościół parafialny p.w. św. Antoniego w Pieszycach został wzniesiony w 1873 roku w stylu neogotyckim dla ewangelików. Jest to potężna budowla z czteroprzęsłowym korpusem, transeptem i wielobocznie zakończonym prezbiterium. Na osi stoi wysoka wieża, zwężająca się uskokowa, która została zakończona iglicowym hełmem. Posiada dwuspadowe dachy. Nad skrzyżowaniem nawy i transeptu wyrasta smukła sygnaturka z iglicowym hełmem. We wnętrzu Kościoła przeważa jednolity wystrój z XIX wieku, a jedynie jeden z ołtarzy bocznych ma cechy baroku i pochodzi z XVIII wieku. Obok Kościoła znajduje się plebania i budynek mieszkalny (neogotycki, murowany z 1880 roku) oraz dwa budynki gospodarcze (murowane z XIX wieku)171.

Pałac barkowo – klasycystyczny w centrum Rościszowa z początku XVII wieku pierwotnie był wzniesiony, jako

dwór. Został przebudowany i powiększony w XVIII wieku, następnie restaurowany w XIX wieku i remontowany w latach 1973-1978. Budynek pałacu jest murowany, dwuskrzydłowy z wieżą w części zachodniej, o dwu- i

171 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Masyw Ślęży…, s. 370

114

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

czterotraktowym układzie wnętrz. Nakryty jest dachami mansardowymi z bogatymi lukarnami. W kilku pomieszczeniach Pałacu zachowały się kolebkowe sklepienia. Obok Pałacu rozciąga się park krajobrazowy z okazami starodrzewu172. Obecnie mieści się w nim Ośrodek Wypoczynkowy „Kasztel”.

Kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja w Rościszowie został wzniesiony w końcu XIV wieku (pierwsza

wzmianka pojawiła się w 1376 roku), następnie przebudowany w 1612 i w XVIII wieku oraz restaurowany w I połowie XIX wieku i 1878 roku. Jest to budowla orientowana, murowana, jednonawowa z kwadratowym w planie prezbiterium oskarpowanym na narożach. Od zachodu znajduje się wieża nakryta ostrosłupowym hełmem i kruchta, od północy zakrystia i druga kruchta oraz mieszczącą się od południa kaplicą173. Budynek Kościoła został nakryty dwuspadowym dachem. Okna ostrołukowe, podobnie jak portal w kruchcie.

Barokowe wnętrze Kościoła pochodzi z XVIII wieku m.in. drewniano, polichromowany ołtarz z około 1730 roku; drewniano, polichromowana ambona z wizerunkami ewangelistów, zespół drewniano – polichromowanych figur, prospekt organowy, płyty nagrobne oraz płaskorzeźbione stacje Drogi Krzyżowej174.

Zabytkowy budynek Państwowego Sanatorium Gruźliczego w Rościszowie został wzniesiony w końcu XIX wieku. Jest to rozczłonkowana, asymetryczna bryła 3-4 kondygnacyjna, która zaakcentowana jest wysoką wieżą. Całość nosi cechy architektury eklektyczno – secesyjnej z licznymi detalami i elementami zdobycznymi nawiązującymi do modnego na przełomie stuleci „stylu kurortowego” (m.in. tarasy-werandy, fragmenty

konstrukcji ryglowej). Wokół sanatorium znajduje się rozległy park leśny175.

Innym ciekawym elementem w Rościszowie są ślady fos i wałów średniowiecznego zamku z XII wieku na górze Grodzisko.

Kościół filialny p.w. Aniołów Stróżów w Kamionkach został wzniesiony w latach 1793-1795, jako zbór

ewangelicki. Na początku XX wieku był restaurowany i częściowo przebudowany, natomiast remont

172 J.Pilch, Leksykon zabytków…, s. 267 173 Ibidem, s.267 174 Słownik geografii turystycznej Sudetów Góry Sowi…, s. 323 175 Ibidem, s. 324

115

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

przeprowadzono w latach 1967-1972. Jest to budynek murowany, na planie prostokąta, salowy. Od północy znajduje się zakrystia, od południa kruchta, od zachodu kwadratowa wieża zwieńczona ostrosłupowym hełmem z prześwitem176. We wnętrzu z płaskim stropem, zachowało się skromne wyposażenie barokowo - rokokowe z XVII wieku m.in. drewniany polichromowany ołtarz. Okna są zakończone łukami odcinkowymi,

naroża akcentowane lizenami w tynku. Kościół nakryty jest dwuspadowym dachem, rzeźby i obrazy. Kościół otacza kamienny mur z bramką z końca XVIII wieku. W murze po lewej stornie od wejścia umieszczony jest kamienny, okazały krzyż pokutny z wyrytym nożem177.

Kościół filialny p.w. św. Jana Nepomucena w Piskorzowie pochodzi z XVI wieku dla ewangelików. Został przebudowany w 1730 roku z pozostawieniem części murów i wieży, a następnie przebudowany w 1921 roku. Jest bezstylową budowlą z prostokątna nawą i węższym, prostokątnym prezbiterium, do którego zostawała dostawiona zakrystia. Budowla przykryta dwuspadowym dachem, natomiast w szczycie współczesna

murowana sygnaturka trój arkadowa. Okna są półkoliście zakończone w ceglanych opaskach. Wewnątrz Kościoła drewniane antepedium z około 1730 roku, drewniano polichromowana ambona z początku XX wieku oraz drewniano polichromowane figury z XVIII wieku. Kościół otacza kamienny mur z bramą z XVI wieku. Przed murem, koło wejścia, stoi krzyż pokutny o wymiarach 87x57x22 cm178. Na terenie Piskorzowa, przy drodze możemy także spotkać krzyże pokutne.

Kamienna wieża widokowa na Wielkiej Sowie to trójkondygnacyjna betonowa wieża o wysokości 25m, stylizowana na gotycka basztę. Została zbudowana w 1906 roku przez Towarzystwo Gór Sowich, które nazwało ją imieniem Bismarcka. Po II wojnie światowej patronował jej generał Władysław Sikorski, a obecnie dr Mieczysław Orłowicz. Z wieży można podziwiać jedna z najpiękniejszych panoram Sudetów i Przedgórza Sudeckiego179.

176 J.Pilch, Leksykon zabytków..., s.266 177 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Góry Sowie…, s. 193 178 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Masyw Ślęży…, s. 383 179 C.Skała, Sudety. Praktyczny przewodnik, Bielsko – Biała, 2008, s. 289

116

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Do pozostałych elementów kultury materialnej i duchowej gminy należy zaliczyć zabytkowe budynki w Kamionkach (budynek poczty, liczne domy mieszkalne i budynki gospodarcze, wille), Rościszowie (liczne zespoły budynków mieszkalnych i mieszkalno – gospodarczych), Piskorzowie (liczne budynki mieszkalne i gospodarcze, a także szkoła nr 60) oraz Pieszycach (zespół dworski przy ul. Świdnickiej, Urząd Miasta, budynek

poczty, budynki mieszkalne oraz budynki przemysłowe). Jak również budynek dawnej tkalni w Pieszycach, który został wzniesiony w 1880 roku. Jest to budynek murowany z cegły, na rzucie prostokąta, stanowiący pozostałość po zakładach bawełnianych (typowy przykład architektury przemysłowej tego okresu)180.

Jednym z elementów determinujących rozwój turystyki jest atrakcyjna oferta imprez i wydarzeń kulturalnych. Bogaty kalendarz imprez odgrywa istotną rolę w budowaniu wizerunku gminy. Wydarzenia kulturalne oraz organizowane imprezy mają charakter promocyjny, ale także są podstawą budowania więzi miedzy mieszkańcami gminy w ich codziennym życiu oraz z mieszkańcami całego subregionu. Do najważniejszych

wydarzeń należą: „Wędruj razem z nami” – międzygminna, subregionalna117impreza, wrzesień/ październik, Przegląd kina niezależnego w Lasocinie – impreza regionalna, sierpień,

Wyścigi i rajdy samochodowe – impreza ogólnopolska na terenie gminy (Rajd Elmot, Wyścig Sudecki, Kryterium Kamionki) - maj, czerwiec, sierpień, wrzesień,

Dni Pieszyc – impreza gminna/powiatowa, czerwiec, Przegląd Chórów Pogranicza Polsko – Czeskiego – październik, Ogólnopolski Bieg Przełajowy „Szlakiem Buntu Tkaczy Śląskich” - czerwiec – Pieszyce/Bielawa.

180 J.Pilch, Leksykon zabytków…, s.266

117

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.2.4 Gmina miejska Piława Górna

Obiekty dziedzictwa kulturowego Gminy Piława Górna znajdujące się na terenie gminy są niewątpliwie istotnym czynnikiem wpływającym na tożsamość regionalną, jak również podnoszą atrakcyjność turystyczną gminy, jak i całego subregionu.

Pierwsze wzmianki o Piławie Górnej pochodzą z XII wieku, a w dokumentach łacińskich istniała, jako Pilava superius, jednakże jej rozwój nastąpił w XVIII wieku. Miasto posiada bardzo bogatą historię, o której świadczą licznie zachowane obiekty o historycznym znaczeniu. Do rejestru zabytków nieruchomych został wpisany:

zespół dworsko-pałacowy z XVIII wieku; kościół parafialny św. Marcina oraz wiatrak z XVIII wieku. Warto także zwrócić uwagę na ciekawy układ urbanistyczny miasta, który stanowi układ wsi dwurzędowej, który w XVIII wieku został wzbogacony o czworokątny rynek. Ze względu na rodzaj występującej zabudowy miasto można podzielić na dwie zasadnicze części starszą wzdłuż ulicy Sienkiewicza, którą charakteryzuje zabudowa typu zagrodowego oraz zabudowę jedno– i dwukondygnacyjną w części

południowo – wschodniej o charakterze miejskim181.

Kościół parafialny św. Marcina był wzmiankowany w 1335 roku, a obecna budowla późnogotycka została wzniesiona w XVI wieku. Następnie przebudowana w XVIII i remontowana w latach 1831-1837, 1867-1868, 1982-1987. Starą część Kościoła tworzy niewielka świątynią z prostokątną nawą i węższym także prostokątnym

prezbiterium, do którego została dostawiona zakrystia. Do południowo-wschodniego narożnika nawy znajduje się dostawiona, masywna, oskarpowana, kwadratowa wieża zakończona iglicowym hełmem.

Występują dachy dwuspadowe, okna ostrołukowe, które zamknięte są półkoliście w opaskach z tynku. W latach 80. XX wieku rozbudowano budowlę o nową nawę o współczesnej architekturze, którą ustawiono

prostopadle do starej. W przypory wieży wmurowane są barokowe epitafia. Wnętrze Kościoła to późnogotycki wystrój (kamienne sakramentarium z końca XVI wieku), ale większość elementów wyposażenia

181 Strategia Rozwoju Powiatu Dzierżoniowskiego…, s. 8

118

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

pochodzi z XIX wieku. Kościół otacza cmentarz z XVI wieku, który został przebudowany w XIX wieku. Dawniej zamykał go mur, a obecnie tylko jego dolna część stanowiąca mur oporowy. W roku 2003 na cmentarzu odsłoniono Pomnik Sybiraków. Na głazie obok odznaki Związku Sybiraków znajduje się zarys mapy ZSRR z miejscami obozów, obok znajduje się tablica z orłem i konturem Polski, a z frontu mniejsze kamienne tabliczki

z wykutymi nazwami najważniejszych miejsc kaźni. Przy Kościele św. Marcina stoi krzyż pokutny z XVII wieku o wymiarach 96x69x23cm, który pierwotnie tkwił w murze cmentarnym182.

Zespół Pałacowy Gladishof „Zamczysko” (przy ulicy Sienkiewicza 96) został wzniesiony na przełomie XVII i XVIII wieku, znacznie przebudowany w połowie XIX wieku, wtedy to uzyskał neogotycki wygląd. Fronton pałacu

jest dwukondygnacyjny z pseudoryzalitem, który był nakryty ma sandrowym dachem z lukarnami, z którego wyrasta kwadratowa wieża z tarczami zegarowymi, zakończona poszerzeniem na pseudomachikułach. Całość wieńczy czterospadowy siodłowy dach o zaokrąglonych narożach. Dalej ciągną się galerie boczne, w przyziemiu otwarte podcieniami oraz pozostałe budynki. Okna Zespołu Pałacowego są prostokątne i zamknięte łukiem tudorowskich, w opaskach, a część z nich ma posiada nadokienniki. Za Pałacem znajduje

się dawny folwark zabudowaniami gospodarczymi. Wokół Pałacu rozciąga się park krajobrazowy o powierzchni 3,8 ha z XIX wieku183. Obecnie zabudowanie stanowi teren prywatny.

Budynek Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla dzieci i młodzieży przy ulicy Szkolna 6, który dawniej stanowił gimnazjum Braci Morawskich – szkołę męską z internatem. Szkoła została wzniesiona w latach 1894 - 1896 według projektu inspektora budowlanego F.Zeckela z Berlina w stylu neorenesansowym. Jest to budynek murowany, trzykondygnacyjny, na planie wydłużonego prostokąta, z ryzalitami na osi i krótkimi bocznymi skrzydłami. Okna są w opaskach nad naczółkami, a od zachodniej strony w oknach

zachowały się witraże przedstawiające miasta Śląska m.in. wrocławski ratusz. Wewnątrz pozostały drewniane stropy jadalni i auli. W pobliży budynku znajduje się zabytkowy park184.

182 Słownik geografii turystycznej Sudetów…, s. 156 183 Słownik geografii turystycznej Sudetów…, s. 156-157 184 J.Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa, 2005, s.267

119

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Osiedle Braci Morawskich – Gnadenfrei stanowi najcenniejszy zespół zabudowy w mieście oraz najbardziej reprezentatywny dla nielicznej na Śląsku grupy siedlisk nurtu religijnego tj. do Światowego Aliansu Kościołów Reformowalnych. A zarazem jest to największe i najpiękniejsze osiedle Braci Morawskich na Śląsku. Lokalizacja osiedla miała spełniać podobnie jak jej macierzysta kolonia Herrnhut dwa warunki: położenie przy głównej

drodze komunikacyjnej oraz z bezpośrednim sąsiedztwie posiadłości prorektora i założyciela. Wymogi te spełniał obecny plac Piastów Śląskich, teren położony na północnym zboczu góry Questenberg tj. obecnie Góry Parkowej. Centralnym punktem osiedla został prostokątny plac, na którym wybudowano wkrótce kościół. Wzdłuż dłuższych boków placu wzniesiono budynki dwu- i trzykondygnacyjne, stanowiące siedzibę Braci Morawskich i ich instytucji. Część z nich zachowała cechy architektury barokowej i klasycystycznej.

W skład zespołu osiedla wchodzą budynki będące domami dla nieżonatych braci (Dom Braci), niezamężnych sióstr (Dom Sióstr), wdów (Dom Wdów), wdowców (Dom Wdowców), szkołę, warsztaty rzemieślnicze i inne budowle służące wspólnocie oraz regularnie rozmieszczone domy poszczególnych rodzin (obecnie większość zabudować stanowi budynki mieszkalne). Nieopodal osiedla założono cmentarz nazwany „Bożym Polem”, na którym grzebano członków bractwa (obecnie stanowi część parku

miejskiego)185.

Dom Sióstr (przy byłym placu Kościelnym, obecnie Placu Piastów Śląskich nr 5, 5a i 5b) został zbudowany w latach 1743 – 1750. Spłonął w 1792 roku, a następnie został odbudowany w 1793 roku jako czteroskrzydłowy z arkadowymi podcieniami, dziedzińcem i ogrodem użytkowym od wchodu. Budynek mieścił prywatną szkołę ogólnokształcącą dla dziewcząt, sklep, piekarnię i pralnię. Po II wojnie światowej budynek został zasiedlony. W roku 2004 na fasadzie budynku odsłonięto tablicę upamiętniającą założenie wspólnoty i osiedla Braci Morawskich. Dom Braci został zbudowany w 1746 roku (obecnie Plac Piastów Śląskich nr 4) dla nieżonatych

mężczyzn, tj. braci boru wraz z warsztatami rzemieślniczymi. W roku 1764 budynek poddano rozbudowie, w wyniku której powstał czteroskrzydłowy budynek z nadwieszonym gankiem łączącym skrzydła południowe i

wschodnie. Po największym pożarze w historii Piławy Górnej, został odbudowany w 1793 roku z wykorzystaniem ocalałych murów. W Domu Braci znajdowało się 170 miejsc dla stałych mieszkańców oraz

300 miejsc dla przyjezdnych członków wspólnoty. Od 1766 do 1866 funkcjonowała tu powszechna szkoła dla

185 Via exulantis. Suchdol n. Odrou – Piława Górna – Herrnhut…, s. 20-21

120

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

chłopców, a od 1814 do 1893 gimnazjum z internatem, przeniesione później do gmachu przy ulicy szkolnej. W budynku znajdowała się biblioteka, tkalnia ręczna, ślusarnia, stolarnia, piekarnia, rzeźnia, piwiarnia oraz zakład krawiecki, rymarski i szklarski. Do dnia dzisiejszego zachowały się tyko dwa skrzydła tj. zachodnie i wschodnie, w którym w przyszłości ma powstać muzeum Piławy Górnej i Braci Morawskich. Dom Wdów

położony przy Placu Piastów Śląskich nr 9, został wzniesiony w II połowie XVIII wieku. Początkowo mieszkało w nim 41 pensjonariuszek. Po pożarze został odbudowany w formie trójskrzydłowego kompleksu z dziedzińcem i ogrodem od wschodu. Do dnia dzisiejszego zachowało się jedynie frontowe skrzydło. Dom Wdowców (obecnie przy ulicy Piastowskiej nr 80) wybudowano w 1743 roku, jako szkołę powszechną dla chłopców, którą przeniesiono do Domu Braci w 1766 roku. Od tego momentu budynek pełnił funkcję domu wdowców,

a po II wojnie światowej dom został zasiedlony.

Pałac Oberhof to zespół pałacowo – folwarczny został zbudowany pod koniec VIII wieku w miejscu wcześniejszego dworu (obecnie ulica Bolesława Chrobrego 32, przy drodze wiodącej do Przerzeczyna Zdroju). Do chwili obecnej zachowały się zabudowania gospodarcze, w tym dom oficjalistów dworskich,

gorzelnia i browar186.

Wiatrak (typu holenderskiego) usytuowany na Górze Wiatraczej (obecnie ulica Nowa), został zbudowany na początku XIX wieku, remontowany w latach 1977-1978, a następnie przebudowany po 1985 roku powiększony o niewielki budynek warsztatowy i zaadaptowany na budynek mieszkalny. Obecnie zachowała się jego stożkowa bryła zwieńczona hełmem pozbawionym urządzeń napędowych187.

Na terenie miasta znajdują się również inne budynki o charakterze historycznym.

Z budynków użyteczności publicznej na szczególną uwagę należy zwrócić na: Urząd Miejski z końca XIX wieku, budynek poczty z 1877 roku, liczne budynki mieszkalne.

186 Via exulantis. Suchdol n. Odrou – Piława Górna – Herrnhut…, s. 21-24 187 J.Pilch, Leksykon zabytków architektury…, s.268

121

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

organizowane imprezy mają charakter promocyjny, ale także są podstawą budowania więzi miedzy mieszkańcami w ich codziennym życiu oraz z mieszkańcami całego subregionu. Do najważniejszych wydarzeń należą: - Dnia Miasta – cykliczna impreza regionalna, która trwa przez trzy dni czerwca.

- Wojewódzkie Spotkania Artystyczne Klubów Seniora – impreza cykliczna o randze subregionalnej, która odbywa się w listopadzie. - Dolnośląskie Spotkania Muzyków Rockowych „Złota Struna” – październikowa impreza cykliczna o

charakterze ponadlokalnym.

2.2.5 Gmina wiejska Dzierżoniów

O atrakcyjności turystycznej danej miejscowości czy też regionu świadczą, oprócz walorów przyrodniczych,

także walory kulturowe. Analizując turystykę na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów, warto wyróżnić elementy kultury materialnej, jak również zwrócić uwagę na liczne imprezy kulturalne, jakie odbywają się na tym obszarze w całym roku.

ELEMENTY KULTURY MATERIALNEJ I DUCHOWEJ

Najważniejszą pozycję wśród turystycznych walorów kulturowych zajmują zabytki architektury i budownictwa, ponieważ cieszą się największym zainteresowaniem turystów. Zgodnie z danymi Krajowego Ośrodka Badań i

Dokumentacji Zabytków na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów znajdują się 23 zabytki nieruchome.

122

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Do najbardziej interesujących zabytków na omawianym obszarze należą:

KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA W DOBROCINIE

Zabytek ten pochodzi z XIV w., ale swój obecny kształt zawdzięcza przebudowie w XVI w., a następnie w początku XX w. Kościół jest niewielką, późnogotycką budowlą z prostokątną, oskarpowaną na narożach nawą i podobnie prostokątnym i oskarpowanym prezbiterium. We wnętrzu niezwykle cenne są: drewniany tryptyk późnogotycki, kamienne płyty nagrobkowe oraz kamienne chrzcielnice. 188

KOŚCIÓŁ P.W. NM PANNY (SANKTUARIUM MARYJNE) W KIEŁCZYNIE Został wzniesiony w XIII w., a następnie w kolejnych stuleciach rozbudowywany, niszczony i odbudowywany –

ostatecznie w latach 60 – tych XX w. Jest to niewielka budowla z prostokątna nawą przekrytą stropem, węższym, prostokątnym prezbiterium przekrytym sklepieniem krzyżowym. Najcenniejszym elementem jest późnogotycka figurka Matki boskiej z Dzieciątkiem z XVI w., będąca przedmiotem kultu, jak również liczne epitafia, tablice oraz kamienne nagrobki zawieszone na ścianach wewnątrz kościoła. 189

KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA W MOŚCISKU Jest to jeden z najstarszych kościołów na Śląsku – wzmiankowany w 1268 r. Jest to budowla orientowana z

prostokątną, oskarpowaną nawą przekrytą stropem i krzyżowo – żebrowym sklepieniem. Przy prezbiterium dostawiona jest zakrystia z gotyckim uskokowym portalem. Znajduje się tam także wieża z 3 zabytkowymi dzwonami. 190

188 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Masyw Ślęży, Równina Świdnicka, Kotlina Dzierżoniowska, pod red. M. Staffy, Wydawnictwo I - Bis, Wrocław 2005, s. 142 189 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Masyw Ślęży, Równina Świdnicka, Kotlina Dzierżoniowska, pod red. M. Staffy, Wydawnictwo I - Bis, Wrocław 2005, s. 248 190 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Masyw Ślęży, Równina Świdnicka, Kotlina Dzierżoniowska, pod red. M. Staffy, Wydawnictwo I - Bis, Wrocław 2005, s. 325-326

123

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY W PIŁAWIE DOLNEJ

Kościół ten był już wzmiankowany w 1335r., a w obecnym kształcie powstał w pocz. XVI w. i został przebudowany w XVIII w.. był także remontowany w 1885r., w którym to czasie powstała wieża. Zabytek ten jest niewielką budowlą z prostokątna nawą, a także prostokątnym prezbiterium, do którego dostawiona jest

kruchta oraz zakrystia i kaplica grobowa. Wewnątrz najcenniejszy jest ołtarz główny z ok. 1500 r., ołtarze boczne z lat 1620 – 1630, drewniana ambona z 1606r., kamienna chrzcielnica z 1640r. a także obrazy olejne „Chrystus na sądzie ostatecznym” oraz „Zwiastowanie”. 191

KOŚCIÓŁ P.W. NARODZENIA NMP W PIŁAWIE DOLNEJ

Został zbudowany na wzniesieniu ok. poł. XIX w. jako kościół pomocniczy ewangelicki. Jest okazałą budowlą z czerwonej cegły o cechach neoromantycznych. W prezbiterium zakończonym pełnym łukiem znajduje się witraż przedstawiający scenę Zmartwychwstania, wewnątrz późnogotycka rzeźba Madonny z Dzieciątkiem. Kościół posiada trzy wieże: boczne w kształcie graniastosłupów i środkową ośmioboczną w której

umieszczony jest zegar z trzema tarczami. Za kościołem znajduje się cmentarz ewangelicki, po II wojnie św. ograbiony z płyt i pomników, w murze cmentarnym zachowały się fragmenty sztukaterii.192

KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. BARTŁOMIEJA W UCIECHOWIE

Zabytek ten powstał w XV w. na miejscu drewnianej świątyni i początkowo służył jako kościół ewangelicki. W

obecnej postaci został wzniesiony w 1721r. jako kościół w stylu barokowym. Na przełomie XIX i XX w. został przebudowany. W 1971r. wieżę pokryto blachą ocynkowaną, a w 1974r. wykonano remont elewacji i

191 Brzeziński R., Ze Ślężą w tle. Przewodnik turystyczny po gminach ślężańskich, Wydawca: Lokalna Grupa Działania „Ślężanie”, Sobótka 2008, s. 101 192 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Wzgórza Niemczańsko - Strzelińskie, Przedgórze Paczkowskie. Cz. 2: N-Ż, pod red. M. Staffy, Wydawnictwo I -Bis, Wrocław 2008, s. 144

124

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

ogrodzenia. Uciechowski kościół wzniesiony został typowo na planie krzyża łacińskiego z absydą zamkniętą odcinkowo przez prezbiterium i wieżą, jest orientowany. Kościół posiada późnorenesansowy kamienny portal z XVI w., epitafium rycerskie w zakrystii oraz na zewnątrz w połowie ściany korpusu późnorenesansowy kamienny portal do zakrystii. 193

KOŚCIÓŁ P.W ŚW. JADWIGI W OSTROSZOWICACH Jest to kościół późnogotycki, pochodzący z lat 1592 - 1600, gruntownie przebudowany na przełomie XIX i XX wieku. Wewnątrz budowli zachowały się dwa ołtarze z XVII w. i XVIII w. oraz renesansowa chrzcielnica z XVI w. Niezwykle cenny jest obraz Św. Jadwigi umieszczony w ołtarzy głównym, a także barokowa plebania znajdująca się przy kościele. 194

KOŚCIÓŁ P.W. SERCA JEZUSOWEGO W TUSZYNIE

Został zbudowany w 1900 r. i pierwotnie należał do protestantów. Jest okazałą budowlą o cechach neoromańskich i neogotyckich, 3- nawową, z frontem w postaci pseudotranseptu zakończona loggiami. Spomiędzy nich wyrasta wieża – górą 8 – boczna , zakończona iglicowym hełmem. Trzeba zauważyć, że

wystrój wnętrza pochodzi z końca XIX i XX w., więc jest nowoczesny. 195

Wśród zabytków gminy wiejskiej Dzierżoniów warto także wspomnieć o licznych zespołach pałacowo – parkowych, takich jak Zespół Pałacowo - Parkowy w Nowiźnie, Zespół Pałacowo - Parkowy w Ostroszowicach, Zespół Pałacowo - Parkowy w Roztoczniku, Zespół Pałacowo - Parkowy w Dobrocinie, Zespół Pałacowo - Parkowy w Tuszynie, Zespół Pałacowy w Piławie Dolnej, Zespół Pałacowo-Parkowy w

Kiełczynie, Zespół Pałacowo-Parkowy w Książnicy oraz Średniowieczny Zamek w Owieśnie.

193 Strona internetowa Stowarzyszenia Gmin Ślężańskich, www.sleza.pl 194 Brzeziński R., Ze Ślężą w tle. Przewodnik turystyczny po gminach ślężańskich, Wydawca: Lokalna Grupa Działania „Ślężanie”, Sobótka 2008, s. 106 195 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Wzgórza Niemczańsko - Strzelińskie, Przedgórze Paczkowskie. Cz. 2: N-Ż, pod red. M. Staffy, Wydawnictwo I -Bis, Wrocław 2008, s. 599

125

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Ponadto na terenie całej gminy można spotkać przy drodze ŚREDNIOWIECZNE KRZYŻE POKUTNE, np. w takich miejscowościach jak Kiełczyn, Książnica, Tuszyn, Uciechów czy też Mościsko. Stawiane one były w miejscu zbrodni przez osoby, które dopuściły się morderstwa. Krzyż był wyrazem pewnego zadośćuczynienia za wyrządzone krzywdy dla najbliżej rodziny pokrzywdzonej osoby. 196

WYDARZENIA KULTURALNE I IMPREZY

Jednym z głównym elementów determinujących rozwój turystyki jest atrakcyjna oferta imprez i wydarzeń kulturalnych. Bogaty kalendarz imprez odgrywa istotną rolę w budowaniu wizerunku gminy i okresowo wpływa na wzrost liczby przyjazdów.

Organizacją wydarzeń kulturalnych i imprez na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów zajmują się działające na jej obszarze instytucje i placówki kultury. Gminnym ośrodkiem skupiającym działania artystyczne i działającym na rzecz upowszechniania kultury, ale także wspierającym rozwój sportu i turystyki jest Biblioteka Publiczna Gminy Dzierżoniów z siedzibą w Mościsku oraz jej filie. Prowadzi ona działalność kulturalną wśród dzieci i

młodzieży, organizuje konkursy o charakterze ogólno gminnym, a także jest opiekunem gminnych zespołów ludowych, dziecięcych i młodzieżowych, wśród których warto wymienić:

- Zespół Pieśni i Tańca Górali Czadeckich „Poiana” w Piławie Dolnej, Zespół Śpiewaczy „Senior” w Piławie Dolnej, - Chór Ludowy „Macieje” w Ostroszowicach, - Dziecięcy Zespół Wokalny „Barka” w Ostroszowicach. 197 -

196 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013 197 Oficjalna strona internetowa Urzędu Gminy w Dzierżoniowie, www.ug.dzierzoniow.pl

126

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Należy również wspomnieć o Izbie Historii Regionalnej w Gimnazjum Gminnym w Dzierżoniowie. Znajdują się w niej ok. 360 sztuk eksponatów świadczących o historii wsi z terenu Gminy Dzierżoniów i okolicy, o tradycyjnych rzemiosłach z przełomu XIX i XX wieku oraz po 1945 roku. 198

Na terenie gminy odbywają się też cykliczne imprezy, które niejednokrotnie stają się największą atrakcją całej

gminy i przyciągają turystów również spoza niej. Oto najważniejsze z nich:

- Tajemnice Wzgórz Kiełczyńskich. Rajd Pieszy (maj – Książnica),

- Piknik Muzyczny. Festyn (czerwiec – Ostroszowice), - Turniej STREET BALL’A (czerwiec – Włóki),

- „Latawcowa Sowiostrada” (lipiec - Jodłownik),

- „Zapraszamy do Pyrlandii – 101 potrwa z ziemniaka”. Piknik niedzielny (wrzesień – Mościsko),

- Turniej Gmin Ślężańskich (wrzesień – teren partnerstwa Stowarzyszenia Gmin Ślężańskich), - Biegi przełajowe w ramach ogólnopolskiej akcji „Polska Biega” (wrzesień – Uciechów), 199

- Dożynki gminne,

- Festiwal ciasta, - Noc Świętojańska

- „Skandia MTB Maraton”,

- Pikniki rodzinne. 200

198 Strona internetowa Stowarzyszenia Gmin Ślężańskich, www.sleza.pl 199 Brzeziński R., Ze Ślężą w tle. Przewodnik turystyczny po gminach ślężańskich, Wydawca: Lokalna Grupa Działania „Ślężanie”, Sobótka 2008

127

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.2.6 Gmina wiejska Stoszowice

Zasoby dziedzictwa kulturowego znajdujące się na terenie Gminy Stoszowice są niewątpliwie czynnikiem wpływającym na tożsamość regionalną, jak również podnoszą atrakcyjność turystyczną całego subregionu. Gmina jest bardzo interesującym miejscem pod względem architektury i niema leża każda z miejscowości

posiada cenne walory kulturowe. Najlepiej rozwiniętą miejscowością gminy i najbardziej ciekamy miejscem pod względem zabytków, jak też ich ilości jest Srebrna Góra, którą odwiedzają rzesze turystów, których jak magnes przyciąga największa w Europie Twierdza Górska.

Uchwałą Rady Gminy Stoszowice w czerwcu 2002 roku został powołany Forteczny Pak Kulturowy w Srebrnej Górze. Park ten jest szczególną formą ochrony zespołów zabytkowych, w której ochronie podlega przetworzony działaniami człowieka krajobraz (tzw. krajobraz kulturowy). Park kulturowy jest narzędziem ochrony „sztucznego krajobrazu”. Nie chroni dzieł natury przed człowiekiem (tak jak to się dzieje w parkach narodowych czy krajobrazowych), ale chroni dzieła człowieka i natury przed nimi samymi. Krajobraz okolic

Jemnej, Srebrnej Góry i Żdanowa obfituje w cenne walory przyrodnicze, które zdecydowały o wpisaniu masywów górskich, jako obszar chronionego krajobrazu. Jednak to nie uwarunkowania przyrodnicze, tylko kulturowe stanowią o niepowtarzalnej specyfice tego terenu. Na górzystym terenie około 6km2, który został objęty ochroną w formie Parku Kulturowego, oprócz wspaniałego krajobrazu i przyrody znajdują się unikalne w skali Polski, a nawet Europy, działa człowieka, a mianowicie:

Twierdza Srebrnogórska – największa w Europie górska forteca. Budowle twierdzy: murowane i ziemne

bastiony, specjalne profilowane stoki bojowe, przekształcone ludzkimi działaniami szczyty górskie;

Stare Miasto Srebrna Góra – średniowieczne górnicze miasteczko, wciśnięte w stromą górska dolinę, z zabudową wzdłuż trzech głównych ciągów osadniczych oraz luźno zabudowanych stoków górskich;

200 Ankieta informacyjna dotycząca stanu turystyki na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów sporządzona przez Urząd Gminy w Dzierżoniowie

128

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Trasa srebrnogórskiej kolejki zębatej – składająca się z zespołu nasypów, wąwozów wykutych w skale oraz wiaduktów kolejowych. Jest pozostałością jednej z dwóch istniejących niegdyś na terenie obecnej Polski kolejek zębatych. Stanowi zabytek myśli technicznej przełomu XIX i XX wieku;

Zabytkowe średniowieczne sztolnie kopalń srebra – wykute w skalnym podłożu korytarze i chodniki wraz z hałdami urobku.

Wszystkie te elementy krajobrazu kulturowego przetrwały II wojnę światową, jednak brak zagospodarowania w okresie powojennym spowodował niszczenie większości budowli. Po 1990 roku główne obiekty twierdzy stały się własnością lokalnego samorządu, były jednak traktowane nie jako atrakcja turystyczna, lecz jako problem. Dopiero w czerwcu 2002 roku na obszarze twierdzy i w jej okolicy, na podstawie zgromadzonego materiału dokumentacyjnego, decyzją Rady Gminy Stoszowic utworzono pierwszy w Polsce Forteczny Park

Kulturowy, stanowiący obszar chronionego krajobrazu kulturowego. Gmina powołała także spółkę komunalną pod tą sama nazwą, która została właścicielem twierdzy i której zadaniem jest rewitalizacja obiektów fortecznych201.

STOSZOWICE Kościół parafialny p.w. św. Barbary był wzmiankowany w 1283 roku. Kościół gotycki z XV wieku, który następnie został przebudowany na barokowy w latach 1763 – 1781. Obiekt był wielokrotnie remontowany pod koniec XX wieku. Jest to orientowana budowla jednonawowa z dwuspadowym dachem oraz

kwadratową wieżą wyrastającą z dachu w linii fasady, którą wieńczy hełm z prześwitem. Do nawy prezbiterium przybudowana została kruchta i zakrystia. Okna kościoła są zakończone półkoliście w

wydatnych opaskach w tynku. Elewacje w podziale ramowym zostały wykonane w tynku. Na zewnątrz budynku znajdują się skromne portale z 773 roku oraz tablica fundatorska z 1781 roku. Wnętrze przykrywa

sklepienie kolebkowe na gurtach wspierających się na pilastrach. Wyposażenie wnętrza kościoła,

201 P.Wild, Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze [w:] Zabytki architektury obronnej. Ochrona. Zagospodarowanie. Zarządzanie, Srebrna Góra 2007, s. 60-61

129

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

jak również wystrój jest bardzo bogaty. W rokokowym drewnianym, polichromowanym ołtarzu z około 1760 roku mieści się fragment gotyckiego, drewnianego, polichromowanego tryptyku z II połowy XV wieku. Rokokowy ołtarz boczny, ambona i chrzcielnica drewniana, polichromowana pochodzi z około 1760 roku. Liczby zespół barokowych, drewnianych, polichromowanych figur oraz obrazów olejnych, które

datowane są na II połowę XVIII wieku. W parafii znajdują się także organy z 1873 roku. Kościół otacza częściowo murowane ogrodzenie z bramą z końca XIX wieku. Przy kościele zachował się także fragment muru uważanego za obronny (datowany na I połowę XVII wieku). Obok kościoła stoi murowana plebania, którą otacza ogrodzenie z początku XX wieku (budynek dwukondygnacyjny z dwuspadowym dachem; okna w obramieniach). Pomiędzy kościołem a plebanią przy ogrodzeniu stoi kamienna grupa Ukrzyżowanie

z XIX wieku202.

Zamek w Stoszowicach to kolejny obiekt stanowiący walor kulturowy gminy, który prawdopodobnie został wzniesiony w 1583 roku. Początkowo był to późnorenesansowy dwór obronny z kolistymi basztami i otoczony fosą z wodą. Budowla była modernizowana w XXVIII wieku, następnie została gruntowanie przebudowana w latach 1806 – 1815, 1879 – 1882, a remontowana w 1975 – 1978. Niestety wszystkie przeprowadzane prace

zatarły część stylowych cech Zamku. Jest to murowana budowla na planie czworoboku, trzyskrzydłowa z wewnętrznym dziedzińcem zamkniętym od zachodu murem kurtynowym z bramą wjazdową oraz trzema cylindrycznymi basztami na narożach z iglicowymi hełmami. Skrzydła Zamku są jedno- i dwutraktowe, dwukondygnacyjne i nakryte dachami dwuspadowymi ujętymi w ozdobne trójkątne szczyty. W 203 części sal na parterze, zachowały się przekrycia kolebkowe z lunetami lub sklepieniami klasztornymi . Zamek częściowo otacza mur z około 1600 roku, na narysie pięcioboku z pseudoblankami i narożnymi bastionami. Następnie znajduje się częściowo zachowana fosa oraz rozległy, dobrze utrzymany park krajobrazowy o powierzchni 10,5 ha. W parku rośnie m.in. lipa drobnolistna (polnik przyrody o obwodzie 4,7m). Na jego obrzeżu stoją zbudowania gospodarcze folwarku, a w ich skład wchodzą m.in. oficyna mieszkalna,

202 Słownik geografii turystycznej Sudetów…, tom 21, Wrocław 2008, s. 344-345 203 J.Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa, 2005, s.322

130

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

mur z I połowy XIX wieku, oficyna mieszkalno – gospodarcza, 2 oficyny gospodarcze, 2 stajnie, budynek mieszkalno – gospodarczy, obora, magazyn i chlew ze stodołą oraz mur z połowy XIX wieku.

Do pozostałych elementów kultury materialnej i duchowej gminy, które zasługują na uwagę wędrujących turystów to budynki użyteczności publicznej i przemysłowej, jak również budynki mieszkalne i gospodarcze.

Są to m.in. dawny dom ludowy (obecnie biblioteka) nr 44 (budynek murowany z przełomu XIX i XX wieku; budynek przemysłowy nr 45 (murowany z końca XIX wieku); budynek nr 4 (zagroda murowana z lat 1870-1880 z budynkiem mieszkalnym); budynek nr 5 (mieszkanie murowane z końca XIX wieku); budynek nr 6 (zagroda murowana z około 1880 roku z budynkiem mieszkalnym i bramą wjazdową); budynek nr 7 (zagroda murowana z około 1870 roku z budynkiem mieszkalnym i dwoma budynkami gospodarczymi). Na terenie wsi

znajduje się także sporo przydrożnych kapliczek, figur i pomników, a do najciekawszych z nich należą m.in.: kapliczka naprzeciwko kościoła (murowana z końca XIX wieku), kapliczka przy drodze do zamku (murowana z około połowy XIX wieku), kapliczka przy wjeździe do Stoszowic od strony Ząbkowic Śląskich (murowana z połowy około XIX wieku204.

SREBRNA GÓRA Srebrna Góra, jako małe miasteczko posiada na swym obszarze wysoka liczbę zasobów chronionych. W

rejestrze zabytków znajduje się siedem obiektów zabytkowych oraz zespołów, a cała staromiejska cześć Srebrnej Góry wpisana jest również do rejestru zabytków, jako układ urbanistyczny205. Zabytkowe centrum charakteryzuje się nanizaniem całej zabudowy na osi, którą stanowi jedyna ulica (rozdwajająca się tylko w

miejscu pewnego rodzaju placu rynkowego), wspinająca się stromymi serpentynami po zboczu. Natomiast prawie cała zabudowa pochodzi z początku XIX wieku, gdy miasto odbudowano po zniszczeniach

wojennych w 1807 roku.

204 Słownik geografii turystycznej Sudetów… , tom 21 (N-Ż), Wrocław 2008, s. 346 205 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Stoszowice, s. 9

131

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Głównym i najcenniejszym zabytkiem Srebrnej Góry jest Twierdza Srebrna Góra, największa w Europie twierdza górska wpisany na listę Pomników Historii RP. Zbudowana została w latach 1765 -1777, przez króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego, w celu obrony strategicznej Przełęczy Srebrnej i była wówczas najnowocześniejszą fortyfikacją na świecie. Wraz z twierdzami w Kłodzku, Nysie, Brzegu i Świdnicy miała za zadanie bronić

wschodnich rubieży Prus i nowo zdobytej w wojnie z Austrią Prowincji Śląskiej. Swój chrzest bojowy miała w roku 1807 roku, kiedy to wojska napoleońskie dowodzone przez Hieronima Napoleona Bonaparte -Pattersona oblegały Srebrną Górę i jako jedyna na Śląsku nie poddała się przeciwnikowi. Od tego czasu przyległo do niej miano niezdobytego „Śląskiego Gibraltaru”. W roku 1860 kompleks został zdemilitaryzowany i twierdza zaczęła pełnić funkcje turystyczne. W czasie II wojny światowej w twierdzy mieścił się oflag o zaostrzonym

rygorze, w którym więziono polskich oficerów z kampanii wrześniowej206.

Granica zespołu zabytkowego obejmuje obszar warowni o powierzchni 106 ha, usytuowanej na wzniesieniach otaczających Przełęcz Srebrną w paśmie Gór Sowich i Bardzkich. Twierdza składa się z sześciu fortów, tworzących system obronny. Główny jej trzon stanowi zespół bastionów, w środku z czworolistnym w rzucie fortem Donjon. Fosy twierdzy wykuto w skale, a wały wzniesiono z kamienia i rumowisk, umieszczając w przeciwskarpach kazamaty. Całość oblicowano kamieniem z czerwonymi ciosami na narożnikach. Bardziej ozdobna jest brama Donjonu, zamknięta odcinkowym nadprożem i otoczona profilowaną opaską. W zworniku nadproża znajduje się rzeźba orła pruskiego i kartusz z inicjałami króla „FR”. Na północnym –

wschodzie znajduje się fort, najbardziej wysunięty w kierunku miasta, tzw. fort Rogowy, broniący drogi dojazdowej do twierdzy. Jest on złożony z dwóch połączonych bastionów skomunikowanych systemem wałów z trzonem głównym. Od południa, po przeciwległej stornie przełęczy i przebiegającej w dole drogi wznosi się samodzielny fort Ostróg. Został utworzony na narysie pięcioboku i z pełnym wyposażeniem m.in. działobitnie, magazyny, koszary, stanowi odrębna całość przeznaczoną do zamykania ogniem artylerii drogi przez przełęcz. W kierunku północno – zachodnim ciągnie się pas umocnień połączonych korytarzem,

wzdłuż którego wzniesiono cztery oddzielne forty. Jeden z nich, końcowy, najsilniejszy ma konstrukcję zbliżoną

206 Ulotka informacyjna – Twierdza Srebrna Góra – największa górska twierdza w Europie

132

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

do trzonu głównego. Ponad nim, dalej na północny – zachód, góruje zespół umocnień mieszczących dwie działobitnie dla artylerii207.

Z ciekawostek, które warto wiedzieć o Srebrnogórskiej twierdzy to fakt, iż:

- twierdzę budowało około 4 tysięcy robotników, a na wypadek wojny jej załogę miało stanowić 3756 żołnierzy,

- magazyny forteczne mogły pomieścić żywność, broń, amunicję i opał, na co najmniej trzymiesięczne oblężenie,

- centralnym punktem dowodzenia, zaopatrzenia i ostatnim bastionem obrony jest unikalny w skali europejskiej Donjon, który składa się z czterech wież obronnych połączonych kurtynami i okolonych 22 metrowej głębokości suchą fosą. Dookoła Donjon znajduje się siedem bastionów, w których usytuowano lazarety, piekarnie, browar i niezbędne do funkcjonowania twierdzy warsztaty,

- by zaopatrzyć obiekt w wodę, wykuto w twardej łupkowej skale ogromne studnie, które istnieją do obecnej chwili, a najgłębsza z nich ma 84 m głębokości208.

Równie ciekawy zbytkiem Srebrnej Góry jest kościół filialny św. Piotra i Pawła. Pierwotny, drewniany budynek został wzniesiony w 1709 roku, a obecny murowany w latach 1729 – 1731, następnie przybudowano go po pożarze w latach 1808 – 1816 oraz remontowano w 1963 i 1975 roku. Jest to skromna budowla barokowa, jednonawowa, ze słabo wydzielonym prezbiterium. W nawie przekryta jest sklepieniem żaglastym na gurtach

oraz kolebkowo – żebrowym nad pozostałymi częściami. Budowla nakryta jest dachem dwuspadowym. Przy prezbiterium stoją symetrycznie zakrystia i kaplica. Na osi znajduje się przysadzista wieża nakryta kopulastym

hełmem. Elewacje budynku dzielona są lizenami w tynku, a nad prezbiterium, zakrystia i kaplicą wznoszą się szczyty ujęte w spływy. Wnętrze kościoła jest wyposażone w stosunkowo bogaty wystrój późnobarokowy i

207 J.Pilch, Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa, 2005, s. 312 208 Ulotka informacyjna – Twierdza Srebrna Góra – największa górska twierdza w Europie

133

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

klasycystyczny, m.in. dekoracja stiukowa sklepień i ścian oraz detale rzeźbione z XVIII wieku; drewniane, polichromowane ołtarze z 1808 roku; drewniana, polichromowana ambona i chrzcielnica oraz drewniany prospekt organa nowy z 1808 roku; drewniane, polichromowane figury z XVIII wieku i początku XIX wieku; obrazy olejne z XVIII i XIX wieku; kartusz herbowy z 1807 roku oraz paramenty i naczynia liturgiczne z XVIII i XIX

wieku.

Wartym uwagi jest również były kościół ewangelicki (w latach 1685 – 1707 był kościołem katolickim). Pierwotna budowla została wzniesiona w latach 1578 – 1592, spłonęła w 1633 roku. Została odbudowana wraz z wieżą w 1659 roku, a następnie zniszczona podczas oblężenia w 1807 roku. Na jego miejscu, narodku spadzistego placu targowego, wzniesiono nowy w latach 1808-1816 wraz z wieżą remontowaną w 1858 roku.

W roku 1945 został uszkodzony i opuszczony. W latach 1970 – 1972 zaadaptowano go na hotel i restaurację. W jej wyniku do wnętrza, które kiedyś posiadało dwukondygnacyjne empory, wprowadzono trzy kondygnacje pokoi hotelowych, a zachowano bryłę i elewacje. Jest to skromna budowla klasycystyczna, na rzucie rozbudowanego prostokąta, z dostawioną smukłą wieżą zwieńczoną hełmem z prześwitem.

W Srebrnej Górze, przy ulicy Górne Miasto zachowała się zespół dawnych koszar fortecznych. Tworzy je ciąg murowanych piętrowych domów z XVIII wieku, które zostały przebudowane w początku XX wieku (z przebudowy zachowały się kamienne portale). W części mieści się ośrodek wczasowy, a część służy, jako domy mieszkalne. Warto także zwrócić uwagę na niektóre, zachowane budynki mieszkalne, które

przeważnie są usytuowane kalenicowo i posiadają często sklepione, przelotowe sienie. Do najcenniejszych należą m.in. budynki przy ulicy Kolejowe nr 5 i nr 8 (murowany z początku XIX wieku; przy ulicy Letniej

nr 1 (murowany z XIX wieku, przebudowany w XX wieku), nr 2 (murowany z XIX wieku), nr 3 (obecnie dom wycieczkowy, murowany z XVIII wieku, przebudowany w XIX i XX wieku – piętrowy z zachowanymi sklepieniami kolebkowymi w przyziemiu i przelotową sienią), nr 6 (obecnie plebania, murowana, piętrowa z 1731 roku z dekoracyjnym portalem, elewacją dzieloną pilastrami w tynku oraz z przelotową sienią sklepioną kolebką, prowadzącą na kryte schody wiodące do kościoła); przy ulicy Zimowej nr 3 (murowany z XVIII

wieku), nr 9 (murowany, piętrowy z 1785 roku, przebudowany w początku XX wieku, z portalem o fantazyjnym

134

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

wykroju i sklepieniami kolebkowymi w przyziemiu). Przed domem przy ulicy Letniej 3 stoi kamienna grupa Ukrzyżowania z początku XIX wieku o cechach barkowo – klasycystycznym. Innym ciekawym miejscem do zobaczenia jest sztolnia nr 2 starej kopalni srebra w zboczu Warownej Góry od strony doliny Chłopiny. Powstała ona w XVI wieku, a w XVIII wieku została przemianowana na „Friedrichstolle”

i ma około 550m długości, ale jest niedostępna do zwiedzania209.

BUDZÓW

We wsi Budzów zachowały się bardzo ciekawe zespoły zabytków, do których zalicza się kościół parafialny św. Wawrzyńca, który był wzmiankowany w 1283 roku i prawdopodobnie wzniesiony także w tym okresie. Został powiększony o cześć zachodnią z wieżą i nowe sklepienie kolebkowe z lunetami na gurtach w latach 1682 – 1683, natomiast o zakrystię i kruchtę o cechach późnobarokowych w 1734 roku oraz kaplicę północną

w 1780 roku. Kościół był restaurowany w 1862 roku oraz remontowany w latach 1961 i 1984 – 1986. Jest to budynek orientowany, murowany, jednonawowy, częściowo oskarpowany. Od zachodu z wieżą na osi zwieńczoną iglicowym hełmem. Od północy ze zwężonym dwuprzęsłowym prezbiterium, z zakrystią i kaplicą. Od południa znajduje się kruchta, a od wschodu niewielka kapliczka. Całość nakryta jest dwuspadowym dachem210. We wnętrzu występuje barokowe i rokokowe wyposażenie m.in. drewniany, polichromowany

ołtarz oraz drewniana, polichromowana ambona z XVIII wieku; kamienna chrzcielnica z drewniana pokrywą z 1792 roku; drewniane, polichromowane rzeźby i obrazy olejne z XVIII wieku; organy z 1873 roku oraz aparaty kościelne i paramenty z XVIII i XIX wieku. Kościół i dawny cmentarz otacza mur z budynkiem bramnym z XVIII/XIX wieku. Budynek bramny wieńczy ozdobny szczyt z wnęką, w której stoi figurka Matki Boskiej. W murze

wtórnie umieszczono cztery krzyże pokutne: trzy po lewej stornie mają wymiary 104x56 cm, 87x65 cm i 95x69cm, a ostatni z wyrytą kuszą o wymiarach 97x60cm. W sąsiedztwie znajduje się murowana, dwukondygnacyjna plebania z 1732 roku. Od drogi zamyka ją mur z bramą. W pobliżu stoi kapliczka domkowa z końca XIX wieku z neobarokowym – klasycystycznym szczytem211.

209 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Góry Sowie. Wzgórza Włodzickie, tom 11, Wrocław 1995, s. 377-378 210 J.Pilch, Leksykon zabytków architektury…, s.36 211 Słownik geografii turystycznej Sudetów.., tom 21 (A-M), Wrocław 2008, s. 151-152

135

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Innym zabytkowym zespołem w Budzowie jest barokowy pałac, w który obecnie mieści się gimnazjum. Został

on wzniesiony w I połowie XVIII wieku, a następnie został częściowo przebudowany około 1829 roku, a remontowany 1974 roku i 1983 – 1989. Za ostatni remont szkoła otrzymała nagrodę II stopnia Ministerstwa Kultury i sztuki „Na najlepiej użytkowany obiekt zabytkowy”. Jest to murowany budynek, na planie prostokąta o pięciu – i siedmiu osiach z sienią przelotową na dłuższej osi. Jest on trzytraktowy, piętrowy z użytkowanym poddaszem i nakryty współczesnym czterospadowym, łamanym dachem z wnękami okiennymi212. Elewacje

budynku są dzielone pilastrami w wielkim porządku, cokół jest licowany kamieniem. Okna i portale są prostokątne i w opaskach z nadokiennikami. Na parterem zachowało się sklepienie kolebkowe z lunetami i klasztorne. Na elewacji szczytowej, przy głównym wejściu, znajduje się tablica poświęcona patronowi szkoły mjr Henrykowi Dobrzańskiemu Hubalowi. Obok pałacu znajduje się dawny park z częściowo zdewastowanym drzewostanem, który został zniekształcony m.in. boiskiem szkolnym.

Na terenie całej wsi wędrujący turyści natkną się na kapliczki i kamienne krzyże przydrożne, które pochodzą przeważnie z XIX wieku, a na polach na południe od wsi stoją pozostałości murowego wiatraka z XIX wieku, opisywanego czasem, jako wapiennik. W Budzowie zachowało się także sporo starych budynków

mieszkalnych i gospodarczych. Do najcenniejszych należą: budynek nr 7 i 8 (murowany, mieszkalny z końca XIX wieku); budynek nr 13 (murowana zagroda z budynkiem mieszkalnym oraz dwa budynki gospodarcze z lat 1860-1870); budynek nr 37 i 49 (murowany, mieszkalny z około 1890 roku); budynek nr 87 (murowany, mieszkalno – gospodarczy z około 1880 roku); budynek nr 121 (murowany, mieszkalny z około 1870 roku); 213 budynek nr 141 (murowany, mieszkalno – gospodarczy z II połowy XIX wieku) .

212 J.Pilch, Leksykon zabytków architektury…, s.36 213 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Masyw Wzgórze Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, Przedgórze Paczkowskie, tom 21 (A-M), Wrocław 2008, s. 152-153

136

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

GRODZISZCZE W Grodziszczu zachowało się wiele interesujących zespołów zabytków, do których należą m.in. kościół

filialny św. Maksymiliana Kolbego, który pierwotnie wzmiankowany był już w 1335 roku, a obecny gotycki został wzniesiony w 1497 roku, a następnie przebudowany w 1775 roku. Kościół został zniszczony w 1945 roku i ponownie odbudowany do roku 1972. Jest to skromna budowla, która została nakryta dwuspadowym dachem, jednonawowa z prostokątna nawą. Na osi stoi kwadratowa, oskarpowana wieża z ostatnią kondygnacją ośmioboczną, zwieńczona hełmem z prześwitem. Okna budowli są zamknięte półkoliście.

Wnętrze kościoła jest wyposażone skromnie m.in. barkowa, drewniana, polichromowana ambona z XVIII wieku. Na murze znajduje się uszkodzone, kamienne epitafium z XVIII wieku oraz epitafium Heinricha von Pogrell, który zginął w 1595 roku na wojnie z Turkami. Kościół otacza kamienny mur z II połowy XVIII wieku.

Kolejnym ciekawym zespołem zabytkowym jest zespół dworski z ruiną murowanego dworu z XVII wieku, który został przebudowany w II połowie XIX wieku. W skład zespołu wchodzi: ogrodzenie z II połowy XIX wieku, oficyna mieszkalna z około 1880 roku, oficyna gospodarcza z około 1870 roku, oficyna gospodarcza z XIX/XX wieku, dawna owczarnia murowana z II połowy XIX wieku, murowany spichlerz z około 1870 roku. Na terenie zespołu rozciąga się park z XIX wieku p powierzchni 7,5 ha, gdzie na jego końcu stoją ruiny murowanej wieży z

około 1890 roku (została ona wzniesiona, jako romantyczny, neogotycki zameczek). Do obecnej chwili zachowały się zewnętrzne mury części parterowej i kwadratowa wieża, nakryta daszkiem namiotowy (obecnie jest niedostępna). Okna, portale i naroża akcentowane są nietynkowaną cegłą klinkierową.

Do pozostałych ciekawych zabudowań Grodziszcza należy zaliczyć: budynek nr 1(murowana leśniczówka z końca XIX wieku); budynek nr 2 (murowana zagroda z końca XIX wieku z budynkiem mieszkalnym, oborą i

stodołą); budynek nr 9 (murowany, mieszkalno-usługowy z końca XIX wieku); budynek nr 14 (murowany, mieszkalny z około 1870 roku); budynek nr 15 (murowany, mieszkalny z około 1880 roku); budynek nr 19 (murowany, mieszkalny wraz z murowaną bramą z około połowy XIX wieku); budynek nr 77 (murowany, mieszkalny z około 1880 roku); budynek nr 80 i 83 (murowany, mieszkalny z końca XIX wieku)214.

214 Słownik geografii turystycznej Sudetów…., tom 21 (A-M), Wrocław 2008, s. 288

137

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

PRZEDBOROWA Najcenniejszym zabytkiem Przedborowa jest kościół parafialny św. Jadwigi. Pierwotna zabudowa kościoła

była wzmiankowany w 1283 roku, następnie prawdopodobnie na jego miejscu zbudowano obecny, późnogotycki w XV/XVI wieku, który został odbudowany po pożarze w 1609 roku i ponownie w 1682 roku. Spłoną jeszcze raz i został odbudowany po 1773 roku. Był remontowany w XIX wieku oraz w roku 1957 i 1969. Jest to niewielka, oskarpowana, orientowana budowla z prostokątną nawą i węższym również prostokątnym prezbiterium. Na osi stoi kwadratowa wieża zakończona attyką i iglicowym hełmem. Dachy kościoła

są dwuspadowe z powiekami, na kalenicy nad nawą znajduje się mała sygnaturka. Okna są wtórnie przekute. Nawa przekryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami, prezbiterium sklepieniem krzyżowo – żebrowym z dekoracyjnymi służkami zwornikami. Wnętrze kościoła jest bogate z zróżnicowanym wyposażeniem, m.in. barokowe, drewniane, polichromowane ołtarze z II połowy XVIII wieku; drewniane, polichromowane figury i obrazy olejne z II połowy XVIII wieku oraz drewniana, polichromowana ambona z

końca XIX wieku, jak również obrazy pochodzące z tego samego okresu. W przyziemiu wieży umieszczone zostało barokowe epitafium z 1680 roku, a w murze nawy renesansowa płyta nagrobna z XVII wieku z 2 postaciami dziecięcymi. Kościół i dawny cmentarz otacza mur kamienisty z XVI wieku, który został przebudowany w końcu XVIII i XIX wieku (wówczas umieszczono w nim bramy). Od wewnątrz w murze i przy nim ulokowano nagrobki i kapliczkę. Przed wejściem na teren kościoła stoi stalowy krzyż milenijny z 2000 roku, a obok zgromadzono stare maszyny i narzędzia rocznie, tworząc małą ekspozycję.

Pałac, w którym obecnie znajduje się szkoła (budynek nr 100), jest murowany z około XIX wieku

(przebudowany w początku XX wieku). Budynek założony jest na prostokącie o 9- i 15 osiach, z gankiem wejściowym, nad którym jest balkon i trójkątny szczyt, dwukondygnacyjny, nakryty czterospadowym dachem mansardowym. W skład zespołu wchodzą dalej stojące oficyny mieszkalne, mieszkalno – gospodarcze i gospodarcze z około połowy XIX wieku oraz stodoła z II połowy XIX wieku. Przy dawnym pałacu rozciąga się park krajobrazowy o powierzchni 4,2 ha.

138

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Kolejnym elementem wartym zobaczenia jest zespół folwarczny (nr 113) wraz z oficyną mieszkalną,

murowany z XVIII/XIX wieku; budynek gospodarczy z końca XIX wieku (przebudowany w XX wieku); budynek gospodarczy z II połowy XIX wieku; spichlerz murowany z początku XX wieku i ogrodzenie z końca XIX wieku.

We wsi Przedborowa odnaleźć można także sporo starych budynków mieszkalnych i gospodarczych. Do najcenniejszych należą: budynek nr 6 (mieszkalny, murowany z około połowy XIX wieku oraz budynek gospodarczy i brama w ogrodzeniu z II polowy XIX wieku); budynek nr 7 i 10 (mieszkalno – gospodarczy, murowany z około 1870 roku); budynek nr 11 (mieszkalno – gospodarczy, murowany z około połowy XIX wieku); budynek nr 36 (mieszkalny, murowany z II połowy XIX wieku); budynek nr 45 (mieszkalny, murowany z około 1870 roku); budynek nr 67 i 71 (mieszkalny, murowany z 1880 roku); budynek nr 83 (mieszkalny,

murowany oraz stodoła murowana z końca XIX wieku); budynek nr 102 (mieszkalny, dawniej poczta, murowany z końca XIX wieku); budynek nr 104 (mieszkalny, murowany z końca XIX wieku); budynek nr 108 (mieszkalny, murowany z XIX/XX wieku); budynek nr 122 (mieszkalny, murowany z około 1880 roku)215.

RUDNICA Kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła został wzniesiony w latach 1780 – 1787 przez budowniczych Andreasa i Floriana Langerów. Odnowiony w 1795 roku oraz na początku XX wieku, a następnie remontowany w latach 1968 i 1975 roku. Jest to budynek klasycystyczny, murowany, jednonawowy z

owalnym zamknięciem od zachodu oraz szerszym środkowym przęsłem nawy. Od zachodu znajduje się kwadratowa wieża zakończona iglicowym hełmem oraz niewielka kruchta, a także zakrystia i kaplica

kolatorska. Budowla nakryta została dwuspadowym dachem216. We wnętrzu kościoła, przesklepionym kolebką, zachowało się stylowe wyposażanie, głównie rokokowe i klasycystyczne, w tym drewniane,

malowane ołtarze; drewniany, malowany prospekt organowy; drewniana, polichromowana ambona.

215 Słownik geografii turystycznej Sudetów…., tom 21 (N-Ż), Wrocław 2008, s. 192-193 216 J.Pilch, Leksykon zabytków architektury…., s. 294

139

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Wszystkie elementy pochodzą z około 1795 roku. Ponadto odnajdziemy drewnianą, malowaną chrzcielnicę z II połowy XVIII wieku, jak również drewniane, polichromowane figury z XVII – XVIII wieku; obrazy olejne z XVIII i XIX wieku oraz epitafium z 1797 roku.

Za kościołem ciągnie się cmentarz otoczony murem z XVIII wieku, przebudowany w końcu XIX wieku, przy którym stoi kaplica grobowa. Na końcu wznosi się okazałe mauzoleum z końca XIX wieku o cechach architektury neogotyckiej. Na fasadzie, pod koroną, umieszczone zostały dwa kartusze herbowe. Obok kościoła stoi murowana, piętrowa plebania z wejściowym ryzalitem217.

Zespół pałacowy, potocznie zwany zamkiem został wzniesiony w II połowie XVI wieku, jak renesansowy dwór obronny, powiększony o skrzydło zachodnie w końcu XVI wieku. Przebudowany został w 1686 roku, a następnie rozbudowany na założenie pałacowe około 1718 roku oraz powiększone o fasadę południową z

kolumnowym portykiem i podjazdem w II połowie XIX wieku. Od 1945 roku pozostaje w ruinie. Jest to murowany budynek, na planie czworokąta, z niewielkim wewnętrznym dziedzińcem i kolistą basztą w narożniku południowym, o skrzydłach dwutraktowych i piętrowych. W uszkodzonych wnętrzach zachowały się fragmenty renesansowych sklepień i obramień okiennych. Na południe i zachód od ruin widnieje założenie parkowe z XVIII – XIX wieku z naturalnym stawem o powierzchni 12,3 ha oraz romantycznym

układem parku z osiami widokowymi i nieco zniszczonym drzewostanem. Rosną w nim dęby szypułkowe – pomniki przyrody o obwodzie około 4,9–5,8 m218. Obok pałacu znajdują się murowane zbudowania folwarczne z budynkiem mieszkalno – gospodarczym, oborą i stodołą z lat 1870 -1880 oraz spichlerzem z XIX/XX wieku. Całość otacza częściowe zachowane ogrodzenie z 1880 roku.

We wsi znajduje się sporo budynków, gdzie to najciekawszych należą m.in. budynek nr 24 i 29 (mieszkalne,

murowane z 1880 roku), budynek nr 32 (mieszkalny, murowany z około 1817 roku oraz mieszkalno – gospodarczy, murowany z I połowy XIX wieku); budynek nr 54 (mieszkalny, murowany z około 1880 – 1890

217 Słownik geografii turystycznej Sudetów…, tom 21 (N-Ż), Wrocław 2008, s. 250 218 J.Pilch, Leksykon zabytków architektury…, s. 294

140

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

roku); budynek nr 58 (mieszkalny, murowany z XIX/XX wieku); budynek nr 59 (mieszkalny, murowany z około 1890 roku)219.

MIKOŁAJÓW

Do nielicznych zabytków we wsi Mikołajów możemy zaliczyć niewielki kościół filialny św. Jana Nepomucena, który został wzniesiony w 1853 roku, jako kaplica mszalna. Jest to budynek salowy z wieżyczką – sygnaturką. Wnętrze kościoła jest skromnie wyposażone i pochodzi z połowy XIX wieku. Przy drodze stoi krzyż z XIX wieku. W sąsiedztwie wsi zachowały się forty typu redutowo-szańcowego, stanowiące ogniwa pierścienia obronnego twierdzy Srebrnej Górze. Zabudowania pochodzą głównie z XVIII wieku, a przebudowane zostały w latach 1760 – 1763, i ponownie według projektu generała hrabiego von Gneisenau w 1813 roku. Na gruntach Mikołajowa znajduje się fort nr 10. Na terenie wsi, do chwili, obecnej zachowały się również

interesujące domy mieszkalne i budynki gospodarcze z XIX wieku220.

ŻDANÓW Kościół filialny p.w. św. Sebastiana, który obecnie służy, jako kaplica mszalna, został wzniesiony w 1722 roku, a

następnie remontowana w 1963 i 1975 roku. Jest to skromna, niewielka budowla barokowa, salowa, przykryta sklepieniem kolebkowym i nakryta dwuspadowym dachem z drewnianą sygnaturką. Fasada budynku jest zwieńczona prostym, trójkątnym tympanonem. Wewnątrz wyposażenie kościoła jest skromne, m.in., gotycka, drewniana, polichromowana figura św. Pawła z XV wieku oraz barokowa, drewniana, polichromowana figura

Matki Boskiej i św. Jana z XVIII wieku. Obok kościoła stoi kamień Ukrzyżowanie z XIX wieku.

W Żdanowie, spośród zachowanych domów na szczególną uwagę zasługują m.in. budynek nr 1 (murowany z I połowy XIX wieku); budynek nr 4 (murowany z końca XIX wieku); budynek nr 8 (murowany z połowy XIX

219 Słownik geografii turystycznej Sudetów…, tom 21 (N- Ż), Wrocław 2008, s. 250 220 Słownik geografii turystycznej Sudetów. Góry Bardzkie…, s. 153-154

141

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

wieku); budynek nr 10 (murowany z połowy XIX wieku); budynek nr 16 (murowany z XIX/XX wieku); budynek nr 38 (murowany z końca XIX wieku)221.

JEMNA

JEMNA zachowała w pełni układ wsi łańcuchowej, chociaż znacznie jest on przerzedzony w górnej części, gdzie większość domów została opuszczona i rozebrana. Zachowane domy reprezentują różne typy, i tak w centrum znajdują się duże zagrody kmiece z okazałymi, murowanymi domami mieszkalnymi, które z reguły są piętrowe, jak również często z mieszkalnymi poddaszami. Niektóre budynki noszą cechy prowincjonalnej architektury barokowej (portale kamienne, obramienia okienne, drobne detale), a niektóre domy zbudowane są w charakterze pensjonatów, jak również pojawiają się niewielkie murowane chaty. Do ciekawszych zabudowań należą m.in. budynek nr 8 (mieszkalno – gospodarczy, murowany z około 1880

roku); budynek nr 13 (mieszkalny, murowany z około 1860 roku); budynek nr 19 (mieszkalny, murowany z około 1880 roku); budynek nr 22 (mieszkalno – gospodarczy, murowany z około 1880 roku); budynek nr 26 i 27 (mieszkalny, murowany z II połowy XIX wieku, został przebudowany w początku XX wieku); budynek nr 28 (mieszkalny, murowany z 1825 roku); budynek nr 30 (mieszkalny, murowany z początku XX wieku); budynek nr 50 (leśniczówka oraz budynek gospodarczy, murowany z początku XX wieku)222.

LUTOMIERZ We wsi Lutomierz zachował się układ luźno zabudowanej wsi łańcuchowej oraz kilka zabytków, do których

należy m.in. kościół filialny Matki Boskiej Częstochowskiej, który pierwotnie był wzmiankowany w 1295 roku, a obecny został wzniesiony, jako gotycki w XIV wieku, a następnie gruntownie przebudowany na barkowy

w latach 1748 – 1749. Był kilkakrotnie remontowany m.in. w roku 1920 i 1962, tracąc przy okazji większość swoich stylowych cech. Jest to niewielka budowla orientowana, jednonawowa, z prostokątnym prezbiterium i

kwadratową wieżą na osi zakończoną ośmioboczną, nieco zwężającą się nadstawą zwieńczoną hełmem z

221 Ibidem, s. 254 222 Słownik geografii turystycznej Sudetów….tom 21 (A-M), Wrocław 2008, s. 342-343

142

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

prześwitem. Okna kościoła są o różnym wykroju, a część z nich została wtórnie przepruta. W ścianie północnej znajduje się skromny portal. Naroża wieży i nawy akcentowane są pasami w tynku. Nawę częściowo otaczają drewniane empory. Wnętrze kościoła jest skromnie, ale posiada zróżnicowane wyposażenie, m.in. barokowe, drewniane, polichromowane figury z XVIII wieku. Pozostałe elementy

wyposażenia pochodzą z XIX i XX wieku. W murze kościoła znajdują się dwa epitafia z XVII wieku. Kościół i dawny cmentarz częściowo otacza kamienne mur z I połowy XIX wieku.

Kolejny element dziedzictwa kulturowego Przedborowej stanowi zespół dworski, w którym nie zachował się budynek dwory, ale pozostały inne zabudowania takie jak oficyna mieszkalna (nr 28) z około połowy XVIII wieku (murowana, dwukondygnacyjna z poddaszem, nakryta dwuspadowym dachem). Obok niej znajduje

się oficyna mieszkalno – gospodarcza, murowana z początku XX wieku oraz stodoła murowana z początku XX wieku i ogrodzenie z bramą z początku XX wieku. W skład zespołu dworskiego wchodzi także murowana kapliczka z końca XIX wieku. Wśród zabudowań wsi uwagę zwraca okazały zespół młyna z początku XIX wieku oraz spichlerz murowany (przy nr 19) z około 1870 roku wraz z domem mieszkalnym (nr 48) murowanym z XIX/XX wieku. Natomiast na Jadkowej, koło dworu znajduje się murowano – kamienny, sklepiony most drogowy z XIX/XX wieku223.

RÓŻANA

Kościół filialny św. Marii Magdaleny w Różanej powstał w I połowie XVI wieku, a jego fundatorem był ewangelicki ob. katolicki – filia p.w. M B Częstochowskiej, którego fundatorem był prawdopodobnie Hans von

Pogrell. Wzniesiony został dla ewangelików, który został im odebrany po wojnie 30-letniej i zwrócony w 1708 roku. W II połowie XVIII wieku kościół został przebudowany, a w 1857 roku przeprowadzono jego

gruntowany remont. Po roku 1945 popadł w totalną ruinę i dopiero w latach 1969 – 1974 został odbudowany. Budowla kościoła jest skromna z prostokątną nawą i węższym, również prostokątnym, oskarpowanym prezbiterium. Nakryty dachami dwuspadowymi, na kalenicy nad nawą wyrasta niewielka sygnaturka.

223 Słownik geografii turystycznej Sudetów…, tom 21 (A-M), Wrocław 2008, s. 494

143

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Wnętrze jest skromnie wyposażone, m.in. barokowa, drewniana, polichromowana ambona z XVIII wieku oraz zespół renesansowych płyt nagrobnych z lat 1536 – 1649. Kościół otacza kamienny mur z XVIII wieku, w którym umieszczono krzyż pokutny o wymiarach 88x77 cm, wykuty z gnejsu z charakterystyczną kamienną fakturą.

Spośród budynków w Różanej, na szczególną uwagę zasługują m.in. budynek nr 7 (mieszkalny, murowany z

około 1880 roku oraz murowana obora z końca XIX wieku), budynek nr 17 (mieszkalny, murowany z początku XX wieku), budynek nr 24 (mieszkalno – gospodarczy, murowany z około 1880 roku)224.

mieszkańcami gminy w ich codziennym życiu oraz z mieszkańcami całego subregionu. Do najważniejszych wydarzeń należą: Majówka Srebrnogórska to kultowy pochód z udziałem tysięcy „rewolucjonistów” z Polski i sąsiednich

krajów, którzy przemierzają ulice w wehikułach własnej konstrukcji, traktorach lub pieszo. Koncerty. Termin: 01 maja.

Święto Twierdzy Srebrna Góra (impreza cykliczna) to rekonstrukcja bitwy z dnia 29 czerwca 1807 roku, kiedy na maleńkie miasteczko skierowano artylerię Twierdzy. Chwilę później Srebrna Góra praktycznie przestała istnieć. 1 lipca 1807 roku do obrońców i atakujących przyszedł rozkaz o powszechnym zawieszeniu

broni pomiędzy stronami. Dla miasta było już za późno. Potęgę Twierdzy powietrza fakt, iż żaden jej element nie został zdobyty przez wojska napoleońskie i jako jedyna na Śląsku odparła wszystkie zbrojne ataki. Termin:

przedostatni weekend czerwca.

224 Słownik geografii turystycznej Sudetów…, tom 21 (N-Ż), s. 247

144

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Festiwal Podróżników „3 żywioły” - festiwal jest próbą zorganizowania wspólnego spotkania osób zainteresowanych zagadnieniami szeroko rozumianej turystyki podróżniczej. Z Założenia festiwal ma być miejscem pozwalającym prezentować wyprawy podróżnicze, być miejscem spotkań i wymiany wrażeń i doświadczeń. Termin: wrzesień.

Dożynki Gminne – oprócz tradycyjnych obrzędów dożynkowych jedyny, niepowtarzalny wyjątkowy wyścig traktorów „Traktor Off – Road racing”. Termin: druga niedziela września.

2.2.7 Gmina wiejska Walim

Występujące na obszarze Gminy Walim walory kulturowe są jej ogromnym bogactwem. Efektywne wykorzystanie obiektów dziedzictwa kulturowego, podejmowanie właściwych prac inwestycyjnych (m.in. konserwatorskich i modernizacyjnych) oraz promowanie ich przyczynia się do rozszerzania oferty turystycznej tego regionu. Zachowanie i ochrona cennych obiektów zabytkowych to jedne z istotniejszych zadań jakie należy podjąć, by wpłynąć na rozwój i wzrost atrakcyjności regionu. Nie bez znaczenia jest też wsparcie

istniejących na tym obszarze instytucji kultury, które także mają istotny wpływ na rozwój turystyki kulturowej.

Niemalże każda z miejscowości położonych na terytorium Gminy posiada cenne walory kulturowe. Obiektem, który jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych i najczęściej kojarzonych z Gminą Walim są z pewnością Sztolnie Walimskie. Powstanie obiektu związane było z zakrojonymi na szeroką skalę i

prowadzonymi z ogromnym rozmachem pracami budowlanymi realizowanymi od 1943r. przez III Rzeszę w rejonie Gór Sowich. Nosiły one wspólny kryptonim „Riese" („Olbrzym"). Od chwili, kiedy podjęto decyzję o

budowie obiektu, prace rozpoczęto je niemalże z dnia na dzień. Budowano drogi dojazdowe, poprawiano stare, leśne dukty, tyczono szlaki dla kolei wąskotorowej. Jednocześnie budowano baraki dla kadry

145

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

nienieckiej i żołnierzy oraz dla sowieckich jeńców wojennych, a później także dla więźniów obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w Rogoźnicy. W góry zaczęto też zwozić specjalistyczny sprzęt górniczy i budowlany225.To ogromne przedsięwzięcie nie zostało nigdy ukończone, a jego pozostałością jest szereg podziemnych kompleksów i budowli naziemnych do dziś owianych mgłą tajemnicy co do ich przeznaczenia.

Niezwykłość tych obiektów od lat przyciąga w rejon Dolnego Śląska rzesze badaczy i poszukiwaczy przygód. Przez dziesięciolecia możliwość podziwiania ogromu pracy, jaką włożono w drążenie kilometrów tuneli w litej skale kosztem tysięcy istnień ludzkich (siłą roboczą byli jeńcy wojenni i robotnicy przymusowi) była dostępna tylko nielicznym śmiałkom. Obecnie jednak udało się je uczynić dostępnymi także dla turystów. Jednym z najciekawszych i najbardziej tajemniczych obiektów tej budowy jest podziemny Kompleks Rzeczka, który

stanowi podziemną trasę turystyczną226. Jego zwiedzanie zapewnia wielu emocji. Kompleks ten położony jest na wschodnim zboczu góry Ostrej (653,3 m n. p. m.) między Walimiem a Rzeczką. Wejścia do Kompleksu położone są na zachodnich zboczach Ostrej na wysokości 557 – 559 m n.p.m227.

Wewnątrz panuje stała temperatura w ciągu roku 5 - 7 °C. Część podziemną kompleksu wytyczono na planie zbliżonym do litery E. Składają się na nią 3 równoległe, nie obudowane sztolnie, oddalone od siebie o 40 i 50 m oraz system łączących je pod kątem prostym wyrobisk komorowych, tzw. hal. W celu usprawnienia metody sztolnie drążono również 2 poziomami. Tylko część z nich zyskała obudowę żelbetową. Całkowita długość wyrobisk podziemnych wynosi około 500 m, powierzchnia - 2 500 m², a objętość - 14 000 m³. W kompleksie można zwiedzić prawie wykończoną wartownię, w której zgromadzone zostały eksponaty i nieliczne dokumenty związane z wszystkimi kompleksami. W pomieszczeniu tym zainstalowano kamerę, która umożliwia zapoznanie się z budzącym wiele niejasności, ale ciekawym rozwiązaniem technicznym. Dzięki drugiej,

drążonej z dwóch stron można poznać proces powstawania tego stanowiska. Są to dwie nie wykończone i nie połączone jeszcze ze sobą komory. Imponują wymiary hal, np. „komora techniczna”, łącząca sztolnie I i II, ma 32 m długości i 6 m wysokości. Została ona wydrążona na całej długości z nadanym kształtem ścian i

225 Folder informacyjny „Walim Riese. Tajemnicze podziemne fabryki”, 2006

226 Strona internetowa Sztolni Walimskich – Kompleksu Rzeczka ‐ www.sztolnie.pl

227 Podziemny Świat Gór Sowich, Mariusz Aniszewski, Piotr Zagórski, Wydawnictwo Technol, Kraków 2006

146

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

stropu. W 1994 r. natrafiono na wypełniony wodą szyb, który prawdopodobnie miał łączyć się z niższym poziomem sztolni. Ciekawostką jest też nietypowy punkt mierniczy (w osłonie stalowej, na sposób trwały w zaprawie betonowej), ponieważ rozwiązanie to nie jest spotykane w innych kompleksach. Widoczny jest również zawał o wysokości około 30 m i średnicy 5 m. Na temat tego miejsca powstały dwie hipotezy.

Pierwsza, że jest to szyb wentylacyjny, zasypany przed zakończeniem wojny w celu zamaskowania obiektu, jest mało prawdopodobna. Bliższa prawdy jest natomiast teoria o naturalnym obsuwaniu się materiału skalnego w miejscu uskoku tektonicznego. Największe rozmiary ma hala łącząca sztolnie I i III (80 m długości, 10 m wysokości i 8 m. szerokości). Pozostawiono ją w środkowej części na etapie prac związanych z jej drążeniem. Całość połączona jest niewielkim przejściem pod stropem. W miejscu tym jest tzw. "gilotyna" gdzie

w 1978 roku zginął student, który wszedł do niezabezpieczonej sztolni. Specyficzny klimat sztolni sprawia, że zimą stają się one doskonałym matecznikiem dla nietoperzy, które przy odrobinie szczęścia można obserwować. Nadziemna część kompleksu jest słabo rozwinięta. Usypano tzw. platformę, służącą do transportu urobku i organizacji placu budowy. Widoczne są również ślady torowiska kolejki wąskotorowej, biegnącej od wlotów sztolni w kierunku wsi Rzeczka. Łączyła ona plac budowy z placem składowym urobku,

magazynami jak i z tartakiem wodnym, dostarczającym drewno na potrzeby budowy. Na wysokości dolnego mostu ceglanego pozostały do dzisiaj betonowe ławy fundamentowe, prawdopodobnie przygotowane pod kładkę lub estakadę transportową materiału budowlanego do sztolni z szosy Walim - Rzeczka. Współcześnie nad doliną rzeki Walimki przerzucono metalowy most Bailey'a. Między wejściami nr II i III zlokalizowano kilka fundamentów, które być może miały stanowić podstawę pod maszyny wyciągowe wózków lub kompresory i fundament pod słup linii energetycznej. Na prawym brzegu rzeki pozostały ślady po fundamentach dużych zabudowań gospodarczych. W czasie wojny w jednym z tych budynków mieściło się biuro budowy. Powyżej placu budowy funkcjonowała kuźnia będąca obecnie domem rekreacyjnym228. W Rzeczce znajdowała się

także duża centrala telekomunikacyjna, zachowana do dziś. Jak na owe czasy centrala była bardzo nowoczesna. Umożliwiała ona połączenie pomiędzy kierownictwem budowy a Berlinem na zasadzie tzw. 229 gorącej linii .

228 Dolny Śląsk jakiego nie znacie, Joanna Lamparska, Wydawnictwo ASIA‐PRESS, Wrocław 2002, Tajemnice Gór Sowich, Jerzy Cera, Wydawnictwo AURH „INTER CERA”, Kraków 1998

147

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

230 Badania terenowe i archiwalne oraz zeznania świadków umożliwiają postawienie wielu różnych hipotez . Mogłyby to być podziemne zakłady przemysłowe i doświadczalne, jednak naukowcy skłaniają się w stronę podziemnych stanowisk dowodzenia Kwatery Głównej231. Niemniej podziemne korytarze, dokładnie do dziś jeszcze nie zbadane, pochłonęły kilkanaście tysięcy ofiar, pochowanych na okolicznych cmentarzach.

Obecnie cmentarz w Walimiu jest miejscem pamięci narodowej.

Przy Kompleksie pracują przewodnicy oprowadzający turystów po Sztolniach.

Tajemnice „Riese” przyciągają zarówno badaczy jak i amatorów historii i podziemnych obiektów z całej

Polski. Rokrocznie w Sztolniach Walimskich organizowany jest Zjazd Eksploratorów. Uczestniczy w nim 232 każdorazowo kilkadziesiąt osób – pasjonatów podziemnych poszukiwań .

Kolejnym obiektem, stanowiącym niezwykły walor kulturowy, który również uchodzi za wizytówkę Gminy, jest Zamek Grodno w Zagórzu Śląskim. Budowla ta jest jednym z najlepiej zachowanych średniowiecznych zamków śląskich. Zamek w 1196r. lub w 1198r.233 na górze Choina (450 m n.p.m.) wybudował książę Bolesław I

Wysoki. Pod koniec XIII w. rozbudowany został przez księcia świdnicko-jaworskiego Bolka I i stał się jednym z ogniw systemu ochronnego na południowej granicy księstwa Świdnicko - Jaworskiego. Jako ze Zamek został

229 Podziemny Świat Gór Sowich, Mariusz Aniszewski, Piotr Zagórski, Wydawnictwo Technol, Kraków 2006

230 Podziemny Świat Gór Sowich, Mariusz Aniszewski, Piotr Zagórski, Wydawnictwo Technol, Kraków 2006

231 Podziemny Świat Gór Sowich, Mariusz Aniszewski, Piotr Zagórski, Wydawnictwo Technol, Kraków 2006, Strona internetowa Sztolni Walimskich – Kompleksu Rzeczka ‐ nwww.sztolnie.pl

232 Wieści Walimskie nr 6/2008 (009)

233 Dolny Śląsk jakiego nie znacie, Joanna Lamparska, Wydawnictwo ASIA‐PRESS, Wrocław 2002

148

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

wzniesiony na skalistym cyplu, stanowił doskonały punkt obserwacyjny i pozwalał kontrolować drogę wiodącą wzdłuż rzeki Bystrzycy. Książęta z linii świdnicko-jaworskiej władali Zamkiem do 1392r., gdy zmarła księżna Agnieszka. Potem przeszedł w posiadanie Korony Czeskiej. Lata 1443-1450 przyniosły rządy rycerz- rozbójnika. W 1535r. zamek kupił Matthias von Logau, który przebudował ten gotycki zamek nadając mu styl

renesansowy. Kolejnym właścicielem był feudał niemiecki Jerzy von Eben. W 1789 roku zawaliła się ściana południowa na dziedzińcu gotyckim oraz sąsiednie skrzydło mieszkalne234. Prace konserwatorskie podjęto na Zamku w 1824r. Miały one przystosować obiekt do potrzeb ruchu

turystycznego. Ówczesny właściciel Zamku – prof. Johann Gustav Gottlieb Busching postanowił „postraszyć” trochę zwiedzających. Za pięć talarów kupił szczątki zmarłego listonosza, umieścił je w lochu i zaczął szerzyć legendę o złej córce, która, za namową ojca, wyszła za mąż za niechcianego przez siebie starego barona, a następnie zrzuciła małżonka w przepaść w czasie spaceru. Całe zajście obserwował jej ojciec, który kazał przykuć podstępną córkę do ściany w logu i go zamurować. Kobieta zmarła z głodu. Inna wersja tej legendy

zamienia ojca w męża, a kobietę w żonę, która go zdradziła i za to właśnie została żywcem zamurowana. Od tamtej pory w rozgwieżdżone noce jej duch w postaci białej damy pokazuje się na szczycie wieży. Rozpoczyna tutaj wędrówkę po koronie murów. W końcu rzuca się w przepaść235.

Dzięki kolejnym pracom prowadzone w latach 1857-1858 umocniono wieżę, zabezpieczono mury i stworzono muzeum. Po śmierci prof. Buschinga Zamek miał kilku właścicieli, aż w końcu zainteresował się nim rodzina von Zedlic, która zajęła się restauracją obiektu. Świetnością Zamek cieszył się do 1945r., kiedy to splądrowano

go gruntownie236. Zespół zamkowy składa się z gotycko-renesansowego zamku górnego, wieży na skale oraz zamku dolnego,

który stanowi najmłodszą część obiektu. Zamek zbudowany jest z kamienia, a cegły użyto w późniejszych przybudówkach i renesansowych antykach. Wieża jest u dołu czworokątna, a wyżej ośmioboczna. Warto

234 Dolnego Śląska miejsca niezwykłe, lecznicze i mało znane, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2000

235 Zamki, twierdze i pałace Dolnego Śląska i Opolszczyzny, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2006

236 Dolnego Śląska miejsca niezwykłe, lecznicze i mało znane, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2000

149

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

zaznaczyć, że rozciągają się z niej wspaniałe widoki na okolicę. Górna część Zamku jest w ruinie, a w ocalałych salach mieści się niewielkie muzeum Wałbrzyskiego Oddziału PTTK. Na szczególną uwagę zasługują renesansowe portale oraz grafitowe dekoracje budynku bramnego. Na dziedzińcu znajduje się zabytek przyrody - stara lipa237.

Zarówno Zamek Grodno jak i Sztolnie są położone na szlakach turystycznych. Są to szlaki o typowych walorach kulturowych:

Szlak Zamków Piastowskich ma długość około 146 km i oznaczony jest kolorem zielonym. Szlak ten łączy 15 zamków i grodów piastowskich. Rozpoczyna się na Zamku Grodno. Na jego trasie znajduje się Zamek Książ, Zamek w Bolkowie, Zamek Bolczów, obiekty w Jeleniej Górze i Wleniu oraz kończący jej bieg Zamek Grodziec,

Szlak Martyrologii powstał dla upamiętnienia więźniów filii obozu Gross-Rosen, którzy pracowali przy

budowie obiektów w ramach przedsięwzięcia „Riese” („Olbrzym”) i przebiega przez większość tych obiektów. Szlak oznaczony jest kolorem czarnym. Rozpoczyna się w Jugowicach (stacja PKP) i prowadzi przez Jugowice Górne, Walim, Osówkę, Kolce do stacji PKP w Głuszycy Górnej238.

W Zagórzu Śląskim znajduje się również interesujący zabytek techniki. Jest to zapora wodna zbudowana w latach 1911-1917 na Jeziorze Bystrzyckim. Zapora ma 44 m wysokości i 230 m długości, 29 m grubości u podstawy i 3,5 m w koronie. W górnej części odprowadzanie nadmiaru wody zapewnia 10 spustów, w dolnej

– cztery oraz dodatkowo dwa rurociągi spżężone z elektrownią, którą zbudowano około 0,9 km od zapory. Zachowały się w niej m. In. robiące wielkie wrażenie swym ogromem siłownia oraz rozdzielnia z trzema

237 Oficjalna strona internetowa Gminy Walim ‐ www.walim.pl

238 Informacja sporządzona przez Referat Organizacyjny Urzędu Gminy Walim (samodzielne stanowisko ds. promocji gminy, kultury, sportu i turystyki)

150

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

239 turbinami z 1913r. Jest w niej Muzeum Energetyki i Dóbr Kulturowych Gór Sowich . Jak wspomniano w rozdziale 1., powstały dzięki zaporze zbiornik wodny gromadzi do 8 mln m³ wody240.

Wędrując po obszarze Gminy warto zwiedzić obiekty sakralne znajdujące się w Olszyńcu, Niedźwiedzicy, Walimiu, Glinnie i Michałkowej.

Kościół św. Anny w Olszyńcu powstał pod koniec XVI wieku. Ten późnorenesansowy obiekt początkowo był kościołem ewangelicki, obecnie jest katolickim. W 1926r.u kościół odrestaurowano. Cennym elementem kościoła jest drewniany strop kasetonowy. Ciekawostką dotyczącą obiektu jest to, że pierwotnie miał on obronny charakter na co wskazuje jego położenie na wzniesieniu oraz otoczenie murem i otworami strzelniczymi na strychu. 241

W Niedźwiedzicy z kolei znajduje się kamienny kościół św. Rodziny. Kościół wzniesiono około 1600r. Obiekt posiada cechy budowli późnogotyckich. Wewnątrz na uwagę zasługuje przede wszystkim powstały w 1629r. tryptyk przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem, św. Wawrzyńca oraz św. Mikołaja. W kościele zachowały się również renesansowe portale. Na zewnątrz znajduje się jeden z krzyży pokutnych oraz lipy uznane pomnik

przyrody.

Walim z kolei posiada dwa zabytkowe obiekty sakralne. Pierwszym z nich jest kościół parafialny św. Barbary datowany na 1548r. Kościół swój obecny wygląd uzyskał po przebudowie w latach 1803 - 1804. W ścianach bocznych wstawiono trzy wysokie półkoliście zamknięte okna. Portal główny pochodzący z 1777r. posiada

239 Dolny Śląsk. Kraina zamków, katedr i wulkanów, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2007

240 Informacja sporządzona przez Referat Organizacyjny Urzędu Gminy Walim (samodzielne stanowisko ds. promocji gminy, kultury, sportu i turystyki)

241 Informacja sporządzona przez Referat Organizacyjny Urzędu Gminy Walim (samodzielne stanowisko ds. promocji gminy, kultury, sportu i turystyki)

151

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

archiwoltę o interesującym, trójkolistym wykroju. W wyposażeniu kościoła uwagę zwraca barokowa rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem datowana na XVIII wiek. Na terenie dawnego cmentarza przykościelnego znajduje się klasyczna kaplica grobowa Klinbergów z 1810r., mieszcząca sarkofag i marmurową rzeźbę kobiecą - alegorię smutku i żałoby. Fasada kaplicy posiada wolnostojące kolumny jońskie wspierające

belkowanie, nad którym zwieńczenie z wazą na szczycie ma cechy barokowo - klasycystyczne. W pobliżu kościoła (przy ulicy) znajduje się piętrowy, o skromnie dekorowanych elewacjach budynek plebani wybudowany w 1815r242.

Drugim obiektem sakralnym Walimia jest kościół pomocniczy św. Jadwigi. Kościół powstał w latach 1748 - 1751 jako świątynia ewangelicka, zastępując drewniany dom modlitwy z 1741r. Wybudowano go na gruncie ofiarowanym w 1748r.przez wdowę Kramer. W 1771 lub w 1795r. dokonano niewielkiej przebudowy. Kościół został opuszczony po wysiedleniu Niemców w 1946r. Po okresie nieużytkowania kościół w latach 1959 - 1964 poddany został restauracji z przeznaczeniem dla parafii katolickiej. Obecnie jest to skromna, salowa budowla

o cechach barokowo-klasycystycznych, z kwadratową wieżą na osi, którą nakrywa hełm. Wyposażenie wnętrz również jest skromne. W kościele warto obejrzeć znajdujące się w kruchcie dobrze zachowane dwukondygnacyjne empory oraz trzy piaskowcowe epitafia inskrypcyjne von Zedlitzów pochodzące z przełomu XVII i XVIII wieku 243. Obok kościoła znajduje się kapica grobowa Seylerów z końca XVIII w. o wystroju 244 klasycystycznym . Na uwagę osób odwiedzających Gminę zasługuje także drewniana XIX-wieczna dzwonnica w Jugowicach.

Dzwonnica powstała w 1828r. W 1893r. zabytek restaurowano. Na terenie całej Gminy można również spotkać zabytkowe kamieniczki. W samym Walimiu jest wiele

kamieniczek wybudowanych w XVIII w., a przebudowanych w wieku XX. Na uwagę zasługuje również klasycystyczny dom mieszkalny z XVIII w., wybudowany na planie litery „U”245.

242 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

243 Oficjalna strona internetowa Gminy Walim ‐ www.walim.pl

244 Sudety. Sudety Środkowe i Przedgórze Sudeckie, Włodzimierz Koszarski, Bartłomiej Ranowicz, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1982

152

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Interesującym zabytkiem techniki jest fragment zespołu budynków byłych Zakładów Przemysłu Lniarskiego w

Walimu. Wszystkie obiekty Zakładów powstały ok. 1870r. Nadmienić należy, iż właściwie z branżą lniarską związane są największe tradycje Gminy – największy rozwój wsi Walim to okres XIX wieku, kiedy to właśnie nastąpił intensywny rozwój tkactwa. Zgodnie z wolą Fryderyka II Walim stał się ośrodkiem cotygodniowych targów na przędzę i płótno. Niestety polski przemysł lniarski w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku dotknęła recesja, która doprowadziła do upadłości wielu przedsiębiorstw. Dotyczyło to także walimskiego zakładu 246.

Ponadto na terenie Gminy odnaleźć można krzyże pokutne. Jeden z nich (opisany wyżej) znajduje się przy kościele w Niedźwiedzicy, pozostałe dwa we wsi Glinno. Krzyże te wmurowane są po obu stronach kapliczki, którą wzniesiono przy kamiennym murze okalającym tamtejszy kościół i cmentarz. Pierwszy z nich o

wymiarach 108 x 66 cm ma wyrytą kuszę, drugi zaś o wymiarach 77 x 63 cm ma wyryty miecz.

Warte obejrzenia są również zabytkowe dworce i stacje kolejowe: wybudowany w 1902r. dworzec w Zagórzu 247 Śląskim oraz stacje w Jugowicach i Walimiu .

Na terenie Gminy Walim działają także obiekty instytucji kultury. Największą tego typu jednostką jest Centrum Kultury i Turystyki w Walimiu oraz Wiejski Dom Kultury w Dziećmorowicach. Ponadto w Jugowicach, Zagórzu Śląskim, Niedźwiedzicy i Olszyńcu funkcjonują świetlice wiejskie.

Centrum Kultury i Turystyki w Walimiu organizuje szereg imprez o różnych zasięgach. Dla rozwoju turystyki w Gminie najistotniejsze znaczenie mają wydarzenia o zasięgu regionalnym. Są to: − w kwietniu: Rajd „Poland Trophy”,

245 Sudety. Sudety Środkowe i Przedgórze Sudeckie, Włodzimierz Koszarski, Bartłomiej Ranowicz, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1982

246 Oficjalna strona internetowa Gminy Walim ‐ www.walim.pl

247 Strona internetowa Stowarzyszenia Turystycznego Gmin Gór Sowich ‐ www.gorysowie.org

153

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

− w maju: Rajd „ELMOT” i Jarmark Średniowieczny, − w czerwcu: Rajd Świdnicki,

− w lipcu: Sudeckie lato ze sztuką/ „Muzyczny Zamek Grodno” oraz Mistrzostwa Polski w drezynowaniu,

− w sierpniu: Festiwal filmów amatorskich „Biała Dama”, − we wrześniu: Festiwal Sera248.

Kalendarz wszystkich imprez organizowanych przez Centrum Kultury i Turystyki w Walimiu znajduje się na oficjalnej stronie internetowej Gminy Walim - www.walim.pl.

2.2.8 Gmina wiejska Nowa Ruda

Na terenie Gminy znajduje się wiele interesujących zabytków kultury. Są to przede wszystkim obiekty sztuki

sakralnej. W Ludwikowicach Kłodzkich znajduje się kościół parafialny pw. św. Michała. Pierwotny budynek kościoła powstał w połowie XV w., natomiast obecny – barokowy - pochodzi z 1708r. Po pożarze w 1924r. został przebudowany. Wewnątrz znajduje się m. in. gotycka drewniana rzeźba Madonny z Dzieciątkiem i renesansowa chrzcielnica z XVII249.

248 Ankieta dodatkowa sporządzona przez Urząd Gminy Walim

249 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

154

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Kościół parafialny pw. św. Mikołaja w Świerkach wzmiankowany był w 1352r., zaś obecny postawiony został w 1602r., a następnie przebudowany w 1748r. i w 1970r. W kościele godny uwagi jest ołtarz główny, ołtarze boczne i ambona, a ponadto zespół drewnianych rzeźb świątków, reprezentujących barok ludowy oraz obraz z XVIII przedstawiający św. Annę250.

Na uwagę zasługuje również kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła w Bożkowie. Był on wzmiankowany w 1352r., ale obecny – barokowy – wybudowano w latach 1704-08. Wewnątrz znajduje się m. in. oryginalna polichromowana ambona w kształcie łodzi z rzeźbami apostołów i rybaków z 1733r. (albo, jak podają inne źródła, z 1760r.251). Obok kościoła stoi barokowy budynek plebanii252. Na przykościelnym cmentarzu znajdują się grobowce zarówno członków rodu von Magnis – starej szlachty wywodzącej się z księstwa

mediolańskiego, który był ostatnim właścicielem Bożkowa – jest to pięć grobowców i trzy epitafia, jak i dwa groby poprzednich właścicieli wsi – hrabiowskiego rodu von Gotzen, któremu zawdzięcza się wielką ciekawostkę w tym kościele: wyżej opisaną ambonę, na której na baldachimie w kształcie żagla widnieją herby fundatorów – hrabiego von Gotzen i jego małżonki Katarzyny von Bredov253. Natomiast w specjalnie dobudowanej do kościoła kaplicy znajduje się okazały grobowiec Antoniusa Alexandra von Magnis, jednego z właścicieli Bożkowa254.

Będąc w Gminie warto zajrzeć też do parafialnego kościoła pw. św. Marcina w Dzikowcu. Kościół wzmiankowany był w 1337r., a obecny – barokowy – wzniesiono w 1645r. Wyposażenie wnętrza jest barokowe

250 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

251 Dolny Śląsk jakiego nie znacie, Joanna Lamparska, Wydawnictwo ASIA‐PRESS, Wrocław 2002

252 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

253 Zamki, twierdze i pałace Dolnego Śląska i Opolszczyzny, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2006

254 Zamki, twierdze i pałace Dolnego Śląska i Opolszczyzny, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2006

155

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

i składa się na nie ołtarz główny i boczne, ambona, chrzcielnica, rzeźby świętych i obrazy olejne na płótnie oraz spiżowy dzwon z 1629r. W budynku bramy cmentarnej wybudowano barokową kaplicę. Przy kościele znajduje się zabytkowa plebania z 1791r.255

Godny uwagi jest także kościół pw. św. Bartłomieja w Czerwieńczycach, który został wymieniony już w 1347r.

Kościół kilkakrotnie był przebudowywany, np. w XV, a następnie w 1686r. W drugiej połowie XVIII w. otrzymał wyposażenie barkowe, a w 1976r. został odmalowany. Jest to kościół jednonawowy, z płaskim stropem i półkolistym prezbiterium oraz wieżą w kształcie graniastosłupa zakończoną kopułą z latarnią. W ołtarzu głównym centralna postacią jest św. Bartłomiej, a po bokach którego stoją św. Piotr z kluczami i św. Paweł z mieczem. Wejście na cmentarz kościelny prowadzi przez budynek bramny, będący dawniej kaplicą. Nad

wejściem kaplicy zobaczyć można sklepienie kolebkowe. Cmentarz otoczony jest murem256.

Warto również zobaczyć kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Nowej Wsi Kłodzkiej - pierwotnie wzmiankowany w 1486r., a obecnie barokowy z 1784r. Obiekt restaurowany był w 1844r. i 1961r. Wewnątrz

znajduje się m. in. barokowy ołtarz główny i boczny, rokokowa ambona, chrzcielnica oraz drewniane rzeźby świętych. Przy kościele stoi budynek plebanii z początku XIX w.257

W Woliborzu znajduje się kościół pw. św. Jakuba. Kościół wzmiankowany był w 1384r., obecny zaś wzniesiono w XVIII w. Ma on dość skromne wyposażeniem, na które składa się ołtarz główny i boczne, ambona w

kształcie łodzi, chrzcielnica, kilka rzeźb i obrazów olejnych na płótnie. Obok kościoła znajduje się budynek plebanii z 1772r.258

255 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

256 Sudety. Sudety Środkowe i Przedgórze Sudeckie, Włodzimierz Koszarski, Bartłomiej Ranicki, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1982

257 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

156

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

W Sokolcu zaś stoi kościół pw. św. Marcina z 1768r. Obiekt wybudowano w barokowo-klasycystyczny stylu. Na jego wyposażenie składają się m.in. ambona z figurami Ojców Kościoła, kamienna chrzcielnica i polichromowane ołtarze259. W 2008r. odbudowano wieżę kościoła.

W sąsiednim Jugowie koniecznie trzeba zwiedzić kościół pw. św. Katarzyny. Został on zbudowany w latach w

latach 1718-22 na miejscu poprzedniego, który istniał już w 1374r. Kościół był kilkakrotnie był remontowany i rozbudowany (z powodu pęknięć, jakie ujawniły się w wyniku szkód górniczych), dzięki czemu posiada oryginalną bryłę. Jego wnętrze wypełnia barokowe wyposażenie, na które składa się m.in. ołtarz główny i ołtarze boczne, obraz przedstawiający patronkę świątyni oraz ambona z tryptykiem o tematyce żywota św. Katarzyny oraz z wizerunkami ewangelistów. Przy kościele stoi figurka św. Jana Nepomucena z 1796r. W dalszej

odległości od kościoła znajdują się zabytkowe zabudowania starej plebanii. Na przykościelnym cmentarzu wzniesiono otwartą kapliczkę przedstawiająca Chrystusa na krzyżu. Ma ona upamiętniać katastrofę górniczą z 9 lipca 1930r. w kopalni węgla kamiennego „Wenceslaus” w Jugowie260.

Pozostałe kościoły znajdują się w Krajanowie – kościół pw. św. Jerzego (wraz z przykościelnym cmentarzem ze starymi nagrobkami), we Włodowicach – kościół pw. św. Piotra Kanizjusza, i w Przygórzu – kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego (wzniesiony w latach 1933-1935)261.

258 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

259 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

260 W katastrofie tej zginęło pod ziemią 151 górników, Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego,

261 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego,

157

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

262 Na terenie Gminy znajdują się dwa kamienne krzyże pokutne – w Woliborzu (po środku wsi) , w Czerwieńczycach (z uszkodzonymi ramionami)263 i w Dzikowcu.

Bogactwem Gminy Nowa Ruda są też zabytki architektury świeckiej. Najcenniejszym z nich jest duży zespół pałacowo-parkowy w Bożkowie. Zespół powstawał w XVIII-XIX w. Stanowi on dawną posiadłość rodziny von

Magnisów - jednego z najpotężniejszych rodów śląskich, byłych właścicieli kopalń węgla w Nowej Rudzie w latach 1771-1945. Przypałacowy park o powierzchni 3 ha założył w 1800r. hrabia von Magnis, by godnie ugościć podróżującą po Śląsku królową Prus – Luizę wraz z mężem Fryderykiem Wilhelmem III. Hrabia postawił w parku oranżerię, bażanciarnię, a do stawu kazał wpuścić złote rybki264. W parku rosną także okazałe i uznane za pomniki przyrody dęby, lipy i buki265. Obiekt jest uznawany za perłę ziemi kłodzkiej. Ciekawostką są

także ruiny wieży widokowej – wpływy nowego stylu romantycznego sprawiły, że w 1800r. Hrabia von Magnis kazał na Grodziszczu, wzniesieniu o wysokości 396 m n.p.m., wybudować sztuczną ruinę, tzw. Zameczek. Z jego wieży widokowej można było podziwiać panoramę okolicy, a przede wszystkim pałac w całej okazałości – wejście jednak było płatne. W Zameczku umieszczano sukcesywnie różne detale rzeźbiarskie i 266 architektoniczne z całej ziemi kłodzkiej. .

262 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

263 Sudety. Sudety Środkowe i Przedgórze Sudeckie, Włodzimierz Koszarski, Bartłomiej Ranicki, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1982

264 Tajemnice, zamki, podziemia, Joanna Lamparska, Wydawnictwo ASIA‐PRESS, Wrocław 1999

265 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

266 Wśród malowniczych wzgórz nad Włodzicą, Tadeusz Bieda, Wydawnictwo „MARIA”, Nowa Ruda 2007

158

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

W Woliborzu warto zwiedzić zespół podworski z dwukondygnacyjnym dworem z połowy XVII w., który w XVIII i XIX w., był kilkakrotnie przebudowywany267. W sąsiednim Dzikowcu zaś po środku wsi obejrzeć można dwór z drugiej połowy XVIII w., przebudowany w XIX w.268

Atrakcję dla poszukiwaczy i odkrywców tajemnic II wojny światowej (ale nie ze względu na liczne budynki mieszkalne z XIX w., w tym klasztor Franciszkanek Szpitalnych269 - który też warto obejrzeć) stanowi wieś Ludwikowice Kłodzkie. Znajdują się w niej trzy obiekty pochodzące z okresu II wojny. Pierwszy z nich to wielki budynek, który stoi kilkadziesiąt metrów od drogi do Jugowa po prawej stronie. Z przodu wygląda jak willa

bogatego fabrykanta, z tyłu natomiast jest solidnym bunkrem. Jego piwnice również zostały obetonowane i wzmocnione. Przeznaczenie budynku jest nieznane. Wiadomo jednak, że związane było z istniejącą tu fabryką amunicji. Bardzo intrygujący jest również niewielki obiekt po lewej stronie do Jugowa. Jego dach przystosowany był do maskowania, a w podłodze znajduje się mały, kwadratowy otwór, przez który, po klamrach, można zejść głębiej. W ten sposób trafia się na obetonowany, zalany tunelik, który nigdy nie został

do końca spenetrowany. Najsławniejszym obiektem jest jednak tzw. „muchołapka” stojąca na terenie byłej fabryki amunicji. Jest to ogromna, żelbetowa konstrukcja. Na temat jej przeznaczenia powstało wiele hipotez. Być może tajemnicza „muchołapka” miała służyć do przeprowadzania eksperymentów ze startującymi pionowo obiektami. Jednakże górnicy śmieją się z takich teorii i twierdzą, że obiekt to po prostu pozostałości po kopalnianej chłodni. Z kolei badaczy-eksploratorów zastanawia fakt, dlaczego na zwykłej chłodni znajdowały się bolce do zawieszania siatki maskującej i dlaczego tutejsze podziemia wykonano tak solidnie – to pozwala przypuszczać, że być może w czasie wojny w Ludwikowicach trwały prace nad tajną bronią 270. Pewne jest jednak jedno: ta niewyjaśniona tajemnica budzi wiele emocji.

267 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

268 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

269 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

270 Dolny Śląsk jakiego nie znacie, Joanna Lamparska, Wydawnictwo ASIA‐PRESS, Wrocław 2002

159

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Warto nadmienić, że we wsi Sokolec zachowało się wiele starych chałup, przykładów budownictwa ludowego, charakterystycznego dla tych terenów271, gdzie ludność trudniła się przede wszystkim tkactwem.

Instytucją kultury funkcjonującą na terenie Gminy jest Centrum Kultury Gminy Nowa Ruda (CKGNR) w Ludwikowicach Kłodzkich. CKGNR prowadzi bibliotekę centralną w Ludwikowicach Kłodzkich oaz filie

biblioteczne w terenie we wsiach Bożków, Dzikowiec, Jugów, Przygórze, Świerki, Włodowice i Wolibórz. Centrum jest organizatorem szeregu cyklicznych imprez okolicznościowych, które mają gminny, regionalny, krajowy lub międzynarodowy zasięg. Imprezami o zasięgu międzynarodowym są:

Mistrzostwa w Gigancie o Puchar Rymarza w Jugowie odbywające się z reguły w marcu,

Polsko-czeskie Mistrzostwa Młodzików i Kadetów w tenisie stołowym w Ludwikowicach Kłodzkich organizowane w marcu, Międzynarodowe Zawodu Konne Western Show w Ludwikowicach Kłodzkich „HARENDA”, odbywające

się zazwyczaj w maju,

Zlot Harley’owców i Motocyklistów „Czachowisko” w Ludwikowicach Kłodzkich w czerwcu, Polsko-czesko-niemieckie Triduum Bożkowskie w Bożkowie w Bożkowie w czerwcu,

Międzynarodowy Festiwal Folkloru „Pod Kalenicą”, odbywający się w połowie sierpnia,

Plener Malarski „Jesienna Ruda” w Jugowie organizowany we wrześniu.

Charakter ogólnopolski ma zaś:

Mistrzostwa Polski Młodzików w Gigancie organizowane w Jugowie w styczniu,

271 Strona internetowa Stowarzyszenia Turystycznego Gmin Gór Sowich ‐ www.gorysowie.org.pl

160

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Turniej w Boules w czerwcu i we wrześniu, Sowiogórski Plener Rzeźbiarski w Jugowie organizowany w sierpniu, Plener Malarski w „Harendzie” w Ludwikowicach Kłodzkich w listopadzie.

Wydarzeniami regionalnymi są:

Noc Świętojańska Ziemi Kłodzkiej i Sowiogórskiej, obchodzona w ostatnią sobotę czerwca,

Wyścig cross-country – jazda indywidualna na czas „Wieka Sowa”; ta odbywająca się pod koniec czerwca impreza jest jednocześnie mistrzostwami MTB Dolnego Śląska.

Imprezy o zasięgu gminnym to m.in. Zawody wędkarskie o Puchar Wójta Gminy Nowa Ruda w Dzikowcu (w

pierwszej połowie kwietnia), Wystawa Stołów Wielkanocnych (w marcu), Bieg kobiet na szpilkach (w maju), Noc Kupały w Sokolcu (w czerwcu), Biesiada Wiejska we Włodowicach (w lipcu)272oraz Dożynki odbywające się w każdej ze wsi Gminy na przełomie sierpnia i września.

2.2.9 Gmina miejsko-wiejska Głuszyca

Walory kulturowe Gminy Głuszyca są jej cennym, ale nie do końca wykorzystanym bogactwem. Zachowanie, konserwacja i ochrona cennych obiektów zabytkowych to jedne z istotniejszych zadań jakie należy podjąć,

by wpłynąć na rozwój i wzrost atrakcyjności Gminy. Istotnym zadaniem jest też wspieranie istniejących na tym obszarze instytucji kultury, które również wpływają na rozwój turystyki kulturowej.

272 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

161

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Każda z miejscowości położonych na terytorium Gminy posiada cenne walory kulturowe. Najbardziej charakterystycznym obiektem kojarzonym z Gminą jest Podziemne Miasto Głuszyca – tzw.

Kompleks Osówka. Kompleks jest najbardziej rozbudowanym spośród wszystkich kompleksów w Górach Sowich. Odnosi się to zarówno do części naziemnej jak i podziemnej273. Podziemna trasa turystyczna w Kompleksie to 1 700 m podziemnych korytarzy i hal udostępnionych do zwiedzania dla turystów. Podziemia czynne są w okresie od kwietnia do października w godz. 10.00-18.00, a w okresie od listopada do marca w godz. 10.00-16.00274.

Podziemny Kompleks Osówka znajduje się niewiele ponad kilometr na północny-wschód od miejscowości Kolce i takiej samej odległości na północ od miejscowości Sierpnica. Prace rozpoczęto tutaj w połowie 1943r. Doprowadziły one do powstania ogromnego systemu betonowych korytarzy, umocnień i hal275.

Na część naziemną Kompleksu składają się budowle w rejonie podziemi, ulokowane wzdłuż drogi Kolce –

Walim oraz wiele innych pojedynczych obiektów rozrzuconych po lesie w promieniu około 1 km od szczytu 276 góry . Część naziemna Kompleksu Osówka stanowi zewnętrzną infrastrukturę podziemnego obiektu. Stopień zaawansowania przeprowadzonych tu robót stawia te budowle na pierwszym miejscu pod względem najbardziej wykończonych naziemnych obiektów przedsięwzięcia „Riese” ( „Olbrzym”) w Górach Sowich. Największą uwagę przyciągają dwa obiekty umownie nazwane „Kasyno” i „Siłownia”. „Kasyno” ma 50

metrów długości. Posiada otwory okienne, monolityczny stop żelbetonowy, przewody kominkowe, rury instalacyjne oraz wewnętrzne ocieplenie z płyt wiórowo-cementowych. Strop wylany jest w formie niecki, którą docelowo zamierzano wypełnić ziemią i roślinnością. Podobnie, jak w wielu innych przypadkach,

273 Podziemny Świat Gór Sowich, Mariusz Aniszewski, Piotr Zagórski, Wydawnictwo Technol, Kraków 2006

274 Folder informacyjny „Tajemnicze Podziemne Miasto Głuszyca – Kompleks Osówka”

275 Folder informacyjny „Tajemnicze Podziemne Miasto Głuszyca – Kompleks Osówka”

276 Podziemny Świat Gór Sowich, Mariusz Aniszewski, Piotr Zagórski, Wydawnictwo Technol, Kraków 2006

162

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

również dla tego obiektu nie udało się określić przeznaczenia. Prawdopodobnie miał on stanowić pomieszczenia mieszkalne dla obsługi technicznej gotowego obiektu lub był przygotowany na pomieszczenia produkcyjno-laboratoryjne277. Obiekt jest połączony z podziemiami za pomocą kanału. „Siłownia” uchodzi za najbardziej tajemniczą budowlę systemu. Jest to betonowy blok o wymiarach 30x30 m,

z którego w głąb ziemi prowadzą włazy ze stalowymi klamrami oraz zawalone zejścia, świadczące o kilkupiętrowej głębokości obiektu. Cała dostępna jego część jest połączona siecią rur i kanałów. Na powierzchni widoczne są także elementy hydrauliki przemysłowej – rury kamionkowe, studzienki i śluzy. Do środka budowli prowadzą jeszcze dwa inne, zagadkowe otwory. Pierwszy z nich przypomina szyb windy, zaś drugi jest klatka schodową. Niestety nie wiadomo, jak głęboko sięga ta budowla i co kryją niedostępne od

1945r. dolne poziomy „Siłowni”278. Relacje Niemców odwiedzających te rejony podają, że w podziemiach Osówki znajdował się także wodospad. Być może spełniał on jakąś funkcję w zamaskowanej elektrowni. W stropie i posadzce znajdowały

się dwa wywiercone, potężne otwory o średnicy około 3 m. Z otworu na górze płyną silny strumień wody, który ginął pod posadzką. W hali stały też metalowe schody, które kończyły się pomostem. Za nim znajdował się system korb i kół. Być może były to urządzenia do zamykania strumienia wody. Dzisiaj po wodospadzie nie ma śladu, nie znaleziono też pomieszczenia, w którym go widziano279. Wejścia do tego najbardziej rozbudowanego systemu podziemnego w Górach Sowich znajdują się przy leśnej drodze Kolce – Walim. Wloty do tuneli umieszczone są na południowych stokach niepozornej góry Osówka280.

277 Podziemny Świat Gór Sowich, Mariusz Aniszewski, Piotr Zagórski, Wydawnictwo Technol, Kraków 2006

278 Tajemnice Gór Sowich, Jerzy Cera, Wydawnictwo AURH „INTER CERA”, Kraków 1998, Podziemny Świat Gór Sowich, Mariusz Aniszewski, Piotr Zagórski, Wydawnictwo Technol, Kraków 2006, Dolny Śląsk. Kraina zamków, katedr i wulkanów, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2007

279 Dolny Śląsk jakiego nie znacie, Joanna Lamparska, Wydawnictwo ASIA‐PRESS, Wrocław 2002

280 Dolny Śląsk. Kraina zamków, katedr i wulkanów, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2007, Podziemny Świat Gór Sowich, Mariusz Aniszewski, Piotr Zagórski, Wydawnictwo Technol, Kraków 2006

163

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Cel przedsięwzięcia „Riese” był utrzymywany w ścisłej tajemnicy. Istnieje wiele hipotez co do jego przeznaczenia – być może miała to być tajna kwatera Adolfa Hitlera, bądź też hale dla podziemnych fabryk zbrojeniowych do produkcji tajnej broni. Badania nad wyjaśnieniem tych tajemnic są wciąż prowadzone.

Do pracy przy budowie Kompleksu wykorzystywano robotników przymusowych, jeńców wojennych oraz więźniów z obozu koncentracyjnego Gross-Rosen281.

Wszelkie informacji na temat możliwości zwiedzania obiektu można uzyskać w Zakładzie Turystycznym „Podziemne Miasto Głuszyca - Kompleks Osówka” (Głuszyca, ul. Grunwaldzka 20, tel. 074 845 62 20, e-mail: [email protected]).

W Zakładzie mieści się punkt Informacji Turystycznej, który czynny jest od poniedziałku do piątku w godz. od 9:00 do16:00 oraz w soboty (w sezonie) w godz. od 9:00 do 14:00. Placówka udziela informacji o atrakcjach turystycznych, miejscach wartych odwiedzenia, miejscach noclegowych oraz prowadzi rezerwację dla grup

zorganizowanych chcących zwiedzać Kompleks Osówka. Ponadto organizuje szereg atrakcji zarówno dla młodszych jak i starszych turystów takich jak poszukiwanie skarbów w różnych wersjach organizacyjnych, pokazy garncarstwa, przejazdy samochodami terenowymi, łowienie ryb, krzesanie ognia, spotkania przy ognisku, pływanie łodzią, zwiedzanie niedostępnej części podziemi, spotkanie ze Strażnikiem Podziemi, lekcje historii nt. II wojny światowej na Dolnym Śląsku z wykorzystaniem części podziemnej, bunkrów na powierzchni i

pozostałości po podobozie pracy i lekcje przyrody po ścieżce edukacyjnej. Można tam też nabyć m. in. mapy, widokówki, książki, publikacje, kamienie i minerały czy pamiątki 282. Podziemne Miasto Głuszyca - Kompleks Osówka jest laureatem wielu nagród związanych z branżą

turystyczną. W 2006r. Kapituła Dolnośląskiej Organizacji Turystycznej uznała trasę turystyczną w Kompleksie za najciekawszą atrakcje turystyczną regionu. Z kolei w ramach XII Targów Turystyki i Wypoczynku „Lato 2007” w

Warszawie Polska Organizacja Turystyczna przyznała II miejsce w konkursie na „Najlepszy regionalny i lokalny produkt turystyczny” Zakładowi Turystycznemu „Podziemne Miasto Głuszyca - Kompleks Osówka” za produkt

281 Podziemny Świat Gór Sowich, Mariusz Aniszewski, Piotr Zagórski, Wydawnictwo Technol, Kraków 2006

282 Oficjalna strona internetowa Zakładu Turystycznego Kompleksu Osówka – www.osowka.pl

164

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

„Tajemnicze Podziemne Miasto Osówka w Głuszycy”. Ten sam produkt otrzymał wyróżnienie publiczności na Międzynarodowych Targach Polska Sp. z o.o. w Warszawie w konkursie „HIT LATA 2007”. Ponadto Kapituła Polskiej Organizacji Turystycznej przyznała dla Zakładu Turystycznego „Podziemne Miasto Głuszyca - Kompleks Osówka” za produkt turystyczny „Tajemnicze Podziemne Miasto Osówka” Certyfikat 283.

Przy obiekcie znajduje się parking strzeżony, który jest czynny w godzinach jego otwarcia. Parking przeznaczony jest zarówno dla aut osobowych jak i dla autokarów i może pomieścić od 100 do 150 pojazdów284.

Gmina posiada wiele zabytków sztuki sakralnej – są to kościoły w Głuszycy, Głuszycy Górnej, Grzmiącej i Sierpnicy. W Głuszycy znajduje się kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Królowej Polski. Kościół został wzniesiony jako ewangelicki w 1741 roku. W latach 1804-1809, kiedy to dostawiono wieżę i portyk, oraz ponownie w 1862r.

obiekt został gruntownie przebudowany na klasycystyczny. Remontowany był także w 1964r. Kościół jest to budowlą na rzucie prostokąta z kruchtami. Od strony ulicy posiada okazały czterokolumnowy portyk, zwieńczony trójkątnym tympanonem. Nad portykiem znajduje się wieża - dołem kwadratowa, górą okrągła, z okrągłą nadbudówką, zwieńczoną latarnią z hełmem. Na obu kondygnacjach posiada tarasy z metalowymi balustradami. Dach kościoła jest dwuspadowy, wewnątrz posiada drewniane dwukondygnacyjne empory

(ze zdobionymi płycinami), połączone z chórem muzycznym. Kościół ma dość bogate klasycystyczne wyposażenie wnętrza pochodzące z początku XIX w., m.in. drewniany ołtarz, ambonę i chrzcielnicę z 1809r. oraz figurkę Matki Boskiej i olejne obrazy285.

W Głuszycy Górnej natomiast znajduje się kościół pomocniczy p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny należący do parafii Matki Boskiej Królowej Polski w Głuszycy. Kościół najprawdopodobniej został wzniesiony

na początku XVI w. W czasie wojny 30-letniej został zniszczony. Obiekt odbudowano około 1650r., a następnie

283 Oficjalna strona internetowa Zakładu Turystycznego Kompleksu Osówka ‐ www.osowka.pl

284 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

285 Oficjalna strona internetowa Gminy Głuszyca ‐ www.gluszyca.pl

165

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

przebudowano w stylu neogotyckim w 1880r. Budynek kościoła jest skromną jednonawową budowlą z wydzielonym wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Nawa kościoła jest oskarpowana. Na osi budowli znajduje się przysadzista, masywna wieża - dołem kwadratowa, górą ośmioboczna, zwieńczona ostrosłupowym hełmem z około 1880r. Kościółek nakryty jest dwuspadowym dachem. Jego wyposażenie jest

skromne i składa się na nie m.in. barokowy obraz Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XVIII w. oraz droga krzyżowa z końca XIX w286. Będąc w Gminie Głuszyca warto obejrzeć - jeden z nielicznych zachowanych w Sudetach – kościół

drewniany w Grzmiącej p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny287. Jest to kościół filialny. Obiekt w 1654r. został przejęty przez katolików. Inwentarz z 1660r. wykazał, że był wówczas bardzo ubogo wyposażony (miał niekompletny ołtarz, ambonę, chrzcielnicę oraz 3 dzwony na wieży). W XIX w. kościół przeszedł remonty, m. in. w 1800, 1835 i 1847r. Ponownie był remontowany dopiero w latach 1969-70 i 1992-93, kiedy to zmieniono część pokrycia gontowego. Obiekt jest budowlą orientowaną, założoną na prostokącie o wymiarach około

13,3x7,7 m mieszczącym nawę i niewydzielone prezbiterium. Do niego dostawiona jest od wschodu mała, prostokątna zakrystia, a od północy potężna, kwadratowa wieża o wymiarach około 4x 4 m. Nawa została wzniesiona w konstrukcji zrębowej, a wieża w konstrukcji słupowo-zastrzałowej, na kamiennej podmurówce. Wnętrze kościoła jest przekryte stropem drewnianym, pozorującym płaskie sklepienie. Z dwóch stron nawę otacza empora i chór muzyczny. Okna w nawie i prezbiterium są prostokątne. Dach jest wysoki, czterospadowy z odgiętymi, silnie wysuniętymi okapami. Wieża natomiast została nakryta ostrosłupowym hełmem, zakończonym metalową chorągiewką z datą 1619. Dół wieży z trzech stron jest poszerzony podcieniem utworzonym przez pulpitowe daszki. Kościół posiada bogate, zróżnicowane wyposażenie, m.in.

renesansową drewnianą, polichromowaną ambonę datowaną najprawdopodobniej na 1640r., chrzcielnicę kamienną z drewnianą pokrywą z XVII w., spiżowy dzwon z 1588r., fragment pierwotnej polichromowanej ławki i okucia z XVII w., barokowy, drewniany, polichromowany ołtarz z I połowy XVIII w., figury z XVIII w. oraz

malowane na szkle obrazy „Ukrzyżowanie” i „Zwiastowanie”288.

286 Oficjalna strona internetowa Gminy Głuszyca ‐ www.gluszyca.pl

287 Dolny Śląsk jakiego nie znacie, Joanna Lamparska, Wydawnictwo ASIA‐PRESS, Wrocław 2002

166

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Jeden z najcenniejszych obiektów architektonicznych Gór Sowich znajduje się w Sierpnicy. Jest to kościół filialny p.w. Matki Boskiej Śnieżnej. Tak jak kościół w Grzmiącej, jest on drewniany. Od 1654r. służył katolikom. W latach 1782-1785 do kościoła w miejsce wieży drewnianej dobudowano wieżę kamienną. Obiekt był gruntownie remontowany w latach 1925-1933, kiedy to wymieniono część elementów konstrukcji i sporą

część stolarki, elementów wyposażenia i gontowe pokrycie dachu. Kościół jest budowlą zrębową, jednonawową z emporą połączoną z chórem muzycznym, który obiega trzy ściany (ścianę z amboną - tylko do połowy). Przy prezbiterium dostawiona została mała, kwadratowa zakrystia. Nad nawą znajduje się drewniany strop pseudokasetonowy ze skromną dekoracją. Kościół nakrywa dwuspadowy dach kryty gontem z okienkami w połaciach. Po bokach znajdują się drewniane nawy na konstrukcji słupowo-

mieczowej. Na osi kościoła znajduje się masywna wieża kamienna - dołem kwadratowa, górą ośmioboczna, zwieńczona barokowym hełmem. W przyziemiu wieży widnieje kamienny portal z 1748r. Okna w nawie są prostokątne. Wnętrze kościoła jest dość bogate i zróżnicowane. Na wyposażenie składają się m.in. barokowa drewniana, polichromowana ambona z XVIII w., drewniana, polichromowana chrzcielnica z 1662r., zespół drewnianych, polichromowanych figur późnogotyckich z XV w. i barokowy krzyż z XVIII w., a także nagrobki i

epitafia kamienne z lat 1700-790 (jedna z płyt umieszczona jest na zewnątrz w murze wieży), konfesjonał z XVIII w. i dzwon z 1580r. na wieży289. Przy kościele znajduje się stary cmentarz ewangelicki290.

Obok zabytków architektury sakralnej w Gminie można spotkać również wiele zabytków świeckich. W każdej z miejscowości znajdują się obiekty wpisane do wykazu i rejestru zabytków. Przeważnie są to domy mieszkalne lub budynki mieszkalno-gospodarcze.

Najokazalszym budynkiem w mieście Głuszyca jest pałac z końca XVIII w. Jest to piętrowy, siedmioosiowy budynek zbudowany na planie prostokąta, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Jego naroża są boniowane291. Okna zaś zostały umieszczone w bogatych opaskach o charakterze dekoracji.

288 Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

289 Oficjalna strona internetowa Gminy Głuszyca ‐ www.gluszyca.pl

290 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Głuszyca na lata 2004‐2013, Głuszyca 2004

167

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Architektoniczny portal budynku zamyka łuk koszowy, wyżej niego znajduje się kartusz herbowy i wygięty gzyms naczółkowy. Obiekt obecnie służy jako dom mieszkalny292.

Warty uwagi jest również pałac fabrykanta wybudowany w 1894r. w Głuszycy. Ten eklektyczny z elementami secesji budynek znajduje się w rozległym ogrodzie - parku, obecnie znacznie zmienionym, który służy jako ogródek jordanowski. Pałacyk jest piętrowy i posiada narożną okrągłą wieżą i kolumnowy portyk. Okna zostały zamknięte półkoliście i prostokątnie w dekoracyjnych opaskach. Silnie zaznaczone są gzymsy piętrowe. W obiekcie zachowały się resztki wyposażenia takie jak schody, boazerie, lustra czy żyrandole. Po II

wojnie światowej mieścił się tam m.in. zakładowy dom kultury ZPB „Piast”293. We wsi Grzmiąca warto zatrzymać się przy ryglowym domu mieszkalnym wybudowanym w 1713r. Budynek ten będący młynem-gospodą ma konstrukcję drewniano-murowaną, częściowo przysłupową. W około 1790r.

został przebudowany. Dom ten uchodzi za jeden z najpiękniejszych budynków w regionie. Obecnie użytkowany jest jako gospodarstwo agroturystyczne i zakład rzemieślniczy294.

Kolejną atrakcją dla turystów są ruiny Zamku Rogowiec w Grzmiącej. Jest on najwyżej położonym zamkiem w

Polsce - Zamek wzniesiono na wysokości 870 m n.p.m. dla ochrony traktu handlowego zwanego Wysoką Drogą mającego przechodzić u stóp góry Rogowiec, a przede wszystkim dla zabezpieczenia południowej granicy Księstwa Świdnicko- Jaworskiego. Przyjmuje się, że budowniczym zamku był książę świdnicko-jaworski Bolko I Surowy, bądź, co mniej prawdopodobne, książę. Bernard. Pewne jest natomiast, że w latach 1292-1299 burgrabią był tu Reinczko Schloff, ze sławnego później śląskiego rodu rycerskiego Schaffgotschów. Zamek był

wówczas jednym z ważniejszych i obronniejszych zamków w Księstwie Świdnickim - nie może więc dziwić, że

291 Boniowanie to dekoracyjne opracowanie krawędzi oraz lica ciosu kamieni podkreślające ich układ

292 Oficjalna strona internetowa Gminy Głuszyca ‐ www.gluszyca.pl

293 Oficjalna strona internetowa Gminy Głuszyca ‐ www.gluszyca.pl

294 Dolny Śląsk. Kraina zamków, katedr i wulkanów, Marek Perzyński, Wrocławski Dom Wydawniczy, Wrocław 2007

168

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

właśnie tu w 1317r. schronił się książę legnicki Władysław, który zmuszony został przez brata do opuszczenia Legnicy. Później burgrabią był Nicolas de Bolcze, który występował w dokumentach z lat 1361-1374. Po śmierci księżnej Agnieszki, wdowy po ks. Bolku II, zamek z całym Księstwem stał się własnością korony czeskiej. Do Rogowca należały rozległe tereny, sięgające na północy aż po Bystrzycę Górną, Lubachów i

Niedźwiedzice, na wschodzie zaś po Głuszycę, na południu po Grzmiącą, a na zachodzie po Rybnicę Leśną. Po włączeniu do Czech zamek stał się własnością prywatną, ponieważ utracił znaczenie strategiczne. W okresie wojen husyckich został prawdopodobnie opanowany przez husytów, stał się też siedzibą rycerzy rozbójników. W 1420 r. zdobył go raubriterr Franz von Pogorella, a w 1429 r. Wenzel von Schllendorf, który opanował też sąsiedni zamek Radosno. Mając te dwa zamki, on i jego potomkowie utrzymali się w nich do

1483r., kiedy to wojska króla Macieja Korwina, dowodzone przez Georga von Steina, zdobyły i zniszczyły obie siedziby von Schellendorfów - z rozkazu króla Zamek Rogowiec został wysadzony. Od tego momentu zamek pozostawał w ruinie. Na początku XVI w. Rogowiec znalazł się w obrębie dóbr książeńskich, które nabył hrabia von Hochberg. Ruiny zamku już w XIX w. cieszyły się zainteresowaniem turystów, którzy wówczas docierali tu głównie z Rybnicy Leśnej lub Rybnicy Małej, później też z Głuszycy. Już wtedy podziwiano

panoramę ze szczytu. Dopiero w 1988 i 1992r. podjęto badania archeologiczne ruin, które ujawniły, że Rogowiec był większy niż dotychczas sądzono. Ruiny zamku wznoszą się na skalistym wierzchołku, w związku z czym miał on nieregularny kształt, dostosowany do terenu i obejmował mniej więcej trójkąt o wymiarach około 30x 20 m. W najwyższym punkcie, w narożu, stała potężna kamienna, cylindryczna wieża o średnicy około 10 m, z której zachowały się tylko fragmenty przyziemia. Poniżej, na splantowanym wierzchołku, stały budowle mieszkaniowe i gospodarcze. Otoczone były murem obwodowym, z którego na przeciwległym krańcu zachowały się nikłe resztki295.

Z Zamku podziwiać można przepiękną panoramę – widać stąd praktycznie cały Dolny Śląsk.

Atrakcję dla turystów stanowi również Trójpański Kamień. Jest on historycznym kamieniem granicznym. Dojście do niego umożliwia szlak zielony – wędrówka zajmuje około 20 minut od przejścia granicznego

Głuszyca Górna – Janovičky i wiedzie pasem granicznym. Trójpański Kamień ma kształt trójbocznego

295 Dolny Śląsk jakiego nie znacie, Joanna Lamparska, Wydawnictwo ASIA‐PRESS, Wrocław 2002, Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

169

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

ostrosłupa. Został umieszczony na zachodnim zboczu Leszczyńca w 1732r., gdzie stykały się granice Czech, Śląska i Hrabstwa Kłodzkiego296.

Będąc już w Głuszycy Górnej warto obejrzeć zabytkowy zespół dworca kolejowego (ul. Kłodzka). W jego skład wchodzi budynek Dworca PKP wybudowany w drugiej połowie XIX w., wiata peronowa z drugiej połowy XIX w. oraz most kolejowy – również z drugiej połowy XIX w.297

Jeśli chodzi o szlaki turystyczne o walorach kulturowych przechodzące przez teren Gminy, można wyróżnić: Szlak Martyrologii powstał dla upamiętnienia więźniów filii obozu Gross-Rosen, którzy pracowali przy budowie obiektów w ramach przedsięwzięcia „Riese” („Olbrzym”) i przebiega przez większość tych

obiektów. Szlak oznaczony jest kolorem czarnym. Rozpoczyna się w Jugowicach (stacja PKP) i na terenie Gminy Głuszyca prowadzi od Głuszycy Górnej, poprzez Kolce, gdzie znajduje się cmentarz więźniów z obozu Gross-Rosen i Podziemne Miasto Głuszyca – Kompleks Osówka.

Szlak zielony rozpoczyna się w Głuszycy Górnej i prowadzi do przejścia granicznego z Czechami w miejscowości Janovičky. Na jego trasie znajduje się Trójpański Kamien – historyczny kamień graniczny z 1732r.298

W miejscowości Kolce warto odwiedzić cmentarz, na którym pochowano więźniów z obozu Gross-Rosen. Znajduje się tu 41 grobów zbiorowych oraz kilka indywidualnych, niektóre z nazwiskami pochowanych - ogółem spoczywa tu około 2 000 osób. W 1948r. cmentarz uporządkowano jako pomnik martyrologii. Ponowne prace przeprowadzono w 1978r. z inicjatywy Gromadzkiej Rady Narodowej w Głuszycy.

Wyznaczono wówczas zarysy grobów masowych, do wejścia doprowadzono aleję oraz umieszczono tablice

296 Oficjalna strona internetowa Gminy Głuszyca ‐ www.gluszyca.pl

297 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Głuszyca na lata 2004‐2013, Głuszyca 2004

298 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

170

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

z napisami w języku polskim i hebrajskim o treści: „Kolegom pomordowanym w walce z faszyzmem, za wolność i demokrację - P. Z. G. W. P” i „Ofiarom pomordowanym przez Niemcy hitlerowskie - Gminna Rada Narodowa, Głuszyca, 1 listopada 1948". Natomiast w centrum cmentarza stoi obelisk upamiętniający ofiary zbrodni hitlerowskich z tablicą w języku hebrajskim i polskim z napisem: „Ludzie ludziom zgotowali ten los.

Ofiarom faszyzmu mieszkańcy Głuszycy, 1 września 1978”299.

Na terenie Gminy funkcjonuje Centrum Kultury – Miejska Biblioteka Publiczna (CK-MBP). Instytucja powstała z połączenia w 2001r. Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy oraz Miejskiego Ośrodka Kultury, a jej celem jest gromadzenie, opracowanie i udostępnianie zbiorów bibliotecznych, inspiracja twórców i artystów do tworzenia sztuki, działalność wystawiennicza, zaspokajanie potrzeb kulturalnych, edukacyjnych,

informacyjnych i rozrywkowych mieszkańców regionu.

Biblioteka posiada czytelnię i oddział dla dzieci. Centrum prowadzi liczne koła zainteresowań. Placówka dysponuje również salą widowiskową. CK-MBP organizuje corocznie następujące imprezy i wydarzenia kulturalne:

w kwietniu: „Głuszyckie Czarownice” w Głuszycy,

w maju: „Ceskie Jidlo – smak czeskiej kuchni” w Głuszycy,

w czerwcu/ lipcu: „Międzynarodowy Festiwal Folkloru” w Głuszycy, w sierpniu: „Festiwal Pstrąga” w Łomnicy i Sierpnicy,

we wrześniu: „Kamyki Open Air Festival” w Starym Kamieniołomie w Głuszycy Górnej300.

Imprezy te i wydarzenia mają zasięg regionalny oraz ponadregionalny, a także międzynarodowy („Międzynarodowy Festiwal Folkloru”, „Ceskie Jidlo – smak czeskiej kuchni”).

299 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Głuszyca na lata 2004‐2013, Głuszyca 2004, WWW.gluszyca.pl

300 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

171

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.2.10 Gmina miejska Dzierżoniów

Występujące na obszarze Dzierżoniowa walory kulturowe są jego ogromnym bogactwem. Efektywne

wykorzystanie obiektów dziedzictwa kulturowego, podejmowanie właściwych prac inwestycyjnych (m.in. konserwatorskich i modernizacyjnych) oraz promowanie ich przyczynia się do rozszerzania oferty turystycznej miasta. Zachowanie i ochrona cennych obiektów zabytkowych to jedne z istotniejszych zadań jakie należy podjąć, by wpłynąć na rozwój i wzrost atrakcyjności regionu. Nie bez znaczenia jest też wsparcie istniejących na tym obszarze instytucji kultury, które także mają istotny wpływ na rozwój turystyki kulturowej.

ELEMENTY KULTURY MATERIALNEJ I DUCHOWEJ

Najważniejszą pozycję wśród turystycznych walorów kulturowych zajmują zabytki architektury i budownictwa, ponieważ cieszą się największym zainteresowaniem turystów.

Jednym z pierwszych budynków, jakie powstały w czasie założenia miasta -najprawdopodobniej w 1203r. – był ratusz. Zajmuje on środek prostokątnego rynku (pl. Wolności). Pierwotnie gotycki z XIV w. przebudowany w

XVI w. (sukiennice), wielokrotnie ulegał pożarom i przeróbkom. Dzisiejszy wygląd jest wynikiem przebudowy z lat 1873-75, w trakcie której usunięto liczne przybudówki, m.in. budynki straży i wagi miejskiej. Zachowała się czworoboczna wieża zegarowa z renesansowym hełmem i ażurową balustradą oraz budynek dawnych sukiennic. Wieża jest udostępniona dla turystów, z której można podziwiać panoramę miasta i okolic.301 W

dolnej części wieży ratuszowej atrakcją turystyczną jest rekonstrukcja średniowiecznego warsztatu menniczego z XIV w. Całość połączona jest z Centrum Informacji Turystycznej.

Odwiedzając Dzierżoniów watro odbyć spacer po starym mieście, które zachowało średniowieczny układ przestrzenny. Podziwiać tu można kamienice mieszczańskie z XVII i XVIII w., które częściowo zostały

301 Mapa powiatu dzierżoniowskiego opracowana przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie, Studio Wydawnicze PLAN, Wrocław, Dolny Śląsk. Przewodnik, Janusz Czerwiński, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

172

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

przebudowane w XIX i XX w. Pod nr 50 zobaczyć można renesansowy portal z 1580r., a pod 50a – barokowy. W XIV i XV w. opasane zostało podwójnym pierścieniem kamiennych murów obronnych, których duże partie zachowane są zwłaszcza w południowej części miasta. Mury zaczęto wznosić w końcu XIII w. na polecenie księcia świdnickiego Bolka I. Zostały rozbudowane w XIV i XV w. i utworzyły potężny, dwupierścieniowy zespół

kamiennych murów z czterema bramami: Świdnicką, Wrocławską, Ząbkowicką i Wodopojową oraz licznymi łupinowymi basztami w pierścieniu wewnętrznym. Zespół ten wzmocniony po 1633r. wałami ziemnymi, ale mimo rozbiórek w XVIII i XIX w. zachował się w dużych fragmentach. Konserwację murów przeprowadzono w latach 1963-1964. Do dziś zachowały się fragmenty podwójnego pierścienia murów i 21 z 30 pierwotnych półbaszt oraz portale kamienic rynkowych.302

Obiektem, stanowiącym niezwykły walor kulturowy, jest kościół parafialny p.w. św. Jerzego (ul. Kościelna).

Pierwsze wzmianki na temat kościoła pojawiły się w 1159r., za panowania księcia Bolesława Kędzierzawego. Opisywano wówczas, że zbudowany był z drewna. 303 W XV i XVI w. kościół przebudowano w postaci ceglanej trójnawowej bazyliki ze sklepieniami sieciowymi w nawie głównej i powstałym w 1555r. prezbiterium oraz sklepieniami krzyżowymi w nawach bocznych i trójdzielnymi w kaplicach. Znajdująca się po zachodniej stronie czworoboczna, wyżej przechodząca w ośmioboczną, wieża nakryta jest renesansowym hełmem z

1588r. Od północy do budynku przylega klasycystyczna kaplica z 1810r. Wystrój wnętrza można określić jako późnorenesansowy i barokowy. Godne uwagi są: renesansowy portal północny z 1558r. i południowy z 1615r., manierystyczny ołtarz główny powstały około 1615r. (nawa rokokowa z połowy XVIII w.) z płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z życia Chrystusa od Narodzenia do Wniebowstąpienia, flankowanymi rzeźbami św. Św. Piotra i Pawła, a także rokokowy obraz Madonny. Z barokowych ołtarzy bocznych na uwagę zasługuje ołtarz Wniebowzięcia z końca XVII w. z rzeźbami świętych oraz grupa z Chrystusem z około 1730r. cenny jest także empirowy prospekt organowy z około 1800r., eklektyczna chrzcielnica z 1807r., kilka barokowych rzeźb,

m.in. Pieta z 1730r., manierystyczne epitafium Titschartów z 1611r. oraz renesansowe nagrobki Zeydlitzów z 1599r i 1609r., patrycjuszowski nagrobek Kaspara Redtera z około 1614r.304 Przed kościołem stoją barokowe

figury św. Jerzego z 1726r. i św. Jana Nepomucena z 1720r, której twórcą był Jan Krzysztof Hempel.305

302 Kwiatek J., Lijewski T., Leksykon Miast Polski, Wydawnictwo MUZA Sp. z o.o., Warszawa 1998 303 Kwiatek J., Lijewski T., Leksykon Miast Polski, Wydawnictwo MUZA Sp. z o.o., Warszawa 1998

173

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Przy kościele (od ul. Spacerowej) znajduje się klasztor sióstr salezjanek, a tuż obok niego zabytkowy budynek 306 plebanii.

Warto również odwiedzić kościół p.w. Maryi Matki Kościoła (ul. Świdnicka). Został on zbudowany w latach 1795 - 1798 według projektu architekta Carla Gottharda Langhansa obok Bramy Świdnickiej na placu powstałym po rozebraniu trzynastowiecznego zamku książęcego. Do 1962r. funkcjonował jako świątynia

ewangelicka, a następnie został przejęty przez miasto i używany jako magazyn meblowy. Pozbawiony bez właściwej opieki spłonął częściowo w 1973r. Następnie został przekazany parafii katolickiej i konsekrowany w 1979r. W 1984r. podjęto się remontu obiektu. Kościół wzniesiony jest w stylu klasycystycznym z nawą w kształcie elipsy, którą okala trzykondygnacyjna empora. W świątyni znajduje się ołtarz z olejnym obrazem Najświętszej Maryi Panny - patronki kościoła.307

Interesującym obiektem jest także kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP (ul. Klasztorna). Jest to niewielki,

zbudowany w XIV w. kościółek. Należał on do zakonu żebraczego augustianów. Na przedłużeniu świątyni od zachodu znajduje się pozostałość dawnego budynku klasztornego. Wewnątrz obejrzeć można gotycki portal, drewnianą kazalnicę z płaskorzeźbami oraz malarska dekoracja podwieszonego stropu.308

Na uwagę zasługuje również znajdujący się tuż poza murami miejskimi kościół p.w. Świętej Trójcy. Kościół zbudowano w stylu gotyckim w XIV w. Pełnił on funkcje związane z dawnym zamkiem książęcym, później była to kaplica cmentarna przebudowana w XVI, XVII i XIX w. Obecną formę kaplica uzyskała po remoncie w

1831r. Od strony ul. Świdnickiej posiada dwa epitafia. Obiekt pełni funkcję kościoła pomocniczego. W jego pobliżu znajduje się - jedyny z zachowanych - pomnik upamiętniający ofiary wojen prusko – austriackich. Wystawiono go w 1908r.

304 Czerwiński J., Dolny Śląsk. Przewodnik, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999 305 Czerwiński J., Dolny Śląsk. Przewodnik, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999 306 Kwiatkowski H., Dzierżoniów i okolice, Wydawnictwo Edytor, Dzierżoniów 2000 307 Kwiatek J., Lijewski T., Leksykon Miast Polski, Wydawnictwo MUZA Sp.z.o.o., Warszawa 1998, Koszarski W., Ranowicz B., Sudety, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1988 308 Czerwiński J., Dolny Śląsk. Przewodnik, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999

174

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Ciekawa jest też kaplica cmentarna rodziny Sadebecków zbudowana w 1805 r. w stylu klasycystycznym z kopułą zwieńczoną statuą Nadziei.309

W obrębie murów obronnych (ul. Krasickiego) znajduje się żydowska synagoga, obecnie nie używana dla celów kultowych. W jej pobliżu stoi dawna kamienica pastora Tiede, w której 14 czerwca 1813r. między Anglią a Prusami został podpisany tajny układ antynapoleoński.310

Nieco niżej (przy ul. Prochowej) stoi neogotycka kapliczka z 1880r. Natomiast u wylotu ul. Klasztornej stoi jedna

z ciekawszych kamienic dzierżoniowskiej Starówki wybudowana w latach 1801-2. Jest to kamienica Józefa Tadeusza Melchiora Kellnera – bogatego dzierżoniowskiego kupca. Jej projektantem był L. Niederacker. Kamienica prezentuje klasycystyczne formy architektoniczne. Na dachu znajduje się wieżyczka, będąca dawniej obserwatorium astronomicznym. Obecnie obiekt jest odrestaurowany przez prywatnego właściciela. Wewnątrz mieści się redakcja lokalnego „Tygodnika Dzierżoniowskiego".311

Przy ul. Garncarskiej znajduje się ceglany gmach, w którym mieści się II Liceum Ogólnokształcące. Budynek

szkoły pochodzi z końca XIX w. Znajdowała się w nim dawniej szkoła protestancka, a w czasie II wojny światowej – przejściowo – szpital.312

Na uwagę zasługuje również wieża ciśnień, którą wybudowano w latach 1934-1935 w modernistycznej formie architektonicznej. Jest to żelbetowa 25-metrowa konstrukcja obłożona cegłą klinkierową. Przed II wojną światową była udostępniana także zwiedzającym, podziwiano z niej panoramę miasta i okolicy.313

Elementem łączącym najważniejsze obiekty dziedzictwa kulturowego w Dzierżoniowie jest trakt Smoka, tj.

trasa turystyczno-spacerowa. Trasa jest oznaczona charakterystycznym wizerunkiem smoka, a przy

309 Czerwiński J., Dolny Śląsk. Przewodnik, Wydawnictwo MUZA, Warszawa 1999 310 Kwiatkowski H., Dzierżoniów i okolice, Wydawnictwo Edytor, Dzierżoniów 2000 311 Kwiatkowski H., Dzierżoniów i okolice, Wydawnictwo Edytor, Dzierżoniów 2000 312 Kwiatkowski H., Dzierżoniów i okolice, Wydawnictwo Edytor, Dzierżoniów 2000 313 Oficjalna strona internetowa miasta Dzierżoniowa – www.dzierzoniow.pl

175

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

poszczególnych obiektach ustawiono tabliczki z informacyjne, co pozwala turystom samodzielnie zapoznać się z historią i tradycją miast.

WYDARZENIA KULTURALNE I IMPREZY

- Memoriał S. Harafa w Piłce Nożnej `98 - Otwarte Mistrzostwa Dzierżoniowa w Wyciskaniu Sztangi Leżąc - Międzynarodowe Kryterium Kolarskie „DZIERŻONIÓW”

- Eliminacja Mistrzostwa Polski w Petanque Triplety - Memoriał Kazimierza Górskiego

- Mistrzostwa Polski w BMX

- Międzynarodowy Memoriał Jerzego Klempela Piłki Ręcznej Mężczyzn Drużyn Klubowych

- Mistrzostwa Polski Petanque Dublety - Triatlon

- Ogólnopolski Turniej Tenisa Ziemnego „GALMA CUP” - Mikołajkowe Zawody Pływackie

176

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3 Zagospodarowanie turystyczne.

Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej (zagospodarowania turystycznego), na którą

składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz baza sportowo – rekreacyjna, jak i baza dla rozwoju turystyki biznesowej. Ich aktualny stan, poziom jakości sług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie.

2.3.1 Baza noclegowa

2.3.1.1 Powiat dzierżoniowski Istniejąca w diagnozowanym powiecie baza noclegowa stanowi niezastąpiony element zagospodarowania turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym terenie. Ważnym jest też, aby baza

noclegowa była zróżnicowana, zarówno pod względem rodzaju ceny, jak i standardu, wówczas jej oferta będzie dostosowana dla turystów o różnych możliwościach finansowych.

Bazę noclegową powiatu stanowią takie obiekty noclegowe jak hotele, pensjonaty i ośrodki, schroniska,

gospodarstwa agroturystyczne.

HOTELE

- Hotel „Pod Wielką Sową” ** w Bielawie, ul. Wolności 134 – 90 miejsc w pokojach 1-3 osobowych,

- Hotel „Dębowy” ***w Bielawie, ul. Korczaka 4 – 78 miejsc w pokojach 1 - 3 osobowych,

- Hotel „OSiR” ** w Dzierżoniowie, ul. Strumykowa 1 – 60 miejsc w 30 pokojach i 3 apartamentach,

177

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Hotel „Delta In” *** w Dzierżoniowie, ul. Bielawska 14 – 51 miejsc w pokojach 1 - 2 osobowych, - Hotel „Sowia Dolina” ** w Kamionkach, ul. Górska 65 – 36 miejsc w pokojach 1 i 4 osobowych,

- Hotel „Pałac Bielawa” w Bielawie (przed kategoryzacją), ul. Piastowska 23 – 50 miejsc w pokojach 2 – osobowych,

- Hotel „Ziemowit” w Dzierżoniowie, ul. Wrocławska 59 – 39 miejsc w pokojach 2 - 4 osobowych,

- Hotel „Metaxa” w Dzierżoniowie (przed kategoryzacją), ul. Cicha 4 – 36 miejsc w pokojach 1 - 2 osobowych,

- Hotel „Dama Pik” w Dzierżoniowie, ul. Kilińskiego 10 - 62 miejsca w pokojach 1-4 osobowych - Hotel „Czarny Rycerz” w Kamionkach, ul. Górska 76 – 50 miejsc w pokojach 1 - 2 osobowych.

W sumie na terenie powiatu dzierżoniowskiego jest ponad 500 miejsc noclegowych w hotelach.

PENSJONATY I OŚRODKI

- Pensjonat „Manhattan” w Bielawie, ul. Wysoka 6B – 28 miejsca noclegowe, - „Pałac Piotrkówek” Ośrodek Wypoczynkowy „EMA”, Piotrkówek 1 – 70 miejsc w pokojach 2, 3 i 5 osobowych,

- Pensjonat „Magda” w Lasocinie nr 9 – 120 miejsc w pokojach 2 – 3 osobowych,

- Ośrodek Wypoczynkowy „Kasztel” w Rościszowie 71 – 74 miejsca w pokojach 2 - 3 osobowych,

Zajazd „Cztery Pory Roku” w Przerzeczynie Zdroju, ul. Niemczańska 7 – 15 miejsc w pokojach 2 i 4 - osobowych,

- Zajazd „Łagwia” w Łagiewnikach, ul. Wrocławska 3 – 16 miejsc noclegowych,

178

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Pensjonat Zespołu Szkół nr 2 w Dzierżoniowie, ul. Mickiewicza 1 - 26 miejscnoclegowych, - Gościniec Sudecki w Bielawie – 20 miejsc noclegowych

Łącznie na terenie powiatu w tego typu obiektach można zakwaterować ponad 500 osób.

SCHRONISKA

- Schronisko „Bacówka” u podnóża Wielkiej Sowy – 50 miejsc w domkach latem, - Schronisko Młodzieżowe przy Zespole Szkół w Pieszycach, ul. Mickiewicza 8 – 32 miejsca noclegowe w

3,4,6 i 8 osobowych pokojach z łazienkami.

GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE

- B.J. Olejniczak – Bielawa, ul. Nowobielawska 28 – 12 miejsc noclegowych, - J.J. Dąbrowscy „Leśniczówka Kamień” – Bielawa, ul. Korczaka 12 – 9 miejsc noclegowych,

- B.A. Kubera „Pensjonat pod Czeszką” – Ostroszowice, ul. Bielawska 10 – 12 miejsc noclegowych,

- H. Lenkiewicz „Laura” – Rościszów, ul. Piękna 55d – 9 miejsc noclegowych,

- B.J. Wester – Rościszów 66 – 12 miejsc noclegowych,

- M. Siwiec – Rościszów 52 – 8 miejsc noclegowych,

- K. Zagórska – Rościszów 60e – 5 miejsc noclegowych,

- T. I L. Winiarscy, Rościszów 28 – 22 miejsca noclegowe,

- J. Abrachamik – Przerzeczyn Zdrój, ul. Bat. Chłopskich 21 – 12 miejsc noclegowych,

- D.E. Słobodzińscy – Niemcza, ul. B. Chrobrego 21b – 25 miejsc noclegowych,

179

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- B. Samołyk – Gilów 78 – 7 miejsc noclegowych, - W. Hałdaś – Piskorzów 68 – 11 miejsc noclegowych,

- M. Jędrusik – „Pałac Kietlin” – Kielin 28 – 20 miejsc noclegowych,

- „Pod lasem” M. Kożuch – Kołaczów 4a – 7 miejsc noclegowych,

- „Cicha woda” Sz. Balak – Lasocin 1 – 8 miejsc noclegowych w sezonie letnim. - E. Iwaszkiewicz – Kamionki 66 – 12 miejsc noclegowych,

- J. Garnys „Zagroda” – Nowizna, ul. Wąska 2 – 10 miejsc noclegowych, Łącznie w powiecie jest około 200 miejsc noclegowych w gospodarstwach agroturystycznych. 314

Należy zauważyć, że największą liczbą miejsc noclegowych w hotelach cieszy się Dzierżoniów i Bielawa, a następnie miejscowość Kamionki, w której znajdują się dwa hotele umożliwiające szczególnie rozwój turystyki biznesowej. Miejsca noclegowe w innych miejscach położone są na terenach bardziej atrakcyjnych turystycznie gminy Bielawa i Pieszyce. Natomiast swoistym centrum gospodarstw agroturystycznych jest Rościszów, w których tego rodzaju obiektów jest najwięcej w całym powiecie.

Analizując intensywność ruchu turystycznego na terenie powiatu dzierżoniowskiego, warto zauważyć, że

corocznie z miejsc noclegowych korzysta ponad 23 678 osób, z czego aż ponad 8 234 stanowią turyści zagraniczni (jest to ok. 35 % ogółu korzystających).315

Ww. analizie służą wskaźniki używane do pomiaru funkcji turystycznych miejscowości, które dla powiatu dzierżoniowskiego przedstawiają się następująco:

WSKAŹNIK FUNKCJI TURYSTYCZNEJ BARETJE’A - wyrażony liczbą turystycznych miejsc noclegowych,

pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę stałych mieszkańców - wynosi 0,6. Na tle poszczególnych

314 Ankieta informacyjna dotycząca stanu turystyki na terenie powiatu dzierżoniowskiego sporządzona przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie. 315 Turystyka w województwie dolnośląskim w latach 2004 - 2007, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008

180

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

podregionów, powiatów i gmin województwa dolnośląskiego wskaźnik ten dla całego powiatu dzierżoniowskiego nie jest wysoki – dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego wynosi on 2,6. Wyższe natomiast są wskaźniki dla gmin miejskich, miejsko – wiejskich i wiejskich powiatu, w tym m.in. dla Pieszyc (wskaźnik wynosi 1,2) i Niemczy (wskaźnik wynosi 2,7).

WSKAŹNIK INTENSYWNOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO WEDŁUG CHARVATA - wyrażony liczbą udzielonych noclegów pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę stałych mieszkańców - wynosi 83,6. Analogicznie jak w przypadku wskaźnika Baretje’a, także wskaźnik Charvata dla powiatu dzierżoniowskiego nie znajduje się

na wysokim poziomie w stosunku do podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego, którego wartość określona jest na poziomie 252,5. Dużo wyższe wartości można wykazać dla poszczególnych gmin powiatu, a szczególnie dla gmin wiejskich, który wynosi 1 478,2.

WSKAŹNIK INTENSYWNOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO WEDŁUG SCHNEIDERA - wyrażony liczbą turystów korzystających z noclegów, pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę stałych mieszkańców - wynosi 22,6. W odniesieniu do wartości określonych dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego na poziomie 80,2, wskaźnik ten dla całego powiatu nie jest wysoki. Wyższe wartości wykazują poszczególne gminy, a głównie gmina miejsko – wiejska Niemcza oraz gminy wiejskie, dla których wskaźnik ten wynosi odpowiednio 51,5 i 107,6.

WSKAŹNIK WYKORZYSTANIA POJEMNOŚCI NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą udzielonych noclegów przypadającą na liczbę miejsc noclegowych określony jest dla powiatu na poziomie 143,0, co w tym przypadku przewyższa średnią dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego wynoszącą 97,5. Ponadto wysokie wartości osiąga tutaj także gmina miejska Dzierżoniów (162,9), gmina miejsko – wiejska Niemcza

(263,2) oraz gminy wiejskie (263,2).

WSKAŹNIK GĘSTOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO – wyrażony liczbą korzystających z noclegów przypadającą na powierzchnię w km² oraz WSKAŹNIK GĘSTOŚCI BAZY NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą miejsc noclegowych przypadającą na powierzchnię w km². Dla powiatu dzierżoniowskiego wskaźniki te adekwatnie wynoszą 49,5 i 1,3, co w odniesieniu do wartości dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego – 101,6 i 3,3 – jest wartością stosunkowo niską. Warto podkreślić, że zarówno w przypadku obu wskaźników określających gęstość ruchu,

181

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

jak i bazy noclegowej, przewyższający poziom reprezentują gminy miejskie: Dzierżoniów (536,2 i 7,4) i Bielawa (238,9 i 5,2) i posiadające największą i najbardziej rozwiniętą bazę noclegową na terenie powiatu.

WSKAŹNIK ROZWOJU BAZY NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą korzystających z noclegów przypadającą na liczbę miejsc noclegowych określony na poziomie 38,6 również przewyższa wartość dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego: 31,0. Podobnie jak w przypadku wskaźników obrazujących gęstość ruchu i bazy noclegowej, najwyższe wartości osiągają gminy miejskie: Bielawa (46,3) i Dzierżoniów (72,7). 316

2.3.1.2 Gmina miejska Bielawa

Obok walorów turystycznych, jednym z głównych czynników przyciągających turystów, jak również

zapewniających im właściwe warunki wypoczynku, jest zagospodarowanie turystyczne. Termin ten oznacza działalność mającą na celu przystosowanie środowiska geograficznego na potrzeby turystyki.

Zdaniem O. Rogalewskiego [1974] na zagospodarowanie turystyczne składa się działalność:

• mająca na celu ochronę i przystosowanie na potrzeby ruchu turystycznego walorów turystycznych; • zmierzającą do zapewnienia turystom możliwości dojazdu do obszarów, miejscowości i obiektów stanowiących cele wyjazdów turystycznych; • zmierzająca do zapewnienia turystom niezbędnych warunków egzystencji

w miejscu lub na szlaku będącym celem podróży (głównie zaspokojenie potrzeb noclegowo – żywieniowych). 317

316 Turystyka w województwie dolnośląskim w latach 2004 - 2007, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008 317 O. Rogalewski, „Zagospodarowanie turystyczne” , WSiP, Warszawa 1974

182

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Baza noclegowa

Zgodnie z Ustawą o usługach turystycznych z dnia 29 sierpnia 1997 roku, art. 3, pkt. 8, usługi hotelarskie to: „krótkotrwałe, ogólnie dostępne wynajmowanie domów, mieszkań, pokoi, miejsc namiotowych, a także miejsc na ustawianie namiotów lub przyczep samochodowych oraz świadczenie usług z tym

związanych”. Baza noclegowa, jaką dysponuje Bielawa, jest nieproporcjonalna do natężenia ruchu turystycznego, który jest znacznie większy od możliwości noclegowych gminy. Na terenie gminy brak schroniska turystycznego, ośrodków wypoczynku sobotnio-niedzielnego, moteli i domów wczasowych. Przedstawia się ona następująco:

HOTELE: 1. Hotel "Dębowy"; ul. Korczaka 4 - 78 miejsc noclegowych; 2. Hotel "Pod Wielką Sową"; ul. Wolności 134 - 90 miejsc noclegowych; 3. Hotel "Pałac Bielawa"; ul. Piastowska 23 - 50 miejsc noclegowych.

PENSJONATY: 1. Gościniec Sudecki – 20 osób. Miejsca noclegowe 1."Manhattan"; ul. Wysoka 6b - 28 miejsc noclegowych; AGROTURYSTYKA: 1. Gospodarstwo Agroturystyczne Bożena i Jan Olejniczak; ul. Nowobielawska 28 –

12 miejsc noclegowych 2. Gospodarstwo Agroturystyczne "Leśniczówka Kamień” Ilona Dąbrowska –

ul. J. Korczaka 12 - 9 miejsc noclegowych POLA CAMPINGOWE:

1. Domek Campingowy "Brda"; ul. Wysoka 1 - 4 miejsca noclegowe + 2 dostawki; 2. Pole biwakowe OWW Sudety; ul. Wysoka 1 – ok. 90 miejsc noclegowych;

183

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

3. Pole namiotowe Kazimierz i Helena Jedoń; ul. Korczaka 11/2.

OŚRODKI KOLONIJNE 1. Szkoła Podstawowa Nr 7 – 25 miejsc noclegowych.

Powyższe zestawienie pokazuje wyraźnie, że największy udział w usługach noclegowych mają hotele, dysponujące w sumie 230 miejscami noclegowymi, następnie pensjonaty 37 miejsc noclegowych oraz gospodarstwa agroturystyczne dysponujące 17 miejscami oraz dostawkami. Zaledwie ponad 50 miejsc (agroturystyka + pensjonaty) to zdecydowanie za mało, aby sprostać natężeniu ruchu turystycznego, jaki jest obecnie, wychodząc z założenia, że większość turystów preferuje takie rozwiązania noclegowe.

Analizując intensywność ruchu turystycznego na terenie gminy miejskiej Bielawa, warto zauważyć, że

corocznie z miejsc noclegowych korzysta ponad 8652 osób, z czego aż ponad 3 045 stanowią turyści zagraniczni (jest to ok. 35 % ogółu korzystających).318 Ww. analizie służą wskaźniki używane do pomiaru funkcji turystycznych miejscowości, które dla gminy miejskiej Bielawa przedstawiają się następująco: WSKAŹNIK FUNKCJI TURYSTYCZNEJ BARETJE’A - wyrażony liczbą turystycznych miejsc noclegowych,

pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę stałych mieszkańców - wynosi 0,6. Na tle poszczególnych podregionów, powiatów i gmin województwa dolnośląskiego wskaźnik ten dla całej gminy nie jest wysoki – dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego wynosi on 2,6. WSKAŹNIK INTENSYWNOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO WEDŁUG CHARVATA - wyrażony liczbą udzielonych

noclegów pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę stałych mieszkańców - wynosi 48,5. Analogicznie jak w przypadku wskaźnika Baretje’a, także wskaźnik Charvata dla gminy nie znajduje się na wysokim

poziomie w stosunku do podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego, którego wartość określona jest na poziomie 252,5.

318 Turystyka w województwie dolnośląskim w latach 2004 - 2007, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008

184

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

27,6. W odniesieniu do wartości określonych dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego na poziomie 80,2, wskaźnik ten dla całej gminy nie jest wysoki. WSKAŹNIK WYKORZYSTANIA POJEMNOŚCI NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą udzielonych noclegów przypadającą na liczbę miejsc noclegowych określony jest dla gminy na poziomie 81,3, co w tym przypadku

jest wartością zbliżoną do średniej dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego wynoszącej 97,5. WSKAŹNIK GĘSTOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO – wyrażony liczbą korzystających z noclegów przypadającą na powierzchnię w km² oraz WSKAŹNIK GĘSTOŚCI BAZY NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą miejsc noclegowych przypadającą na powierzchnię w km². Dla gminy miejskiej Bielawa wskaźniki te adekwatnie wynoszą 238,9 i 5,2, co w odniesieniu do wartości dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego – 101,6 i 3,3 – jest wartością

stosunkowo wysoką. Warto zatem podkreślić, że w przypadku obu wskaźników określających gęstość ruchu, jak i bazę noclegową, gmina reprezentuje tutaj przewyższający poziom, zbliżony do gminy miejskiej Dzierżoniów (536,2 i 7,4). Miasta te są głównymi ośrodkami turystycznymi powiatu dzierżoniowskiego, posiadając największą i najbardziej rozwiniętą bazę noclegową na terenie całego powiatu. WSKAŹNIK ROZWOJU BAZY NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą korzystających z noclegów przypadającą na

liczbę miejsc noclegowych określony na poziomie 46,3 również przewyższa wartość dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego: 31,0. 319

Opisany powyżej rozkład, jak i liczba miejsc noclegowych obrazują, że Bielawa ze szkodą dla swojego potencjału nie wykorzystuje w pełni swoich możliwości jako miejscowości turystycznej.

2.3.1.3 Gmina wiejska Pieszyce

Istniejąca w diagnozowanej gminie baza noclegowa stanowi niezastąpiony element zagospodarowania

turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym terenie. Po przeprowadzonej analizie

319 Turystyka w województwie dolnośląskim w latach 2004 - 2007, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008

185

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

stanu bazy noclegowej w Gminie Pieszyce sukcesywnie rozwija się baza hotelowa i agroturystyczna, do której należy wymienić następujące podmioty oferujące miejsca noclegowe:

HOTELE:

Czarny Rycerze I (Kamionki 76) - 50 miejsc noclegowych

Sowia Dolina (Kamionki 65) – 40 miejsc noclegowych Oba obiekty posiadają zaplecze gastronomiczne, a także bazę konferencyjno – szkoleniową.

PENSJONATY: Magda (Lasocin 9) – 120 miejsca noclegowych (posiada zaplecze gastronomiczne oraz bazę konferencyjno – szkoleniową) Villa Rosa (Kamionki 34) – 25 miejsc noclegowych

OŚRODEK WCZASOWY Kasztel w Rościszowie – 74 miejsca noclegowe (posiada zaplecze gastronomiczne oraz bazę konferencyjno – szkoleniową)

GOŚCINIEC Muchomorek (Kamionki) – 25 miejsc noclegowych

SCHRONISKA:

Bacówka (Rościszów-Potoczek) – 21 miejsce noclegowych (posiada zaplecze gastronomiczne)

Schronisko przy Zespole Szkół w Pieszycach – 32 miejsca noclegowe (posiada zaplecze gastronomiczne)

186

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

AGROTURYSTYKA: Cicha Woda, Mirosława i Szymon Balak (Lasocin 1) - 28 miejsc noclegowych (posiada zaplecze

gastronomiczne) Gospodarstwo Agroturystyczne, Waldemar Hałdaś (Piskorzów 68) – 11 miejsc noclegowych (posiada zaplecze gastronomiczne)

Gospodarstwo Agroturystyczne „Laura”, Halina Lenkiewicz (Rościszów 55d) – 8 miejsc noclegowych

Gospodarstwo Agroturystyczne, Beata Wester (Rościszów 66) – 10 miejsc noclegowych (posiada zaplecze gastronomiczne)

„Pod skałką”, Tatiana i Leszek Winiarscy (Rościszów 28) – 15 miejsc noclegowych (posiada zaplecze gastronomiczne)

Gospodarstwo Agroturystyczne, Krystyna Zagórska (Rościszów 60e) – 9 miejsc noclegowych Gospodarstwo Agroturystyczne, Monika Siwiec (Rościszów 52) – 8 miejsc noclegowych Gospodarstwo Agroturystyczne, Jolanta Bielarczyk (Rościszów 53a).

Analizując intensywność ruchu turystycznego na terenie gminy Pieszyce należy stwierdzić, iż corocznie z miejsc noclegowych korzysta 1162 osób, z czego 181 to turyści zagraniczni. W porównaniu, w powiecie dzierżoniowskim korzysta ponad 23 678 osób, z czego aż ponad 8 234 stanowią turyści zagraniczni (jest to ok. 35 % ogółu korzystających). Analizie tej służą wskaźniki używane do pomiaru funkcji turystycznych

miejscowości, które dla gminy Pieszyce przedstawiają się następująco:

WSKAŹNIK FUNKCJI TURYSTYCZNEJ BARETJE’A - wyrażony liczbą turystycznych miejsc noclegowych, pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę stałych mieszkańców - wynosi 1,2, a dla powiatu

dzierżoniowskiego wskaźnik ten jest znacznie niższy i wynosi 0,6. Na tle podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego wskaźnik wynosi on 2,6 i jest wyższy niż gminy i całego powiatu. Wyższy natomiast jest wskaźniki dla gminy miejsko – wiejskiej powiatu tj. Niemczy, gdzie wynosi 2,7.

187

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

WSKAŹNIK INTENSYW`NOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO WEDŁUG CHARVATA wyrażony jest liczbą udzielonych

noclegów pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę stałych mieszkańców – wynosi dla gminy 61,5 - dla porównania wskaźnik dla powiatu jest wyższy i wynosi 83,6. W stosunku do podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego, którego wartość określona jest na poziomie 252,5 to wskaźniki zarówno dla gminy jak i powiatu są znacznie niższe.

WSKAŹNIK INTENSYWNOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO WEDŁUG SCHNEIDERA - wyrażony liczbą turystów korzystających z noclegów, pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę stałych mieszkańców - wynosi 12,2 i w stosunku do powiatu jest znacznie niższy (powiat - 22,6). W odniesieniu do wartości określonych dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego na poziomie 80,2, wskaźnik ten, zarówno dla gminy Pieszyce i

całego powiatu dzierżoniowskiego nie jest wysoki.

WSKAŹNIK WYKORZYSTANIA POJEMNOŚCI NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą udzielonych noclegów przypadającą na liczbę miejsc noclegowych określony jest dla gminy Pieszyce na poziomie 49,9, a dla powiatu na poziomie 143,0, co w tym przypadku powiatu przewyższa średnią dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego wynoszącą 97,5. Ponadto wysokie wartości osiąga tutaj także gmina miejska Dzierżoniów

(162,9) oraz gmina miejsko – wiejska Niemcza (263,2) oraz gminy wiejskie (263,2).

WSKAŹNIK GĘSTOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO – wyrażony liczbą korzystających

z noclegów przypadającą na powierzchnię w km² oraz WSKAŹNIK GĘSTOŚCI BAZY NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą miejsc noclegowych przypadającą na powierzchnię w km². Dla gminy Pieszyce wskaźniki te wynoszą

adekwatnie 18,3 i 1,8, gdzie dla powiatu dzierżoniowskiego wskaźniki te wynoszą 49,5 i 1,3, co w odniesieniu do wartości dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego – 101,6 i 3,3 – jest wartością stosunkowo niską w

obu przypadkach. Warto podkreślić, że zarówno w przypadku obu wskaźników określających gęstość ruchu,

188

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

WSKAŹNIK ROZWOJU BAZY NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą korzystających z noclegów przypadającą na liczbę miejsc noclegowych określony na poziomie 9,9 i jest znacząco niższy niż dla całego powiatu, gdzie

wynosi on 38,6. Natomiast wskaźnik powiatu przewyższa wartość dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego: 31,0. Podobnie jak w przypadku wskaźników obrazujących gęstość ruchu i bazy noclegowej, najwyższe wartości osiągają gminy miejskie: Bielawa (46,3) i Dzierżoniów (72,7)320.

2.3.1.4 Gmina miejska Piława Górna

Baza noclegowa stanowi niezastąpiony element zagospodarowania turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym terenie. Po przeprowadzonej analizie stanu bazy noclegowej w Gminie Piława Górna należy stwierdzić, iż baza noclegowa jest słabo rozwinięta. Podmioty oferujące miejsca noclegowe to Hotel „Adam” Klubu Sportowego Piławianka (ul. Piastowska), dysponuje 15 miejscami noclegowymi. Obiekt

posiada zaplecze gastronomiczne oraz salę konferencyjną na 40-50 osób. Na terenie Gminy znajduje się także jedno gospodarstwo agroturystyczne „Zamczysko” z 10 miejscami noclegowymi. Gospodarstwo posiada zaplecze gastronomiczne oraz salę konferencyjną. Na terenie starego folwarku i pałacu istnieje możliwość wynajęcia pomieszczeń na warsztaty malarskie, jak również imprezy plenerowe.

320 Turystyka w województwie dolnośląskim w latach 2004 - 2007, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008

189

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.1.5 Gmina wiejska Dzierżoniów

będzie dostosowana dla turystów o różnych możliwościach finansowych.

Bazę noclegową gminy stanowią szczególnie gospodarstwa agroturystyczne, do których należą:

- Gospodarstwo Agroturystyczne „Pod Lasem” w Kołaczowie, Kołaczów 4a – 1 apartament z oddzielnym wejściem i pełnym wyposażeniem,

- Gospodarstwo Agroturystyczne „Marianówek” w Marianówku, Marianówek 1 – 12 miejsc w pokojach 1, 2, 3 i 4 osobowych, Gospodarstwo Agroturystyczne „Pod Czeszką” w Ostroszowicach, ul. Bielawska 10 – 12 miejsc w - pokojach 1, 2, 3 i 4 osobowych

- Agroturystyka Zagroda w Nowiźnie, ul. Wąska 2 – 10 miejsc noclegowych w pokojach 2 i 3 osobowych, - Gospodarstwo Agroturystyczne „U Krzysztofa” w Jędrzejowicach, Jędrzejowice 5,

- Gospodarstwo Agroturystyczne Michał Hohol w Jędrzejowicach, Jędrzejowice 7.

- Gospodarstwo Agroturystyczne w Owieśnie, Owiesno 30, Jędrzejowice 5

321 Łącznie w gminie jest około 60 miejsc noclegowych w obiektach noclegowych.

Turyści mogą również skorzystać z pola namiotowego na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów znajdującego się

321 Brzeziński R., Ze Ślężą w tle. Przewodnik turystyczny po gminach ślężańskich, Wydawca: Lokalna Grupa Działania „Ślężanie”, Sobótka 2008

190

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

322 w Gospodarstwie Agroturystycznym „Camping Forteca” w Uciechowie.

Warto zauważyć, ze podstawą bazy noclegowej an terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów są gospodarstwa agroturystyczne, których w ostatnich latach przybywa.

Analizując intensywność ruchu turystycznego na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów, warto zauważyć, że wszelkie statystyki prezentują zbiorczo ogólne wyniki dla 2 gmin wiejskich powiatu dzierżoniowskiego: gminy Łagiewniki oraz gminy Dzierżoniów. Dlatego też trudno jednoznacznie dokonać pomiaru funkcji turystycznych dla gminy wiejskiej Dzierżoniów według takich wskaźników jak wskaźnik funkcji turystycznej Baretje’a, wskaźnik intensywności ruchu turystycznego według Charvata czy też wskaźnik intensywności ruchu turystycznego według Schneidera. 323

2.3.1.6 Gmina wiejska Stoszowice

Istniejąca w diagnozowanej gminie baza noclegowa stanowi niezastąpiony element zagospodarowania turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym terenie. Po przeprowadzonej analizie stanu bazy noclegowej w Gminie Stoszowice można zauważyć, iż głównym ośrodkiem z rozwiniętą bazą noclegową jest Srebrna Góra. Sukcesywny rozwój i powstawanie nowych podmiotów bazy noclegowej staje się głównym źródłem utrzymała mieszkańców

gminy. Obiekty oferujące miejsca noclegowe to:

HOTELE

322 Oficjalna strona internetowa Urzędu Gminy w Dzierżoniowie, www.ug.dzierzoniow.pl 323 Turystyka w województwie dolnośląskim w latach 2004 - 2007, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008

191

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Hotel** „Koniuszy” (Srebrna Góra) posiada 90 miejsc noclegowych w pokojach 1, 2, 3 osobowych i apartamentach, obiekt posiada zaplecze gastronomiczne oraz jedną salę konferencyjną z pełnym wyposażeniem multimedialnym na 70 osób.

Hotel „Sportowy” (Srebrna Góra) posiada 50 miejsc noclegowych.

OŚRODKI REKREACYJNE/WYPOCZYNKOWE

Ośrodek Rekreacyjno – Integracyjny „Srebrna Góra” Zygmunt Gancarz posiada 51 miejsc noclegowych. Obiekt posiada zaplecze gastronomiczne oraz salę wielofunkcyjną, nowocześnie wyposażoną w profesjonalne nagłośnienie na 150 miejsc.

Ośrodek Rekreacyjno – Wypoczynkowy „Parowozownia” (Srebrna Góra) oferuje 50 miejsc noclegowych w pokojach 2, 3, 5 osobowych. Obiekt posiada salę sportową oraz zaplecze gastronomiczne z możliwością przygotowania wyżywienia dla grup zorganizowanych.

Ośrodek Wypoczynkowy „Bartek” (Srebrna Góra) posiada 80 miejsc noclegowych. Obiekt osiada zaplecze gastronomiczne.

DOM WYCIECZKOWY Dom wycieczkowy „Pod Forami” Sławomir Jopa (Srebrna Góra) oferuje 40 miejsc noclegowych w pokojach 2

i 4 osobowych. Obiekt posiada zaplecze gastronomiczne.

Dom wycieczkowy „Wacuś” Sławomir Malczewski (Srebrna Góra) posiada 35 miejsc noclegowych, pokoje 2 i wieloosobowych. Istnieje możliwość skorzystania z gastronomii na zamówienie grup zorganizowanych.

Dom Wycieczkowy „Wiesław” Mariola i Wiesław Czuchra (Srebrna Góra) oferuje 45 miejsc noclegowych w 2,

3, 4, 5, 6, 7 i 8 osobowych. Obiekt posiada zaplecze gastronomiczne.

192

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

POLE NAMIOTOWE Pole namiotowe przy odkrytym kąpielisku (Srebrna Góra) na 40 namiotów.

Baza namiotowa KORTUNAL (Srebrna Góra) posiada 36 miejsc noclegowych w namiotach z pełnym węzłem sanitarnym i aneksem kuchennym.

GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE Gospodarstwo agroturystyczne „Sokółka” Lesław Sokołowski (Srebrna Góra) posiada 6 miejsc noclegowych

w pokojach 2 i 3 osobowych. Gospodarstwo agroturystyczne „Agroturystyka pod świerkiem” Waldemar Jasiński (Srebrna Góra) posiada 20 miejsca noclegowe w pokojach 2, 3, 5, 6 osobowych. Obiekt posiada zaplecze gastronomiczne.

Gospodarstwo agroturystyczne Folwark „Leszczynówka” Anna i Krzysztof Leszczyńscy (Budzów) oferuje 26 miejsc noclegowych w pokojach 2 i 3 osobowych. Obiekt posiada zaplecze gastronomiczne. Gospodarstwo agroturystyczne „Przełęcz Srebrna” Kazimierz Bowcariwski (Srebrna Góra) z 26 miejscami noclegowymi w pokojach 3, 5, 6, 7 osobowych.

Gospodarstwo Agroturystyczne „Muflon” (Jemna) posiada 7 miejsc noclegowych z możliwością przygotowania śniadań i kolacji oraz obiadokolacji u gospodarzy.

Gospodarstwo agroturystyczne K.Koszowski (Srebrna Góra) – 11 miejsc noclegowych. Obiekt posiada zaplecze gastronomiczne.

Gospodarstwo agroturystyczne Przełęcz Srebrna (Srebrna Góra) – oferuje 26 miejsc noclegowych w pokojach

wieloosobowych. Obiekt posiada zaplecze gastronomiczne.

193

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

SCHRONISKA SCHRONISKO PTTK „Srebrna Góra” wraz z „Centrum Turystyki Niekonwencjonalnej” (Srebrna Góra) oferuje 45

miejsc w pokojach 1 - 6 osobowych. Obiekt posiada zaplecze gastronomiczne a także salę konferencyjna na 100 osób. SCHRONISKO PTSM (Srebrna Góra) posiada 30 miejsc noclegowych.

KWATERY PRYWATNE

Pokoje gościnne „Kresowiak” (Srebrna Góra) – 16 miejsc noclegowych w pokojach 2 i 3 osobowych. Istnieje możliwość korzystania z kuchni. Kwatery prywatne „Na Skarpie” (Srebrna Góra) – 30 miejsc noclegowych w pokojach 2, 3, 5 i 6 osobowych.

Istnieje możliwość korzystania z kuchni. Pokoje gościnne Zuzanna Mycek (Srebrna Góra) – 8 miejsc noclegowych w pokojach 1, 2, 3 osobowych. Istnieje możliwość korzystania z kuchni.

Kwatery prywatne Ryszard Broś (Srebrna Góra) – 15 miejsc noclegowych w pokojach 3, 4, 5 osobowych.

Kwatery prywatne „Domeczek” Grażyna Moczko (Srebrna Góra) – 11 miejsc noclegowych w pokojach 2, 3 osobowych.

Noclegi u „Bajanka” Bartosz Jewczuk (Srebrna Góra) – 30 miejsc noclegowych w pokojach 2-7 osobowych. Istnieje możliwość korzystania z kuchni.

Kwatery prywatne Marek Wrchoł (Srebrna Góra) – 16 miejsc noclegowych.

Kwatery prywatne Kazimierz Róźański (Srebrna Góra) – 24 miejsca noclegowe w pokojach 3, 4, 6, 7

osobowych. Istnieje możliwość korzystania z kuchni.

Kwatery prywatne Helena Dzieńkowska (Srebrna Góra) – 20 miejsc noclegowych.

194

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Kwatery prywatne „Jewczuk” (Srebrna Góra) – 36 miejsc noclegowych. Istnieje możliwość korzystania z kuchni.

Analizując intensywność ruchu turystycznego na terenie gminy Stoszowice, warto zauważyć, że corocznie z miejsc noclegowych korzysta ponad 5365 osób, z czego 135 to turyści zagraniczni (jest to ok. 0,07% ogółu

korzystających w regionie jeleniogórsko - wałbrzyskim). Analizie tej służą wskaźniki używane do pomiaru funkcji turystycznych miejscowości, które dla gminy wiejskiej Stoszowice przedstawiają się następująco:

WSKAŹNIK FUNKCJI TURYSTYCZNEJ BARETJE’A - wyrażony liczbą turystycznych miejsc noclegowych,

pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę stałych mieszkańców - wynosi 1,4. Na tle poszczególnych podregionów, powiatów i gmin województwa dolnośląskiego wskaźnik ten dla gminy Stoszowice nie jest wysoki – dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego wynosi on 2,6.

Charvata dla gminy Stoszowice znajduje się na dość wysokim poziomie w stosunku do podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego, którego wartość określona jest na poziomie 252,5.

WSKAŹNIK INTENSYWNOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO WEDŁUG SCHNEIDERA - wyrażony liczbą turystów

korzystających z noclegów, pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę stałych mieszkańców - wynosi 95,9. W odniesieniu do wartości określonych dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego na poziomie 80,2

wskaźnik ten dla gminy jest zdecydowanie wyższy.

195

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

WSKAŹNIK WYKORZYSTANIA POJEMNOŚCI NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą udzielonych noclegów przypadającą na liczbę miejsc noclegowych określony jest dla powiatu na poziomie 155,5, co w tym przypadku przewyższa średnią dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego wynoszącą 97,5.

WSKAŹNIK GĘSTOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO – wyrażony liczbą korzystających z noclegów przypadającą na powierzchnię w km² oraz WSKAŹNIK GĘSTOŚCI BAZY NOCLEGOWEJ wyrażony liczbą miejsc noclegowych przypadającą na powierzchnię w km². Dla gminy wiejskiej Stoszowice wskaźniki te adekwatnie wynoszą 48,5 i 0,7, co w odniesieniu do wartości dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego – 101,6 i 3,3 – jest wartością stosunkowo niską.

WSKAŹNIK ROZWOJU BAZY NOCLEGOWEJ – wyrażony liczbą korzystających z noclegów przypadającą na

liczbę miejsc noclegowych określony na poziomie 67,1 przewyższa wartość dla podregionu jeleniogórsko – wałbrzyskiego: 31,0324.

2.3.1.7 Gmina wiejska Walim

Baza turystyczna jest jednym z najistotniejszych elementów zagospodarowania turystycznego. Wielkość i standard oferowanej bazy noclegowej ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym terenie.

W Gminie Walim bazę noclegową stanowią przede wszystkim gospodarstwa agroturystyczne. W 2008 r. było

ich aż 30. Dysponują one około 500 miejscami noclegowymi. Są to (w nawiasach podano liczbę miejsc noclegowych):

324 Turystyka w województwie dolnośląskim w latach 2004 - 2007, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008

196

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

w Glinnie: − „Stara Szkoła” (20),

− „Glinno 77” (10);

w Jugowicach: − „Pod podkową” (6),

− „Irys” (6);

w Michałkowej:

− „U Rodaków” (22),

− „Biała Sowa” (50), − „Domowe Zacisze” (6),

− „Strumyczek” (6),

− „Michałówka” (17);

W Niedźwiedzicy:

− „Chata Misia” (20),

− „U Janiny” (15),

− „Jaskinia Lwa” (12);

w Nowym Julianowie:

197

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

− „Różany Ogród” (15);

w Olszyńcu:

− „Beatu” (4); − „Podlesie” (8);

w Rzeczce: − „Austeria Krokus” (15),

− „Nad Potokiem” (12),

− „U Kołodzieja” (20),

− „Mała Sowa” (18), − „Ruczaj” (16),

− „Pod przełęczą” (53),

− „Karczma pod kukułka” (14), − „Borsuk” (14),

− „Pod lipami” (16);

w Walimiu:

− „Dom na Wzgórzu” (20),

− „Na Leszczynowym Wzgórzu” (10),

− „Słoneczna Dolina” (8),

198

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

− „Gościniec pod starym puchaczem” Walim (12);

w Zagórzu Śląskim:

− „Dom pod karpiem” (15), − „U RomAli” (8).

Warto dodać, że gospodarstwa z Gminy Walim w 2008r. zdobyły najwięcej nagród w konkursie pn. „Najlepiej zorganizowane i funkcjonujące gospodarstwo agroturystyczne”, który już od 10 lat jest organizowany przez starostwo powiatowe w Wałbrzychu wspólnie z Powiatowym Zespołem Doradców w Wałbrzychu325.

Ponadto w Zagórzu Śląskim funkcjonuje Hotel „Borys”. Jest to hotel dwugwiazdkowy, posiadający 48 miejsc noclegowych. Natomiast w Walimiu znajduje się „Zajazd Hubert”, dysponujący 50 miejscami noclegowymi.

Miejsca noclegowe posiadają również ośrodki wczasowe ulokowane na terenie Gminy: w Rzeczce: Ośrodek Wypoczynkowy „Na stoku”, Ośrodek Wypoczynkowy „Sowia Grapa”, Ośrodek Wypoczynkowy „Warszawianka” oraz Ośrodek Wypoczynkowy „Korona”;

w Zagórzu Śląskim: Ośrodek Wypoczynkowy „Gawra”.

Ośrodki te łącznie dysponują 283 miejscami noclegowymi.

Bazę noclegową zapewniają także ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe:

• Centrum Konferencji Rekreacji GEO VITA w Jugowicach dysponujące 100 miejscami noclegowymi; • Ośrodek Wypoczynkowo–Szkoleniowy „Rzeczka” w Rzeczce posiadający 60 miejsc noclegowych;

325 Wieści Walimskie nr 6/2008 (009)

199

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• „Gościniec” w Dziećmorowicach z 30 miejscami noclegowymi.

Pozostałe niesklasyfikowane obiekty świadczące usługi noclegowe na terenie Gminy Walim to:

Pokoje do wynajęcia „OAZA" w Michałkowej zapewniające 7 miejsc noclegowych; Pokoje Gościnne - Elżbieta Nicia w Rzeczce oferujące 7 miejsc noclegowych i kuchnię do dyspozycji gości; Pokoje Do Wynajęcia „Fregata” w Zagórzu Śląskim nad Jeziorem Bystrzyckim zapewniające 36 miejsc

noclegowych.

Baza noclegowa na terenie Gminy Walim jest stosunkowo dobrze rozwinięta. Turyści odnajdą tu zróżnicowaną cenowo ofertę skierowana zarówno do osób indywidualnych jak i grup zorganizowanych o różnej zasobności portfela.

Analiza intensywności ruchu turystycznego województwa dolnośląskiego według podregionów, powiatów i gmin pozwala stwierdzić, iż wskaźniki opisujące intensywność tego ruchu w odniesieniu do Gminy Walim są wysokie. WSKAŹNIKI INTENSYWNOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO SCHNEIDERA (stosunek korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców x 100) i CHARVATA (stosunek udzielonych noclegów do liczby

stałych mieszkańców x 100) wynoszą dla Gminy odpowiednio 186 i 396, natomiast dla powiatu wałbrzyskiego - 30 i 77, dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego – 80 i 252, a dla całego województwa 70 i 183. WSKAŹNIK GĘSTOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO wynosi 134,5, z kolei dla powiatu wałbrzyskiego jest to 110,3, a dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego i całego województwa – po 101,4. WSKAŹNIK GĘSTOŚCI BAZY

NOCLEGOWEJ jest również wyższy niż średnia wojewódzka (2,4), średnia dla Podregionu Jeleniogórsko- Wałbrzyskiego (3,3) czy średnia dla powiatu (2,2) i wynosi 3,5. Gmina posiada bardzo wysoki WSKAŹNIK FUNKCJI TURYSTYCZNEJ BARETJE’A (stosunek liczby miejsc noclegowych do liczny stałych mieszkańców x 100)

200

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

wynoszący 4,8, gdzie dla powiatu wałbrzyskiego wynosi on zaledwie 0,6, dla Podregionu Jeleniogórsko- Wałbrzyskiego – 2,6, a dla całego województwa 1,6. Nieco słabszą wartość w skali powiatu (50,3) i województwa (43,0) osiąga WSKAŹNIK ROZWOJU BAZY NOCLEGOWEJ Gminy i wynosi on 38,5. Jest on jednak wyższy od średniej dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego (31,0)326.

W tym miejscu należy jednak nadmienić, że przy obliczeniu wartości poszczególnych wskaźników nie brano pod uwagę wszystkich obiektów oferujących noclegi, m.in. pokoi gościnnych i kwater agroturystycznych, a jedynie pięć z nich.

2.3.1.8 Gmina wiejska Nowa Ruda

Najliczniejszą bazę noclegową Gminy Nowa Ruda stanowią gospodarstwa agroturystyczne. Na terenie Gminy w 2008r. funkcjonowało ich 25. Dysponują one 264 miejscami noclegowymi. Są to (w nawiasach

podano liczbę miejsc noclegowych): w Sokolcu: − „Falko” (170),

− „Zachęta” (14), − „Pałac Słoneczny” (6),

− „Dolina Widoków” (10),

− „Pajda” (25),

− „Sowi Potok” (14),

− „Puszczyk” (9),

326 Turystyka w województwie dolnośląskim w latach 2004‐2007, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008

201

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

− „Agroturystyka-Sokolec” (8);

w Ludwikowicach Kłodzkich:

− „Agroturystyka-Ludwikowice” (20), − „Leśniczówka Sokolec” (7), − „Smrek” (14),

− „Harenda” (20), − Kwatery prywatne (4),

− Krupiej Piotr (14),

− „Agroturystyka” (14),

− „Sowina”;

w Jugowie:

− „Agroturystyka Jugów” (2), − „Agroturystyka u Władzia” (7);

w Czerwieńczycach:

− „Agroturystyka Czerwieńczyce” (12),

− „Borek” (5);

w Dzikowcu:

202

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

− „Agroturystyka” (5);

w Nowej Wsi Kłodzkiej:

− „Tramp” (8);

we Włodowicach:

− „Agroturystyka” (7);

w Krajanowie:

− „Agroturystyka” (5);

w Woliborzu:

− „Gospodarstwo Agroturystyka (6).

Część gospodarstw dysponuje zapleczem gastronomicznym dla sowich gości.

Z noclegu można także skorzystać w jednym z czterech pensjonatów:

w Sokolcu: pensjonat „Wisła” (posiada 120 miejsc noclegowych i sale konferencyjną) oraz pensjonat „Sokolec” (dysponuje 60 miejscami noclegowymi),

w Woliborzu: pensjonat „Leśny Dwór” (ma 20 miejsc noclegowych i sale konferencyjną),

203

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

na Przełęczy Jugowskiej: pensjonat „Bukowa Chata” (posiada 70 miejsc noclegowych i sale konferencyjną).

Pensjonaty posiadają zaplecza gastronomiczne.

Nocleg zapewniają turystą także cztery schroniska turystyczne:

w Sokolcu: schroniska „Orzeł” (90 miejsc noclegowych) i „Sowa” (40 miejsc noclegowych), w Jugowie: schronisko „Zygmuntówka” (34 miejsca noclegowe),

w Ludwikowicach Kłodzkich: schronisko „Sowina” (20 miejsc noclegowych, sala konferencyjna).

Wszystkie wymienione schroniska posiadają zaplecza gastronomiczne.

Nocleg na terenie Gminy oferują także:

„Jaworowy Stok” w Jugowie (posiada 10 miejsc noclegowych i zaplecze gastronomiczne), „Młyn nad Piekielnią” w Przygórzu (posiada 5 miejsc noclegowych i zaplecze gastronomiczne),

Centrum Rekreacyjno-Konferencyjne „Harenda” w Ludwikowicach Kłodzkich (dysponuje 20 miejscami noclegowymi, zapleczem gastronomicznym i salą konferencyjną), „Leśny Dwór” – kemping w Woliborzu (dysponuje 180 miejscami noclegowymi oraz zapleczem gastronomicznym);

Gospodarstwo ekologiczne „Krucza Dolina” w Bieganowie (posiada 3 miejsca noclegowe).

Analiza intensywności ruchu turystycznego województwa dolnośląskiego według podregionów, powiatów i

gmin pozwala stwierdzić, iż wskaźniki opisujące intensywność tego ruchu w odniesieniu do Gminy Nowa Ruda są raczej niskie. WSKAŻNIKI INTENSYWNOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO SCHNEIDERA (stosunek korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców x 100) i CHARVATA (stosunek udzielonych noclegów do liczby

204

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

stałych mieszkańców x 100) wynoszą dla Gminy odpowiednio 22,9 i 130,5, natomiast dla powiatu kłodzkiego – 141,9 i 477,1, dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego – 80,2 i 252,5, a dla całego województwa 70,3 i 183,1. WSKAŹNIK GĘSTOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO dla Gminy wynosi 20,0, z kolei dla powiatu kłodzkiego jest to 144,0, dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego – 101,6, a dla całego województwa – 101,4. WSKAŹNIK

GĘSTOŚCI BAZY NOCLEGOWEJ jest również niższy niż średnia wojewódzka (2,4), średnia dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego (3,3) czy średnia dla powiatu (4,8) i wynosi 2,3. Gmina posiada bardzo niski WSKAŹNIK FUNKCJI TURYSTYCZNEJ BARETJE’A (stosunek liczby miejsc noclegowych do liczny stałych mieszkańców x 100) wynoszący 2,6, gdzie dla powiatu kłodzkiego wynosi on 4,8, a dla całego województwa - 1,6. Taką samą wartość przyjmuje ten wskaźnik dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego. Niską wartość

zarówno w skali powiatu (29,9), Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego (31,0) jak i województwa (43,0) osiąga WSKAŹNIK ROZWOJU BAZY NOCLEGOWEJ Gminy i wynosi on 8,7327. Mając na uwadze powyższą analizę, należy jednak nadmienić, że przy obliczeniu wartości poszczególnych

wskaźników nie brano pod uwagę wszystkich obiektów oferujących noclegi, m.in. pokoi gościnnych i kwater agroturystycznych, a jedynie cztery z nich.

2.3.1.9 Gmina miejsko – wiejska Głuszyca

W Gminie Głuszyca baza noclegowa jest – w porównaniu chociażby do sąsiedniej Gminy Walim – słabo rozwinięta. Tworzą ją przede wszystkim gospodarstwa agroturystyczne. W 2008 r. było ich 10. Dysponują one

około 200 miejscami noclegowymi. Są to (w nawiasach podano liczbę miejsc noclegowych):

- w Sierpnicy:

327 Turystyka w województwie dolnośląskim w latach 2004‐2007, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008

205

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

− Gospodarstwo agroturystyczne „Sokołówka” (15), − „Czym Chata Bogata”. Agroturystyka (16), − Agroturystyka. Przedworscy (7), − Gospodarstwo Agroturystyczne „Finezja” (30),

− Gospodarstwo Turystyczne „U Urbasiów” (55);

- w Łomnicy:

− „Podkówka”. Gospodarstwo agroturystyczne (14), − Agroturystyka. Monika Mojsa (14);

- w Grzmiącej:

− Gospodarstwo agroturystyczne „Przy sadzie” (6);

- w Grzmiącej – przysiółek Rybnica Mała:

− Gospodarstwo agroturystyczne „Gospoda Sudecka” (14);

- w Głuszycy:

− Pokoje Gościnne u B. J. Sokołowskich (10)328.

Wyszczególnione obiekty posiadają zaplecze gastronomiczne.

328 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

206

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.1.10 Gmina miejska Dzierżoniów

Baza turystyczna jest jednym z najistotniejszych elementów zagospodarowania turystycznego. Wielkość i

standard oferowanej bazy noclegowej ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym terenie.

W Dzierżoniowie bazę noclegową stanowią przede wszystkim hotele.

HOTELE

- Hotel „OSiR” ** (ul. Strumykowa 1) dysponujący 60 miejscami noclegowymi w 30 pokojach i 3 apartamentach; - Hotel „Delta In” *** (ul. Bielawska 14) posiadający 51 miejsc noclegowych w pokojach 1 i 2 osobowych;

- Hotel „Ziemowit” (ul. Wrocławska 59) oferujący 39 miejsc noclegowych w pokojach 2, 3 i 4 osobowych; - Hotel „Metaxa” (ul. Cicha 4) dysponujący 36 miejscami noclegowymi w pokojach 1 i 2 osobowych. - Hotel „Dama Pik” w Dzierżoniowie, ul. Kilińskiego 10 62 miejsca w pokojach 1-4 osobowych

Noclegi zapewniają również Ośrodek Wczasowy Przemysłowego Instytutu Telekomunikacji „Kasztel” posiadający 80 miejsc noclegowych w 1, 2, 3 i 4 osobowych pokojach oraz internat Zespołu Szkół nr 2, który dysponuje 26 miejscami noclegowymi.329

Analiza intensywności ruchu turystycznego województwa dolnośląskiego według podregionów, powiatów i

gmin pozwala stwierdzić, iż wskaźniki opisujące intensywność tego ruchu w odniesieniu do miasta Dzierżoniów są zróżnicowane.

329 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

207

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Wskaźniki intensywności ruchu turystycznego Schneidera (stosunek korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców x 100) i Charvata (stosunek udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców x 100) wynoszą dla miasta odpowiednio 31,0 i 69,5, natomiast dla powiatu dzierżoniowskiego – 22,6 i 83,6, dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego – 80,2 i 252,5, a dla całego województwa 70,3 i 183,1. Wskaźnik

gęstości ruchu turystycznego jest bardzo wysoki i wynosi 536,2, z kolei dla powiatu dzierżoniowskiego jest to 49,5, dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego – 101,6, a dla całego województwa – 101,4. Wskaźnik gęstości bazy noclegowej jest również wyższy niż średnia wojewódzka (2,4), średnia dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego (3,3) czy średnia dla powiatu (1,3) i wynosi 7,4. Dzierżoniów posiada jednakże bardzo niski wskaźnik funkcji turystycznej Baretje’a (stosunek liczby miejsc noclegowych do liczny stałych

mieszkańców x 100) wynoszący zaledwie 0,4, gdzie dla powiatu dzierżoniowskiego wynosi on 0,6, dla Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego – 2,6, a dla całego województwa 1,6. Z drugiej strony, dużą wartość w skali powiatu (38,6), Podregionu Jeleniogórsko-Wałbrzyskiego (31,0) i województwa (43,0) osiąga wskaźnik rozwoju bazy noclegowej miasta i wynosi on 72,7.330

jedynie pięć z nich.

330 Turystyka w województwie dolnośląskim w latach 2004-2007, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008

208

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.2 Baza gastronomiczna.

2.3.2.1 Powiat dzierżoniowski

Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem infrastruktury turystycznej. Duże znaczenie mają usługi świadczone przez indywidualnych restauratorów.

W powiecie znajduje się ok. 50 lokali będących obiektami gastronomicznymi. Większość z nich stanowią restauracje, bary i puby, a zaletą jest to, ze wszystkie są dostępne dla turystów przez cały rok.

Na terenie powiatu dzierżoniowskiego watro wymienić następujące lokale gastronomiczne:

RESTAURACJE

- „Metaxa” w Dzierżoniowie, ul. Cicha 1, - „Delta In” w Dzierżoniowie, ul. Bielawska 14,

- „Ziemowit” w Dzierżoniowie, ul. Wrocławska 59,

- „Rodos” w Dzierżoniowie, os. Tęczowe 3f, - „Villa Secesja” w Dzierżoniowie, ul. Świdnicka 47, - „Gaspar” w Dzierżoniowie, ul. Przesmyk 2,

- „Itaka” w Dzierżoniowie, os. Błękitne 31b,

- „Teatralna” w Bielawie, ul. Teatralna 1,

- „Dębowa” w Bielawie, ul. Korczaka 4,

- „Pałac Bielawa” w Bielawie, ul. Piastowska 23,

- „Pod Wielką Sową” w Bielawie, ul. Wolności 134,

209

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- „Rodos” w Bielawie, ul. Kopernika 8a, - „Sowia Dolina”, Kamionki 65,

- „Czarny Rycerz” Kamionki 76,

- „Karczma” w Piławie Dolnej, ul. Główna 28,

- Zajazd „Cztery Pory Roku” w Przerzeczynie Zdroju, ul. Niemczańska 7, - „Villa u Bergera” w Dzierżoniowie ul. Sienkiewicza 15.331

- „Dama Pik” w Dzierżoniowie, ul Kilińskiego 10 - „Raport K” w Dzierżoniowie, ul. Kościelna 2

- „Pod Doboszem” w Dzierżoniowie, w Ratuszu

PIZZERIE

- „Uno” w Dzierżoniowie, ul. Piastowska 14, - „La Scala” w Dzierżoniowie, ul. Klasztorna 10,

- „Primavera” w Dzierżoniowie, ul. Kościelna 10, - „Rabarbar” w Bielawie, ul. Bankowa 5,

- „Familijna” w Bielawie, ul. Wolności 155a,

- „Pizza –Bar Denis” w Piławie Górnej, ul. Piastowska 64,

331 Folder Powiatu Dzierżoniowskiego opracowany przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie, „EDYTOR” Drukarnia i Wydawnictwo Dzierżoniów

210

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

BARY - „Bar Uniwersalny” w Dzierżoniowie, ul. Wrocławska 19,

- „Quick Burger” w Dzierżoniowie, Rynek 24,

- „Bar Komsumy” w Dzierżoniowie, Rynek 19,

- „Mateo” w Dzierżoniowie, os. Tęczowe 1f, - „Maleńka” w Bielawie, ul. Wolności 113,

- „Bar Zacisze” w Bielawie, ul. Wolności 113, - „ Włókniarka” w Bielawie, ul. Piastowska 18,

- „Jadłodajnia Sąsiadka” w Bielawie, ul. Sobieskiego 19a. 332

KAWIARNIE I CUKIERNIE

- „Mała Sztuka” kawiarnia w Dzierżoniowie, ul. Klasztorna 12, - „Pegaz” kawiarnia w Dzierżoniowie, ul. Świdnicka 24,

- „Adria” kawiarnia w Pieszycach, ul. Ogrodowa 84, - „Ambrozja” cukiernia w Dzierżoniowie, ul. Miodowa 6 - 8.333

332 Informator Turystyczny powiatu dzierżoniowskiego opracowany przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie 333 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

211

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

INNE PUNKTY GASTRONOMICZNE - Smażalnia w Dzierżoniowie, ul. Piękna,

- „Karczma u Jana” w Łagiewnikach, ul. Słowiańska 14,

- „Pod łabędziem” w Niemczy Rynek 16,

- „Pod czarnym niedźwiedziem” w Niemczy Rynek 32. 334

Baza gastronomiczna powiatu – podobnie jak baza noclegowa – skupiona jest także w dwóch głównych miastach powiatu, czyli w Dzierżoniowie i Bielawie. Większość z nich stanowią restauracje, oferujące swoim klientom kuchnię z różnych regionów oraz stron świata, położone głównie w hotelach o takich samych nazwach. Dużą popularnością cieszą się również pizzerie, których na terenie powiatu jest ok. 6. Turyści równie

chętnie korzystają z barów szybkiej obsługi, w których głównym produktem są różnego rodzaju fast – foody.

2.3.2.2 Gmina miejska Bielawa

Głównym zadaniem obiektów wchodzących w skład usług gastronomicznych, czy też bazy gastronomicznej jest zapewnienie turystom możliwości wyżywienia [Rogalewski, 1974]. W jej skład wchodzą urządzenia:

9 Gastronomiczne; 9 Zaopatrujące turystów w artykuły żywnościowe(sklepy); 9 Warunkujące odpowiednie zaopatrzenia zakładów gastronomicznych i sklepów.

Wiele urządzeń składających się na bazę żywieniową służy nie tylko turystom, ale również innym grupom użytkowników, więc można je uznać za urządzenia paraturystyczne.

334 Folder Powiatu Dzierżoniowskiego opracowany przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie, „EDYTOR” Drukarnia i Wydawnictwo Dzierżoniów

212

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Podobnie jak w przypadku bazy noclegowej, Bielawa nie dysponuje jeszcze rozbudowaną bazą gastronomiczną. Wszystkie obiekty pełnią jednak swoją funkcję przez cały rok. Zgodnie z klasyfikacją bazy żywieniowej dokonaną przez J. Salę na terenie gminy Bielawa znajdują się następujące obiekty gastronomiczne należące do rodzaju gastronomii otwartej (ogólnodostępnej):

RESTAURACJE 1. "DĘBOWA", ul. Korczaka 4 (znajduje się przy Hotelu „Dębowy”); 2. „ENIGMA”; 3. „PAŁAC BIELAWA” , ul. Piastowska 23 (przy obiekcie oferującym usługi hotelarskie);

4. "POD WIELKĄ SOWĄ", ul. Wolności 134 (przy Hotelu „Pod Wielką Sową”); 5. „RODOS”, ul. Kopernika 8b; 6. "TEATRALNA", ul. Teatralna 16.

PIZZERIE, BARY

1. Pizzeria "FAMILIJNA", ul. Wolności 155 a; 2. Pizzeria „MONIK”, ul. 1-Maja; 3. Bar-pizzeria „RABARBAR”, ul. Bankowa 5; 4. Bar-pizzeria „KEBAB”.

STOŁÓWKI – JADŁODAJNIE 1. Jadłodajnia "SĄSIADKA" ul. Jana III Sobieskiego 19 a; 2. Jadłodajnia „ZACISZE”, ul. Wolności 113.

213

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.2.3 Gmina wiejska Pieszyce

Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem infrastruktury turystycznej. Obiekty funkcjonujące przez cały rok na terenie Gminy Pieszyce mające w swojej ofercie usługi gastronomiczne to:

Hotel Czarny Rycerz I – restauracja,

Pensjonat MAGDA – restauracja,

Hotel Sowia Dolina – restauracja, Gospoda Sowie Gniazdo – gospoda,

Gospodarstwo Agroturystyczne "Cicha Woda" – gospoda,

Ośrodek Wczasowy „Kasztel” (Rościszów) – jadalnia, Kaskada (Pieszyce) – ogródek grillowy, bar,

Villa Rosa (Kamionki) – kawiarnia, bar, jadalnia,

Adria ( Pieszyce) – kawiarnia.

2.3.2.4 Gmina miejska Piława Górna

Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem infrastruktury turystycznej. Obiekty funkcjonujące na terenie Gminy Piława Górna mające w swojej ofercie usługi

gastronomiczne to restauracja „Klubowa” oraz bary „u Hutnika”, „Kamyk”, „Metaxa”, klub „Maestro” oraz pizzeria „Denis”335.

335 Folder promocyjny Gminy Piława Górna, s. 12

214

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.2.5 Gmina wiejska Dzierżoniów

Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem infrastruktury turystycznej. Duże znaczenie mają usługi świadczone przez indywidualnych restauratorów.

W gminie znajduje się ok. 20 lokali będących obiektami gastronomicznymi. Większość z nich stanowią restauracje, bary i puby, a zaletą jest to, ze wszystkie są dostępne dla turystów przez cały rok.

Na terenie gminy watro wymienić następujące lokale gastronomiczne:

- Bar – Pijalnia piwa w Dobrocinie, ul. Kościuszki 40b - Gospodarstwo Agroturystyczne „U Krzysztofa” w Jędrzejowicach, Jędrzejowice 5,

- Gospodarstwo Agroturystyczne „Pod Czeszką” w Ostroszowicach, ul. Bielawska 10, - Kawiarnia „Claudia” w Mościsku, ul. Dzierżoniowska 2.

- Klubokawiarnia w Roztoczniku, Roztocznik 41a,

- Cafe – Bar „Epoka” w Ostroszowicach, ul. Bielawska 53. 336

Baza gastronomiczna gminy nie jest stosunkowo bogata, choć jej dużą zaletą jest dostępność dla turystów przez cały rok.

2.3.2.6 Gmina wiejska Stoszowice

336 Ankieta informacyjna dotycząca stanu turystyki na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów sporządzona przez Urząd Gminy w Dzierżoniowie

215

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem infrastruktury

turystycznej. I podobnie jak w przypadku bazy noclegów, a ośrodkiem gastronomicznym jest Srebrna Góra. Obiekty funkcjonujące przez cały rok na terenie Gminy mające w swojej ofercie usługi gastronomiczne to: - Hotel „Koniuszy” (Srebrna Góra) - restauracja (120 miejsc),

- Dom Wycieczkowy „Wacuś” (Srebrna Góra) - bar, kawiarnia (30 miejsc), - SCHRONISKO PTTK „Srebrna Góra” wraz z „Centrum Turystyki Niekonwencjonalnej” (Srebrna Góra) - bufet (44 miejsca), - Karczma Piwna „Górska Perła” (Srebrna Góra) - bar (60 miejsc), Klub Stodoła (Srebrna Góra) – bar, - - Pensjonat „Sokółka” (Srebrna Góra) - drink bar, - Agroturystyka pod Świerkiem Waldemar Jasiński (Srebrna Góra) – bar.

Oprócz w/w obiektów można skorzystać z oferty gastronomicznej w kwaterach prywatnych, domach

wczasowych oraz gospodarstwach agroturystycznych.

2.3.2.7 Gmina wiejska Walim

Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania

turystycznego i w znacznym stopniu warunkuje rozwój ruchu turystycznego.

Bazę gastronomiczną Gminy tworzą:

Restauracje:

− „Gościniec”,

− w „Zajeździe Hubert”,

216

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

− w „Hotelu Borys”, − „Na stoku” w Ośrodku Wypoczynkowym „Na stoku”,

− „Fregata”.

Bary: − „Smażalnia”,

− „Wodniak”.

Karczmy:

− „Karczma Góralska”,

− „Karczma nad potokiem”

Gospoda:

337 − „Gospoda w Młynie” .

Lokale gastronomiczne funkcjonują także przy ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych. Zaplecze gastronomiczne posiadają Centrum Konferencji Rekreacji GEO VITA w Jugowicach oraz „Gościniec” w Dziećmorowicach, natomiast bar typu bistro znajduje się w Ośrodku Wypoczynkowo–Szkoleniowym „Rzeczka”338.

337 Ankieta dodatkowa sporządzona przez Urząd Gminy Walim

338 Ankieta dodatkowa sporządzona przez Urząd Gminy Walim

217

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.2.8 Gmina wiejska Nowa Ruda

Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania turystycznego i w znacznym stopniu warunkuje rozwój ruchu turystycznego.

Bazę gastronomiczną Gminy tworzą:

Restauracje: − „Ibiza” w Ludwikowicach Kłodzkich,

− „Harenda” w Ludwikowicach Kłodzkich,

− „Bukowa Chata” na Przełęczy Jugowskiej, − „Piwnica pod Orłem” w Sokolcu, − „Chata pod Sową” w Sokolcu,

− „Sowa” w Sokolcu, − „Zachęta” w Sokolcu;

Bary:

− „Sasanka” w Jugowie, − „Uniwersalny” w Świerkach, − „Hapy End” we Włodowicach, − „Szarotka” we Włodowicach,

− „Paco” w Ludwikowicach Kłodzkich,

− „Pstrąg” w Jugowie,

218

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

− „Vip” w Woliborzu, − „Bar” w Przygórzu,

− „Gucio” w Przygórzu,

− „Elita KM” w Dzikowcu, − „Nico” w Dzikowcu;

Kawiarnie: − „Leśny Dwór” w Woliborzu,

− „Tina” w Jugowie,

− „Cafe Bar Claudia” w Bożków339.

2.3.2.9 Gmina miejsko wiejska Głuszyca

Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania

turystycznego i w znacznym stopniu warunkuje rozwój ruchu turystycznego. Bazę gastronomiczną Gminy Głuszyca tworzą:

- Jadłodajnia „Finezja” w Głuszycy,

- Bar „Marysieńka” w Głuszycy,

339 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

219

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Łowisko pstrągów „Złota Woda” w Łomnicy, - Łomnicka chata” w Łomnicy,

- „Czym Chata Bogata” w Sierpnicy340.

Wszystkie lokale są obiektami całorocznymi.

2.3.2.10 Gmina miejska Dzierżoniów

Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania

turystycznego i w znacznym stopniu warunkuje rozwój ruchu turystycznego.

Na terenie Dzierżoniowa bazę gastronomiczna tworzą przede wszystkim restauracje, pizzerie, bary, kawiarnie i ciastkarnie oraz inne punkty gastronomiczne.

RESTAURACJE

- „Metaxa” (ul. Cicha 1),

- „Delta In” (ul. Bielawska 14), - „Ziemowit” (ul. Wrocławska 59),

- „Rodos” (osiedle Tęczowe 3f), - „Villa Secesja” (ul. Świdnicka 47),

- „Gaspar” (ul. Przesmyk 2),

340 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

220

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- „Itaka” (osiedle Błękitne 31b), - „Villa u Bergera” (ul. Sienkiewicza 15),341 - „Dama Pik” (ul Kilińskiego 10), - „Raport K” (ul. Kościelna 2),

- „Pod Doboszem” (w Ratuszu).

PIZZERIE

- „Uno” (ul. Piastowska 14), - „La Scala” (ul. Klasztorna 10), - „Primavera” (ul. Kościelna 10) 342.

BARY

- „Bar Uniwersalny” (ul. Wrocławska 19), - Centrum Rozrywki „Hi life” – dyskoteka (ul. Bat. Chłopskich 19) - „Quick Burger” (Rynek 24), - „Mateo” (osiedle Tęczowe 1f).343

KAWIARNIE I CUKIERNIE

- „Mała Sztuka” - kawiarnia (ul. Klasztorna 12),

341 Folder Powiatu Dzierżoniowskiego opracowany przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie, „EDYTOR” Drukarnia i Wydawnictwo Dzierżoniów 342 Folder Powiatu Dzierżoniowskiego opracowany przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie, „EDYTOR” Drukarnia i Wydawnictwo Dzierżoniów 343 Folder Powiatu Dzierżoniowskiego opracowany przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie, „EDYTOR” Drukarnia i Wydawnictwo Dzierżoniów

221

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- „Pegaz” - kawiarnia (ul. Świdnicka 24), - „Ambrozja” - cukiernia (ul. Miodowa 6 – 8).344

INNE PUNKTY GASTRONOMICZNE

- Smażalnia (ul. Piękna). 345

Podsumowując, baza gastronomiczna miasta jest dosyć dobrze rozwinięta i, co istotne z punktu widzenia

turystów, zróżnicowana – lokale oferują swoim klientom regionalną kuchnię polska oraz kuchnię z różnych stron świata.

344 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013 345 Folder Powiatu Dzierżoniowskiego opracowany przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie, „EDYTOR” Drukarnia i Wydawnictwo Dzierżoniów

222

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.3 Baza sportowo - rekreacyjna. 2.3.3.1 Powiat dzierżoniowski

Obiekty sportowo – rekreacyjne stanowią istotny element tzw. bazy uzupełniającej, jaka występuje obok bazy noclegowej oraz gastronomicznej. Umożliwiają one uprawianie turystyki aktywnej i sportu, zaś dobre zaplecze rekreacyjno-sportowe wpływa na rozwój turystyczny danego rejonu, jak również daje możliwości organizowania ciekawych imprez, nawet o zasięgu ogólnopolskim czy międzynarodowym. W powiecie dzierżoniowskim podstawą bazy sportowo rekreacyjnej są wyciągi narciarskie, baseny i pływalnie, ośrodki rekreacyjne oraz szkoła jazdy konnej i szkoła latania.

WYCIĄGI NARCIARSKIE W sezonie zimowym Góry Sowie umożliwiają uprawnie licznych sportów zimowych przez odwiedzających ten rejon turystów. Szczególnym zainteresowanie cieszą się tutaj zarówno zjazdy po stokach, jak i narciarskie

wędrówki. Wpływają na to takie czynniki jak: korzystne warunki klimatyczne, długi zalegająca pokrywa śnieżna (od grudnia do marca), dobrze utrzymane trasy zjazdowe oraz liczne wyciągi narciarskie. 346

Do najważniejszych wyciągów narciarskim:

- Rościszów - Potoczek na Wielką Sowę – wyciąg orczykowy, dwuosobowy, dwuetapowy, długość 1400

m., trasa - 1600 m., nachylenie 12o, oświetlony, ratrakowany i naśnieżany. I etap (dolny) – 670 m, trasa zjazdu – 900 m; II etap (górny) – 795 m, długość trasy – 1000 m. Koniec wyciągu znajduje się przy schronisku „Bacówka, przy którym znajduje się parking,

- Rościszów - Kuźnica - wyciąg „Tadeusz" – orczykowo - talerzowy, długość trasy 360 m., oświetlony, nachylenie 16o. W pobliżu można skorzystać z bufetu.

346 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich

223

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Bielawa - Góra Parkowa – wyciąg talerzykowy, długość 200 m., nachylenie 14°. - Stok Raduni – wyciąg orczykowy, długość 500 m., różnica wysokości 126m. Prowadzony przez OSiR w

Sobótce. 347

BASENY I PŁYWALNIE Na terenie powiatu dzierżoniowskiego znajdują się m.,in. takie baseny i pływalnie jak:

- Pływalnia Miejska "Aquarius" w Bielawie powstała w 1999 roku i składa się z dwóch kondygnacji: parteru i przyziemia. Ta nowoczesna z basenem sportowym, rekreacyjnym, brodzikiem, yakuzi, centrum odnowy biologicznej wyposażona jest w 6-cio torowy basen, dwa baseny rekreacyjne z

wodotryskiem i gejzerami oraz zjeżdżalnią, basen do masażu wodno - powietrznego, saunę, solarium, kawiarnie i taras wypoczynkowy. Trzeba zauważyć, że obiekt jest w pełni dostosowany dla osób niepełnosprawnych, a pod względem technicznym pływalnia została zaprojektowana nowocześnie i ekonomicznie. Basen jest wyposażony we wszelkie urządzenia pozwalające korzystać z obiektu niepełnosprawnym. Pływalnia jest czynna codziennie w godzinach od 6.00 do 22.00, co umożliwia

korzystanie z jest usług przez dużą liczbę klientów, zarówno lokalnych, jak i turystów.348

- Basen w Dzierżoniowie – prowadzony jest przez Ośrodek Sportu i Rekreacji w Dzierżoniowie. Do dyspozycji klientów są dwie niecki o wymiarach 50x21m i 35x21 m, zjeżdżalnia o długości 40 metrów, boisko do plażowej piłki siatkowej oraz „trawiasta plaża

- Basen odkryty w Niemczy.

- Basen odkryty w Pieszycach.349

347 Informator Turystyczny powiatu dzierżoniowskiego opracowany przez Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Dzierżoniowie 348 Strona internetowa Lokalnej Organizacji Turystycznej Ziemi Dzierżoniowskiej, www.lotzd.pl 349 Strona internetowa INFO – serwisu informacyjnego Tygodnika Dzierżoniowskiego, www.tygodnik.dzierzoniowski.info

224

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Basen odkryty w Bielawie przy OWW Sudety

OŚRODKI REKREACYJNE

- Ośrodek Sportu i Rekreacji w Dzierżoniowie – udostępnia swoim klientom dwa baseny na powietrzu, zjeżdżalnie, boisko do siatkówki plażowej oraz krytą pływalnię. Ponadto dysponuje halą sportową, boiskami, kortami tenisowymi, siłownią, boiskiem, jak również ofertą licznych zabiegów w zakładzie balneologicznym, tj. kąpiele solankowe, wirowe, borowinowe, laseroterapia, krioterapia, magnetoterapią masażami itp. Ponadto w Ośrodku do dyspozycji jest bufet z całodziennym wyżywieniem oraz dobrze zaopatrzony bar. 350

- Ośrodek Wczasowo – Wypoczynkowy „Sudety” (OWW „Sudety”) – położony jest na zachodnich obrzeżach miasta Bielawa, nad 24 - hektarowym sztucznie utworzonym zbiornikiem wodnym, umożliwiającym turystom uprawianie takich sportów jak: pływanie, żeglarstwo, surfing i wędkarstwo. W skład bazy turystycznej OWW „Sudety” wchodzą domki campingowe oraz pole biwakowe (przyczepy, namioty) z dobrze wyposażonym zapleczem socjalno - sanitarnym, a także lokale

gastronomiczne. Ośrodek posiada również basen odkryty z 66 m zjeżdżalnią, korty tenisowe, boiska do piłki nożnej, siatkówki i koszykówki oraz amfiteatr - estradę plenerową. Ponadto w ośrodku tym odbywają się atrakcyjne imprezy plenerowe m.in. Dni Bielawy, Sudeckie Lato, Sudeckie Brzmienie, Majówka, Tolk Folk, Regałowisko - Reggae Dub Festival.351

SZKOŁY JAZDY KONNEJ

Na terenie powiatu funkcjonują również wyciągi narciarskie, które w sezonie zimowym służą zarówno mieszkańcom, jak i turystom, a także klub paralotniarzy oraz szkółki konne i koła łowieckie.

350 Ulotka informacyjna Ośrodka Sportu i Rekreacji w Dzierżoniowie 351 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

225

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

W rejonie Gór Sowich można również uprawiać rekreację konną, czemu sprzyjają w szczególności uwarunkowania przyrodnicze tego terenu, jak również szkółki jazdy konnej, w których organizowane są nauki z jazdy konnej. Na terenie powiatu przykładem jest np. Szkółka w Piotrówku k/Niemczy. W sezonie letnim przejażdżka konna

w terenie lub bryczką umożliwia podziwianie pięknych widoków, a zimą można wybrać się w podróż po okolicznych terenach saniami. 352

SZKOŁA LATANIA

Szkoła Latania „BIELIK”, które organizuje zawody paralotniarskie ora szkolenia, jak również umożliwia uzyskania licencji pilota paralotni. Paralotniarstwo jest uprawiane na obszarze „Łysej Góry” i Dzikowca oraz Góry Czeszki (Jodłownik). 353

2.3.3.2 Gmina miejska Bielawa

Gmina posiada bogatą bazę umożliwiającą uprawianie sportów i rekreacji. Do obiektów stwarzających taką szansę należy niewątpliwie Pływalnia Miejska „Aquarius” powstała w 1999 roku, składająca się z dwóch

kondygnacji parteru i przyziemia. Na parterze znajdują się cztery niecki basenowe (sportowa, rekreacyjna, brodzik i yakuzi). Natomiast w przyziemiu zlokalizowane jest zaplecze techniczne oraz część administracyjna

352 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013 353 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

226

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

pływalni. Jest to pływalnia zaprojektowana nowocześnie i ekonomicznie względem technicznym. Obiekt jest przystosowany dla osób niepełnosprawnych. 354 Przy pływalni działa Studio Odnowy „AQUARIUSPORT”. Składa się ono z trzech integralnych części siłowni, zespołu saun (turecka i fińska) oraz studia masażu połączonych recepcją. Wyposażone jest w instalacje

telewizji satelitarnej i nagłaśniającą. Studio Odnowy zatrudnia wykwalifikowaną obsługę (instruktorzy sportu i kulturystyki, masażyści). Siłownia to przestronna sala sportowa o powierzchni 142 m2. Na terenie pływalni można skorzystać również z solarium.355

Osoby lubiące kontakt z naturą oraz spacery, mogą skorzystać z uroków Parku Miejskiego. Z kolei miłośnicy

sportów ekstremalnych mogą skorzystać ze Skate Parku ulokowanym na jego terenie. Jest on dostępny przez cały rok, również w godzinach wieczornych dzięki systemowi oświetlenia. Istnieje zapotrzebowanie na miejsca parkingowe oraz stoliki, siedziska i trybuny. Dzięki temu stałby się bardziej przystępny i mógłby obsłużyć grupy turystów zainteresowanych tego rodzaju wypoczynkiem na świeżym powietrzu. Istotnym będzie wyposażenie parku w dodatkową infrastrukturę – nowoczesne place zabaw, estetyczne kosze na śmieci, wytyczenie

nowych alejek i ścieżek zdrowia.

Jednymi z najważniejszych urządzeń towarzyszących są obiekty i urządzenia sportowo – rekreacyjne. Mogą one być zarówno wzniesione i zorganizowane z myślą o turystach (np. wyciągi narciarskie) jak i wybudowane przede wszystkim w celu zaspokojenia potrzeb miejscowej ludności, które zaspakajają zarówno potrzeby turystów niejako dodatkowo (np. stadiony, hale sportowo – widowiskowe). Jest również grupa urządzeń, które powstają, aby w jednakowym stopniu służyć obu grupom użytkowników (np. baseny, czy korty tenisowe).

354 Strona internetowa, www.lotzd.pl 355 Oficjalna strona internetowa Urzędu Miejskiego w Bielawie, www.bielawa.pl

227

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Baza towarzysząca gminy może zaoferować turystom:

1. Wyciągi narciarskie Rodzaj wyciągu Stopień T– trudności Odległość talerzykowy; [1– Długość Przepustowość od O– łatwy; Lokalizacja Nazwa trasy Oświetlenie [liczba osób Bielawy orczykowy; 2– [m] na 1 godz.] [km] O-T– średnio- orczykowo- trudny; talerzykowy. 3–trudny]

GÓRA 0 Krasnal T 250 tak 1 360 PARKOWA

WIELKA 11 Potoczek O 1600 tak 2 560 SOWA

WIELKA 11 Tadeusz O-T 360 tak 1 360 SOWA

PRZEŁĘCZ 14 Rymarz O 600 tak 3 530 JUGOWSKA

PRZEŁĘCZ 14 Bester O 350 tak 2 360 JUGOWSKA

228

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

WALIM 15 Hubert O 380 nie 2 360

SOKLOLEC 20 Orzeł 1 O 260 tak 3 360

SOKOLEC 20 Orzeł 2 O 350 tak 2 360

SOKLOLEC 20 Sokolec O 600 tak 1 360

RZECZKA 21 Bartek O 650 tak 2 360

RZECZKA 21 Rzeczka O 500 tak 2 360

Na podstawie informacji ze strony internetowej www.bielawa.pl

2. Park Wodny „AQUARIUS” – ul. Grota Roweckiego 8 – poza basenem, na terenie obiektu

zlokalizowane jest studio odnowy w skład, którego wchodzi: siłownia, zespół saun oraz studio masażu.

229

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

3. Zbiornik wodny OWW „Sudety” – o 24-hektarowej powierzchni. Na południowym jego brzegu jest przystań dla jachtów, zaś na zachodnim trawiasta plaża. Można tu uprawiać różnego rodzaju sporty wodne począwszy od pływania, surfingu i żeglarstwa, a skończywszy na wędkarstwie. Na terenie OWW Sudety, na którym znajduje się zbiornik, zlokalizowany jest również basen, połączony z basenem dla

dzieci. Dodatkową atrakcją kąpieliska jest 66 m zjeżdżalnia oraz boiska do siatkówki plażowej i piłki nożnej.356

4. Klub jeździecki "OXER" - ul. Pocztowa 4. Ośrodek dysponuje 13 końmi do jazdy wierzchem. 5. Korty tenisowe:

Odkryte:

• Przy ul. 1-go Maja 35 - Nawierzchnia naturalna - mączka ceglana. Obok kortów bufet z napojami chłodzącymi i małą gastronomią; • Przy ul. Sportowej - obok hali sportowej KS "Bielawianka". Nawierzchnia naturalna - mączka ceglana; • Przy ul. Wysokiej 1 - Nawierzchnia naturalna - mączka ceglana.

Kryty: • W hali sportowej KS "Bielawianka", przy ul. Sportowej. Nawierzchnia tartanowa. 6. Stawy rybne Na terenie miasta znajdują się 3 akweny, w których można łowić ryby: • Staw "Cegielnia" - zarybiony, możliwość wędkowania zgodnie z przepisami PZW; • Staw w parku przy ul. Wojska Polskiego - zarybiony, możliwość wędkowania zgodnie z przepisami PZW;

• Sztuczne jezioro przy OWW "Sudety" - zarybione, obowiązują karty wędkarskie lub jednorazowe zezwolenie.

356 Oficjalna strona internetowa Urzędu Miejskiego w Bielawie, www.bielawa.pl

230

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Warto również zwrócić uwagę na fakt, że w Bielawie znajduje się szpital, przychodnie lekarskie oraz apteki. Z punktu widzenia rozwoju ruchu turystycznego może mieć to wpływ na wzrost poczucia bezpieczeństwa oraz komfortu przebywania w miejscu, w którym łatwo znaleźć pomoc lekarską. Informacje na temat regionu oraz miejsc noclegowych można uzyskać w Centrum Informacji Turystycznej

przy ul. Wolności 128b. Turyści mają również możliwość skorzystania z bankomatów, kantorów oraz usług placówek bankowych.

2.3.3.3 Gmina wiejska Pieszyce

Na podstawie analizy, jaka została przeprowadzona na potrzeby Strategii Rozwoju Miasta Pieszyce, odnotowano, iż na terenie miasta jak i gminy nie ma odpowiedniej infrastruktury dla uprawiania rekreacji.

Natomiast z punktu widzenia strategii gmina dysponuje znakomitymi warunki klimatyczne, które są korzystne dla rozwoju turystyki i rekreacji357.

Głównym walorem wypoczynkowym gminy są Góry Sowie, rozciągające się na długości 26 km i około 13 km szerokości. Jest to doskonałe miejsce na regenerację sił, zarówno fizycznych jak i psychicznych, na obcowanie z przyrodą i światem zwierzęcym. Natomiast istniejące walory specjalistyczne Gminy Pieszyce

umożliwiają uprawianie turystyki kwalifikowanej, które są elementami środowiska przyrodniczego, i tak np. jeździectwo (Ośrodek Jazdy Konnej w Kamionkach), wędkarstwo (staw w Bratoszowie, łowisko pstrąga w Lasocinie). W okresie letnim można korzystać z odkrytego miejskiego basenu kąpielowego w Pieszycach,

a w okresie zimowym z wyciągu narciarskiego Rościszów – Potoczek na Wielką Sowę oraz wyciągu „Tadeusz” Rościszów – Kuźnica. W miesiącach wiosenno – letnich możliwa jest turystyka piesza i rowerowa na licznych

oznakowanych szlakach o różnej trudności.

357 Strategia Rozwoju Miasta Pieszyce na lata 2007-2015, s. 30

231

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.3.4 Gmina miejska Piława Górna

Istotnym problemem Gminy Piława Górna jest słabo rozwinięta baza sportowo – rekreacyjna, na którą znaczący wpływ ma brak szlaków turystycznych.

Sportem i rekreacją na terenie gminy zajmuje się Klub Sportowy „Piławianka”, który prowadzi sekcje piłki nożnej, lekkiej atletyki, oraz sekcje bokserską. Posiada on trzy pełnowymiarowe boiska sportowe, a jedno z nich posiada trybuny na około 4 tys. kibiców, jak również pełnowymiarową bieżnię lekkoatletyczną. Imprezy

sportowe organizowane przez klub sportowy to: - zawody sportowe (rozgrywki piłkarskie) – impreza o charakterze wojewódzkim, - zawody sportowe – rekreacyjne – impreza o charakterze lokalnym358.

Na terenie gminy znajdują się korty tenisowe, boiska do koszykówki, piłki siatkowej oraz sala sportowa.

Jednostką zajmującą się kulturą na terenie gminy Miejski Ośrodek Kultury, przy którym funkcjonują zespoły artystyczne: Zespół Pieśni i Tańca „Górzanie”, zespół estradowo – kabaretowy Klubu Seniora „Siwy Włos” oraz

Orkiestra Dęta. Budynek Ośrodka posiada salę widowiskowo – kinową na 270 miejsc. Aby sala te spełniała funkcje nowoczesnej sali widowiskowej, niezbędne jest przeprowadzenie remontu.

358 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Piława Górna…, s. 30

232

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.3.5 Gmina wiejska Dzierżoniów

organizowania ciekawych imprez, nawet o zasięgu ogólnopolskim czy międzynarodowym.

OBIEKTY REKREACYJNE W gminie Dzierżoniów podstawą bazy sportowo - rekreacyjnej są:

- Plac sportowo – rekreacyjny we Włókach

- „Park wiejski z infrastrukturą sportowo-rekreacyjną w miejscowości Książnica”

- Boisko w Uciechowie - Boisko w Owieśnie

- Boisko w Tuszynie

- Boisko w Dobrocinie - Boisko w Mościsku

- Boisko w Piławie Dolnej

- Boisko w Ostroszowicach

Kompleks sportowo-rekreacyjny w Roztoczniku 359 -

359 Strona internetowa Stowarzyszenia Gmin Ślężańskich, www.sleza.pl

233

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

JAZDA KONNA

W rejonie Gór Sowich oraz Wzgórz Niemczańsko – Strzelińskich można również uprawiać rekreację konną, czemu sprzyjają w szczególności uwarunkowania przyrodnicze tego terenu, jak również ośrodki oferujące swoim klientom ten rodzaj turystyki kwalifikowanej. W Ośrodku „Konie” prowadzonym przez Martę Skokun w

Piławie Dolnej można skorzystać z nauki jazdy konnej, a także wybrać się na przejażdżkę. 360

SZKOŁA LATANIA

Teren Gór Sowich to także doskonałe miejsce do uprawiania rożnych sportów ekstremalnych, w tym szczególnie sportów lotniarskich, czemu sprzyjają dogodne warunki klimatyczne (270 dni wietrznych w roku), jak i ukształtowanie rzeźby terenu. Na terenie gminy wiejskiej Dzierżoniów dobre warunki uprawiania paralotniarstwa występują na Górze Czeszce (wysokość 742 m n.p.m.) w okolicach Jodłownika i Ostroszowic,

na których działa Klub Paralotniarzy, Szkoła Latania „BIELIK”, organizujący zawody paralotniarskie, szkolenia i umożliwiający uzyskanie licencji pilota paralotni 361

2.3.3.6 Gmina wiejska Stoszowice

W ramach turystyki zorganizowanej przyjeżdżający turyści mogą skorzystać z różnych form rekreacji i sportu. Góry Sowie to idealne miejsce na spędzanie wolnego czasu nie tylko w miesiącach letnich, ale również zimowych.

Dobrze rozwinięta baza noclegowa umożliwia pobyt dzieci i młodzieży na zielonych szkołach, jak również

organizując im „wakacje z przygodą”. Jest to aktywny wypoczynek dla młodych ludzi m.in. poprzez zwiedzanie Twierdzę w Srebrnej Górze, sztolni kopalń srebra, zajęcia alpinistyczne, łucznictwo, jazdę konną.

360 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013 361 Folder Góry Sowie opracowany przez Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich

234

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Istnieje również możliwość uczestnictwa w zajęciach tematycznych np. ceramika, taniec, fotografia. Zakwaterowanie tej formy umożliwia baza sportowo-rekreacyjna tj. domy wycieczkowe, schronisko PTTK i PTSM, obozy organizowane na polach namiotowych (np. obóz na terenie Twierdzy Srebrnogórskiej) oraz w kwaterach prywatnych.

Z oferowanej bazy sportowo – rekreacyjnej mogą także skorzystać sportowcy przyjeżdżając na obozy sportowe czy też treningi. Mogą oni skorzystać z noclegów w międzyszkolnym ośrodku sportowym, hotelu „Sportowym” czy w domach wycieczkowych. Oprócz zajęć sportowych organizowane są wycieczki po

okolicach oraz zwiedzanie Twierdzy Srebrnogórskiej. Dla indywidualnych turystów proponowany jest aktywny wypoczynek. Mogą oni skorzystać z wędrówek po Sudetach czy też Górach Sowich po istniejących i oznakowanych pieszych szlaków turystycznych,

rowerowych, narciarstwa biegowego oraz paralotniarstwa.

Na terenie Gminy znajduje się 14 obiektów sportowych w tym 11 boisk sportowych, 1 strzelnica, 1 basen kąpielowy oraz 2 niepełnowymiarowe sale gimnastyczne. Bazę uzupełniającą Gminy Stoszowice stanowi

także: - kąpielisko oraz akwen wodny w Srebrnej Górze, - dla osób poszukujących wrażeń i przygód czy też poszukiwaczy skarbów – zwiedzanie Twierdzy Srebrnogórskiej, srebrnogórski wiaduktu kolejki zębatej (zjazdy na linie z 30 metrowego wiaduktu i wspinaczka alpinistyczna na sztucznej ścianie pod opieką instruktorów) oraz wyprawy do sztolni, - jazda konna – nauka jazdy i wyprawy w teren oraz hipoterapia w Srebrnej Górze, - off roadowa jazda po bezdrożach i błotach, - paint ball, - wypożyczania rowerów górskich (25 sztuk) oraz sala sportowa w Ośrodek Rekreacyjno – Wypoczynkowy „Parowozownia”.

235

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.3.7 Gmina wiejska Walim

Bazę sportowo-rekreacyjną na terenie Gminy Walim stanowią wyciągi narciarskie w miejscowościach Walim i Rzeczka, szlaki turystyczne, boiska sportowe, ośrodek oferujący jazdę konną i naukę jazdy konnej, stanowiska wędkarskie, wypożyczanie sprzętu wodnego, wypożyczanie sprzętu narciarskiego, firma organizująca

wyprawy terenowe i firma świadcząca usługi przewodnicze. Funkcjonujące w Gminie wyciągi narciarskie to: w Rzeczce – Przełęcz Sokola:

− „Górnik III” – wyciąg orczykowy o długości 300 m, z różnicą wzniesień 80 m, stok przeznaczony jest do nauki jazdy na nartach, funkcjonuje na nim szkółka narciarska (należy do Związku Zawodowego Górników);

− „Górnik IV” – wyciąg orczykowy o długości 580 m, z różnicą wzniesień 140 m (należy do Związku Zawodowego Górników).

w Rzeczce:

− „Na stoku” – wyciąg orczykowy o długości 500 m, z różnicą poziomów 120 m, wyposażony jest w ratrak i oświetlenie, jest sztucznie dośnieżany, ponadto posiada szkółkę narciarską, gdzie działa tzw. „baby lift” (wyciąg dla początkujących narciarzy)362

− Rzeczka – Bartek - wyciąg orczykowy, długość trasy 650 m., oświetlony, nachylenie 35o,

− Rzeczka – Rzeczka - wyciąg orczykowy, długość trasy 500 m., oświetlony, nachylenie 35o,

w Walimu:

362 Informacja sporządzona przez Referat Organizacyjny Urzędu Gminy Walim (samodzielne stanowisko ds. promocji gminy, kultury, sportu i turystyki)

236

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

− „Ostra Góra” – wyciąg orczykowy o długości 330 m, posiada trasy zjazdowe o długości od 450 do 1100 m, z różnicą wzniesień 102 m, posiada ratrak, szkółkę narciarską z osobnym wyciągiem dla początkujących narciarzy („baby lift”), a także wypożyczalnię nart oraz sprzętu snowboardowego. Wyciąg stanowi własność prywatną363.

Na terenie Gminy działają cztery wypożyczalnie sprzętu narciarskiego. Funkcjonują one przeważnie przy wyciągach narciarskich. Warto zaznaczyć, że oprócz tradycyjnych nart istnieje tu również możliwość wypożyczenia sprzętu snowboardowego.

Aktualnie na terenie Gminy, jak wspomniano w rozdziale 2.1, możliwości do jazdy konnej stwarza tylko jeden podmiot - Gospodarstwo Agroturystyczne „Beatus” w Olszyńcu. Gospodarstwo prowadzone jest na 10 ha pastwisk i lasów. Oprócz koni – pięciu dużych i dwóch kuców walijskich (kategorii A), posiada także inne zwierzęta jak owce czarnogłówki, psy i koty364.

Amatorzy wędkarstwa mogą skorzystać z dwóch łowisk: w Zagórzu Śląskim nad Jeziorem Bystrzyckim,

w Nowym Julianowie przy Gospodarstwie Agroturystycznym „Różany Ogród” - łowisko to położone jest w

miejscu otoczonym lasami i mnóstwem innej zieleni. Do dyspozycji wędkarzy przeznaczone są trzy stawy, 365. w których żyją karpie, amury, liny, szczupaki, sumy i karasie

363 Informacja sporządzona przez Referat Organizacyjny Urzędu Gminy Walim (samodzielne stanowisko ds. promocji gminy, kultury, sportu i turystyki)

364 Strona internetowa Gospodarstwa Agroturystycznego „Beatus” ‐ www.beatus.prv.pl

365 Strona internetowa Gospodarstwa Agroturystycznego „Różany Ogród” w Nowym Julianowie www.agro‐farm.com.pl

237

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Sprzęt wodny można wypożyczać w prywatnej Wypożyczalni Sprzętu Wodnego „PRZYSTAŃ ALIGATOR” w Zagórzu Śląskim nad Jeziorem Bystrzyckim. Dysponuje ona kajakami, rowerami wodnymi 3- i 5-osobowymi oraz łodziami typu canoe366.

Organizacją wypraw terenowych zajmuje się mieszcząca się w Walimiu firma „Tommi”. Oprócz typowych

wypraw, firma realizuje także usługi w zakresie przejażdżek quadami, imprez plenerowych, poszukiwania skarbów itp. oraz wypożycza sprzęt sportowy367.

Usługi przewodnicze po terenie Gminy świadczy Agencja turystyczna „Przewodnik” z siedzibą w Rzeczce a także przewodnicy pracujący w Sztolniach Walimskich368.

Gmina dysponuje dużym potencjałem do rozwoju turystyki. Wiele walorów zarówno przyrodniczych, jak i kulturowych jest już wykorzystywana, jednakże można odnaleźć jeszcze niewykorzystane atuty.

2.3.3.8 Gmina wiejska Nowa Ruda

Bazę sportowo-rekreacyjną na terenie Gminy Nowa Ruda stanowią wyciągi narciarskie, pływalnia, kąpielisko, karty tenisowe, boiska i sale sportowe, zbiorniki wodne oraz szlaki turystyczne. Istnieje tu również możliwość

jazdy konnej oraz wędkowania.

Na Przełęczy Sokolej funkcjonują następujące wyciągi narciarskie:

366 Ankieta dodatkowa sporządzona przez Urząd Gminy Walim

367 Ankieta dodatkowa sporządzona przez Urząd Gminy Walim

368 Ankieta dodatkowa sporządzona przez Urząd Gminy Walim

238

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

„Sokół I” – wyciąg orczykowy o długości 500 m, wyposażony jest w oświetlenie i ratrak, posiada różne stopnie trudności, (należy do Gminnego Klubu Sportowego „Sokół”);

„Sokół II” - wyciąg talerzykowy o długości 400 m, jest wyposażony w ratrak i przeznaczony także do nauki jazdy na nartach, (należy do Gminnego Klubu Sportowego „Sokół”); „Górnik I” i „Górnik II” wyciągi orczykowe o długości 600 m, wyposażone w ratrak, posiadają

wypożyczalnię nart i sprzętu snowboardowego (należą do Związku Zawodowego Górników) Sokolec – Orzeł 1 - wyciąg orczykowy, długość trasy 260 m., oświetlony, nachylenie 40o, Sokolec – Orzeł 2 - wyciąg orczykowy, długość trasy 350 m., oświetlony, nachylenie 15o,

Sokolec – Sokolec - wyciąg orczykowy, długość trasy 600 m., oświetlony, nachylenie 10o, Przełęcz Jugowska – Jugów Park – wyciąg orczykowy na Rymarzu, długość trasy 600 m., 200 m.,

nachylenie 40o, oświetlony, ratrakowany, naśnieżany. W pobliżu znajduje się parking oraz schroniska „Bukowa Chata” i „Zygmuntówka”, Przełęcz Jugowska – Bester Ski – wyciąg orczykowy, długość wyciągu 300 m., długość trasy 350 m.,

nachylenie 40o, oświetlony.

JAZDA KONNA

Możliwość jazdy konnej i wędkowania oferuje Centrum Rekreacyjno-Konferencyjne „Harenda” w Ludwikowicach Kłodzkich. Centrum posiada stajnię dysponującą spokojnymi końmi, co pozwala wykonać

pierwsze kroki w nauce jazdy. Dla zaawansowanych (z uprawnieniami) istnieje możliwość wypożyczenia koni do wyjazdów w teren. Do dyspozycji dzieci jest kucyk. W „Harendzie” można również przejechać się bryczką i

sańmi, a także wziąć udział w kuligu. Centrum posiada również wolne boksy, dzięki czemu można przyjechać z własnym koniem. Ogromny teren, na którym znajduje się Centrum, stanowi dom dla zwierząt żyjących w

239

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

tutejszym mini-zoo. Są to m.in. sarny, jelenie, dziki, żubry, muflony, kozice, osły, lamy oraz dzikie ptactwo wodne369.

Warta też polecić Sudecki szlak konny rozpoczynający się w Bieganowie i prowadzący przez teren Gminy. Szlak ten kończy się w Karpaczu.

SPORTY WODNE

się w ładnie położonym miejscu: w małej dolinie, otoczony jest lasami. Złowić można tu płocie, liny, karasie, kiełbie i okonie. Obecnie zbiornik jest niezagospodarowany komercyjnie i obowiązuje zakaz kąpieli, mimo to warto tu jednak przyjechać turystycznie i wypocząć371.

Basen odkryty posiada Jugów.

PARALOTNIARSTWO

369 Centrum Rekreacyjno‐Konferencyjne „Harenda” w Ludwikowicach Kłodzkich ‐ www.harenda.biz.pl

370 Centrum Rekreacyjno‐Konferencyjne „Harenda” w Ludwikowicach Kłodzkich ‐ www.harenda.biz.pl

371 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

240

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Wspaniałe warunki do uprawiania paralotniarstwa stwarza góra Żmij (887 m n.p.m.) położona około 2,5 km na wschód od Jugowa. Góra bardzo często przyciąga fanów tego sportu.

Sale sportowe znajdują się w Jugowie i Dzikowcu, a boiska w Bożkowie, Dzikowcu, Jugowie, Ludwikowicach Kłodzkich, Sokolcu i w Woliborzu.

W Bożkowie, Jugowie i Ludwikowicach Kłodzkich można również skorzystać z kortów tenisowych.

2.3.3.9 Gmina miejsko wiejska Głuszyca

Stoki góry Słodna w Łomnicy oraz panujący tam klimat wysokogórski stwarzają doskonałe warunki dla uprawiania sportów zimowych. Obecnie zimą czynne są dwa wyciągi orczykowe o długości 220 m i 480 m372.

Ponadto narciarze mogą skorzystać ze szlaku czerwonego przeznaczonego do uprawiania narciarstwa biegowego. Szlak rozpoczyna się w schronisku „Andrzejówka”, przebiega przez Głuszycę, Wielką Sowę, kończy się w schronisku „Zygmuntówka”373. Jak wspomniano wcześniej, przez teren Gminy przechodzi także Sudecki szlak konny. Stanowi on również

atrakcję dla miłośników aktywnej formy wypoczynku. Szlak rozpoczyna się w Lądku-Zdroju, a kończy w Karpaczu, natomiast na terenie Gminy Głuszyca przebiega od wsi Sierpnica, a kończy się w Głuszycy374.

372 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Głuszyca na lata 2004‐2013, Głuszyca 2004

373 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

241

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Latem przy Ośrodku Sportu i Rekreacji w Głuszycy otwarty jest basen kąpielowy. Przy basenie można także

skorzystać z siłowni, kortów tenisowych oraz boiska sportowego. Amatorzy wędkarstwa mogą skorzystać z dwóch łowisk:

w Łomnicy - łowisko pstrągów „Złota Woda”,

w Sierpnicy - łowisko pstrągów.

W Głuszycy obok Kompleksu Osówka znajduje się pole paintballowe.

Swoistą atrakcją dla miłośników rękodzieła artystycznego jest możliwość spróbowania swoich sił w lepieniu z gliny. Usługę tę oferuje Gospodarstwo Agroturystyczne VASE w Sierpnicy w ramach Całorocznej Akademii Ceramicznej. Akademia proponuje Weekendy z gliną, Urlop z gliną w tle oraz kursy ceramiki, w czasie których zapewnia aktywny wypoczynek z gliną, zabawy na kole garncarskim, lepienie z ręki, szkliwienie i wypał w temperaturze 1 200°C375.

Aby zregenerować swoje siły warto zatrzymać się Gospodarstwie Agroturystycznym „Podkówka” w Łomnicy. Jest to gospodarstwo ekorolnicze, posiadające atest Ekolandu – Stowarzyszenia Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi. W gospodarstwie nie stosuje się żadnych środków chemicznych, zarówno w

żywieniu zwierząt jak i w uprawie roślin. Gospodarstwo ze względu na swe walory często jest odwiedzane przez turystów z zagranicy376.

374 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

375 Strona Gospodarstwa Agroturystycznego VASE w Sierpnicy – www.vase.republika.pl

376 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

242

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.3.10 Gmina miejska Dzierżoniów

Bazę sportowo-rekreacyjną na terenie Dzierżoniowa stanowi i zapewnia Ośrodek Sportu i Rekreacji. Udostępnia on swoim klientom dwa baseny – odkryty i kryty, zjeżdżalnię o długości 40 m, boisko do siatkówki

plażowej oraz korty tenisowe. Ponadto dysponuje halą sportową, boiskami, kortami tenisowymi, siłownią, jak również ofertą licznych zabiegów w Zakładzie Balneologiczno-Kapielowym, tj. kąpiele solankowe, wirowe, borowinowe, laseroterapia, krioterapia, magnetoterapią masażami itp. Ponadto w Ośrodku do dyspozycji jest bufet z całodziennym wyżywieniem oraz dobrze zaopatrzony bar. 377 Na terenie miasta znajdziemy również nowoczesny kompleks sportowy na stadionie miejskim przy ul.

Wrocławskiej 47, a cała bazę sportową uzupełnia: - boisko sportow „Orlik” przy Gimnazjum Nr 1 – ul. Nowowiejska 64, - boisko ze sztuczną nawierzchnią przy Szkole Podstawowej nr 5 (os. Błękitnym 25),

- tor dla BMX przy ul. Sikorskiego, - tor do jazdy na rolkach przy ul. Wrocławskiej.

377 Ulotka informacyjna Ośrodka Sportu i Rekreacji w Dzierżoniowie

243

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.4 Baza dla rozwoju turystyki biznesowej

Turystyka biznesowa obejmuje liczne podróże w interesach, uczestnictwo w targach, kongresach i konferencjach oraz udział w szkoleniach zawodowych i spotkaniach integracyjnych pracowników różnych form. Należy podkreślić, że stanowi ona jeden z kluczowych segmentów rynku turystycznego wielu miast i

regionów. Położenie powiatu dzierżoniowskiego na obszarze Dolnego Śląska, na którym krzyżują się ważne drogi europejskie i międzynarodowe, wpływa na rozwój tego rodzaju turystyki skierowanej zarówno do turysty krajowego, jak i międzynarodowego. Istotne znaczenie dla powiatu ma także bliskość pogranicza z Czechami i Niemcami. 378

2.3.4.1 Powiat dzierżoniowski

Na obszarze powiatu dzierżoniowskiego turystykę biznesową budują w dużej mierze hotele, pensjonaty oraz inne ośrodki, oferujące swoim klientom usługi konferencyjne i szkoleniowe. Trzeba podkreślić, że istotne znaczenie ma tutaj rozwiniętą infrastruktura techniczna, pozwalająca na prowadzenie tego typu turystyki.

Wśród obiektów ważnych dla turystyki biznesowej w powiecie warto wymienić:

HOTELE

- Hotel „OSiR” ** w Dzierżoniowie posiada 2 sale , w tym jedną na 50 osób, a druga na 20 osób,

- Hotel „Metaxa” w Dzierżoniowie oferuje 2 sale, w tym jedną na ok. 100 osób, a drugą na ok. 30 osób, - Hotel „Ziemowit” w Dzierżoniowie dysponuje 3 salami dla 20, 50 i 50 osób. - Hotel „Pod Wielką Sową” ** w Bielawie oferuje 1 salę dla maksymalnej liczby 50 osób,

378 Turystyka na Dolnym Śląsku. Stan i kierunki rozwoju, red. nauk. J. Wyrzykowski, Wrocław 2004

244

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Hotel „Dębowy” *** w Bielawie posiada 3 sale w budynku głównym – łącznie dla 80 osób oraz 4 sale w drugim budynku- łącznie dla 120 osób,

- Hotel „Sowia Dolina” ** w Kamionkach oferuje 2 sale, w tym jedną na 10 osób, a drugą na ok. 30 osób, - Hotel „Czarny Rycerz” w Kamionkach dysponuje 2 salami, w tym jedną na 40 osób, a drugą na 150 - 200 osób. 379

PENSJONATY

- Pensjonat „Magda” w Lasocinie posiada 3 sale na łączną liczbę 360 osób,

INNE OŚRODKI:

- Zajazd „Łagwia” w Łagiewnikach oferuje jedną salę dla 64 osób. - Ośrodek Wypoczynkowy „Kasztel” w Rościszowie dysponuje jedną salą dla 60 osób.380

- Pensjonat „Manhattan” w Bielawie dysponuje 1 salą dla 40 osób

2.3.4.2 Gmina miejska Bielawa

Położenie miasta w południowo-zachodniej części Polski umożliwia szybki dojazd do Pragi – dzieli je jedynie

odległość około 210 km, Berlina (345 km) czy Wiednia (340 km). Trasa do Warszawy ma długość ok. 407 km, a

379 Ankieta informacyjna dotycząca stanu turystyki na terenie powiatu dzierżoniowskiego sporządzona przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie. 380 Ankieta informacyjna dotycząca stanu turystyki na terenie powiatu dzierżoniowskiego sporządzona przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie.

245

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

do Wrocławia (najbliższe lotnisko) wynosi blisko 63 km. Przejścia graniczne z Republiką Czeską w Tłumaczowie oddalone jest o prawie 30 km, w Kudowie Słonem o 58 km, a z Niemcami w Zgorzelcu - 153 km. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 384, umożliwiająca mieszkańcom Bielawy połączenie z drogą krajową nr 8 – a następnie Wrocławiem i autostradą oraz z drogą wojewódzką 385 w pobliżu

Woliborza, a dalej – z Tłumaczowem. Takie umiejscowienie gminy sprawia, że może ona stać się atrakcyjną bazą dla osób podróżujących w celach służbowych.381

Rozwojowi turystycznemu i gospodarczemu gminy sprzyja również umiejscowienie w trójkącie miast Bielawa – Dzierżoniów – Pieszyce. Są one dobrze ze sobą skomunikowane, przez co dość bliskie usytuowanie stwarza

mieszkańcom oraz turystom możliwość korzystania z ofert kulturalnych, oświatowych oraz usługowych aż trzech miejscowości. Zwiększa to potencjał gospodarczy regionu, a także ułatwia dostęp do sektora usług przedsiębiorców prowadzących działalność na terenie gminy.

Doskonałe warunki dla rozwoju turystyki biznesowej tworzą również ośrodki szkoleniowe i konferencyjne. W

przypadku gminy Bielawa warto wspomnieć, że rolę głównego miejscowego ośrodka szkoleniowego odgrywa Hotel „Dębowy”. Budynek przy ul. Korczaka 1 posiada salę konferencyjną z możliwością pomieszczenia blisko 100 osób. W budynku głównym na cele szkoleniowe przeznaczana jest weranda (25-30 osób) oraz sala główna (50-60 osób). Poza tym, hotel „Pod Wielką Sową” dysponuje salą konferencyjną dla 50-60 osób, a pensjonat „Manhattan” posiada dwie sale, które mogą pomieścić po 30 osób każda. W „Pałacu Bielawa” znajduje się sala konferencyjna na 100 osób oraz sala restauracyjna na 30 osób i dwie sale na 20 osób.

Stały rozwój turystyki biznesowej gminy powinien oprzeć się na intensywnych kontaktach handlowych oraz współpracy ponadregionalnej (lub nawet międzynarodowej) w tym zakresie. Bielawa posiada walory

niezbędne do tego, by wzmocnić swoją pozycję jako centrum tego rodzaju turystyki. W tym celu należałoby jednak podjąć działania mające na celu wypromowanie takiego wizerunku wśród osób często

podróżujących w celach służbowych oraz organizatorów szkoleń czy konferencji. Wymaga to jednak także

381 Strategia Rozwoju Turystyki Powiatu Dzierżoniowskiego na lata 2007 – 2013

246

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

rozbudowy zaplecza konferencyjnego oraz wyspecjalizowanie się poszczególnych podmiotów gospodarczych w świadczeniu usług towarzyszących tego typu przedsięwzięciom. Niezbędna jest również modernizacja części sal szkoleniowych i konferencyjnych, a w niektórych przypadkach nawet całych obiektów (szczególnie w zakresie przystosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych).

2.3.4.3 Gmina wiejska Pieszyce

Rozbudowana baza infrastrukturalna związana z turystyką biznesową w istotny sposób podnosi rangę gminy, a co za tym idzie również regionu, jako miejsca atrakcyjnego pod względem turystycznym oraz jako miejsca spotkań i współpracy międzyregionalnej, czy też międzynarodowej. Na obszarze gminy Pieszyce znajdują się miejsca, które oferują możliwość zorganizowania konferencji, szkoleń, spotkań biznesowych i integracyjnych

dla małych i dużych grup wraz zapewnieniem noclegów oraz zwiedzaniem regionu. Należą do nich:

Hotel – Restauracja „Czarny Rycerze I” (Kamionki) – dysponuje 50 miejscami noclegowymi oraz salą dla 382 150 osób na organizację bankietów, konferencji, wesel, ognisk, pieczenia barana . Hotel – Restauracja „Sowia Dolina” (Kamionki) – oferuje 40 miejsc noclegowych wraz z salą

śniadaniową na 30 osób, salą główną na 30 osób oraz salą kominkową dla 70 osób. Istnieje możliwość korzystania z dwóch sal konferencyjnych wyposażonych w sprzęt multimedialny (jedna sala mieści od 30 do 50 osób, druga od 10 do 30 osób)383.

Pensjonat „Magda” (Rościszów) – dysponuje 120 miejscami noclegowymi, trzema salami bankietowymi dla 360 osób oraz salą konferencyjną384. Ośrodek Wczasowy „Kasztel” (Rościszów) – oferuje 74 miejsca noclegowe oraz salę konferencyjną dla

50 osób.

382 Hotel – Restauracja Czarny Rycerz I – www.czarny-rycerz.com.pl 383 Hotel Sowia Dolina – www.sowiadolina.com.pl 384 Pensjonat „Magda” – www.magda.com.pl

247

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.4.4 Gmina miejska Piława Górna

Na terenie gminy nie funkcjonuje typowa baza turystyki biznesowej. Można odnaleźć dwa obiekty, w których można zorganizować konferencję czy też szkolenie biznesowe: Hotel „Adam” Klubu Sportowego Piławianka dysponuje salą konferencyjną na 40-50 osób, natomiast nie ma już możliwości noclegowych na taka ilość osób. Można także skorzystać z sali, która oferuje gospodarstwo agroturystyczne „Zamczysko” z 10 miejscami noclegowymi oraz możliwością zorganizowania dużej imprezy plenerowej.

2.3.4.5 Gmina wiejska Dzierżoniów

form. Należy podkreślić, że stanowi ona jeden z kluczowych segmentów rynku turystycznego wielu miast i regionów. Położenie gminy wiejskiej Dzierżoniów na obszarze Dolnego Śląska, na którym krzyżują się ważne drogi europejskie i międzynarodowe, wpływa na rozwój tego rodzaju turystyki skierowanej zarówno do turysty

krajowego, jak i międzynarodowego. Istotne znaczenie dla gminy ma także bliskość pogranicza z Czechami i 385 Niemcami. Niestety na obszarze gminy wiejskiej Dzierżoniów brak jest obiektów, które mogłyby stanowić podstawę turystyki biznesowej, a tym samym wpłynąć znacząco na rozwój turystyczny tego obszaru.

385 Turystyka na Dolnym Śląsku. Stan i kierunki rozwoju, red. nauk. J. Wyrzykowski, Wrocław 2004

248

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.3.4.6 Gmina wiejska Stoszowice

Na terenie Gminy Stoszowice istnieje słabo rozwinięta baza turystyki biznesowej, która wymaga doinwestowania, aby w pełni wykorzystać posiadany już potencjał. Obecnie istnieje możliwość zorganizowania konferencji, szkoleń, spotkań biznesowych i integracyjnych dla niedużych zorganizowanych

grup z możliwością noclegów wraz ze zwiedzaniem okolic i zajęciami towarzyszącymi np. zajęcia alpinistyczne, łucznictwo. Zakwaterowanie występuje głównie w hotelu „Koniuszy” (noclegi oraz sala konferencyjna z wyposażeniem multimedialnym), w prywatnych kwaterach, ale głównie poza terenem gminy.

2.3.4.7 Gmina wiejska Walim Aktualnie na obszarze Gminy znajduje się pięć obiektów, które są w stanie pełnić funkcje ośrodków

kongresowo-biznesowych. Są to ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe oraz hotel i zajazd: Ośrodki szkoleniowo –wypoczynkowe: − Centrum Konferencji Rekreacji GEO VITA w Jugowicach dysponujące trzema salami konferencyjnymi dla 120, 60 i 20 osób oraz 100 miejscami noclegowymi,

− Ośrodek Wypoczynkowo–Szkoleniowy „Rzeczka” w Rzeczce posiadający jedną salę konferencyjną dla 60 osób oraz 60 miejsc noclegowych,

− „Gościniec” w Dziećmorowicach z salą konferencyjną dla 60 osób i 30 miejscami noclegowymi 386.

Hotel „Borys” w Zagórzu Śląskim posiadający 70-osobową salę konferencyjną i 48 miejsc noclegowych.

386 Ankieta dodatkowa sporządzona przez Urząd Gminy Walim

249

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Zajazd „Hubert” w Walimiu dysponujący salą konferencyjną dla około 60 osób oraz 50 miejscami noclegowymi 387.

2.3.4.8 Gmina wiejska Nowa Ruda

Na obszarze Gminy znajduje się jeden obiekt, który może zaklasyfikowany jako ośrodek kongresowo- biznesowy. Jest to Centrum Rekreacyjno-Konferencyjne „Harenda” w Ludwikowicach Kłodzkich. Centrum posiada salę konferencyjną dla 50 osób.

Ponadto sale konferencyjne posiadają:

Pensjonat „Wisła” w Sokolcu (sala 50 osobowa),

Pensjonat „Bukowa Chata” na Przełęczy Jugowskiej (sala 50 osobowa),

Schronisko „Sowina” w Ludwikowicach Kłodzkich (sala 80 osobowa),388 Restauracja „Ibiza” w Ludwikowicach Kłodzkich (sala 80 osobowa).

2.3.4.9 Gmina miejsko wiejska Głuszyca

Na terenie Gminy nie funkcjonuje żaden obiekt pełniący typowe funkcje centrum wystawienniczego czy

kongresowego. Jednakże istnieją tu obiekty, które w pewnym stopniu funkcje te spełniają. Są to:

387 Ankieta dodatkowa sporządzona przez Urząd Gminy Walim

388 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

250

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Gospodarstwo Agroturystyczne „Finezja” w Sierpnicy posiadające sale konferencyjną dla 100 osób, Gospodarstwo Turystyczne „U Urbasiów” w Sierpnicy dysponujące trzema salami konferencyjnymi dla 30,

50 i 80 osób, Agroturystyka. Monika Mojsa w Łomnicy posiadająca salę konferencyjną mieszczącą od 100 do 120 osób389,

Restauracja obok parkingu przy Kompleksie Osówka w Głuszycy posiadająca salę konferencyjną dla około 50 osób.

2.3.4.10 Gmina miejska Dzierżoniów

Dobrze rozbudowana baza infrastrukturalna związana z turystyką biznesową w istotny sposób podnosi rangę

obszaru czy miejscowości jako miejsca atrakcyjnego turystycznie, które stara się o rozwój współpracy międzyregionalnej czy międzynarodowej, ponieważ stwarza ku temu szanse.

Na terenie Dzierżoniowa zaplecze dla turystyki biznesowej stanowią następujące hotele:

- Hotel „OSiR” ** posiadający 2 sale konferencyjne - jedną na 50, drugą na 20 osób, - Hotel „Metaxa” oferujący 2 sale konferencyjne - jedną na około 100, a drugą na około 30 osób, - Hotel „Ziemowit” dysponujący 3 salami konferencyjnymi - dla 20, 50 i 50 osób. 390

389 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

390 Ankieta informacyjna dotycząca stanu turystyki na terenie powiatu dzierżoniowskiego sporządzona przez Starostwo Powiatowe w Dzierżoniowie

251

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Salę konferencyjną posiada też internat Zespołu Szkół nr 2 – sala mieści 40 osób oraz Ośrodek Wczasowy Przemysłowego Instytutu Telekomunikacji „Kasztel” – sala 50 osobowa.391

391 Ankieta przygotowana na potrzeby diagnozy Subregionu Sowiogórskiego

252

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

2.4 Analiza SWOT. SILNE STRONY SŁABE STRONY

• POŁOŻENIE – bliskość granicy z Republiką Czeską i • UPADEK PRZEMYSŁU WŁÓKIENNICZEGO – problemy

Republiką Federalną Niemiec, sąsiedztwo z gminami o społeczne, głównie ubóstwo i bezrobocie • NIEROZWINIĘTA BAZA GASTRONOMICZNE – brak bardzie ugruntowanej pozycji w turystyce, bliska odległość od stolicy województwa - Wrocławia zróżnicowanej oferty dla turysty • CAŁOROCZNA OFERTA TURYSTYCZNA – zróżnicowana • SŁABE ZRÓŻNICOWANIE BAZY NOCLEGOWEJ • SŁABE POŁĄCZNIE DROGOWE Z DROGAMI rzeźba terenu sprzyja uprawianiu turystyki aktywnej o KRAJOWYMI I MIĘDZYNARODOWYMI -pomimo każdej porze roku bliskości dwóch głównych korytarzy tranzytowych • RÓŻNORODNOŚĆ OFERTY TURYSTYCZNEJ – A3 i A4 uzupełniające się nawzajem oferta turystyki • ZŁY STAN INFRASTRUKTURY DROGOWEJ WEWNĄTRZ aktywnego oraz walory kulturowo-historyczne SUBREGIONU – w tym dróg dojazdowych do atrakcji • BAZA PARATURYSTYCZNA – uzupełnienie oferty o turystycznych obiekty sportowe typu boiska, baseny, etc, • BRAKI INFRASTUKTURALNE – w zakresie podstawowej • WALORY ŚRODOWISKA NATURALNEGO – duży udział infrastruktury (kanalizacja) oraz infrastruktury około powierzchni lasów, Park Krajobrazowy Gór Sowich, turystycznej (parkingi, stanice, punkty informacji obszary Natura 2000 turystyczne) • SŁABO OZNAKOWANE SZLAKI – brak spójnego • MARKOWE PRODUKTY TURYSTYCZNE O systemu oznakowania wewnątrz subregionu i na UGRUNTOWNMEJ POZYCJI – sztolnie kompleksu poszczególnych szlakach „Riese"”, twierdza w Srebrnej Górze

• DOŚWIADCZENIE WE WSPÓŁPRACY – istnienie • BRAK SPÓJNEJ PROMOCJI SUBREGIOU Stowarzyszenie Gmin Gór Sowich, dobra współpraca • BRAK ZINTEGROWANEGO SYSTEMU INFORMACJI członków subregionu z organizacjami TURYSTYCZNEJ W TYM W STRONY INTERNETOWEJ pozarządowymi, służbami miejskimi i policją oraz innymi podmiotami odpowiedzialnymi za rozwój turystyki SZANSE ZAGROŻENIA

• WYPRACOWANE FORMY WSPÓŁPRACY – • PROBLEMY Z DOSTĘPEM DO KAPITAŁU – związany funkcjonowanie Stowarzyszenia Gmin Gór Sowich m.in. sytuacją gospodarczą kraju stwarza realną szansę współpracy na rzecz rozwoju • SILNA KONKURENCJA- ze strony sąsiednich gmin z Polski i Czech

253

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

subregionu • TRADYCJA TURYSTYCZNA – subregion posiada bogatą przedwojenną tradycję turystyczną, czego pozostałością są m.in. wieże widokowe • DOSTPENOŚĆ TERNENÓW POD NOWE INWESTYCJE – dogodne warunki rozwoju bazy turystycznej • ROSNĄCY POBYT NA AGROTURYSTYKĘ – istniejąca moda na spędzenie czasu poza obszarami zurbanizowanymi w otoczeniu przyrody • MOŻLIWOSCI POZYSKANIA ŚRODKÓW ZEWNĘTRZNYCH – głównie z programów pomocowych Unii Europejskiej na rozwój turystyki

254

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

3 KIERUNKI PROGRAMU ROZWOJU TURYSTYCZNEGO REGIONU.

3.1 Założenia strategiczne realizacji programu.

3.1.1 Wizja i misja turystyczna regionu.

Cześć programowa strategii opracowano na podstawie:

• analizy i weryfikacji dokumentów strategicznych gmin i powiatów Subregionu Gór Sowich,

• ankiet przygotowanych przez pracowników poszczególnych urzędów gmin i powiatów • rozmów z przedstawicielami biznesu, organizacji pozarządowych oraz administracji samorządowej

• wniosków, które nasunęły się twórcom w trakcie i po opracowaniu części diagnostycznej niniejszego opracowania • doświadczeń innych subregionów

• wiedzy i doświadczenia autorów niniejszego opracowania • dokumentów i wytycznych poszczególnych Programów Operacyjnych na lata 2007 - 2013

255

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Wizja:

Góry Sowie najstarsze góry Europy ‐ miejsce osnute niewyjaśnionymi tajemnicami historii, doskonałe do wędrówek dla całych rodzin, miejsca z dala od zgiełku codzienności, centrum sportu i rekreacji dla turystów z kraju i zagranicy. Region z

doskonałą ofertą gdzie każdy znajdzie coś dla siebie o każdej porze roku.

Cel strategiczny:

Stworzenie z Gór Sowich miejsca podróży turystów z kraju i świata.

256

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

3.1.2 Cele strategiczne oraz operacyjne rozwoju.

Cel strategiczny:

Stworzenie z Gór Sowich miejsca podróży turystów z kraju i świata.

Cel operacyjny 1: Cel operacyjny 2: Cel operacyjny 3:

Rozwój markowych produktów Koordynacja i zarządzanie Wspólna promocja, PR, lobbing

turystycznych

Zadanie 1.1. Zadanie 2.1. Zadanie 3.1. Wzmocnienie roli produktów Stworzenie wspólnie organizacji gmin, Stworzenie programu promocji wraz

h powiatów, sołectw Gór Sowich systemem identyfikacji wizualnej Gór

Zadanie 1.2. Budowa, modernizacja, remont i Zadanie 2.2. Zadanie 3.2. dostosowywanie do potrzeb turysty Włączenie do działania innych Stworzenie wspólnej publikacji, mapy

głównych atrakcji – produktów organizacji pozarządowych, firm oraz atrakcji Gór Sowich osób zaangażowanych/związanych z rozwojem turystyki Zadanie 1.3. Zadanie 3.3.

Modernizacja infrastruktury para Promocja krajowa i międzynarodowa Gór turystycznej Sowich wraz z Produktami Turystycznym

257

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Wizja, jaką autorzy opracowania jest wyrazem autentycznego bogactwa i różnorodności obszaru Gór Sowich a przede wszystkim możliwości wykorzystania tych walorów dla rozwoju turystyki.

Wielkość obecnego ruchu, niekorzystne zjawiska migracyjne wskazują na wieloletnie zapóźnienia w rozwoju turystyki, które są wynikiem wydarzeń historycznych. Teren ten ma bogatą przedwojenna historię turystyczną, a obecny ruch turystyczny oraz poziom rozwoju infrastruktury nie osiągnął jeszcze wielkości przedwojennej. Tym samym strategię można nazwać próbą przywrócenie historycznej funkcji tego obszaru. Czas wojny i lata powojenne w związku z planem zmiany funkcji tego terenu z turystycznego na produkcyjny przyczynił się do wielu szkód w strukturze związanej bezpośrednio z turystyką. Po wielu latach teren ten odkrywany jest na nowo, nie tylko przez turystów ale także mieszkańców. Ich zaangażowania poparte działaniami administracji samorządowej stanowi podstawę dalszego zrównoważonego rozwoju tego subregionu, toteż strategia jest pierwszym lecz jak się wydaję nie ostatnim dokumentem planistycznym tego obszaru.

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż samorządy subregionu potrzebę wspólnego działania zauważyły już

wcześniej czego wyrazem było m.in. utworzenie Stowarzyszenie Gór Sowich jako stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego. Inicjatywa Dolnośląskiej Organizacji Turystycznej oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, a przede wszystkim możliwość absorpcji środków

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego daje realną możliwość realizacji wielu celów, które istnieją w głowach samorządowców już kilkanaście lat mimo, iż dotychczas nie zostały spisane we wspólnym dokumencie.

Idea tworzenie, czy też wyodrębnienie subregionu jako obszaru geograficznego nie związanego bezpośrednio z mapą administracyjna lecz pewnymi cechami charakterystycznymi (historia,

przyroda, etc.) jest elementem tworzenia szeroko pojętej oferty turystycznej (marki turystycznej), w której nacisk kładzie się na promocję konkretnego regionu lub/i produktów turystycznych, a nie jednostki samorządu terytorialnego. Tym samym jest to próba odejścia od dość powszechnej

258

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

stosowanej w Polsce promocji powiatów, gmin i miast na rzecz modelu europejskiego promocji obszaru – w analizowanym przypadku subregionu sowiogórskiego.

W związku ze zmianą sposobu postrzegania subregionu, tj. przejściem z systemu patrzenia na subregionu jako zlepek kilku jednostek samorządu na rzecz zidentyfikowanego i wyodrębnionego obszaru geograficznego autorzy sugerują przemodelowanie zestawienia celów. Cel strategiczny, cele operacyjne a na końcu zadania podporządkowane zostały idei umocnienia marki Sowie Góry i kreacji jej wizerunku, a nie rozwoju turystyki poprzez promocję gmin, czy powiatu.

Diagnoza, wyodrębnienie walorów subregionu, analiza potencjału bazy i obecnych działań promocyjnych pozwoliła na uszeregowanie celów na najbliższe lata celem uatrakcyjnienia oferty turystycznej.

Cel operacyjny 1: Rozwój markowych produktów turystycznych - niewykorzystany potencjał

turystyczny subregionu nie wynika z braku oferty lecz niedostosowania jej do potrzeb współczesnego turysty. W ramach zadań korygujących, mających na celu usprawnić wyodrębniono trzy:

• Wzmocnienie roli produktów turystycznych - wzmocnienie, czy też umocnienie roli produktów turystycznych w rozwoju turystyki, czyli położenie nacisku inwestycyjnego na wybrane produkty

turystyczne.

• Budowa, modernizacja, remont i dostosowywanie do potrzeb turysty głównych atrakcji – działania związane z przewrócenie i/lub stworzeniem z obecnie istniejących budowli,

obiektów- atrakcji turystycznej – części składowych produktów turystycznych.

• Budowa, modernizacja, remont i dostosowywanie do potrzeb turysty infrastruktury para turystycznej – czyli całej infrastruktury służącej rozwojowi turystyki związanej bezpośrednio lub

259

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

pośrednio z głównymi atrakcjami turystycznymi. W ramach działań wymienić należy modernizację dróg dojazdowych, budowę parkingów, obiektów noclegowych czy też innych obiektów wpływających na jakość obsługi turysty.

Cel operacyjny 2: Koordynacja i zarządzanie – czyli szereg działań w ramach dwóch zadań które zapewnią długofalową współpracę jednostek samorządu terytorialnego nad rozwojem turystyki subregionu:

• Zadanie 2.1. -Stworzenie wspólnie organizacji gmin, powiatów, sołectw Gór Sowich – powiązane bezpośrednio z systemem zarządzanie i wdrażaniem strategii. Działania zmierzające do połączenia uczestników strategii w ramach jednej organizacji o osobnej

osobowości prawnej.

• Zadanie 2.2. - Włączenie do działania innych organizacji pozarządowych, firm oraz osób

zaangażowanych/związanych z rozwojem turystyki – podobnie jak zadanie 2.1. związane z systemem zarządzania. Zadanie wyodrębnione w celu podkreślenia rangi współpracy pomiędzy osobami, firmami, organizacjami pozarządowymi a samorządem terytorialnym.

Zadanie te ma związek ze zdiagnozowanymi brakami w infrastrukturze noclegowej i gastronomicznej, której gestorami są przedsiębiorcy. Położenia nacisku na współpracę ma

szczególne znaczenie ze względu na możliwości pozyskania przez te podmioty środków zewnętrznych na skorygowania braków tej infrastruktury.

260

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Cel operacyjny 3: Wspólna promocja, PR, lobbing skupia się na szeregu zadań związanych z jednolitym systemem promocji i współdziałaniem przy działaniach promocyjnych. W ramach celu wyodrębniono następujące zadania:

• Zadanie 3.1. - Stworzenie programu promocji wraz systemem identyfikacji wizualnej Gór Sowich – niniejsza strategia jest zaczątkiem tworzenia marki subregionu, nie zastąpi jednak programu

promocji, którego ważną częścią w kreowaniu wizerunku jest system identyfikacji wizualnej.

• Zadanie 3.2. - Stworzenie wspólnej publikacji, mapy atrakcji Gór Sowich – obecnie

funkcjonujące publikacje należą do grona materiałów promocyjnych gmin i powiatów a nie subregionu. Ich główną wadą jest brak systemu szlaków łączących poszczególne gminy – subregionalnych produktów turystycznych. W związku z istniejącym systemem prawnych i

ograniczeniem możliwości wydatkowania środków budżetowych tylko i wyłącznie do celów promocji danej jednostki samorządu terytorialnego nie wytworzono systemu wspólnych publikacji subregionu, które są nieodzownym elementem tworzenia wizerunku subregionu -

marki subregionu. Wypracowanie zasady i metod finansowana wspólnego przygotowania publikacji jest istotą tworzenia marki subregionu i produktów subregionalnych toteż określono to jako jedno z zadań. Tego typu publikacja przy założeniu odpowiedniej dystrybucji (inserty

do gazet, dystrybucja w Punktach Informacji Turystycznej, stacjach benzynowych, innych punktach) jest podstawą budowy wizerunku, tj. marki subregionu.

• Zadanie 3.3. - Promocja krajowa i międzynarodowa marki Gór Sowich wraz z Produktami Turystyczny. Brak możliwości prawnych, a raczej trudności związane z organizacją wspólnej

promocji doprowadziły do braku wspólnych działań. Środki wydawane przez poszczególne

261

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

ośrodki administracji samorządowej są relatywnie duże, jednak wydawane osobno nie dają możliwości organizacji dużej akcji promocyjnej i praktycznie wykluczają możliwość promocji międzynarodowej.

262

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

3.2 Kierunki programu rozwoju. 3.2.1 Zadania priorytetowe.

Analiza subregionu, bogata literatura, informację i dokumenty przygotowana przez poszczególne samorządy oraz rozmowy prowadzone z ekspertami i samorządowcami pozwoliły wyodrębnić w ramach subregionu kilka produktów turystycznych o charakterze subregionalnym, należy do nich:

1) Turystyka rowerowa i piesza – ukształtowanie terenu i szlaki biegnące przez najbardziej urokliwe miejsca w Górach Sowich są podstawą do stworzenia z subregionu mekki rowerzystów i

miłośników wędrówek pieszych. W odróżnieniu od innych subregionów i gór - Góry Sowie należą do łagodnych i są doskonałym miejscem dla rodzin z dziećmi oraz dla osób starszych. Odległość od stolicy Dolnego Śląska daje możliwości stworzenia z subregionu miejsca

wypoczynku zapracowanych Wrocławian, wśród których zapanowała moda na weekendowe wyjazdy regeneracyjne poza miasto. Cechą wyróżniająca są obiekty dziedzictwa kulturowego które bez względu na pogadę pozwalają zagospodarować czas przebywającym w górach

turystom.

2) Sporty zimowe (narciarstwo zjazdowe oraz biegowe) – sporty zimowy na nowo przeżywają swój renesans w Polsce. Wyjazdy na narty – jednodniowe, weekendowe czy też na okres ferii zimowych są szansą dla subregionu. Łagodne stoki z pewnością nie przyciągną w Góry Sowie

narciarzy ekstremalnych są jednak doskonałe do nauki. Dodatkową atutem jest położenie. Góry Sowie są najbliżej położonymi od Wrocławia. Mieszkańców stolicy od subregionu dzieli

godzina jazdy samochodem.

3) Zabytki przemysłu i techniki – Tajemnicze podziemne fabryki Gór Sowich (komplek Riesen), mosty i kolej zębata, betonowa wieża na wielkiej sowie, parowozownia Dzierżoniów, kompleks

263

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

zabudowań folwarcznych w Bielawie, zapora wodna i most na jeziorze Bystrzyckim, kopalnie srebra z bogatą tradycją turystyczną kopalni "Silberloch" to miejsca rozsiane po całym subregionie. Te unikalne zabytki na skalę krajową ulokowane w krajobrazie górski pozwala zagospodarować kilka dni ciekawskim turystom.

4) Obiekty militarne - Twierdza w Srebrnej Górze, tajemnie II wojny światowej związane z kompleksem „Riese” są to miejsca w których każdy ma możliwość poznania kawałka historii tych ziem. Ogrom budowli Twierdzy w Srebrnej Górze, niewyjaśnione tajemnice Kopeksu podziemnych poniemieckich fabryk wciąż badanych przez grupy eksploratorów z całej Polski to obiekty charakterystyczne dla tego regionu.

5) Punkty widokowe – piękno Gór Sowich najlepiej podziwiać z więź widokowych które są same w sobie są ciekawymi obiektami architektury. Zamek Grodno, Wielka Sowa, Kalenica, wieża widokowa w Bielawie, Twierdza w Srebrnej Górze, wieża ratuszowa w Dzierżoniowie, wieża widokowa kościoła NMP w Bielawie to przykłady do których szlak powiedzie turystę chcącego podziwiać krajobrazy Gór Sowich.

6) Zamki, pałace, kościoły i inne obiekt dziedzictwa kulturowego – obszar subregionu to także miejsce słynące z pięknych zamków i pałaców a także innych obiektów dziedzictwa historycznego o ciekawej historii, np. zamek Grodno, Synagoga w Dzierżoniowie, dawna szkoła Braci Morawskich,

Na podstawie diagnozy i analiza przygotowano listę inwestycji których realizacja wpłynie na rozwój poszczególnych gałęzi turystyki oraz produktów subregionalnych.

264

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Miejsce Rodzaj inwestycji Subregionalny Charakter Produkt zadania

Turystyczny

GMINA MIEJSKA BIELAWA

Kościół WNMP - Remont obiektu Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE kościoły i inne - Zagospodarowanie terenu obiekt dziedzictwa wokół małą architekturą – kulturowego ławeczki, stoliki, etc

- Turystyczne oznakowanie

obiektu

Kościół Katolicki pw. Bożego Turystyczne oznakowanie obiektu Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Ciała kościoły i inne obiekt dziedzictwa kulturowego

Pałac Sandreckich Turystyczne oznakowanie obiektu Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE kościoły i inne

obiekt dziedzictwa kulturowego

Krzyże pokutne Turystyczne oznakowanie obiektu Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

kościoły i inne

265

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

obiekt dziedzictwa kulturowego

OWW Sudety - Zagospodarowanie terenu na Turystyka rowerowa ZADANIE cele turystyczne i piesza PRIORYTETOWE

Infrastruktura uzupełniająca

Park miejski - Skatepark – mała architektura + Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE

trybuny docelowo Skateplaza i piesza

- Dodatkowy plac zabaw, siedziska, ławy, kosze na śmieci, ogrodzenie, wytyczenie nowych alejek, altana bezpośrednio przy wodzie, pergola, boiska, skate plaza, ścieżki zdrowia itp.

Zagospodarowanie zabytkowej Konserwacji, restauracji, remont i Zabytki przemysłu i ZADANIE stacji pomp w Bielawie na adaptacja techniki PRIORYTETOWE potrzeby Muzeum Ziemi

Sowiogórskiej.

Góra Parkowa z wieżą - Oznakowanie szlaków, baza Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE

widokową turystyczna, ławeczki, siedziska, i piesza kosze na śmieci, wiaty turystyczne, paleniska,itp.

266

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Remont wyciągu narciarskiego Sporty zimowe

Łysa Góra - Trasy rowerowe, Oznakowanie Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE szlaków, baza turystyczna, i piesza ławeczki, siedziska, kosze na

śmieci, wiaty turystyczne

- tor do four krossu i dirtu na Łysej

Górze

Park Krajobrazowy Gór Sowich - Zagospodarowanie terenu Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE wokół małą architekturą – i piesza ławeczki, stoliki, etc

- Turystyczne oznakowanie obiektu

Szlaki piesze i rowerowe Uzupełnienie o obiekty małej Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE architektury – ławki, stoliki, wiaty i piesza

Teatr-Kino MOKiS Modernizacja wraz z Infrastruktura ZADANIE WAŻNE dostosowaniem do potrzeb osób uzupełniająca niepełnosprawnych

Gondola Sowiogórska Budowa od podstaw Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE i piesza

Sporty zimowe

267

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Punkty widokowe

Szkoła Leśna Budowa od podstaw Infrastruktura ZADANIE WAŻNE uzupełniająca

GMINA PIESZYCE

Kościół p.w. św. Antoniego - Zagospodarowanie terenu Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE wokół małą architekturą – kościoły i inne ławeczki, stoliki, etc., obiekt dziedzictwa kulturowego - Turystyczne oznakowanie obiektu

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE kościoły i inne obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

kościoły i inne Kościół p.w. św. Antoniego obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE kościoły i inne Zespół pałacowo – parkowy obiekt dziedzictwa kulturowego

268

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Pałac w centrum Rościszowa Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE kościoły i inne obiekt dziedzictwa kulturowego

Kościół p.w. św. Bartłomieja w - Zagospodarowanie terenu Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

Rościszowie wokół małą architekturą – kościoły i inne ławeczki, stoliki, etc., obiekt dziedzictwa kulturowego - Turystyczne oznakowanie obiektu

- Konserwacji, restauracji, remont

Kościół p.w. Aniołów Stróżów Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE kościoły i inne obiekt dziedzictwa

kulturowego

Staw w Bratoszowie Miejsce biwakowe, atrakcje Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE wodne (rowery itp.) i piesza

Szlaki piesze - Zagospodarowanie terenu Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE

małą architekturą – ławeczki, i piesza stoliki, etc

- Turystyczne oznakowanie obiektu

269

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Przywrócenie punktów Budowa od podstaw Punkty widokowe ZADANIE WAŻNE widokowych, które funkcjonowały na początku XX w. w Górach Sowich, np.:

- wieża widokowa w

Kamionkach

- punkt widokowy w pobliżu Przełęczy Jugowskiej

Niedźwiedzia Dolina - Zagospodarowanie terenu Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE wokół małą architekturą – i piesza ławeczki, stoliki, etc.

Kopalni w Kamionkach. - Zagospodarowanie terenu Zabytki przemysłu i ZADANIE WAŻNE Turystyczne udostępnienie wokół małą architekturą – techniki największej kopalni „Augusta”. ławeczki, stoliki, etc.

Budowa infrastruktury rozbudowa i modernizacja Turystyka rowerowa ZADANIE turystycznej w miejskiej i górskiej infrastruktury turystycznej wzdłuż i piesza PRIORYTETOWE części gminy Pieszyce turystycznych szlaków pieszych

oraz tras rowerowych

Infrastruktura uzupełniająca

GMINA PIŁAWA GÓRNA

270

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Pałac Gladishof (Zamczysko) Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE (właściciel prywatny) kościoły i inne obiekt dziedzictwa kulturowego

Szlaki piesze Oznakowanie, obiekty małej Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE

architektury i piesza

Rewitalizacja i dostosowanie Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE Placu Piastów Śląskich kościoły i inne PRIORYTETOWE obiekt dziedzictwa

- Zagospodarowanie terenu kulturowego wokół małą architekturą –

ławeczki, stoliki, etc. Infrastruktura

Uzupełniająca

Miejski Ośrodek Kultury Parking Infrastruktura ZADANIE WAŻNE Uzupełniająca

GMINA WIEJSKA DZIERŻONIÓW

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

Kościół św. Piotra i Pawła w kościoły i inne Dobrocinie obiekt dziedzictwa

kulturowego

271

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół p.w. NM Panny kościoły i inne (sanktuarium maryjne) w obiekt dziedzictwa Kiełczynie kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

Kościół p.w św. Jana kościoły i inne Chrzciciela w Mościsku obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół św. Katarzyny w Piławie kościoły i inne Dolnej obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół p.w. Narodzenia NMP w kościoły i inne Piławie Dolnej obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół p.w św. Jadwigi w kościoły i inne Ostroszowicach obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół p.w Świętej Trójcy w kościoły i inne Owieśnie obiekt dziedzictwa kulturowego

272

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół p.w. św. Bartłomieja w kościoły i inne Uciechowie obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

Kościół p.w św. Józefa kościoły i inne Oblubieńca w Roztoczniku obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół p.w. Serca Jezusowego kościoły i inne w Tuszynie ( obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół filialny p.w kościoły i inne Najświętszego Serca Pana obiekt dziedzictwa Jezusa w Nowiźnie kulturowego

Murowana kapliczka z 1700r. Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE znajdująca się ok. 1km. przed kościoły i inne wsią Uciechów od strony obiekt dziedzictwa Dzierżoniowa i krzyż pokutny kulturowego widoczny w murze cmentarnym

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Most w Mościsku (ma cechy kościoły i inne neogotyckie, łączy obiekt dziedzictwa zabudowania folwarczne) kulturowego

273

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Zespół pałacowo - parkowy w kościoły i inne Nowiźnie obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

Zespół pałacowo - parkowy w kościoły i inne Ostroszowicach obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Zespół pałacowo - parkowy w kościoły i inne Roztoczniku obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Zespół pałacowo - parkowy w kościoły i inne Dobrocinie obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Zespół pałacowo - parkowy w kościoły i inne Tuszynie obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Średniowieczny zamek w kościoły i inne Owieśnie (ruina zamku) obiekt dziedzictwa kulturowego

274

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Zespół pałacowy w Piławie kościoły i inne Dolnej obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

Zespół pałacowo-parkowy w kościoły i inne Kiełczynie obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Zespół pałacowo-parkowy w kościoły i inne Książnicy obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE kościoły i inne Pałac w Jodłowniku obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Ruiny baszty w Kołaczowie kościoły i inne (trwała ruina z XIV wieku ) obiekt dziedzictwa kulturowego

Zagospodarowanie terenu pn. - Budowa boiska Turystyka rowerowa ZADANIE „Jodłownicka Polana” na plac i piesza PRIORYTETOWE - Zagospodarowanie terenu rekreacyjny w zakresie małej architektury i boiska służącego wokół małą architekturą – do rekreacji w Jodłowniku ławeczki, stoliki, etc.

275

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- Budowa baza turystyczno – Turystyka rowerowa ZADANIE noclegowej i piesza PRIORYTETOWE Przebudowa Domku Myśliwskiego w Jodłowniku w - Zagospodarowanie terenu celu utworzenia bazy turystyki wokół małą architekturą – aktywnej wraz z infrastrukturą ławeczki, stoliki, etc.

towarzyszącą - budowa drogowej infrastruktury

towarzyszącej

GMINA MIEJSKA DZIERŻONIÓW

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. Świętego Jerzego i kościoły i inne Kościół pw. Maryi Matki obiekt dziedzictwa

kulturowego

Remont Infrastruktura ZADANIE WAŻNE Basen kryty przy ul. Sienkiewicza uzupełniająca

Remont Infrastruktura ZADANIE WAŻNE Stadion Miejski uzupełniająca

Adaptacja pomieszczeń Ratusza Zamki, pałace, ZADANIE na cele turystyczne kościoły i inne PRIORYTETOWE Dzierżoniowski Trakt Smoka - obiekt dziedzictwa Iluminacja i oświetlenie zabytków historyczny szlak turystyczny – kulturowego

etap II. na szlaku

Turystyka rowerowa

276

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

i piesza

Budowa i oznakowani Turystyka rowerowa ZADANIE Ścieżki rowerowe i piesza PRIORYTETOWE

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE kościoły i inne Izba Regionalna obiekt dziedzictwa

kulturowego

Centrum Treningowo – Budowa Infrastruktura ZADANIE WAŻNE Pobytowe – Euro 2012 uzupełniająca

GMINA STOSZOWICE

Konserwacji, restauracji, remont Obiekty militarne ZADANIE WAŻNE Twierdza Srebrna Góra -

największa w Europie twierdze górska Punkty widokowe

Adaptacja części pomieszczeń Obiekty militarne ZADANIE Donjonu w Twierdzy Srebrna PRIORYTETOWE

Góra do funkcji muzealno – ekspozycyjnych.

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

Zabytkowe centrum w Srebrnej kościoły i inne Górze obiekt dziedzictwa

kulturowego

277

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Budowa od podstaw Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Budowa Wielofunkcyjnego kościoły i inne Centrum Kultury, Edukacji i obiekt dziedzictwa Rekreacji w Srebrnej Górze kulturowego

przebudowę nawierzchni ul. Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE

Letniej i ul. Zimowej , pl. i piesza Wypoczynkowego i parkingu

(kostka), wykonanie kanalizacji

Ścieżki i szlaki kulturowe na deszczowej, przebudowę złączy pograniczu polsko – czeskim energetycznych, budowę

oświetlenia ulicznego – stylowe latarnie, ustawienie małej architektury (ławki i kosze) na trasie ścieżki

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół poewangelicki w kościoły i inne Srebrnej Górze obiekt dziedzictwa kulturowego

Budowa wyciągu narciarskiego Budowa i zakup wyposażenia Sporty zimowe ZADANIE z instalacją sztucznego PRIORYTETOWE

naśnieżania wraz z infrastrukturą towarzyszącą w miejscowości

Srebrna Góra

GMINA WALIM

Zamek Grodno Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

278

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

kościoły i inne obiekt dziedzictwa kulturowego

Parking Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół św. Anny w Olszyńcu z kościoły i inne

XVI wieku obiekt dziedzictwa kulturowego

Parking Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół św. Barbary w Walimiu z kościoły i inne 1548 roku obiekt dziedzictwa kulturowego

- Parking Turystyka rowerowa ZADANIE i piesza PRIORYTETOWE - Zagospodarowanie terenu Budowa parkingu nad Jeziorem małą architekturą – ławeczki, Bystrzyckim w Zagórzu Śląskim stoliki, etc

- Zagospodarowanie terenu Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE małą architekturą – ławeczki, i piesza

Szlaki turystyczne stoliki, etc

- Turystyczne oznakowanie

Budowa Infrastruktura ZADANIE WAŻNE Punkt Informacji Turystyczne uzupełniająca

279

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Centrum Zagórza Śl. I tereny Parkingi Zabytki przemysłu i ZADANIE WAŻNE nad jeziorem Bystrzyckim techniki

Remont, adaptacja, konserwacja Zabytki przemysłu i ZADANIE techniki PRIORYTETOWE budynku byłego dworca kolejowego w jugowicach ul. główna 26 pkp Infrastruktura uzupełniająca

Most wiszący nad jeziorem Konserwacja, restauracja, remont Zabytki przemysłu i ZADANIE WAŻNE

Bystrzyckim techniki

GMINA WIEJSKA NOWA RUDA

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. św. Michała w kościoły i inne Ludwikowicach Kł. obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. św. Marcin w kościoły i inne Sokolcu obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. św.Mikołaja w kościoły i inne Świerkach obiekt dziedzictwa kulturowego

280

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. św. Jerzego w kościoły i inne Krajanowie obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

Kościół pw. św. Piotra Kanizjusza kościoły i inne we Włodowicach obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. św. Katarzyny w kościoły i inne Jugowie obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. Podwyższenia kościoły i inne Krzyża Świętego w Przygórzu obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. św. Piotra i Pawła w kościoły i inne Bożkowie obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. św. Bartłomieja w kościoły i inne Czerwieńczycach obiekt dziedzictwa kulturowego

281

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. Podwyższenia kościoły i inne Krzyża Świętego w Nowej Wsi obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

Kościół pw. św. Jakuba w kościoły i inne Woliborzu obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół pw. św. Marcina w kościoły i inne Dzikowcu obiekt dziedzictwa

kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kompleks pałacowo-parkowy kościoły i inne w Bożkowie. obiekt dziedzictwa

kulturowego

Adaptacja, wraz z zakupem Zamki, pałace, ZADANIE niezbędnego wyposażenia, kościoły i inne RPIORYTETOWE budynku byłego kościoła obiekt dziedzictwa Konserwacji, restauracji, remont ewangelickiego w m. wraz z zakupem wyposażenia kulturowego Ludwikowice Kłodzkie na potrzeby Muzeum Ziemi Sowiogórskiej

Infrastruktura ZADANIE WAŻNE Basen odkryty, Jugów, ul. Jana Rozbudowa parkingu uzupełniająca

282

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Infrastruktura ZADANIE WAŻNE Zbiornik wodny w Dzikowcu Rozbudowa parkingu uzupełniająca

Turystyka rowerowa ZADANIE Budowa parkingu i piesza RPIORYTETOWE Budowa sieci Punktów Zagospodarowanie terenu małą Odpoczynku Turystów w ciągi architekturą – ławeczki, stoliki, etc drogi Śródsudeckiej – 10 szt. Infrastruktura

uzupełniająca

GMINA MIEJSKO - WIEJSKA GŁUSZYCA

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE Kościół filialny p.w. Narodzenia kościoły i inne NMP w Grzmiącej obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE

Kościół filialny p.w. MB Śnieżnej kościoły i inne w Sierpnicy obiekt dziedzictwa kulturowego

Konserwacji, restauracji, remont Zamki, pałace, ZADANIE WAŻNE kościoły i inne Ruiny zamku Rogowiec obiekt dziedzictwa kulturowego

Zagospodarowanie terenu małą Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE Szlaki piesze i rowerowe architekturą – ławeczki, stoliki, etc i piesza

283

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Budowa Centrum Informacji Infrastruktura ZADANIE budowa Turystycznej uzupełniająca PRIORYTETOWE

Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE Park Leśna Rewitalizacja i piesza

Turystyka rowerowa ZADANIE WAŻNE i piesza

Rewitalizacja kamieniołomu na Kamieniołom cele turystyczne Zabytki przemysłu i

techniki

Sporty zimowe ZADANIE Stacja Narciarska Łomnica Rozbudowa RPIORYTETOWE

Analiza potrzeb inwestycyjnych przygotowana na podstawie materiałów zebranych podczas

diagnozy pozwala na segmentację potrzeb samorządów subregionu wg klasyfikacji zaproponowanej w Regionalnym Programie Operacyjnym , tj. pod kontem rodzaju turystyki, któremu

dana infrastruktura służy. Dla zobrazowania potrzeb subregionu w zakresie zadań niezbędnych do rozwoju turystyki można nie posługując się klasyfikacją RPO WD wyróżnić:

• Zadania związane z oznakowaniem obiektów i szlaków • Zadania związane z mała architektura przy obiektach i na szlakach wraz z budową parkingów

284

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

• Zadania związane z rewaloryzacją obiektów dziedzictwa kulturowego – głównie niebędącego we władaniu samorządów • Działania związane z modernizacją bazy instytucji kultury • Działania zwiane z rozwojem infrastruktury sportowej • Inne działania powiązane z rozwojem turystyki – głównie inwestycje drogowe • Rozbudowa infrastruktury gastronomiczne • Rozbudowa infrastruktury noclegowej • Wsparcie działań promocyjnych, w tym imprez o charakterze regionalnych • Budowa wspólnego serwisu internetowego

3.2.2 System zarządzania na etapie wyboru zadań do realizacji i etapie wdrażania. Zarządzanie

Istotą realizacji spójnej koncepcji rozwoju turystyki Gór Sowich jest wspólną realizacji działań, zarówno tych w zakresie infrastrukturalnym ale także, a nawet przede wszystkim innych uzupełniających jak promocja, reklama, PR, lobbing. Tym samym w ramach niniejszej strategii docelowo proponuje się wybór instytucji/jednostki koordynującej i nadzorującej pracę w gminach i powiatach, która zrzeszać powinna organizacje pozarządowe, przedsiębiorców i mieszkańców, czyli de facto wszystkich którym zależy na rozwoju turystyki.

Cele takiego podmiotu/instytucji należy określić jako:

1) koordynacja i zarządzania

- wdrożenia strategii przy jednoczesnym włączeniu w ten proces możliwie szerokiego grona uczestników rynku turystycznego

285

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

- zarządzania i koordynacja nad wspólnym projektami realizowanymi z środków unijnych i środków krajowych

- koordynacji działań członków/partnerów realizujących działania mające na celu rozwój szeroko pojętej turystyki

2) informowanie

- informowanie członków/partnerów o możliwościach pozyskania dofinansowania z środków unijnych i krajowych na działania tzw. twarde (infrastrukturalne) i miękkie (aktywizacja społeczeństwa lokalnego)

- informowania członków/partnerów o działaniach realizowanych na terenie Gór Sowich

3) stymulowanie rozwoju

- tworząca partnerstwa na rzez realizacji wspólnych projektów

- tworząca partnerstwa, grupy na rzecz rozwiązania konkretnych problemów hamujących rozwój turystyki

- podejmowanie wspólnych inicjatyw związanych z promocją, reklamą, PR,

- tworzenie lobby na rzecz wsparcia rozwoju turystyki na obszarze Gór Sowich,

- współpraca z przedsiębiorstwami turystycznymi i touroperatorami (m.in. organizacja study tour)

286

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Forma prawna

Docelowo w związku z ilością celów, z przede wszystkim odległym czasem ich osiągnięcia najefektywniejsze zdaniem autorów wydaję się funkcjonowanie w ramach organizacji o sformalizowanej formie prawnej, np. w oparciu o funkcjonujące Stowarzyszenie Gór Sowich. Jest one idealne do budowy na jej podstawach szerszej organizacji zrzeszającej nie tylko jednostki samorządu terytorialnego ale także przedsiębiorców oraz osoby prywatne. Stowarzyszenie posiadające już pewien dorobek i doświadczenie jednak ze względów formalnych nie ma możliwości być jedynym wnioskodawcą wniosku o środki unijne, szczególnie w perspektywie najbliższych naborów infrastrukturalnych w ramach priorytetu „Kultura i Turystyka” Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego. Zdaniem autorów Stowarzyszenie jest jednak doskonałym partnerem merytorycznym umacniającym szanse subregionu w pozyskaniu dotacji toteż na potrzeby najbliższych naborów proponuję się utworzenie partnerstwa jednostek samorządu terytorialnego z udział Stowarzyszenia. Nie mniej jednak to docelowo winno ono przejąć cały ciężar związany z rozwojem turystyki i projektami szczególnie tymi które związane są z promocją i organizacją imprez kulturalnych o zasięgu regionalnym – nabory w późniejszym terminie.

W świetle celów stawianych przed organizacją zarządzającą naturalne wydaję się zapewnienie

odpowiednich środków finansowych na sprawne funkcjonowanie, tj. na możliwość zatrudnienia personelu, stworzenia i wyposażenie biura.

Często padające w opracowaniu słowo koordynacja nie donosi się tylko i wyłącznie do prac ale

przede wszystkim stworzenia systemu zarządzania i wymiany informacji pomiędzy partnerami/członkami stowarzyszenia. Ze względu na brak możliwości prawnych włączenia osób

fizycznych i prawnych innych niż jednostki samorządu terytorialnego do Stowarzyszenie Gór Sowich jako stowarzyszenie Jednostek Samorządu Terytorialnego, przy założeniu zrównania praw (szczególnie wyborczych) istnieją trzy możliwości:

287

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Pierwsza związana jest z zmianą formy prawnej ze stowarzyszenie Jednostek Samorządu Terytorialnego na zwykłe stowarzyszenie.

Drugie rozwiązanie polega na wykorzystaniu obecnie istniejącego stowarzyszenia Gór Sowich. Wówczas ze względu na ich rodzaj i motyw działania proponujemy podział członków stowarzyszenia na cztery grupy:

1) członków zwyczajnych - jednostki samorządu terytorialnego (posiadających prawa wyborcza)

2) przedsiębiorcy – spółki prawa handlowego i cywilnego w charakterze członków wspierających (nie posiadających prawa wyborcza) – członkowie wspierający

3) inne organizacje pozarządowe oraz kościelne osoby prawne w charakterze członków

wspierających (nie posiadających prawa wyborcza) - członkowie wspierający

4) osoby fizyczne w charakterze członków wspierających (nie posiadających prawa wyborcza) - członkowie wspierający

Utrzymania obecnie funkcjonującej formy prawnej gwarantuje możliwość finansowania działalności i zapewnia bezpieczeństwo finansowe inicjatywom podejmowanym przez stowarzyszenie, co jest szczególnie istotne w przypadku ubiegania się o środki zewnętrzne, które z czasem powinny stanowić jedno z głównych źródeł finansowania stowarzyszenia.

Zasadne jest również ubieganie się przez organizację o status organizacji pożytku publicznego, co może poprzez zwiększenie ilości środków będących w depozycji organizacji zwiększyć realnie jej wpływ na rozwój Gór Sowich. Doświadczenia innych organizacji udowodniły, że 1 % podatku

dochodowego części mieszkańców obszaru Gór Sowich może stanowić znaczący udział w budżecie stowarzyszenia, a rygory zwiane ze sprawozdawczością merytoryczną i finansową

nałożone ustawą na organizacje pożytku publicznego czynić będą z Stowarzyszenia Gór Sowich

288

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

organizację przejrzystą podlegającą pełnej kontroli społecznej oraz ministerialnej (zgodnie z ustawą).

Model docelowy związany jest zatem z drugim celem operacyjnym i gwarantuje pełne wdrożenie i dalsze prace rozwojowe nad rozwojem turystyki w subregionie, którego formą przejściową (nazwać ją można także testową) jest partnerstwo Jednostek Samorządu Terytorialnego.

Schemat działania:

• Powołanie partnerstwa na rzecz realizacji projektów na potrzeby przygotowania i złożenia wniosku do Regionalnego Programu Operacyjnego z udziałem Stowarzyszenia Gór Sowich

jako partnera merytorycznego odpowiedzialnego za zarządzanie projektem • Wstąpienie do Stowarzyszenia Gór Sowich jednostek samorządu terytorialnego z terenu subregionu będących obecnie poza strukturą

• Wypracowanie zasada finansowania działalności stowarzyszenia • Utworzenie biura stowarzyszenia • Przekształcenie stowarzyszenia w organizację pożytku publicznego

Trzecią możliwością jest organizacja zarządzającej w formie Lokalnej Grupy Działania, tj.

specjalnego stowarzyszenia funkcjonującego w oparciu o ustawę o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Istotą tego rodzaju stowarzyszenie jest nadanie równych praw wszystkich członkom, wśród których

znajdują się osoby fizyczne i prawne, w tym jednostki samorządu terytorialnego. Zrównanie praw szczególnie w zakresie Rady LGD, w skład której połowę stanowią reprezentacji partnerów

289

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

społecznych i gospodarczych (ROZPORZĄDZENIE RADY (WE) nr 1698/2005) ogranicza możliwość kontroli i bieżącego zarządzania organizacją, co de facto może wykluczyć JST z wpływu na działania, co jest szczególnie niekorzystne w aspekcie potencjalnej konieczności finansowania tej organizacja i realizacji przez nią części działań, do tej pory wykonywanych osobno przez każdą z JST (np. promocja). Brak pewności i kontroli JST nad środkami przekazywanymi do organizacji zarządzającej może być polem dodatkowych konfliktów. Atutem tego rozwiązania jest natomiast teoretyczną możliwości finansowania działalności LGD z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Na danym obszarze może działać wyłącznie jedna LGD wybrana do realizacji LSR (Lokalnej Strategii Działania) na lata 2007-2013, ze względu na fakt, iż obecnie funkcjonują już Lokalne Grupy Działania na terenie subregionu nie ma możliwości stworzenia nowej, ale jest możliwości wstąpienia do już istniejącej, co znacznie zmniejsza możliwość kreowania działalności tej organizacji. Lokalne Grupy Działania są istotnym elementem tworzenia marki i produktów subregionu, lecz zdaniem autorów powinny być one członkiem wspierającym stowarzyszenie jednostek samorządu terytorialnego – jednostki zarządzającej strategią, a nie na odwrót.

Wdrażanie – źródła finansowanie

Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013

Głównym źródłem finansowania zadań celu operacyjnego 1 oraz zadań celu operacyjnego 3 strategii są środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu

Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013. W związku z problem zagwarantowania finansowej wykonalności projektu, doświadczenia beneficjenta, a przede

290

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

wszystkim koniecznością poszerzenia składu obecnie funkcjonującego stowarzyszenia lub stworzenia nowej organizacji proponujemy aplikowanie w konkursach rozpoczynających się w pierwszym kwartale roku 2009 w formie wspólnych projektów w ramach partnerstwa jednostek samorządu terytorialnego z udziałem organizacji, która docelowa będzie zrzeszać te jednostki i zarządzać projektem w przyszłości.

Dla projektów o wartości niższej beneficjentem i wnioskodawcą może być tylko i wyłącznie organizacja zarządzająca, oczywiście przy założeniu spełnieniu przez nie rygoru możliwości finansowej wykonalności inwestycji.

Zgodnie z Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 – 2013 autorzy proponują przygotowanie kilku wspólnych projektów dla wszystkich samorządów subregionu,

każdy do innego konkursu w ramach poszczególnych działań priorytetu 6 „Turystyka i Kultura”.

Procedura wspólnego projektu w ramach subregionu jest spójna z ideą tworzenia i funkcjonowania subregionów wypracowaną przez Zarząd Województwa Dolnośląskiego, Dolnośląską Organizacje Turystyczną oraz jednostki samorządu terytorialnego z terenu województwa dolnośląskiego. Zgodnie

z wytycznymi nie ma jednak obowiązku odgórnego tworzenia projektów wspólnie przez organy administracji samorządowej w ramach subregionów tym bardziej, że na liście potencjalny beneficjentów znajdują się m.in. organizacje pozarządowe czy kościelne osoby prawne. Poniżej

określono wady i zalety (szanse i zagrożenia) wspólnego realizacji projektu:

+ projekty wspólnie wypracowane przez członków subregionu zyskują wymiar pondregionalności i

szerzej wpisują się w strategie regionalny (ocena merytoryczna)

+ dodatkowa premia dla projektów realizowanych w ramach partnerstwa (ocena merytoryczna)

+ wartość wspólnego projektu umożliwia realizację u niektórych partnerów projektów tylko i wyłącznie działań z zakresu zakupu wyposażenie, działań związanych z termomodernizacją,

291

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

wykorzystaniem energii słonecznej i geotermalnej, związane z drogową infrastrukturą towarzyszącą - wartość tych działań nie powinna przekroczyć 49% wartości całego projektu - kryterium uznania wydatku za kwalifikowany

+ niższe koszty przygotowania aplikacji – wniosku, studium wykonalności + niższe koszty zarządzania i wdrażania - w przypadku wystąpienia błędu na etapie oceny formalnej żaden z projektów w ramach danego konkursu nie zostanie zrealizowany

Poniżej zestawienie działań w ramach RPO WD powiązane z turystyką.

Działania 6.2 Turystyka aktywna.

Termin ogłoszenie konkursów: marzec i październik 2009

Alokacja finansowana na działanie w ramach RPO WD ogółem: 16 674 286 EUR

Cel:

Celem działania jest wsparcie oraz promocja infrastruktury niezbędnej do uprawiania aktywnych form turystyki

Przykładowe rodzaje projektów:

1. Modernizacji i budowy infrastruktury turystki aktywnej:

292

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

a. budowa, modernizacja infrastruktury (w tym obiektów rekreacyjnych i sportowych) przeznaczonej do uprawiania turystyki aktywnej, w tym m.in. narciarskiej, górskiej, rowerowej, pieszej i wodnej oraz sportów ekstremalnych (np.: ścieżki rowerowe, szlaki piesze, stanice wodne, oznakowanie tras i szlaków turystycznych) wraz z zakupem niezbędnego wyposażenia.

b. inwestycje dot. termomodernizacji oraz wykorzystania energii słonecznej oraz źródeł geotermalnych (jako jeden z elementów projektu w obiektach rekreacyjnych i sportowych przeznaczonych do uprawiania turystyki aktywnej

c. dostosowanie obiektów rekreacyjnych i sportowych przeznaczonych do uprawiania turystyki aktywnej do potrzeb osób niepełnosprawnych (w ramach projektów wymienionych w pkt. a)

d. przedsięwzięcia dotyczące drogowej infrastruktury towarzyszącej (np. parkingi) przy obiektach atrakcyjnych turystycznie (jako jeden z elementów projektu o których mowa w pkt. a).

2. Promocji turystyki aktywnej dotyczące przygotowania i rozpowszechniania materiałów

promocyjnych oraz przygotowania i realizacji kampanii promocyjnych

3. Przedsięwzięć z zakresu współpracy międzynarodowej i międzyregionalnej (m.in. seminaria, konferencje) w celu zapewnienia wymiany dobrych praktyk oraz doświadczeń.

293

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Zgodnie z ramowych kalendarzem RPO WD nabór podzielono na dwa konkursy z następującą alokacją:

Rozpoczęcie Wnioskodawcy Rodzaje projektów Kwoty EFRR Maksymalny Tryb wyboru Najpóźniejszy naboru(miesi przewidziane poziom projektów termin złożenia ąc i rok)* na rodzaj dofinansowania ostatniego projektu (EUR) wniosku o płatność(miesi ąc, rok) Wszystkie przedsięwzięcia z zakresu modernizacji i 03.2009 budowy infrastruktury 11 200 000 06.2012 turystki aktywnej wskazane wszyscy w URPO wnioskodawcy - Przedsięwzięcia dotyczące 70% konkursowy działania 6.2 przygotowania i zgodnie z URPO rozpowszechniania 10.2009 materiałów promocyjnych,- 450 000 06.2011 Projekty dotyczące przygotowania i realizacji kampanii promocyjnych.

W ramach działania 6.2 ze względu na dwa różne terminy naboru nie ma możliwości połączenia

działań inwestycyjnych z promocją toteż proponujemy przygotować dwa wspólne projekty: Projekt 1 – infrastruktura turystyki aktywnej

Projekt 2 – promocja turystyki aktywnej

294

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Działania 6.3 Turystyka biznesowa.

Termin ogłoszenie konkursu: brak – cała alokacja przeszła na listę indykatywną.

Alokacja finansowana na działanie w ramach RPO WD ogółem: 16 860 666EUR

Cel:

Celem działania jest wzmocnienie pozycji Dolnego Śląska jako ośrodka kongresowo-biznesowego o znaczeniu europejskim.

Przykładowe rodzaje projektów:

1. Budowy, modernizacji obiektów (wraz z niezbędnym wyposażeniem) pełniących lub przeznaczonych do pełnienia funkcji centrów wystawienniczych i kongresowych zdolnych obsłużyć

imprezy o charakterze co najmniej regionalnym (w tym działania z zakresu termomodernizacji i wykorzystania energii słonecznej, działania dostosowujące obiekty wystawiennicze i kongresowe do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz przedsięwzięcia dotyczące drogowej infrastruktury

towarzyszącej (np. parkingi) przy obiektach atrakcyjnych turystycznie.– jako jeden z elementów projektu inwestycyjnego).

2. Przygotowania i rozpowszechnianie materiałów promujących region jako atrakcyjnego miejsce

dla organizacji kongresów, konferencji, wystaw gospodarczych oraz innych imprez biznesowych

295

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Działania 6.4 Turystyka kulturowa.

Termin ogłoszenie konkursu: marzec, kwiecień, czerwiec, październik 2009

Alokacja finansowana na działanie w ramach RPO WD ogółem: 80 372 551 EUR

Cel:

Celem działania jest bardziej efektywne wykorzystanie obiektów dziedzictwa kulturowego oraz wsparcie działalności instytucji kultury co przyczyni się do rozszerzenia oferty turystycznej i kulturalnej

regionu.

Przykładowe rodzaje projektów:

1. Obiektów dziedzictwa historycznego:

a. konserwacji, restauracji, oraz robót budowlanych (w przypadku nieruchomości) nieruchomych i

ruchomych obiektów wpisanych do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków36

b. adaptacji i wykorzystania zabytków (wpisanych do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków) do pełnienia nowych funkcji wraz z zakupem niezbędnego sprzętu

c. dostosowania infrastruktury do potrzeb osób niepełnosprawnych.

d. Inwestycje dot. termomodernizacji oraz wykorzystania energii słonecznej (jako jeden z elementów projektów wymienionych w pkt a, b)

e. adaptacji i zastosowania środków ochrony (np. przeciwwłamaniowej i przeciwpożarowej) w w/w

obiektach

296

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

f. przedsięwzięcia dotyczące drogowej infrastruktury towarzyszącej (np. parkingi) przy obiektach atrakcyjnych turystycznie (jako jeden z elementów projektu o których mowa w pkt. a,b).

2. Obiektów instytucji kultury:

a. modernizacji obiektów zajmowanych przez te instytucje (wraz z zakupem niezbędnego sprzętu),

b. termomodernizacji oraz wykorzystania energii słonecznej (jako jeden z elementów projektów

wymienionych w pkt. a),

c. doposażenia w sprzęt informatyczny, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania instytucji kultury, w tym także oprogramowania komputerowego ułatwiającego ich wewnętrzne zarządzanie.

3. Upowszechniania informacji o dziedzictwie przeszłości oraz o przedsięwzięciach jednostek kultury:

a. tworzenie i upowszechnianie baz danych dotyczących twórców, wybitnych dzieł kultury, wydarzeń kulturalnych,

b. digitalizacja zasobów wraz zakupem niezbędnych urządzeń do jej przeprowadzenia (tylko w uzasadnionych przypadkach37) i upowszechnianie istniejących zasobów, szczególnie związanych z

zabytkami.

4. Informacji i promocji turystyki kulturowej:

a. budowy i modernizacji punktów informacji turystycznej wraz z niezbędnym wyposażeniem( pod

warunkiem włączenia do regionalnego systemu informacji turystycznej i systemu e-turystyki)

b. przygotowania i rozpowszechniania materiałów promujących produkty kulturowe regionu oraz

przygotowania i realizacji kampanii promocyjnych

297

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

5. Organizacji imprez/wydarzeń kulturalnych o znaczeniu co najmniej regionalnym

6. Przedsięwzięcia z zakresu współpracy międzynarodowej i międzyregionalnej (m.in. seminaria, konferencje) w celu zapewnienia wymiany dobrych praktyk oraz doświadczeń

Zgodnie z ramowych kalendarzem RPO WD nabór podzielono na następujące konkursy:

Rozpoczęcie Wnioskodawcy Rodzaje projektów Kwoty EFRR Maksymalny Tryb wyboru Najpóźniejszy naboru(miesiąc przewidziane poziom projektów termin złożenia i rok)* na rodzaj dofinansowania ostatniego projektu wniosku o (EUR) płatność(miesiąc, rok) Projekty dotyczące obiektów dziedzictwa historycznego nie zlokalizowanych na 10 041 976 szlakach turystycznych o wszyscy znaczeniu wnioskodawcy regionalnym 03.2009 06.2013 działania 6.4 Projekty dotyczące 70% konkursowy zgodnie z URPO obiektów

dziedzictwa historycznego zlokalizowanych na 18 650 000 szlakach turystycznych o

znaczeniu regionalnym 04.2009 instytucje kultury: Projekty dotyczące 1 543 552 06.2011

298

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

samorządowe, doposażenia w

państwowe oraz sprzęt informatyczny, współprowadzone niezbędny do

z Ministrem prawidłowego właściwym ds. funkcjonowania

kultury i instytucji kultury, w dziedzictwa tym także

narodowego oprogramowania komputerowego

ułatwiającego ich wewnętrzne

zarządzanie Projekty z zakresu upowszechniania informacji o

dziedzictwie przeszłości oraz o

przedsięwzięciach jednostek kultury wszyscy tworzenie i wnioskodawcy upowszechnianie 4 000 000 działania 6.4 baz danych zgodnie z URPO dotyczących

twórców, wybitnych dzieł kultury,

wydarzeń kulturalnych,(Zgodnie z URPO pkt. a)

Projekty z zakresu

wszyscy upowszechniania wnioskodawcy informacji o 10.2009 2 800 000 06.2012 działania 6.4 dziedzictwie zgodnie z URPO przeszłości oraz o przedsięwzięciach

299

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

jednostek kultury

digitalizacja, i upowszechnianie

zasobów. Projekty z zakresu organizacji wydarzeń 06.2009 kulturalnych o 504 686 06.2011 znaczeniu co najmniej regionalnym Projekty z zakresu przygotowania i rozpowszechniania materiałów promujących 1 900 000 produkty kulturowe regionu oraz wszyscy przygotowania i wnioskodawcy realizacji kampanii działania 6.4 promocyjnych zgodnie z URPO Projekty dotyczące 10.2009 budowy i 06.2011 modernizacji punktów informacji turystycznej wraz z niezbędnym wyposażeniem (pod 2 080 981 warunkiem włączenia do regionalnego systemu informacji

turystycznej i systemu e-turystyki)

300

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Działanie 6.5 Działania wspierające infrastrukturę turystyczną i kulturową.

Termin ogłoszenie konkursu: marzec, maj, czerwiec, październik 2009

W ramach działania 6.4 ze względu na różne terminy naboru nie ma możliwości złożenia jednego projektu, toteż proponujemy zgłoszenie czterech projektów:

Projekt 1 – Projekt dotyczący dziedzictwa kulturowego Projekt 2 – Projekt z zakresu upowszechniania informacji o dziedzictwie przeszłości Projekt 3 - Projekt z zakresu organizacji wydarzeń kulturalnych o znaczeniu regionalnym

Projekt 4 - Projekt z zakresu przygotowania i rozpowszechniania materiałów promujących produkty kulturowe regionu, przygotowania i realizacji kampanii promocyjnych oraz budowy i modernizacji punktów informacji turystycznej wraz z niezbędnym wyposażeniem (jako części regionalnego

systemu informacji turystycznej i systemu e-turystyki) Alokacja finansowana na działanie w ramach RPO WD ogółem: 23 048 907 EUR

Cel:

Celem działania jest wzmocnienie oraz rozwój regionalnych produktów turystycznych realizowanych

w ramach priorytetu „Turystyka i Kultura”.

Przykładowe rodzaje projektów:

1. Budowy, modernizacji obiektów pełniących lub przeznaczonych do pełnienia funkcji schronisk

turystycznych, prowadzonych przez jednostki sektora finansów publicznych oraz organizacje

301

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

pozarządowe (np. PTTK, PTSM) wraz z niezbędnym wyposażeniem (w tym działania z zakresu termomodernizacji i wykorzystania energii słonecznej, działania dostosowujące obiekty do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz przedsięwzięcia dotyczące drogowej infrastruktury towarzyszącej (np. parkingi) przy obiektach atrakcyjnych turystycznie jako jeden z elementów projektu).

2. Zapewnienia bezpieczeństwa turystów:

- modernizacja bazy infrastrukturalnej służb i organizacji ratowniczych, działających w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa turystom;

- zakup wyposażenia dla jednostek, służb i organizacji ratowniczych, działających w zakresie

zapewnienia bezpieczeństwa turystom;

- elektroniczne systemy ostrzegawcze i monitorujące.

3. Szeroko rozumianej informacji oraz promocji regionu (w tym organizacja imprez/wydarzeń o znaczeniu co najmniej regionalnym),

4. E-usług w dziedzinie turystyki i kultury

Zgodnie z ramowych kalendarzem RPO WD nabór podzielono na następujące konkursy:

projektu wniosku o (EUR) płatność(miesiąc, rok) wszyscy Projekty dotyczące 03.2009 3 040 000 70% konkursowy 12.2012 wnioskodawcy budowy,

302

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

działania 6.5 modernizacji

zgodnie z URPO obiektów pełniących lub przeznaczonych

do pełnienia funkcji schronisk

turystycznych, prowadzonych przez

jednostki sektora finansów publicznych

oraz organizacje pozarządowe (np.

PTTK, PTSM) wraz z niezbędnym

wyposażeniem (w tym działania z

zakresu termomodernizacji i

wykorzystania energii słonecznej oraz

działania dostosowujące

obiekty do potrzeb osób

niepełnosprawnych jako jeden z

elementów projektu i

przedsięwzięcia dotyczące drogowej infrastruktury towarzyszącej (parkingi itp.) przy obiektach

atrakcyjnych turystycznie jako jeden z elementów

303

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

projektu

inwestycyjnego). Projekty dotyczące 3 278 868 05.2009 e-usług w dziedzinie 06.2011 turystyki i kultury Projekty dotyczące 2 024 950 zapewnienia bezpieczeństwa turystom 06.2012 (modernizacja bazy, zakup urządzeń i 06.2009 wyposażenia ) Projekty dotyczące 1 320 000 elektronicznych systemów służących 06.2011 bezpieczeństwu turystów Szeroko rozumiana 6 470 417 promocja i informacja regionu 10.2009 06.2012 (w tym organizacja imprez o znaczeniu regionalnym)

W ramach działania 6.5 ze względu na pięć różnych terminów naboru nie ma możliwości złożenia

jednego projektu, toteż proponujemy zgłoszenie: Projekt 1 – Projekt budowy parkingów i schronisk turystycznych

Projekt 2 – Projekt e-usług w dziedzinie turystyki i kultury

Projekt 3 - Projekt dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa turystom Projekt 4 – projekt dot, promocji i informacji regionu (w tym organizacja imprez o znaczeniu

regionalnym)

304

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Diagnoza i analiza potrzeb zgłaszanych przez uczestników wskazuję także na znaczne braki w zakresie bazy gastronomicznej i noclegowej. Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 umożliwia budowę przez jednostki samorządu terytorialnego punktów noclegowych, ale wyłącznie w formie schronisk, tj. bazy noclegowej o raczej niskim standardzie. Zgodnie z RPO WD nie ma także możliwości dofinansowania budowy w schronisku lub osobno punktu gastronomicznego. Istnieje natomiast możliwość sfinansowania budowy lub modernizacji tego typu infrastruktury turystycznej w ramach działania 1.1.D1 „Dotacje inwestycyjne dla MŚP zwiększające atrakcyjność turystyczną regionu” lecz wyłącznie dla przedsiębiorców z sektora MSP z wyłączeniem mikroprzedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą do 2 lat. Tym samym sugerujemy przeprowadzić szeroką akcję informacyjna wśród gestorów obecnie funkcjonujących punktów noclegowych oraz potencjalnych inwestorów.

Projekty 1.1.D1 w ramach działania 1.1 Inwestycje dla przedsiębiorstw ( Priorytet 1 Wzrost

konkurencyjności dolnośląskich przedsiębiorstw)

Termin ogłoszenie konkursu: sierpień 2009

Alokacja finansowana na działanie w ramach RPO WD ogółem: 30 000 000 EUR

Cel działania 1.1:

Głównym celem działania jest wsparcie procesu inwestycyjnego przedsiębiorstw, a w szczególności

MŚP, wzrost nakładów na sferę badawczo-rozwojową przedsiębiorstw oraz wykorzystanie potencjału turystyczno-uzdrowiskowego regionu.

305

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Przykładowe rodzaje projektów (1.1.D1):

- działania zmierzające do wprowadzenia nowej / poszerzenia istniejącej turystycznej oferty usługowej i produktowej,

- budowa, modernizacja infrastruktury turystycznej (np. bazy noclegowej),

- wdrażanie wspólnych przedsięwzięć inwestycyjnych podejmowanych przez przedsiębiorstwa.

Podsumowanie

Ramowy plan realizacji RPO WD zawężę kryteria dostępu wskazane w Uszczegółowieniu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego. Plan z jednej strony

ogranicza ilość beneficjentów – wnioskodawców w ramach nabór w poszczególnych konkursach zmniejszając tym samym ogólną pulą przeznaczoną na realizację projektów w ramach priorytetu „Turystyka i Kultura” przez JST, z drugiej strony pokazuje realna wartość dofinansowania. Warto także

zwrócić uwagę na listę projektów kluczowych (nabór w trybie indywidualnych) wskazanych na liście indykatywnej RPO WD, które de facto znacznie zmniejszyły ilość środków na poszczególne działania,

a w przypadku działania 6.3 całkowicie wyczerpały dostępną alokację. Tym samym kwoty na poszczególne działania w ramach konkursów przedstawiają się następująco – podział wg: alokacja

w URPO WD, Plan ramowy realizacji RPO WD na rok 2009, środki o które aplikować mogą jednostki samorządu terytorialnego:

306

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Alokacja w plan ramowy Działania, konkurs alokacja w URPO WD Środki m.in. dla JST realizacji RPO WD 6.1 18 014 286 EUR 12 590 000 EUR 12 590 000 EUR 6.2 16 674 286 EUR 11 650 000 EUR 11 650 000 EUR 6.3 16 860 666 EUR 0 EUR 0 EUR

6.4 80 372 551EUR 41 521 195 EUR 39 977 643 EUR 6.5 23 048 907 EUR 16 134 235 EUR 16 134 235 EUR RAZEM 154 970 696 EUR 81 895 430 EUR 80 351 878 EUR

Pula środków pozostałych w dyspozycji Instytucja Zarządzającej RPO WD wynosi zatem ponad 81 mln EUR i zostanie on w całości rozdysponowana w roku 2009 w ramach 17 konkursów, z czego najważniejsze (infrastrukturalne) odbędą się w marcu 2009 roku. Pulą dostępną dla JST nie

będących miejscowościami uzdrowiskowymi (przez działalność uzdrowiskową rozumie się działalność polegającą na świadczeniu lecznictwa uzdrowiskowego, zgodnie z Ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o

gminach uzdrowiskowych (Dz. U. z 2005r. Nr 167 poz.1399)), tj. m.in. gmin subregionu sowiogórskiego pula dostępnych środków wynosi – 67 761 878 plus 1 543 552 dla instytucji kultury. Podział środków z Priorytetu „Turystyka i Kultura, w którym beneficjentem jest m.in. JST, odbędzie się w ramach 14

konkursów ogłaszanych w roku 2009, poczynając od marca. Zgodnie z wytycznymi Instytucji Zarządzającej RPO WD istnieje możliwości łączenia w jednym projekcie różnych rodzajów przedsięwzięć kwalifikowanych do wsparcia, więc teoretycznie wystarczy przygotować dziesięć

projektów, by skorzystać z możliwości dofinansowania wszystkich wskazanych w konkursach rodzajów przedsięwzięć. Poniżej stawienie proponowanych projektów wraz z alokacją oraz terminem

ogłoszenia konkursów.

307

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Termin Alokacja KALENDARZ NABORÓW 2009 Projekt działanie naboru w EUR II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Projekt 1 – infrastruktura turystyki 6.2 03.2009 11 200 000 aktywnej Projekt 2 – promocja turystyki 6.2 10.2009 450 000 aktywnej Projekt 3 – Projekt dotyczący 6.4 03.2009 28 691 976 dziedzictwa kulturowego Projekt 4 – Projekt z zakresu 6.4 04.2009 4 000 000 upowszechniania informacji o dziedzictwie przeszłości 10.2009 2 800 000 Projekt 5 - Projekt z zakresu 6.4 06.2009 504 686 organizacji wydarzeń kulturalnych o znaczeniu regionalnym Projekt 6 - Projekt z zakresu 6.4 10.2009 3 980 981 przygotowania i rozpowszechniania materiałów promujących produkty kulturowe regionu, przygotowania i realizacji kampanii promocyjnych oraz budowy i modernizacji punktów informacji turystycznej wraz z niezbędnym wyposażeniem (jako części regionalnego systemu informacji turystycznej i systemu e- turystyki) Projekt 7 – Projekt budowy 6.5 03.2009 3 040 000 parkingów i schronisk turystycznych Projekt 8 – Projekt e-usług w 6.5 05.2009 3 278 868 dziedzinie turystyki i kultury

Projekt 9 - Projekt dotyczące 6.5 06.2009 3 344 950 zapewnienia bezpieczeństwa turystom Projekt 10 – projekt dot, promocji i 6.5 10.2009 6 470 417

informacji regionu (w tym organizacja imprez o znaczeniu

308

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

regionalnym)

ILOŚĆ KONKURSÓW W MIESIĄCU 0 3 1 1 2 1 0 0 5 0 0

Tryb wyboru projektów

Wszystkie nabory w roku 2009 dla Priorytetu „Turystyka i Kultura: odbywać się będą w procedurze konkursowej, co oznacza koniecznosć przygotowania wniosku z pełnym zestawem załączników do

których należy m.in. wyciąg z dokumentacji, kosztorys oraz studium wykonalności projektu. Istotną kwestią związaną z przygotowaniem projektu jest także ocena oddziaływania projektów na środowisko, szczególnie na terenie Gór Sowich, które w większej części nalezą do obszarów Natura

2000. Schemat procedury naboru w trybie konkursowym oraz systemowym (dla wykazania różnic) zaprezentowano poniżej:

309

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

310

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

311

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW)

Dodatkowymi źródłami finansowania działań są środki Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. System przygotowania projektów dla działań finansowanych z tego źródła powinien być zgodny z zapisami programu, wiec inicjatywa realizacji projektów winna wyjść ze strony Lokalnych Grup Działania. Wszelkie działania winny wpisywać się w cele stawiane niniejszej strategii. W ramach tego działania sugerujemy składanie wniosków niezależnych przez uprawnionych beneficjentów pod koordynacją organizacji wybranej do zarządzania strategią.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ)

W ramach Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko nie uwzględniono wsparcia na projekty stricte turystyczne, nie mniej jednak uwzględniono wsparcie dla projektów związanych z kulturą i dziedzictwem kulturowym – Priorytet 11. Kultura i dziedzictwo kulturowe. Priorytet podzielono na trzy

działania:

Działanie 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym Działanie 11.2 Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym Działanie 11.3 Infrastruktura szkolnictwa artystycznego

Z punktu widzenia działań związanych z turystyką najistotniejsze są pierwsze dwa działania, w ramach których istnieje możliwość uzyskania dofinansowania an instytucję kultury oraz obiekty związanie z dziedzictwem kulturalnym

Pierwszy nabór na działania 11.1. i 11.2 ogłoszony pod koniec roku 2008. Zgodnie z założeniami

wyczerpał on ok. 50 % alokacji na działania. Kryterium podstawowym zakwalifikowania projektu,

312

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

oprócz ponadregionalności, jest wartość projektu, która nie powinna być niższa niż 20 mln PLN. Nabór projektów odbywa się w trybie konkursowym i wymaga przygotowania wniosku wraz ze studium wykonalności projektu oraz załączników (m.in. dokumentacji i kosztorysów). W ramach działania sugerujemy przygotowanie jednego dużego projektu na nie więcej niż trzy duże, połączone ze sobą działania infrastrukturalne. Projekt powinien być organizowany i nadzorowany przez beneficjenta środków pod nadzorem organizacji zarządzającej strategią i przy po poparciu wszystkich gmin i powiatów subregionu. Projekt może być realizowany z partnerami z poza subregionu pod warunkiem utrzymania pewnego nawiązania tematycznego. Autorzy sugerują podjęcia działań celem odtworzenia kolei zębatej. Prace dotyczące przygotowania projektu należy rozpocząć niezwłocznie.

Program Operacyjny Ministra Kultury i Dziedzictwa Kulturowego

Środki budżetowe pozostające w dyspozycji Ministra wydatkowane w corocznie ogłaszanych konkursach. Program związany z turystyką poprzez wsparcie obiektów dziedzictwa kulturowego a

także imprez kulturowych. Wszystkie działania finansowane z środków ministra muszą zostać zakończone w danym roku budżetowym.

Środki Urzędu Marszałkowskiego na dany rok budżetowy. (konkursy)

Zarząd Województwa Dolnośląskiego realizując obowiązek wynikający z ustawy o ochronie zabytków na początku każdego roku budżetowego (czasami dwa razy w roku) ogłasza konkurs na

wsparcie obiektów dziedzictwa kulturowego. Środki będące w dyspozycji marszałka są relatywnie nie duże (w roku 2009 - 5 mln PLN) nie mniej jednak mogą być źródłem wsparcia mniejszych

inwestycji w zabytki, dla których przygotowanie wniosku o dotację z środków unijnych jest nieopłacalne ze względu na niską wartość zadania.

313

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

W ramach konkursów Urząd Marszałkowski corocznie przekazuje środki na wsparcie działań typowo turystycznych, jednak nie związanych z infrastrukturą. W ramach konkursu wnioskodawcy mogą uzyskać dofinansowanie na przygotowanie imprez turystycznych czy też na promocję turystyki.

INNE

W okresie budżetowych 2007-2013 Unii Europejskiej projektu turystyczne mogły uzyskać dofinansowanie w Ramach działania 6.4 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Nabór środków odbył się w trybie indykatywnym – indywidualnym a lista projektów która uzysak

dofinansowanie wraz z rezerwową jest już zamknięta.

Innym źródłem finansowania działań związanych z turystyką są także granty i dotację innych organizacji pozarządowych oraz Fundusz Inicjatyw Społecznych działający przy Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Te źródła uniemożliwiają wnioskowanie o środki na działania infrastrukturalne, ale

dają szerokie możliwości finansowania lub dofinansowania projektów ukierunkowanych na rozwój społeczny, integrację, szkolenia czy działania powiązane bezpośrednio z podniesieniem kapitału ludzkiego zaangażowanego w rozwój turystyki. Źródła te w odróżnieniu od środków unijnych dają

także możliwości finansowania kadry, sprzętu i biura na potrzeby realizacji projektu, tj. dają szanse i możliwości wsparci finansowego i rzeczowego organizacji zarządzającej strategią.

314

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

3.2.3 System monitoringu.

Ideą monitoringu jest bieżąca kontrola postępu realizacji działań, zadań, celów strategii. Ze względu na ich różnorodność, wagę i możliwości monitoringu proponuję się stworzenie trzech systemów

pozwalających identyfikować efekty wdrażania strategii .

System pierwszy – projektowy

Stworzony na potrzeby monitoringu nad przygotowaniem i wdrażaniem wspólnych projektów składanych w ramach subregionu, w ramach możliwości rozszerzony o wszystkie projekty rekomendowane przez członków subregionu. Celem systemu jest bieżąca kontrola nad projektem

podzielona na dwie fazy:

Faza pierwsza – stan przygotowania niezbędnej dokumentacji i załączników do wspólnych projektów, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii:

- prawa do dysponowanie nieruchomością,

- gotowości dokumentacyjnej,

- pozwoleń, w tym decyzje środowiskowych,

Faza druga – monitoring harmonogramu realizacji projektu i założonych wskaźników.

315

Strategia Subregionu Gór Sowich ‐ pod kątem rozwoju turystyki

System drugi - cele i zadania

Opiera się na monitoringu realizacji działań w ramach celów. Polega na kwartalnych podsumowania stanu realizacji w ramach zdań poszczególnych celów operacyjnych. Kwartalny raport sporządzony w oparciu o dane mierzalne takie jak: ilość/powierzchnia wybudowanej infrastruktury, ilość przygotowanych/pozytywnie negatywnie rozpatrzonych projektów, ilość partnerów/ nowych członów organizacji, wielkość środków wydatkowanych na dane działanie cele, etc. W przypadku braku danych mierzalnych raport opisowy. Głównym celem jest wskazanie zagrożeń, problemów i materialnych efektów realizacji strategii.

System trzeci – strategiczny

Ma na celu przygotowania raportu z efektów wdrażania strategii ze uwzględnieniem efektu w formie przyrostu ilości turystów, zwiększeniem udziału dochodów z turystyki, ilości przedsiębiorstw

związanych z turystyką oraz innych które w sposób mierzalny pokażą wyniki realizacji działań organizacji zrzeszającej i zarządzającej strategią oraz samorządów, członków i innych osób/ przedsiębiorstw nie będących członkami organizacji.

316