Diagnoza Obszaru Objętego Działaniem Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Tereny Gmin Pruszcz Gdański, Cedry W

DIAGNOZA OBSZARU OBJĘTEGO DZIAŁANIEM ZINTEGROWANEJ STRATEGII ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH TERENY GMIN PRUSZCZ GDAŃSKI, CEDRY WIELKIE, PSZCZÓŁKI, KOLBUDY, SUCHY DĄB, TRĄBKI WIELKIE.

Projekt jest finansowany z Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (2004 – 2006)” w zakresie działania „Pilotażowy Program LEADER +” p.n.: „Siedem stron świata – jeden Lokalny, Ekspansywny, Ambitny, Dynamiczny, Ekonomiczny, Rozwojowy cel”

SPIS TREŚCI CHARAKTERYSTYKA LGD JAKO JEDNOSTKI ODPOWIEDZIALNEJ ZA REALIZACJĘ STRATEGII4 DIAGNOZA OBSZARU OBJĘTEGO ZSROW...... 4 UZASADNIENIE SPÓJNOŚCI OBSZARU ZSROW...... 4 AKTUALNIE WDRAŻANE INICJATYWY/PROJEKTY NA OBSZARZE ZSROW...... 5 SEKTOR I: CHARAKTERYSTYKA OBSZARU...... 6 TEMAT 1: ZASIĘG TERYTORIALNY I UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNE ...... 6 Uwarunkowania komunikacyjne...... 7 TEMAT 2: UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE/ŚRODOWISKOWE...... 10 Walory i zasoby środowiska przyrodniczego ...... 10 Jakość i stan środowiska, zanieczyszczenia, hałas, zapachy, zagrożenia naturalne.....13 Miejscowe zagrożenia...... 13 Wartości szczególne, unikalne, przyrodnicze obiekty chronione...... 14 Lasy, rolnictwo, gleby...... 15 Klimat...... 17 Zasoby wodne ...... 18 Zaopatrzenie w wodę ...... 19 TEMAT 3: UWARUNKOWANIA KULTUROWE ...... 22 Placówki kulturalne, jednostki kultury w poszczególnych gminach...... 22 Uczestnictwo...... 24 Programy, zajęcia pozaszkolne, festiwale, kultura fizyczna...... 26 Zwyczaje, obyczaje, tradycje...... 29 Uwarunkowania historyczne ...... 31 SEKTOR II: Potencjał demograficzny i gospodarczy ...... 36 TEMAT 1: CHARAKTERYSTYKA LUDNOŚCI ZAMIESZKUJĄCEJ OBSZAR ZSROW36 Ogólne informacje ...... 36 Bezrobocie...... 39 Migracje ...... 40 TEMAT 2: GOSPODARKA...... 41 Informacje o branżach gospodarki mających kluczowe znaczenie dla rozwoju obszaru, warunki zatrudnienia i płac...... 43 Uruchamianie działalności, druga praca, warunki zatrudnienia i płac...... 46 Otoczenie biznesu, banki, ośrodki doradcze, fundusze poręczeniowe, szkolenia, doradztwo, pomoc dla MSP, szkoły biznesowe...... 46 Liczba gospodarstw rolnych, struktura produkcji...... 47 SEKTOR III: STAN ROZWOJU INFRASTRUKTURY WIEJSKIEJ ...... 47 TEMAT 1: INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA...... 47 Organizacje pozarządowe ...... 48 Formy komunikacji używane do porozumiewania się z mieszkańcami:...... 51 Obywatelskie akcje edukacyjne, petycyjne, inwestycyjne ...... 51 Zakres i liczba karier o znaczeniu ponad lokalnym...... 52 Media lokalne i środowiskowe (prasa, radio, telewizja, portale internetowe)...... 53 Kościoły i wyznania...... 54 Dostępność i standard mieszkań, zasoby mieszkaniowe...... 54 Handel i usługi...... 56 Przemoc, wykorzystywanie, pozycja kobiet, równouprawnienie, opieka nad młodzieżą, bezdomność, równość szans ...... 58 Stan zdrowia mieszkańców...... 58 Zakłady opieki zdrowotnej ...... 58 Szpitalnictwo, specjalistyka, stomatologia ...... 58 3

Pogotowie, uzależnienia...... 59 Bezpieczeństwo publiczne ...... 59 Edukacja i wychowanie ...... 59 Sport i rekreacja...... 60 TEMAT 2: INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...... 62 Transport publiczny, komunikacja, drogi, oświetlenie...... 63 Internet, energia, poczta, telekomunikacja...... 63

CHARAKTERYSTYKA LGD JAKO JEDNOSTKI ODPOWIEDZIALNEJ ZA REALIZACJĘ STRATEGII

DIAGNOZA OBSZARU OBJĘTEGO ZSROW Podstawą prac nad dokumentem Strategii, realizowanych przez Lokalną Grupę Działania z udziałem konsultantów firmy Wolska & Jefremienko, był „Diagnoza stanu Obszaru 2006”. W pracach nad tym dokumentem wzięły odział dziesiątki członków Lokalnej Grupy Działania, przedstawiciele środowisk, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców, w tym wielu rolników, reprezentanci samorządów lokalnych. Organizacje i reprezentujące je osoby przeprowadziły w związku z budową Diagnozy następujące działania: − Spotkanie inicjujące budowę Diagnozy, na którym podzielono poszczególne tematy, jakie zawiera Diagnoza pomiędzy Zespół Roboczy LGD. − Przeprowadzenie szerokiej ankiety wśród mieszkańców Obszaru na temat szans i problemów rozwoju, w wyniku której zebrano setki ankiet. − Zbieranie innych danych do Diagnozy, faktów, trendów i tendencji ważnych dla rozwoju, dla miejscowego rolnictwa, prowadzone indywidualnie i zespołowo. − Analizę i selekcję danych. − Edycję dokumentu. − Korekty i uzupełnienia. − Edycję końcową. W procesie zbierania danych do Diagnozy szczególna uwagę zwrócono na: − Prawidłową identyfikację źródeł danych, − Własne czynniki rozwoju, − Stan, rozwój i rozmieszczenie zasobów lokalnych szans rozwojowych i integracyjnych dla Obszaru, − Skupianie się na tematach najważniejszych dla programu LEADER i rozwoju Obszaru, − Nie formułowanie ocen i poglądów, a spisywanie faktów, − Nie wartościowanie danych. Diagnoza o stanie Obszaru Obszar pokazała jego obraz w: − Trendach, − Tendencjach, − Faktach, − Liczbach. Diagnoza stała się podstawą: − Pełnej, nie fragmentarycznej wiedzy, gdzie się znajdujemy, jako wspólnota Obszaru Lokalnej Grupy Działania. − Określenia szeroko rozumianego zasobu lokalnego. − Odkrywania związków pomiędzy różnymi dziedzinami życia i szansami rozwoju Obszaru w szczególności związanymi z programem LEADER. Bez Diagnozy nie byłoby możliwe: − Uzyskanie kompletnego, aktualnego obrazu Obszaru, − Analizowanie dotychczasowych trendów zmian w sytuacji społecznej, ekonomicznej, środowisku i ludziach, − Przygotowanie uporządkowanej listy najważniejszych problemów, z jakimi wspólnota się boryka, − Przygotowanie uporządkowanej listy najważniejszych szans, jakie są i powinny zostać wykorzystane.

UZASADNIENIE SPÓJNOŚCI OBSZARU ZSROW

Spójność geograficzna i środowiskowa Łączy nas po pierwsze wspólna historia jako obszaru byłego Wolnego Miasta Gdańska. Ponadto znajdujemy się na zwartym obszarze jednego powiatu, z wyraźnym centrum w Pruszczu Gdańskim. Wszyscy odczuwamy silny związek z Gdańskiem i Trójmiastem ("Wrota Trójmiasta"), w tym poczucie związku historycznego. 5

Spójność gospodarcza Obszar pełni rolę zaplecza dla Trójmiasta jako producent produktów rolnych, surowców, czy produktów przemysłowych; posiada tereny o dużej atrakcyjności osiedleńczej i inwestycyjnej (alternatywa dla Trójmiasta - niższe ceny). Nasz potencjał rozwojowy to przede wszystkim tereny pod inwestycje oraz młode społeczeństwo. Ważna też jest bliskość miejsc pracy, skoncentrowanych w Trójmieście. Zwartość gospodarczą podkreśla dobra komunikacja poprzez położenie przy głównych szlakach komunikacyjnych oraz przede wszystkim niewielka odległość od Gdańska terytoriów wszystkich sześciu gmin wchodzących w skład Obszaru. Spójność społeczna Charakteryzuje nas wspólny wielki potencjał kreowania nowych tradycji, łączący kształtującą się społeczność. Łączy nas także możliwość czerpania z zasobów Gdańska (między innymi, z oferty teatrów, kin, szkół średnich, uczelni, usług itd.). Zaistniały już liczne przykłady wspólnych działań, na przykład przegląd dorobku kulturalnego powiatu gdańskiego, współpraca przy tworzeniu szlaków turystycznych (Mennonici, domy podcieniowe), budowie ścieżek rowerowych (Pszczółki - Trąbki Wielkie), wzorowa, bliska współpraca wójtów (wspólne spotkania, zaproszenia na ważne imprezy gminne) Populacja – charakterystyka społeczności obszaru Jak już powiedziano obszar nasz znajdował się na terenie byłego Wolnego Miasta Gdańska; po II wojnie światowej nastąpiły masowe wysiedlenia ludności niemieckiej oraz napływ ludności polskiej z innych regionów. Mamy wspólną genezę: nasz obszar jest zamieszkiwany głównie przez ludność napływową; wciąż przybywa nowych mieszkańców, głównie z pobliskich miast. Obszar cechuje się różnorodnością kultur i tradycji, co wyróżnia go i indywidualizuje na tle innych, ale także stanowi swoistą, lokalną wspólną wartość.

AKTUALNIE WDRAŻANE INICJATYWY/PROJEKTY NA OBSZARZE ZSROW

SEKTOR I: CHARAKTERYSTYKA OBSZARU

TEMAT 1: ZASIĘG TERYTORIALNY I UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNE Obszar, który objęty będzie Zintegrowaną Strategią Rozwoju Obszarów Wiejskich (ZSROW) obejmuje sześć gmin: Pruszcz Gdański, Kolbudy, Pszczółki, Trąbki Wielkie, Cedry Wielkie oraz Suchy Dąb. Wszystkie są gminami wiejskimi. Gminy, na których działać będzie Lokalna Grupa Działania (LGD), leżą w centralnej części Województwa Pomorskiego i stanowią większość powierzchni Powiatu Gdańskiego. Obszar od północy graniczy bezpośrednio z aglomeracją Trójmiasta, od zachodu z Pojezierzem Kaszubskim (Powiat Kartuski), od południa z regionem Kociewia (Powiat Tczewski i Starogardzki), a od wschodu z terenem Żuław Wiślanych. Powierzchnia powiatu liczy 793 km2, powierzchnia obszaru objętego działaniem LGD wynosi w przybliżeniu 648 km2.. Przez obszar przebiega trasa szybkiego ruchu tzw. "obwodnica trójmiejska" nr 6 oraz drogi krajowe nr 1 i 7, a także linie kolejowe Gdańsk - Tczew oraz Pruszcz Gdański - Kościerzyna. W przyszłości zostanie przeprowadzony odcinek autostrady Północ - Południe A-1.. Obszar objęty ZSROW zajmuje teren bardzo zróżnicowany pod względem warunków naturalnych, co ma istotne znaczenie dla określenia mikroklimatu poszczególnych gmin, warunków rozwoju oraz lokalnej specyfiki. Po stronie zachodniej obszaru rozciąga się Wyżyna Gdańska, położona na skraju Pojezierza Kaszubskiego wchodzącego w skład Pojezierza Pomorskiego, gdzie dominują łagodne tereny morenowe z niewielkimi wzgórzami, położonymi w dolinach jeziorami i lasami, a rzeka Radunia i jej liczne dopływy tworzą malownicze przełomy i zakola. Część wschodnia to Żuławy Gdańskie, wchodzące w skład większego obszaru Żuław Wiślanych. Są to tereny płaskie, pozbawione lasów, co wpływa między innymi na mikroklimat (wiatry, napływ chłodnych mas powietrza). Prowadzona jest tam intensywna produkcja rolna. Członkowie Lokalnej Grupy Działania są przedstawicielami wszystkich sześciu gmin, które przystąpiły do tworzenia ZSROW w ramach programu Leader +. Do największych gmin należą Gmina Trąbki Wielkie oraz Pruszcz Gdański, gmina najmniejszą terytorialnie jest Gmina Pszczółki, natomiast najmniejszą pod względem ilości mieszkańców, jest Gmina Suchy Dąb.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA POSZCZEGÓLNYCH GMIN. Nazwa gminy/miasta Pruszcz Cedry Pszczółki Kolbudy Suchy Dąb Trąbki W sumie Gdański Wielkie Wielkie Typ Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina Gmina 6 gmin wiejska wiejska wiejska wiejska wiejska wiejska wiejskich Powierzchnia gminy, 142,70 124,28 49,84 82, 80 85,00 162,62 647,24 km2 Liczba mieszkańców 16 610 6 150 7 525 11 540 3 931 9 840 55 596

Liczba sołectw 30 13 9 15 8 25 100 7

Identyfikator 2204042 2204022 2204062 2204032 2204072 2204082 - jednostki podziału krajowego

Uwarunkowania komunikacyjne. Drogi przebiegające przez teren gminy.

Drogi Pruszcz Gd. Cedry Wielkie Pszczółki Kolbudy Suchy Dąb Trąbki Wielki Planowana, bez zjazdu na Autostrada A1 Planowana - teren gminy - - - Nr 1, nr 7 i obwodnica Trójmiasta. Razem: nr 1, ok. 8,7 nr 6, ok. 3.5 Drogi krajowe Około 16 km nr 7 km km - - Nr 222 , nr 227 (łączy Drogi Nr 501 , się z DK nr nr 227 wojewódzkie Nr 226 7we 221, ok. 13.5 4 km (nazwa, km) Razem: 35 km Włocławach) - km 23,5 km drogi powiatowe (łącznie w km) 37 km 39 km Ok. 21 km Ok. 14.5 km 35 km 53,0 km

Drogi gminne (łącznie w km) 137,0 km 52,4 km Ok. 110 km Ok. 80 km 47,6 km 164 km Linia kolejowa Linia północ – Nieużywana północ- południe linia Pruszcz południe Polski Gdański - Linie kolejowe Polski, - Kartuzy - - Martwa Wisła (łącząca Transport Zatokę wodny Gdańską z śródlądowy rzeką Wisłą) - - - - -

Pruszcz Gdański Gmina Pruszcz Gdański leży w północnej części powiatu gdańskiego, siedziba gminy oddalona jest o 10 km od Miasta Gdańska. Jest najbardziej centralnie położoną gminą obszaru objętego ZSROW. Zajmuje powierzchnię 14 256 ha, co stanowi 17,97% całkowitej powierzchni powiatu gdańskiego (79317 ha). W strukturze użytkowania gruntów zdecydowanie przeważają użytki rolne (78,3%). Mały jest udział lasów i gruntów leśnych 3,9% powierzchni. Gmina Pruszcz Gdański graniczy: − Od północy oraz od północnego-wschodu z aglomeracja miasta Gdańsk, − Od wschodu z gminą Cedry i Suchy Dąb, − Od południa z gminą Pszczółki i Trąbki Wielkie, − Od zachodu z gminą Przywidz (gmina położona jest na terenie Pojezierza Kaszubskiego), − Od północnego-zachodu z gminą Kolbudy. Przez teren Gminy Pruszcz Gdański przebiegają trzy znaczące drogi krajowe: nr 1, nr 7 i obwodnica Trójmiasta oraz linia kolejowa z północy na południe Polski. Ukształtowanie powierzchni Gminy Pruszcz Gdański jest zróżnicowane ze względu na położenie na styku równiny deltowej Wisły oraz terenu wyżynnego, charakterystycznego dla Pojezierza Kaszubskiego. Cześć wyżynna gminy obejmuje obszar pomiędzy miejscowościami: Straszyn, Borkowo, Rotmanka Goszyn, Arciszewo, Juszkowo, Wojanowo, Borzęcin, Rekcin, Będzieszyn, Jagatowo, Żuława, Żuławka, Świńcz, Łęgowo, Rusocin, Cieplewo, Borkowo i Żukczyn. Część nizinna gminy — część Żuław Gdańskich, obejmuje obszar pomiędzy miejscowościami: Przejazdowo, Bystra, Krępiec, Dziewięć Włók, Wiślina, Bogatka, Mokry Dwór, Rokitnica, Radunica, Roszkowo oraz Lędowo i Wiślinka. Na terenie Gminy Pruszcz Gdański nie występują Parki Narodowe ani obszary przyrodnicze o znaczeniu ponad lokalnym. Obszary Specjalnej Ochrony: Dolina Dolnej Wisły, obszar chroniony Żuław Gdańskich. Specjalne Obszary Chronione: Dolina Kłodawy. Część terenów Gminy znajduje się 8 natomiast w strefie ochronnej związanej z lotniskiem w Pruszczu Gdańskim. Na obszarze gminy Pruszcz Gdański ochroną przyrody objęte jest 37,4% powierzchni. W granicach gminy znajdują się fragmenty OChK „Żuław Gdańskich” i OChK „Doliny Raduni”. Na obszarze gminy znajduje się 8 pomników przyrody ustanowionych na szczeblu wojewódzkim. Na terenie Gminy Pruszcz Gdański nie znajdują się obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Lasy zajmują 3,9% powierzchni gminy. Występują w rozproszeniu w części wysoczyznowej (południowo-zachodnia część gminy w obrębie wsi Żuławka). Duży jest potencjał wodny gminy, zarówno w zakresie wód podziemnych (Główne Zbiorniki Wód Podziemnych nr 111 i 112), jak i powierzchniowych (Martwa Wisłą, Radunia, Motława, Kłodawa z dopływami oraz liczne kanały i rowy melioracyjne). Obszar gminy położony jest częściowo w zlewni rzeki Raduni o szczególnym znaczeniu dla gospodarki wodnej Gdańska (zaopatrzenie w wodę pitną z ujęcia wody powierzchniowej „Straszyn”). Trwają prace nad opracowaniem wniosku o ustanowienie strefy ochronnej ujęcia wody „Straszyn” w związku z wygaśnięciem ważności dotychczasowej decyzji wojewody gdańskiego (część gminy położona była w obrębie dotychczasowych stref ochronnych ujęcia). Na terenie Gminy występują złoża bursztynu Wiślinka I (złoże zaniechane), prowadzone jest rozpoznanie złoża bursztynu Wiślinka II w kat. C1.

Cedry Wielkie Gmina Cedry Wielkie położona jest we wschodniej części powiatu gdańskiego, siedziba gminy oddalona jest około 25 km od Miasta Gdańska. Gmina graniczy: − Od północy graniczy bezpośrednio z aglomeracją miasta Gdańsk (przez Martwą Wisłę z Wyspą Sobieszowską), − Od zachodu i południa z gminami Suchy Dąb i Pruszcz Gdański, − Na wschodzie poprzez rzekę Wisłę z gminami Stegna i Ostaszewo w powiecie nowodworskim. Gmina w całości położona jest na terenie Żuław Gdańskich (część Żuław Wiślanych), w Delcie Wisły. Tereny te charakteryzują się żyznymi, namulonymi glebami osadzonymi w najmłodszym okresie czwartorzędu – holocenie oraz skomplikowanym systemem hydrologicznym. Powierzchnia terenu jest równinna, z licznymi depresjami (do 1,8 m p.p.m.). Wzdłuż wschodniej granicy Gminy płynie rzeka Wisła, wdłub północnej — rzeka Martwa Wisła. Obszar gminy prawie całkowicie pozbawiony jest zalesienia. Gmina położona jest w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu Żuław Gdańskich, obszar międzywala stanowi korytarz ekologiczny „Dolina Dolnej Wisły”. Gmina graniczy z otuliną Parku Krajobrazowego Mierzei Wiślanej (od północnego-wschodu), Obszarem Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszowskiej (od północy), Środkowożuławskim Obszarem Chronionego Krajobrazu (od wschodu) oraz dwoma rezerwatami przyrody. Na terenie gminy Cedry Wielkie nie znajdują się obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania.

Pszczółki Gmina położona jest w południowej części powiatu gdańskiego, siedziba gminy oddalona jest o ok. 23 km od Miasta Gdańska. Gmina graniczy: − Od zachodu z gminą Trąbki Wielkie, − Od północy z gminą Pruszcz Gdański, − Od wschodu z gminą Suchy Dąb, − Od południa gminą Tczew. Gmina Pszczółki położona jest na pograniczu dwóch regionów Żuław Wiślanych i Pojezierza Starogardzkiego, dlatego ukształtowanie powierzchni jest dość zróżnicowane. Rzeźbę zachodniej i centralnej część gminy stanowi wysoczyzna morenowa – głównie formy moreny dennej falistej z wytopiskami i zagłębieniami bezodpływowymi; pojedyncze pagórki morenowe w wysokości 80-90 m n.p.m.; na zachodnich peryferiach gminy wysoczyzna wznosi się do ok. 92 m n.p.m., a powierzchnia terenu obniża się do ok. 15 m n.p.m. w kierunku wschodnim. Północno-wschodnią część gminy stanowi równina rzeczna, położna na wysokości 5-10 m n.p.m, ten obszar znajduje się w otulinie Obszaru Chronionego Żuław Wiślanych. 9

Zalesienie terenu Gminy jest niewielkie, około 1,7% powierzchni. Gmina Pszczółki nie znajduje się w obszarze o niekorzystnych warunkach zagospodarowania.

Kolbudy Gmina Kolbudy znajduje się w północno-wschodniej części powiatu gdańskiego, siedziba gminy leży przy głównym szlaku komunikacyjnym Gdańsk-Kościerzyna i oddalona jest o 15 km od Miasta Gdańska. Gmina graniczy: − Od północnego-wschodu z aglomeracją miasta Gdańsk , − Od wschodu z gminą Pruszcz Gdański, − Od południa z gminą Trąbki Wielkie − Od zachodu z gminą Przywidz, − Od północnego-zachodu z gminą Żukowo. Południowe tereny gminy zaliczane są do tzw. Kociewia Polnego, część wschodnią obejmuje strefa Aglomeracji Gdańskiej. Gmina Kolbudy leży na Pojezierzu Wschodnio-pomorskim, na pograniczu Pojezierze Kaszubskiego (północna część gminy) i Pojezierze Starogardzkie (południowa część gminy). Pod względem geograficznym obszar ten należy do Wyżyny Gdańskiej, zwanej też Wysoczyzną. Obszar charakteryzuje się dużą dynamiką rzeźby i różnorodnością form geomorfologicznych i generalnym obniżeniem się terenu w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim — ku dolinie Wisły. Przestrzenną oś gminy stanowi dolina rzeki Raduni wraz z jeziorami. Największym jeziorem na terenie Gminy jest Jezioro Otomińskie. Na obszarze gminy przeważa wysoczyzna morenowa. Powierzchnia wysoczyznowa rozcięta jest dolinami rzek Raduni i Reknicy, tworzącymi na obszarze Gminy malownicze przełomy. Różnica wysokości poszczególnych (skrajnie odległych od siebie) terenów gminy przekracza 220m. Wysokości względne przekraczają lokalnie 60 m. Około 34% obszaru gminy stanowią lasy — kompleksy wykraczające poza granice administracyjne gminy. Wyznaczono 3 obszary chronionego krajobrazu (leśne wraz z dolinami rzecznymi): − Obszar chronionego krajobrazu Doliny Raduni, − Otomiński Obszar Chronionego Krajobrazu, − Przywidzki Obszar Chronionego Krajobrazu. Na terenie Gminy ustanowiono również 2 rezerwaty przyrody: − Rezerwat ,,Bursztynowa Góra” (dawna kopalnia bursztynu), − Rezerwat ,,Jar Reknicy”. Formą ochrony walorów krajobrazowych są tzw. użytki ekologiczne (w Jankowie i Kolbudach). Na terenie Gminy nie znajdują się obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania.

Gmina Suchy Dąb Gmina Suchy Dąb położona jest w południowo-wschodniej części powiatu gdańskiego, siedziba gminy oddalona jest o 25 km od Miasta Gdańska. Gmina graniczy: − Od północnego-zachodu z gmina Pruszcz Gdański, − Od północnego-wschodu z gminą Cedry Wielkie, − Od wschodu z gminami Ostaszewo i Lichnowy (po drugiej stronie Wisły), − Od południa z gminą Tczew, − Od zachodu z gminą Pszczółki. Gmina Suchy Dąb położona jest na obszarze Doliny Dolnej Wisły, w obrębie jednego rejonu fizyczno-geograficznego — Żuław Wiślanych. Równinny teren Gminy powoduje, że obszar jest dogodny do zabudowy i zagospodarowania. W północnej części gminy Suchy Dąb występują tereny depresyjne, schodzące maksymalnie kilkadziesiąt centymetrów poniżej poziomu morza. Formą geomorfologiczną wyróżniającą się w krajobrazie Żuław jest pagórek morenowy - występujący w rejonie wsi Grabiny Zameczek. Stanowi on formę ostańcową, ocalałą z erozyjnego zrównywania podłoża delty. Trasa zalewowa Wisły została antropogenicznie przekształcona - ograniczona wałami przeciwpowodziowymi. W obrębie międzywala trwa wzmożone odkładanie się osadów, skutkując podnoszeniem się powierzchni łożyska rzecznego między wałami — rzeka płynie 10 na wyższym poziomie niż poziom równiny rzecznej poza wałami. Średni poziom terenu wynosi tu od 2 do 6 m n.p.m. Obszar jest jednorodny przyrodniczo. Powiązania przyrodnicze z otoczeniem występują wzdłuż koryta Wisły, Motławy oraz w obrębie kanałów i rowów melioracyjnych. Gmina w całości położona jest w zasięgu Obszaru Chronionego Krajobrazu „Żuławy Gdańskie”. Na terenie gminy Suchy Dąb nie występują obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania.

Trąbki Wielkie Gmina Trąbki Wielkie położona jest w południowej części powiatu gdańskiego, siedziba gminy oddalona jest o 24 km od Miasta Gdańska. Gmina znajduje się zasięgu Aglomeracji Trójmiejskiej — przy drodze wiodącej z Gdańska do Starogardu Gd. Gmina Trąbki Wielkie sąsiaduje z następującymi gminami: − Od północy z Gminami: Kolbudy i Pruszcz Gdański, − Od wschodu Gminą Pszczółki, − Od południa gminą Skarszewy (Powiat Starogardzki), − Od zachodu z gminą Przywidz. Gmina położona jest na Wyżynie Gdańskiej, w granicach Pojezierza Starogardzkiego (część środkowo-wschodnia Gminy) i Pojezierza Kaszubskiego (część zachodnia). Ukształtowanie powierzchni jest zróżnicowane. W zasadniczej części są to pagórki i obszary moreny dennej z rozległymi obszarami obniżeń o charakterze wytopiskowym i rynnowym. W pozostałej części (środkowe obszary gminy i miejscami południowe) są to powierzchnie sandrowe (o charakterze pofalowanego płaskowyżu). Zachodnia część gminy to rejon najwyżej położony (170 – 240 m n.p.m.). Teren powierzchni Gminy obniża się w kierunku wschodnim tzn. w kierunku Żuław Wiślanych. W środkowej części gminy rzędne terenu kształtują się od 100 – 170 m n.p.m. Najwyżej położony punkt — 248 m n.p.m. — znajduje się przy północno-zachodniej granicy gminy, w rejonie miejscowości Mierzeszyn. Natomiast najniższym miejscem jest dno doliny Kłodawy (przy północno- wschodniej granicy gminy, w rejonie miejscowości Kłodawa) - 28 m n.p.m. Oś hydrograficzną tworzy rzeka Kłodawa, przez teren Gminy przepływają dwa jej dopływy Kłodawy – Czerwona Struga i Styna. Południowo-zachodnia część gminy odwadniana jest przez Rutkownicę. Na terenie gminy są trzy niewielkie jeziora: Jezioro Bronisława (największe), Jezioro Małe i Jezioro Sobowidzkie. Lasy zajmują 1/3 obszaru Gminy. Na opisywanym terenie znajduje jeden rezerwat przyrody – „Dolina Kłodawy”, obejmująca fragment doliny Kłodawy o powierzchni ok. 10,5 ha (wraz z otuliną powierzchnia rezerwatu wynosi ponad 14 ha). Ponadto na terenie gminy znajduje się niewielka część Przywidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

TEMAT 2: UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE/ŚRODOWISKOWE

Walory i zasoby środowiska przyrodniczego Obszar objęty działaniem ZSROW cechuje duża różnorodność warunków przyrodniczych , wiąże się to z położeniem na styku dwóch rejonów geograficznych — Żuław Wiślanych oraz Pojezierza Pomorskiego. Generalnie tereny te cechuje dobry stan środowiska naturalnego, występowanie gleb o bardzo dobrej i dobrej jakości oraz duże nawodnienie terenów. Cechą charakterystyczne części wschodniej jest duży wpływ człowieka na wygląd krajobrazu — systemy rowów melioracyjnych umożliwiają użytkowanie i zasiedlanie ziem w naturalny sposób zalewanych przez wody Wisły. Część zachodnia jest poddana mniejszej ingerencji człowieka, tym bardziej, że obszary nie są zbyt silnie zurbanizowane. Umiarkowany klimat oraz dobre gleby sprawiły, iż jest to rejon głównie rolniczy, na którym prowadzone są uprawy pszenicy, jęczmienia, buraków cukrowych. Mniejsza jest liczba gospodarstw zajmujących się hodowlą zwierzęcą. Obszar w dużej części objęty jest ochroną prawną — parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu.

Pruszcz Gdański Gmina Pruszcz Gdański położona jest w zasięgu trzech regionów: Pojezierza Kaszubskiego, Pojezierza Starogardzkiego (zachodnia część gminy) i Żuław Wiślanych (wschodnia część). Charakterystyczną cechą środowiska jest: znaczne zróżnicowanie morfometryczne pojezierzy i ich kontrastowość przyrodnicza w stosunku do równiny aluwialnej Żuław Wiślanych. Głównymi typami środowiska przyrodniczego na obszarze gminy są: − Wysoczyzna morenowa denna i falista rozcięta przez doliny rzeczne Raduni i Kłodawy (dopływy Motławy) oraz drobnych cieków uchodzących do kanału Nowa Radunia o urozmaiconej rzeźbie i zróżnicowanych zbiorowiskach roślinnych; − Równina aluwialna Wisły, do jej podstawowych, specyficznych cech należą równinny charakter ukształtowania terenu, w budowie geologicznej dominacja utworów aluwialnych na których wykształciły się żyzne gleby mady i dominacja rolniczego użytkowania ziemi. Główny element hydrograficzny zachodniej części gminy stanowi rzeka Radunia. Układ sieci hydrograficznej na obszarze Żuław (wschodnia część) został przekształcony z naturalnego układu deltowego ujścia rzeki Wisły w układ sztuczny, obejmujący system wodno – melioracyjny Żuław z obwałowaniami rzek i kanałów oraz układem polderów odwadnianych mechaniczne i grawitacyjne do Martwej Wisły. Na obszarze gminy Pruszcz Gdański ochroną przyrody objęte jest 37,4% powierzchni. W granicach gminy znajdują się fragmenty OChK „Żuław Gdańskich” i OChK „Doliny Raduni”. Na obszarze gminy znajduje się 8 pomników przyrody ustanowionych na szczeblu wojewódzkim. Gmina posiada dość dobre warunki przyrodnicze dla rozwoju turystyki, z preferencjami dla turystyki kwalifikowanej i agroturystyki. Funkcja rekreacyjna ograniczona jest przez warunki naturalne (mały udział powierzchniowy lasów i brak jezior). Walory naturalne i lokalizacja sprzyjają rozwojowi turystyki i agroturystyki. To baza wypadowa do Trójmiasta, Malborka, Elbląga i okolicznych miejscowości. Na terenie gminy występują złoża bursztynu Wiślinka I (złoże zaniechane), prowadzone jest rozpoznanie złoża bursztynu Wiślinka II w kat. C1.

Cedry Wielkie Gmina Cedry Wielkie leży na terenie Żuław, obszaru, który powstał w wyniku zmeliorowania terenów Delty Wisły. Działalność człowieka oraz naturalne uwarunkowania wpłynęły na obecny charakter rejonu — jest to specyficzny płaski teren pocięty rowami odwadniająco-nawadniającymi, na którym nie występują lasy. System rowów pozwolił na uzyskanie przestrzeni rolniczej o bardzo żyznych glebach — jest to jeden z najbardziej żyznych obszarów w Polsce. Efektywne wykorzystanie tego obszaru zależy tylko od umiejętności ludzkich, a także, w dużym stopniu, od sprawności technicznej urządzeń melioracyjnych i systemu przeciwpowodziowego. Na obszarze tym na 1 ha gruntów przypada 150 mb kanałów i rowów melioracyjnych. Na terenie gminy Cedry Wielkie licznie występują aleje drzew przydrożnych oraz zadrzewienia i zakrzaczenia w formie alei i szpalerów wzdłuż cieków i rowów melioracyjnych. Obiekty te w większości są elementem unikatowego w skali Europy systemu zadrzewień śródpolnych o funkcjach klimatycznej i krajobrazowej. Cechują się bogactwem gatunkowym, w ich skład wchodzą brzoza, topola, jesion, wierzba, olcha, lipa drobnolistna, klon, jarząb, dąb i grab. W całej gminie Cedry Wielkie zadrzewienia tego typu zajmują łącznie 148 ha, przy długości pasów 119 km2. Sztucznie wprowadzone zadrzewienia i zakrzaczenia nie posiadają dużego udziału powierzchniowego, ale odgrywają istotną rolę ekologiczną w strukturze ekosystemów gminy Cedry Wielkie i pełnią ważne funkcje fizjotaktyczne, ekologiczne i krajobrazowe. Duże walory faunistyczne posiada Dolina Wisły — koryto rzeki i obszar międzywala. W pasie miedzy brzegiem Wisły a wałem przeciwpowodziowym występują wikliny nadrzeczne i szuwary. Rejon ten jest ważnym zimowiskiem ptaków wodnych i trasą wędrówki ptaków wodno-błotnych. Koryto Wisły jest siedliskiem ryb prądolubnych i stanowi ważny korytarz wędrówkowy ryb. Przy brzegu Martwej Wisły występują zbiorowiska półnaturalnych łąk z gatunkami halofilnymi stanowiącymi naturalny wskaźnik zasolenia gleb. Na obszarze gminy nie występują udokumentowane złoża surowców mineralnych. Na terenie gminy istnieje możliwość występowania nagromadzeń bursztynu.

Pszczółki Gmina Pszczółki położona jest na pograniczu dwóch regionów Żuław Wiślanych i Pojezierza Starogardzkiego, jest to obszar w większości rolniczy o niewielkim zalesieniu. Gmina leży na zlewni rzeki Motławy, lewostronnego dopływu Wisły. Do obszaru Gminy należą zlewnie cząstkowe rzeki Kłodawy i Bielawy. Obszar wysoczyzny porozcinany jest licznymi bezimiennymi strugami odprowadzającymi wody powierzchniowe w kierunku Żuław. Północno-wschodnia części Gminy należąca do Żuław pocięta jest gęsta siecią rowów melioracyjnych, które odprowadzają wody w kierunku rzeki Bielawy stanowiącej północo-wschodnią granicę Gminy Pszczółki. Na terenie Gminy występują następujące zbiorowiska leśne i zaroślowe: − Żyzne lasy dębowo-grabowe występujące na kilku stanowiskach w pobliżu wsi Ulkowy i Żelisławki. − Łęgi jesionowo-olchowe zlokalizowane na jednym stanowisku na południe od wsi Ulkowy. − Fragmenty ostów porzeczkowych i zarośli wierzbowych rozproszone na terenie całej Gminy np. W pobliżu wsi Pszczółki, Ulkowy i Żelisławki. Ponadto na wyrobiskach po eksploatacji kruszyw na wschód od Pszczółek znaczne powierzchnie zajmują fitocenozy będące mozaiką pionierskich muraw napiaskowych oraz zbiorowisk zaroślowych i synantropijnych. Na terenie Gminy znajdują się częściowo eksploatowane złoża surowców: żwir (Skowarcz, Ostrowite, Pszczółki), kreda jeziorna i gytia wapienna (Różyny, Pszczółki i Skowarcz).

Kolbudy Gmina Kolbudy położona jest na styku Pojezierza Starogardzkiego i pojezierza Kaszubskiego. Głównym walorem przyrodniczym gminy jest duża dynamika form geomorfologicznych — krajobraz jest bardzo urozmaicony. Różnica wysokości poszczególnych fragmentów powierzchni gminy przekracza 220 m. Obszar Gminy położony jest w przeważnej części na wysoczyźnie morenowej, poprzecinanej licznymi systemami rzecznymi, tworzącymi doliny erozyjne. Rzeki Radunia i Reknica w wielu miejscach tworzą przełomy o ostro wyprofilowanych stokach. Na terenie Gminy występują również liczne wytopiska, oczka wodne, jeziora naturalne oraz zbiorniki sztuczne. W przeważającej części wymienione wyżej formy geomorfologiczne pokryte są lasami. Walory te zadecydowały o objęciu znacznych obszarów różnymi formami ochrony, jak: rezerwaty przyrody, strefy chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne oraz pomniki przyrody. Podstawowymi bogactwami naturalnymi, występującymi w obrębie gminy Kolbudy są złoża kruszyw oraz iłów. Te pierwsze są eksploatowane w miejscowościach: Pręgowo, Pręgowo Górne, Pręgowo Dolne i Buszkowy. Złoża iłu udokumentowane w miejscowości Bielkowo nie są eksploatowane i ze względu na ochronę środowiska nie będą eksploatowane w przyszłości.

Suchy Dąb Gmina Suchy Dąb położona jest na obszarze Doliny Dolnej Wisły, w całości znajduje się na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Żuławy Gdańskie”. Obszar cechuje się bardzo dobrymi glebami oraz dogodnym do rozwoju rolnictwa ukształtowaniem terenu — teren równinny. System melioracyjny umożliwia wykorzystanie obszaru pod uprawy. Na terenie Gminy w zasadzie brak jest terenów leśnych. Jedyne zadrzewienia stanowią fragmenty żuławskich pasów wiatrochronnych i zieleń ekologiczna cieków wodnych. Niewielka liczba obszarów o potencjale ekologicznym powoduje brak zróżnicowania ekosystemów. Ze względu na specyficzne położenie Gminy (Żuławy) należy zwrócić uwagę na uwarunkowania fizjograficzne obszaru, ponieważ cechy środowiska przyrodniczego ograniczają lub wykluczają przydatność terenów pod zabudowę — np. płytki poziom wód gruntowych i nienośne organogeniczne grunty. Większość wsi charakteryzuje się ograniczeniami rozwoju, wynikającymi przede wszystkim z lokalnego występowania gruntów podmokłych i nienośnych oraz występowania bariery w postaci obiektów hydrograficznych i terenów zalewowych Względnie dobre warunki rozwoju przestrzennego występują we wsiach Koźliny, Steblewo a najlepsze we wsi Grabiny-Zameczek i sąsiedztwie wsi Koźliny i Steblewo — obszary te stanowią najwyżej położone tereny w gminie, co stanowi zabezpieczenie przed powodziami i podtapianiem. Istotnym ograniczeniem rozwoju przestrzennego miejscowości są progi chronionych gleb - na terenie gminy Suchy Dąb występują praktycznie tylko gleby chronione. 13

Na obszarze Gminy występują elementy osnowy ekologicznej: korytarz ekologiczny rzeki Wisły , korytarze ekologiczne cieków wodnych - rzek: Motławy i Kłodawy , korytarze ekologiczne drobnych cieków wodnych i rowów melioracyjnych. Brak jest wykorzystywanych bogactw naturalnych, należy jednak zaznaczyć, że na obszarze gminy występują szczątkowe nagromadzeniami bursztynu.

Trąbki Wielkie Gmina Trąbki Wielkie położona jest na Wyżynie Gdańskiej. Jest to obszar o zróżnicowanym ukształtowaniu terenu, charakteryzujący się dużą lesistością. Walorem przyrodniczym gminy jest [przede wszystkim rezerwat przyrody „DOLINA KŁODAWY" (florystyczny, las grądowy). Brak danych na temat wykorzystania zasobów naturalnych. Jakość i stan środowiska, zanieczyszczenia, hałas, zapachy, zagrożenia naturalne Obszar objęty ZSROW charakteryzuje się dość dobrym stanem środowiska naturalnego — głównie ze względu na dużą liczbę Obszarów Chronionych oraz niewielkiej ilości zakładów przemysłowych. Jakość środowiska naturalnego oraz niski poziom urbanizacji terenów sprawia, iż region jest wyjątkowo atrakcyjny przyrodniczo. Największe walory krajobrazowe , a także zasoby fauny i flory, znajdują się na terenie Żuław Wiślanych — czyli gmin: Pruszcz Gdański, Cedry Wielkie, Suchy Dąb oraz część gminy Pszczółki, oraz na terenie gminy Kolbudy. Na całym obszarze występują zagrożenia zanieczyszczeniami wód i gruntów: − Ścieki oraz osady z oczyszczalni, − Nielegalne wysypiska śmieci, − Odpady z dużych gospodarstw rolnych oraz nawozy sztuczne, − Spływaniem wraz z wodami deszczowymi zanieczyszczeń z dróg o dużym natężeniu ruchu,. Źródła zanieczyszczeń atmosfery to również głównie spaliny znad dróg o dużym natężeniu ruchu. Źródłem hałasu na całym obszarze jest głównie ruch kołowy na drogach oraz magistrale kolejowe w gminach Pruszcz Gdański i Pszczółki. Występują również lokalne źródła hałasu — przemysł.

Miejscowe zagrożenia

Pruszcz Gdański Główne zagrożenie ekologiczne dla gminy stanowi składowisko fosfogipsów w Wiślince. Źródłem zanieczyszczeń atmosfery jest również pobliska Rafineria Gdańska. Bliskość oczyszczalni ścieków "Wschód" w Gdańsku. Naturalne zagrożenia przyrodnicze − Zagrożenie powodziowe w dolinie Raduni oraz w części żuławskiej. − Powodzie odmorskie w północnej część Żuław ( zabezpieczenie — wrota przeciwsztormowe Kamienna Grodza, poza granicą gminy). − Zagrożenie morfodynamiczne w strefie krawędziowej wysoczyzny (duże wysokości względne i nachylenia zboczy dolin)

Cedry Wielkie W pobliżu gminy znajdują się obiekty potencjalnie uciążliwe dla środowiska: − Składowisko fosfogipsów w Wiślince − Oczyszczalnia „Wschód” w Gdańsku. Stopień zanieczyszczenia powietrza jest niewielki, związany przede wszystkim z sąsiedztwem aglomeracji Gdańska i miasta Pruszcz Gdański. Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy jest droga krajowa nr 7. Zanieczyszczenia rzek związane są z ze skażeniem Zatoki Gdańskiej i wpływem terenów portowo- przemysłowych Gdańska. Cechą charakterystyczną związaną z zanieczyszczeniem Martwej Wisły jest jej zasolenie. Charakterystycznymi składnikami wód podziemnych dla obszaru gminy są chlorki i fluor. Teren gminy leży na obszarze zagrożenia powodziowego.

Pszczółki Głównym źródeł zagrożeń dla środowiska są obiekty bezpośrednio lub pośrednio związane z produkcją rolną. Źródła zanieczyszczeń powietrza to niewielkie obiekty przemysłowe, lokalne 14 kotłownie, indywidualne źródła ciepła. Źródła hałasu to: ruch kołowy na drogach, magistrala kolejowa Gdańsk-Tczew. Istotną kwestią w zakresie ochrony środowiska jest rekultywacja terenów zdegradowanych w wyniku eksploatacji żwiru. W gminie prowadzone są liczne działania mające na celu ograniczenie emisji szkodliwych substancji, głównie budowa sieci kanalizacji sanitarnej. Zagrożenia naturalne — powodzie, szczególnie w części „Żuławskiej”.

Kolbudy Głównym źródłem zanieczyszczeń są: − Składowisko odpadów w Szadółkach, − Zakłady przemysłowe (w tym również poza granicami gminy). Źródłem zanieczyszczenia wód może być stacja uzdatniania wody „ Straszyn” – potencjalne awarie (skażenie chlorem). Zanieczyszczenia powietrza z terenów kopalni kruszyw (emisja pyłów), Należy zaznaczyć, że w ciągu ostatnich lat następowała poprawa czystości rzeki Raduni ( I i II klasa czystości), rzeka Reknica II klasa czystości, natomiast stan czystości w zbiornikach wodnych – jeziora Łapińskiego i Otomińskiego określono na III klasę czystości. Na klimat akustyczny gminy ma wpływ przede wszystkim hałas komunikacyjny (szczególnie o charakterze tranzytowym), linie energetyczne oraz okresowo strzelnica na obszarze byłego poligonu wojskowego. Zagrożenia naturalne w Gminie stanowią: − Duże wysokości względne, strome nachylenia zboczy stwarzają zagrożenia morfodynamiczne; − Silne wiatry, duże opady deszczu i śniegu.

Suchy Dąb Na terenie gminy występuje zagrożenie powodziami — obszar Żuław.

Trąbki Wielkie Miejscowe zanieczyszczenia wynikające z niedostatecznej ilości oczyszczalni ścieków.

Wartości szczególne, unikalne, przyrodnicze obiekty chronione Obszar objęty ZSROW jest wyjątkowo wartościowy pod względem zasobów środowiska naturalnego. Obejmuje on dwa obszary geograficzne — Żuławy Wiślane oraz Pojezierze Pomorskie, z których każdy prezentuje odmienne zasoby. Każdy też prezentuje odmienne i charakterystyczne wartości krajobrazowe, które tają się wyznacznikiem tożsamości lokalnej — szczególnie Żuławy stanowią przestrzeń o specyficznych uwarunkowaniach, z którą identyfikują się mieszkańcy. Wpływ lokalnych zasobów środowiska na poczucie przynależności do pewnej grupy i regionu jest na obszarze ZSROW ważnym elementem. Zróżnicowanie rejonów — płaskie obszary Żuław poprzecinanych kanałami melioracyjnymi oraz zalesione, pofałdowane i poprzecinane rzekami rejony pojezierza — wpływa na znaczne podniesienie atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej. Duża liczba Obszarów Chronionego Krajobrazu oraz parków krajobrazowych wpływa na jakość środowiska. W osadach zamieszkałych są zgrupowane również liczne pomniki przyrody (w szczególności Dęby szypułkowe i Buki występujące pojedynczo lub w alejach, również nieliczne głazy), ciekawe elementy stanowią również założenia parkowe dawnych majątków szlacheckich.

Pruszcz Gdański Na terenie gminy znajduje się osiem pomników przyrody wpisanych do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, które również włączone są do Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000. Obszary chronionego krajobrazu : − Żuławy Gdańskie (gmina Cedry Wielkie, Suchy Dąb, Pruszcz Gdański). − Dolina Raduni (gmina Kolbudy i Pruszcz Gdański). − Krępiec (teren depresyjny - 1,60 ppm, wieś położona między trzema rzekami: Radunią, Czarną Łachą i Motławą).

Cedry Wielkie Obszar gminy Cedry Wielkie położony jest w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu Żuław Gdańskich. Obejmuje równinę deltową Wisły, charakteryzuje się dominacją użytków zielonych i pól uprawnych. Na terenie Gminy jest 5 pomników przyrody włączonych do Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000. Obszary Chronionego Krajobrazu: − Obszar Chronionego Krajobrazu Żuław Gdańskich, − Korytarz ekologiczny „Dolina Dolnej Wisły” — obszar międzywala włączony jest do Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000), − Gmina graniczy z: otuliną Parku Krajobrazowego Mierzei Wiślanej (od północnego- wschodu), Wyspy Sobieszowskiej (od północy), Środkowożuławskim Obszarem Chronionego Krajobrazu (od wschodu) oraz dwoma rezerwatami przyrody.

Gmina Pszczółki Północno-wschodnia część Gminy znajduje się w otulinie Obszaru Chronionego Żuław Wiślanych. Park w Żelisławkach wchodzący w skład zespołu pałacowo-parkowego znajduje się w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Na terenie gminy znajdują się 4 pomniki przyrody.

Kolbudy Większość terenów Gminy to obszary znajdujące się pod ochroną. Na terenie znajduje się 12 pomników przyrody. Obszary chronione: − Rezerwat przyrody „Bursztynowa Góra”, − Rezerwat przyrody „ Jar Reknicy”, − Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Raduni, − Otomiński Obszar Chronionego Krajobrazu. − Na terenie gminy znajduje się również część Przywidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu; Użytki ekologiczne: − „Park Wiejski” we wsi Jankowo, − „Sarnia Góra” w Kolbudach . Gmina posiada Program Ochrony Środowiska Naturalnego.

Suchy Dąb Cały obszar gminy Suchy Dąb położony w granicach „Obszaru Chronionego Krajobrazu Żuław Gdańskich”, w którego obrębie obowiązują zasady gospodarowania na obszarach chronionego krajobrazu. Na terenie Gminy znajdują się 3 pomniki przyrody.

Trąbki Wielkie Obszary Chronione: − Rezerwat Przyrody „Kłodawa” — fragment doliny rzeki Kłodawy (dopływ Motławy). Rezerwat włączony jest do Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000. − Na terenie gminy znajdują się 22 pomniki przyrody ustanowione na szczeblu wojewódzkim oraz fragment Przywidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Lasy, rolnictwo, gleby Teren objęty ZSROW jest bardzo zróżnicowany pod względem zalesienia i wykorzystania gruntów pod uprawy. Zdecydowaną przewagę mają grunty III i IV klasy bonitacyjnej, na terenach gmin Cedry Wielkie i Suchy Dąb występują również gleby klasy I. W części wschodniej, żuławskiej, dominują pola uprawne — rozwinęła się tam gospodarka rolna wykorzystująca bardzo dobre gleby Żuław oraz warunki klimatyczne. Obszar ten charakteryzuje się dużą wilgotnością, ze względu na wysoki poziom wód gruntowych i gęstą sieć rowów, kanałów i rzek Podstawowym typem gleb na terenie gminy są mady, charakteryzujące się wysoką żyznością. Oprócz madów występują tu gleby murszowe, mułowo-torfowe, torfowe i murszowo-torfowe. Praktycznie nie występują tam obszary zadrzewione — jedynie aleje drzew oraz krzewy wzdłuż rowów melioracyjnych i kanałów. 16

Główna produkcja rolna to zboża (ok. 56% powierzchni zasiewów), uprawia się tam główne pszenicę i jęczmień, a także ziemniaki, rzepak i buraki cukrowe. Z kolei część zachodnia jest zalesiona — występują siedliska świeżego lasu: sosna, świerk, modrzew. Spotyka się również buki, dęby, brzozy. Tereny są pofałdowane co dodatkowo utrudnia przystosowanie gruntów pod uprawy. W efekcie, chociaż obszar również pokrywają żyzna gleby, udział rolnictwa jest mniejszy niż w sąsiednich gminach. Obszary różni system wodny — we wschodniej części bliskość rzeki Wisły oraz skomplikowany system kanałów odwadnialąco- nawadniających, natomiast w części zachodniej — naturalne cieki wodne, często o wysokich i stromych brzegach, stanowiące dopływy Wisły. Na terenach w niewielkim stopniu istnieje hodowla bydła, z uzupełniającą hodowlą trzody chlewnej oraz z działalnością warzywno-ogrodniczą (na potrzeby Trójmiasta).

Użytkowanie gruntów, dane GUS 2003 Pruszcz Gdański Cedry Wielkie Pszczółki Suchy Dąb Kolbudy Trąbki Wielkie

Całkowita powierzchnia, 142,70 124,28 49,84 85 82, 80 162,62 km2 Powierzchnia użytków 10 205 10 015 4 233 7 219 3 684 10 049 rolnych ogółem, ha Powierzchnia użytków 6 694 8 751 3 721 5 781 3 104 7 327 rolnych w gospodarstwach indywidualnych, ha

Sady ogółem, ha 37 14 69 3 79 49 Lasy i grunty leśne ogółem 561 428 86 215 2 988 5 124

Pozostałe grunty i 3 490 1 985 665 1 064 1 608 1 089 nieużytki ogółem, ha

Pruszcz Gdański W strukturze użytkowania gruntów zdecydowanie przeważają użytki rolne (79%). Na terenie Gminy znajduje się około 750 gospodarstw rolnych. Do najżyźniejszych – również w skali kraju – obszarów rolniczych należą Żuławy Wiślane, na których występuje wysoka wartość rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Potencjał agroekologiczny gminy jest duży. Przeważają gleby o wysokiej przydatności rolniczej. Najlepsze warunki dla rozwoju rolnictwa występują w części wschodniej – żuławskiej. Na wysoczyźnie występują gleby brunatnych właściwych. Rolnicy specjalizują się w produkcji pszenicy i buraków oraz hodowli bydła, z uzupełniającą hodowlą trzody chlewnej oraz z działalnością warzywno-ogrodniczą (na potrzeby Trójmiasta). Znikomy jest udział lasów i gruntów leśnych – ok. 3,9% powierzchni gminy. Występują w rozproszeniu w części wysoczyznowej (południowo-zachodnia część gminy w obrębie wsi Żuławka).

Cedry Wielkie Obszar położony jest na terenie Żuław, co decyduje o bardzo korzystnych warunkach do rozwoju rolnictwa. W strukturze użytkowania gruntów zdecydowanie przeważają użytki rolne (81%). Średnia wielkość gospodarstwa rolnego na terenie gminy wynosi 18,0ha. Na terenie gminy jest 15 gospodarstw o powierzchni powyżej 100ha. Największe (powyżej 270 ha) gospodarstwa zlokalizowane są w miejscowościach: − Koszwały (produkcja roślinna i zwierzęca), − Trutnowy (produkcja roślinna i zwierzęca), − Długie Pole (produkcja roślinna), − Miłocin (produkcja roślinna), − Kiezmark (produkcja roślinna), − Cedry Małe (produkcja roślinna). 17

Znikomy jest udział lasów i gruntów leśnych – ok. 3% powierzchni. Występują jedynie w postaci niewielkich odosobnionych enklaw (olsy, zarośla wierzbowe, niewielki (1,3 ha) lasek sosnowy i nowo zasadzony las mieszany (1 ha).

Pszczółki W strukturze użytkowania gruntów zdecydowanie przeważają użytki rolne (81%). Na terenie gminy przeważają drobne gospodarstwa rolne — zarówno niewielkie gospodarstwa ogrodnicze, jak i duże specjalizujące się w towarowej produkcji rolniczej. W części środkowej i wschodniej dominują gleby charakterystyczne dla Żuław, w zachodniej — gleby brunatne. Znikomy jest udział lasów i gruntów leśnych – ok. 3% powierzchni. Skupiska leśne występują jedynie w zachodniej części gminy. Natomiast północno-wschodnia część znajduje się na terenie Żuław Gdańskich. Tereny te obejmują ok. 32% powierzchni Gminy. Warunki glebowo-rolnicze na terenie Gminy Pszczółki są zróżnicowane – inne w części pojeziernej gminy, inne w części żuławskiej.

Kolbudy W strukturze użytkowania gruntów widać zrównoważenie między użytkami rolnymi a lasami i gruntami leśnymi. Użytki rolne stanowią ok. 47% powierzchni gminy. Tereny użytków rolnych zajmują głównie zachodnią i południową część gminy. W strukturze gospodarstw rolniczych w gminie dominują gospodarstwa do 1,0 ha ( 46%) i 2,0 ha. Gospodarstw od 10,0 –15,0 ha jest tylko 6,8%. Udział lasów i gruntów leśnych – ok. 35% powierzchni. Są to w przeważnej części lasy sosnowe i dębowe, zazwyczaj tworzące lasy mieszane (dęby, świerki, modrzewie). Znaczny procent użytków występuje w postaci odłogów. Obserwuje się również ograniczenie użytkowania rolniczego na rzecz przekształcania ziemi rolniczej pod działki mieszkaniowe.

Suchy Dąb W strukturze użytkowania gruntów przeważają użytki rolne. Struktura gospodarstw charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem, aż 54,6 % to gospodarstwa rolne o areale do 7,0 ha. Głównie uprawia się zboża, tylko kilka % gospodarstw zajmuje się produkcją zwierzęcą. W gminie Suchy Dąb jest kilka dużych, nowoczesnych, wielkoobszarowych gospodarstw rolnych. Udział lasów i gruntów leśnych w powierzchni gminy jest niewielki. Przeważają bardzo dobre i dobre gleby – gmina leży na obszarze posiadającym najwyższy w kraju potencjał agroekologiczny, stad przewaga w użytkowaniu terenów gruntów rolnych.

Trąbki Wielkie W strukturze użytkowania gruntów użytki rolne przeważają (70%). Udział lasów jest jednak dość duży — ok.30% powierzchni. Na terenie gminy przeważają lasy mieszane, świetliste.

Klimat Powiat Gdański znajduje się w obrębie klimatu morskiego o charakterze przejściowym, umiarkowanie ciepłym — zachodnia cyrkulacja atmosferyczna pod znacznym wpływem Bałtyku. Głównymi cechami warunków klimatycznych obszaru: − Znaczna zmienności stanów pogodowych, − Duża zmienność kierunków wiania wiatrów, − Średnioroczna temperatura wynosi 7 – 7,5°c, − Chłodne lata i ciepłe zimy ( średnia temperatura lipca wynosi 17,5°c, stycznia –1,6°c), − Wielkość rocznych opadów to 550-700 mm, − Okres wegetacyjny wynosi 200 – 205 dni. Znaczne zróżnicowanie rzeźby w obrębie powiatu oraz pokrycia terenu powoduje zróżnicowanie mikroklimatów w poszczególnych gminach. Gminy znajdujące się na terenie Żuław cechuje dużo większa wietrzność, zmienność zachmurzenia, a jednocześnie duże nasłonecznienie. Obszary o nierównej powierzchni terenu i dużym zalesieniu (pojezierza) charakteryzują się mniejszą wietrznością, dużym zróżnicowaniem nasłonecznienia (stoki nasłonecznione i ocienione) oraz mniejsza zmiennością zachmurzenia. 18

Warunki klimatyczne w obrębie Żuław Wiślanych kształtowane są przez cyrkulację atmosferyczną oraz oddziaływanie wymiany energetycznej na styku ląd – powietrze. Równinne ukształtowanie terenu umożliwia swobodne przenikanie wpływów morskich, głównie jesienią i zimą. Z kolei wiosną i latem decydujący o warunkach klimatycznych jest wpływ mas powietrza kontynentalnego. Specyfika klimatu Żuław Wiślanych przejawia się w jednej z najwyższych w województwie rocznej amplitudzie temperatury, w najwyższych absolutnych maksimach temperatur powietrza oraz w największej liczbie dni gorących i liczbie dni bez zachmurzenia. Charakterystycznym zjawiskiem jest również występowanie silnych wiatrów, które ze względu na równinny i rozległy charakter obszaru nie napotykają istotnych przeszkód w postaci wyniesień terenu i zwartych zadrzewień. Opady atmosferyczne, ze względu na położenie, w tzw. strefie cienia opadowego wysoczyzn morenowych Pojezierza Kaszubskiego i Starogardzkiego są niewielkie. Obszar Żuław charakteryzuje się dużą wilgotnością, ze względu na wysoki poziom wód gruntowych i gęstą sieć rowów, kanałów i rzek Warunki klimatyczne panujące na Żuławach uznać można za korzystne z punktu widzenia potrzeb rolnictwa. Obszar Pojezierza Pomorskiego — a zatem tereny gmin Pruszcz Gdański, Kolbudy, Trąbki Wielkie oraz w części gmina Pszczółki — charakteryzuje się dużą różnorodnością ukształtowania terenu, a zatem mniejszym przenikaniem wpływów powietrza morskiego. W ciągu całego roku główne wpływy na obszarze maja masy powietrza kontynentalnego. Specyfiką obszaru jest klimat chłodniejszy i bardziej wilgotny niż na innych terenach kraju— jest to spowodowane większą wysokością bezwzględną obszaru oraz intensywniejszymi napływami mas powietrza. Lato jest krótkie, a zima długa, lecz łagodna. Średnia temperatura w lipcu wynosi ok. 17" C, a w styczniu ok. -3" C. Ukształtowanie terenu wpływa również na cyrkulacje mas powietrza oraz wiatry, ponieważ wzniesienia, a także porastające je lasy, wpływają na zatrzymanie i zmniejszenie prędkości wiatrów. Opady są znacznie większe niż na sąsiednich terenach — wahają się od 550 do 700 mm rocznie.

Zasoby wodne Zasoby wód podziemnych. Cały obszar znajduje się w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP 111 Zbiornik „Subniecka Gdańska” oraz Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP 112 „Żuławy Gdańskie". Wody powierzchniowe: 19

Naturalne cieki wodne w granicach powiatu o długości powyżej 2km: − Wisła/Wisła Martwa, − Radunia, − Kłodawa/Styna/Czerwona Struga, − Struga Gęś, − Bielawa, − Czarna Lacha, − Motława, − Reknica, − Rutkownica. Zasoby wodne w gminach Zasoby Pruszcz Gd. Cedry W. Pszczółki Kolbudy Suchy Dąb Trąbki Wielkie wodne

Rzeki Radunia, Wisła, Martwa Bielawa Radunia, Reknica, Wisła–wzdłuż granicy gminy, Kłodawa, Motława, Wisła Kłodawa Motława, Kłodawa, Bielawa Czerwona Stara Motława, Struga, Styna, Kłodawa, Rutkownica Czarna Łacha, Sztuczne Kanał Czarna Kanał Kanał Raduni Rów Młyński wpadający do cieki wodne Łacha, Kanał Śledziowy, Motławy, Kozi Rów (rowy, Nowa Radunia Kanał wpadający do rzeki Bielawy, kanały) Piaskowy, Sieć rowów melioracyjnych Kanał Wysoki

Jeziora - - - Jezioro Otomińskie, - Sobowidzkie, Małe w Mierzeszynie, Bronisława w Cząstkowie, Stawy i inne Jezioro - - Jezioro Goszyńskie, - - sztuczne Goszyńskie Zb. Kolbudy Dolne, zbiorniki zb. Elektrowni wodne Bielkowo, Łapino Dolne,

Zaopatrzenie w wodę . Ujęcia wody pitnej na obszarze gminy Nazwa gminy Liczba ujęć Pruszcz Gdański 5 czynnych, 2 nieczynne, 1w budowie Cedry Wielkie 11; (w realizacji projekt zaopatrzenia gminy z 3 zmodernizowanych ujęć i zamknięciu 8 ujęć o ponadnormatywnej zawartości fluoru) Pszczółki 5 Kolbudy 10 Suchy Dąb 3 Trąbki Wielkie 16

Pruszcz Gdański Specyficzne warunki gruntowo-wodne na Żuławach wymagają urządzeń melioracyjnych, dobrej i systematycznej konserwacji rowów melioracyjnych i wałów przeciwpowodziowych. W części żuławskiej ochronę terenu przed zalaniem lub podtopieniem zapewnia sprawne funkcjonowanie systemu wodno – melioracyjnego, w skład którego wchodzą obwałowania rzek, kanałów oraz systemy odwadniające. Północna część Żuław zagrożona jest powodzią odmorską. Zabezpieczenie przed tymi wodami stanowią wrota przeciwsztormowe (wrota przeciwsztormowe - Kamienna Grodza (poza granicą gminy). Na obszarze gminy wyznaczone zostały obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią od rzeki Raduni o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia 10% i 1%.

Gmina Pruszcz Gdański ma pięć działających ujęć wody podziemnej, która zaspokaja 30% potrzeb. Zbiorcze zaopatrzenie w wodę mieszkańców gminy odbywa się w większości (ok. 70%) z 20 ujęć wody zlokalizowanych poza obszarem gminy. Do wodociągów zbiorczych podłączonych jest łącznie blisko 100% ogółu mieszkańców gminy Pruszcz Gdański (wyjątek stanowi osada Malentyn). Cedry Wielkie Układ sieci hydrograficznej Żuław został przekształcony z naturalnego układu deltowego ujścia rzeki Wisły w układ sztuczny, który ma na celu utrzymanie stanu umożliwiającego pobyt człowieka i intensywną działalność gospodarczą – głównie rolną. Najwyższe stany wody w Wiśle występują w marcu lub kwietniu, rzadziej w lipcu. Maksima wiosenne związane są ze zwiększonym spływem wód roztopowych. Z kolei wezbrania letnie wywołane są opadami rozlewnymi, które mają miejsce zwłaszcza w zlewniach górnej, rzadziej środkowej Wisły. Najniższe stany (tzw. niżówki) występują głównie w grudniu i sierpniu. Północna część gminy położona jest w zlewni Martwej Wisły, która po wykonaniu przekopu w 1895 r. z Wisłą łączy się jedynie poprzez śluzę w Przegalinie. Rzeka ma niewielki spadek a jej poziom jest zbliżony do poziomu morza. Na całej swej długości jest obwałowana. Południowo- zachodnia część gminy należy do zlewni Motławy. Teren gminy porozcinany jest licznymi rowami melioracyjnymi i kanałami. Największe z nich to Kanał Śledziowy i Kanał Piaskowy należące do zlewni Martwej Wisły.

Gmina Pszczółki: Według podziału hydrograficznego Polski Gmina Pszczółki leży na zlewni rzeki Motławy, lewostronnego dopływu Wisły. Do obszaru Gminy należą zlewnie cząstkowe rzeki Kłodawy i Bielawy. Obszar wysoczyzny porozcinany jest licznymi bezimiennymi strugami odprowadzającymi wody powierzchniowe w kierunku Żuław. Północno-wschodnia części Gminy należąca do Żuław pocięta jest gęsta siecią rowów melioracyjnych, które odprowadzają wody w kierunku rzeki Bielawy stanowiącej północo-wschodnią granicę Gminy Pszczółki. Na terenie Gminy wyróżnia się trzy piętra wodonośne górnokredowe, trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Górnokredowy poziom wód ujmowany jest jedną studnię w Różynach i dwie studnie w Żelisławkach. Warstwę wodonośną stanowią piaski glaukonitowe, w których występujące wody są pod ciśnieniem i zalegają od 180 do 300 m. ppt. Trzeciorzędowy poziom wodonośny ujmowany jest przez trzy studnie w Pszczółkach i jedną w Żelisławkach. Występuje on na głębokości od 80 do 140 m ppt. Poziom czwartorzędowy ujmowany jest przez jedną studnię w Żelisławkach, jedną w Różynach i jedną w Ostrowitym. Warstwę wodonośną stanowią międzymorenowe utwory piaszczyste, różnoziarniste, zalęgające na głębokości od 8,5 do 60 m ppt. Stan zaopatrzenia Gminy w wodę jest bardzo dobry. Z własnych studni korzystają nieliczne gospodarstwa.

Kolbudy Gmina Kolbudy niemal w całości położona jest w dorzeczu Raduni i jej dopływów. Największym z nich jest jej prawy dopływ Reknica. Na zachód od strefy wyniesień terenu rozciągającej się południkowo od Otomina i Bąkowa leży bezodpływowe Jezioro Otomińskie o powierzchni około 38 ha. Na granicy gminy jest również jezioro Łapińskie o powierzchni 38 ha. Sztucznym zbiornikiem, utworzonym przez zaporę elektrowni „Straszyn”, jest tzw. Jezioro Goszyńskie o powierzchni ok. 70 ha, które obecnie pełni rolę zbiornika wody pitnej. Na nitce rzeki Raduni znajdują się 3 budowle: − Zapory wraz elektrownią wodną w Łapinie, − Zespół budowli elektrowni wodnej Bielkowo, − Zapora wraz z elektrownią wodną w Straszynie.

Suchy Dąb Zasoby wód powierzchniowych są niewykorzystywane. O dużym potencjale wodnym gminy Suchy Dąb mogłyby decydować wody Wisły, która jednak z różnych powodów nie jest wykorzystywana. Wynika to przede wszystkim z bardzo dużego zanieczyszczenia wód prowadzonych przez Wisłę, braku tradycji jej gospodarczego wykorzystania (energetyka, turystyka, rybołówstwo) i zaprzestania wykorzystywania jej transportowej funkcji.

Trąbki Wielkie 21

Przez teren gminy przepływają trzy główne rzeki: Kłodawa, Styna i Czerwona Struga. Na obszarze znajdują się również trzy niewielkie jeziora: Małe w Mierzeszynie, Bronisława w Cząstkowie, Sobowidzkie w Sobowidzu. Na terenie gminy znajduje się, unikalny w skali świata, naturalny akwen wodny wielkości 7 ha. 22

TEMAT 3: UWARUNKOWANIA KULTUROWE Placówki kulturalne, jednostki kultury w poszczególnych gminach. Nazwa Pruszcz Gdański Cedry Suchy Dąb Kolbudy Pszczółki Trąbki Wielkie gminy/mia Wielkie sta Ośrodek 2 1 0 2 1 kultury Ośrodek Kultury Żuławski Brak domów kultury Referat Kultury i Rekreacji Urzędu Urząd Gminy Pszczółki wypełnia wszystkie Gminny Ośrodek Kultury w Gminy Pruszcz Ośrodek Gminy Kolbudy wypełniający zadania kulturalno-rekreacyjne na terenie Trąbkach Wielkich, Gdański z Kultury i wszystkie zadania jak Gminny gminy. Ośrodek Rehabilitacyjno- siedzibą w Sportu Ośrodek Kultury i Rekreacji, Wiejski Edukacyjno-Wychowawczy Łęgowie — swoją Gminne Dom Kultury w Pręgowie, Ośrodek (OREW) w Trąbkach działalnością Centrum kulturalny prowadzony przez ks. Wielkich prowadzony obejmuje teren Informacji Zygmunta Słomskiego w Pręgowie. przez Caritas (od całej gminy, w Cedrach 16.I.2006) Wielkich.

Świetlica 13 5 3 3 5 12 wiejska Wsie: Wsie: Wsie: Koźliny, Krzywe Koło, Osice, Jedna świetlica jest w trakcie Rębielczu, Ulkowach, Kleszczewku, Błotnia, Domachowo, Cieplewo, Mirocin, Steblewo budowy Skowarczu i dom podcieniowy w Kolniku Graniczna Wieś, Rusocin, Wiślina, Koszwały. Ełganowo, Gołębiewo Lędowo, Rekcin, Trzcinisko, Wielkie, Gołębiewko, Wiślinka, Kiezmark, Klępiny, Kleszczewo, Bogatka, Mierzeszyn, Trąbki Małe, Juszkowo, Goszyn, Zaskoczyn, Zła Wieś Straszyn, Żuława, Jagatowo, Łęgowo Biblioteki, 3 1 2 2 3 3 punkty biblioteczn Biblioteka Gminna Gminna Biblioteka Publiczna w Gminna Biblioteka Publiczne w Gminna Biblioteka Publiczna w Gminna Biblioteka e (poza Publiczna w Biblioteka Suchym Dębie; Kolbudach, punkt biblioteczny Pszczółkach; Punkty Biblioteczne: Publiczna w Trąbkach biblioteka Łęgowie, filie w Publiczna Punkty biblioteczny w Krzywym Pręgowo, Skowarczu, Punkt Ksiązki Mówionej. Wielkich oraz filie w mi Straszynie, w w Cedrach Kole Sobowidzu i Mierzeszynie. szkolnymi) Wiślinie. Wielkich Inne Zespół Pieśni i Szkoły W Krzywym Kole prowadzone są Szkoły pełnią też funkcję W trakcie realizacji: Szkoły pełnią też funkcję tańca ,,Jagódki”, pełnią też Warsztaty Terapii Zajęciowej – upowszechniania kultury na terenie •Przebudowa domu podcieniowego w upowszechniania kultury Zespół funkcję przez Caritas Archidiecezji gminy; Kolniku na terenie gminy, ,,Łęgowianie”, upowszech Gdańskiej, Caritas utworzyło Funkcjonują świetlice •Przebudowa świetlicy wiejskiej w Kawiarenka internetowa Klub Seniora niania również Galerię Krzywe Koło w profilaktyczno-wychowawcze przy 6 Skowarczu przy GOK-u w Trąbkach kultury na Hospicjum św. Józefa w Sopocie. szkołach, 2 świetlice środowiskowe Planowane: Wielkich, planowana w terenie W Gminnej Bibliotece Publicznej przy parafiach. •Przebudowa budynku pod Gminną 2006r. budowa świetlicy gminy w Suchym Dębie zostanie Bibliotekę Publiczną w Pszczółkach wiejskiej w Gołębiewie utworzone centrum •Budowa świetlicy w Różynach Średnim, Zespół Muzyki multimedialne. •Budowa świetlicy w Żelisławkach Dawnej, Koło Gospodyń Wiejskich, Świetlice socjoterapeutyczne w Szkołach podstawowych 23 Należy dodać, że we wszystkich gminach szkoły pełnią również funkcję kulturalną oraz funkcjonują świetlice socjoterapeutyczne lub środowiskowe prowadzące zajęcia edukacyjno-kulturalne. We wszystkich gminach funkcjonują również Czytelnie Internetowe IKONA. 24

Uczestnictwo Na obszarze objętym ZSROW partycypacja społeczna zdecydowanie wzrasta. Spadkiem po okresie PRL jest brak poczucia odpowiedzialności za jakość życia społeczności i tradycji uczestnictwa mieszkańców w akcjach na rzecz rozwoju lokalnego. Liczba organizacji pozarządowych, zrzeszeń nie jest duża, ale mieszkańcy coraz aktywniej uczestniczą w życiu gminy i wpływają na stan i charakter otoczenia, jakość życia w rejonie. Wzrasta liczba funkcjonujących w gminach stowarzyszeń i organizacji pozarządowych, dzięki którym członkowie społeczności mają możliwość realizować swoje potrzeby, pasje oraz rozwijać swe zainteresowania. Liczne są kluby sportowe, zespoły muzyczne i kulturalne. Przykładem partycypacji mieszkańców i angażowania się w rozwój gmin jest działalność Lokalnej Grupy Działania, w której skład wchodzi 60 przedstawicieli wszystkich sześciu gmin. Mieszkańcy korzystają z coraz bogatszej oferty z ośrodków kultury, bibliotek, szkół i organizacji pozarządowych. Prowadzone zajęcia skierowane są w większości do dzieci i młodzieży, organizowane są również imprezy okolicznościowe. W związku z tym, że nie we wszystkich miejscowościach funkcjonują świetlice wiejskie, często ich funkcje przejęły szkoły. Na obszarze prężnie działają również Kluby Seniora. Większość organizowanych imprez ma charakter lokalny, a uczestnictwo w nich jest duże. W każdej z gminy przynajmniej raz w roku organizowana jest impreza o zasięgu ponad lokalnym, m.in. Przegląd Dorobku Kulturalnego Powiatu Gdańskiego (Straszyn), Święto Pszczelarza (Pszczółki), czy dożynki gminne. W cyklicznie prowadzonych zajęciach na terenie każdej z gmin uczestniczy w ciągu miesiąca kilkaset osób. W skali całego obszaru objętego ZSROW uczestnictwo dzieci w różnego rodzaju zajęciach jest dużo wyższe niż dorosłych. Mieszkańcy korzystają również z zasobów gminnych bibliotek. Główna grupę czytelników stanowią dzieci i młodzież w wieku szkolnym.

Pruszcz Gdański Formy angażowania się w życie lokalne - organizacje i stowarzyszenia, w których uczestniczą mieszkańcy: − Zespół,, Jagódki” — tworzy 58 osób (50 dzieci i 8 osobowa kapela) − Zespół ,,Łęgowianie”, − W Straszynie działa chór ,,Bursztyny” składający się z osób należących do Klubu Seniora, − Cztery zespoły taneczne działające w świetlicach: Cieplewo, Jagatowo, Rokitnica, Żuławy, − Klub Seniora, Łęgowo — w spotkaniach, − Klub Seniora, Jagatowo, − Parafialny Klub Sportowy „Salus” w Łęgowie, − Stowarzyszenie Aktywnych Kobiet Łęgowo, − Stowarzyszenie Ekologiczne Żuławy Wiślinka, − Fundacja BETEL “Żyj dłużej i godnie” Wiślina, − Forum Polityki Społecznej i Ochrony Środowiska Straszyn, − Kiwanis International- Klub Gdański III, Straszyn, − Kupcy „Manhatanu”, Juszkowo, − Na Rzecz Rozwoju Przejazdowa, Przejazdowo , − Stowarzyszenie Społeczno- Kulturalne „Młodzi Wszystkim” Łęgowo, − Towarzystwo „Dolina Raduni” w Straszynie, − Żuławskie Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego “Motława” Mokry Dwór .

Cedry Wielkie Formy angażowania się w życie lokalne - organizacje i stowarzyszenia, w których uczestniczą mieszkańcy: − Stowarzyszenie Żuławy Gdańskie , 40 członków, − Klub Wodny „Cedrus”, członkowie 20 osób, − Gminne towarzystwo sportowe, członków ok. 100, − Stowarzyszenie Przyjaciół dziecka i Szkoły , 25 członków, − Stowarzyszenie „Podaj rękę”, − 2 stowarzyszenia Ochotniczych Straży Pożarnych, członków 48, 25

− 2 Koła Gospodyń Wiejskich, około 30 uczestników. − 3 Ludowe Zespoły Sportowe, Uczestnictwo mieszkańców przejawia się również w korzystaniu z oferty wspierającej rozwój przedsiębiorczości: Szkolenia dla MŚP, szkolenia z pozyskiwania środków UE dla osób bezrobotnych oraz rolników, ofert pracy.

Kolbudy Formy angażowania się w życie lokalne - organizacje i stowarzyszenia, w których uczestniczą mieszkańcy: − Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie o/Kolbudy , 70 członków, − Stowarzyszenie Ekologiczne w Kolbudach, członków ok. 20 osób, − Stowarzyszenie Przyjaciół Kowal, − Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Pomorza FERMATA w Lublewie, − Jeździecki Klub Sportowy Lublewo, 80 członków, − Gminne Towarzystwo Sportowe Kolbudy, ok.100 osób, − Caritas Archidiecezji Gdańskiej o/Łapino.

Pszczółki Formy angażowania się w życie lokalne - organizacje i stowarzyszenia, w których uczestniczą mieszkańcy: − Stowarzyszenie Nadzieja Przyszłości, − Fundację „Żyć Godnie”, − Stowarzyszenie Rodzin z Dziećmi Niepełnosprawnymi i Przewlekle Chorymi oraz Osób Niepełnosprawnych, − Gminne Stowarzyszenie Sportowe, − Gminny Ludowy Klub Sportowy w Różynach , − Koło Wędkarskie „Żwirek”, − Gminne Koło Pszczelarzy, − Związek Kombatantów, − Koła gospodyń wiejskich, − Klub Seniora − Zespół Pszczółkowianie − Chóry i zespoły taneczne w Publicznym Gimnazjum w Pszczółkach oraz Szkolę Podstawowej w Pszczółkach Działalność Gminnego Centrum Informacji w Pszczółkach dotyczy rozwoju zasobów ludzkich gminy, w tym: − Obsługa osób bezrobotnych, pomoc w przygotowaniu aplikacji o pracę, gromadzenie ofert pracy, szkolenia dla osób bezrobotnych, − Dostęp do komputerów i internetu dla celów związanych z poszukiwaniem pracy, − Prowadzenie bezpłatnych kursów języków obcych dla osób pracujących w ramach projektu współfinansowanego z europejskiego funduszu społecznego, − Szkolenia zawodowe dla rolników i domowników, − Spotkania informacyjne dla przedsiębiorców.

Suchy Dąb Formy angażowania się w życie lokalne - organizacje i stowarzyszenia, w których uczestniczą mieszkańcy: − Warsztaty Terapii Zajęciowej „CARITAS” Krzywe Koło, wolontariat , − Stowarzyszenie „Żuławy Gdańskie”, − Gminne Towarzystwo Sportowe w Suchym Dębie, − Sekcja Tenisa Stołowego, − Koła Gospodyń Wiejskich, − Ochotnicza Straż Pożarna, 3 jednostki OSP (Suchy Dąb, Koźliny i Steblewo), w tym 15 osobowa drużyna żeńska. 26

Trąbki Wielkie Formy angażowania się w życie lokalne - organizacje i stowarzyszenia, w których uczestniczą mieszkańcy: − Gminne Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych w Trąbkach Wielkich, − Gminne Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe” w Trąbkach Wielkich, − Zrzeszenie Producentów Rolnych Ziemi Trąbkowskiej, − Ludowy Klub Sportowy „Orzeł”, − Klub Golfowy Gdańsk Golf & Country Club,

Programy, zajęcia pozaszkolne, festiwale, kultura fizyczna. Na obszarze objętym ZSROW oferta kulturalna i edukacyjna wyraźnie się rozwija. Coraz liczniej obchodzone są lokalne święta i rocznice, organizowane są wspólne zabawy mieszkańców. Coraz częściej w ośrodkach kultury odbywają się wystawy i pokazy (zespołów tańca, teatrów, filmów). Większość programów skierowanych jest do dzieci i młodzieży, mniejsza liczba zajęć przeznaczona jest dla dorosłych. Chociaż imprezy taneczne i zabawy karnawałowe stanowią również dużą grupę atrakcji, z których korzystają mieszkańcy w wieku dojrzałym. Duży wkład w program kulturalny rejonu maja także Kluby Seniora organizujące między innymi koncerty oraz wycieczki. Cecha charakterystyczną jest kumulowanie się imprez kulturalno-rozrywkowych w okresie letnim (festyny, koncerty) oraz zimowym (Boże Narodzenie, Sylwester, karnawał). Sytuacja ma się inaczej w przypadku imprez sportowych, ponieważ turnieje i zawody rozgrywane bywają zarówno na wolnym powietrzu, jak i w warunkach halowych — na obszarze objętym działaniem LGD liczba i standard ośrodków sportu wciąż wzrasta. Jeśli chodzi o programy rozwijające zdolności i zainteresowania dzieci i młodzieży , to oferta tematyczna zajęć jest bardzo bogata. Jednak odbywają się one w różnych miejscach — w szkołach i świetlicach rozproszonych po całym obszarze objętym ZSROW. Nie wszystkie dzieci zatem w równym stopniu mogą z nich korzystać. Liczba oferowanych zajęć z zakresu sportu, sztuki, muzyki, kółek zainteresowań czy lekcji języków obcych, przekracza 30. Najliczniejsze na terenie objętym ZSROW są zajęcia z języka angielskiego i niemieckiego, zajęcia muzyczne (zespoły taneczne, wokalne, chóry), a także zajęcia plastyczne i wszelkiego rodzaju sekcje sportowe. Wśród tych ostatnich przeważają typowe sporty drużynowe — piłka nożna, koszykówka, siatkówka, ale ważne miejsce zajmuje również tenis stołowy (turnieje o zasięgu ponadlokalnym) i pływanie. W ofercie znajdują się również zajęcia ze sportów mniej powszechnych — sztuki walki, jazda konna, czy żeglarstwo. Wśród zajęć prowadzonych w szkołach i ośrodkach kultury znajdują się również koła związane ściśle z miejscem zamieszkania — są to projekty rozwijające wiedzę o dziedzictwie lokalnym, kulturze i historii regionu. Nieliczne są zajęcia terapeutyczne — logopedyczne oraz skierowane do osób niepełnosprawnych. Ogólny klimat na terenie działania LGD jest sprzyjający dla rozwoju oferty kulturalnej oraz podnoszenia jakości odbywających się już cyklicznie wydarzeń.

Najważniejsze imprezy i wydarzenia w poszczególnych gminach.

Pruszcz Gdański Imprezy: Lp. Nazwa imprezy Miejscowość Zabawy choinkowe i karnawałowe Ośrodek kultury i wszystkie świetlice wiejskie, 1. placówki edukacyjne Akcja ,,Ferie Zimowe 2005” — Turniej Wszystkie świetlice wiejskie – finał w Ośrodku 2. Międzyświetlicowy Kultury, placówki edukacyjne Akcja Lato 2005 — 10 wycieczek Ośrodek kultury i wszystkie świetlice wiejskie 3. krajoznawczych 4. Festyny letnie Każda miejscowość na terenie Gminy 5. Festyn wiejski Każda miejscowość na terenie Gminy 27

Festyny z okazji ,,Międzynarodowego Łęgowo, Wiślina, Rotmanka, Arciszewo, 6. Dnia Dziecka” Wojanowo, Będzieszyn Juszkowo Dożynki Gminne - Turniej Sołectw Każda miejscowość na terenie Gminy – 7. corocznie inna miejscowość Wiosenne Spotkania Muzyczne — Klub Rotmanka, Straszyn 8. Seniorów Lenie Spotkanie Muzyczne — Klub Juszkowo 9. Seniorów 10. Bal Seniora Łęgowo, świetlice wiejskie 11. Gminny Dzień Seniora Łęgowo, świetlice wiejskie 12. III Festiwalu Kultury w Straszynie Straszyn 13. IV Powiatowy Konkurs Muzyczny Łęgowo Koncert Noworoczny Parafie na terenie Gminy 14.

Konkursy: − Gminny Konkurs plastyczno-techniczny ,,Koszyk Wielkanocny” i ,,Najsympatyczniejszy Zajączek Wielkanocny”- Rokitnica, − IV Powiatowy Konkurs Muzyczny ,, Śpiewać każdy może…” – Łęgowo. Programy: − „Każdy uczeń w gminie pływać umie” w ramach programu „Powszechna nauka pływania”, − Zajęcia z koszykówki w ramach programu Sport po 16 – tej .

Cedry Wielkie Imprezy Lp. Nazwa imprezy Miejscowość Wystawy Spektakle teatralne Sesje Rady Gminy Ferie w ŻOKIS Wakacje w ŻOKIS Żuławski Ośrodek Kultury i Sportu, Cedry Wielkie Wernisaże Wycieczki Międzynarodowe spotkania artystów Wyjazdy do teatru Wycieczki Gminne Centrum Informacji, Cedry Wielkie Szkolenia Dzień Samorządności Powiatowy konkurs „Żuławy Gdańskie – Nasza Mała Ojczyzna” Dzień Sportu Zespół Szkół, Cedry Wielkie Otrzęsiny czwartoklasistów Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy Spotkania z eksperymentem Dzień Sportu Konkurs recytatorski „Wiosna, ach to Ty” Zespół Szkół, Cedry Małe Przedstawienia teatralne Festyn Rodzinny Przedstawienia teatralne Szkoła Podstawowa, Wocławy Przedstawienia teatralne Szkoła Podstawowa, Giemlice Przedstawienia teatralne Szkoła Podstawowa, Trutnowy 28

Kiermasz ozdób świątecznych Przedstawienia teatralne Zabawy taneczne Konkursy taneczne Świetlica wiejska, Miłocin Spotkania wiejskie Turnieje tenisa stołowego „Sportowy Turniej Sołectw” Cedry Wielkie

Gmina Pszczółki Imprezy Lp. Nazwa imprezy Miejscowość 1. Dożynki Gminne Ulkowy 2. Święto Pszczelarza Pszczółki 3. Spotkanie Noworoczne Pszczółki 4. Gminny Dzień Kobiet Kleszczewko Gminny Dzień Matki 5. Skowarcz

6. Gminny Dzień Dziecka Różyny 7. Święto Róż Różyny 8. Wieczornica – Dzień Niepodległości Pszczółki 9. Gminy Przegląd Jasełek Pszczółki 10. Wigilia dla samotnych Pszczółki 11. Festyny wiejskie Cała gmina 12. Rozgrywki i turnieje sportowe Cała gmina 13. Wernisaże, wystawy, przeglądy, konkursy Cała gmina Prowadzony jest Klub Seniora i Zespół Folklorystyczny Pszczółkowianie. Zajęcia we współpracy ze Stowarzyszeniem Nadzieja Przyszłości: − Dla dorosłych: taniec towarzyski, kuchnia tradycyjna i kompozycje kwiatowe, − Dla dzieci i młodzieży: warsztaty teatralne, filmowe, fotograficzne, plastyczne Organizowane są sobotnie zajęć dla dzieci i młodzież przez Gminną Bibliotekę Publiczną. Programy to; „Poligloci pilnie poszukiwani” i „Poligloci pilnie poszukiwani II” — kursy języka angielskiego i niemieckiego dla osób pracujących; współfinansowane ze środków UE i budżet państwa, „Szkoła Marzeń” — program w Publicznym Gimnazjum w Pszczółkach: warsztaty taneczne, dydaktyczno-wyrównawcze, fotograficzno-filmowe, graficzno-komputerowe, gastronomiczne, autoprezentacji, języka angielskiego oraz Szkolny Ośrodek Kariery. Szkolny Sejmik Uczniowski, szkolenia dla rodziców, terapię pedagogiczną. Letni program „Akcja Lato”.

Kolbudy Imprezy Lp. Nazwa imprezy Miejscowość 1. Festiwal Pianistyczny Fermata Kolbudy 2. Gminny Przegląd Teatrów Kolbudy 3. Wojewódzki Przegląd Teatrów Poszukujących ,,Enklawa” Kolbudy 4. Ogólnopolski Przegląd Filmów Niezależnych ,,Tam gdzie nie ma gwiazd” Kolbudy 5. Festyn Gminny ,,Powitanie Lata” Kolbudy 6. Tradycyjne festyny wiejskie Wsie sołeckie 7. Odpust i festyn z okazji dnia św. Rocha Pręgowo 29

8. Spotkania muzyczne Koncerty w kościele, Kolbudy 9. Grand Prix Kolbud w Tenisie Ziemnym Kolbudy 10. Memoriał Bronisława Myszkowskiego Kolbudy 11. Turniej rowerów górskich Kolbudy 12. Akcja „lato pod żaglami” Kolbudy Konkursy: − Konkurs plastyczny "Bajki, baśnie i legendy polskie", − Konkurs plastyczny "Moja Rodzina, Mój Dom, Moja Miejscowość", − Wymiany młodzieży z niemieckiego miasta Uffenheim i Gminy Kolbudy. Program: szkolenia koszykarskie w ramach wspólnego przedsięwzięcia z Urzędem Marszałkowskim.

Suchy Dąb: Imprezy Lp. Nazwa imprezy Miejscowość 1. Kiermasze świąteczne Suchy Dąb i Krzywe Koło 2. Aukcje Suchy Dąb i Krzywe Koło 3. Wystawy Suchy Dąb i Krzywe Koło W przygotowaniu parada „Pokazać się Gimnazjum, Suchy Dąb; Warsztaty Terapii Zajęciowej, Krzywe 4. światu” Koło. Programy: − „Sport po 16.00”, − „Pływać każdy może”, − .„Jesteś, potrafisz, zaistniejesz!” — program wyrównywania szans młodzieży wiejskiej „Równać szanse 2005” realizowany przez Gimnazjum w Suchym Dębie we współpracy z Warsztatami Terapii Zajęciowej w Krzywym Kole. Szkoła w Grabinach Zameczku bierze udział w Europejskim programie „Sokrates Comenius”. Zajęcia prowadzone w warsztatach Terapii Zajęciowej w Krzywym Kole: zajęcia w pracowniach – plastycznej, wikliniarskiej, witrażu, galanterii papierniczej, domu środowiskowego. Na terenie gminy nie odbywają się festiwale.

Trąbki Wielkie Imprezy Lp. Nazwa imprezy Miejscowość 1. Wielki Festyn Parafialny Sobowidz 2. I Powiatowa Biesiada Muzyczna „Trąbki w Trąbkach” Trąbki Wielkie 3. Bal Samorządowy Gminy Trąbki Wielkie Trąbki Wielkie 4. Spartakiada Trąbki Wielkie 5. Zawody Samorządowe Trąbki Wielkie 6. Bal z okazji 60-lecia SP im.M. Kownackiej w Kłodawie Kłodawa 7. Dożynki Archidiecezjalno- Samorządowe Trabki Wielkie 8. Gminny Konkurs Kolęd i Piosenek o tematyce Bożonarodzeniowej Trąbki Welkie Przy Gminnym Ośrodków kultury funkcjonuje Kawiarenka internetowa.

Zwyczaje, obyczaje, tradycje Na obszarze objętym działaniem LGD mieszają się tradycje ludowe, folklorystyczne regionu wraz z tradycjami lokalnymi, rodzącymi się współcześnie. Widać również duży związek lokalnej obyczajowości z tradycja kościoła katolickiego — święta i formy ich obchodów, kalendarz religijny. 30

Część wydarzeń i imprez kulturalnych odwołuje się do dawnych obyczajów, podtrzymując dawne tradycje i włączyć je w cykl życia współczesnych mieszkańców. Obserwuje się tendencje powrotu do własnych korzeni oraz odkrywania i promowania własnych tradycji. Tworzą się coraz liczniej w szkołach koła i sekcje regionalne, obywają się także kiermasze i dni prezentujące lokalne rękodzieło i produkty. Kultywowanie tradycji ludowych przejawia się w hucznych obchodach Dożynek, a także spotkań Bożonarodzeniowych oraz zabaw karnawałowych, andrzejkowych, itp. Pewną tradycję zyskały już cykliczne wydarzenia muzyczne — koncerty, festiwale, sportowe — turnieje, rajdy, czy chociażby, obchodny Dnia Dziecka. Miejscowe tradycje i wydarzenia, które wchodzą szybko do kalendarza corocznych imprez lokalnej społeczności, wiążą się głównie ze wspólnym świętowaniem lub zabawą — festyny, bale, wycieczki, zawody sportowe oraz podkreślaniem indywidualności, specyfiki lokalnej — np. Biesiada Żuławska w Cedrach Wielkich. Duży potencjał historyczny tkwi także w historiach nazw miejscowości na obszarze ZSROW. Odzwierciedlają historię powstania lub późniejszych dziejów osad — często stanowiły one majątki szlacheckie, przechodziły z rak polskich pod panowanie niemieckie.

Charakterystyczne dla gmin tradycje i wydarzenia:

Pruszcz Gdański: Tradycją gminy są: − Dożynki Gminne, − Festyny z okazji Dnia Dziecka, − Spotkania Muzyczne dla Seniorów.

Cedry Wielkie: Tradycją gminy są: − Spotkania Seniorów, − Sportowe soboty (rywalizacja między sołectwami w różnych dyscyplinach sportowych), − Turniej Tenisa Stołowego o Puchar Przewodniczącego Rady Gminy, − Europejski Dzień Techniki Rolniczej, − Dziecięca Sesja Rady Gminy (w Dniu Dziecka), − Biesiada Żuławska, − Dożynki Gminne, − Rajd Rowerowy.

Pszczółki W gminie trwa intensywny proces odbudowywania lokalnych tradycji. Ze względu na fakt, że większość mieszkańców to ludność napływowa, brakuje spójnych obyczajów i tradycji. Dlatego też mieszkańcy budują na nowo i wspólnie więź lokalną: − W Pszczółkach pielęgnowana jest tradycja związana z pszczelarstwem — planowane jest założenie Muzeum Miodu, − W Różynach planowane jest położenie nacisku na rozwój wsi jako Krainy Róż, − W Żelisławkach planowany jest rozwój wsi w oparciu historyczne powiązania z rycerzem Żelisławem, − Planowany jest produkt lokalny — miód Pszczółkowski (majowy, wielokwiatowy). Tradycyjne imprezy: − Święto Pszczelarza, − Dożynki Gminne, − Spotkanie Noworoczne.

Kolbudy Tradycyjne imprezy w gminie: − Dożynki, − Spotkania świąteczne, − Zabawy sylwestrowe. 31

Tradycje gminy Kolbudy współtworzą szczególnie prężnie strażacy — Festyn Strażacki w dzień św. Floriana. Organizują również muzeum pożarnictwa w Kolbudach.

Suchy Dąb Tradycją gminy są: − Dożynki zarówno wiejskie i gminne, − Przetrwały również obyczaje weselne („Maszki”, tłuczenie butelek, oczepiny itp.) − Andrzejki, − Sylwester, − Ostatki. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie mieszkańców regionem – Żuławy Gdańskie. W szkołach prowadzone są zajęcia regionalne, na których uczniowie poznają historię, obyczaje i tradycje Żuław. Uczniowie szkół z Gminy Suchy Dąb uczestniczą w Powiatowym Konkursie „Żuławy - Nasza Mała Ojczyzna” oraz konkursie „Wspólne korzenie – Wspólna przyszłość”.

Gmina Trąbki Wielkie Tradycją gminy są: − Amatorska Grupa Teatralna POMORANIA w Warczu —kontynuowanie i kultywowanie tradycji teatru ludowego. Udział w wielu przeglądach, szczególnie o charakterze religijnym. − Coroczny odpust dla pielgrzymów w zabytkowym kościele p.w. Wniebowzięcia NMP w Trąbkach Wielkich (miejsce szczególnego Kultu Maryjnego). − Festyn Sobowidzki. − Działalność Izby Regionalnej w Mierzeszynie, w gospodarstwie artysty ludowego Zygmunta Bukowskiego .

Uwarunkowania historyczne Historię danego regionu można podzielić na następujące okresy: − Osadnictwo pradziejowe − Epoka książąt pomorskich − Panowanie krzyżaków − Przynależność do korony polskiej − Okres rozbiorów i wojny napoleońskie − Panowanie pruskie − Wolne miasto Gdańsk − Okres II wojny światowej − Okres współczesny (powojenny).

Prehistoria Pierwsze osiedla ludzkie istniały na terenach już u schyłku epoki kamiennej. Koncentracji osadnictwa na terenie Wyżyny Gdańskiej, leżącej na skraju Pojezierza Kaszubskiego i Żuław Wiślanych sprzyjało ukształtowanie powierzchni: rozległa dolina Wisły i Raduni, suche, piaszczyste miejsca dogodne do zakładania osad. Teren ten, leżący w pobliżu ujścia Wisły do Morza Bałtyckiego, stanowił ważny punkt handlowy na tzw. szlaku bursztynowym, okolice te były bogate w płody natury: futra, miód, wosk i żywność, a przede wszystkim bursztyn. Prasłowiańska ludność tych ziem należała do kultury wschodnio-pomorskiej. Struktura społeczna opierała się wówczas na grupach składających się z kilku rodzin, które zajmowały się hodowlą zwierząt, odlewnictwem, garncarstwem, częściowo kowalstwem i bursztyniarstwem. Początek naszej ery – średniowiecze W VI na skutek obniżania się poziomu wód morskich osadnictwo na terenie Wyżyny Gdańskiej uległo załamaniu. W X wieku na północ od Pruszcza powstała osada, która była zaczątkiem późniejszego Gdańska i to ona przejęła rolę wiodącego ośrodka na tym terenie. Tereny nabrały ponownego znaczenia w XIV wieku, ale już jako „otoczenie” Gdańska.

Era nowożytna

Krzyżacy. Nowy okres w historii łączy się nierozerwalnie z pojawieniem się Zakonu Krzyżackiego. Na początku XIV w. Pomorze Gdańskie przeszło w ręce Zakonu, z tego też okresu pochodzą pierwsze informacje pisane miejscowościach z terenów objętych ZSROW (Cedry Wielkie, Trąbki Wielkie, Wocławy, Koszwały, Trutnowy, Pszczółki). W 1347 r. Krzyżacy zbudowali śluzę na rzece i przekopali kanał tworząc nowe koryto Raduni, tzw. Nową Radunię. Pokuj Toruński — Zakon Krzyżacki utracił ziemie gdańskie. Ziemie pozostawały własnością Gdańska do 1793r, kiedy to zostały włączone do Prus. Prusy. W czasie wojny napoleońskiej oblężenie Gdańska przez Francuzów w 1807r. rozpoczęło się zdobyciem Pruszcza. W grudniu tegoż roku utworzono Wolne Miasto Gdańsk, w skład którego weszły opisywane ziemie, nie na długo jednak — w 1814 r. Pomorze Gdańskie weszło ponownie w skład Prus. Utworzono starostwo z siedzibą w Rusocinie, a później w Pruszczu. Obszar zyskiwał znaczenie w związku z rozwojem sieci komunikacyjnej wokół Gdańska — w 1819r. Rozpoczęto budowę szosy Gdańsk-Tczew , w 1852 ukończono linię kolejową Gdańsk-Tczew, a w 1875r. przeprowadzono jej odgałęzienie do Kartuz, przedłużone później do Lęborka. W czasach panowania pruskiego poczyniono również duże inwestycje na Żuławach — ulepszono system melioracyjny, co zwiększyło wydajności upraw. O bogactwie i wysokim standardzie życia mieszkańców Żuław świadczą zachowane do dziś domy podcieniowe. Wiek XX — Wolne Miasto Gdańsk i Polska niepodległa. Po odzyskaniu niepodległości w 1919r. Gdańsk i okolice nie powróciły do Polski. Utworzono Wolne Miasto Gdańsk, które objęło swym zasięgiem opisywane ziemie. Granica Wolnego Miasta przebiegała przez Pszczółki, gdzie funkcjonował Urząd Celny. 23 marca 1945r. tereny zostały wyzwolone i powróciły do. Polski. Cechy charakterystyczne dla terenów, wynikające z wydarzeń historycznych: − Często zmieniana przynależność państwowa i wiążące się z tym wpływy niemieckie, − Mieszana ludność pod względem wyznaniowym (katolicy i protestanci), − Odpływ ludności autochtonicznej w 1945 r. Należy podkreślić, że przełomowym wiekiem dla obszaru Żuław Gdańskich było XIII stulecie, gdy w delcie Wisły zaczęli osiedlać się Fryzowie z Lubeki. Osice, Wocławy i Wiślina to pierwsze założone przez nich osady. Rozpoczęli prace melioracyjne na Żuławach, w postaci kanałów, przepustów, czy wiatraków-przepompowni. Osadnicy wprowadzili charakterystyczną zabudowę terenu - wsie w układzie ruralistycznym. Osady otoczone były wielkoobszarowymi gospodarstwami. Obecne granice miejscowości odpowiadają historycznym. Na Żuławach Gdańskich zachowały się charakterystyczne budynki sakralne, powstałe jeszcze w XIV wieku i domy podcieniowe z XVIII wieku. W XIX wieku powstał szlak komunikacyjny przez cały obszar Żuław Lewobrzeżnych - kolej wąskotorowa, obecnie niszczejąca. Tragiczną cezurą czasową dla Żuław okazał się również koniec II wojny światowej. Teren ten uległ fizycznemu zniszczeniu w postaci podtopienia na parę lat w wyniku świadomego zniszczenia systemu odwadniającego przez cofające się wojska niemieckie. Wysiedlono przedtem całkowicie tutejszą ludność, często związana z terenem od wielu pokoleń. Po wojnie obszar zasiedlono nowymi osadnikami z południowych terenów Polski oraz z jej dawnych terenów wschodnich, przyłączonych do Związku Radzieckiego. W wyniku tej migracji, na terenie Żuław Wiślanych powstała olbrzymia luka cywilizacyjna, której skutki-wbrew wielu nadziejom- niestety widoczne są boleśnie do dziś. Zarówno małe jak i duże wsie obszaru posiadają wiele ciekawych zabytków oraz osobliwości historyczno-krajoznawczych. Wartościami kulturowymi większości wsi są: zachowany historyczny układ przestrzenny oraz zabytkowe budynki mieszkalne.

Pruszcz Gdański Najważniejsze zabytki: − Wieś Arciszewo — dwór z XIX wieku (obecnie dom mieszkalny), wokół którego rozciąga się zespół parkowy o powierzchni ok. 2 ha. − Bogatka — zagroda typu holenderskiego z XIX wieku. − Wieś Dziewięć Włók — dom z roku 1827, parterowy, drewniany, konstrukcji zrębowej, na ceglanej podmurówce. − Lędowo — dom podcieniowy zbudowany w pierwszej połowie XIX wieku. − Wieś Łęgowo — kościół znajdujący się we wsi z 1748 roku jest dziełem przeora z Oliwy, Iwo Roledera. Kościół został wybudowany w stylu barokowym, z wykorzystaniem niemieckich, gotyckich fundamentów i murów, 33

− Przejazdowo — dom mieszkalny z przełomu XVIII/XIX wieku, − Wieś Rokitnica — zagroda holenderska z pocz. XIX wieku, dom z podcieniem niemieckim ryglowym wspartym na 4 słupach oraz drewniany budynek plebani nieistniejącego już kościoła z końca XIX wieku. − Wieś Rusocin — warto zobaczyć założenie parkowo-pałacowe o powierzchni 7,5 ha. W swej francuskiej kompozycji rozciąga się malowniczo po brzeg rzeki Kłodawy. − Wieś Wiślina — drewniane domy o konstrukcji wieńcowej z XIX, a także nowoczesny kościół, parafialny pw. Niepokalanego Serca Maryi oraz cmentarz o drewnianej bramie w formie barokowej dzwonnicy , − Wojanowo — znajduje się tu park o powierzchni 7 ha. Główną parku mieści się w głębokim jarze o stromych stokach. Przepływający w nim strumień spiętrzony jest w cztery stawy. Wokół nich rozciąga się naturalistyczna część parku. − Wieś Żukczyn — młyn wodny z początku XX wieku, murowany, który pełni swą funkcję do chwili obecnej oraz dawny dom młynarza, pochodzący z początku XX wieku. − Żuława — XIX wieczny kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego. Pięciohektarowe, dawne podworskie założenie parkowe, które obecnie jest w bardzo złym stanie. − Żuławka — domy podcieniowe, szkieletowy spichlerz z około xix wieku. Inne atrakcje: − Wieś Goszyn — ferma strusi.

Cedry Wielkie Historia gminy łączy się nierozerwalnie z historią Żuław Gdańskich – obszaru o bogatych dziejach i unikalnych walorach kulturowych. Znaczący wpływ na środowisko i krajobraz Żuław wywarli mennonici, którzy zaczęli napływać tu w trzeciej dekadzie XVI w. Objawił się on w nowych formach kulturowych takich jak: typy osadnictwa (plany wsi), układy zabudowy wiejskiej i architektura. Do dzisiaj zachowały się czytelne historyczne układy ruralistyczne. Wsie o charakterze ulicowym, owalnicowym mają zachowany historyczny układ dróg. Owalnice istnieją w formie zieleni wiejskiej z uzupełnieniami zabudową. Dość licznie zachowane elementy dziedzictwa kulturowego sprawiają, że przestrzeń gminy jest harmonijna pod względem kulturowym. W większości sołectw zachowały się (także) obiekty historyczno – zabytkowe, z których największą wartość przedstawiają obiekty i zespoły wpisane do rejestru zabytków: − Odbudowany kościół parafialny w Cedrach Wielkich, − Kościół parafialny w Giemlicach, wraz z cmentarzem , − Kościół parafialny w Kiezmarku, − Cmentarz parafialny przykościelny w Kiezmarku, − Dom podcieniowy w Koszwałach, − Dom podcieniowy w Miłocinie, − Dworek w Miłocinie, − Kościół parafialny w Trutnowych, − Cmentarz przykościelny w Trutnowych, − Plebania w Trutnowych, − Dom podcieniowy w Trutnowych, − Ruiny kościoła parafialnego w Wocławach.

Pszczółki Historyczne początki osadnictwa na terenach gminy łączą się z działalnością: − Cystersów z Oliwy, jako pierwszych właścicieli ziem obecnej gminy Pszczółki — rozpoczęli na tym terenie hodowle pszczół; − Krzyżaków – panowanie zakonu na Pomorzu; − Rycerzem Żelisławem — Jan z Żelisława, stronnik Związku Pruskiego, uczestnik walk z Krzyżakami, poseł do Brześcia na rokowania polsko-krzyżackie, Ważnym wydarzeniem w historii Gminy była obecność Józefa Ignacego Kraszewskiego w Kleszczewku (XIX w). Najważniejsze obiekty zabytkowe i miejsca o ważne historycznie: − Wiatrak holenderski w Pszczółkach (XIX w.) – wykorzystywany jako bar, 34

− Dom podcieniowy w Różynach (XVIII w.) – należy do właścicieli prywatnych, − Zespół pałacowo-parkowy w Żelisławkach (ostatnia przebudowa XIX w.) – obiekt zaniedbany; jest własnością Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, − Dom mieszkalny w Różynach (początek XX w.),Kościół parafialny p.w. Św. Wawrzyńca w Różynach (XVIII w.). − Budynek dworca PKP w Pszczółkach, − Budynek po kościele ewangelickim – planowane wykorzystanie pod dom spokojnej starości (w trakcie zagospodarowywania); własność Braci Pocieszycieli z Getsemani. − Lapidarium Pana Kazimierza Kowalkowskiego w Żelisławkach, − Tablica upamiętniająca pobyt Józefa Ignacego Kraszewskiego w Kleszczewku, − Dom podcieniowy w Kolniku – w trakcie remontu, wykorzystywany przez Fundację „Żyć Godnie” jako miejsce prowadzenia warsztatów terapii zajęciowej i Środowiskowy Dom Pomocy Społecznej, ma być również pełnić funkcję świetlicy wiejskiej, − Pasieka Pana Henryka Kamińskiego – ule w kształcie charakterystycznych budynków gminy, − Park w Ulkowach ze Wzgórzem Nadziei.

Kolbudy Teren gminy ma bardzo bogata historię. Pierwsze ślady człowieka na terenie Gminy Kolbudy datowane są na epokę kamienia (IV - II tys. p.n.e.). Osadnictwo rozwinęło się we czesnym średniowieczu. W dwóch miejscowościach istniały warowne grody (Pręgowo – X-XII w., Otomin – X - XI w., wykopaliska archeologiczne znajdują się w Kolbudach — monety i ozdoby z IX i X w., oraz we wsiach: Bąkowo, Kowale, Jankowo, Pręgowa i Lublewo — groby. Dalszą historia terenów, na których położona jest Gmina Kolbudy, ściśle wiąże się z dziejami Gdańska i Pomorza Gdańskiego. Ważnym elementem historii ziem obecnej gminy Kolbudy były przemiany religijne — kościoły parafialne należały do katolików, lecz w drugiej połowie XVI wieku na tym terenie powstały zbory protestanckie. W Buszkowych powstał zbór ariański w dobrach prywatnych, który przetrwał do lat 20 XVII wieku. Także w Lublewie, w dobrach miasta królewskiego powstał zbór protestancki. Większość kościołów protestanckich przestała istnieć w drugiej połowie XVII wieku, w czasach kontrreformacji. Najważniejsze zachowane zabytki i obiekty o wartościach historycznych: − Otomin — wykopaliska archeologiczne, − Pręgowo – Kościół p. w. Bożego Ciała z XIV w., − Linia kolejowa z 1886 r., − Wieś Bąkowo — z zespołem dworsko-parkowym z przełomu XIX/XX w., − Wieś Bielkowo — z zespołem dworsko-parkowym z przełomu XVIII/XIX w. (zachowały się obiekty gospodarcze). Elektrownia wodna z 1925 r., droga brukowa z przełomu XIX/XX w,; − Wieś Bielkówko — dawny majątek folwarczny na wyspie w zakolu rzek Raduni, tory kolejowe z końca XIX wieku wraz ze stacją kolejową Bielkowo. − Wieś Buszkowy — zespół podworski i cmentarz ariańskim, − Wieś Czapelsko –kościół pw. św. Mikołaja z XVIII w., − Wieś Kolbudy — systemy urządzeń inżynierskich związanych z wodami rzeki Raduni i Reknicy (jazy, śluzy, mosty itp.), dworzec kolejowy, − Wieś Kowale – niemiecki Kowall — dom podcieniowy ze starodrzewem, 16 stanowisk archeologicznych − Kościół pw. NMP Królowej Polski – XVI w., − Wieś Łapino – niemiecki Lappin — zespół pałacowo-parkowy, zakłady przemysłu gumowego z XIX/XX w., elektrownia wodna z 1929 r., − Wieś Pręgowo – ważne miejsce pamięci związane z ewakuacją obozu Stutthof w styczniu 1945 r. — na cmentarzu parafialnym w Pręgowie znajduje się zbiorowy grób więźniów zmarłych w czasie marszu. Suchy Dąb Historia obszarów gminy Suchy Dąb jest związana z historią Żuław. Najważniejsze zabytki i elementy przestrzeni o wartościach kulturowych związane są także ze specyfiką regionu. Występuje 35 na terenie rozbudowany i bardzo precyzyjnie rozplanowana sieć wodna kanałów odwadniająco– nawadniających. Na terenie gminy Suchy Dąb znajduje się wiele historycznych elementów tej sieci — związanych z rzeką Motławą. Na obszarze gminy znajdują się zabytkowe obiekty sakralne — kościoły w miejscowościach: Koźliny, Krzywe Koło, Osice, Steblewo, Suchy Dąb oraz kaplica we Wróblewie. Kaplica dworska funkcjonowała także w rycerskim zameczku krzyżackim w Grabinach Zameczku. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków na terenie gminy Suchy Dąb: − Grabiny Zameczek — Zamek pokrzyżacki z kaplicą filialną; park zabytkowy układ przestrzenny majdanu; skrzyżowanie Kanału Kłodawy z rzeką Motławą, − Koźliny — Kościół filialny pw. Matki Boskiej Różańcowej 1353 roku, spichlerz przy domu nr 45 z XVIII w, − Krzywe Koło — Kościół filialny pw. Znalezienia Św Krzyża XIV w., dom mieszkalny (podcieniowy) z XIX w. − Osice— Kościół filialny pw Św .Antoniego Padewskiego XIV-XV w. , dawna plebania, II poł. XVIII w ,dom mieszkalny nr 20 z 1844 r. − Steblewo — Ruina kościoła XIV-XV w. ,dom mieszkalny (podcieniowy) nr 23, k. XVIII w., dom mieszkalny podcieniowy nr 37 k. XVIII w. − Suchy Dąb — Kościół Parafialny pw. św. Anny i Joachima z XIV w ,plebania z XVIII w. − Wróblewo – Kościół filialny pw. Wniebowzięcia NMP z 1593 r., dom mieszkalny nr 8 z 1870 r

Trąbki Wielkie Początki wsi łączą się z obecnością trzech zakonów: − W początkach swego istnienia wieś należała do klasztoru benedyktynów z Mogilna, − Od roku 1305 zostaje sprzedana przez opata Mikołaja cystersom z Lądu, − W roku 1331 Trąbki Wielkie są już własnością krzyżacką otrzymuje przywilej osadniczy. Najcenniejszym zabytki: − Trąbki Wielkie — ceglany kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia N.M.P. 12 czerwca 1987 r. Ojciec Święty Jan Paweł II dokonał koronacji obrazu Matki Bożej Trąbkowskiej koronami papieskimi w Gdańsku-Zaspie. − Kłodawa — kościół parafialny p.w. św. Jakuba, którego budowę kościoła rozpoczęto najprawdopodobniej w XIII w. − Mierzeszyn — wieś określana w początkach swej historii jako folwark krzyżacki wójtostwa tczewskiego. Kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja wybudowany w latach 1475 - 1482. Miejsca pamięci na terenie gminy Trąbki Wielkie − Trąbki Wielkie - Budynek po szkole polskiej z okresu II Wojny Św. − Ełganowo - Budynek po szkole polskiej z okresu II Wojny Św. − Graniczna Wieś - pomnik poległych ofiar obozu Sztuthof, grób Alfa Miczmańskiego patrona harcerzy. − Kleszczewo - Cmentarz żołnierzy radzieckich z II Wojny Światowej. − Warcz - Cmentarz żołnierzy radzieckich z II Wojny Światowej. − Postołowo - Pomnik „Pamięci Szkoły Polsko - Niemieckiej”. − Mierzeszyn - grób ks. Jana Eltermana - patrona szkoły. Inne atrakcje: − Postołowo — obecnie atrakcję stanowi 18 - dołkowe pole golfowe klasy mistrzowskiej. − Sobowidz — największa wieś gminy, położona nad jeziorem.

Szlaki turystyczne rejonu objętego działaniem LGD. Na obszarze ZSROW występują szlaki turystyczno-rekreacyjne oraz kulturoznawcze: − Szlak domów podcieniowych (gminy Pruszcz Gdański i Cedry wielkie), − Śladami Mennonitów po Żuławach Gdańskich (gminy Pruszcz Gdański i Cedry wielkie), − Szlak Motławski, pieszy i rowerowy (gminy Pruszcz Gdański i Suchy Dąb), − Szlak Elektrowni Wodnych Raduni (gminy Pruszcz Gdański i Kolbudy). 36

Przez tereny objęte działaniem LGD przebiegać będzie również duży odcinek projektowanej ścieżki rowerowej o znaczeniu międzynarodowym „Trasa Bursztynowa”. Przez obszar przebiegają również szlaki turystyczne piesze i rowerowe: − KARTUSKI: Sopot - Kartuzy, − WZGÓRZ SZYMBARSKICH: Sopot - Kamienica Królewska, − SKARSZEWSKI: Sopot - Skarszewy. Na terenie gminy Kolbudy znajduje się część Leśnego Szlaku Rowerowego (trasa jest poszerzeniem systemu dróg rowerowych aglomeracji Trójmiejskiej o urokliwą Kaszubską pętlę). Szlakiem turystyki wodnej jest koryto rzeki Raduni — spływy kajakowe przełomem Raduni, potencjalne walory turystyczne posiada też rzeka Motława. SEKTOR II: Potencjał demograficzny i gospodarczy

TEMAT 1: CHARAKTERYSTYKA LUDNOŚCI ZAMIESZKUJĄCEJ OBSZAR ZSROW

Ogólne informacje Ludność na terenie obszaru ZSROW charakteryzuje się dodatnim przyrostem naturalnym oraz spadkiem umieralności i wzrostem przeciętnej długości życia. Przeciętne trwanie życia nie różni się znacząco od średniej krajowej — obecnie 74,5 lat (70,4 mężczyźni, 78,8 kobiety) w prognozach: 77,8 w 2015 r. (74,6 mężczyźni, 81,2 kobiety) oraz 80 lat w 2030 r. (77,6 mężczyźni, 83,3 kobiety). Struktura ludności na obszarze jest jednorodna, zarówno pod względem wieku, jak i wykształcenia proporcje w gminach są podobne. W najbliższych latach wzrośnie skala migracji zagranicznych. Migracje wewnętrzne pozostaną przez najbliższe lata na obecnym niskim poziomie.

PROGNOZA LUDNOŚCI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO W tysiącach - stan w dniu 31 XII WOJEWÓDZTWA 2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030 OGÓŁEM 38218,5 38123,3 37899,2 37625,9 37228,8 36598,0 35693,0 Pomorskie 2183,6 2196,2 2210,6 2219,2 2217,3 2197,7 2159,3 Pomorskie 1063,4 1069,1 1076,1 1081,1 1081,7 1073,5 1054,5 mężczyźni Pomorskie kobiety 1120,2 1127,1 1134,5 1138,1 1135,5 1124,2 1104,8

Prognoza liczby ludności dla powiatu gdańskiego, wg GUS Rok Liczba osób 2010 88 600 2015 93 500 2020 98 100 2025 101 600 2030 103 600

Prognoza ludności na terenach wiejskich dla powiatu do roku 2010, wg. GUS. Wieś Rok Razem Mężczyźni Kobiety 2007 61807 30833 30974 2008 62619 31226 31393 2009 63411 31645 31766 2010 64208 32043 32165 37

Sytuacja w poszczególnych gminach Liczba ludności na obszarze objętym ZSROW, dane wg. GUS. Rok Pruszcz Cedry Pszczółki Kolbudy Suchy Trąbki W Powiat – Powiat – Gdański Wielkie Dąb Wielkie sumie ludność ludność wiejska ogółem 2002 15 319 6 020 7 499 10 623 3 817 9 217 52 57573 80470 495 2003 15 737 6 054 7 603 10 956 3 9 318 53 58489 81676 785 453 2004 16 260 6 117 7 694 11 379 3 9 392 54 59 672 83201 769 611 2005 16 610 6 150 7 752 11 540 3 931 9 840 55 60205 83850 596 Ludność zamieszkująca obszar ZSROW stanowi około 90% ludności zamieszkującej obszary wiejskie w Powiecie Gdańskim i ponad połowę całkowitej liczby ludności powiatu. Główną cechą charakterystyczną demografii obszaru objętego ZSROW jest ciągły wzrost liczby ludności oraz utrzymujący się dodatni przyrost naturalny (z jednostkowymi odstępstwami). Struktura wiekowa ludności jest na obszarze jednolita, w przeważającej części reprezentowana jest grupa w wieku produkcyjnym. We wszystkich gminach liczba osób między 18 a 60 (kobiety)/65 (mężczyźni) rokiem życia przekracza 50% liczby ludności. Jednocześnie druga najliczniejszą grupą są osoby w wieku do 15-16 lat. Oznacza to, iż grupa w wieku produkcyjnym będzie się znacznie powiększać. Przyrost ludności w wieku produkcyjnym będzie powodował zwiększenie zapotrzebowania na nowe miejsca racy. Wzrastająca regularnie liczba ludzi aktywnych zawodowo spowoduje zmiany w sytuacji gospodarczej regionu – w szczególności na rynku pracy. Wysoki udział ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym w populacji świadczy o dużym potencjale rozwojowym obszaru. Z drugiej jednak strony, będzie miał znaczący wpływ na poziom bezrobocia. W efekcie zachodzenia zmian demograficznych pobudzone zostaną dwa procesy — wzrastać będzie liczba wyjazdów do pracy poza obszar gmin oraz — pobudzony zostanie lokalny potencjał do rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości. W strukturze wykształcenia przeważa grupa o wykształceniu zawodowym oraz podstawowym zasadniczym. Najmniej licznie reprezentowaną grupą są osoby o wykształceniu policealnym i wyższym. Struktura wiekowa w gminach, dane GUS 2004r. Gmina Ogółem 0 - 14 15 - 19 20 - 29 30 - 39 40 - 59 60 - 64 65 i więcej Pruszcz Gdański 16260 3290 1446 2766 2268 4645 459 1386 Cedry Wielkie 6117 1299 552 1076 816 1669 144 561 Pszczółki 7694 1636 648 1382 1074 2114 210 630 Kolbudy 11379 2364 902 1899 1980 3082 314 838 Suchy Dąb 3769 781 386 681 501 956 89 375 Trąbki Wielkie 9392 2157 899 1558 1299 2366 284 829 Struktura wiekowa w gminach, dane GUS 2003 Gmina Ogółem 0 - 14 15 - 19 20 - 29 30 - 39 40 - 59 60 - 64 65 i więcej Pruszcz Gdański 15737 3301 1449 2605 2154 4433 451 1344 Cedry Wielkie 6054 1326 560 1024 808 1630 156 550 Pszczółki 7603 1660 683 1339 1036 2054 205 626 Kolbudy 10956 2332 902 1890 1790 2922 331 789 Suchy Dąb 3785 822 402 660 503 927 105 366 Trąbki Wielkie 9318 2206 922 1501 1280 2286 294 829 Struktura wiekowa w gminach, dane GUS 2002 Gmina Ogółem 0 - 14 15 - 19 20 - 29 30 - 39 40 - 59 60 - 64 65 i więcej Pruszcz Gdański 15319 3305 1421 2512 2122 4203 462 1294 Cedry Wielkie 6020 1369 591 971 796 1587 156 550 Pszczółki 7499 1673 714 1284 1023 1987 200 618 Kolbudy 10623 2327 892 1904 1705 2715 327 753 Suchy Dąb 3817 880 402 647 502 913 113 360 Trąbki Wielkie 9217 2240 945 1459 1250 2207 308 808

Liczba ludności w edług w ieku w 2004 roku. Zestaw ienie gmin objętych ZSROW. Dane w g. GUS Pryszcz Gdański

5000 Cedry 4500 Wielkie 4000

ci 3500 Pszczółki ś 3000

2500

2000 Kolbudy

1500 Liczba ludno 1000 Suchy 500 Dąb 0 0-14 lat 15-19 lat 20-29 lat 30-39 lat 40-59 lat 60-64 lat 65 i w ięcej Trabki Grupa wiekowa lat Wielkie

Pruszcz Gdański Gmina jest największą na obszarze ZSROW — liczy 30 sołectwa i zamieszkuje ją ponad 16,5 tysiąca mieszkańców, co stanowi 18,97% mieszkańców powiatu gdańskiego i 0,68% ludności województwa pomorskiego. W gminie utrzymuje się najwyższy poziom przyrostu naturalnego na obszarze ZSROW. Ludność Pruszcz Lata Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 2002 157 77 80 2003 164 79 85 2004 176 86 90

Cedry Wielkie Gminę zamieszkuje ponad 6 000 osób. Ponad 60% ludności zamieszkuje w pięciu (z 13) miejscowościach: Cedrach Wielkich, Cedrach Małych, Trutnowach, Długim Polu oraz Koszwałach. Pozostałe sołectwa nie przekraczają liczby 400 mieszkańców. Ludność, Cedry Wielkie Lata Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 2002 70 37 33 2003 67 49 18 2004 73 48 25

Pszczółki Gmina jest najmniejszą pod względem powierzchni gminą na terenie objętym ZSROW, natomiast jedną z najgęściej zaludnionych. Liczba osób zamieszkujących 9 sołectw jest dwa razy większa niż liczba mieszkańców na terenie gminy Cedry Wielkie — o prawie trzykrotnie większej powierzchni. Ludność, Pszczółki Lata Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 2002 85 50 35 2003 86 44 42 2004 92 47 45

Kolbudy Gmina jest drugą co do ilości mieszkańców gminą na obszarze objętym ZSROW, liczba ludności przekracza 11 000. Największą miejscowością gminy są Kolbudy. Ludność, Kolbudy Lata Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 2002 106 61 45 2003 107 60 47 2004 120 62 58

Suchy Dąb Gminę zamieszkuje 3 931 osób (stan na 31.12.2005r). Największą, pod względem liczby mieszkańców, wsią jest Suchy Dąb - 27,39 % ludności gminy; znaczącymi są wsie Grabiny Zameczek, Koźliny, Krzywe Koło — łącznie 49,32 % ludności gminy. Ludność, Suchy Dąb Lata Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 2002 32 22 10 2003 54 22 32 2004 25 36 -11

Trąbki Wielkie Gmina należy do największych na obszarze, zamieszkuje ją prawie 10 000 mieszkańców, z tego w Sobowidzu ok. 1500 a w Trąbkach Wielkich ok. 1200, czyli prawie 30% ludności zamieszkuje dwie z dwudziestu pięciu sołectw gminy. Ludność, Trąbki Wielkie Lata Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 2002 110 65 45 2003 120 83 37 2004 120 74 46

Bezrobocie Bezrobotni mieszkający na wsi dane dla powiatu gdańskiego z 2004r., wg GUS. Z liczby ogółem Wyrejestrowani Ogółem Nieposiadający prawa Nowo Kobiety W tym do zasiłku zarejestrowani Razem podjęli pracę Powiat gdański 4050 2232 3674 2943 3232 1393 Liczba bezrobotnych, wg. PUP Gdańsk. Gmina Liczba osób bezrobotnych 2003 2004 2005 Pruszcz Gdański 1109 1031 820 Cedry 565 501 397 Pszczółki 589 509 389 Kolbudy 652 638 460 Suchy Dąb 289 286 237 Trąbki Wielkie 783 750 571 Stopa bezrobocia w skali powiatu gdańskiego wynosi niewiele ponad 20% i charakteryzuje się tendencja spadkową. Mimo tego procesu według Powiatowego Urzędu Pracy występują nadal niekorzystne zjawiska: − Znacząca i rosnąca grupa osób długotrwale bezrobotnych, − Ponad 70% bezrobotnych ma jedynie wykształcenie podstawowe lub zasadnicze zawodowe, − Zmniejszyła się liczba podjęć pracy osób niepełnosprawnych, − Wśród osób bezrobotnych dominują osoby w wieku 25-34 lata i 45-54 lata − Kobiety w wieku produkcyjnym są grupą bardziej dotknięta bezrobociem. W porównaniu do 2002 r. wzrosła liczba rejestrowanych osób bezrobotnych ogółem. Zwiększył się także stosunek liczby osób rejestrujących się po raz kolejny do rejestrujących się po raz pierwszy. 40

Napływ i odpływ ludności bezrobotnej w powiecie w 2004 roku, wg . GUS

1000 886

800 655

600 465 424 389 382 393 Napływ 354 373 372 400 326 335 325 339 bezrobotnych 268 283 283 269 280 Liczba osób Liczba 256 237 263 199 184 200 Odpływ bezrobotnych 0 Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Cz erwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Paź- Listopad Grudzień dz iernik Miesiąc

Sytuacja na rynku pracy na terenie objętym ZSROW jest niejednorodna, stopa bezrobocia w części północnej — położonej bliżej Aglomeracji Trójmiejskiej — jest niższa niż w części południowej: w gminie Pruszcz wynosi 19,4%, a w Trąbkach Wielkich 22,6%. Potwierdza to oceny, iż wielu mieszkańców regionu poszukuje pracy na terenie Aglomeracji Trójmiasta. Najsłabiej rozwinięty rynek pracy charakteryzuje gminę Suchy Dąb. W Pszczółkach, Cedrach Wielkich i Rokitnicy (Gmina Pruszcz Gdański) funkcjonują Gminne Centra Informacji, zajmujące się głównie obsługą osób bezrobotnych. Wybrane kategorie bezrobotnych zarejestrowanych mieszkających na wsi w powiecie gdańskim w 2004 r., GUS Z liczby ogółem Wyrejestrowani Ogółem Nieposiadający prawa do Nowo Kobiety W tym podjęli zasiłku zarejestrowani Razem pracę 4050 2232 3674 2943 3232 1393 Bezrobocie dotyka głównie ludzi młodych, wchodzących dopiero na rynek pracy. Ważnym zjawiskiem jest duży udział kobiet w wieku produkcyjnym w grupie osób bezrobotnych. Obszar objęty ZSROW nie jest zagrożony bezrobociem strukturalnym.

Migracje Prognozy migracji w powiecie gdańskim do roku 2010, wg. GUS. Migracje krajowe

Migracje Między Ruch naturalny Pobyt czasowy powyżej 2 mies. zagraniczne Wewnątrz powiatami Między- Rok powiatu wewnątrz- wojewódzkie wojewódzkie

Urodzenia Zgony Napływ Odpływ Napływ Odpływ Napływ Odpływ Napływ Odpływ Zameldowania Wymeldowania

2004 855 569 16 36 258 258 1122 547 304 120 1761 1014 2005 856 566 16 48 261 261 1132 556 306 122 1761 1015 2006 868 564 16 54 267 267 1135 563 316 123 1803 1027 2007 877 591 16 50 271 271 1149 575 311 124 1761 1050 2008 884 611 17 60 273 273 1141 581 311 126 1787 1052 2009 888 607 18 61 276 276 1125 592 320 128 1764 1052 2010 890 599 19 61 281 281 1112 597 318 129 1814 1061 Migracje ludności na obszarze ZSROW, wg. GUS Gmina Napływ ludności, liczba osób Odpływ ludności, liczba osób 2002 2003 2004 2002 2003 2004 Pruszcz Gdański 416 490 595 161 172 178 Cedry Wielkie 48 90 84 54 91 56 Pszczółki 130 130 137 77 85 48 Kolbudy 471 410 554 126 156 170 Suchy Dąb 34 31 35 45 73 40 Trąbki Wielkie 98 148 158 107 84 108 41

W sumie 1 149 1 299 1 563 570 661 600 Migracje w gminach objętych ZSROW utrzymują się na stosunkowo wyrównanym poziomie — w gminach największych osiągając pułap prawie 600 osób otrzymujących zameldowanie i 200 wymeldowujących się. Najmniejsza liczba ludzi migruje na tereny gminy Suchy Dąb, natomiast najmniejszy odpływ ludności obserwujemy w gminie Pszczółki. Saldo migracji wykazuje tendencje wzrostowe — zmniejsza się odsetek osób wyjeżdżających w stosunku do liczby osób osiadających na terenach objętych ZSROW. Tendencją charakterystyczną dla obszaru jest napływ ludność z okolicznych miast. Wiąże się to z wzrastającą mobilnością ludności oraz łatwością przemieszczania się — dogodne warunki komunikacyjnymi. Procesem „przenoszenia się” ludności z centrum miast — Trójmiasto — na obrzeża. Efektem tego procesu będzie dodatkowy, w stosunku do przyrostu naturalnego, wzrost liczby ludności gmin. Należy zauważyć, że typ migracji znacznie wpływa na strukturę społeczną mieszkańców pod względem wykształcenia i zamożności oraz na sytuację gospodarczą — w tym, rozwój sektora usług oraz produkcji przemysłowej. Maleje jednocześnie odpływ ludności ze wsi do miast. Stała zmiana miejsca zamieszkania zdeterminowana w dużej mierze czynnikami o charakterze ekonomicznym, zostaje zahamowana między innymi przez rozwój infrastruktury komunikacyjnej — łatwiejsze dojazdy do miejsc pracy, oraz rozwój lokalnej gospodarki.

TEMAT 2: GOSPODARKA

Dogodne położenie obszaru — bliskość aglomeracji Trójmiasta oraz korzystny układ sieci komunikacyjnych — stwarza dogodne warunki do rozwoju gospodarczego. Przez te tereny przebiegają ważne szlaki komunikacyjne: droga krajowa nr 1 łącząca Gdańsk z południem Polski, nr 7 Gdańsk-Warszawa oraz linia kolejowa łącząca północ Polski z południem. Dodatkowym atutem jest bliskość portów morskich Trójmiasta (Gdańsk, Gdynia) oraz port lotniczego w Rębiechowie „Gdańsk – Trójmiasto”. Zapewniają one dogodne połączenia zarówno pasażerskie, jak i towarowe stanowią o atrakcyjności terenów dla inwestorów oraz sprzyjają rozwojowi turystyki. Przez tereny objęte ZSROW przebiegać będzie odcinek autostrady A1 Północ – Południe, co może wpłynąć dodatkowo na szybszy rozwój gospodarczy regionu. Obszar objęty ZSROW ma charakter rolniczy, sektor przemysłowy oraz usługowy rozwijają się coraz prężniej, szczególnie, iż rejon należy do jednych z najbardziej atrakcyjnych pod względem inwestycyjnym w województwie Pomorskim. Nie dotyczy to jednak bezwzględnie wszystkich gmin — w strukturze produkcji i usług widoczna jest dwoistość obszaru objętego LGD. Niektóre gminy, jak Pruszcz Gdański oraz Kolbudy, posiadają dużą ilość zróżnicowanych podmiotów gospodarczych, w tym również pochodzących z IV sektora. Pszczółki, Cedry Wielkie, Suchy Dąb oraz Trąbki Wielkie posiadają znacznie mniej podmiotów gospodarczych — inne, poza rolnictwem, funkcje (produkcyjna, usługowa) nie odgrywają w tych gminach większej roli, a funkcjonujące podmioty gospodarcze są małe, słabe kapitałowo i ukierunkowane na proste formy działalności (działalność handlowa oraz usługowa). Natomiast w gminie Pszczółki dużą rolę odgrywa zarówno funkcja przemysłowa, jak i rolnicza. Rodzaje działalności gospodarczej prowadzone przez osoby fizyczne, wg. GUS 2004. W tym Transport, Obsługa Handel, GMINY Ogółem Przetwórstwo Hotele i gospodarka Pośrednictwo nieruchomości Budownictwo naprawa przemysłowe restauracje magazynowa finansowe i działalności pojazdów i łączność gospodarczej Powiat 6478 1121 965 1903 128 652 279 828 Pruszcz Gdański 1425 251 208 400 32 172 56 192 Cedry Wielkie 315 43 46 102 8 42 11 33 Kolbudy 824 133 110 219 11 74 38 133 Pszczółki 568 132 88 152 10 56 23 61 Suchy Dąb 185 46 33 60 2 14 8 9 Trąbki Wielkie 414 85 85 105 4 35 14 34

Podmioty gospodarcze według pochodzenia kapitału, 2004 r, wg. GUS Kapitał Państwowych Samorządu Skarbu Państwa Prywatny krajowy Zagraniczny osób prawnych terytorialnego Obszar Ogółem W tym o W tym o W tym o W tym o W tym jedno- jedno- jedno- jedno- Razem jedno- Razem Razem Razem Razem rodnym rodnym rodnym rodnym osobowe rodzaju rodzaju rodzaju rodzaju Województwo 17052 112 33 381 52 192 107 15124 12813 3335 1684 Powiat 599 4 4 5 1 4 4 536 459 119 54 Cedry Wielkie 22 ------20 15 7 2 Kolbudy 80 1 1 - - 1 1 73 64 14 5 Pruszcz Gdański 132 1 1 - - - - 118 100 28 13 Pszczółki 36 - - 1 - - - 35 27 8 1 Suchy Dąb 7 ------6 5 2 1 Trąbki Wielkie 17 ------16 14 2 1 Szczególnie dogodne warunki dla rozwoju rolnictwa cechują część wschodnią i środkowa obszaru dzięki uwarunkowaniom przyrodniczym — żyzne gleby żuławskie (jakość gleb pozwala na uprawę i uzyskanie wysokich plonów wielu roślin, nie pomijając najbardziej wymagających), umiarkowany klimat. Ważnym elementem jest również bliskość dużego rynku zbytu, a także istnienie zakładów przetwórstwa rolnego. Struktura agrarna gospodarstw rolnych charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem. Na terenie opisywanych gmin znalazły siedzibę przedsiębiorstwa różnych branż — od spożywczej, przez kosmetyczną, po elektroniczną. Stopniowo rozwijają się instytucje otoczenia biznesu, które stwarzają korzystny klimat dla rozwoju lokalnej przedsiębiorczości i ułatwiają funkcjonowanie firm.

Podmioty gospodarcze według form prawnych - spółki i spółdzielnie, wg. GUS 2004

h 160 147 140 132 120 100 Spółki handlowe

gospodarczyc 80 80 spółki cywilne

iotów 54 60 spółdzielnie 3642 40 22 21 1715 20 557 4 7 8 2 5

Liczba podm 0 Pruszcz Cedry Kolbudy Pszczółki Suchy Dąb Trąbki Gdański Wielkie Wielkie Nazw gminy

Spółki handlowe wg. pochodzenia kapitału, wg. GUS 2004

160 132 łączna liczba 120 spółek 80 80

28 36 40 22 17 14 8 spółki z 7 7 22 udziałem 0 kapitału

Liczba podmiotów gospodarczych podmiotów Liczba Pruszcz Gdański Cedry Wielkie Kolbudy Pszczółki Suchy Dąb Trąbki Wielkie zagranicz nego

Nazwa gminy

Informacje o branżach gospodarki mających kluczowe znaczenie dla rozwoju obszaru, warunki zatrudnienia i płac Kluczowe branże gospodarki na terenie objętym LGD stanowią: rolnictwo ekologiczne i obsługa działalności rolniczej, obsługa ruchu turystycznego, handel i drobne usługi oraz inwestycje w budownictwo — głownie mieszkaniowe na terenach podmiejskich Aglomeracji Trójmiejskiej. Warunki zatrudnienia na obszarze są zróżnicowane — w gminach rolniczych możliwości zatrudnienia są dużo niższe niż w gminach o rozwiniętej strukturze usług i produkcji. Podmioty gospodarcze funkcjonujące na obszarze to zazwyczaj małe zakłady i sklepy zatrudniające do 10 osób. Coraz prężniej zaczyna rozwijać się branża budowlana. Niewielka jest ilość dużych przedsiębiorstw produkcyjnych, jednak w związku z atrakcyjną lokalizacja obszaru, wzrasta powoli liczba inwestorów. We wszystkich gminach istotnym sektorem pod względem ilości miejsc pracy jest sektor publiczny — szkoły, urzędy pocztowe, urzędy gmin. Na obszarze równorzędne znaczenie ma rozwój rolnictwa, handlu i drobnych usług, nieuciążliwego przemysłu i rzemiosła.

Największe firmy działające na terenie objętym LGD wg gmin i kluczowe dziedziny gospodarki:

Pruszcz Gdański − DGT sp. z o.o. - produkcja urządzeń telekomunikacyjnych, − Komers International - produkcja spirytusu, budownictwo mieszkaniowe, produkcja rolnicza, − Makro Cash and Carry – hurtownia, − PPHU Galeon - produkcja jachtów i łodzi motorowych, − PHU Bazar - projektowanie, aranżacja i wykańczanie wnętrz, − Tan Viet sp. z o.o. - import/export, dystrybucja żywności. Charakter obszarów gminnych: Część wyżynna: − Funkcja mieszkaniowa, usługowa, częściowo rolnicza Część nizinna: − Przejazdowo: funkcja przemysłowa Pozostały obszar (Żuławy): funkcja rolnicza

Cedry Wielkie − Baltic Park sp. z.o.o – Koszwały, − Orlen S.A. – stacja paliw Koszwały, − GS Samopomoc Chłopska – Cedry Wielkie, − Lotos Paliwa sp. z.o.o. – stacja paliw, Cedry Małe , − Roltrop sp. z.o.o. – przedsiębiorstwo handlowo - usługowe, sprzedaż maszyn rolniczych, Cedry Małe , − Majątek ziemski Trutniowy sp. z.o.o. – Trutnowy , − Poczta Polska – Cedry Wielkie, − PLA Angelus – przewozy osobowe, Cedry Wielkie, 44

− Bank Spółdzielczy w Pruszczu Gdańskim – Cedry Wielkie, − Achilles Polska sp. z.o.o – zakłady papieru Toaletowego, Cedry Wielkie, − Trafic International Spedition sp. z.o.o. – Stanisławowo, − Auto Dizel Perzyński Marek – Trutnowy, − Host Internationale sp. z.o.o. – Cedry Małe, − „Młyny i spichlerze” C. Rybak w Cedrach Wielkich. Cedry Wielkie były dotąd gminą głównie typowo rolniczym, sytuacja ta stopniowo zaczyna się zmieniać — funkcja mieszkalna oraz przemysłowa. W strukturze użytkowania gruntów zdecydowanie przeważają użytki rolne (81%). Na terenie gminy Cedry Wielkie nie funkcjonują zakłady przemysłowe natomiast zlokalizowanych jest kilkanaście średniej wielkości przedsiębiorstw prywatnych oraz zarejestrowanych jest około 290 małych, często jednoosobowych firm prywatnych głównie o profilach działalności: handel i naprawy ponad 28%.

Pszczółki − Bank Spółdzielczy w Pszczółkach, − DA VINCI – Kolnik - produkcja odzieży, − F.H. ZET Zbigniew Śpiewakowski – Pszczółki – handel, − MTM BRUKBET – Pszczółki - produkcja kostki brukowej, − Piekarnia PSZCZÓŁKA, Szydłowscy, − Wytwórnia Artykułów Gumowy Motoryzacyjnych Marian Gidziński i Syn, − Stacja Paliw Rafinerii Gdańskiej, − Stacja Paliw PKN ORLEN, − GREGOR Grzegorz Szczodrowski – obuwie, hotel, − P.P.H.U. FLORA, Karmel – Różyny - handel, − P.P.H.U. GRANIT Bożena Kisiel - płyty nagrobne, − Zakład Kamieniarski, Cezary Kinkel – Różyny - płyty nagrobne, − GRANIT – MARMUR Jeremi Kinkel – Różyny - płyty nagrobne, − KOYDO II, Krzysztof Ojdowski – Pszczółki - handel, − CENTRUM ZNICZY Wojciech Chołuj – znicze, − P.H.U. ELPOL Bożena Leśniewska – Różyny, − CBŻ Pszczółki - wydobycie żwiru, produkcja prefabrykatów, − Przedsiębiorstwo Logistyczne EWA Sp. z o.o. - przeładunek węgla i miału węglowego, − P.H.U. NOBAS Jacek Staroszik, Skowarcz - wydobycie żwiru, − WEMA s.c. Władysław Girsztowt, Marek Ullman, − PRODUKT-CLIMA - urządzenia klimatyzacyjne, − P.U.H. PEKUM Sp. z o.o., wydobycie żwiru, produkcja prefabrykatów, − ACTIV Sp. z o.o., Pszczółki - meble, − FERGO Monika Kessler, Kleszczewko - meble. Dla gospodarki gminy w równym stopniu ważne jest rolnictwo i produkcja (m.in.: kostki brukowej, płyt yomb, butów, wyrobów kamieniarskich, odzieży, urządzeń klimatyzacyjnych, mebli), a także przemysł wydobywczy.

Kolbudy − Amber – browar, − Daretron - produkcja ekranów wielkopowierzchniowych, − DGT- informatyka, łączność, centrale, − Kared - elektronika przemysłowa, − DOOR-POL - Stolarka otworowa, − Nowak - Przetwórstwo mięsne, − Ziaja – Kosmetyki, − Pomkol - Produkcja maszyn, − Rugby - Elementy budowlane, − Hydromech - Hydraulika przemysłowa, − Technika Chłodnicza - Systemy chłodnicze dla przemysłu, 45

− Ujęcie Wody Powierzchniowej Straszyn , − DHL – Przesyłki, − SPH - Handel, produkcja pieczywa, − Czernis – Cukiernictwo, − Chemia - Dystrybucja ceramiki, − Bell-Pol – Podłogi, − Venus - Usługi hotelarskie, wypoczynek. Gmina Kolbudy charakteryzuje się najmniejszym udziałem produkcji rolnej ze wszystkich gmin obszaru ZSROW — prawie 50% wszystkich miejsc pracy znajduje się w sektorze produkcji i budownictwa, 40% miejsc pracy oferuje sektor usług., niewiele ponad 10% wiąże się z sektorem rolniczym i leśnym. Jednocześnie wciąż obserwuje się zmniejszenie liczby miejsc pracy sektorze rolniczym. Ważnym elementem w charakterystyce rynku pracy gminy jest możliwość podejmowania drugiej pracy — dostępnej głównie w sezonie w ośrodkach wypoczynkowych pracujących przez całą dobę.

Suchy Dąb: − Indywidualne i prawne gospodarstwa rolne, − Zakład Obróbki Metali w Krzywym Kole , − Zakład Produkcyjno-Usługowy „Simmex” w Koźlinach b.d. − „ AGROS” części zamienne maszyn, − „Chemirol’ –Nawozy i środki ochrony roślin, − 5 agentów reprezentujący firmy ubezpieczeniowe, − 2 kowalstwo artystyczne, − 2 Produkcja wyrobów jubilerskich, − Usługi budowlane : Firma „ Jantar’, − „ ROLMECH” naprawa i sprzedaż maszyn rolniczych, − ZPU „Simmex”. Gmina Suchy Dąb jest gminą o słabo rozwiniętej gospodarce — dotychczas i w przyszłości rolnictwo pozostanie podstawową i najważniejszą funkcją gospodarczą i największym „pracodawcą” w gminie — ponad 56 % ogółu miejsc pracy. Atutem rolnictwa jest i będzie „czysta produkcja rolnicza” powiązana ze stojącym na wysokim poziomie przemysłem rolno-spożywczym

Trąbki Wielkie − Firma „AGROMEL" adresowych. − Firma „ TEJA" 1 — produkcja wyposażenia okrętowego: drzwi, włazy , pokrywy , − Firma „ JURGI" — produkcja wyrobów i tworzyw sztucznych dla budownictwa Firma „ PAULIKA" — produkcja art. kosmetycznych i toaletowych., − Firma „ TELEMEDIA" —- budowa dróg i mostów, − Firma „ ALDA" – produkcja opakowań drewnianych, − „TRANSPORT" S.C - wytwarzanie prefabrykatów budowlanych, pustaki, płyty chodnikowe , płyty, − Pan Dyksa Włodzimierz - wytwarzanie produktów z gumy. − Firma „ Odlewnia Żeliwa i Metali Kolorowych „SOBOWIDZ" — odlewnia, − Firma „ CHEMCO” — produkcja środków myjących i czyszczących, − A&A Produkcja i Handel spółka jawna, piekarnia, − Pan Wojtas Władysław — produkcja ubrań, − „OCEANIC" Przedsiębiorstwo Zagraniczne Farmaceutyczno-Kosmetyczne- oddział Trąbki Małe, − „ STYL” — materiały budowlane, − Firma „ TABU II" — produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych , produkcja konstrukcji metalowych, − Firma „ TABU" — produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych , produkcja konstrukcji metalowych, − Firma „ OMEGA" — produkcja mebli , tapicerstwo. 46

Gmina charakteryzuje się dużą ilością drobnych zakładów produkcyjno-usługowych oraz dużym udziałem produkcji rolnej w gospodarce. W roku 2004 rozpoczęło działalność 61 podmiotów gospodarczych–łącznie 934. Pod koniec 2005 roku na terenie gminy funkcjonowało już 1001 podmiotów.

Uruchamianie działalności, druga praca, warunki zatrudnienia i płac. Na obszarze objętym ZSROW ogólnie wzrasta liczba podmiotów gospodarczych, chociaż sytuacja nie jest identyczna we wszystkich gminach. Pszczółki, Pruszcz Gdański oraz Kolbudy zanotowały wzrost ilości podmiotów gospodarczych, np. w Pszczółkach zarejestrowano w 2005 roku 78 nowych działalności gospodarczych. Inne, jak Suchy Dąb, odnotowały spadek liczby zarejestrowanych działalności gospodarczych, spowodowany wzrostem kosztów pracy. Występuje tu również zjawisko tzw. szarej strefy, co oznacza, że część właścicieli gospodarstw rolnych opłaca składki KRUS, prowadząc jednocześnie działalność pozarolniczą jako główne źródło zarobkowania. Czas trwania procedury rejestracji działalności ok. 1 dzień. Natomiast oczekiwanie na nr REGON trwa ok. dwóch tygodni. Druga praca dostępna jest głównie w sezonie letnim w ośrodkach wypoczynkowych pracujących przez całą dobę, a także w ramach nauki języków, opieki domowej.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w złotych w powiecie gdańskim 2004, wg. GUS Ogółem Sektor Rolnictwo, łowiectwo i Przemysł i Usługi Publiczny Prywatny leśnictwo, rybactwo budownictwo Rynkowe Nierynkowe 2114 2357 2018 2077 2108 1957 2368 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w 2006 roku wynosi brutto w sektorze przedsiębiorstw - 2471,21 zł.

Otoczenie biznesu, banki, ośrodki doradcze, fundusze poręczeniowe, szkolenia, doradztwo, pomoc dla MSP, szkoły biznesowe. Większość dostępnych instytucji obsługi biznesu mieszczą się poza terenem gminy — w Pruszczu Gdańskim lub Gdańsku: − Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Pruszczu Gdańskim (przyjmuje wnioski dotyczący płatności dla rolników i prowadzi pomoc doradczą w tym zakresie), − Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Gdańsku – Lipcach (prowadzi szkolenia i doradztwo dla rolników), − Agencja Banku PKO BP w Pruszczu Gdańskim, − Zrzeszenie MSP w Gdańsku — doradztwo, − Agencja Rozwoju Pomorza S.A. w Gdańsku (przyjmowanie wniosków dofinansowanych z Unii Europejskiej oraz prowadzą doradztwo dla przedsiębiorców), − Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, − Agencja Promocji Zawodowej Kobiet, − Polska Izba Turystyki Oddział Pomorski w Gdańsku, − Pomorska Izba Przemysłowo-Handlowa, Gdańsk, − Pomorska Izba Rzemieślnicza Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Gdańsk, − Pomorska Organizacja Pracodawców, − Stowarzyszenie Wolna Przedsiębiorczość, Gdańsk, − Stowarzyszenie Lobbingu Pomorza Gdańskiego, − Stowarzyszenie Centrum Transferu Technologii, − Stowarzyszenie Pomorskie Pośredników w Obrocie Nieruchomościami i Pomorskie Centrum Edukacyjne TERRA NOVA, − Centrum Euro Info. Szkoły biznesowe w pobliżu obszaru objętego LGD znajdują się na terenie Trójmiasta, między innymi: - Politechnika Gdańska (Wydział Ekonomia i Zarządzanie), - Uniwersytet Gdański (Wydział: Zarządzania, Wydział Ekonomii), 47

- Wyższa Szkoła Biznesu, Gdańsk, - Wyższa Szkoła Zarządzania, Gdańsk, - Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu, Gdynia, - Akademia Morska, Gdynia (Wydział Przedsiębiorczości i Towaroznawstwa), - Wyższa Szkoła Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych i Politycznych, Gdynia. Instytucje obsługi biznesu i różne formy wspierania rozwoju biznesu, w tym rolnictwa na terenie objętym LGD: − Gminne Centrum Informacji w Rokitnicy (gmina Pruszcz Gdański), Gminne Centrum Informacji w Pszczółkach, Gminne Centrum Informacji w Cedrach Wielkich. Zajmują się przede wszystkim szeroko rozumianą obsługą osób bezrobotnych, ale również m.in. współpracą z lokalnymi przedsiębiorcami w zakresie poszukiwania pracowników czy organizacji tematycznych spotkań informacyjnych, − Stanowiska ds. rolnictwa w Urzędach Gminy, − Ulgi w podatku od nieruchomości. Banki: − Agencja Banku PKO BP w Pruszczu Gdańskim, − Bank Spółdzielczy w Pszczółkach, − PKO BP w Pruszcz Gdańskimi – agencja w Pszczółkach, − Bank Spółdzielczy w Cedrach Wielkich, − Bank Spółdzielczy Pruszcz Gdański o/ Kolbudy, − BPH PBK o/ Kolbudy. Na obszarze objętym ZSROW brak jest funduszy poręczeniowych. Dla mieszkańców dostępne są fundusze znajdujące się na terenie miasta Gdańsk: − Fundusz Mikro oddział Gdańsk, − Pomorski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o., − Pomorski Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o.

Liczba gospodarstw rolnych, struktura produkcji. Na terenie objętym LGD powierzchnia użytków rolnych jest wysoka. Rolnictwo jest główna dziedzina gmin Cedry Wielkie oraz Suchy Dąb, duże znaczenie ma również w gminach Pszczółki, Pruszcz Gdański oraz Trąbki Wielkie. Najmniej istotna częścią gospodarki jest w gminie Kolbudy — na tym terenie zmniejsza się powierzchnia użytków rolnych w wyniku odralniania działek na cele budowlane oraz zalesianiem najmniej wartościowych gleb. Spada liczba najmniejszych gospodarstw rolnych (o powierzchni do 1 ha), natomiast rośnie udział tych o powierzchni powyżej 7 ha, ale nadal odsetek liczby gospodarstw mających poniżej 2 ha powierzchni jest stosunkowo wysoki. W strukturze produkcji rolnej przeważa produkcja roślinna: zboża, ziemniaki, buraki cukrowe, warzywa, rośliny pastewne. Zwierzęta gospodarskie utrzymuje poniżej 20% gospodarstw, zwykle w celach przydomowych. Są to głównie drób, trzoda chlewna oraz bydło. Konie, kozy, króliki są trzymane przy bardzo nielicznych gospodarstwach. Na terenie objętym LGD zaczyna rozwijać się agroturystyka. Znajduje się tu kilkanaście gospodarstw prowadzących działalność turystyczną (Jagatowo, Krępiec, Wiślinka, Rokitnica, Otomin, Wróblewo, Czarna Huta, Michalin-Koronki, Nowa Wieś Przywidzka, Roztoka, Trzepowo, Cząstkowo, Pszczółki i Różyny). Większość z nich opiera swą działalność na wynajmowaniu pokojów oraz żywieniu gości, ale również udostępnianiu dodatkowych atrakcji – głównie przejażdżek konnych, wędkowania, organizowania ognisk oraz różnorodnymi atrakcjami o charakterze ekologicznym i kulturalnym (nauka pieczenia chleba, grzybobranie). Większość właścicieli podkreśla bliskość i dobrą dostępność ich gospodarstw z metropolii trójmiejskiej. SEKTOR III: STAN ROZWOJU INFRASTRUKTURY WIEJSKIEJ

TEMAT 1: INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

Na terenie objętym ZSROW infrastruktura społeczna wykazuje zdecydowany rozwój. Liczba osób postrzeganych przez społeczność lokalną jako liderzy jest dość duża — kilkadziesiąt osób, lecz 48 jednorodna pod względem, wykonywanych przez nie zawodów. W większości są to przedstawiciele władz samorządowych — wójtowie, sołtysi, członkowie Rady oraz osoby wykonujące zawody cieszące się dużym zaufaniem i szacunkiem społecznym — dyrektorzy szkół, nauczyciele, trenerzy drużyn sportowych. Postacie o dużym autorytecie to także przedstawiciele kościoła. Stosunkowo niewielka liczba działaczy sektora pozarządowego została wskazana jako liderzy lokalni — w gminie Cedry Wielkie są to osoby zaangażowane w prace w ramach programów rozwojowych, w gminie Kolbudy — prezesi Stowarzyszeń działających na rzecz lokalnego rozwoju. W gminie Pruszcz Gdański funkcje liderów spełniają również artyści działający na obszarze i znani mieszkańcom. Niewątpliwie ważnym momentem procesu wyłaniania się postaci odgrywających ważną rolę w lokalnych społecznościach było powołanie Lokalnych Grup Działania.

Liderzy lokalni i osoby będące autorytetami w gminach

Pruszcz Gdański − Gagik Parsamian – malarz, − Zbigniew Głowacz - poeta, społecznik. − Wójt − Radni, − Sołtysi, − Dyrektorzy.

Cedry Wielkie − 8 osób związanych z Programem Odnowy Wsi, − 6 osób związanych z Rozwojem Rolnictwa.

Pszczółki − Wójt, − Sołtysi, − Radni, − Dyrektorzy szkół, − Nauczyciele, − Księża. Kolbudy − ks. kan. Józef Nowak - proboszcz parafii św. Floriana w Kolbudach, − ks. Zygmunt Słomski – proboszcz parafii p.w. Bożego Ciała w Pręgowie − dr Leszek Grombala – wójt Gminy Kolbudy

Suchy Dąb − Wójt, − Sołtysi (ośmiu sołtysów), − Radni (piętnastu radnych), − Kierownicy drużyn sportowych Gminne Towarzystwo Sportowe w Suchym Dębie), − Członkowie Lokalnej Grupy Działania.

Trąbki Wielkie − Wójt, − Sołtysi (ośmiu sołtysów), − Radni (piętnastu radnych), − Kierownicy drużyn sportowych (Gminne Towarzystwo Sportowe w Suchym Dębie), − Członkowie Lokalnej Grupy Działania.

Organizacje pozarządowe Na terenie objętym ZSROW ilość organizacji pozarządowych (stowarzyszeń, fundacji, zrzeszeń, kół, itd.) zarejestrowanych i nieformalnych nie jest zbyt duża. Dominują organizacje sportowe i stowarzyszenia kultury fizycznej. Powstają również grupy mające na celu 49 podtrzymywanie i promowanie kultury regionu — wsi, gminy czy obszaru geograficzno-kulturowego (np. Żuław). Charakterystyczną cechą rejonu objętego ZSROW jest bardzo prężna działalność Klubów Seniora — nastawiona głównie na organizacje życia kulturalno-rozrywkowego. Prężnie działają organizacje społeczne, w tym także Caritas, oraz ekologiczne. Na obszarze ważną funkcję — zapewniająca bezpieczeństwo publiczne, ale również kulturotwórczą (obchody dnia patrona strażaków) — spełniają stowarzyszenia Ochotniczej Straży Pożarnej. Rodzajem zrzeszenia, które ma najdłuższą tradycję na obszarze objętym ZSROW, są Koła Gospodyń Wiejskich. Stosunkowo niewielka jest liczba organizacji o charakterze biznesowym, zrzeszeń lobbujących na rzecz pewnych grup interesu — wspierających rozwój rolnictwa, turystyki, przemysłu czy przedsiębiorczości. Struktura wiekowa członków organizacji pozarządowych jest różnorodna — w klubach sportowych przeważają dzieci i młodzież, natomiast w pozostałych stowarzyszeniach biorą udział w większości osoby w wieku do 20 do 65 lat. Struktura wykształcenia również jest przekrojem przez wszystkie poziomy — od podstawowego po wyższe. Podmioty gospodarcze - fundacje i stowarzyszenia zarejestrowane, wg. GUS 2004

20 17 15

9 10 5 Fundacje Liczba podmiotów gospodarczychLiczba podmiotów 3 11 2 000 Stow arzy 0

Pruszcz Gdański Cedry Wielkie Kolbudy Pszczółki Suchy Dąb Trąbki Wielkie szenia

Nazwa gminy

Pruszcz Gdański: − Parafialny Klub Sportowy „Salus” w Łęgowie, − Stowarzyszenie Aktywnych Kobiet Łęgowo, − Stowarzyszenie Ekologiczne Żuławy Wiślinka, − Fundacja BETEL “Żyj dłużej i godnie” Wiślina, − Forum Polityki Społecznej i Ochrony Środowiska Straszyn, − Kiwanis International- Klub Gdański III Straszyn, − Kupcy „Manhatanu” Juszkowo, − Na Rzecz Rozwoju Przejazdowa, Przejazdowo − Stowarzyszenie Społeczno- Kulturalne „Młodzi Wszystkim” Łęgowo − Towarzystwo „Dolina Raduni” w Straszynie − Żuławskie Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego “Motława” Mokry Dwór

Cedry Wielkie − Stowarzyszenie Żuławy Gdańskie — propagowanie kultury i tradycji regionu. − Wydali mapę powiatu gdańskiego, foldery, przewodniki, powstała makieta miniatur Żuławskich. − Klub Wodny „Cedrus”, − Gminne Towarzystwo Sportowe − Stowarzyszenie Przyjaciół Dziecka i Szkoły — organizowanie wypoczynku dla dzieci i młodzieży, wspieraniem dzieci i młodzieży z rodzin najbiedniejszych. − Stowarzyszenie „Podaj rękę”— działalność na rzecz dzieci i młodzieży − 2 stowarzyszenia Ochotniczych Straży Pożarnych 50

− 2 Koła Gospodyń Wiejskich. − Zrzeszenie Producentów „Żuławy Gdańskie”, − Grupa Inicjatywna Ochrony wsi Leszkowy. − Uczniowskie kluby sportowe „Cedraki” i „Żuławiaki”. − Ludowe Zespoły Sportowe we wsiach Trutnowy i Długie Pole.

Pszczółki − Fundacja „Żyć Godnie”, − Stowarzyszenie Nadzieja Przyszłości, − Stowarzyszenie Rodzin z Dziećmi Niepełnosprawnymi i Przewlekle Chorymi oraz Osób Niepełnosprawnych, − Gminne Stowarzyszenie Sportowe, − Uczniowski Klub Sportowy Jedynka, − Uczniowski Klub Sportowy Olimpijczyk, − Gminny Ludowy Klub Sportowy w Różynach, − Koło Wędkarskie „Żwirek”, − Gminne Koło Pszczelarzy, − Związek Kombatantów , − Koła gospodyń wiejskich.

Kolbudy − Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie o/Kolbudy - 70 członków. W skład Zrzeszenia wchodzą osoby w wieku od 12 do 75 lat, reprezentujące wszystkie grupy społeczne. Celem działalności propagowanie dorobku kulturalnego Kaszubów i Kociewiaków. − Stowarzyszenie Ekologiczne w Kolbudach - ok. 20 osób. Działalność w obszarze ochrony środowiska i zasobów naturalnych. Przekrój przez grupy społeczne i poziom wykształcenia – zróżnicowany. − Stowarzyszenie Przyjaciół Kowal - propagowanie działalność z zakresu turystyki i sportu. − Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Pomorza FERMATA w Lublewie - propagowanie muzyki poważnej, warsztaty i festiwal fortepianowy. − Caritas Archidiecezji Gdańskiej o/Łapino - Dyrektor Iwona Zaradkiewicz- działalność z zakresu rehabilitacji pourazowej, opieki środowiskowej oraz zajęć terapeutycznych z osobami upośledzonymi − Jeździecki Klub Sportowy Lublewo - 80 członków. − Gminne Towarzystwo Sportowe Kolbudy, ok.100 osób. Prowadzi działalność sportową (piłka nożna, tenis).

Suchy Dąb − Warsztaty Terapii Zajęciowej „CARITAS” Krzywe Koło — placówki: Warsztaty Terapii Zajęciowej i Środowiskowy Dom Pomocy. Zajęcia dla osób niepełnosprawnych. − Stowarzyszenie „Żuławy Gdańskie”— ochrona ginącego dziedzictwa kulturowego i promocja regionu, w planach: skansen miniatur żuławskich zabytków architektury „Żuławy w pigułce". − Gminne Towarzystwo Sportowe w Suchym Dębie − Koła Gospodyń Wiejskich − Ochotnicza Straż Pożarna (W strukturach jednostki działa również drużyna żeńska zrzeszająca ok. 15 pań).

Trąbki Wielkie − Gminne Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych w Trąbkach Wielkich, − Gminne Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe” w Trąbkach Wielkich, − Zrzeszenie Producentów Rolnych Ziemi Trąbkowskiej, − Uczniowski Klub Sportowy „Kosynier” w Sobowidzu, − Uczniowski Klub Sportowy „Trąbki”, − Ludowy Klub Sportowy „Orzeł”, 51

− Klub Golfowy Gdańsk Golf & Country Club.

Na terenie województwa działa POMORSKIE STOWARZYSZENIE GMIN WIEJSKICH, którego członkami są niemal wszystkie powiatów województwa, w tym także gminy objęte zasięgiem działania LGD. Cele stowarzyszenia: − Wspieranie idei samorządu terytorialnego, − Obrona wspólnych interesów gmin, − Reprezentowanie interesów gmin, − Prowadzenie mediacji w sprawach spornych między zrzeszonymi gminami a administracją rządową i samorządową. − Integrowanie działań gmin zrzeszonych w Stowarzyszeniu zmierzających do szybkiego usunięcia negatywnych skutków działalności osób prawnych i fizycznych naruszających ważne interesy gmin, − Inicjowanie i wspieranie gospodarczego i kulturalnego rozwoju stowarzyszonych gmin. Inne formy współpracy gmin przy rozwiązywaniu problemów lokalnych, w tym ochrony środowiska: − Związek Międzygminny Gmin Dorzecza Rzeki Raduni – rozwiązywanie problemów ochrony środowiska wokół rzeki, zagospodarowanie terenów do niej przyległych, rozwój turystyki. − Gmina Cedry Wielkie współpracuje z gminą Suchy Dąb w zakresie gospodarki odpadami: odpady komunalne z kilku wsi w gminie Suchy Dąb są przyjmowane na składowisko w Koszwałach. Ponadto przygotowywany jest wspólny program gospodarki odpadami komunalnymi z Gminą Tczew i Gminą Gdańsk. − Budowa wspólnego składowiska odpadów. − Budowa ścieżek rowerowych.

Formy komunikacji używane do porozumiewania się z mieszkańcami: Formy komunikowania się władz samorządowych z mieszkańcami rozwijają się — do podstawowych, czyli listów, ogłoszeń (tablice informacyjne), zebrań, ogłoszeń parafialnych, dołączają nowe formy: ulotki/biuletyny informacyjne poświęcone wybranym projektom, elektroniczne (Internet: maile, strona www), medialne (prasa lokalna), telefoniczne. Częste są spotkania osobiste przedstawicieli władz z mieszkańcami — zebrania, spotkania informacyjne i integracyjne. Okoliczności kontaktów są zarówno formalne — tematy związane z zarządzaniem majątkiem gminy, jak i okolicznościowe — festyny, turnieje sportowe, obchody świąt, zabawy taneczne. Formy komunikacyjne rozwijają również Gminne Centra Informacyjne. Na terenie wszystkich gmin obszaru objętego działaniem LGD rozprowadzany jest powiatowy dodatek regionalny do Dziennika Bałtyckiego – Echo Pruszcza. Pojawiają się w nim informacje na temat wydarzeń w opisywanych gminach. Lokalne gazetki to Wspólna Gmina – gazetka wydawana przez Gminę Pruszcz Gdański oraz Nasza Gmina, Gazeta Kolbudzka,

Obywatelskie akcje edukacyjne, petycyjne, inwestycyjne Na terenie ZSROW udział mieszkańców w organizowaniu życia lokalnego jest niewielki, lecz wykazuje tendencje wzrostowe. Niskie zaangażowanie obywatelskie oraz nieliczne inicjatywy organizacyjne wynikają z braku takich tradycji na dawnych terenach PGR-ów. Istotnym czynnikiem zmniejszającym udział jest stosunkowo niewielka jeszcze aktywność liderów lokalnych i tak zwanych społeczników, czyli osób aktywnych, które zorganizują wokół siebie grupę ludzi zainteresowanych pewnymi działaniami i zachęcą do ich wspólnej realizacji. Akcje społeczne i współdziałanie mieszkańców pojawia się najczęściej w kontekście organizacji imprez kulturalno-rozrywkowych i sportowych — festynów, zabaw w sołectwach, dożynek gminnych. Akcje edukacyjne zaczynają prowadzić lokalne organizacje pozarządowe — głównie w zakresie promowania ekologii i ochrony środowiska, rozwijania zainteresowania dziedzictwem historycznym i tradycją regionu — programy realizowane w ośrodkach kultury i szkołach. Mieszkańcy angażują się w różnego rodzaju czyny społeczne, tj. budowa dróg, czy układanie chodników. Od 2003 roku funkcjonuje Pomorskich Program Odnowy Wsi współfinansowany z kontraktu wojewódzkiego. Uczestniczyły w nim wsie reprezentujące gminy objęte obszarem LGD. Duże znaczenie miał w nich udział mieszkańców oraz lokalnych przedsiębiorców, a całość 52 koordynowała i współfinansowała gmina. Zatem były to początki wspólnych działań partnerskich. Uczestniczyły w nich następujące miejscowości: − Kleszczewko, Skowarcz, Ulkowy, Żelisławki (gmina Pszczółki) − Wróblewo, Krzywe Koło i Koźliny (gmina Suchy Dąb) − Leszkowy, Wocławy, Cedry Wielkie, Cedry Małe, Koszwały (gmina Cedry Wielkie) − Gołębiewo, Sobowidz, Mierzeszyn (gmina Trąbki Wielkie) − Cieplewo (gmina Pruszcz Gdański) Coraz częściej w kontekście działań obywatelskich pojawia się aspekt przedsiębiorczy – działalność grup ma podnosić atrakcyjność turystyczną rejonu, a zatem przekładać się na gospodarkę. Tendencją obserwowaną w społecznościach z obszaru LGD jest wzrastające poczucie odpowiedzialności za jakość życia w gminach oraz możliwości wpływania na otoczenie. Inicjatywy obywatelskie dają bowiem szansę na działanie przekładające się wprost na jakość życia i zadowolenie mieszkańców. Dzięki coraz liczniejszym akcjom obywatelskim wzrasta poczucie wspólnoty, tożsamości lokalnej oraz przywiązania do miejsca zamieszkania. Wiążą mieszkańców siecią wzajemnych stosunków i pogłębiają relacje między ludźmi. Zakres i liczba karier o znaczeniu ponad lokalnym Liczba karier o znaczeniu ponad lokalnym jest duża. Wśród osób, które wywodzą się z terenów objętych działaniem ZSROW znajdują się artyści estrady, plastycy, politycy, naukowcy, sportowcy oraz lekarze.

Pruszcz Gdański − Jacek Głowacz, wicemarszałek województwa pomorskiego − Barbara Biedrzycka – gminny zespół Jagódki , występy zespołu w Europie,

Cedry Wielkie Brak danych dotyczących karier ponad lokalnych.

Pszczółki − Zbigniew Kaczmarek – piłkarz, grał w Legii Warszawa, Auxerre, Guingamp, Ajaccio, obecnie trener. − Tadeusz Wojtas – kolarz, zajął 5 miejsce podczas Igrzysk Olimpijskich w Moskwie, dwukrotnie zajął drugie miejsce w wyścigu Tour de Polotne. − Arkadiusz Wojtas – kolarz, startował w Zawodowej Grupie Kolarskiej „Mróz”, zwycięzca Wyścigu Solidarności i Olimpijczyków oraz Tour de Norway, obecnie startuje w barwach holenderskiej grupy Skil Moser. − Nina Kędzierska – artystka, gobeliniarka, stworzyła galerię gobelinów w domu podcieniowym w Różynach, obecnie przebywa w Stanach Zjednoczonych. − Daniel Ciołek – piosenkarz, zdobył wyróżnienie w Szansie na Sukces, śpiewa w zespole Cocktail. − Kazimierz Kowalkowski – dawny dyrektor Szkoły Podstawowej w Żelisławkach, historyk z pasją, założyciel lapidarium, kolekcjoner przedmiotów związanych z historią oświaty.

Kolbudy − Tadeusz Myszkier – Kolbudy- wielokrotny mistrz Polski w wyścigach samochodowych. − Rudi Schubert – Otomin - piosenkarz i kabareciarz. − Maria Widomska – Lublewo – piosenkarka, wokalistka, laureatka krajowych festiwali. − Magdalena Wojciechowska –Kolbudy- wokalistka, laureatka festiwali muzycznych. − Sławomir Wojciechowski – Otomin –piłkarz- były reprezentant Polski, Bayernu Monachium. − Mieczysław Wądołowski – muzyk zespołu Czerwone Gitary. − Andrzej Marciniak –Kolbudy- alpinista, himalaista zdobywca „ośmiotysięczników”. − Wojciech Zieliński – Kolbudy – brązowy medalista mistrzostw Polski w szachach. − Mariusz Pawlak –Lublewo – piłkarz Groclinu Grodzisk Wielkopolski. − Wojciech Suleciński – Pręgowo – dziennikarz Telewizji Gdańsk. − Jacek Merkel – Czapielsk — historyk ,polityk. 53

Suchy Dąb − Bogdan Dombrowski od 01.01.1999 r. pełni funkcję Starosty Gdańskiego- mieszkaniec Wróblewa. − Jacek Jankowski– opatentował podzespoły elektroniczne i otworzył zakład produkcyjny „Omega”, działający na skalę krajową – mieszkaniec wsi Koźliny. − Eugeniusz Mędyk jest pracownikiem Uniwersytetu Florida w Gainesville na Florydzie rodzice do dziś zamieszkują we wsi Koźliny. − Jan Łucki – jest producentem sprężyn na skalę krajową- mieszkaniec Koźlin. − Przemysław Miśkiewicz mieszkaniec wsi Osice jest sędzią w Gdyńskim sądzie. − Katarzyna Greber mieszkanka wsi Osice jest wykładowcą chemii 0% 2001 na Akademii Medycznej w Gdańsku. − Paweł Łuczeczko jest pracownikiem Uniwersytetu Toruńskiego, zajmuje się socjologią, mieszkaniec wsi Grabiny Zameczek. − Barbara Jankowska jest malarką, której prace uświetniają wiele miejsc, między innymi ołtarze w kościołach, ma za sobą kilka wystaw-mieszkanka wsi Suchy Dąb. − Zofia Borca – piosenkarka – niegdyś mieszkanka wsi Steblewo pod nazwiskiem Poborca. Trąbki Wielkie − Zygmunt Bukowski – artysta ludowy z Mierzeszyna Media lokalne i środowiskowe (prasa, radio, telewizja, portale internetowe). Na obszarze rozwija się działalność mediów. Poza prasą lokalną (np. ogólno regionalny dodatek do Dziennika Bałtyckiego — Echo Pruszcza), duże znaczenie odgrywać zaczynają portale internetowe, świadczy to o wzrastającej wadze i przydatności na tym terenie nowego medium.

Pruszcz Gdański − Gazetka gminna – „Wspólna Gmina”, − Oficjalna strona internetowa gminy Pruszcz Gdański www.pruszczgdanski.pl, − Internetowe strony sołectw − Kilka nieoficjalnych stron internetowych.

Cedry Wielkie − Strona internetowa Urzędu Gminy www.cedry-wielkie.pl, − Bezpłatny biuletyn „Nowiny Żuławskie”.

Pszczółki − Strona internetowa: www.pszczolki.pl.

Kolbudy − Gazeta Kolbudzka, − Nasza Gmina, − Mini Gazecio – wydany w Zespole Szkół w Kolbudach, − Strona Gminy Kolbudy – www.kolbudy.pl, − Strona Parafii Pręgowo – www.parafiapregowo.pl.

Suchy Dąb − Oficjalna strona internetowa gminy Suchy Dąb: www.suchy-dab.pl.

Trąbki Wielkie − Strona internetowa: www.trabkiw.ug.gov.pl, − Hejnał – kwartalnik, − Kana – wydawnictwo kościelne, − Strony internetowe szkół − Gazetki parafialne (Postołowo i Mierzeszyn)

Kościoły i wyznania Struktura wyznaniowa regionu jest niemal jednorodna — większość mieszkańców to Katolicy. Na terenie objętym ZSROW znajduje się ponad 30 obiektów sakralnych — kościołów rzymsko-katolickich. Mimo historycznej obecności na tych terenach religii protestanckich, nie znajdują się na obszarze zbory protestanckie. Drugim wyznaniem na obszarze są Świadkowie Jehowy — nieliczne zbory.

Pruszcz Gdański Kościoły wyznania Rzymsko – Katolickiego, parafie w: Łęgowie, Rotmance, Straszynie, Wiślinie i Żuławie.

Cedry Wielkie 5 parafii Rzymsko-Katolickich, w których skład wchodzi 8 kościołów, w tym 4 ujęte w rejestrze zabytków. Na terenie gminy nie ma siedziby żadna grupa wyznaniowa, nie ma również grup etniczno-narodowościowych.

Pszczółki 3 parafie (i kościoły) rzymsko-katolickie: w Pszczółkach, Różynach i Żelisławkach.

Kolbudy Dominującą pozycję na terenie gminy Kolbudy posiada wyznanie rzymsko-katolickie, skupiające wyznawców w 4 parafiach – w Kolbudach, Kowalach, Lublewie, i Pręgowie. Część mieszkańców gminy należy do parafii mających swe siedziby poza granicami gminy a mianowicie mieszkańcy Babiegodołu i Czapielska ( kościół w Czapielsku) należą do parafii w Jodłownie. Swą obecność zaznaczają również „Świadkowie Jehowy” zrzeszeni w zborze, niemający jednak siedziby na terenie gminy.

Suchy Dąb Na terenie gminy dominuje wyznanie rzymsko-katolickie, swą obecność zaznaczają również „Świadkowie Jehowy”. Na terenie gminy znajduje się 6 kościołów katolickich : parafialny p.w. Św. Anny i Joachima w Suchym Dębie, p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny we Wróblewie, p.w. Św. Antoniego Padewskiego w Osicach, p.w. Znalezienia Krzyża Św. w Krzywym Kole, p.w. Matki Boskiej Różańcowej w Koźlinach, p.w. Św. Trójcy w Grabiny Zameczek oraz Ruiny kościoła w Steblewie. Formy zrzeszeń: − Rady parafialne, − Komitet remontu kościoła w Krzywym Kole.

Trąbki Wielkie 5 parafii kościoła rzymsko-katolickiego w Trąbkach Wielkich, Sobowidzu, Mierzeszynie, Kłodawie i Postołowie.

Dostępność i standard mieszkań, zasoby mieszkaniowe Sytuacja mieszkaniowa na obszarze objętym ZSROW jest zadowalająca. Dostępność mieszkań do tej pory była wystarczająca dla mieszkańców, lecz sytuacja ta zaczyna ulegać zmianie. Tereny objęte ZSROW stanowią szczególnie atrakcyjne grunty pod budownictwo mieszkaniowe nakierowane na potrzeby ludności Trójmiasta. Największy rozwój branży mieszkaniowej ma miejsce w gminie Kolbudy oraz Pruszcz Gdański. Standard mieszkań na obszarze jest podobny — niemal wszystkie mieszkania posiadają podłączenie do wodociągu, ustęp spłukiwany oraz łazienkę. Średnia powierzchnia wynosi 70m kw. przeciętna liczba izb w mieszkaniu wynosi 4. Większość mieszkań jest podłączona do sieci centralnego ogrzewania, dużo mniejszy odsetek stanowią mieszkania ogrzewane przez sieć gazową. Ogólnie można stwierdzić, że wskaźniki użytkowania powierzchni mieszkaniowej w 55 gminach objętych ZSROW są podobne — średnio przypada 1 izba (ok. 17m kw) na osobę i 3-4 osoby na mieszkanie. Liczba mieszkań stale wzrasta — budownictwo jest prężniejsze na terenach północnych, wzrost liczby mieszkań jest obserwowany na południu jest wolniejszy. Taki stan rzeczy związany jest przede wszystkim z zapotrzebowaniem mieszkaniowym ludności napływowej — z terenów Trójmiasta, nie zaś ludności stałej obszarów wiejskich. Budownictwo mieszkaniowe rozwijające się najszybciej w gminach Pruszcz Gdański oraz Kolbudy wykazuje również wyższy standard mieszkaniowy. Tendencją jest zatem generalny wzrost zapotrzebowania na mieszkania oraz podnoszenie ich standardu, w części południowej obszaru wiąże się to jednak z równoczesnym rozwojem sieci dróg — poprawą łączności komunikacyjnej z Trójmiastem.

Pruszcz Gdański Ilość mieszkań w zasobie mieszkaniowym gminy– 136, w tym 21 mieszkań socjalnych – stan na 31.12.2005 r. W roku 2005 Gmina korzystała z „Pilotażowego programu budowy domów socjalnych” Ministerstwa Infrastruktury i w ramach tego projektu wybudowane zostały trzy budynku z 11 lokalami mieszkalnymi (w tym 6 mieszkań socjalnych) w miejscowości Juszkowo. Do mieszkań tych zostały przeniesione rodziny z likwidowanych mieszkań w miejscowości Arciszewo mieszkania (zasobu mieszkaniowego Gminy) .

Cedry Wielkie Na terenie gminy znajduje się ponad 1500 mieszkań (stan na 200 rok wynosił 1444 z tendencją wzrostową ok. 3 mieszkań rocznie). Sytuacja mieszkaniowa na terenie gminy jest dobra. Na obszarze przeważa budownictwo jednorodzinne, często związane z gospodarka rolną. Przygotowywane są kolejne grunty pod inwestycje (w szczególności budownictwo mieszkaniowe) z ukierunkowaniem na potrzeby młodych mieszkańców miasta Gdańsk. Budownictwo wielorodzinne rozwija się — do sprzedaży obecnie przez developera są mieszkania w 3 blokach. Na terenie gminy funkcjonuje 1 spółdzielnia mieszkaniowa licząc 100 rodzin.

Pszczółki Ogółem na terenie gminy znajdują się 1854 mieszkania, których powierzchnia użytkowa wynosi 173.211m2. Średnio na jedno mieszkanie przypada 4,6 izb. 40 mieszkań stanowi własność gminy. W 2004 roku do użytku oddano 26 nowych mieszkań.

Kolbudy Sytuacja mieszkaniowa ulega zmianie. Powstają osiedla spółdzielcze, wielorodzinne oraz rezydencje. Osiedla o charakterze rezydencjonalnym to „Hajduczek” w Łapinie, „Wichrowe wzgórza”i „Słoneczna Dolina” w Pręgowie, „Nad Jeziorem” w Kolbudach oraz osiedla mieszkaniowe w Otominie, Jankowie, Lublewie, Kowalach.. W zdecydowanej większości są to mieszkania o wysokim i bardzo wysokim standardzie projektowane i budowane w nowoczesnych technologiach, na zamówienia indywidualne. Ze względów finansowych nie są dostępne mieszkańcom gminy, lecz nakierowane na potrzeby ludności napływającej z Trójmiasta. Budownictwo spółdzielcze i developerskie, gdzie mieszkania budowane są w podstawowym standardzie. Pozostała część to budownictwo jednorodzinne, realizowane indywidualnie przez poszczególnych właścicieli nieruchomości. W znikomym stopniu realizowane jest budownictwo komunalne i społeczne.

Suchy Dąb Na terenie gminy znajduje się 942 mieszkania , o powierzchni użytkowej 74813m2.. Warunki mieszkaniowe mieszkańców gminy są średnie: przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania jest wysoka i wynosi 82,7 m2, a na jednego mieszkańca przypada 19,5 m2. Przeciętna liczba izb w 1 mieszkaniu wynosi 4 izby; w jednym mieszkaniu zamieszkuje 4,24 osób , na 1 izbę przypada 1,07 osób. Stan własnościowy mieszkań charakteryzuje się przewagą własności osób fizycznych (813 mieszkania). Nowe mieszkania są przewidziane przede wszystkim w miejscowościach: Grabiny Zameczek, Suchy Dąb, Krzywe Koło, Koźliny.

Trąbki Wielkie Sytuacja dostępności mieszkań na terenie Gminy jest zadowalająca. Obecnie tereny gminy, stają się sypialnią dla osób emigrujących na wieś pracujących w aglomeracjach miejskich.

Handel i usługi

Rodzaj działalności gospodarczej prow adzonej przez osoby fizyczne - w ybrane kategorie, w g. GUS 2004

przetwórstwo 1200 1121 przemy słowe

c 965 by downictwo 800 652

hotele i restauracje 400 251 208 172 128 133110 132 transport, Liczba podmiotów gospodarczy podmiotów Liczba 74 88 85 85 43 46 42 56 46 33 35 gospodarka 81132 10 2414 0 magazy nowa i łączność pow iat Cedry Kolbudy Pruszcz Pszczółki Suchy Dąb Trąbki Wielkie Gdański Wielkie

Nazwa gminy

Struktura usług i handlu na terenie objętym ZSROW charakteryzuje się stopniowym wzrostem. W gminach, w których jest największa liczba ludności obserwuje się największy przyrost usług i handlu — gminy Pruszcz Gdański, Kolbudy, Pszczółki. Jednocześnie na całym obszarze największy rozwój odnotowują branże przetwórcze oraz związane z budownictwem. Generalną tendencją jest przewaga handlu detalicznego (na obszarze funkcjonują sklepy oraz miejscowe bazary) i drobnych usług oraz mało rozwinięte zaplecze gastronomiczno-hotelarskie. W większości oferowane są usługi podstawowe, natomiast usługi wyższych poziomów świadczone są w mieście Pruszcz Gdański oraz w Gdański. Struktura usług i handlu zmienia się w związku ze wzrastaniem potrzeb mieszkańców, w tym także ludności napływającej z terenu Aglomeracji Gdańskiej.

Pruszcz Gdański Funkcje usługowe, przemysłowe mają znaczną przewagę w zachodniej części gminy. Przemysł i rzemiosło maja duże znaczenie dla lokalnego rynku pracy, gdyż generują około 1/3pracujących we wszystkich podmiotach gospodarczych. Na obszarze gminy przeważają zakłady małe, ale funkcjonuje też kilka przedsiębiorstw zatrudniających ponad 20 osób. Większe firmy działające w zakresie handlu i usług: − Bazar – Przejazdowo − Boniterm – Straszyn − BudMat – Rusocin − Dremig – Straszyn − El – Master – Łęgowo − First – Straszyn − Komers – Straszyn − Modre – Straszyn − Merkury – Straszyn − Tan-Wiet – Łęgowo

Cedry Wielkie Na terenie gminy Cedry Wielkie zarejestrowanych jest kilkanaście średniej wielkości przedsiębiorstw prywatnych oraz około 290 małych, z czego ponad 28% zajmuje się handlem i naprawami, ok. 17% transportem , gospodarką magazynową i łącznością, 9% obsługa nieruchomości i firm, nauka. Pozostałe należą do sektora budowniczego oraz przemysłu. 30 sklepów spożywczo-przemysłowych, 57

− 3 sklepy odzieżowe, − 3 bary szybkiej obsługi, − 1 sklep art. AGD, − 2 składy budowlane, − 1 kosmetyczno-pamiątkarski, − 1 pizzeria., − 3 stacje paliw, − 3 warsztaty samochodowe, − 2 zakłady fryzjerskie, − 1 firma przewóz osób, − 1 poczta, − 1 bank spółdzielczy.

Pszczółki Zakłady handlowe zlokalizowane są głównie w Pszczółkach (ok. 20). Sklepy znajdują się również w Kolniku (3 zakłady), Rębielczu (1 zakład), Ulkowy (1 zakład), Różynach (3 zakłady), Skowarczu (2 zakłady), Kleszczewku (1 zakład). Zakłady usługowe (30 szt., w tym 6 zakładów fryzjerskich) znajdują się wyłącznie w Pszczółkach. Na terenie gminy zlokalizowanych jest 7 zakładów gastronomicznych i barów. 5 przedsiębiorstw prowadzi typową działalność transportową. Przy drodze krajowej nr 1 znajdują się również dwie duże stacje paliw. W gminie usługi hotelarskie świadczy 5 podmiotów (127 miejsc noclegowych). Ponadto w Pszczółkach znajduje się urząd pocztowy i bank spółdzielczy. Ponadto w gminie usługi hotelarskie świadczy 5 podmiotów (127 miejsc noclegowych).

Kolbudy Na terenie gminy funkcjonuje obecnie ponad 70 placówek handlowych, z czego zdecydowana większość z nich świadczy usługi z zakresu handlu artykułami spożywczymi. Poza Buszkowami Górnymi i Ostróżkami praktycznie w każdej miejscowości znajduje się przynajmniej jeden sklep spożywczy. Swą obecność na tym rynku poza osobami fizycznymi zaznaczają sieci handlowe Lewiatan i Sieć 34. Nie ma natomiast super- i hipermarketów. W związku z rozwijającym się budownictwem mieszkaniowym, w ostatnim okresie powstało kilka nowych placówek handlowych oferujących materiały budowlane i komponenty do wykończenia wnętrz. Siedziby tych placówek są związane z miejscowościami, w których najbardziej dynamicznie rozwija się budownictwo – Lublewo, Kowale, Kolbudy. Zakres usług świadczonych na terenie gminy zmienia się wraz z napływem ludności oraz rosnącym zapotrzebowaniem na konkretne usługi i jest bardzo szeroki. Obecnie oferowane są usługi: gastronomiczne, budowlane, naprawy sprzętu RTV i AGD, blacharsko-lakiernicze, mechaniczne, wulkanizacyjne, transportowe, ubezpieczeniowe, medyczne, rzemieślnicze (szklarz, zdun, fryzjer, stolarz, hydraulik itp.), doradcze i podatkowe, kamieniarskie, pogrzebowe.

Suchy Dąb W gminie jest zarejestrowanych 220 podmiotów działalności gospodarczej, w tym : − 18 sklepów:, większość zlokalizowana w Suchym Dębie, − 1 restauracja w Suchym Dębie, − Piekarnia w Suchym Dębie, − ROLMECH — sprzedaż maszyn rolniczych, serwisy gwarancyjne i pogwarancyjne w Grabiny Zameczku. Na obszarze gminy znajdują się tylko podstawowe urządzenia usługowe dla ludności tzn. poziomu I Usługi wyższych poziomów świadczone są w siedzibie powiatu Pruszcz Gdański oraz w Trójmieście Usługi specjalistyczne typu bank, poczta, usługi administracji znajdują się w miejscowości gminnej.

Trąbki Wielkie Na terenie Gminy znajduje się ponad 50 sklepów. Nowym elementem usługowym jest kompleks pola golfowego. 58

Przemoc, wykorzystywanie, pozycja kobiet, równouprawnienie, opieka nad młodzieżą, bezdomność, równość szans Na obszarze działają ośrodki pomocy społecznej, punkty konsultacyjne oraz pozarządowe organizacje społeczne. Wspólnym dla wszystkich gmin ośrodkiem jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Pruszczu Gdańskim. W ramach działalności gminnych ośrodków pomocy społecznej realizowane są programy profilaktyki alkoholowej. Ponadto np. na terenie gminy Pszczółki działalność profilaktyki uzależnień prowadzi Stowarzyszenie Nadzieja Przyszłości, które w 2005 r. organizowało warsztaty dla kobiet współ uzależnionych oraz warsztaty dotyczące profilaktyki uzależnień dla młodzieży gimnazjalnej. Przypadki przemocy w rodzinie są rzadko rejestrowane, zajmują się mini jednostki policyjne. Pozycja kobiet na obszarze nie wyróżnią się niczym szczególnym w stosunku do ogólnokrajowej normy — kobiety spełniają ważne funkcje w rodzinie, angażują się w życie społeczne oraz realizują się w pracy zawodowej, choć silniej niż mężczyźni dotknięte są bezrobociem. Na obszarze nie prowadzi się programów związanych z problematyka równouprawnienia (płci, wieku, wyznania, itp.). Programy równające szanse skierowane są głównie do dzieci i młodzieży. Mają na celu wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci z obszarów wiejskich i prowadzone są głównie przez szkoły, organizacje pozarządowe oraz świetlice socjoterapeutyczne. Nieliczne są programy skierowane do dorosłych — głównie są to szkolenia dotyczące możliwości rozwoju własnej przedsiębiorczości, pozyskiwania środków z UE, szkolenia językowe, komputerowe czy zawodowe, a także szkolenia dotyczące działalności rolniczej. Formą działań równających szanse jest również rozszerzanie dostępu do Internetu. W każdej z gmin objętych działaniem LGD powstały czytelnie internetowe IKONA, a w gminach Pruszcz Gdański, Pszczółki i Cedry Wielkie funkcjonują Gminne Centra Informacji. Opiekę nad młodzieżą sprawują szkoły podczas lekcji, zajęć pozalekcyjnych, kół zainteresować, a także uczniowskie kluby sportowe czy świetlice szkolne. Oferta jest różnorodna, pozwala na rozwijanie zainteresowań i zdolności w naukach humanistycznych (w tym języki obce) i ścisłych, informatyce, różnych dyscyplinach sportu (od gier zespołowych, przez pływanie po sztuki walki i jazdę konną). Ponadto zajęcia dla dzieci i młodzieży prowadzą organizacje pozarządowe (np. Stowarzyszenie Nadzieja Przyszłości w Pszczółkach, Stowarzyszenie Rodzina Kolpinga w Kłodawie, stowarzyszenia sportowe), świetlice socjoterapeutyczne działające przy gminnych ośrodka pomocy społecznej oraz instytucje kultury (ośrodki kultury i biblioteki). W zakresie bezdomności zapewniana jest opieka w schroniskach i organizacja posiłku dla potrzebujących. Jednak zarejestrowane przypadki bezdomności nieliczne są –liczba ta nie przekracza 20 osób na całym obszarze.

Stan zdrowia mieszkańców Stan zdrowia mieszkańców na terenach objętych ZSROW jest podobny. Wśród osób dorosłych przeważają choroby układu krążenia, na drugim miejscu są choroby reumatyczne. Pozostałe, częste choroby to: przewlekłe choroby układu trawiennego, choroby obwodowego układu nerwowego oraz przewlekłe choroby układu oddechowego. Najczęstsze choroby wieku dziecięcego to: zaburzenia refrakcji i akomodacji oka, choroby alergiczne, wady postawy, zaburzenia odżywiania. W ostatnich latach coraz częściej występują choroby nowotworowe.

Zakłady opieki zdrowotnej Na obszarze objętym ZSROW funkcjonuje niewiele zakładów opieki zdrowotnej — w pięciu gminach funkcjonuje po jednym zakładzie: Gminne Ośrodki Zdrowia w Cedrach Wielkich, Suchym Dębie i Trąbkach Wielkich, Zespół Opieki Zdrowotnej MEDICAL w Pszczółkach oraz Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Kolbudach. Na terenie gminy Pruszcz działają 3 zakłady: Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej LECH MED - Rusocin , Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej im Ireny Olborskiej – Wiślina oraz Prywatna Przychodnia Lekarzy Specjalistów, Łęgowo.

Szpitalnictwo, specjalistyka, stomatologia Na obszarze nie funkcjonuje żaden szpital — pacjenci korzystają ze szpitali znajdujących się w Gdańsku oraz ze szpitala Akademii Medycznej w Gdańsku. Również porady specjalistyczne 59 dostępne są w większości w jednostkach na terenie miast Gdańsk lub w mieście powiatowym Pruszcz Gdański. Poradnie specjalistyczne na terenie działania LGD czynne są w wyznaczone dni tygodnia, oferują usługi z zakresu: stomatologia, ginekologia, laryngologia, okulistyka, chirurgia neurologiczna.

Pogotowie, uzależnienia Dla całego obszaru ZSROW działa: − Pogotowie — Pruszcz Gdański, − Leczenie uzależnień — Pruszcz Gdański, Gdańsk. Dodatkowo w gminach działają komisje profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz pełnomocnicy ds. Przeciwdziałania Narkomanii.

Bezpieczeństwo publiczne Za bezpieczeństwo publiczne odpowiedzialne są jednostki policji — posterunki w każdej z gmin oraz Ochotnicze Straże Pożarne. Funkcjonariuszy Policji wspiera w pełnieniu służb Straż Graniczna oraz Straż Leśna. Jednostki straży pożarnej biorą udział również w akcjach niezwiązanych z pożarami, np. zabezpieczając miejsca wypadków. Wszystkie jednostki odpowiedzialne z utrzymanie bezpieczeństwa na obszarze posiadają samochody lub skutery. Najczęstsze kategorie przestępstw na obszarze to : − Rozboje, − Bójki i pobicia, − Kradzieże z włamaniami , − Kradzieże pojazdów, − Kradzieże rzeczy cudzej. Posterunki Policji realizują także zadania z zakresu szeroko rozumianej profilaktyki – organizując między innymi pogadanki w szkołach oraz akcje informacyjne.

Edukacja i wychowanie Na terenie działania LGD rozbudowana jest sieć szkół podstawowych oraz gimnazjów (zespoły szkół). Część szkół podstawowych nie prowadzi wszystkich klas — od I do IV, lecz ofertę swa kształtuje zgodnie z lokalnym zapotrzebowaniem (ilością dzieci w danym wieku). W Rusocinie (Gmina Pruszcz Gdański) w Zespole Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Praktycznego znajduje się filia oddziału nauk technicznych Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego kształcący w zakresie: energetyki i odnawialnych źródeł energii, maszyn dla leśnictwa i drzewnictwa oraz zastosowania komputerów w technice – w zakresie studiów inżynierskich. Na terenie gminy Kolbudy funkcjonowanie Szkoły Muzycznej I-go stopnia oraz Zaocznego Liceum Ogólnokształcącego dla dorosłych.

Pruszcz Gdański − Gminne Przedszkole, Rusocin, − Przedszkole Niepubliczne „Calineczka”, Rotmanka, − Straszyn Niepubliczne Przedszkole Katolickie, − Zespół Szkół w Łęgowie - Gimnazjum, Szkoła Podstawowa , − Zespół Szkół w Straszynie - Gimnazjum, Szkoła Podstawowa, − Zespół Szkół Gimnazjum, Szkoła Podstawowa, − Publiczne Gimnazjum w Przejazdowie, − Szkoła Podstawowa w Wiślince, − Szkoła Podstawowa w Wiślinie, − Szkoła Podstawowa w Wojanowie, − Szkoła Podstawowa w Borkowie.

Cedry Wielkie − Przedszkole samorządowe, − Szkoła podstawowa w Giemlicach, − Szkoła podstawowa w Trutnowach, 60

− Szkoła podstawowa w Wocławach, − Zespół Szkół w Cedrach Małych: gimnazjum i szkoła podstawowa im. J. Karziewicza, − Zespół szkół w Cedrach Wielkich, − Szkolne koła zainteresowań — 5, − Świetlice szkolne -— 3, − Świetlice wiejskie — 3 działające, − Gminna Biblioteka Publiczna, − Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, − Gminny Ośrodek Zdrowia w Cedrach Wielkich.

Pszczółki − Publiczne Gimnazjum w Pszczółkach, − Szkoła Podstawowa w Pszczółkach , − Szkoła Filialna w Kolniku, − Szkoła Podstawowa w Skowarczu , − Szkoła Podstawowa w Różynach , − Szkoła Podstawowa w Żelisławkach, − Przedszkole Gminne w Pszczółkach, − Świetlica Socjoterapeutyczna (zajęcia pozalekcyjne w 8 miejscowościach), − Gminna Biblioteka Publiczna w Pszczółkach.

Kolbudy W gminie Kolbudy funkcjonuje 8 placówek oświatowych: − 3 zespoły szkół, − 2 sześcioklasowe szkoły podstawowe, − 3 przedszkola, w tym 2 niepubliczne. Wartym podkreślenia jest funkcjonowanie Szkoły Muzycznej I-go stopnia oraz Zaocznego Liceum Ogólnokształcącego dla dorosłych.

Suchy Dąb Na terenie Gminy Suchy Dąb znajdują się: − 3 szkoły podstawowe (Koźliny, Grabiny Zameczek, Suchy Dąb), − 1 gimnazjum. Na terenie gminy nie znajduje się żadna placówka edukacyjno- wychowawcza.

Trąbki Wielkie Na terenie gminy funkcjonuje: − Przedszkole w Trąbkach Wielkich, − 5 szkół podstawowych (Czerniewo, Kłodawa, Mierzeszyn, Sobowidz i Trąbki Wielkie) − 2 gimnazja w Trąbkach Wielkich i Warczu. W wyniku podjętych prac w 2003 roku do użytku oddany został nowo wybudowany, nowoczesny obiekt gimnazjum w Trąbkach Wielkich. Szkoła zlokalizowana jest przy wcześniej oddanej do użytku pięknej hali sportowej. Większość dzieci w naszej gminie dowożona jest do szkół autobusami szkolnymi.

Sport i rekreacja Pruszcz Gdański − Sport Gminne Towarzystwa Sportowe, Wiejskie Koła Sportowe, Sekcje Sportowe, − Rekreacja – Ośrodek Kultury Gminy Pruszcz Gdański, − Szlak elektrowni wodnych na Raduni, − Szlak Menonitów po Żuławach, − Gospodarstwa Agroturystyczne, − Boiska wiejskie i przyszkolne, − Sale sportowe przy szkołach. 61

Cedry Wielkie Obiekty rekreacyjno-sportowe: − 9 boisk wiejskich, w tym 3 pełno wymiarowe do piłki nożnej, − 7 boisk do piłki siatkowej, − 6 placów zabaw, − 3 parki wiejskie. Corocznie odbywa się: − 1 rajd rowerowy – uczestnicy ok. 30-40 osób, − Festyn rekreacyjny „Biesiada Żuławska” i Piknik Żuławski, − 2 turnieje tenisa stołowego i 1 turniej sportowe soboty.

Pszczółki Infrastruktura sportowa: − Pszczółki: stadion sportowy (częściowo wyremontowany), sale sportowe w szkołach, boiska przyszkolne, place zabaw, − Ostrowite: plac zabaw, boisko do piłki nożnej, − Kolniku: boisko i plac zabaw, − Rębielcz: plac sportowy, − Żelisławki: boisko do piłki nożnej, plac zabaw, − Ulkowy: plac zabaw i boisko asfaltowe w parku, boisko do piłki nożnej, miejsca na ognisko, − Kleszczewko: plac zabaw, boisko, − Skowarcz: plac zabaw i boisko przyszkolne, miejsce na plac rekreacyjno-sportowy, − Różyny: duży plac rekreacyjno-sportowy (częściowo zagospodarowany).

Kolbudy − Gminne Towarzystwo Sportowe w Kolbudach (drużyny piłki nożnej oraz rozgrywki tenisa ziemnego). − Sekcje prowadzone w szkołach (sukcesy drużyn piłkarskich i koszykarskich zarówno w kategorii chłopców, jak i dziewcząt, a także indywidualne sukcesy młodych szachistów i tenisistów). − W Czapielsku, Buszkowach, Lublewie, Pręgowie i Jankowie amatorsko grają drużyny piłki nożnej. W gminie Kolbudy wokół jeziora w Łapinie rozlokowane są ośrodki wypoczynkowe. Ścieżki spacerowe i rowerowe, wodne oraz szlaki piesze, rzeki Radunia i Reknica stwarzają doskonałe warunki do uprawiania turystyki aktywnej (wycieczki piesze, rowerowe spływy kajakowe). Klub Jeździecki „Tabun” w Otominie oraz Jeździecki Klub Sportowy w Lublewie. Jedną z atrakcji turystycznych powiatu jest zespół 7 elektrowni wodnych . Elektrownie dostępne są do zwiedzania dla grup zorganizowanych. Rzeka jest dostępna dla kajakarzy, wędkarzy.

Suchy Dąb Aktualnie mieszkańcy naszej gminy, mogą rozwijać i podnosić swoje umiejętności sportowe w następujących sekcjach klubów sportowych i uczniowskich klubach sportowych Obiekty przyszkolne: − Szkoła Podstawowa w Suchym Dębie - mini sala gimnastyczna, − Szkoła Podstawowa w Koźlinach - kompleks boisk , − Szkoła Podstawowa w Grabinach Zameczku - kompleks asfaltowych boisk sportowych Gimnazjum w Suchym Dębie - hala sportowa ,siłownia, kompleks boisk, skocznia do skoku w dal. Inne obiekty sportowe na wsi: − Stadion sportowy w Suchym Dębie wraz z zapleczem socjalnym, − Boiska sportowe w Steblewie, Koźlinach, Osicach, Krzywym Kole. 62

Realizowane są programy: − Złożenie wniosku aplikacyjnego do Urzędu Marszałkowskiego o pozyskanie środków z programu „Sport po 16-tej” − Przygotowania samorządu gminnego do zagospodarowania terenu przeznaczonego na urządzenie boiska sportowego we wsi Grabiny Zameczek.

Trąbki Wielkie − Na terenie gminy organizowane są festyny i zawody sportowe (głównie młodzieżowe). − Miejscem rekreacji mieszkańców oraz przyjezdnych jest kompleks pola golfowego. − W Trąbkach Wielkich funkcjonuje nowa hala sportowa, która jest wyposażona w pełnowymiarowe boiska do gry w koszykówkę, piłki siatkowej, piłki ręcznej, halowej piłki nożnej - wszystkie nadające się do rozgrywek ligowych na poziomie krajowym. Jest to nowoczesny obiekt z pełnym zapleczem, do korzystania z którego zapraszamy grupy zorganizowane i sportowców indywidualnych. − W miejscowości Warcz mieści się “Pensjonat dla koni", wyposażony w 20 przestronnych boksów i jeden boks do mycia koni, zapewniający opiekę weterynaryjną i usługi kowala, a właścicielom koni - pokoje gościnne. Na obszarze 4 ha, znajdują się padoki, place do jazdy (piaszczysty i trawiasty) oraz lonżownica, a także tereny dojazdy konnej.

TEMAT 2: INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

Zaopatrzenie w wodę na terenie objętym ZSROW jest wystarczające dla potrzeb mieszkańców — zarówno gospodarstw domowych, jak i dla potrzeb przemysłu. Woda do mieszkańców jest dostarczana za pomocą sieci wodociągowych — teren jest prawie całkowicie zwodociągowany, nieliczne są indywidualne ujęcia wody. Gminy całkowicie zwodociągowanie to Pruszcz Gdański oraz Cedry Wielkie. Problemem na terenach jest sieć kanalizacyjna, żadna z gmin nie jest w pełni skanalizowana — największy procent kanalizacji mają obszary północne ZSROW, czyli gminy Pruszcz Gdański, Kolbudy oraz Cedry Wielkie. Długość linii kanalizacyjnych nie przekracza w żadnej z gmin 100km. Gospodarstwa, które nie są podłączone do sieci kanalizacyjnej posiadają zbiorniki bezodpływowe, z których nieczystości wywożone SA do punktów zlewnych. Na obszarze objętym ZSROW jest zbyt mała liczba oczyszczalni ścieków: − 3 w gminie Cedry Wielkie ( Cedry wielkie, Trutnowy, Koszwały) − 2 w gminie Pszczółki (Pszczółki, Różyny) − 2 w Suchym Dębie (Suchy Dąb, Grabiny zameczek) − 1 w Trąbkach Wielkich. Ścieki z gminy Kolbudy i Pruszcz Gdański oraz z miasta Pruszcz Gdański przekazywane są na oczyszczalnie ścieków „Wschód” Odpady komunalne wywożone są do Zakładu Utylizacji Odpadów „Szadółki”, Zakładu Utylizacji Odpadów Stałych Sp. z o.o. w Tczewie oraz na wysypisko śmieci w miejscowości Koszwały w gminie Cedry Wielkie. Nieczystości płynne wywożone są do zlewni Pruszcz Gdański. Na obszarze wprowadzana jest selektywna zbiórka śmieci (odzyskiem odpadów zajmuje się między innymi PRSP Gdańsk).

Zwodociągowanie i skanalizowanie Długość linii Zwodociągowanie Długość linii Skanalizowanie wodociągowej gminy kanalizacyjnych gminy, % mieszkańców Pruszcz Gdański 166 km 100% 77 km 61% Cedry Wielkie 108 km 100% Brak aktualnych danych 45% Kolbudy Brak aktualnych danych 90%mieszkańców Brak aktualnych danych 66,9% Pszczółki 57, 7 km 99,9% 40,3 km 67% Suchy Dąb 84,7 km 99,5% 1,1 km 1,3 %

Trąbki Wielkie 81km 92% 1,3km 1%

Transport publiczny, komunikacja, drogi, oświetlenie. Na obszarze ZSROW sieć komunikacyjna — drogowa, wciąż się rozwija. Przez teren przebiegają ważne szlaki komunikacyjne krajowe — drogi nr1 i 7 , planowana jest również autostrada. Dobra sytuacja drogowo komunikacyjna dotyczy głównie północnej i wschodniej części obszaru, położonej bliżej Aglomeracji Trójmiasta. Na części obszaru — gmina Pruszcz Gdański, gmina Pszczółki - funkcjonuje również transport kolejowy: linie relacji Północ-Południe kraju oraz osobowe linie podmiejskie Aglomeracji Trójmiejskiej. Sieć transportowa opiera się na transporcie publicznym — linie autobusowe PKS, autobusy szkolne oraz na rozwijającym się rynku prywatnych, drobnych przewoźników. Przewóz publiczny realizują zakłady transportowe: PKS ELBLĄG, PKS GDAŃSK, PKS NOWY DWÓR GDAŃSKI, ZKM Tczew „50” – trasa Gdańsk – Tczew, PKS Starogard Gdański Korzystny jest układ dróg – dobre są powiązania między miejscowościami wiejskimi i ośrodkami gminnymi. Większość dróg jest utwardzona, ale generalnie stan techniczny dróg jest niezadowalający. Mała jest liczba parkingów Oświetlenie na obszarze objętym ZSROW jest niewystarczające. Sieć lamp nie zapewnia oświetlenia wszystkich dróg obszaru. Punkty oświetleniowe są zgrupowane w miejscach newralgicznych — przystanki, skrzyżowania, przejścia dla pieszych. Większość osiedli mieszkaniowe oraz największe ciągi komunikacyjne są również oświetlone elektrycznie . Sukcesywnie trwa montowanie nowych punktów świetlnych na terenie każdej z gmin. Naprawa i modernizacja istniejących punktów odbywa się na bieżąco.

Internet, energia, poczta, telekomunikacja Internet Tereny objęte działaniem LDG są w całości zelektryfikowane i posiadają dostatecznie rozwinięta infrastrukturę techniczną – silnego rozwoju wymaga tylko zwiększenie powszechnej dostępności do Internetu. Kwestia jest tym bardziej istotna, że poziom zamożności mieszkańców w najbliższym czasie nie pozwoli na rozwój sieci internetowej w gospodarstwach indywidualnych. Na obszarze ZSROW Internet jest dostępny na kilka sposobów: − Za pośrednictwem sieci telefonicznej – wydzwaniany przy użyciu modemu, − Dostęp za pośrednictwem usługi neostrada tp, − Dostęp za pośrednictwem fal radiowych w technologii wifi, − Dostęp za pośrednictwem sieci komórkowej w technologii GPRS. Dostęp do sieci internetowej mieszkańcy posiadają również w szkołach, bibliotekach oraz w Gminnych Centrach Informacji , a także kawiarenkach funkcjonujących przy Urzędach Gminy oraz w Ośrodkach Kultury — tzw. Czytelnie Internetowe IKONKA..

Energia: Cały obszar objęty ZSROW jest zelektryfikowany. Mieszkańcy korzystają z linii energetycznych 110 kW, 220 kW, 400 kW. Przez obszar przechodzą linie energetyczne: Gdańsk- Olsztyn, Gdańsk-Płock, Gdańsk-Elbląg, Gdańsk-Błonia_GTZ Tczew.

Telekomunikacja: Cały teren obsługiwany przez: Telekomunikacja Polska S.A. oraz wszystkich działających w Polsce operatorów sieci komórkowej. Linie telefoniczne doprowadzone są do miejsc gdzie występuje największe zagęszczenie mieszkańców, a w pozostałych miejscach usługi telefoniczne oferowane są przez Telekomunikacje Polską za pośrednictwem fal radiowych.

Poczta: Na obszarze funkcjonują urzędy pocztowe w każdej z gmin: − Na terenie gminy Pruszcz Gdański — 4 Urzędy Pocztowe: Łęgowo, Straszyn Wiślina, Wiślinka; − Na terenie Gminy Cedry Wielkie, Pszczółki, Kolbudy funkcjonuje po jednym Urzędzie Pocztowym. − W miejscowości Suchy Dąb znajduje się Urząd pocztowy, który obejmuje swoim zasięgiem Gminę Suchy Dąb, część Gminy Cedry Wielkie oraz część Gminy Pruszcz Gdański. 64

− Na terenie gminy Trąbki Wielkie funkcjonują 4 Urzędy Pocztowe: w Trąbkach Wielkich, w Mierzeszynie, w Sobowidzu, w Ełganowie. Liczba Urzędów Pocztowych całkowicie pokrywa potrzeby mieszkańców.