Zdzieszowice Przewodnik

Urzad, Miejski w Zdzieszowicach ul. Bolesława Chrobrego 34 47-330 Zdzieszowice tel.: +48 77 40 64 400 fax: +48 77 40 64 444 e-mail: [email protected] Gmina Zdzieszowice

2 Piękne okolice Zdzieszowic

Gmina Zdzieszowice położona jest w środkowo- wschodniej części województwa opolskiego, w powiecie krapkowickim, u podnóża Parku Krajobrazowego „Góry Świętej Anny”. Jest to gmina stosunkowo młoda, która prawa miejskie uzyskała dopiero 7 lipca 1962 r. Wcześniej była Gminy ościenne to mała osada przylegająca do Odry o wdzięcznej Gminy Zdzieszowice nazwie Solownia, pochodzącej zapewne od soli, która była transportowana tu Odrą tratwami z Pomorza i stąd rozwożona lądem do miast i wsi przyczyniła się do podniesienia rangi miejsco- Górnego Śląska. wości oraz do wzrostu liczby mieszkańców. Teraz mieści się tu jeden z najnowocześniejszych Gmina Zdzieszowice zajmuje obszar 57 km2, zakładów koksowniczych w Polsce i w Europie. graniczy z gminami: Gogolin, Leśnica, Kędzierzyn- Koźle, Krapkowice, Strzelce Opolskie, Reńska W czasach II wojny światowej ze względu na Wieś i Walce. Gmina liczy 16 423 mieszkańców, produkcję koksu, benzyny syntetycznej, olejów z czego 12 206 mieszka w mieście. Przeciętna lekkich i ciężkich Zakłady Koksownicze gęstość zaludnienia wynosi 288 osoby na km2. stanowiły ważny punkt strategiczny. Dlatego W skład administracyjny gminy wchodzi miasto podczas nalotu wojsk alianckich uległy one Zdzieszowice i 6 sołectw: Jasiona, Krępna, Olesz- częściowemu zniszczeniu. Po wojnie w latach ka, Rozwadza, Januszkowice (laureat konkursu pięćdziesiątych zakład stale rozbudowywano Najlepszy Start w Odnowie Wsi) i Żyrowa i modernizowano, dlatego do Zdzieszowic jak (Zdobywca tytułu Najpiękniejsza Wieś Opolska do Mekki przybywali i osiedlali się ludzie z całej 2002, wyróżniona w prestiżowym Międzynaro- Polski. Dziś Zdzieszowice stanowią ważny ośro- dowym Konkursie Europejska Nagroda Odnowy dek przemysłowy na Opolszczyźnie. Wsi w 2004 roku oraz laureat konkursu Wieś Przyszłości w 2008 roku).

Budowa koksowni w Zdzieszowicach (z inicjatywy hrabiego von Schaffgotscha) w latach 1929-1932 Wyróżnienia Gminy Zdzieszowice

Zdzieszowice charakteryzują się również tym, że sąsiadują tu obok siebie duże nowoczesne zakłady przemysłowe, Park Krajobrazowy „Góra Świętej Anny” oraz Obszar Chronionego Krajobrazu „Łęk Zdzieszowicki”. Niewiele jest takich miejsc Burmistrz Zdzieszowic 3 w Polsce, gdzie walory przyrodnicze i kulturowe Dieter Przewdzing splatają się w jedno, stanowiąc krajobraz tak urzekająco piękny i niepowtarzalny. Do tych • Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia miejsc należy właśnie Park Krajobrazowy „Góra Polski Świętej Anny” utworzony w 1988 r. Obejmuje • Zasłużonym dla Opolszczyzny on Grzbiet Chełmu, tj. zachodnią część Wyżyny • Orderem Uśmiechu Śląskiej. Ciągnie się on z północnego zachodu • Platynowym i Złotym Laurem Umiejętności na południowy wschód na odcinku ok. 20 km i Kompetencji. i średniej szerokości 5 km. Najwyższym wzniesieniem Grzbietu Chełmu, a zarazem całej Wyżyny Śląskiej jest Góra Świętej Anny (404 m n.p.m.).

Głównym kreatorem działań promocyjnych i inwestycyjnych Gminy Zdzieszowice jest burmistrz Dieter Przewdzing, w Urzędzie Miejskim w Zdzieszowicach zatrudniony od 1 lutego 1975 r. najpierw jako sekretarz, następnie zastępca naczelnika, a od 20 grudnia 1985 r. naczelnik miasta i gminy Zdzieszowice, po reformie administracyjnej burmistrz. Funkcje burmistrza Zakłady Koksownicze Zdzieszowice 4 pełni do dziś. Za swoją pracę zawodową i spo- łeczną został wyróżniony m.in.:

5 Widok na Zdzieszowice z drogi na Górę Świętej Anny, na pierwszym planie kaplica Trzech Braci

L e g e n d a

XIX-wieczna kaplica-dzwonnica 6 Przeprawa promowa na rzece Odrze 7

Nazwa miejscowa Zdzieszowice wywo- leońskich aż do końca XIX wieku). W 1845 roku miejscowość dzi się od imienia Zdziesz(a), będącego ta uzyskała połączenie kolejowe z Opolem i Kędzierzynem skróceniem XII-wiecznego imienia (integralna część linii kolejowej Berlin – Wrocław – Zdziesław. Pierwsza wzmianka o Zdzie- Wiedeń). Podjęte w 2. połowie XIX w. próby uprzemysłowienia szowicach pochodzi z 1405 roku: wsi (wapiennik, cegielnia, gorzelnia, cukrownia) zakończyły Zduieszowicz, kolejna z 1484 roku: się niepowodzeniem z powodu braku miejscowego surowca. Zdziechowicz. Pod wpływem niem. Z tamtych czasów pochodzi najstarszy zabytek w Zdzieszo- Deschowitz w 1845 roku pojawiła się wicach, XIX-wieczna kaplica-dzwonnica pw. Narodzenia św. wtórna forma Dzieszowice/Deschowitz, Jana Chrzciciela patrona Zdzieszowic, która znajduje się którą w 1936 roku zmieniono na w starej części miasta, obecnie przy ul. Bolesława Chrobrego. Odertal (Dolina Odry). Dopiero budowa koksowni przyczyniła się do podniesienia W średniowieczu wieś ta przechodziła rangi tej miejscowości oraz do wzrostu liczby miesz- z rąk do rąk. Od 1615 roku jej wła- kańców. Koniecznością stała się więc budowa kościoła, ścicielami były kolejno hrabiowskie albowiem przybudowany w 1920 roku kościółek pw. św. rody: von Redern, von Promnitz, Antoniego z Padwy do domu (obecnie mieści się tu urząd Colonna (od połowy XVII wieku), miejski), będącego własnością ks. Hawlitschki – proboszcza von Nostiz i Jockisch (po wojnach napo- z Leśnicy, nie mógł już pomieścić wszystkich wiernych.

Nad Odrą w Zdzieszowicach. Raj dla wędkarzy 8

9 Kościół parafialny pod wezwaniem św. Antoniego w Zdzieszowicach

Dotąd bowiem Zdzieszowiczanie chodzili pieszo do oddalonego o 5 km kościoła parafialnego w Leśnicy. Z inicjatywy ks. Fryderyka Czernika w 1936 roku rozpoczęto (przy ul. Pokoju) budowę nowego, jednonawowego kościoła pw. św. Anto- niego z kamienia wapiennego, którą ukończono w 1937 roku. Został on zaprojektowany przez inż. Feliksa Hinssena z Nysy. Ciekawostką jest fakt, że wśród malowideł po- 11 staci świętych Kościół i budynek Urzędu Miejskiego w Zdzieszowicach i wiernych na ścianie półokrą- finansowo budowę świątyni. Podczas bombardo- głego prezbite- wania Zdzieszowic w 1944 roku świątynia została rium znajduje poważnie uszkodzona. Po wojnie ją odbudo- się podobizna wano, a w latach sześćdziesiątych odnowiono hrabiny Johanny, jej wnętrze. W Zdzieszowicach znajdują się b a b c i H a n s a ruiny dworku niemieckojęzycznej pisarki – 10 U l r i c h a v o n hrabiny Valeski von Bethusy-Huc, która w latach Obelisk upamiętniający pisarkę Schaffgotsch, 1869 – 1905 mieszkała w Zdzieszowicach. Obecnie Valeski von Bethusy-Huc która wspierała jest on w rękach prywatnych.

Warto zobaczyć • Ruiny dworku niemieckojęzycznej pisarki – hrabiny • Jedyną w Europie czynną przeprawę promową Valeski von Bethusy-Huc, która w latach 1896- na rzece Odrze napędzaną siłą ludzkich mięśni, 1905 zamieszkiwała Zdzieszowice. W 2009 roku zbudowaną w 1903 r. koło budynku Urzędu Miejskiego w Zdzieszowi- • Łęg Zdzieszowicki – przebogaty w okazy fauny cach postawiono obelisk z tablicą upamiętniającą i flory Obszar Chronionego Krajobrazu. pisarkę. • Pomnik Ofiarom Powodzi 1997 ufundowany przez • Pomnik Powstańców Śląskich z 1981 roku za- Natalię i Jana Płonków. projektowany przez opolskiego rzeźbiarza Jana • XIX-wieczną kaplicę-dzwonnicę pw. Narodzenia Borowczaka. św. Jana Chrzciciela patrona Zdzieszowic – najstarszy • Jednonawowy kościół pw. św. Antoniego. zabytek.

Usytuowana jest po w 1687 roku, potem – w 1845 roku na Krempa, prawej stronie rzeki która funkcjonowała aż do 1936 roku. W latach Odry, 5 kilometrów 1936-1945 przyjęła brzmienie niemieckie Ambach. od Zdzieszowic. Nazwa Obecna jej forma obowiązuje od 1949 roku, choć tej miejscowości po raz w języku potocznym mieszkańcy często używają pierwszy pojawia się formy Krampa. 14 około 1300 roku jako W centrum wsi przy głównej drodze, po lewej Crampna w Księdze stronie, od ponad 150 lat stoi kapliczka w stylu uposażeń biskupów wrocławskich w związku neoromańskim z krucyfiksem ludowym i obrazem z uiszczaniem dziesięciny na rzecz kościoła śś. Apostołów - Piotra i Pawła, ufundowanym w Otmęcie, zaś jej pochodzenie wiąże się ze sta- przez parafian. Do momentu wybudowania ko- ropolskim słowem krępa, które oznacza suchą ścioła pełniła ona rolę miejscowej dzwonnicy, wyniosłość, sterczącą ponad moczarami. Ludzie oznajmującej śmierć kogoś bliskiego lub pożar osiedlali się w tym miejscu już w epoce neolitu we wsi. Tu także przez dziesiątki lat odbywały się (ok. 4000-1800 r. p.n.e.), co związane było z życio- nabożeństwa majowe, różańcowe w październiku dajną rzeką Odrą i dawnym szlakiem handlowym, i msze odpustowe. Ponadto można wyróżnić kilka łączącym Koźle z Opolem. Na przestrzeni wieków mieszkalnych domów prywatnych, niosących ze nazwa wsi zmieniała się, najpierw na Kampa sobą wartość zabytkową.

Warto zobaczyć • Budynek starej szkoły z 1861 roku, rozbudowanej • Liczącą ponad 150 lat kapliczkę w stylu neo- w latach osiemdziesiątych. romańskim z krucyfiksem ludowym i obrazem • Śluzę „Krępa” na Odrze, wzniesioną w 1894 roku śś. Apostołów - Piotra i Pawła, stojącą wśród lip wraz z nowo wybudowanym jazem z elektrownią w centrum wsi przy głównej drodze nr 423 po wodną. lewej stronie (jadąc od Krapkowic). • Na szlaku natkniemy się na dziękczynną, przy- • Wybudowany w latach 1983-1985 za sprawą drożną słupkową kapliczkę ku czci św. Rocha ks. Józefa Jureczka i mieszkańców Krępnej filialny – patrona chroniącego od zarazy, zwanej na kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła naprze- Śląsku „morem”. ciw kapliczki po prawej stronie.

Wjeżdżając do Krępnej od strony Krapkowic można skręcić w lewo do Jasionej. Tam można się natknąć na tzw. zielony krzyż, ufundowany przez Dorotę i Jana Smiatków ok. 1890 roku, a odnowiony w latach siedemdziesiątych XX wieku przez mieszkańców Krępnej. Z kolei, jadąc drogą główną przez Krępną, wśród lip przy stawie powita nas krzyż, którego historia sięga czasów przedwojennych. Jego fundatorem był ówczesny sołtys Johann Lipka. W 1936 roku w tym miejscu wzniesiono pomnik poświęcony ofiarom I wojny światowej. Po jego zburzeniu w 1969 roku po raz wtóry postawiono krzyż.

Kościół filialny w Zdzieszowicach 15

Wioska leży u stóp góry genealogicznej rodziny książęcej von Pűckler Świętej Anny na starym w rodzinnym muzeum w Bad Muskau szlaku handlowym, łą- (pol. Mużaków) w Górnych Łużycach. Jak czącym Koźle z Opolem. podaje to źródło, najmłodszy syn August Sylvius Tą drogą przechodziły baron von Pűckler otrzymał od swego ojca w 1241 roku wojska w 1680 roku liczne dobra leżące na Śląsku, 18 tatarskie, a w 1807 roku w tym Rozwadzę. To on był budowniczym dziś oddziały napoleońskie. już mocno zniszczonego pałacu w stylu angiel- Po raz pierwszy jej nazwę zarejestrowano w 1302 skim i kilkuhektarowego parku dworskiego roku jako Rosvatzha lub Rozwadze w bulli założonego w 1804 roku przez słynnego papieża Bonifacego VIII, wcześniej pojawia się ogrodnika z rodziny Pűcklerów – architekta w zapiskach kroniki cystersów z Jemielnicy parków w Bad Muskau i Cottbus. W latach 1843- w 1282 roku. Głowa Kościoła zobowiązała wieś 1872, kiedy to majątek rozwadzki wraz z zamkiem Rosvatzha do płacenia dziesięciny na rzecz nabył Franz Grűnert, nastąpił dynamiczny rozwój klasztoru cystersów w Gemelnitz (dawna nazwa tej wsi, albowiem nowy właściciel w 1854 roku dzisiejszej Jemielnicy). Nazwa tej miejscowości wybudował cukrownię, która dała zatrudnienie pochodzi najprawdopodobniej od staropolskiego 150 robotnikom z Rozwadzy i okolicy. Były tu imienia Rozwad (z 1155 roku). Dalsze wzmia- w tym czasie 3 młyny i gorzelnia W latach 1855- nki o wsi Rozwadza można znaleźć w Tablicy 1861 miejscowy zamek przebudował Franz

11 12

Warto zobaczyć • Starą remizę strażacką, zbudowaną ze składek • Ruiny zamku w stylu angielskim wraz z kilku- rzemieślników, kupców, fabrykantów i właścicieli hektarowym parkiem przyrodniczym założonym ziemskich. Obecnie znajduje się w niej pizzeria w 1804 roku przez słynnego ogrodnika z rodziny Alba. Pűcklerów – architekta parków w Bad Muskau • Przy wyjeździe z Rozwadzy w stronę Zdzieszowic, i Cottbus. na niewielkim wzniesieniu po prawej stronie • Kościół pod wezwaniem św. Jana Nepomucena. kościółek ewangelicki zbudowany w 1888 roku • Szkołę podstawową oddaną do użytku w 1912 r. przez hrabiego Alberta von Schwedera.

Eduard Brecht z Berlina. W 1881 roku pałac prze- szedł do rąk hrabiego Alberta von Schwerten. Z jego inicjatywy przy wjeździe do Rozwadzy od strony Zdzieszowic, na niewielkim wzniesieniu w roku 1888 zbudowano kościółek ewangelicki z kamienia wapiennego połączonego z czerwoną cegłą. Był to dar dziękczynny za szczęśliwy powrót z wojny francusko-pruskiej w latach 1871- 1872. Grób fundatora, zmarłego w Rozwadzy w 1924 roku, wraz z okazałym obeliskiem znajduje się tuż przy wspomnianym kościele. Obecnie kościółek jest własnością prywatną jednego z mieszkańców wsi. Po śmierci hrabiego wdowa przekazała majątek wraz z zam-kiem skarbowi państwa pruskiego. Nowym użytkownikiem pałacu od 1938 r. był pan Scholz. Od tego czasu rozpoczęła się parcelacja majątku. Znaczenie zamku, zbudowanego

w 1861 r. upada. Na ziemiach rozwadzkich, Kościół pw. św. Jana Nepomucena w Rozwadzy 19 należących kiedyś do zamku, w latach 1938- 1942 wybudowano nowe osiedle mieszkaniowe PGR, Urząd Miasta i Gminy w Zdzieszowicach, (Carlshof). W wyniku reformy nazewnictwa a obecnie właściciel prywatny. w całych Niemczech nazwa miejscowości została Od dawna ważnym elementem społeczności zamieniona na Annengrund na okres 1936-1945. lokalnej jest kult św. Nepomucena, dlatego też Po II wojnie światowej, gdy Niemcy utraciły Śląsk w centrum wsi znajduje się murowana kapliczka na rzecz Polski, wieś otrzymała nazwę Rozwadza. z drewnianą figurą tego czeskiego świętego W roku 1945 na tutejsze tereny wkroczyła polska – patrona dobrej spowiedzi. W wiosce w pięknym władza ludowa i od tego momentu rozpoczął ceglanym budynku mieści się miejscowa szkoła się okres totalnej dewastacji zamku i parku. wzniesiona w 1912 roku. W tym też roku została W latach 1946-1967 zamkiem zarządzała służba oddana do użytku remiza strażacka, zbudowana zdrowia, lokując w nim dom starców. Gdy zamek ze składek rzemieślników, kupców, fabrykantów podupadł, służba zdrowia przeniosła dom starców i właścicieli ziemskich. Obecnie remiza została do innej miejscowości. Następnymi użytkownika- wyremontowana i prowadzone są w niej usługi mi zamku byli: Huta Pokój w Świętochłowicach, gastronomiczne.

Wieś położona na szlaku handlowym Opole – Koźle w obrębie gminy Zdzieszowice, po raz pierwszy odnotowana w formie Januschkowitz w 1532 roku, zaś nazwa wywodzi się od imienia Januszek (z 1394 roku). Integralną częścią Januszkowic są Wielmierzowice, leżące tuż przy głównej drodze. W ich centrum znajduje się stara kapliczka-dzwonnica z 1927 roku oraz krzyż z kapliczką Maryi z 1900 r., upamiętniający śmierć córki jednego z mieszkańców. W wiosce zachowały się ruiny wielmierzowickiego dworu. W centrum Januszkowic znajduje się nowo wyremontowana kolejna kapliczka- dzwonnica. Jednak ponad wszystkimi budowlami góruje kościół pw. św. Błażeja (patrona chorób gardła i uszu) z 1934 roku. Dobrym stanem zachowania cieszy się mała architek- tura w postaci kapliczek przydrożnych i cmentarnych, regularnie odnawiana przez miejscową ludność lub parafie. Podwyższają one walory estetyczne miejscowości, w której są położone. Kościół pw. św. Błażeja w Januszkowicach 21

13 14

Warto zobaczyć • Starą kapliczkę-dzwonnicę z 1927 roku w Wiel- mierzowicach, wybudowaną przez Franciszka Sowę. • Figurę św. Jana Nepomucena przy głównej drodze, przeniesioną z terenu zalewowego po wielkiej powodzi w 1843 roku. • Kapliczkę-dzwonnicę w centrum Januszkowic. • Kościół pw. św. Błażeja (patrona chorób gardła i uszu) z 1934 roku. • Liczne krzyże przydrożne. • Akwen wodny, stanowiący integralną część gospo- Kapliczka-dzwonnica 22 Św. Jan Nepomucen 23 darstwa agroturystycznego „Jezioro Srebrne”.

Śluza na Odrze w Januszkowicach 24 Jezioro w Januszkowicach 25

Uroczystości Ustawione pośrodku wsi i strzeżone drzewko Co roku mieszkańcy uczestniczą w organizowa- majowe jest centrum życia całej społeczności. nych przez Radę Sołecką dożynkach, a 1 maja W wielu miejscowościach młodzież stawia drzew- w moiku, zwanym też maibaum lub mojem. ko majowe 30 kwietnia wieczorem, w niektórych Mieszkańcy Januszkowic podtrzymują ten stary, rankiem pierwszego maja. opolski zwyczaj, który przywędrował na Śląsk Do czubka kilkumetrowego, obłupanego z kory z Bawarii, Moraw, Słowacji i Górnych Węgier po pnia wtyka się zieloną brzozę, poniżej zawiesza wojnie 30-letniej, tj. po 1648 r. się dwa lub trzy wieńce z kolorowymi wstążkami. Drzewko majowe – „Majski bom” Pień obwija się często długą zieloną girlandą. Drzewko majowe i majowe łodygi ze świeżą zie- Drzewko majowe w pierwszą noc musi być dobrze lenią symbolizują ducha wzrostu, zdrowia i płod- pilnowane. Jeśli uda się komuś z innej wsi ściąć je, ności. W ludowych kalendarzach różnych ludów a nawet ukraść, oznacza to hańbę dla całej wioski. 1 maja był momentem przełomowym, rozpoczynał Wówczas nie wolno przez następne siedem lat bowiem okres letni. stawiać tam drzewka majowego.

Położona jest w poło- i w gminie Zdzieszowice. Przez długie lata stanowił wie drogi z Gogolina na on parafię nie tylko dla mieszkańców Jasionej, Górę Świętej Anny. Jest Żyrowej, Oleszki, Dąbrówki i Zakrzowa, ale najstarszą wsią w zdzie- i Obrowca, Rozwadzy oraz Krępnej. szowickiej gminie. W obecnym kształcie jasiońska świątynia została Pierwsze ślady osad- wzniesiona w 1911 roku przez parafian i właściciela nictwa na terenie Jasio- żyrowskiego pałacu Johannesa von Francken- ny pochodzą z okresu Sierstorpff. Jednak jej początki datuje się na wiek 27 wpływów rzymskich, XIV. Świadczy o tym ocalały fragment poprzedniej tj. pierwszych wieków świątyni, zbudowanej z kamienia łamanego. Mowa naszej ery. Zostały one odkryte przypadkowo tu o pierwotnym, dwuprzęsłowym prezbiterium, w 1971 roku. W dokumentach historycznych służącym obecnie za boczną kaplicę. Wnętrze wieś wzmiankowana jest po raz pierwszy w 1285 prezbiterium nakryte jest sklepieniem krzyżowo roku jako Jassona, a jej nazwa pochodzi od nazwy – żebrowym z gładkimi zwornikami. Profilo- gatunku drzewa jesion. W centrum wsi znajduje wane żebra sklepienia spływają w narożach na się neobarokowy kościół parafialny pw. św. wsporniki z wizerunkami głów ludzi i zwierząt, Marii Magdaleny, najcenniejszy obiekt zabytko- a między przęsłami na wsporniki hermowe. Na wy architektury gotyckiej na Śląsku Opolskim ścianach zachowała się gotycka polichromia

15 16

Zabytki • Kapliczka dziękczynna św. Teresy od Dzieciątka Jezus, wzniesiona przez Józefa Namysło, który • Murowana kapliczka z obrazem Matki Boskiej w ten sposób chciał podziękować za szczęśliwy Częstochowskiej. powrót z I wojny światowej. • Zabytkowy, neobarokowy kościół parafialny pw. • Liczne krzyże przydrożne, z których każdy św. Marii Magdaleny z bogatą polichromią posiada osobliwą historię. gotycką w kaplicy bocznej, najcenniejszy obiekt zabytkowy architektury gotyckiej na Śląsku Opol- Warto zobaczyć i się zatrzymać: skim i w gminie Zdzieszowice. • w domu Rekolekcyjnym na Helioszu z przepięk- nym ogrodem – arboretum.

z 2. połowy XIV stulecia, odsłonięta spod póź- cym z Jasionej do Krępnej, istnieje niewielka, niejszych warstw w 1912 roku, przestawiająca murowana kapliczka z obrazem Matki Boskiej cykl pasyjny. Spośród tych 600-letnich malowi- Częstochowskiej. Natomiast na wyjeździe ze wsi deł wyróżniają się zwłaszcza dwie kompozycje: w kierunku Zakrzowa po lewej stronie zlokalizo- Ukrzyżowania i Sądu Ostatecznego. Znajdują się wana jest kapliczka dziękczynna św. Teresy od one w kręgu wpływów czeskich 1. połowy XIV Dzieciątka Jezus, wzniesiona przez mieszkańca wieku. W kościele dominuje barokowy wystrój. wsi w podzięce za szczęśliwy powrót z I wojny Na ostrym zakręcie wsi, przy rozdrożu prowadzą- światowej.

Neobarokowy kościół pw. św. Marii Magdaleny 28

Leży na trasie pieszych wędrówek na Górę Świętej Anny, w odległości 5 kilometrów na północ od Zdzieszowic. Tereny tej wsi wchodzą w skład parku krajobrazowego, który ma na celu ochronę i zabezpieczenie istniejącej fauny i flory. Jest to malutka, z ponadsiedemsetletnią tradycją wieś, której nazwa, podobnie jak Jasiona, pochodzi od nazwy gatunku drzewa olcha albo olsza, zaś Oleszka oznacza małą osadę wśród olch. Jej nazwa po raz pierwszy została wymieniona w bulli papieża Bonifacego VIII w 1302 r. wśród wielu wsi, które składały cystersom z Jemielnicy dziesięcinę. W centrum wsi znajduje się neobarokowa kaplica pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, zbudowana obok dawnej studni na górce, najprawdopodobniej w 1875 roku, kiedy to z Oleszki wyruszyła 1. procesja odpustowa na Górę Świętej Anny. W 1925 roku została przebudowana i wzbogacona o nawy boczne i wieżyczkę.

Kapliczka pw. Nawiedzenia NMP 30

17 18

Warto zobaczyć • Czworoboczna kapliczkę, wzniesioną ku czci poległych w wojnie trzydziesto- letniej (1618-1648)oraz pamiątkowy obelisk umieszczony tam z okazji 700-lecia wsi. • Neobarokową kaplicę pw. Nawie- dzenia Najświętszej Marii Panny zbudowaną obok dawnej studni na górce. • Prywatny ogród botaniczny państwa Gabrieli i Joachima Poradów.

Głaz upamiętniający 700-lecie Oleszki 31

Przydrożna kapliczka w Oleszce 32

Leży na północ od Zdzieszowic, u stóp zachodnie- go podnóża Góry Świętej Anny. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1302 roku w bulli papieża Bonifacego VIII jako Zirova, składająca dziesięcinę klasztorowi cystersów z Jemielnicy. Jej nazwa pochodzi od imienia Żyro (z 1198 roku). Niemieccy uczeni wywodzą te nazwę od rośliny żyr zajęczy (przynęt zajęczy), która jest często spotykana w tej okolicy. Jak wynika ze źródeł historycznych, wieś należała początkowo do klasztoru cysterskiego Brama z basztą przed wejściem do parku pałacowego 34 z Jemielnicy, a potem do rodziny Żyrowskich, od której odkupił ją w 1631 roku znany fundator klasztoru franciszkanów na Górze Świętej Anny pośrodku. Dwupiętrowy korpus główny wyraźnie – hrabia Melchior Ferdynand Gaszyna. W Żyrowej góruje nad pozostałymi, znacznie niższymi od magnat ten pozostawił po sobie stylowy, wczesno- niego, skrzydłami, jednak piękną sylwetką i wywa- barokowy pałac z lat 1631-1644 (gr. I), wchodzący żonymi proporcjami architektonicznymi odznacza w skład większego zespołu zabudowań. się zwłaszcza skrzydło frontowe, zaopatrzone aż Rozległy kompleks budynków założony jest wo- w trzy wieże. Nad przejazdem piętrzy się czworo- kół czworobocznych dziedzińców – pałacowego boczna wieża bramna. Towarzyszą jej po bokach i gospodarczego – oddzielonych od siebie wąskim dwie ośmioboczne, częściowo wtopione w korpus, skrzydłem parawanowym z bramą przejazdową wieże narożne.

19 20

Dookoła dziedzińca pałacowego biegnie arkadowy wzniesiona na początku XIX wieku. Studnia ta krużganek. Do zespołu pałacowego prowadzi za- służy jednocześnie za kapliczkę przydrożną. Na bytkowa brama wjazdowa. Zabytkowy kompleks pobliskim cmentarzu znajduje się stara zabytko- pałacowy otacza rozległy park o powierzchni wa kaplica cmentarna w stylu klasycystycznym 11,5 ha. Znajdują się w nim unikalne okazy flory, z 1. połowy XIX wieku. W centrum wsi, po lewej takie jak: miłorząb dwuklapowy, buk pospolity, stronie widnieje kapliczka św. Jana Nepomucena pnący się po nim bluszcz pospolity, klon jawor, - patrona dobrej spowiedzi, opiekuna mostów kasztan jadalny, pigwowiec japoński, choina i obrońcy przed powodzią. kanadyjska bądź daglezja zielona, zawilec gajowy i żółty, śnieżyczka przebiśnieg i cebulica dwulist- na. W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu wznosi się kościół filialny św. Mikołaja (gr. II), zbudowany około 1300 roku w stylu gotyckim, a powiększony i przekształcony w duchu barokowym w 1. połowie XVIII wieku. Wczesnogotyckie prezbiterium, którego struktura architektoniczna zachowała się w pierwotnym stanie, przypomina proste układy i rozwiązania stosowane w kościołach cysterskich. Jest ono nakryte sklepieniem krzyżowo - żebrowym z gład- kimi zwornikami i profilowanymi żebrami, spływa- jącymi na zworniki. Niespodzianką w żyrowskim kościele są również dwa obrazy z 2. połowy XVIII stulecia, zdobiące boczne ołtarze. Wyszły one spod pędzla znakomitego artysty śląskiego Franciszka Sebastiniego. Świadkiem dawnej historii Żyrowej jest stary

folwark „Leśnik”, zwany Waldhofem, z którego Kozi Rynek w Żyrowej 36 obecnie pozostały jedynie ruiny. W Żyrowej znajduje się również, jedyna na Opolszczyźnie, okrągła, dwufunkcyjna kapliczka-studzionka, Uroczystości • Wszystkich chętnych zapraszamy do Żyrowej po 35 Kościół pw. św. Mikołaja w Żyrowej Bożym Narodzeniu a przed Nowym Rokiem. W tym okresie po wszystkich wsiach naszej parafii pw. św. Marii Magdaleny chodzą kolędnicy, którzy głoszą dobrą nowinę o narodzinach Pana w pięk- nej gwarze śląskiej. • Warto też tu zawitać w ostatnim tygodniu karna- wału, kiedy to młodzież gimnazjalna i dzieci ze szkoły podstawowej kultywują tradycyjny obrzęd „wodzenia niedźwiedzia”, podobnie jak dorośli w Krępnej. Różnica polega jedynie na tym, że symboliczną krew niedźwiedzia stanowi sok wiśniowy.

Warto zobaczyć • Prawie stuletni budynek szkoły podstawowej. Od • W centrum wsi, po lewej stronie, kapliczkę św. 1997 roku mieści się w nim izba regionalna, Jana Nepomucena - patrona dobrej spowiedzi, w której uczniowie zgromadzili bezcenne pamiąt- opiekuna mostów i obrońcy przed powodzią. ki minionych czasów, stare eksponaty typowe dla Ksiądz Jan Nepomucen został zamordowany górnośląskiej chaty - wielokulturowe świadectwo przez czeskiego króla Wacława IV i utopiony historii tej ziemi. w rzece Wełtawie za to, że nie wyjawił tajemnicy • Basztę zamkową z zabytkową bramą wjazdową do spowiedzi jego żony. pałacu, obok której mieści się najstarszy budynek • Kozi Rynek – niezbyt duże rondo z pomnikiem kozy we wsi – stara plebania z XIV wieku. oraz tzw. „woziwodą”, czyli ręcznym wózkiem • Wczesnobarokowy kompleks pałacowo-parkowy z beczką, w której prawie przez 170 lat miesz- z 1. połowy XVII wieku, wzniesiony przez hrabiów kańcy wsi wozili wodę z pobliskiej kapliczki- von Gaschin, a przebudowany przez ostatnich „studzionki”. właścicieli - rodzinę von Francken-Sierstorpff. • Rozłożysty dąb cesarski, posadzony na pamiątkę Zabytkowy kompleks pałacowy otacza rozległy pobytu w Żyrowej w 1911 roku niemieckiego park o powierzchni 11,5 ha. cesarza Wilhelma II. • Gotycko-barokowy, pocysterski kościół filialny • Jedyną na Opolszczyźnie okrągłą, dwufunkcyjną pw. św. Mikołaja z 1300 roku. W kaplicy bocznej kapliczkę-studzionkę, wzniesioną na początku mieści się grobowiec ostatnich właścicieli pałacu XIX wieku. – Johannesa i Mary von Francken-Sierstorpff oraz ich syna Edwina Victora.

37 Pałac rodziny von Gaschin w Żyrowej

21 22

Atuty Gminy Zdzieszowice • kompleksowa rozbudowa boisk sportowych z pełną infrastrukturą. • bardzo dobra infrastruktura komunikacyjna /autostrada – A4 w odległości 15 km, droga wojewódzka, międzynarodowa magistrala Gmina Zdzieszowice kolejowa wraz z bocznicą/, - podsumowanie • w pełni uzbrojony teren pod inwestycje o wielkości ponad 30 ha, Położenie: we wschodniej części powiatu krapko- • długookresowa strategia rozwoju gminy, wickiego, u podnóża Góry Świętej Anny i szlaku • kompleks nowoczesnych boisk sportowych, żeglugowego na Odrze; w odległości 15 km od • doskonałe warunki naturalne /Park zjazdu w Gogolinie z międzynarodowej autostrady Krajobrazowy Góra Świętej Anny, unikalna A-4 Berlin - Wrocław - Kraków - Kijów, przy drodze enklawa lasu łęgowego – Łęg Zdzieszowicki wojewódzkiej nr 423 Opole - Kędzierzyn - Koźle nad rzeką Odrą stanowiący Obszar i linii kolejowej Kraków - Wrocław. Chronionego Krajobrazu/ Graniczy z gminami: Gogolin, Leśnica, Kę- • dynamiczny rozwój gospodarczy. dzierzyn - Koźle, Krapkowice, Strzelce Opolskie, Reńska Wieś i Walce. Priorytety rozwojowe Skład administracyjny: miasto Zdzieszowice • zachowanie i ochrona środowiska i 6 sołectw: Januszkowice, Jasiona, Krępna, naturalnego, Oleszka, Rozwadza i Żyrowa 2 • wykorzystanie technologii bezpiecznych dla Powierzchnia: 57 km środowiska, Liczba mieszkańców: 16 423 mieszkańców, • kompleksowa kanalizacja wsi, z czego 12 206 mieszka w mieście. 2 • kompleksowa modernizacja kąpieliska Przeciętna gęstość: 288 osoby na km miejskiego,

Bike Maraton w Zdzieszowicach 38

Informacji na temat atrakcji turytycznych, szlaków rowerowych, noclegów itp. udziela: Referat Promocji i Funduszy Europejskich Urząd Miejski w Zdzieszowicach ul. Bolesława Chrobrego 34, 47-330 Zdzieszowice www.zdzieszowice.pl, [email protected] +48 77 40 64 439

Dane teleadresowe Zawodnicy klubu MGOKSiR Azymek Zdzieszowice 39 Urząd Miejski w Zdzieszowicach ul. Bolesława Chrobrego 34, 47-330 Zdzieszowice Godziny pracy Urzędu: – tworzenie warunków dla amatorskiego ruchu poniedziałek 800 – 1600, wtorek-piątek 730-1530 artystycznego oraz zainteresowania wiedzą tel.: +48 77 40 64 400, fax: +48 77 40 64 444 i sztuką; e-mail: [email protected] – tworzenie warunków dla rozwoju folkloru; strona internetowa: www.zdzieszowice.pl – współpraca ze środkami masowego przekazu. NIP: 749-10-93-999 Ponadto ośrodek może realizować dodatkowe REGON: 000530347 zadania polegające na organizacji spektakli, kon- KONTO BANKOWE: certów, imprez rozrywkowych, sportowo-rekre- 44 8883 1015 2002 0010 5910 0001 acyjnych, prowadzeniu kursów doskonalących, świadczeniu wszelkich usług (na miarę swoich możliwości lokalowych i sprzętowych), prowadze- Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, niu wypożyczalni sprzętu technicznego, realizacji Sportu i Rekreacji w Zdzieszowicach imprez zleconych, okolicznościowych, rodzin- Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekre- nych, obrzędowych, prowadzeniu działalności ki- acji w Zdzieszowicach jest instytucją prowadzącą nowej oraz prowadzeniu innej działalności zgodnej działalność kulturalną, edukacyjną oraz sportowo- z przepisami prawa i związanej z pozyskiwaniem rekreacyjną w ramach zadań własnych miasta środków finansowych na potrzeby Ośrodka. i gminy Zdzieszowice. Ośrodek jest jednostką organizacyjną kultury samodzielną pod względem prawnym, organizacyjnym i ekonomicznym. Ośrodek swoją działalnością obejmuje miasto i gminę Zdzieszowice. Do podstawowych zadań Ośrodka należy: – rozpoznawanie i rozbudzanie zainteresowań oraz potrzeb kulturalnych, sportowych; – tworzenie wartości kulturalnych i przygotowa- nie do ich odbioru; – kształtowanie wzorców i nawyków aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym i sportowym; XIII Dni Zdzieszowic (fot. UM w Zdzieszowicach) 40

23 24

Kompleks boisk sportowych w Zdzieszowicach 41 Kąpielisko miejskie w Zdzieszowicach 42

Miasto i Gmina Zdzieszowice posiada dobrą bazę do uprawiania sportu, na którą składa się: – Hala Sportowa, w której znajduje się widownia z trybunami na 500 miejsc, pełne zaplecze so- cjalne, boisko pełnowymiarowe do piłki ręcznej, koszykówki, siatkówki, tenisa ziemnego oraz zapasów. W hali znajduje się również jedna z nowocześniejszych sztucznych ścian wspi- naczkowych w województwie opolskim; – Miejski Kompleks Sportowo-Wypoczynkowy, Basen sportowy w budynku PG w Zdzieszowicach 43 w skład którego wchodzą: stadion sportowy, korty do gry w tenisa, koszykówki, boisko tre- ningowe, bieżnia do uprawiania lekkiej atletyki oraz trybuny; – kryta pływalnia w Publicznym Gimnazjum z pełnym zapleczem socjalnym, podgrzewaną wodą i 5 torami o długości 25 m; – kąpielisko miejskie, w skład którego wchodzi brodzik oraz basen o wymiarach 50 x 20 m, obiekt socjalny, magazynowy, pomieszczenie ratownika, sanitariaty oraz pomieszczenie kawiarni. ul. Powstańców Śląskich 47-330 Zdzieszowice tel./fax 77 48 42 392 tel. 77 48 42 634 e-mail: [email protected] www.zdzieszowice.pl Dyrektor: mgr Edward Szymainda Ściana wspinaczkowa 44

• Montanaro to po włosku człowiek z gór, montanaro to góra. Montanaro to także nazwa miejscowości w Emilia Romagna w północnym regionie Włoch. • Montanaro to słowo związane również z muzyką operową. Znana solistka Patrizia Montanaro nosi to nazwisko, a muzyka instrumentalna ma też swoją gwiazdę Michela Montanaro. • Montanaro to wyznacznik wysokiej jakości - salami montanaro czy kawa montanaro to symbol oryginalnego wyjątkowego smaku. Restauracja Bazylia 45 Wszystkie te skojarzenia, a przede wszystkim smakowite i melodyjne brzmienie słowa mon- Bazylia tanaro zainspirowało nas do nazwania właśnie tak naszej restauracji. Jest dla nas wielką Bazylia to przyprawa jedyna w swoim rodzaju, przyjemnością gościć Państwa w Montanaro bardzo wyrazista. Bez niej mnóstwo potraw po- cafe restaurant. zbawionych byłoby smaku. Istnieje jednak jeszcze W naszym lokalu, oprócz smacznych posiłków jedna Bazylia, która nie jest ani przyprawą, ani tym i wyśmienitej kawy, oferujemy również inne formy bardziej potrawą — to miejsce, gdzie niebo w gębie spędzania wolnego czasu. Jako jedyni w okolicy niczym obcym nie jest i gdzie można poskromić naszym Klientom oferujemy grę w kręgle. Mo- swój głód. żemy się również poszczycić posiadaniem stołu Restauracja Bazylia bilardowego o dużych wymiarach. ul. Pionierów 2a (Stare Osiedle) Oprócz specjałów kuchni polskiej i włoskiej ofe- 47-330 Zdzieszowice, tel. 77 484 50 01 rujemy także ponad dwadzieścia rodzajów pizzy [email protected], http://bazylia.info/ własnego wyrobu.

Montanaro Montanaro cafe restaurant Nazwa naszej restauracji pochodzi od słowa Mon- ul. Bolesława Chrobrego, Zdzieszowice tanaro. Jest wiele znaczeń tego wyrazu: czynna: poniedziałek: 1400 - 2300 wtorek - czwartek: 1200 - 2300 piątek i sobota: 1200 - 24 00 niedziela: 1200 - 2300 Telefon kontaktowy w sprawie rezerwacji oraz zamawiania pizzy (na terenie Zdzieszowic dowóz gratis): 77 484 59 11 W sprawach, które nie wymagają kontaktu telefonicznego, można pisać na adres: e-mail: [email protected] www.montanaro.com.pl

Montanaro cafe restaurant 46

25 26

Promień „Promień” Klub Integracyjny Lucyna Żur-Lamla Wszelkich informacji udzielamy pod numerami telefonu: od pn. do pt. tel. 77 484 24 63 codziennie tel. kom. 668 307 679 e-mail: [email protected] www.sosnowy-dworek.pl 47 Klub Integracyjny „Promień” Lucyna Żur-Lamla W razie niepogody zapewniamy kontynuację ul. Góry św. Anny 21a, 47-330 Zdzieszowice imprezy w przytulnym, ogrzewanym pomiesz- Klub Integracyjny „Promień” przy ul. Góry Świętej czeniu. Anny 21 A w Zdzieszowicach świadczy szeroki Do Sosnowego Dworku wachlarz usług gastronomicznych zarówno dla należy Stumilowy Lasek. klientów indywidualnych, jak i biznesowych, Oferta kierowana do dzieci oferując smaczne posiłki w umiarkowanej cenie. zawiera: zwiedzanie dom- Przyjmujemy rezerwację na obsługę gastrono- ków bohaterów bajki o Ku- miczną zorganizowanych, większych grup tury- busiu Puchatku, grill lub stów. Organizujemy przyjęcia okolicznościowe: pieczenie kiełbasek przy 48 wesela, urodziny, komunie, zabawy karnawałowe, ognisku, konkursy, zabawy bankiety. i gry terenowe, np. strzelanie z łuku, a także prze- Czynne od poniedziałku do piątku od godz. 1200 do jażdżkę kolorowym wagonikiem po okolicznych 1800 w soboty i niedziele od godz. 12.00 do 1600. leśnych ścieżkach. W sezonie zimowym proponujemy kulig, zjeżdża- Sosnowy dworek nie z górki na sankach. U podnóża Góry św. Anny w Żyrowej przy ul. Istnieje możliwość organizacji imprez okolicz- Bocznej na pięknie usytuowanym terenie so- nościowych, np. balów urodzinowych dla dzieci snowego lasku powstał kompleks rekreacyjno- (do 40-50 osób). gastronomiczny, gdzie oferujemy naszym Czynne: klientom możliwość organizacji imprez plene- - w sezonie letnim codziennie rowych połączonych z aktywnym i atrakcyjnym - w sezonie zimowym w soboty i niedziele. wypoczynkiem (zabawy taneczne, gry terenowe, Grupy zorganizowane zapraszamy w dowolnie biesiady przy ognisku, grill). wybranym terminie po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

46 Piękne okolice Zdzieszowic

Jezioro Srebrne 49 Tawerna Alba 50

Jezioro Srebrne Gospodarstwo Agro - Turystyczne „Jezioro SREBRNE”

ul. Lesiany 2, 47-330 Januszkowice - Lesiany tel./fax.: +48/77/406466-0 kom.: +48/602 711 774 www.jeziorosrebrne.pl, [email protected] Nasz ośrodek, zajmujący powierzchnię 50 ha, daje Państwu idealne warunki do letniego wypoczynku, jak i organizowania festynów, obozowisk, biesiad pracowniczych. Na terenie ośrodka znajduje się: – jezioro o pow. 18 ha Tawerna Alba – największa zjeżdżalnia wodna w woj. opolskim W przytulnym, ponad 100-letnim budynku remizy – bar gastronomiczny strażackiej, w spokojnej zalanej zielenią i słońcem – plaża Rozwadzy u stóp Góry Świętej Anny mieści się – brodzik dla dzieci niepowtarzalna, urokliwa tawerna Alba. – boiska do siatkówki Dzięki wyjątkowo roztaczającej się w tym miejscu – baza sprzętu motorowodnego atmosferze oraz wyśmienitej serwowanej tu PIZZY, – lądowisko dla małych samolotów i motolotni tawerna w niezwykle krótkim czasie zyskała sobie – pole namiotowe i kempingowe liczne grono wiernych klientów, którzy stali się jej – baza noclegowa najważniejszą częścią. – sala bankietowa. Na terenie Gospodarstwa Agro - Turystycznego Tawerna „Alba” Elżbieta Osmańczyk istnieje możliwość wynajęcia pokoi gościnnych. ul. W. Korfantego 33A, 47-330 Zdzieszowice Do dyspozycji gości przebywających w pokojach e-mail: [email protected], www.alba.home.pl jest łazienka z prysznicem, kuchnia z wyposa- żeniem oraz świetlica. W każdym pokoju na wyposażeniu znajduje się lodówka. Na życzenie pensjonariuszy przygotowujemy śniadania, obiady i kolacje.

27 28

Obszar Chronionego Krajobrazu Łęg Zdzie- szowicki znajduje się między Zdzieszowicami, Mechnicą i Poborszowem koło Krapkowic. Jest jednym z siedmiu tego typu form ochrony obszarowej na terenie województwa opolskiego. Głównym ich celem jest ochrona terenów o walorach przyrodniczych, mogących pełnić również funkcje wypoczynkowe i rekreacyjne.

Zawilec majowy w Łęgu Zdzieszowickim 52

Jest to enklawa dobrze zachowanych lasów liścia- stych w dolinie Odry z licznymi jej naturalnymi starorzeczami. Najczęściej występują tu lasy po- średnie między łęgiem i grądem. Ich przejściowy charakter jest związany z uregulowaniem koryta Odry, co spowodowało pogorszenie warunków Przydrożna kapliczka na Łęgu Zdzieszowickim 51 wodnych i brak naturalnych zalewów.

Roślinność lasu Łęgu Zdzieszowickiego 53

Park Krajobrazowy „Góra Świętej Anny” 29

54 Widok na Górę Świętej Anny oraz Oleszkę z lotu ptaka

Niewiele jest miejsc w Polsce, gdzie walory przyrodnicze i kulturowe splatają się w jedno, stanowiąc krajobraz tak urzekająco piękny i niepowtarzalny. Do tych miejsc należy Park Krajobrazowy „Góra Świętej Anny” utworzony w 1988 roku. Obejmuje on Grzbiet Chełmu, tj. zachodnią część Wyżyny Śląskiej, stanowiący próg strukturalny. Ciągnie się on z północnego zachodu na południowy wschód na odcinku ok. 20 km i średniej szerokości 5 km. Najwyższym wzniesieniem Grzbietu Chełmu, a zarazem całej Wyżyny Śląskiej jest Góra Świętej Anny (404 m n.p.m.). Od nazwy tego wzniesienia pochodzi nazwa miejscowości będącej duchową Przebiśnieg 55 stolicą Śląska Opolskiego oraz nazwa Parku Krajobrazowego - obszaru poddanego ochronie. Pod względem administracyjnym Park Krajobrazowy

29 30 Park Krajobrazowy „Góra Świętej Anny”

Kapliczka Trzech Braci w drodze na Górę Świętej Anny 56

Park Krajobrazowy „Góra Świętej Anny” 31

„Góra Świętej Anny” leży w środkowo- wschodniej części województwa opolskiego na terenie dwóch powiatów: Strzelce Opolskie i Krapkowice oraz pięciu gmin: Leśnica, Gogolin, Strzelce Opolskie, Zdzieszowice i Ujazd. Obejmuje obszar 5.051 ha. Dla zniwelowania niekorzystnego oddziaływania sąsiadujących z parkiem ośrodków przemysło- wych i aglomeracji miejskich ustanowiono strefę ochronną, tj. otulinę parku. Jej powierzchnia stanowi 6.374 ha. Autostrada A4 dzieli park na dwie 57 części: południową i północną. Grzbiet Chełmu wyróżnia się swoją wyniosłością i zróżnicowaną rzeźbą terenu na tle rozległej temperatury rocznej, średniej temperatury naj- płaskiej Niziny Śląskiej. Ku dolinie Odry Grzbiet cieplejszego miesiąca oraz wyższych opadach opada stromo, natomiast łagodnie przechodzi w porównaniu do pozostałego terenu województwa w Równinę Opolską. Składa się z wielu wzniesień, opolskiego. często bezimiennych. Najbardziej na północny Specyficzne warunki glebowe oraz odrębność zachód wysunięta jest Ligocka Góra Kamienna klimatyczna miały decydujący wpływ na kształto- (326 m n.p.m.), na wschód od niej leży Biesiec wanie się szaty roślinnej. Lasy, tak powszechne (350 m n.p.m.), Wysocki Las (385 m n.p.m.), Góra dawniej, dzisiaj zajmują zaledwie 21% ogólnej Świętej Anny (400 m n.p.m.), Stoki (308 m n.p.m.) powierzchni parku. Są one niejednolite i silnie i Bukowy Bór (308 m n.p.m.). porozcinane polami uprawnymi. Pod względem Najstarszymi rozpoznanymi utworami są piasko- fitosocjologicznym są jednak nadal urozmaicone wce i zlepieńce zawierające odciski roślin z okre- i bardzo interesujące. Spotyka się tu drzewostany su karbonu. Trzonem Garbu są jednak utwory iglaste, bukowe oraz mieszane. Gatunkami domi- triasowe, czyli wapienie i dolomity. Współczesny nującymi są: buk (Fagus silvatica)- 28%, świerk krajobraz Grzbietu Chełmskiego ukształtował (Picea excelsa)-25%, sosna (Pinus)- 19% i brzoza się pod wpływem lądolodu skandynawskiego, (Betula)- 11%. W domieszce występuje: olsza który nasuwał się tu dwukrotnie. Wynikiem tych (Alnus), jesion (Fraxinus), jawor (Acer pseudo- zlodowaceń są pozostałości w postaci margli lo- platanus), grab (Carpinus betulus), lipa (Tilia) dowcowych, glin i piasków oraz różnej wielkości i klon (Acer). W tych lasach występuje łącznie okruchów skalnych (głazy narzutowe). Zlodowa- 279 gatunków roślin, co stanowi 1/3 wszystkich cenie bałtyckie przyczyniło się zaś do powstania gatunków zanotowanych przez florystów na ob- lessów i wydm. Na południowo-wschodnim stoku szarze parku krajobrazowego. Chełmu zalega płat o miąższości do 8 m. Z lessów Najbardziej cenne przyrodniczo obszary leśne tych wytworzyły się na partiach wyżej położonych objęto ochronną rezerwatową. W 1997 roku gleby bielicoziemne, natomiast na obszarach utworzono rezerwaty: „Lesisko”, „Boże Oko” położonych niżej gleby brunatnoziemne. Góra i „Grafik”, a w 2001 roku - „Biesiec”. Świętej Anny była na Śląsku najdalej wysuniętym na wschód wulkanem. Park Krajobrazowy Góra Świętej Anny Znaczne wyniesienie Garbu Chełmskiego przy- ul. Leśnicka 10, 47-150 Góra Świętej Anny czyniło się do jego odrębności klimatycznej tel.: 77 461 50 74 polegającej na obniżeniu średniej i maksymalnej

31 32

Gmina Zdzieszowice 2 Gmina Zdzieszowice - mapa 4 Zdzieszowice - plan miasta 5 Spacerem przez Gminę Zdzieszowice 6 Krępna 9 Rozwadza 11 Januszkowice 13 Jasiona 15 Oleszka 17 Żyrowa 19 Informacje o Gminie Zdzieszowice 22 Restauracje 25 Łęg Zdzieszowicki 28 Park Krajobrazowy „Góra Świętej Anny” 29

Wydanie I - 2009 Redakcja: Grzegorz Zwoliński ISBN 978-83-61829-57-7 Teksty: Urząd Miejski w Zdzieszowicach ISBN 978-83-924061-xxx Fotografie: Marek Zarankiewicz (nr: 2, 4, 5, 8, 10, 11, 12, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 30, 31, 32, 34, 35, 36, 38, 39, 44, 46, 47, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57) Urząd Miejski w Zdzieszowicach archiwum Urzędu Miejskiego w Zdzieszowicach ul. Bolesława Chrobrego 34 (nr: 1, 3, 7, 13, 17, 20, 26, 29, 33, 37, 40, 41, 42, 43) 47-330 Zdzieszowice Studio PLAN (nr: 6, 9) tel.: +48 77 40 64 400 Restauracja „Bazylia” (nr: 45) fax: +48 77 40 64 444 Montaro (nr: 46) e-mail: [email protected] www.zdzieszowice.pl Tawerna „Alba” (nr: 50) „Promień” Klub Integracyjny (nr: 47, 48) Gospodarstwo Agro-Turystyczne „Jezioro Srebrne” (nr: 49)

Studio Plan Kartografia: Monika Sibielec, Dariusz Wojciechowski ul. Piotrkowska 72, 54-060 Wroc³aw Romuald Guga Opracowanie

opracowanietel./fax 71 373 44 37, 71 354 25 07 e-mail: [email protected], www.plan.pl graficzne: Anna Pawlak

Informacje zawarte w niniejszym wydawnictwie są prawnie chronione. Żadna część tego wydawnictwa nie może być w żaden sposób powielana ani wykorzystana do innej publikacji bez zgody wydawcy.