Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz KWIDZYN (169)

Warszawa 2009

Autorzy: HALINA WOJTYNA*, SYLWESTER SALWA*, KRYSTYNA WOJCIECHOWSKA**, ANNA PASIECZNA*, PAWEŁ KWECKO*, IZABELA BOJAKOWSKA*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*,

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI* Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GRABOWSKI* Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA

* – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03–908 Warszawa

ISBN ……………….

Spis tre ści I. Wst ęp – Halina Wojtyna ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Halina Wojtyna ...... 4 III. Budowa geologiczna – Sylwester Salwa ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – Halina Wojtyna ...... 9 1. Piaski...... 12 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej...... 14 3. Torfy...... 15 4. Piaski kwarcowe...... 15 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Halina Wojtyna ...... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Halina Wojtyna ...... 18 VII. Warunki wodne – Halina Wojtyna ...... 21 1. Wody powierzchniowe...... 21 2. Wody podziemne...... 22 VIII. Geochemia środowiska ...... 25 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ...... 25 2. Osady – Izabela Bojakowska ...... 28 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ...... 30 IX. Składowanie odpadów – Krystyna Wojciechowska ...... 32 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Halina Wojtyna, Sylwester Salwa ...... 39 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Halina Wojtyna ...... 41 XII. Zabytki kultury – Halina Wojtyna ...... 50 XIII. Podsumowanie – Halina Wojtyna, Krystyna Wojciechowska ...... 51 XIV. Literatura ...... 53

I. Wst ęp

Arkusz Kwidzyn Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w latach 2008–2009 w Oddziale Świ ętokrzyskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego (Plansza A) oraz Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” w Warszawie (Plansza B), zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowi- skowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Jest to zweryfikowana i zaktualizowana wersja Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Kwidzyn (Uchnast, 2003). Mapa geo środowiskowa Polski (MG śP) w skali 1:50 000 przedstawia wyst ępowanie kopalin oraz gospodark ę zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej, ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury (Plansza A). Informuje równie Ŝ o stanie geochemicznym gruntów i mo Ŝliwo ściach składowa- nia odpadów (Plansza B). Mapa ta adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza tre ści mapy stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mo- gą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Mog ą stanowi ć równie Ŝ ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: • Centralnym Archiwum Geologicznym PIG w Warszawie, • Archiwum Geologicznym Urz ędu Marszałkowskiego w Gda ńsku, • Wydziale Środowiska i Rolnictwa Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Gda ńsku, • Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Gda ńsku, • Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Gda ńsku, • Starostwach Powiatowych w Kwidzynie i Tczewie, • Nadle śnictwach: Kwidzyn i Starogard Gda ński, • Urz ędach gmin: Ryjewo, Kwidzyn, Sadlinki, Gardeja, Gniew i Morzeszczyn. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrze śniu 2008 r.

3 Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyj- nych, opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza, o powierzchni 306 km 2, wyznaczaj ą współrz ędne 18º45´–19º00´ dłu- go ści geograficznej wschodniej i 53º40´–53º50´ szerokości geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym teren arkusza Kwidzyn poło Ŝony jest w południowej częś ci województwa pomorskiego i obejmuje fragmenty gmin: Sadlinki, Gardeja, Ryjewo i Kwidzyn w powiecie kwidzy ńskim oraz Gniew i Morzeszczyn w powiecie tczewskim. Nie- wielki, południowo-zachodni fragment arkusza znajduje si ę w zasi ęgu powiatu świeckiego (północna cz ęść gminy Nowe) nale Ŝą cego do województwa kujawsko-pomorskiego. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002) omawiany obszar poło Ŝony jest w zasi ęgu trzech makroregionów. Zachodnia cz ęść obszaru arkusza nale Ŝy do mezoregionu Pojezierze Starogardzkie, który jest cz ęś ci ą Pojezierza Wschodniopomor- skiego, wschodnia – znajduje si ę w granicach mezoregionu Pojezierze Iławskie, który wchodzi w skład makroregionu o tej samej nazwie. Oba te mezoregiony rozdziela mezoregion Do- lina Kwidzy ńska b ędący fragmentem makroregionu Doliny Dolnej Wisły (fig. 1). Pojezierze Starogardzkie jest wysoczyzn ą morenow ą obni Ŝaj ącą si ę w kierunku Doliny Dolnej Wisły. Na powierzchni terenu zalega przewa Ŝnie glina zwałowa. Wysoko ść bezwzgl ędna wzgórz morenowych mie ście si ę w przedziale 50–95 m n.p.m. Na Pojezierzu Sta- rogardzkim wyst ępuj ą liczne jeziora. W granicach omawianego obszaru do najwi ększych nale Ŝą Rakowieckie i Jelenie. Dolina Kwidzy ńska jest północnym odcinkiem Doliny Dolnej Wisły pomi ędzy Kotlin ą Grudzi ądzk ą a śuławami Wi ślanymi. Jej szeroko ść waha si ę od 6 do 9 km. Dno doliny stanowi ą tarasy zalewowe Wisły, a znaczn ą jego cz ęść zajmuj ą zmeliorowane u Ŝytki zielone. Dno doliny obni Ŝa si ę do około 9 m n.p.m przy uj ściu Wierzycy do Wisły, a zbocza wznosz ą si ę około 50–60 m ponad jej dnem. Pojezierze Iławskie poło Ŝone jest około 20-30 m nad kraw ędzi ą doliny Wisły. W kierunku północno-wschodnim jego wysoko ść wzrasta, a kulminacj ą terenu s ą wzgórza more- nowe o wysoko ści 94,5 m n.p.m. poło Ŝone w południowo-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Pojezierze Iławskie rozci ęte jest przez dolin ę rzeki Liwy.

4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Kwidzyn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002)

Omawiany obszar rozpo ściera si ę w regionie klimatycznym Dolnej Wisły. W rejonie Kwidzyna izotermy roku układaj ą si ę od 7ºC do 8ºC, izotermy stycznia od -3ºC do -2ºC, a izotermy lipca od 17ºC do 18ºC. Okres wegetacyjny trwa w tym rejonie od 210 do 215 dni.

5 Suma rocznych opadów waha si ę od 400 do 550 mm. Najwi ęcej opadów przypada na okres od czerwca do sierpnia. Średnia liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną waha si ę od 40 do 60. Latem i wiosn ą przewa Ŝaj ą wiatry z kierunku zachodniego, a jesieni ą i zim ą – z północno-zachodniego i zachodniego (Atlas..., 1995). Lasy zajmuj ą około 25% powierzchni arkusza. S ą to lasy b ędące własno ści ą Skarbu Pa ństwa oraz lasy prywatne (udział lasów prywatnych jest bardzo niewielki). Najwi ększe, zwarte kompleksy le śne znajduj ą si ę na zachód od Opalenia, na południe od Kwidzyna oraz w rejonie miejscowo ści Brachlewo w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Główne, laso- twórcze gatunki drzew to sosna, d ąb, buk i brzoza. W granicach obszaru arkusza lasy b ędące własno ści ą Skarbu Pa ństwa oraz lasy prywatne nadzorowane s ą przez Regionaln ą Dyrekcję Lasów Pa ństwowych w Gda ńsku – nadle śnic- twa Kwidzyn i Starogard Gda ński. Zagospodarowanie omawianego terenu ma charakter rolniczo-le śny. Rozwojowi rolnictwa sprzyjaj ą dobrej jako ści gleby, do których naleŜą gleby kompleksu pszennego. W dolinie Wisły uprawia si ę zbo Ŝa, buraki cukrowe, rzepak oraz ro śliny pastewne. W rejonie Kwidzyna panuj ą sprzyjaj ące warunki dla rozwoju warzywnictwa gruntowego, sadownictwa oraz upra- wy ro ślin specjalnych – ziół i tytoniu. Miasto Kwidzyn (około 40 tys. mieszka ńców) jest siedzib ą powiatu kwidzy ńskiego i jedynym o środkiem miejskim na obszarze arkusza. Poza tym występuje osadnictwo typu wiejskiego. Najwi ększymi miejscowo ściami s ą: Nicponia, Piaseczno, Opalenie i Sadlinki (wie ś gminna). Zakłady przemysłowe zlokalizowane s ą głównie w Kwidzynie. Do najwi ększych przedsi ębiorstw, które zatrudniaj ą ponad 1000 osób naleŜą m. in.: zakłady przemysłu papierniczego International Paper-Kwidzyn SA, ośrodek przemysłu elektronicznego Jabil Circuit Poland, zakłady przemysłu naftowego MODEX, Zakłady Elektrotechniki Motoryzacyjnej ZEM Pol- mo oraz Warmi ńskie Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego Kwidzyn. W Opaleniu i Rozp ędzinach znajduj ą si ę cegielnie wykorzystuj ące kopalin ę ze złó Ŝ „Opalenie” i „Rozp ędziny”. Ponadto na obszarze arkusza istnieje kilka niewielkich kopal ń kruszywa naturalnego (piasku). Przez obszar arkusza przebiegaj ą dwie drogi krajowe. Droga nr 55 ł ączy Kwidzyn z Malborkiem i Grudzi ądzem. Natomiast droga nr 90 biegnie z Kwidzyna w kierunku zachodnim przez Opalenie do drogi krajowej nr 1. Du Ŝym utrudnieniem komunikacyjnym regionu jest brak mostu na Wi śle. W granicach arkusza istniej ą dwie przeprawy promowe: Ko- rzeniewo – Opalenie i Janowo – Gniew. Obecnie przeprawa w Opaleniu jest nieczynna. Przez

6 północno-zachodni ą cz ęść arkusza (Rakowiec – Piaseczno) przebiega fragment drogi krajowej nr 1 ł ącz ącej Cieszyn z Gda ńskiem.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszem przedstawiono na podstawie Szczegó- łowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Kwidzyn wraz z obja śnieniami (Ko- złowska, Kozłowski, 1984, 1985). Najstarszymi rozpoznanymi na tym obszarze osadami są kredowe margle, piaskowce i wapienie glaukonitowe. Powy Ŝej w profilu wyst ępuj ą trzeciorz ędowe margle glaukonitowe, piaski, piaskowce i gezy zaliczone do paleogenu, leŜą ce na oligoce ńskich piaskach glaukoni- towych z fosforytami oraz iłach. Miejscami s ą one przykryte przez osady miocenu, wykształ- cone jako iły, mułki i piaski z pyłem w ęglowym lub wkładkami w ęgla brunatnego. Osady czwartorz ędowe na obszarze arkusza Kwidzyn osi ągaj ą mi ąŜ szo ść maksymaln ą dochodz ącą do 190 m i pokrywaj ą cały jego obszar (fig. 2). W ich profilu wyst ępuje dziewi ęć poziomów glin zwałowych powstałych podczas kolejnych zlodowace ń. Ze zlodowaceniami południowopolskimi związane s ą dwa horyzonty glin zwałowych przedzielonych warstwą piasków, Ŝwirów i mułków fluwioglacjalnych. Poziomy te rozdzielone s ą przez Ŝwiry i bruki rezydualne powstałe w czasie interstadiału. Ponad osadami zlodowace ń południowopolskich zalegaj ą bruki i Ŝwiry rezydualne oraz osady rzeczne interglacjału mazowieckiego, które zostały zdeponowane w obr ębie doliny kopalnej. Powy Ŝej nich wyst ępuj ą utwory zwi ązane ze zlodowaceniami środkowopolskimi, wśród których s ą dwa poziomy glin zwałowych. Ze starszymi glinami współwyst ępuj ą osady zastoiskowe rozpoczynaj ące seri ę glacjaln ą oraz osady fluwioglacjalne. Osady glacjalne rozdzielone s ą, podobnie jak w przypadku zlodowace ń południowopolskich, przez seri ę utworów interstadialnych. S ą to iły, mułki, piaski zastoiskowe i jeziorne oraz kreda jeziorna. W okresie interglacjału eemskiego na obszarze arkusza Kwidzyn zaznaczyła si ę inten- sywna erozja rzeczna zwi ązana z rzekami roztokowymi. Powstał ą wówczas dolin ę kopaln ą stopniowo wypełniały najpierw piaski i Ŝwiry rzeczne, a nast ępnie piaski, mułki, iły jeziorne oraz osady powodziowe, a w zarastaj ących jeziorach deponowane były tak Ŝe torfy. Na osady te wkroczyło morze, które pozostawiło iły, mułki i piaski.

7 Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Kwidzyn na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej, (red.), 2006

W trakcie zlodowace ń północnopolskich na omawianym obszarze powstało pięć pozio- mów glin zwałowych i współwyst ępuj ących z nimi iłów, mułków zastoiskowych oraz pia- sków fluwioglacjalnych. Dwa najstarsze poziomy glin zwi ązane s ą ze stadiałem sandomierskim. Od młodszych utworów oddzielaj ą je mułki oraz piaski i piaski pyłowate, wodnolodowcowe, zastoiskowe, a miejscami rzeczne interstadiału hrubieszowskiego. Ponad nimi le Ŝą

8 trzy poziomy glin i osadów towarzysz ących, zwi ązanych z fazami: leszczy ńsk ą, pozna ńsk ą i pomorsk ą stadiału głównego. Gliny zwałowe zwi ązane z faz ą leszczyńsk ą przykrywaj ą cały obszar arkusza Kwidzyn poza dolin ą Wisły. S ą one pod ścielane przez iły i mułki zastoiskowe, a przykrywa je cienka warstwa piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych. Ponad nimi le Ŝą osady zwi ązane z faz ą pozna ńsk ą. S ą to iły i mułki zastoiskowe przykryte przez piaski fluwioglacjalne pokrywaj ące cały obszar arkusza mapy, poza stref ą doliny Wisły. Ponad nimi zalegaj ą silnie piaszczyste gliny zwałowe zawieraj ące wkładki piasków i iłów. Profil osadów zwi ązanych z faz ą pomorsk ą zaczynaj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, które przykryte s ą cienk ą warstw ą glin zwałowych. Powy Ŝej wyst ępuj ą osady zwi ązane z de- glacjacj ą l ądolodu. S ą to piaski i Ŝwiry moren martwego lodu oraz piaski kemów i tarasów kemowych. Najmłodszymi osadami zwi ązanymi z faz ą pomorsk ą są piaski wodnolodowcowe oraz iły i mułki zastoiskowe. Osady holoce ńskie reprezentowane s ą głównie przez piaski i Ŝwiry rzeczne tarasów zalewowych rzek. Wyst ępuj ą one w obr ębie doliny Wisły oraz w dnach dolin jej dopływów. Osady te w wielu miejscach przykryte s ą przez mady rzeczne lub torfy. Te ostatnie tworz ą niekiedy du Ŝe torfowiska na południowym i północnym kra ńcu arkusza mapy. Mniejsze torfowiska wyst ępuj ą tak Ŝe na obszarach wysoczyznowych. Wypełniaj ą one, niekiedy wraz z namułami piaszczystymi i torfiastymi oraz gytiami, zagł ębienia bezodpływowe i dolinki niewielkich cieków.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Kwidzyn znajduje si ę aktualnie 16 udokumentowanych złó Ŝ, w tym 12 złó Ŝ piasku: „Kamionka”, „Kamionka II”, „Kamionka III”, „Białki”, „Olszanica I”, „Olszanica II”, „Olszanica IV”, „Olszanica V”, „Olszanica VII”, „Olszanica X”, „Podzam- cze” i „Podzamcze II”, 2 zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej: „Opalenie” i „Roz- pędziny” oraz jedno złoŜe torfu i piasku „Jałowiec” i jedno zło Ŝe piasków kwarcowych „Sa- dlinki-Biała”. Ponadto na omawianym obszarze zlokalizowane były dwa zło Ŝa piasku („Ol- szanica III” i „Olszanica VI”), które skre ślono z bilansu zasobów kopalin z powodu wyczer- pania zasobów. Charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą złó Ŝ przedstawiono w tabeli 1, natomiast parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe kopalin zestawiono w tabelach 2, 3 i 4.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan Wiek geologiczne Wydobycie Nr Kategoria zagospoda- Zastoso- Klasyfikacja Przyczyny Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe (tys. ton, zło Ŝa rozpoznania rowania wanie złó Ŝ* konfliktowo ści zło Ŝa kopaliny litologiczno- (tys. ton, tys. m3*) na 3* złoŜa kopaliny zło Ŝa mapie surowcowego tys. m ) wg stanu na 31.12.2007 r. (Gientka i in. red., 2008) Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 t 166,30* Sr 1 Jałowiec Q C1 G - 4 A - p 98 Sb, Sd

2 Kamionka p Q 46 C1 G - Sb 4 A -

3 Kamionka II p Q 147 C1 G - Sb 4 A - 4 Opalenie i(ic) Q 55* C G 17* Scb 4 A -

10 1

5 Białki p Q 194 C1 N - Sb 4 A -

6 Rozp ędziny i(ic),p Q 724* B+C 1 G - Scb 4 A -

8 Olszanica II p Q 193 C1 G - Sb 4 A -

9 Olszanica IV p Q 248 C1 G 2 Sb, Sd 4 A -

11 Olszanica I p Q 439 C1 G - Sb 4 A -

12 Olszanica V p, p Ŝ Q 356 C1 G - Sb 4 A -

13 Olszanica VII p Q 127 C1 Z - Sb 4 A -

14 Sadlinki-Biała* pki Q 6 766* C2 N - Skb 4 B L, K

15 Podzamcze II p Q 148 C1 N - Sb 4 A -

16 Podzamcze p Q 152 C1 N - Sb 4 A -

17 Kamionka III** p Q 440 C1 N - Sb 4 A -

18 Olszanica X** p Q 167,1 C1 N - Sb 4 A -

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Olszanica III p Q - - ZWB - - - - - Olszanica VI p Q - - ZWB - - - - -

Rubryka 2 – * – złoŜe zlokalizowane cz ęś ciowo na ark. Gardeja (207), ** – zło Ŝe nie figuruje w Bilansie Zasobów Kopalin – zasoby według dokumentacji geol.; Rubryka 3 – t – torfy, p – piaski, i(ic) – iły i łupki ilaste ceramiki budowlanej, p Ŝ – piaski i Ŝwiry, pki – piaski kwarcowe o innych zastosowaniach (do produkcji cegły wapienno – piaskowej); Rubryka 4 – Q – czwartorz ęd; Rubryka 6 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C 1, C 2; Rubryka 7 – zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych); Rubryka 9 – S – kopaliny skalne: Sr – rolnicze, Sb – budowlane, Sd – drogowe, Scb – ceramiki budowlanej, Skb – kruszyw budowlanych; Rubryka 10, 11 – * – wg „Zasad dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych” (2002); Rubryka 10 – 4 – zło Ŝa powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11 – zło Ŝa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe; Rubryka 12 – L – ochrona lasów, K – ochrona krajobrazu.

1. Piaski

Zło Ŝa piasku: „Kamionka” (Helwak, 1998a), „Kamionka II” (Helwak, 1999) i „Ka- mionka III” (Helwak, Dzi ęgielewska, 2005a), „Podzamcze” (Helwak, Dzi ęgielewska, 2004a) i „Podzamcze II” (Helwak, Dzi ęgielewska, 2004b) rozpoznano w kategorii C 1. Znajdują si ę one we wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Poło Ŝone s ą na wysoczy źnie morenowej rozci ętej przez dolin ę rzeki Liwy. Kopalin ę stanowi ą piaski wodnolodowcowe zlodowace ń północno- polskich wyst ępuj ące w formie pokładowej i gniazdowej. Zło Ŝa te udokumentowano powy Ŝej zwierciadła wód gruntowych. W ich nadkładzie wyst ępują: gleba, gliny piaszczyste i piaski gliniaste. Zło Ŝa „Kamionka III” i „Podzamcze II” składają si ę z dwóch pól. Kopalina z tych złó Ŝ w pełni spełnia wymagania stawiane piaskom stosowanym w budownictwie. W tabeli 2 zestawiono parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe kopaliny ze złó Ŝ: „Kamionka”, „Kamionka II” i „Kamionka III”, „Podzamcze” i „Podzamcze II”. Tabela 2 Podstawowe parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ piasku „Kamionka”, „Kamionka II”, „Kamionka III”, „Podzamcze”, „Podzamcze II” i parametry jako ściowe kopaliny

Parametry Gęsto ść na- Grubo ść Punkt pia- Zawarto ść Nazwa zło Ŝa Pole powierzchni MiąŜ szo ść zło Ŝa sypowa nadkładu skowy* pyłów mine- w stanie ralnych (ha) (m) utrz ęsionym (m) (%) (%) (kg/m 3) 1 2 3 4 5 6 7 5,0 – 7,2 0,5 – 2,6 98,1 – 100 1,1 – 1,8 - Kamionka 0,74 śr. 6,0 śr. 1,3 śr. 99,3 śr. 1,5 5,4 – 13,1 0,5 – 4,3 - 2,7 – 3,7 Kamionka II 1,15 - śr. 10,1 śr. 1,9 śr. 100 śr. 3,0 pole zachodnie: 3,22 2,0 – 11,6 0,4 – 4,4 śr. 5,7 (pole A) śr. 2,1 55,8 – 100 0,3 – 2,7 1578 – 1706 Kamionka III pole wschodnie: śr. 93,8 śr. 1,2 śr. 1611 1,85 3,0 – 8,0 1,0 – 3,7 śr. 4,4 (pole B) śr. 2,8 Razem 5,07 4,7 – 9,5 0,0 – 5,3 93,0 – 100 2,7 – 31,3 1502 – 1712 Podzamcze 1,59 śr. 6,6 śr. 3,3 śr. 97,4 śr. 12,9 śr. 1618 pole zachodnie: 0,93 4,7 – 9,8 0,2 – 2,0 77,2 – 99,8 4,9 – 8,3 1435 – 1619 Podzamcze II pole wschodnie: śr. 8,4 śr. 0,6 śr. 93,7 śr. 7,3 śr. 1529 0,32 Razem 1,25

Rubryka 5: * – zawarto ść frakcji < 2 mm

12 Zło Ŝa: „Olszanica I” (Helwak, 1998b; Helwak, Dzi ęgielewska, 2003b) „Olszanica II” (Helwak, 1998c, Helwak, Dzi ęgielewska, 2005b), „Olszanica IV” (Juszczak, 1998), „Olszani- ca V” (Helwak, Dzi ęgielewska, 2002b), „Olszanica VII” (Helwak, Dzi ęgielewska, 2002c), „Olszanica X” (Helwak, Dzi ęgielewska, 2008) i „Białki” (Gurz ęda, 2003) udokumentowano w kategorii C 1. Poło Ŝone s ą one w południowej cz ęś ci obszaru arkusza na tarasie zalewowym Wisły, pomi ędzy miejscowo ściami Olszanica i Białki. Kopalin ą s ą piaski rzeczne zlodowace ń północnopolskich wyst ępuj ące w formie pokładowej. W zło Ŝu „Olszanica V” udokumentowano piasek i piasek ze Ŝwirem. Natomiast zło Ŝe „Olszanica X” składa si ę z dwóch pól. W nadkładzie tych złó Ŝ wyst ępuj ą: gleba, torf, namuły i piasek. Zło Ŝa te s ą zawodnione. Ko- palina jest dobrej jako ści i znajduje zastosowanie w budownictwie ogólnym. W tabeli 3 zestawiono parametry geologiczno-górnicze i parametry jako ściowe kopaliny ze złó Ŝ omówio- nych powy Ŝej. Tabela 3 Podstawowe parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ piasku: „Olszanica: I, II, IV, V, VII, X”, „Białki” i parametry jako ściowe kopaliny

Parametry Gęsto ść na- Pole po- Mi ąŜ szo ść Grubo ść Punkt pia- Zawarto ść Nazwa zło Ŝa sypowa wierzchni zło Ŝa nadkładu skowy* pyłów mine- w stanie ralnych utrz ęsionym (ha) (m) (m) (%) (%) (kg/m 3) 1 2 3 4 5 6 7 3,9 – 9,7 0,3 – 1,2 80,6 – 100 0,6 – 1,8 1663 – 2222 Olszanica I 3,30 śr. 7,8 śr. 0,7 śr. 91,8 śr. 1,1 śr. 1866 3,0 – 6,8 0,0 – 1,9 98,8 – 100 0,4 – 0,9 Olszanica II 1,99 - śr. 5,2 śr. 0,7 śr. 99,5 śr. 0,7 7,4 – 7,6 0,4 – 0,6 97,9 – 100 0,3 – 0,9 - Olszanica IV 2,20 śr. 7,5 śr. 0,5 śr. 99,8 śr. 0,7 śr. 1690 5,5 – 6,6 97,9 – 99,6 0,5 – 1,0 1786 – 1852 p śr. 6,3 0,5 – 2,4 śr. 98,8 śr. 0,7 śr. 1805 Olszanica V 1,99 3,5 – 5,0 śr. 1,0 35,3 – 75,6 0,5 – 0,8 1961 – 2083 pŜ śr. 4,3 śr. 61,2 śr. 0,7 śr. 2013 5,2 – 6,8 0,2 – 1,8 97,3 – 100 0,4 – 1,0 1755 – 1853 Olszanica VII 1,11 śr. 6,3 śr. 0,7 śr. 99,4 śr. 0,6 śr. 1809 3,0 – 5,8 0,0 – 1,8 97,2 – 99,9 0,5 – 1,4 1660 – 1700 Olszanica X 1,99 śr. 5,5 (pole N) śr. 0,5 (N) śr. 99,3 śr. 0,8 śr. 1684 śr. 4,5 (pole S) śr. 1,5 (S) 6,8 – 7,1 0,9 – 1,2 99,3 – 99,8 0,8 – 1,1 1714 – 1875 Białki 1,55 śr. 6,9 śr. 1,1 śr. 99,5 śr. 1,0 śr. 1815

Rubryka 3, 4: N – pole północne zło Ŝa, S – pole południowe zło Ŝa Rubryka 5: * – zawarto ść frakcji < 2 mm

13 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej

Zło Ŝe „Opalenie” poło Ŝone jest na lewym brzegu Wisły w zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza. Udokumentowano je w kategorii C 1, w dwóch polach, o łącznej powierzchni 1,29 ha (Winiarz, 1955; Matuszewski, Samocka, 1994). Kopalin ą s ą iły zastoiskowe zwi ązane ze sta- diałem sandomierskim zlodowace ń północnopolskich. Ich mi ąŜ szo ść jest bardzo zró Ŝnicowa- na i wynosi od 4,0 do 14,3 m ( śr. 8,1 m). W nadkładzie o grubo ści od 0,0 do 5,6 m ( śr. 1,9 m) wyst ępuj ą: gleba i piasek. Zło Ŝe „Opalenie” jest zło Ŝem suchym. Zło Ŝe „Rozp ędziny” znajduje si ę jest na południe od Kwidzyna w miejscowo ści o tej samej nazwie. Rozpoznane zostało w kategorii B+C 1 (Tomaszewska, 1978; Ponczek, 1994). Kopaliną główn ą są takie same iły zastoiskowe, które wyst ępuj ą w zło Ŝu „Opalenie”, a towarzysz ącą – piaski schudzaj ące. Powierzchnia całego zło Ŝa wynosi 4,67 ha, w tym piaski zaj- mują 1,98 ha. Wyst ępuj ą one w dwóch polach w nadkładzie iłów. Mi ąŜ szo ść iłów zmienia si ę od 1 do 12 m ( śr. 11,5 m), a piasków od 1,7 do 15,8 m ( śr. 8,7 m). Nadkład o grubo ści od 0,3 do 4,0 m ( śr. 2,5 m) stanowi ą: gleba i piaski gliniaste. Zawarto ść nadziarna w piaskach mieści si ę w przedziale 0,0–2,3% ( śr. 0,25%). Iły ze złó Ŝ „Opalenie” i „Rozp ędziny” wykorzystywane s ą do produkcji cegły pełnej i dziurawki. Parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ i jako ściowe kopalin zestawiono w tabeli 4. Tabela 4 Podstawowe parametry geologiczno-górnicze złó Ŝ „Opalenie”, „Rozp ędziny” i parametry jako ściowe kopaliny

Zło Ŝe „Opalenie” Zło Ŝe „Rozp ędziny” Parametry kat. C 1 kat. C 1 kat. B Powierzchnia zło Ŝa (ha) 1,29 4,67 4,0 – 14,3 1,0 – 12,5 Mi ąŜ szo ść zło Ŝa (m) śr. 8,1 śr. 11,5 0,0 – 5,6 0,3 – 4,0 Grubo ść nadkładu (m) śr. 1,9 śr. 2,5 0,0 – 1,05 0,0 – 0,25 Stosunek N/Z śr. 0,2 śr. 0,1 Parametry kopaliny 0,04 – 0,2 0,0 – 0,044 0,001 – 0,09 Zawarto ść margla (%) śr. 0,1 śr. 0,006 śr. 0,021 23,9 – 37,2 27,7 – 37,0 27,4 – 32,5 Woda zarobowa (%) 29,4 śr. 33,7 śr. 30,6 5,9 – 10,3 6,0 – 9,6 6,0 – 9,4 Skurczliwo ść suszenia (%) śr. 7,9 śr. 8,6 śr. 7,9 Parametry wyrobu Optymalna temperatura wypalania (°C) 950 - 16,2 – 23,7 16,5 – 22,0 Nasi ąkliwo ść (%) śr. 17,7 śr. 19,6 śr. 18,9 11,2 – 16,8 10,3 – 17,1 11,7 – 30,8 Wytrzymało ść na ściskanie (MPa) śr. 13,1 śr. 15,5 śr. 20,9

14 3. Torfy

Zło Ŝe „Jałowiec” zostało rozpoznane w kategorii C 1. Poło Ŝone jest ono na północny za- chód od wsi o tej samej nazwie. W zło Ŝu udokumentowano 166 tys. m3 torfu i 98 tys. ton piasku, który jest kopalin ą współwyst ępuj ącą (Helwak, Dzi ęgielewska, 2002a). Składa si ę ono z dwóch pól. W polu wschodnim (o pow. 5,8 ha) zalega torf, natomiast w polu zachodnim (o pow. 1,2 ha) piaski, w nadkładzie których fragmentarycznie (na pow. 0,6 ha) wyst ępuje torf. Mi ąŜ szo ść torfu zmienia si ę od 1,2 do 5,0 m, a piasku od 2,5 do 5,8 m ( śr. 4,8 m). Nad- kład dla całego zło Ŝa, o średniej grubo ści 0,3 m, stanowi ą: gleba, namuły i torf. Zawarto ść popiołu w torfie wynosi 20%, odczyn pH 7,3, a średni stopie ń rozkładu 31–40%. Piasek ze zło Ŝa „Jałowiec” jest dobrej jako ści. Charakteryzuje si ę wysok ą warto ści ą punktu piaskowego ( śr. 99,9%) oraz nisk ą zawarto ści ą pyłów mineralnych od 0,5 do 2,0% (śr. 1,3%). G ęsto ść nasypowa piasku w stanie utrz ęsionym mie ści si ę w przedziale 1714- 1736 kg/m 3 (śr. 1723 kg/m 3). Kopalina spełnia wymagania stawiane piaskom stosowanym w budownictwie i drogownictwie.

4. Piaski kwarcowe

Zło Ŝe „Sadlinki-Biała”, udokumentowane w kategorii C 2, znajduje si ę na południowy wschód od miejscowo ści Sadlinki. Kopalin ą s ą czwartorz ędowe piaski kwarcowe. Teren zło- Ŝa, o powierzchni 34,87 ha, poro śni ęty jest lasem. Mi ąŜ szo ść kopaliny zmienia si ę od 6,8 do 26,1 m. W nadkładzie zło Ŝa o średniej grubo ści 1,2 m wyst ępuje gleba i piaski gliniaste. Za- warto ść SiO 2 w piaskach wynosi 87,87%, a zawarto ść frakcji 0,05–0,5 mm 80,01%. Zasoby zło Ŝa wynosz ą 6 766 tys. m3 (Lewicka-Zaj ączkowska, 1972). Kopalina ze zło Ŝa „Sadlinki- Biała” mo Ŝe by ć wykorzystana do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Na obszarze arkusza Kwidzyn znajduje si ę jedynie niewielki północny fragment tego zło Ŝa. Według klasyfikacji sozologicznej złó Ŝ z punktu widzenia ich ochrony (Zasady..., 2002) zło Ŝa piasku, surowców ilastych ceramiki budowlanej, torfu i piasków kwarcowych zostały zaliczone do złó Ŝ powszechnie wyst ępuj ących na terenie całego kraju (klasa 4). Z uwagi na ochron ę środowiska uznano je za małokonfliktowe (klasa A). Jedynie zło Ŝe piasków kwarcowych „Sadlinki-Biała” uznano za konfliktowe (klasa B), poniewa Ŝ znajduje si ę w granicach Sadli ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz na terenach zalesionych.

15 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Kwidzyn obecnie eksploatowane są dwa zło Ŝa iłów” „Rozp ędziny” i „Opalenie”, sze ść złó Ŝ piasku: „Kamionka”, „Kamionka II”, „Olszanica I”, „Olszanica II”, „Olszanica IV” i „Olszanica V” oraz zło Ŝe torfu i piasku „Jałowiec”. Górnictwo na tym terenie si ęga pocz ątków XIX w., kiedy to rozpocz ęto eksploatacj ę iłów warwowych we wsi Rozp ędziny. Obecnie u Ŝytkownikiem zło Ŝa „Rozp ędziny” jest spół- ka Cegielnie Rozp ędziny-Ryjewo. Kopalina wydobywana jest na podstawie koncesji wydanej w 1998 r. na okres 15 lat. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar i teren górniczy o takiej samej powierzchni – 3,40 ha. Równie Ŝ w XIX w. rozpocz ęła swoj ą działalno ść cegielnia w Opaleniu wykorzystuj ąc kopalin ę ze zło Ŝa „Opalenie”. Obecnie u Ŝytkownikiem zło Ŝa jest Przedsi ębiorstwo Wielo- bran Ŝowe „Cermag”. Eksploatacja iłów odbywa si ę na podstawie koncesji wydanej w 1994 r. i wa Ŝnej do 25.04.2009 r. Wraz z koncesj ą ustanowiono obszar i teren górniczy o tej samej powierzchni – 3,20 ha. U Ŝytkownik zło Ŝa ma problemy z przedłu Ŝeniem koncesji na nast ępne lata ze wzgl ędu na ochron ę środowiska. Wydobycie iłów z obu złó Ŝ prowadzone jest w wyrobiskach stokowo-wgł ębnych za pomoc ą koparki jednonaczyniowej. Urobek transportowany jest kolejk ą do cegielni poło Ŝo- nych niedaleko złó Ŝ. W cegielniach, wyposa Ŝonych w piece Hoffmanna wypala si ę cegł ę peł- ną i dziurawk ę. Ponadto w Opaleniu produkuje si ę pustaki kominowe. Pod koniec lat dziewi ęć dziesi ątych XX w. rozpocz ęto eksploatacj ę niewielkich złó Ŝ piasku w Olszanicy i Kamionce. U Ŝytkownik zło Ŝa „Kamionka” prowadzi eksploatacj ę piasku na podstawie koncesji wydanej w 1998 r., w której ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 0,84 ha (pokrywa si ę z granic ą zło Ŝa) i teren górniczy o powierzchni 1,32 ha. Wa Ŝ- no ść koncesji wygasa 31.12.2008 r. Obecnie trwaj ą prace nad poszerzeniem granic zło Ŝa. Zło Ŝe „Kamionka II” zostało zagospodarowane w 1999 r. Koncesja wygasa 30.12.2009 r., a zasoby zło Ŝa są na wyczerpaniu. U Ŝytkownik sporz ądził dodatek do dokumentacji geologicznej w zwi ązku z poszerzeniem granic zło Ŝa i wyst ąpi z wnioskiem o wydanie nowej koncesji. Zło Ŝa „Kamionka” i „Kamionka II” posiadaj ą suche wyrobiska stokowo-wgł ębne. Eks- ploatacja jest prowadzona mechanicznie za pomoc ą koparki. Kopalina bez przeróbki jest od- bierana transportem własnym przez kupuj ących.

16 Eksploatacj ę ze zło Ŝa „Olszanica I” rozpocz ęto w 1998 r. U Ŝytkownik zło Ŝa posiada koncesj ę wa Ŝną do 31.12.2013 r. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 3,44 ha (pokrywa si ę z granic ą zło Ŝa) i teren górniczy o powierzchni 4,43 ha Piasek ze zło Ŝa „Olszanica II” wydobywany jest od 1998 r. na podstawie koncesji, która wygasa 31.12.2018 r. Zło Ŝe ma wyznaczony obszar górniczy o powierzchni 1,99 ha, którego granica pokrywa si ę z granic ą zło Ŝa oraz teren górniczy o powierzchni 4,36 ha Zło Ŝe „Olszanica IV” jest eksploatowane sezonowo od 1999 r. Zasoby zło Ŝa s ą na wyczerpaniu, a koncesja wygasa 30.12.2009 r. Granica obszaru górniczego, o powierzchni 2,20 ha, pokrywa si ę z granic ą zło Ŝa. Teren górniczy zło Ŝa ma powierzchni ę 3,32 ha. UŜytkownik zło Ŝa „Olszanica V” rozpocz ął wydobycie kopaliny w 2004 r. na podstawie koncesji, która jest wa Ŝna do 30.06.2012 r. Dla zło Ŝa ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 1,99 ha (pokrywa si ę z granic ą zło Ŝa) i teren górniczy o powierzchni 2,40 ha Zło Ŝe „Olszanica VII” zacz ęto eksploatowa ć w 2003 r. Wiosn ą 2008 r. wydobycie zako ńczono. We wrze śniu 2008 r. u Ŝytkownik prowadził prace porz ądkowe. Wyrobiska wgł ębne złó Ŝ eksploatowanych w Olszanicy s ą zawodnione. Eksploatacja odbywa si ę na jednym poziomie, spod wody za pomoc ą koparki podsi ębiernej. Piasek nie jest poddawany przeróbce. Odbierany jest transportem własnym przez kupuj ących. W 2006 r. zakończono wydobycie ze złó Ŝ „Olszanica III” (Helwak, 1998d) i „Olszanica VI” (Helwak, Dzi ęgielewska, 2003a). Wyrobiska poeksploatacyjne zostały zrekultywowane w kierunku wodnym (stawy rybne) a zasoby rozliczone (Helwak, Helwak, 2007; Helwak, Dzi ęgielewska, 2006). Teren zło Ŝa „Olszanica VI” jest ogrodzony i posiada nowego wła ści- ciela, który niewyeksploatowany fragment zło Ŝa przeznaczył pod zabudow ę jednorodzinn ą. Zło Ŝa „Olszanica III” i „Olszanica VI” skre ślono z bilansu zasobów kopalin. Dla zło Ŝa „Białki” wydano koncesj ę na eksploatacj ę w 2003 r. (wa Ŝna do 2013 r.), ale do tej pory u Ŝytkownik nie podj ął wydobycia kopaliny. W 2008 r. wydano koncesje dla złó Ŝ „Podzamcze II” i „Kamionka III”, ale we wrze śniu zło Ŝa nie zostały jeszcze zagospodarowane. Zło Ŝe „Olszanica X” obj ęte jest post ępowaniem koncesyjnym. Natomiast dla złó Ŝ „Sa- dlinki-Biała” i „Podzamcze” nie wyst ępowano o koncesj ę. Na zło Ŝu „Podzamcze” w istniej ą- cym wyrobisku prowadzona jest nielegalna (niekoncesjonowana) eksploatacja piasku. UŜytkownikiem zło Ŝa „Jałowiec” jest firma „Krajobraz i Ogród” z Marezy, która uzy- skała koncesj ę na eksploatacj ę w 2003 r. na okres 25 lat. Wraz z koncesj ą ustanowiono dwa obszary górnicze: dla torfu o powierzchni 7,08 ha i dla piasku – 1,24 ha, które cz ęś ciowo si ę pokrywaj ą. Granicę obszaru górniczego zło Ŝa torfu „Jałowiec” prawie w cało ści poprowadzono po granicy geologicznej zło Ŝa torfu, za wyj ątkiem granicy w cz ęś ci północnej pola

17 wschodniego i południowej pola zachodniego. Tutaj granic ę obszaru górniczego wytyczono łącz ąc skrajne punkty granicy geologicznej zło Ŝa torfu w obu polach. Granic ę obszaru górni- czego zło Ŝa piasku „Jałowiec” poprowadzono w cało ści po granicy geologicznej zło Ŝa. Teren górniczy o powierzchni 9,23 ha wyznaczono ł ącznie dla złoŜa torfu i piasku. Obecnie eksploatowane s ą obydwa pola zło Ŝowe. Wydobycie torfu i piasku odbywa si ę w wyrobiskach wgł ębnych, spod wody, przy u Ŝyciu koparki.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze arkusza Kwidzyn wyznaczono pi ęć obszarów prognostycznych torfu (I–V). Wyst ępuj ą one na zachód od Piaseczna (I), w rejonie D ąbrówki (II) oraz w południowo- wschodniej cz ęś ci arkusza (III–V) (tab. 5). Są to torfowiska niskie i wysokie o powierzchni od 1,5 do 3,5 ha i mi ąŜ szo ści kopaliny od 1,9 do 5 m (Ostrzy Ŝek, Dembek i in., 1996). Ponadto na tym obszarze znajduj ą si ę cztery torfowiska niskie o znacznej powierzchni, które spełniaj ą kryteria bilansowo ści, ale nie wchodz ą w skład bazy zasobowej ze wzgl ędu na poło Ŝenie na terenach chronionych. Dwa z nich znajduj ą si ę na lewym brzegu Wisły. Na pół- noc od miejscowo ści Nicponia zlokalizowane jest torfowisko szuwarowo-turzycowiskowe „Gniewskie Ł ąki” o powierzchni 64 ha i średniej mi ąŜ szo ści torfu 2,8 m. Zasoby szacunkowe tego torfowiska wynosz ą 1 075 tys. m3. Pomi ędzy Opaleniem i Ja źwiskami wyst ępuje torfowisko mechowiskowe „Opalenie” o powierzchni 93 ha, którego zasoby oceniane s ą na 3 354 tys. m 3. Średnia mi ąŜ szo ść torfu wynosi 3,5 m. Na północ od Brachlewa zlokalizowane jest równie Ŝ torfowisko mechowiskowe, ale o znacznie mniejszej powierzchni – 14 ha i średniej mi ąŜ szo ści 2,8 m. Zasoby tego torfowiska wynosz ą 399 tys. m 3. W dolnie Wisły w rejonie Olszanicy jest poło Ŝone torfowisko turzycowiskowe „Kaniczki”, które zajmuje powierzchni ę 11 ha. Średnia mi ąŜ szo ść torfu wynosi 1,7 m a zasoby szacunkowe – 185 tys. m 3 (OstrzyŜek, Dembek i in., 1996). W 1986 r. przeprowadzono prace zwiadowcze dla okre ślenia warunków wyst ępowania surowców ilastych dla cienko ściennej ceramiki budowlanej na terenie województwa gda ń- skiego. W granicach arkusza Kwidzyn, na zachód od Piaseczna, znajduje si ę jeden spo śród kilkunastu badanych rejonów wyst ępowania iłów. W celu jego rozpoznania odwiercono 9 otworów, na podstawie których stwierdzono wyst ępowanie iłów o mi ąŜ szo ści od 3 do 6,6 m pod nadkładem od 0,4 do 1,5 m. Zawarto ść margla ziarnistego o średnicy powy Ŝej 0,5 mm wynosi od 0,1 do 0,3%. Dla próbki z jednego otworu oznaczono skurczliwo ść suszenia, która wyniosła 7,8%. Kopalina jest bardzo zró Ŝnicowana jako ściowo.

18 Tabela 5 Wykaz obszarów prognostycznych

Powierzchnia Średnia grubo ść Grubo ść Zasoby Wiek nadkładu kompleksu w kategorii Nr kompleksu litologiczno- D Rodzaj 1 Zastosowanie obszaru litologiczno- Parametry jako ściowe surowcowego kopaliny kopaliny na mapie surowcowe- od – do, średnia od – do, go średnia (ha) (m) (m) (tys. m3) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 popielno ść (%): 3,8 I 1,8 t Q - śr. 5,0 88 Sr stopie ń rozkładu (%): 25 popielno ść (%): 17,2 II 2,0 t Q - śr. 3,1 61 Sr stopie ń rozkładu (%): 25 popielno ść (%): 8,0

19 III 3,5 t Q - śr. 4,4 153 Sr stopie ń rozkładu (%): 20 popielno ść (%): 18,0 IV 1,5 t Q - śr. 2,1 32 Sr stopie ń rozkładu (%): 30 popielno ść (%): 11,6 V 2,8 t Q - śr. 1,9 54 Sr stopie ń rozkładu (%): 30

Rubryka 3: t – torfy; Rubryka 4: Q – czwartorz ęd; Rubryka 10: Sr – kopaliny skalne rolnicze.

Na podstawie wykonanych prac i bada ń obszar ten uznano za perspektywiczny dla su- rowców ilastych do produkcji grubo ściennej ceramiki budowlanej (Banach, Matuszewski, 1989). W rejonie Tymawy przeprowadzono prace poszukiwawcze za piaskami i Ŝwirami. Wy- konano 7 otworów wiertniczych. Obszar uznano za negatywny ze wzgl ędu na wyst ępowanie utworów spoistych: glin i iłów. W profilu trzech otworów stwierdzono obecno ść osadów piaszczystych. Są to piaski ró Ŝnoziarniste z pojedynczymi ziarnami Ŝwiru, które zalegaj ą jedynie pod nadkładem gleby o grubo ści 0,3 m. Piasków tych nie przewiercono do gł ęboko ści 10 m. Obszar ten uznano za perspektywiczny dla piasków (Bartnik, Mikołajczyk, 1970). Pomi ędzy Gogolewem i Nicponiami wykonano rozpoznanie geologiczne w poszukiwaniu piasków i Ŝwirów. Odwiercono 5 otworów, w których stwierdzono wyst ępowanie pia- sków gliniastych z wkładkami glin piaszczystych lub piasków ró Ŝnoziarnistych z przewarstwieniami gliny (Wojtkiewicz, 1963). Obszar ten uznano za negatywny dla wyst ępowania piasków i Ŝwirów. Nie stwierdzono równie Ŝ mo Ŝliwo ści wydzielenia perspektyw wyst ępowa- nia piasków. Kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego poszukiwano równie Ŝ w rejonie Piaseczna. Odwier- cono 7 otworów (o ł ącznym metra Ŝu 43,5 m), w których nawiercono gliny piaszczyste i piaski pylaste (Profic, 1970). Obszar ten uznano za negatywny. Na s ąsiednim arkuszu (Prabuty), na południe od wsi Brokowo wykonano prace geologiczne w poszukiwaniu piasków i Ŝwirów (Liwska, 1988). Południowa cz ęść tego obszaru znajduje si ę na arkuszu Kwidzyn. W otworach nawiercono jedynie gliny piaszczyste, dlatego obszar ten uznano za negatywny dla wyst ępowania piasków i Ŝwirów. W latach sze ść dziesi ątych XX w. przeprowadzono prace poszukiwawcze za piaskami kwarcowymi do schudzania iłów gniewskich (Wojtkiewicz, 1969). W granicach omawianego arkusza rozpoznano trzy obszary: Gogolewo, Nicponia oraz Widlice – Opalenie. W rejonie Gogolewa odwiercono 2 otwory. W jednym na gł ęboko ści 4,2 m nawiercono gliny, których nie przewiercono do gł ęboko ści 10 m. W drugim otworze stwierdzono wyst ę- powanie piasków kwarcowych do gł ęboko ści 20 m, pod nadkładem gleby o grubo ści 0,2 m. Piaski kwarcowe z rejonu Gogolewa s ą drobnoziarniste i mog ą by ć przydatne jako piaski schudzaj ące iły. Z uwagi na to, Ŝe zaleganie piasków kwarcowych stwierdzono w jednym otworze, na mapie zaznaczono to miejsce jako punkt wyst ępowania piasków kwarcowych. W rejonie Nicponi wykonano 3 otwory oraz wzi ęto pod uwag ę dwie odkrywki piasków kwarcowych. W dwóch otworach pod niewielkim nadkładem gleby i piasku wyst ępuje glina piaszczysta. W trzecim otworze pod nadkładem o grubo ści 0,8 m zalegaj ą drobnoziarniste

20 piaski kwarcowe. Na podstawie odsłoni ęć i otworu wiertniczego stwierdzono, Ŝe ich mi ąŜ- szo ść wynosi od 9 do 30 m. W rejonie Nicponi wyznaczono obszar perspektywiczny dla pia- sków kwarcowych, które mog ą by ć wykorzystane jako materiał schudzający iły. Pomi ędzy Opaleniem i Widlicami odwiercono dwa otwory do gł ęboko ści 8 m. Pod nad- kładem gleby zalegaj ą osady piaszczyste o mi ąŜ szo ści 6,5–7 m. W sp ągu otworów nawiercono gliny zwałowe. Piaski z tego rejonu s ą przewa Ŝnie drobnoziarniste, miejscami średnioziar- niste i pylaste. Ze wzgl ędu na du Ŝą ilo ść zanieczyszcze ń marglistych nie s ą przydatne jako piaski schudzaj ące, ani te Ŝ jako piaski budowlane (do produkcji betonów). Obszar ten uznano za negatywny dla wyst ępowania piasków kwarcowych.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Pod wzgl ędem hydrograficznym teren arkusza Kwidzyn obejmuje fragment dorzecza dolnej Wisły, która jest główn ą rzeka odwadniaj ącą omawiany obszar. Na arkuszu znajduj ą si ę fragmenty jej zlewni cz ąstkowych II rz ędu Wierzycy i Strugi Mły ńskiej (dopływy lewo- brze Ŝne) oraz Liwy (Renawy) i Starego Nogatu (dopływy prawobrze Ŝne). Centraln ą cz ęść arkusza zajmuje Wisła, której szeroko ść wynosi około 400–500 m, a dno pochyla si ę z południa na północ, od 16 do 9 m n.p.m. Przeci ętne roczne wahania wody w punkcie pomiarowym w Opaleniu wynosz ą od 4,5 do 5,5 m. Najni Ŝszy stan wody wyst ępu- je w grudniu i sporadycznie w lipcu, najwy Ŝszy w marcu b ądź kwietniu, sporadycznie w lipcu (Bralczyk, 1998). Istotnym elementem sieci hydrograficznej s ą kanały (Jajło, Palemona, Olszy ński, Sa- dli ński, Mszczyna) i rowy melioracyjne. Ich g ęsta sie ć wraz z urz ądzeniami hydrotechnicz- nymi słu Ŝy do regulacji poziomu wód powierzchniowych w dolinie (nawodnienia i odwod- nienia terenu). Działaj ą tutaj dwa systemy: grawitacyjny (odwadniaj ący 15 750 ha) i mecha- niczny (odwadniaj ący 28 000 ha ) z przepompowni ą w Olszanicy. W granicach Kwidzyna znajduje si ę niewielki (powierzchnia około 0,5 ha) sztuczny zbiornik na rzece Liwie, zmienia- jący stosunki gruntowo-wodne doliny powy Ŝej miejskiego uj ęcia wody przy ul. Sportowej. Na omawianym obszarze wyst ępuje niewiele jezior. Na Pojezierzu Starogardzkim do wi ększych zalicza si ę jeziora: Jelenie, Rakowieckie i Tymawskie. S ą to jeziora rynnowe. Oprócz nich wyst ępuje szereg mniejszych zbiorników powierzchniowych bez nazwy, cz ęsto o charakterze oczek wodnych. S ą to przewa Ŝnie jeziora wytopiskowe. Na Pojezierzu Iław-

21 skim poło Ŝone jest wi ększe jezioro Brachlewo oraz szereg małych zbiorników wodnych, zwi ązanych z działalno ści ą lodowca. W 2007 r. w granicach arkusza zbadano jako ść wód powierzchniowych w jednym punkcie pomiarowo-kontrolnym znajduj ącym si ę na Wierzycy przy uj ściu do Wisły (Raport, 2008). Wierzyca w tym punkcie prowadziła wody niezadowalaj ącej jako ści (klasa IV) ze wzgl ędu na przekroczenie dopuszczalnych st ęŜ eń mi ędzy innymi w zakresie barwy, zawiesi- ny, ChZT-Cr, OWO (Raport, 2008). Klasyfikacji wód w rzekach dokonano zgodnie z rozporz ądzeniem M Ś z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Rozporz ądzenie, 2004). Na obszarze arkusza nielicznie wyst ępuj ą źródła. Cz ęść z nich jest okresowa. Są to źró- dła grawitacyjne w kraw ędzi doliny Wisły i Liwy. Maj ą zró Ŝnicowan ą wydajno ść od 0,08 do 7,26 l/s. Woda źródeł, typu wodorow ęglanowo-wapniowego, ma mineralizacj ę w granicach 510–540 mg/dm 3 (Bralczyk, 1998).

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne obszaru arkusza przedstawiono na podstawie danych z Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Kwidzyn (Bralczyk, 1998). Na omawianym obszarze zostało rozpoznane i udokumentowane kredowe, trzeciorz ę- dowe i czwartorz ędowe pi ętro wodono śne. U Ŝytkowe poziomy wodono śne wyst ępuj ą w w ę- glanowo-krzemionkowych utworach górnej kredy oraz w trzeciorz ędowych i czwartorz ędo- wych osadach piaszczystych. Wody w utworach kredowych gromadz ą si ę w szczelinach sp ękanych skał w ęglanowo- krzemionkowych, których strop wyst ępuje na gł ęboko ści ponad 200 m w Kwidzynie i pochyla si ę w kierunku północno-wschodnim. Utwory wodono śne maksymalnie osi ągaj ą mi ąŜ- szo ść 40 m i s ą dobrze izolowane od powierzchni terenu przez poziomy glin zwałowych kolejnych zlodowace ń. Wydajno ść potencjalna studni wierconych zmienia si ę od 10 do 50 m3/h, przy depresji dochodz ącej do 25 m, a współczynnik filtracji mie ści si ę w przedziale od 1x10 -5 do 2x10 -5 m/s. Przewodno ść warstwy wodono śnej jest zró Ŝnicowana i wynosi od 100 do 300 m2/24h. Naporowe zwierciadło wody stabilizuje si ę powy Ŝej powierzchni terenu w dolinie Wisły, natomiast na wysoczyznach ma charakter subartezyjski. Uj ęcie wód kredowych znajduje si ę na terenie Warmi ńsko-Mazurskich Zakładów Przetwórstwa Owocowo-Warzyw-

22 nego w Kwidzynie. Jest to uj ęcie dwuotworowe o zasobach eksploatacyjnych powyŜej 100 m3/h. Wody pi ętra trzeciorz ędowego zwi ązane s ą z osadami piaszczystymi. Mi ąŜ szo ść utwo- rów wodono śnych zmienia si ę od 10 do 20 m, lokalnie osi ąga 40 m. Wydajno ść potencjalna otworów studziennych jest zró Ŝnicowana i waha si ę od 30 do 70 m3/h, a w okolicach Opale- nia i Marezy wynosi od 70 do 120 m3/h, przy maksymalnej depresji dochodz ącej do 56 m. Współczynnik filtracji waha si ę od 2x10 -6 do 1,38x10 -4 m/s. Poziom u Ŝytkowy jest dobrze izolowany przez utwory słaboprzepuszczalne (gliny zwałowe, iły i mułki zastoiskowe). W dolinie Wisły zwierciadło wody ma charakter artezyjski, natomiast na wysoczyznach – subartezyjski. Wody tego pi ętra ujmowane s ą wieloma otworami studziennymi w dolinie Wisły oraz na wysoczy źnie morenowej w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza. Do najwi ększych uj ęć nale Ŝą uj ęcia komunalne w Kwidzynie i Kamionce oraz przemysłowe wykonane dla potrzeb Warmi ńsko-Mazurskich Zakładów Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego. Ponadto uj ęcia wód trzeciorz ędowych znajduj ą si ę w Opaleniu, Jeleniu, Nicponi, Nowym Dworze i Kanicz- kach. W Kamionce i na terenie zakładów papierniczych International Paper w Kwidzynie znajduj ą si ę uj ęcia wód trzeciorz ędowo-kredowych o wydajno ści przekraczającej 100 m3/h. Czwartorz ędowe piętro wodono śne ma szerokie rozprzestrzenienie. Wyró Ŝniono w nim cztery poziomy wodono śne: • w dolinie Wisły, w utworach holoce ńskich i eemskich, • w dolinie Wisły, w pradolinie z okresu interglacjału wielkiego, • na wysoczy źnie morenowej (górny poziom), w utworach formacji Gniewu, • na wysoczy źnie morenowej (dolny poziom), w utworach formacji Dolnego Powi śla. Najmłodszy poziom wyst ępuje w piaskach i Ŝwirach rzecznych (holoce ńskich i eemskich w kontakcie hydraulicznym). Jego mi ąŜ szo ść waha si ę od 5 do 10 m ( średnio 10 m). Wydajno ść potencjalna mie ści si ę w przedziale 30–50 m3/h, a przewodno ść : 5–10 m2/24h. Poziom ten jest pozbawiony izolacji, dlatego te Ŝ jest nara Ŝony na wpływ zanieczyszcze ń. Uj- mowany jest w otworach studziennych w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Mi ędzy Sadlinkami a Kwidzynem zalega poziom wodono śny zwi ązany z wyst ępowa- niem piasków i Ŝwirów w pradolinie z okresu interglacjału wielkiego. Mi ąŜ szo ść aluwiów osi ąga ponad 40 m, średnio 36 m. Gł ęboko ść stropu głównego poziomu u Ŝytkowego mie ści si ę w przedziale 50–100 m. Przewodno ść przekracza 500 m2/24h, w osi pradoliny i w rejonie sto Ŝka napływowego Liwy przekracza 1000 m2/24h. Wydajno ść potencjalna studzien mie ści

23 si ę w przedziale 30–50 m3/h, punktowo osi ągaj ąc 70–120 m3/h. Poziom jest słabo izolowany, miejscami pozbawiony izolacji. Na wysoczy źnie morenowej po obu stronach Wisły wyst ępuje poziom wodono śny (dolny) zwi ązany z eemskimi osadami piaszczysto-Ŝwirowymi tzw. formacji Dolnego Powi śla. Warstwa wodono śna ma mi ąŜ szość około 13 m. Wydajno ści potencjalne studzien mieszcz ą si ę przewa Ŝnie w przedziale 30 do 50 m3/h, lokalnie 50–70 m3/h. Współczynnik filtracji zmienia si ę od 2,5x10 -4 do 4,5x10 -4 m/s. Przewodno ść ro śnie od 100–200 m2/24h na południu i północy do 200–500 m2/24h w środkowo-wschodniej cz ęś ci arkusza. Lokalnie na północy i południu spada do warto ści poni Ŝej 100 m2/24h. Poziom ten lokalnie jest dobrze izolowany przez poziomy glin zwałowych zlodowace ń północnopolskich. W południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza wyst ępuje poziom wodono śny (gór- ny) zwi ązany z osadami wodnolodowcowymi tzw. formacji Gniewu. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej wynosi około 10 m. Poziom jest dobrze izolowany od powierzchni terenu przez gliny. Wydajno ść potencjalna studni mie ści si ę w przedziale od 30 do 50 m3/h. Współczynnik filtracji waha si ę od około 1x10 -5 do 202x10 -4 m/s. Pi ętro czwartorz ędowe zasilane jest przez infiltracj ę opadów na wysoczyznach, mi ędzy- poziomowe przesi ąkanie oraz dopływ lateralny spoza obszaru obj ętego map ą. Uj ęcia o wydajno ści pomi ędzy 50 a 100 m3/h eksploatuj ące wody z utworów czwartorz ędowych po- ło Ŝone s ą w Gurczu, Korzeniewie i Otłówku. Natomiast poł ączone wody z utworów czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych eksploatuj ą uj ęcia w Opaleniu i Kwidzynie. Zgodnie z przyj ętą klasyfikacj ą dla Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, wody pi ętra kredowego zaliczono do klasy Ia i II. Wody te na ogół nie wymagają uzdatniania. Charakteryzuj ą si ę podwy Ŝszon ą mineralizacj ą w granicach 580–950 mg/dm 3. Wody pi ętra trzeciorz ędowego s ą słabozasadowe, średniotwarde, o mineralizacji dochodz ącej do 1000 mg/dm 3. Spełniaj ą kryteria II klasy jako ści, czyli wymagaj ą prostego uzdatniania. Wody pi ętra czwartorz ędowego s ą bez zapachu, odczyn maj ą od słabozasadowego do oboj ętnego, mineralizacja wód mieści si ę w przedziale od 200 do 600 mg/dm 3. S ą to wody II klasy, a w północno wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza III klasy (Bralczyk, 1998). Według opracowania Kleczkowskiego (1990) na wschód od granic arkusza rozci ąga si ę główny zbiornik wód podziemnych wyznaczony w utworach czwartorz ędowych – Zbiornik mi ędzymorenowy Iława (GZWP 210) (fig. 3).

24 Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Kwidzyn na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000, wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Do oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre- ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza Kwidzyn,

25 umieszczono w tabeli 6. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Do oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90°C, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych (tab. 6) zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem M Ś z dnia 9 wrze śnia 2002). Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tab. 6).

26 Tabela 6 Zawarto ść metali w glebach Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w arkuszu Kwidzyn dian) w glebach glebach obszarów Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie (169) na arkusz Kwi- niezabudowanych lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra dzyn (169) Polski 4) Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) (mg/kg) (mg/kg) (mg/kg) Metale N=12 N=12 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–< 5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 3–155 35 27 Cr Chrom 50 150 500 <1–14 7 4 Zn Cynk 100 300 1000 10–55 32 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–< 0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 3–6 3 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1– 15 6 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1–19 6 3 Pb Ołów 50 100 600 7–18 11 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,15 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 169 – Kwidz yn 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 12 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 12 Prawo wodne, Cr Chrom 12 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 12 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 12 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 12 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 12 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące Ni Nikiel 12 ze stanu faktycznego, Pb Ołów 12 2) grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 12 z wył ączeniem gruntów po d stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badany ch gleb z obszaru rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, arkusza Kwidzyn (169) do poszczególnych grup u Ŝyt- nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowa- kowania (ilo ść próbek) ne z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 12 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Przeci ętne zawarto ści arsenu, kadmu, ołowiu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Nieco wi ększe warto ści median wykazały bar, chrom, cynk, kobalt, i mied ź; a w przypadku niklu wzbogacenie jest dwukrotne w stosunku do przyj ętych warto ści

27 przeci ętnych. Wyst ępowanie wi ększych zawarto ści tych pierwiastków wi ąŜ e si ę z ich obfito- ści ą w skałach macierzystych gleb utworzonych z najmłodszych osadów czwartorz ędu, najmniej przemytych i zasobniejszych w metale w stosunku do piaszczystych utworów Ni Ŝu Polskiego. Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie analizowane gleby spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne uŜytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcześniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek. Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55, poz. 498). Dla oceny jakości osadów wodnych ze wzgl ędów eko- toksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 7 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów

28 portowych i melioracyjnych oraz warto ści ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Pol- ski i ich warto ści PEL . W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego Inspek- tora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów rzecznych s ą pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charakteryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, mie- dzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Tabela 7 Zawarto ść pierwiastków w osadach rzecznych (mg/kg)

„Rozporz ą- Tło geoche- Pierwiastek PEL ** Wisła Opalenie dzenie M Ś* miczne 1 2 3 4 5 Arsen (As) 30 17 <5 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 56 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 2 Nikiel (Ni) 75 42 6 4 Ołów (Pb) 200 91 11 5 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,021

* – Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz Rubryka 2: st ęŜeń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony ** – zawarto ść pierwiastka powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczo- Rubryka 3: nych osadów na organizmy wodne wg D. D. MacDonald, 1994

Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub

29 niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu. Na arkuszu Kwidzyn zlokalizowany jest jeden punkt PM Ś (Pa ństwowy Monitoring Śro- dowiska) na rzece Wi śle w Opaleniach, w którym próbki do bada ń pobierane s ą co trzy lata. Osady pobierane z Wisły w tym miejscu charakteryzują si ę bardzo niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków. S ą one ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według rozporz ądzenia M Ś, s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych do Atlasu Radioekologicznego Polski (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N–S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 km, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promienio- twórczości pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko- ści 1,5 m nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez Geofizyk ę Brno (Czechy). Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza.

30 169W PROFIL ZACHODNI 169E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5969632 5969302

5963189 5968693 m 5962696 m 5967901 5961743

5960617 5966738

0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 60 nGy/h nGy/h

31 St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5969632 5969302 5963189 5968693 m 5962696 m 5967901 5961743

5960617 5966738

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 0 1 2 3 4 5 6 7 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zawarto ść pierwiastków promieniotwórczych w glebach na terenie arkusza Kwidzyn (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 30 do około 60 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 45 nGy/h i jest wy Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 18 do około 50 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 35 nGy/h. W profilu wschodnim pomierzone dawki promieniowania gamma s ą bardziej zró Ŝnico- wane i obserwuje si ę, Ŝe gliny zwałowe charakteryzuj ą si ę wy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma (30-50 nGy/h) od piaszczysto-Ŝwirowych osadów wodnolodowcowych (<30 nGy/h). Osady zalegaj ące wzdłu Ŝ zachodniego profilu pomiarowego nie wykazuj ą wyra źnego zró Ŝnicowania pod wzgl ędem warto ści promieniowania gamma. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 3,8 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0,5 do około 6,4 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 07.39.251 tekst jednolity) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmo- dyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó ź- niejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych

32 Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk od- padów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: • obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, • obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, • obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: • izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów, • rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przy- jętych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymie- nione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tab. 8). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: • warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 8), • zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna).

33 Tabela 8 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜ szo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowiska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materia- łów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawia- nych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Kwidzyn Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Bralczyk, 1998). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Kwidzyn bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: • zwarta zabudowa Kwidzyna, b ędącego siedzib ą Starostwa Powiatowego, Urz ędów Miasta i Gminy; Gniewu – siedziby Urz ędów Miasta i Gminy oraz Sadlinek – siedziby Urz ędu Gminy,

34 • obszar obj ęty ochron ą prawn ą w europejskim systemie ochrony przyrody NATURA 2000 „Dolna Wisła” PLH 220033 (dyrektywa siedliskowa), • obszary le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, • florystyczne rezerwaty przyrody: „Opalenie Dolne”, „Opalenie Górne”, „Wiosło Ma- łe”, „Wiosło Du Ŝe” i „Kwidzy ńskie Ostnice”, • tereny bagienne, podmokłe, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, źródła (kra- wędzie doliny Wisły i Liwy – południowo-zachodnia cz ęść terenu), • powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek: Wisły, Wierzycy, Strugi Mły ńskiej, Liwy (Renawy), Miłosnej (Cyganki) i licz- nych mniejszych cieków, • strefy (do 250 m) wokół jezior: Jelenie, Rakowieckie, Brachlewo i pozostałych akwe- nów, • tereny o nachyleniu powy Ŝej 10 0 w odcinkach zboczy doliny Wisły i niektórych jej dopływów, • obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych (w tym zwłaszcza osuwisk) licznie wyst ępuj ące w zboczach doliny Wisły (Grabowski red., 2007).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ące wymagania dla składowania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tab. 8) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej, ni Ŝ 2,5 m. Pod k ątem składowania odpadów oboj ętnych rozpatrywano tereny na których w strefie przypowierzchniowej wyst ępuj ą gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich faz pozna ń- skiej i pomorskiej. Gliny zwałowe fazy pomorskiej buduj ą wysoczyzn ę morenow ą falist ą we wschodniej i zachodniej cz ęś ci analizowanego terenu. Wysoczyzna w cz ęś ci wschodniej poło Ŝona jest na wysoko ści około 90 m n.p.m., a deniwelacje nie przekraczają 30 m. Cz ęść zachodnia wysoczyzny poło Ŝona jest na wysoko ści 50–80 m n.p.m., a deniwelacje terenu s ą wi ększe. Mi ąŜ- szo ść glin zwałowych wynosi przewa Ŝnie około 5 m, maksymalnie 15 m. Stropowe partie glin są na ogół silnie piaszczyste. S ą to gliny br ązowe i jasnobr ązowe przechodz ące w piaski gliniaste, z licznymi ziarnami Ŝwiru i otoczakami W sp ągu wyra źnie wzrasta udział frakcji pyłowej i ilastej. W ęglanowo ść waha si ę od 11,6% w sp ągu, do 2,5% w partiach stropowych.

35 W obr ębie wyst ępowania glin fazy pomorskiej wyznaczono obszary preferowane do składowania odpadów oboj ętnych na terenie gminy Gniew w rejonie Gogolewa, Tymawy Wybudowania–Ja źwisk, Opalenia, Półwsi–Podlesia i Rakowca. Na terenie gminy Gardeja jest to rejon Czachówko–Otłówko i Miłosna–Bądki, a w gminie Kwidzyn okolice Rakowca i rejon Brachlewo–Baldram. W rejonie miejscowo ści Opalenie w gminie Gniew i po lewej stronie drogi ł ącz ącej Tychnowy z Brachlewem wyznaczono obszary preferowane do składowania odpadów obo- jętnych w miejscach, gdzie na powierzchni terenu występuj ą gliny zwałowe fazy pozna ńskiej. Litologicznie s ą to gliny piaszczysto-pyłowate przechodz ące w glin ę piaszczyst ą. W ęglano- wo ść waha si ę od 2,5 do 11,6%. W obr ębie gliny zwałowej piaszczystej spotyka si ę gniazda piasku Ŝelazistego, a w cz ęś ci północno-zachodniej – pakietu czekoladowych iłów o ró Ŝnej mi ąŜ szości, zwłaszcza w sp ągowych partiach gliny. MiąŜ szo ści glin dochodz ą do 23,0 m, na ogół jednak wynosi ona 10–15 m. W miejscach, gdzie na glinach zwałowych zalega pokrywa piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych o mi ąŜszo ści nieprzekraczaj ącej 2,5 m wła ściwości izolacyjne mog ą by ć mniej korzystne (zmienne). Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk odpadów oboj ętnych jest zabudowa Kwidzyna, a w gminie Gardeja i Kwidzyn poło Ŝenie w granicach Obszaru Chronionego Kra- jobrazu Doliny Kwidzy ńskiej. Wyznaczone obszary maj ą du Ŝe powierzchnie i s ą poło Ŝone przy drogach dojazdowych. Składowiska mo Ŝna lokalizowa ć w dogodnej odległo ści od zabudowa ń miejscowo ści.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych Odpady komunalne mo Ŝna składowa ć w granicach powierzchniowego wyst ępowania serii iłów zastoiskowych zlodowace ń północnopolskich. S ą to iły, iły warwowe z przewarstwieniami mułków i piasków drobnoziarnistych, pyłowatych. W rejonie Opalenia w gminie Gniew wskazano obszar preferowany do lokalizacji składowisk odpadów komunalnych. W granicach tego obszaru udokumentowano zło Ŝe surowców ilastych „Opalenie”, w którym kopalin ą s ą iły warwowe o mi ąŜ szości od 4,0 do 14,3 m. Nadkład składa si ę z gleby i piasków o średniej grubo ści 1,9 m. Średnia zawarto ść margla w iłach wynosi 0,1%. Zło Ŝe jest eksploatowane. W granicach administracyjnych Kwidzyna, na jego przemysłowych peryferiach udokumentowano zło Ŝe surowców ilastych ceramiki budowlanej „Rozp ędziny”. Kopalin ą s ą czwartorz ędowe iły warwowe, kopalin ą towarzysz ącą piaski schudzaj ące wyst ępuj ące w nadkładzie

36 iłów. Mi ąŜ szo ść iłów jest zmienna, wynosi od 1,0 m do 12,0 m, średnia zawarto ść margla 0,021%. W miejscu zło Ŝa, eksploatowanego od XIX wieku powstało rozległe wyrobisko stokowo-wgł ębne. Koncesja jest wa Ŝna do 2013 r. Wyrobisko mo Ŝe zosta ć przeznaczone na składowisko odpadów komunalnych. Mimo poło Ŝenia w granicach miasta, przy przemysło- wym charakterze najbli Ŝszych terenów (Zakłady Celulozowo-Papiernicze, ciepłownia, maga- zyny, warsztaty, oczyszczalnia ścieków) obiekt typu składowisko odpadów, nie powinien stanowi ć przedmiotu konfliktu społecznego. Wyznaczone obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów znajduj ą si ę na terenach predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych i w bezpo średnim s ą- siedztwie udokumentowanych osuwisk. Nale Ŝy zatem uzna ć te obszary za warunkowe, czyli takie, w których ewentualn ą lokalizacj ę składowisk odpadów (zwłaszcza komunalnych) po- winno bezwzgl ędnie poprzedzi ć si ę wykonaniem dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej pod kątem mo Ŝliwo ści rozwoju osuwisk i stateczno ści podło Ŝa obiektu. Trzeci obszar predysponowany do składowania odpadów komunalnych wyznaczono w gminie Gniew w rejonie Gogolewa. Na powierzchni terenu wyst ępuj ą tu iły i mułki zastoiskowe fazy pomorskiej. Wykształcone s ą jako br ązowe mułki ilaste i czekoladowe iły z przewarstwieniami mułków piaszczystych. Ich mi ąŜ szość wynosi 2–4 m. Ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść niejednorodnego wykształcenia litologicznego i niedu Ŝą mi ąŜ szo ść osadów wła- ściwości izolacyjne mog ą by ć mniej korzystne (zmienne). Na południe od Gogolewa, w rejonie Piaseckich Pól wyznaczono jeszcze jeden obszar predysponowany do składowania odpadów komunalnych. W ramach prac zwiadowczych wykonanych dla okre ślenia warunków wyst ępowania surowców ilastych odwiercono tu otwory, w których stwierdzono wyst ępowanie mułków ilastych i iłów tłustych o mi ąŜ szo ściach 1,6– 7,8 m pod nadkładem o grubo ści do 1,5 m. Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk odpadów komunalnych jest zabudowa miejscowo ści Gogolewo, Kwidzyn i Opalenie. Dodatkowo ograniczeniem warunkowym budowy składowisk odpadów w rejonie miejscowo ści Opalenie jest poło Ŝenie w granicach obszaru chronionego krajobrazu. W gminie Gniew, w kilku otworach stwierdzono wyst ępowanie glin o du Ŝych mi ąŜ szo- ściach. W Gogolewie gliny maj ą 30 m mi ąŜ szo ści, w Tymawie 15,5 m, w Opaleniu na gł ębo- ko ści 8–10 m wyst ępuj ą iły czwartorz ędowe przykryte glinami o mi ąŜ szo ści 1,5 m. W Otłów- ku w gminie Gardeja nawiercono 27,6 m glin, w Tychnowych w gminie Kwidzyn pod 10 m warstw ą glin, wyst ępuje 2 m warstwa iłów, a pod nimi ponownie gliny zwałowe o 5,0 m mi ąŜszo ści.

37 Tereny w bezpo średnim s ąsiedztwie odwierconych otworów, po wykonaniu dodatko- wego rozpoznania, które pozwoli na okre ślenie rozprzestrzenienia osadów i ich wła ściwo ści izolacyjnych, mog ą okaza ć si ę przydatne dla składowania odpadów komunalnych. Składowisko odpadów komunalnych z terenu gminy Gniew znajduje si ę w Nicponi. W Bądkach deponuje si ę odpady z terenu miasta i gminy Kwidzyn. Obiekt ten posiada lokal- ną sie ć monitoringu wód podziemnych, ale dno obiektu nie jest uszczelnione. Odpady komunalne z gminy Gardeja składowane s ą w miejscowo ści Czachówko. W trakcie rekultywacji znajduj ą si ę obiekty w Białkach, gdzie składowano odpady z gminy Sadlinki oraz w Tymawie – wysypisku gminnym dla gminy Gniew i komunalno-przemysłowe składowisko w Korze- niewie. W Kwidzynie firma International Paper Kwidzyn SA składuje odpady stałe na skła- dowisku o powierzchni 9 hektarów.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Najbardziej korzystne warunki geologiczne, spełniające kryteria przyj ęte do składowa- nia odpadów komunalnych maj ą obszary wyznaczone w granicach powierzchniowego wyst ę- powania czwartorz ędowych osadów zastoiskowych wykształconych w postaci iłów warwowych, podrz ędnie mułków. W granicach dwóch z wyznaczonych obszarów znajduj ą si ę wyrobiska i udokumentowane zło Ŝa iłów ceramiki budowlanej „Opalenie” (gmina Gniew) i „Rozp ędziny” (gmina Kwidzyn). Dwa nast ępne obszary wyznaczono w gminie Gniew, w rejonie Gogolewa. Równie Ŝ w obr ębie obszarów wyznaczonych pod składowanie odpadów oboj ętnych warunki geologiczne s ą korzystne. Wyst ępuj ą tu gliny o du Ŝych mi ąŜ szo ściach i du Ŝym rozprze- strzenieniu. Warunki hydrogeologiczne dla składowania odpadów s ą korzystne. Wytypowane obszary w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci s ą zlokalizowane na terenach, gdzie u Ŝytkowe poziomy wodono śne zalegaj ą na du Ŝych gł ęboko ściach (50–100 m i 100–150 m) i s ą dobrze izolowane od zanieczyszcze ń powierzchniowych mi ąŜ szym pakietem osadów słaboprzepuszczanych. Obszar wyznaczony w rejonie Opalenie, ze wzgl ędu na obecno ść ognisk zanieczyszcze ń ma średni stopie ń zagro Ŝenia głównego czwartorz ędowego poziomu u Ŝytkowego, zalegaj ącego tu na gł ęboko ści 5–15 m. Wody u Ŝytkowe w granicach pozostałych obszarów preferowanych do składowania odpadów s ą zagro Ŝone w stopniu bardzo niskim. Na analizowanym terenie nie ma głównych zbiorników wód podziemnych.

38 Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Pod k ątem składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć wyrobiska złó Ŝ surowców ilastych „Opalenie” i „Rozp ędziny”. S ą to rozległe, stokowo-wgł ębne wyrobiska, o zmiennej gł ęboko ści (maksymalnie do 14 m). Wyrobiska pozostałych, eksploatowanych na tym terenie złó Ŝ znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Punkty niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw naturalnych na potrzeby lokalne mają niewielkie powierzchnie i na ogół są zawodnione, dlatego przeznaczenie ich na miejsca składowania odpadów wydaje si ę niece- lowe. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Kwidzyn opracowano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 ark. Kwidzyn (Kozłowska, Ko- złowski, 1984), Mapy osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych (Grabowski red., 2007) oraz mapy topograficznej w skali 1:10 000 (dla wybranych rejonów).

39 Ze wzgl ędu na skal ę prezentowanej mapy waloryzacja warunków geologiczno- in Ŝynierskich podło Ŝa budowlanego ma charakter orientacyjny. Wyró Ŝniono zgodnie z instrukcj ą: obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Z analizy wył ączono obszary gleb o wysokich kla- sach bonitacyjnych (I–IVa), ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, przyrodnicze obszary chronione (park krajobrazowy i rezerwaty przyrody), tereny lasów, obszar zwartej zabudowy miejskiej oraz obszar mi ędzywala przy Wi śle. Obszary, dla których przeanalizowano geologiczno-in Ŝynierskie warunki podło Ŝa budowlanego, stanowi ą około 10–12% powierzchni arkusza. O warunkach geologiczno-in Ŝynierskich terenu decyduj ą: rodzaj i stan gruntów, ukształ- towanie terenu, poło Ŝenie zwierciadła wód gruntowych oraz wyst ępowanie procesów geodynamicznych. Tereny o korzystnych warunkach budowlanych to przede wszystkim obszary wyst ępo- wania gruntów spoistych w stanach półzwartym i twardoplastycznym. Reprezentuj ą je nie- skonsolidowane gliny zwałowe powstałe w czasie zlodowace ń północnopolskich. Grunty takie znajduj ą si ę na wysoczyznach po obu stronach doliny Wisły. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa wyznaczono równie Ŝ w rejonach wyst ępowania pokryw sandro- wych pochodzenia wodnolodowcowego z okresu zlodowace ń północnopolskich. Zbudowane są one z piasków drobnoziarnistych z domieszk ą średnioziarnistych i niewielkimi przewarstwieniami Ŝwirów. Osady wodnolodowcowe s ą gruntami sypkimi średniozag ęszczonymi i zag ęszczonymi. Wyst ępuj ą one w rejonie Brachlewa, Kamionki i Kwidzyna. W granicach arkusza dominuj ą warunki korzystne dla budownictwa, ale na mapie w zdecydowanej cz ęś ci pokrywaj ą si ę one z obszarami gleb chronionych. Wi ększe obszary o korzystnych warunkach budowlanych (poza obszarami gleb chronionych) znajduj ą si ę po zachodniej stronie Wisły, w rejonie wsi Nicponia, Tymawa i Opalenie oraz na wschód od Kwidzyna. Obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo to tereny wyst ępo- wania gruntów słabono śnych (organicznych, spoistych w stanie mi ękkoplastycznym i pla- stycznym, zwietrzelin gliniastych na stromych stokach, gruntów niespoistych lu źnych), w których zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m od powierzchni terenu, obszary wyst ępowania procesów geodynamicznych, obszary podmokłe i za- bagnione oraz znacz ąco zmienione w wyniku działalno ści człowieka. Obszary o niekorzystnych warunkach dla budownictwa obejmuj ą rozległy taras zale- wowy Wisły, tarasy zalewowe jej dopływów oraz zagł ębienia bezodpływowe na wysoczy ź-

40 nie. Na tych terenach zwierciadło wód gruntowych znajduje si ę zazwyczaj na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m, a w podło Ŝu wyst ępuj ą piaszczyste aluwia, a tak Ŝe grunty słabono śne takie jak: namuły, mady, torfy oraz lokalnie piaski eoliczne. Budownictwo utrudnione jest na gruntach predysponowanych do powstawania ruchów masowych. Na omawianym obszarze udokumentowano 19 osuwisk (Grabowski red., 2007). Najliczniej (12 osuwisk) wyst ępuj ą one w strefie kraw ędziowej doliny Wisły – na północ od Kwidzyna, od Podzamcza po Baldram. Po trzy osuwiska zarejestrowano w północnej cz ęś ci Kwidzyna oraz na południe od miejscowo ści Rozp ędziny. Jedno z nich znajduje si ę na lewym brzegu Wisły, w Połtowie, pomi ędzy Tymaw ą i Ja źwiskami. Osuwiska reprezentowane s ą głównie przez: obrywy w gruntach spoistych, zsuwy ze ścinania, spełzywanie gruntów ilastych. Powstaj ą one na skutek infiltracji w podło Ŝe wód opadowych, wysieku wód gruntowych i erozji przez cieki powierzchniowe, podci ęcia zboczy wykopami. Osuwiska te maja niewielk ą powierzchni ę, poni Ŝej 0,5 ha. Najwi ększe z nich o powierzchni 0,32 ha znajduje si ę w Podzamczu. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe niektóre miejscowo ści poło Ŝone s ą na terenach o niekorzystnych warunkach geologiczno-in Ŝynierskich (np. Olszanica, Sadlinki, Korzeniewo) ze wzgl ędu na płytkie wyst ępowanie zwierciadła wody. Obszary o warunkach geologiczno-in Ŝynierskich utrudniaj ących budownictwo, zwłasz- cza o du Ŝej zmienno ści przestrzennej gruntów wymagaj ą szczegółowych bada ń przed podj ę- ciem ewentualnych inwestycji oraz sporz ądzenia dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej. Wszystkie wi ększe budowle winny posiada ć dokumentacje geologiczno-in Ŝynierskie nieza- le Ŝnie od tego, czy znajduj ą si ę w obszarach korzystnych czy te Ŝ niekorzystnych. Ta waloryzacja nie zwalnia z opracowania dokumentacji.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Znaczn ą cz ęść obszaru arkusza Kwidzyn pokrywaj ą gleby wysokich klas bonitacyjnych (I–IVa). Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą w dolinie Wisły oraz na wysoczy źnie morenowej na północ od Kwidzyna i na południe od Gniewu. Po śród gleb pochodzenia organicznego w przewadze wyst ępuj ą gleby torfowe, których najwi ększe powierzchnie wyst ępuj ą w południowej cz ęś ci obszaru arkusza oraz w okolicy Jałowca. Lasy zajmuj ą około 25% powierzchni arkusza. Najwi ększe, zwarte kompleksy le śne znajduj ą si ę na zachód od Opalenia, na południe od Kwidzyna oraz w rejonie miejscowości Brachlewo w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza.

41 W południowo-zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza znajduje si ę niewielki fragment Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Wisły (PKDDW). Został on utworzony w 1999 r. poprzez poł ączenie Nadwi śla ńskiego Parku Krajobrazowego powstałego w 1998 r. i Chełmi ńskiego Parku Krajobrazowego powołanego w 1993 r. PKDDW obejmuje fragment doliny dolnej Wi- sły od Fordonu (dzielnica Bydgoszczy) po Kozielec (gmina Nowe). Park o powierzchni 55 642,5 ha poło Ŝony jest w województwie kujawsko-pomorskim. W granicach arkusza Kwidzyn znajduje si ę około 300 ha. Ochron ą obj ęto niezwykle malowniczy krajobraz doliny Wisły, gdzie zostały zachowane naturalne ekosystemy z przylegaj ącymi do brzegów rzeki łęgami, starorzeczami, lasami ł ęgowymi oraz stromymi aktywnymi geologicznie zboczami, dolinkami erozyjnymi, w ąwozami poro śni ętymi gr ądami zboczowymi i ro ślinno ści ą ksero- termiczn ą. Na omawianym obszarze znajduj ą si ę fragmenty sze ściu obszarów chronionego krajobrazu. Zachodnia cz ęść arkusza poło Ŝona jest w zasi ęgu Nadwi śla ńskiego Obszaru Chronio- nego Krajobrazu (NOChK) powołanego w 1994 r. Jego całkowita powierzchnia wynosi 44 504 ha. W obr ębie arkusza występuje jego niewielka północno-wschodnia cz ęść , która obejmuje zwarty kompleks le śny, zbocza i fragment dna doliny Wisły oraz kraw ędź wysoczyzny morenowej. W granicach NOChK znajduj ą si ę 4 rezerwaty przyrody: „Opalenie Dol- ne” i „Opalenie Górne” oraz „Wiosło Małe” i „Wiosło Du Ŝe” (tab. 9). Rezerwaty „Opalenie Dolne” (powierzchnia 1,75 ha) i „Opalenie Górne” (pow. 1,62 ha) poło Ŝone s ą w dolinie Mły ńskiej Strugi. Utworzono je w 1965 r. w celu ochrony rzadkich gatunków le śno-stepowych. Do najwa Ŝniejszych z nich nale Ŝą : sasanka otwarta, sasanka ł ą- kowa, wawrzynek wilczełyko, jarz ąb brekinia, naparstnica zwyczajna, tojad dzióbaty, plu- skwica europejska, lilia złotogłów i podkolan biały. Wielk ą osobliwo ści ą tych rezerwatów jest liczne wyst ępowanie groszku wielkoprzylistkowego. W Polsce jest tylko kilka stanowisk wyst ępowania tego rzadkiego gatunku, dlatego te Ŝ znajduje si ę on w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Ro ślin. Rezerwat „Wiosło Małe” (powierzchnia 24,60 ha) powołano w 1965 r., natomiast „Wiosło Du Ŝe” (pow. 29,88 ha) w 1972 r. (tab. 9). W tych rezerwatach ochronie podlega naturalne zbiorowisko le śne z takimi drzewami jak d ąb szypułkowy i bezszypułkowy, lipa drobnolistna i sosna pospolita oraz gatunki ro ślin le śno-stepowych: tojad dzióbaty, sasanka ł ąko- wa, wawrzynek wilczełyko, jarz ąb brekinia, salwinia pływaj ąca, pełnik europejski, naparstnica zwyczajna i orlik pospolity. Oprócz warto ści botanicznych rezerwaty posiadają równieŜ du Ŝe walory krajobrazowe. W 2004 r. wybudowano punkt widokowy, z którego mo Ŝna po- dziwia ć dolin ę Wisły.

42 Okolice wsi Nicponia (północna cz ęść arkusza) poło Ŝone s ą w granicach Gniewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (GOChK) utworzonego w 1994 r. Obszar ten o całkowitej powierzchni 2 336 ha obejmuje dolin ę Wierzycy wraz z jej uj ściem do Wisły oraz fragmenty wysoczyzny morenowej ze zwartymi, silnie przekształconymi kompleksami leśnymi. Wzdłu Ŝ Wisły, na prawym brzegu, znajduj ą si ę dwa fragmenty powołanego w 1985 r. Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kwidzy ńskiej (OChKDK). Całkowita powierzchnia tego obszaru wynosi 1 977 ha. Jest to cz ęść tzw. śuław Kwidzyńskich w dolinie dolnej Wisły. Cech ą charakterystyczn ą OChKDK jest silnie zró Ŝnicowana ro ślinno ść terenów podmokłych. Północno-wschodnia cz ęś ci omawianego obszaru poło Ŝona jest w zasi ęgu Ryjewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (ROChK), którego całkowita powierzchnia wynosi 3 065 ha. Obszar ten utworzono w 1985 r. w celu ochrony zboczy doliny Wisły i jej strefy kraw ędziowej ze zbiorowiskami gr ądów subkontynentalnych i borów mieszanych. W granicach arkusza znajduje si ę południowo-zachodnia cz ęść ROChK, której powierzchnia wynosi około połowy jego całkowitej powierzchni. Na zachód od Kwidzyna znajduje si ę fragment Morawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (MOChK). Obszar ten o powierzchni 2 909 ha został powołany w 1985 r. W ob- rębie arkusza poło Ŝona zachodnia cz ęść (około ¼ całkowitej powierzchni) obejmuj ąca fragment Pojezierza Iławskiego o łagodnych wzgórzach morenowych wzdłu Ŝ zespołu Jezior Mo- rawskich. W południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza rozci ąga si ę fragment utworzonego w 1985 r. Sadli ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (SOChK). Obejmuje on gr ądy subkontynen- talne na zboczach doliny Wisły oraz fragment doliny Liwy. Jego całkowita powierzchnia wynosi 6 879 ha. W granicach tego obszaru zlokalizowany jest rezerwat florystyczny „Kwidzy ń- skie Ostnice”, o powierzchni 0,2 ha (tab. 9). Rezerwat został ustanowiony w 1966 r. dla ochrony najbardziej na północ wysuni ętego stanowiska gatunku trawy stepowej – ostnicy Jana oraz kilku gatunków ro ślin ciepłolubnych takich jak sasanka ł ąkowa i sasanka otwarta. Na obszarze arkusza statusem pomnika przyrody obj ęto 89 okazałych drzew. Są to: d ę- by szypułkowe, lipy drobnolistne, wi ązy górskie, klon pospolity, topole białe, miłorz ęby dwu- klapkowe, cisy pospolite, graby pospolite, buk pospolity, jesion wyniosły i grusza pospolita. Wi ększo ść z nich znajduje si ę w Kwidzynie. Ponadto w południowych dzielnicach miasta jest siedem głazów narzutowych obj ętych ochron ą w formie pomników przyrody nieo Ŝywionej. Charakterystyk ę rezerwatów i pomników przyrody przedstawiono w tabeli 9.

43 Tabela 9 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody

Numer Forma Miejscowo ść obiektu ochrony Gmina Rok Rodzaj obiektu na mapie Powiat zatwier- (powierzchnia w ha) dzenia 1 2 3 4 5 6 Gniew Fl – „Opalenie Dolne” 1 R Opalenie tczewski 1965 (1,75) Gniew Fl – „Opalenie Górne” 2 R Opalenie 1965 tczewski (1,62) Gniew Fl – „Wiosło Małe” 3 R Widlice tczewski 1965 (24,60) Gniew Fl – „Wiosło Du Ŝe” 4 R Widlice 1972 tczewski (29,88) Kwidzyn Fl – „Kwidzy ńskie Ostnice” 5 R Kwidzyn kwidzy ński 1966 (0,20) ś Le nictwo Ryjewo 6 P 1998 P – d ąb szypułkowy Biały Dwór kwidzy ński Ŝ (oddział 238) Le śnictwo Ryjewo ę 7 P Biały Dwór kwidzy ński 1996 PŜ – 2 d by szypułkowe (oddział 240) Gniew 8 P Piaseczno tczewski 1989 PŜ – lipa drobnolistna Gniew 9 P Tymawa 1989 tczewski PŜ – 2 lipy drobnolistne Gniew 10 P Tymawa tczewski 1989 PŜ – lipa drobnolistna Gniew 11 P Rakowiec 1989 ę tczewski PŜ – 3 d by szypułkowe

ź Gniew 12 P Ja wiska tczewski 1989 PŜ – 11 lip drobnolistnych Gniew 13 P Rakowiec 1993 tczewski PŜ – lipa drobnolistna Kamionka Kwidzyn ę 14 P (przy drodze do kwidzy ński 1995 PŜ – 3 d by szypułkowe młyna) Kamionka (100 m od młyna Kwidzyn 15 P 1995 ą przy drodze pol- kwidzy ński PŜ – d b szypułkowy nej do lasu) Kwidzyn Kwidzyn ą 16 P ul. Ł ąkowa kwidzy ński 1993 PŜ – wi z górski Kwidzyn Kwidzyn 17 P 1993 ul. Piastowska kwidzy ński PŜ – klon pospolity Kwidzyn Kwidzyn 18 P ul. Piastowska kwidzy ński 1998 PŜ – lipa drobnolistna Mareza Kwidzyn 19 P ś 1996 (przy mo cie na kwidzy ński PŜ – 2 topole białe Liwie) Kwidzyn Kwidzyn 20 P 1996 ą (ul. Braterstwa kwidzy ński PŜ – d b szypułkowy Narodów) Kwidzyn (park za budyn- Kwidzyn ą 21 P kiem starostwa ul. kwidzy ński 1993 PŜ – miłorz b dwuklapkowy Warszawska 19)

44 1 2 3 4 5 6 Kwidzyn Kwidzyn 22 P 1993 (przed budynkiem kwidzy ński PŜ – cis pospolity starostwa) Kwidzyn Kwidzyn ą 23 P (ul. Warszawska kwidzy ński 1993 PŜ – d b szypułkowy 18) Kwidzyn Kwidzyn ą 24 P (park koło zamku) kwidzy ński 1993 PŜ – wi z górski Kwidzyn Kwidzyn 25 P (park koło zamku) kwidzy ński 1993 PŜ – grab pospolity Kwidzyn Kwidzyn ą 26 P (park przy kwidzy ński 1993 PŜ – d b szypułkowy ul. Hallera) Kwidzyn Kwidzyn 27 P 1993 ą (park przy kwidzy ński PŜ – d b szypułkowy ul. Hallera) Kwidzyn Kwidzyn ą 28 P (park przy kwidzy ński 1996 PŜ – d b szypułkowy ul. Hallera) Kwidzyn Kwidzyn ą 29 P (park przy kwidzy ński 1993 PŜ – wi z ul. Hallera) Kwidzyn Kwidzyn ą 30 P (Plac Plebiscyto- kwidzy ński 1993 PŜ – d b szypułkowy wy) Kwidzyn Kwidzyn 31 P 1993 ą (Plac Plebiscyto- kwidzy ński PŜ – wi z górski wy) Kwidzyn Kwidzyn 32 P (Plac Plebiscyto- kwidzy ński 1993 PŜ – 4 cisy pospolite wy) Kwidzyn Kwidzyn 33 P (Plac Plebiscyto- kwidzy ński 1993 PŜ – cis pospolity wy) Kwidzyn Kwidzyn 34 P (Plac Plebiscyto- kwidzy ński 1993 PŜ – 3 cisy pospolite wy) Kwidzyn Kwidzyn 35 P 1993 (Plac Plebiscyto- kwidzy ński PŜ – 2 cisy pospolite wy) Kwi dzyn Kwidzyn 36 P (Plac Plebiscyto- kwidzy ński 1993 PŜ – 5 cisów pospolitych wy) Kwidzyn Kwidzyn 37 P 1993 ą (ul. Szkolna) kwidzy ński PŜ – wi z górski Kwidzyn Kwidzyn ą 38 P (ul. Piłsudskiego kwidzy ński 1993 PŜ – d b szypułkowy mi ędzy nr 5 i 9) Kwidzyn Kwidzyn ą 39 P (ul. Piłsudskiego kwidzy ński 1993 PŜ – wi z górski mi ędzy nr 11 i 13) Kwidzyn Kwidzyn ą 40 P (ul. Piłsudskiego kwidzy ński 1993 PŜ – d b szypułkowy przed bibliotek ą) Kwidzyn Kwidzyn 41 P 1993 (róg ul. Basztowej kwidzy ński PŜ – cis pospolity i Piłsudskiego ) Kwidzyn Kwidzyn 42 P (ul. Chopina 11)) kwidzy ński 1993 PŜ – cis pospolity Kwidzyn Kwidzyn 43 P 1993 (ul. Słowia ńska) kwidzy ński PŜ – klon pospolity

Kwidzyn Kwidzyn ąŜ 44 P (ul. Słowia ńska) kwidzy ński 1993 PŜ – wi górski

45 1 2 3 4 5 6 Kwidzyn Kwidzyn 45 P 1993 ę (ul. Słowia ńska) kwidzy ński PŜ – 4 d by szypułkowe Kwidzyn Kwidzyn ą 46 P (ul. Słowia ńska) kwidzy ński 1993 PŜ – miłorz b dwuklapkowy Kwidzyn ń Kwidzyn 47 P (ul. Słowia ska – 1993 teren Spółdzielni kwidzy ński PŜ – buk pospolity Nasza Praca) Kwidzyn (ul. Grudzi ądzka Kwidzyn 48 P 1993 ą na wys. posesji 35 kwidzy ński PŜ – d b szypułkowy i 37) Kwidzyn ą (ul. Grudzi dzka Kwidzyn ą 49 P na wys. posesji 35 kwidzy ński 1993 PŜ – d b szypułkowy i 37) Kwidzyn (ul. Grudzi ądzka Kwidzyn 50 P 1993 ą na wys. posesji 35 kwidzy ński PŜ – d b szypułkowy i 37) Kwidzyn Kwidzyn 51 P (ul. Ko ściuszki kwidzy ński 1993 PŜ –jesion wyniosły 49) Kwidzyn Kwidzyn 52 P 1993 (ul. Ko ściuszki kwidzy ński PŜ – lipa drobnolistna 50) Kwidzyn Kwidzyn ą 53 P (ul. Ko ściuszki kwidzy ński 1993 PŜ – d b szypułkowy 50) Gniew 54 P Widlice 1955 tczewski PŜ – lipa drobnolistna

Grabówko Kwidzyn ą 55 P (posesja nr 36) kwidzy ński 1996 PŜ – d b szypułkowy Grabówko Kwidzyn 56 P 1996 ą (posesja nr 36) kwidzy ński PŜ – d b szypułkowy Kwidzyn Kwidzyn Pn – G 57 P 1996 (SP nr 9) kwidzy ński granitoid Kwidzyn Kwidzyn 58 P 1993 (SP nr 9) kwidzy ński PŜ – topola biała

Kwidzyn Kwidzyn ą 59 P (ul. Młynarska) kwidzy ński 1993 PŜ – wi z górski Kwidzyn Kwidzyn 60 P 1993 (ul. Młynarska) kwidzy ński PŜ – lipa drobnolistna Kwidzyn Kwidzyn Pn – G 61 P 1993 (ul. Lotnicza) kwidzy ński 3 głazy granitoidowe Kwidzyn Kwidzyn Pn – G 62 P 1993 (ul. Lotnicza) kwidzy ński 3 głazy granitoidowe Kwidzyn Kwidzyn 63 P (osiedle Bajkowe) kwidzy ński 1993 PŜ – grusza pospolita Sadlinki 64 P Kaniczki 1994 ą kwidzy ński PŜ – d b szypułkowy

Gardeja ą 65 P Otłówko kwidzy ński 1993 PŜ – d b szypułkowy

Rubryka 2 R – rezerwat, P – pomnik przyrody; Rubryka 6 rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny; rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej, Pn – nieo Ŝywionej; rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

46 Krajowa sie ć ekologiczna ECONET (Liro i in., 1998) jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów w ęzłowych najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i reprezentatywnych dla ró Ŝnych regionów przyrodniczych kraju. S ą one wzajemnie ze sob ą powi ązane korytarzami ekologicznymi, zapewniaj ącymi ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w obr ębie tego systemu. Prawie na całym obszarze arkusza rozci ąga si ę korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym – Korytarz Kwidzy ński Dolnej Wisły. Niewielki wschodni fragment arkusza znajduje si ę w zasi ęgu Korytarza Pojezierza Iławskiego (fig. 5). Europejsk ą Sie ć Ekologiczn ą NATURA 2000 stanowi szereg obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych, pod wzgl ędem przyrodniczym i zagro Ŝonych, składników ró Ŝnorodno ści biologicznej. Na obszarze arkusza tereny wzdłu Ŝ Wisły poło Ŝone s ą w zasi ęgu obszaru specjalnej ochrony ptaków o nazwie Dolina Dolnej Wisły oraz w granicach specjalnego obszaru ochrony siedlisk – Dolna Wisła sieci NATURA 2000 (tab. 10). Granice tych obszarów cz ęś ciowo si ę pokrywaj ą. W granicach arkusza Kwidzyn znajduje si ę cz ęść proponowanego do ochrony obszaru specjalnej ochrony ptaków – Bory Tucholskie. Omawiany obszar przecinaj ą dwa szlaki o znaczeniu ponad lokalnym. Jednym z nich jest europejski szlak rowerowy rozpoczynaj ący si ę we Francji i biegn ący przez: Belgi ę, Ho- landi ę, Niemcy, Polsk ę, Rosj ę, Litw ę, Estoni ę, i ko ńcz ący si ę w Petersburgu w Rosji. W Pol- sce szlak ten rozpoczyna si ę w Kostrzyniu i biegnie przez: Mi ędzyrzecz, Pił ę, Chełmno, Gru- dzi ądz, Kwidzyn, Sztum, Elbl ąg i Gronowo. Długo ść odcinka trasy biegn ącej przez Polsk ę wynosi 675 km, na terenie powiatu kwidzy ńskiego wynosi 45 km. Przez obszar arkusza biegnie on z południa na północ wzdłu Ŝ prawego brzegu Wisły przez nast ępuj ące miejscowo ści: Kaniczki, Grabowo, Grabówko, Nowy Dwór Kwidzy ński, Mareza, Korzeniewo, Lipianki, Gniewskie Pole i Janowo. Drugim szlakiem jest Szlak Kopernikowski. Jest to czerwony szlak pieszy biegn ący głównie przez miejsca zwi ązane z pobytem i prac ą Mikołaja Kopernika. Rozpoczyna si ę przy Wysokiej Bramie w Olsztynie, sk ąd biegnie przez tereny województwa warmi ńsko- mazurskiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego, a ko ńczy w Toruniu. Pomorski odcinek tego szlaku przebiega od Malborka przez Kwidzyn do Gardei. Ponadto Kwidzyn znajduje si ę na Szlaku Zamków Gotyckich, który obejmuje zamki Warmii, Mazur, Powi śla i Kaszub.

47 Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Kwidzyn na tle systemów ECONET (Liro i in., 1998)

48 Tabela 10 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego punktu Po- Typ Poło Ŝenie administracyjne obszaru Kod i obszaru wierzch- Lp. ob- obszaru symbol oznaczenia na Długo ść Szeroko ść nia obsza- Kod szaru Województwo Powiat Gmina mapie geogr. geogr. ru NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 pomorskie kwidzy ński Kwidzyn

PLB Dolina Dolnej Wisły E N Sadlinki 1 J 33 559 PLOB2 040003 (P) 18°44’13’’ 53°29’14’’ tczewski Gniew kujawsko- świecki Nowe pomorskie kwidzy ński Kwidzyn PLH E N 2 K Dolna Wisła (S) 9 872 PLOB2 pomorskie Sadlinki 220033 18°50’29’’ 53°49’46’’ tczewski Gniew

Rubryka 2: J – wydzielony Obszar Specjalnej Ochrony (OSO) cz ęś ciowo przecinaj ący si ę ze Specjalnym Obszarem Ochrony (SOO), K – wydzielony SOO cz ęściowo

49 przecinaj ący si ę z OSO Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie, P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – specjalny obszar ochrony siedlisk

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Kwidzyn zabytkami kultury obj ętymi ochron ą konserwatorsk ą s ą: stanowiska archeologiczne, zabytkowe zespoły urbanistyczne, zabytki architektoniczne świeckie i sakralne oraz parki podworskie. Liczne stanowiska archeologiczne dokumentuj ą osadnictwo ludno ści zajmuj ącej si ę upraw ą roli i hodowl ą bydła ju Ŝ IV w. p.n.e. W epoce br ązu i Ŝelaza wkroczyła na omawiane tereny kultura łu Ŝycka, której ślady znaleziono mi ędzy innymi na cmentarzyskach w Gurczu, Tychnowach, Kamionce i na południe od Kwidzyna. W rejonie Ja źwisk, Piaseczna, Gogole- wa i D ąbrówki natrafiono na cmentarzyska kultury pomorskiej, natomiast w Białkach i Ka- mionce – kultury wielbarskiej. Na przełomie IV i V w. n.e. ludno ść prasłowia ńska zamieszkuj ąca okolice Kwidzyna odeszła na zachód. Jej miejsce zaj ęła ludno ść plemion bałtyckich, do których nale Ŝeli Pruso- wie. Nast ępnie około VII w. w okolicach Kwidzyna zacz ęli si ę osiedla ć mieszka ńcy Pomorza i Ziemi Chełmi ńskiej. Z tego okresu pozostały grodziska w Baldramie, Podzamczu i Kwidzy- nie. W Opaleniu znajduje si ę osada z okresu VI–VIII wieku. Najstarsz ą miejscowo ści ą na omawianym terenie jest Kwidzyn. Miasto zostało zało Ŝone przez Krzy Ŝaków w 1233 r. W centrum Kwidzyna zachował si ę historyczny układ przestrzen- ny Starego Miasta, w obr ębie którego znajduj ą si ę wszystkie najwa Ŝniejsze zabytki. Do naj- cenniejszych zabytków nale Ŝy zespół zamkowo-katedralny z XIV w. W jego skład wchodzi zamek zbudowany na planie kwadratu, wzorowany na zamkach krzy Ŝackich oraz katedra p.w. Św. Jana Ewangelisty, w której znajduj ą si ę: mozaika i polichromia z XIV w., barokowy ołtarz oraz gotycki tron biskupi. W maju 2007 r. w murach katedry odnaleziono groby wiel- kich mistrzów krzy Ŝackich. Z miejskich murów obronnych z XIV w. pozostały tylko fragmenty po zachodniej i po- łudniowej stronie Starego Miasta. W obr ębie zabytkowego centrum znajduj ą si ę tak Ŝe: gotycki ko ściół trójnawowy p.w. Św. Trójcy, ruiny wie Ŝy ratusza z XIV w. (rozbudowany w XIX w.), pałac Fermora wzniesiony w latach 1757–1763 dla rosyjskiego gubernatora gene- rała Wilhelma Fermora, budynek Wy Ŝszego S ądu Ziemskiego z ko ńca XVIII w., zabudowa- nia koszar wojskowych z XIX w., kamienice z przełomu XIX/XX w. Ponadto w centrum miasta na uwag ę zasługuje budynek dworca kolejowego z ko ńca XIX w. Poza Kwidzynem zabytkowe obiekty sakralne znajduj ą si ę w kilku miejscowo ściach. Wi ększo ść pochodzi z XIV wieku. S ą to ko ścioły w: Piasecznie, Opaleniu, Tymawie, Tych- nowach i Janowie.

50 W Górkach koło Kwidzyna warto obejrze ć dwór z ko ńca XVIII wieku, natomiast w Nicponi stoi dwór z zachowanymi piecami kaflowymi wzniesiony w pocz ątkach XIX wieku. W Opaleniu na uwag ę zasługuje dziewi ętnastowieczny zespół dworsko-parkowy. W Janowie wzniesiono pomnik upami ętniaj ący 80 rocznic ę Plebiscytu na Powi ślu, który odbył si ę 11 lipca 1920 roku.

XIII. Podsumowanie

W ramach niniejszego opracowania przedstawiono stan bazy surowcowej na obszarze arkusza Kwidzyn. Obejmuje ona 16 udokumentowanych złóŜ. Dla budownictwa i drogownic- twa rozpoznano 12 złó Ŝ piasku. Ponadto udokumentowano 2 zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej, zło Ŝe piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej oraz zło Ŝe torfu i piasku. Obecnie eksploatowanych jest 6 złó Ŝ piasku, 2 zło Ŝa iłów oraz zło Ŝe torfu i piasku. Eks- ploatacja jednego zło Ŝa piasku została zaniechana, a pozostałe s ą niezagospodarowane. Perspektywy poszerzenia bazy surowcowej s ą niewielkie. Wyznaczono 5 obszarów prognostycznych torfu oraz wytypowano po jednym obszarze perspektywicznym piasków, pia- sków kwarcowych oraz iłów ceramiki budowlanej. Źródłem zaopatrzenia miejscowej ludno ści w wod ę do picia s ą poziomy wodono śne w utworach kredowych, trzeciorz ędowych i czwartorz ędowych. Miejscami poziomy czwartorz ędowe, ze wzgl ędu na brak izoluj ącego nadkładu, s ą w znacznym stopniu nara Ŝone na wpływ zanieczyszcze ń antropogenicznych, dlatego te Ŝ szczególna uwaga powinna by ć zwró- cona na wła ściwe rozwi ązanie gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami. Na terenie obj ętym arkuszem Kwidzyn wyznaczono obszary predysponowane do skła- dowania odpadów komunalnych i oboj ętnych. Odpady komunalne mo Ŝna składowa ć w granicach powierzchniowego wyst ępowania czwartorz ędowych iłów warwowych. Obszary wyznaczono w gminie Gniew w rejonie miejscowo ści Gogolewo i Opalenie oraz w granicach administracyjnych Kwidzynia w jego pery- feryjnej południowej cz ęś ci, o charakterze przemysłowym. Pod k ątem składowania odpadów komunalnych mo Ŝna rozpatrywa ć równie Ŝ bezpo śred- nie s ąsiedztwo otworów wiertniczych, w których wyst ępuj ą gliny zwałowe o du Ŝych mi ąŜ- szo ściach lub pakiety gliniasto-ilaste. Otwory wykonano w rejonach: Gogolewa, Tymawy, Opalenia, Otłówka i Tychnowa.

51 Odpady oboj ętne mo Ŝna składowa ć w miejscach gdzie na powierzchni terenu wyst ępuj ą gliny zwałowe. Obszary predysponowane do ich składowania wyznaczono w gminach Gniew, Gardeja i Kwidzyn. Warunki hydrogeologiczne dla składowania odpadów s ą korzystne. Wody głównych, uŜytkowych poziomów wodono śnych wyst ępuj ą na du Ŝych gł ęboko ściach i s ą dobrze izolowane od zanieczyszcze ń mi ąŜ szym pakietem osadów nieprzepuszczalnych. Pod k ątem składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć wyrobiska dwóch złó Ŝ surowców ilastych: „Opalenie” i „Rozp ędziny”. Przewa Ŝaj ąca cz ęść omawianego obszaru posiada korzystne warunki geologiczno- in Ŝynierskie podło Ŝa budowlanego, ale na mapie w zdecydowanej cz ęś ci pokrywaj ą si ę one z obszarami gleb chronionych. Wi ększe obszary o korzystnych warunkach budowlanych (poza obszarami gleb chronionych) znajduj ą si ę po zachodniej stronie Wisły, w rejonie wsi Nic- ponia, Tymawa i Opalenie oraz na wschód od Kwidzyna. Obszary o niekorzystnych warunkach dla budownictwa obejmuj ą rozległy taras zale- wowy Wisły, tarasy zalewowe jej dopływów oraz zagł ębienia bezodpływowe na wysoczy ź- nie. Na tych terenach zwierciadło wód gruntowych znajduje si ę zazwyczaj na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m, a w podło Ŝu wyst ępuj ą piaszczyste aluwia, a takŜe grunty słabono śne takie jak namuły, mady, torfy oraz lokalnie piaski eoliczne. Wzdłu Ŝ kraw ędzi doliny Wisły wyst ę- puj ą obszary o spadkach terenu lokalnie przekraczaj ące 12% co stanowi ć mo Ŝe zagroŜenia stateczno ści zboczy, szczególnie w przypadku ich zabudowy. Z uwagi na walory przyrodnicze regionu teren prawie całego arkusza obj ęty jest ró Ŝny- mi formami ochrony przyrody. S ą to: park krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty, pomniki przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej. Znajduj ą si ę tutaj równie Ŝ fragmenty dwóch obszarów wpisanych na list ę obszarów Natura 2000. Dlatego te Ŝ perspektywy rozwoju gospodarczego tego regionu nale Ŝy wi ąza ć równie Ŝ z rozwojem usług turystycznych, w tym agroturystyki. Wskazana jest odpowiednia promocja, propaguj ąca informacje o walorach przyrodniczych i interesuj ących, wartych odwiedzenia, miejscach. Natomiast w obr ębie Kwi- dzyna powinien rozwija ć si ę przemysł w celu tworzenia nowych miejsc pracy dla okolicznych mieszka ńców.

52 XIV. Literatura

Atlas Rzeczypospolitej Polskiej – cz. II – Środowisko naturalne (Klimat). Polskie Przeds. Wyd. Kartograficznych im. E. Romera, Warszawa 1995. BANACH M., MATUSZEWSKI A., 1989 – Sprawozdanie z prac zwiadowczych dla okre śle- nia warunków wyst ępowania surowców ilastych dla cienko ściennej ceramiki budowlanej na terenie województwa gda ńskiego. Arch. Geol. Urz ędu Marszałk. Gda ńsk. BARTNIK E., MIKOŁAJCZYK D., 1970 – Sprawozdanie z prac geologiczno-zwiadowczych za zło Ŝem kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Tymawa. Arch. Geol. Urz ę- du Marszałk. Gda ńsk. BRALCZYK M., 1998 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Kwidzyn (169). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J. (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GURZ ĘDA E., 2003 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Białki”

w kat. C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

HELWAK L., 1998a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku „Kamionka”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warsza- wa.

HELWAK L., 1998b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku „Olszanica I”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warsza- wa.

HELWAK L., 1998c – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Olszanica II”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

HELWAK L., 1998d – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Olszanica III”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

HELWAK L., 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku „Kamionka II”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warsza- wa.

53 HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2002a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa torfu i pia-

sku „Jałowiec” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2002b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa

naturalnego „Olszanica V” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2002c – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa

naturalnego „Olszanica VII” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2003a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa

naturalnego „Olszanica VI” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2003b – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji

geologicznej w kat. C1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Olszanica I”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2004a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa

naturalnego „Podzamcze” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2004b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa

naturalnego „Podzamcze II” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2005a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa

naturalnego „Kamionka III” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2005b – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej

w kat. C1 zło Ŝa kruszywa naturalnego – piasku „Olszanica II”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2006 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej

zło Ŝa kruszywa naturalnego „Olszanica VI” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., DZI ĘGIELEWSKA A., 2008 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasku „Ol-

szanica X” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HELWAK L., HELWAK W., 2007 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kru-

szywa naturalnego „Olszanica III” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

54 Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. Pa ństw. Inst. Ge- ol., Warszawa 2005.

JUSZCZAK E., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego piaszczystego „Olszanica IV”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. Wyd. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. KOZŁOWSKA M., KOZŁOWSKI I., 1984 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Kwidzyn. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. KOZŁOWSKA M., KOZŁOWSKI I., 1985 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Kwidzyn. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. LEWICKA-ZAJ ĄCZKOWSKA J., 1972 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasków kwar-

cowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Sadlinki-Biała” w kat. C2. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (kier.) i in., 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Pol- ska. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski w skali 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. LIWSKA H., 1988 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego w dolinie Drw ęcy i obszarze do niej przyległym woj. olszty ńskiego oraz w połu- dniowej cz ęści woj. elbl ąskiego. Arch. Geol. Urz ędu Marszałk. Gda ńsk. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MATUSZEWSKI A., SAMOCKA B., 1994 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej

w kat. C1 zło Ŝa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Opalenie”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W. i in., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfo- wych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochroną i kształtowaniem środowiska. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

55 PONCZEK E., 1994 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. B i C 1 zło Ŝa iłów i piasku schudzaj ącego „Rozp ędziny”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. PROFIC A., 1970 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych w rejonie Piasecz- na. Arch. Geol. Urz ędu Marszałk. Gda ńsk. Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w roku 2007. Biblioteka Monitoringu Środowiska 2008, WIO Ś, Gda ńsk. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dzien- nik Ustaw nr 32, poz. 284. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Skala 1:750 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa.

TOMASZEWSKA K., 1978 – Dokumentacja geologiczna w kat. B+C 1 zło Ŝa iłów ceramiki budowlanej „Rozp ędziny”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. UCHNAST Z., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Kwi- dzyn. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 62, poz. 628 z dnia 5 marca 2007 r. WINIARZ L., 1955 – Dokumentacja geologiczno-technologiczna surowców ilastych ceramiki budowlanej „Opalenie”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WOJTKIEWICZ J., 1963 – Sprawozdanie z wierce ń geologiczno-poszukiwawczych kruszywa mineralnego w rejonie Gniewu (Brodzkie Młyny, Gogolewo). Arch. Geol. Urz ę- du Marszałk. Gda ńsk.

56 WOJTKIEWICZ J., 1969 – Sprawozdanie z wyników bada ń poszukiwawczych za piaskami kwarcowymi do schudzania iłów gniewskich udokumentowanych w rejonie Cierzpi- ce – Gniew. Arch. Geol. Urz ędu Marszałkowskiego Gda ńsk. Zasady dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych, 2002, Ministerstwo Środowiska, Warszawa.

57 P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY