P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KWIDZYN (169) Warszawa 2009 Autorzy: HALINA WOJTYNA*, SYLWESTER SALWA*, KRYSTYNA WOJCIECHOWSKA**, ANNA PASIECZNA*, PAWEŁ KWECKO*, IZABELA BOJAKOWSKA*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*, Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI* Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GRABOWSKI* Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03–908 Warszawa ISBN ………………. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – Halina Wojtyna ................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Halina Wojtyna ...................................... 4 III. Budowa geologiczna – Sylwester Salwa ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – Halina Wojtyna ....................................................................................... 9 1. Piaski...................................................................................................................... 12 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej...................................................................... 14 3. Torfy....................................................................................................................... 15 4. Piaski kwarcowe..................................................................................................... 15 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Halina Wojtyna .................................................... 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Halina Wojtyna ................................ 18 VII. Warunki wodne – Halina Wojtyna .................................................................................. 21 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 21 2. Wody podziemne.................................................................................................... 22 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 25 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ............................................................... 25 2. Osady – Izabela Bojakowska .................................................................................. 28 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ................................. 30 IX. Składowanie odpadów – Krystyna Wojciechowska ........................................................ 32 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Halina Wojtyna, Sylwester Salwa ............................. 39 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Halina Wojtyna .......................................................... 41 XII. Zabytki kultury – Halina Wojtyna .................................................................................. 50 XIII. Podsumowanie – Halina Wojtyna, Krystyna Wojciechowska ......................................... 51 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 53 I. Wst ęp Arkusz Kwidzyn Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w latach 2008–2009 w Oddziale Świ ętokrzyskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego (Plansza A) oraz Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” w Warszawie (Plansza B), zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowi- skowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Jest to zweryfikowana i zaktualizowana wersja Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Kwidzyn (Uchnast, 2003). Mapa geo środowiskowa Polski (MG śP) w skali 1:50 000 przedstawia wyst ępowanie kopalin oraz gospodark ę zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa ko- palin, hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej, ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury (Plansza A). Informuje równie Ŝ o stanie geochemicznym gruntów i mo Ŝliwo ściach składowa- nia odpadów (Plansza B). Mapa ta adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza tre ści mapy stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mo- gą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Mog ą stanowi ć równie Ŝ ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospo- darki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: • Centralnym Archiwum Geologicznym PIG w Warszawie, • Archiwum Geologicznym Urz ędu Marszałkowskiego w Gda ńsku, • Wydziale Środowiska i Rolnictwa Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Gda ńsku, • Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Gda ńsku, • Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Gda ńsku, • Starostwach Powiatowych w Kwidzynie i Tczewie, • Nadle śnictwach: Kwidzyn i Starogard Gda ński, • Urz ędach gmin: Ryjewo, Kwidzyn, Sadlinki, Gardeja, Gniew i Morzeszczyn. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrze śniu 2008 r. 3 Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyj- nych, opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza, o powierzchni 306 km 2, wyznaczaj ą współrz ędne 18º45´–19º00´ dłu- go ści geograficznej wschodniej i 53º40´–53º50´ szerokości geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym teren arkusza Kwidzyn poło Ŝony jest w południowej częś ci województwa pomorskiego i obejmuje fragmenty gmin: Sadlinki, Gardeja, Ryjewo i Kwidzyn w powiecie kwidzy ńskim oraz Gniew i Morzeszczyn w powiecie tczewskim. Nie- wielki, południowo-zachodni fragment arkusza znajduje si ę w zasi ęgu powiatu świeckiego (północna cz ęść gminy Nowe) nale Ŝą cego do województwa kujawsko-pomorskiego. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002) omawiany ob- szar poło Ŝony jest w zasi ęgu trzech makroregionów. Zachodnia cz ęść obszaru arkusza nale Ŝy do mezoregionu Pojezierze Starogardzkie, który jest cz ęś ci ą Pojezierza Wschodniopomor- skiego, wschodnia – znajduje si ę w granicach mezoregionu Pojezierze Iławskie, który wcho- dzi w skład makroregionu o tej samej nazwie. Oba te mezoregiony rozdziela mezoregion Do- lina Kwidzy ńska b ędący fragmentem makroregionu Doliny Dolnej Wisły (fig. 1). Pojezierze Starogardzkie jest wysoczyzn ą morenow ą obni Ŝaj ącą si ę w kierunku Doliny Dolnej Wisły. Na powierzchni terenu zalega przewa Ŝnie glina zwałowa. Wysoko ść bez- wzgl ędna wzgórz morenowych mie ście si ę w przedziale 50–95 m n.p.m. Na Pojezierzu Sta- rogardzkim wyst ępuj ą liczne jeziora. W granicach omawianego obszaru do najwi ększych na- le Ŝą Rakowieckie i Jelenie. Dolina Kwidzy ńska jest północnym odcinkiem Doliny Dolnej Wisły pomi ędzy Kotlin ą Grudzi ądzk ą a śuławami Wi ślanymi. Jej szeroko ść waha si ę od 6 do 9 km. Dno doliny sta- nowi ą tarasy zalewowe Wisły, a znaczn ą jego cz ęść zajmuj ą zmeliorowane u Ŝytki zielone. Dno doliny obni Ŝa si ę do około 9 m n.p.m przy uj ściu Wierzycy do Wisły, a zbocza wznosz ą si ę około 50–60 m ponad jej dnem. Pojezierze Iławskie poło Ŝone jest około 20-30 m nad kraw ędzi ą doliny Wisły. W kie- runku północno-wschodnim jego wysoko ść wzrasta, a kulminacj ą terenu s ą wzgórza more- nowe o wysoko ści 94,5 m n.p.m. poło Ŝone w południowo-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Pojezierze Iławskie rozci ęte jest przez dolin ę rzeki Liwy. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Kwidzyn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) Omawiany obszar rozpo ściera si ę w regionie klimatycznym Dolnej Wisły. W rejonie Kwidzyna izotermy roku układaj ą si ę od 7ºC do 8ºC, izotermy stycznia od -3ºC do -2ºC, a izotermy lipca od 17ºC do 18ºC. Okres wegetacyjny trwa w tym rejonie od 210 do 215 dni. 5 Suma rocznych opadów waha si ę od 400 do 550 mm. Najwi ęcej opadów przypada na okres od czerwca do sierpnia. Średnia liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną waha si ę od 40 do 60. Latem i wiosn ą przewa Ŝaj ą wiatry z kierunku zachodniego, a jesieni ą i zim ą – z północno-zachod- niego i zachodniego (Atlas..., 1995). Lasy zajmuj ą około 25% powierzchni arkusza. S ą to lasy b ędące własno ści ą Skarbu Pa ństwa oraz lasy prywatne (udział lasów prywatnych jest bardzo niewielki). Najwi ększe, zwarte kompleksy le śne znajduj ą si ę na zachód od Opalenia, na południe od Kwidzyna oraz w rejonie miejscowo ści Brachlewo w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Główne, laso- twórcze gatunki drzew to sosna, d ąb, buk i brzoza. W granicach obszaru arkusza lasy b ędące własno ści ą Skarbu Pa ństwa oraz lasy prywat- ne nadzorowane s ą przez Regionaln ą Dyrekcję Lasów Pa ństwowych w Gda ńsku – nadle śnic- twa Kwidzyn i Starogard Gda ński. Zagospodarowanie omawianego terenu ma charakter rolniczo-le śny. Rozwojowi rolnic- twa sprzyjaj ą dobrej