BENIAMIN BENIA CHKHIKVISHVILI 1880 1924 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI

1880-1924

2020 ალბომის ავტორი: ირაკლი მახარაძე / Author of the Album: Irakli Makharadze

ალბომის რედაქტორი: ანტონ ვაჭარაძე / Editor of the Album: Anton Vatcharadze

დიზაინერი: ნატა ყუბანეიშვილი / Designer: Nata Kubaneishvili

ქართული ტექსტის რედაქტორი: ესმა მანია / Editor of Georgian text: Esma Mania

ინგლისური ტექსტის რედაქტორი: მეგი ქარცივაძე / Editor of English text: Megi Kartsivadze

ISBN: 978-9941-8-2176-9

მემორიალური ალბომი მომზადებულია შვედეთის საერთაშორისო განვითარების თანამშრომლობის სააგენტოს, Sida-ს ფინანსური მხარდაჭერით. შინაარსზე პასუხისმგებლობა სრულად ეკისრება მის შემქმნელს. Sida შესაძლოა არ იზიარებდეს გამოთქმულ ხედვებსა და ინტერპრეტაციებს.

Creation of the Memorial Album was possible with the generous support of the Swedish International Development Cooperation Agency, Sida. Responsibility for the content rests entirely with the creator. Sida does not necessarily share the expressed views and interpretations. შინაარსი / CONTENTS

მადლობა ...... 4 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი...... 5 დოკუმენტები და ფოტოები 1880-1921 ...... 42 დოკუმენტები და ფოტოები 1821-1924 ...... 112 ბიბლიოგრაფია ...... 144

Acknowledgements...... 4 Beniamin (Benia) Chkhikvishvili...... 5 Documents and Photos 1880-1921...... 42 Documents and Photos 1921-1924...... 112 Bibliography...... 144 მადლობა! გვსურს, მადლობა გადავუხადოთ შემდეგ დაწესებულებებს და პიროვნებებს: საქართველოს პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკას მემორიალური ალბომის გამოცემაში მხარდაჭერისთვის. საქართველოს ეროვნულ არქივს და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივს დოკუმენტების და ფოტოების მოწოდებისთვის. ბენიამინ ჩხიკვიშვილის შთამომავლებს: ქალბატონ ეკა ჩხიკვიშვილს და ბატონ გივი ბოლქვაძეს, ფოტოებისა და სხვა მასალის მოწოდებისთვის. ქალბატონ ესმა მანიას, ქართული ტექსტების გამართვისა და სრულყოფისათვის. ისტორიკოს გიორგი მამულიას, გამოცემის მომზადებისას სასარგებლო რჩევებისთვის. საქართველოს პირველი დემოკრატიული რესპუბლიკის მკვლევრებს და ისტორიით დაინტერესებულ ყველა პირს.

ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი (IDFI)

26 მაისი, 2020 წელი

Acknowledgements We would like to express gratitude toward the following institutions and individuals: The National Parliamentary Library of Georgia for the publication of the Memorial Album. The National Archives of Georgia and the Archives of the Ministry of Internal Affairs of Georgia for the provision of archival documents and photos. Descendants of Beniamin Chkhikvishvili: Ms. Eka Chkhikvishvili and Mr. Givi Bolkvadze, for providing photos and other materials. Ms. Esma Mania, for perfecting Georgian texts. For the support and helpful advice of a historian, Giorgi Mamulia. Researchers of the First Democratic Republic of Georgia and all those interested in history.

Institute for Development of Freedom of Information (IDFI)

May 26, 2020

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 4 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ჩვენი ქვეყნის ისტორიის სხვადასხვა In the different periods of the history of our ეტაპზე გურულები მნიშვნელოვან country, Guria played an important role in როლს თამაშობდნენ ქვეყნის the public and political life of the country. საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ This was most evident in the beginning of ცხოვრებაში. განსაკუთრებით ეს the XX century when the Russian Empire გამოიხატა XX საუკუნის დასაწყისში, was stormed by the revolutionary waves როცა რუსეთის იმპერიას რევოლუციურმა similarly to the other places and the გრიგალმა გადაუარა და ისევე revolutionary movements also emerged in როგორც, ფაქტობრივად, ყველგან, Georgia. During this period Krasnoyarsk, საქართველოშიც გაჩაღდა რევოლუციური Liubotyn, Novorossiysk, Chita and Sochi so- კერები. ამ პერიოდში რუსეთში called “republics” were established in Russia შეიქმნა კრასნოიარსკის, ლიუბოტინის, and Nadzaladevi, Gori, Chiatura, Kvareli, ნოვოროსიისკის, ჩიტას, სოჭის, ხოლო Zugdidi, etc. short-lived “republics” – in საქართველოში – ნაძალადევის, გორის, Georgia. However, none of these republics ჭიათურის, ყვირილის, ზუგდიდის და have attracted so much as attention as the სხვა ე.წ. „რესპუბლიკები”, რომელთაც Republic of Guria. სულ მცირე ხნით იარსებეს. მაგრამ არც ერთ რესპუბლიკას არ ღირსებია ისეთი The first demonstration in the early 1900s, საყოველთაო ყურადღება, როგორც which then transformed into the armed გურიის რესპუბლიკას. rebellion against the government, began in May 1902, in the village of Guria, Nigoeti, ათასცხრაასიანი წლების დასაწყისში პირველი გამოსვლა, რომელიც შემდეგ რუსული მთავრობის საწინააღმდეგო გურული შეიარაღებულ წინააღდეგობაში რევოლუციონერები: გადაიზარდა, დაიწყო 1902 წლის მაისში, ბენია ჩხიკვიშვილი, ისიდორე გურიის სოფელ ნიგოითში, მემამულე რამიშვილი, ფილიპე მახარაძე მაჭუტაძეებისა და ადგილობრივ გლეხთა და სხვები 1900-იან წლებში. მოგვიანებით მათი გზები გაიყო დიდი შეტაკების შემდეგ. გლეხები და ფილიპე „ბოლშევიკი“ გახდა, სტიქიურად გამოვიდნენ საძოვრებზე ხოლო ისიდორე და ბენია დავის გამო. ნიგოეთელ გლეხთა „მენშევიკების“ ლიდერებად ჩამოყალიბდნენ. გამოსვლის ამბავი სწრაფად მოედო მთელს გურიას და მათ სხვა სოფლებიც Gurian Revolutionaries: შეუერთდა. Benia Chkhikvishvili, Isidore Ramishvili, Philipe Makharadze and others in the 1900s. Later სამიოდე წელში გურიაში გლეხთა they were separated and Philipe რევოლუციური მოძრაობა საბოლოოდ became a “Bolshevik”, and Isidore ე. წ. „გურიის რესპუბლიკად” and Benia became leaders of the “Mensheviks”. ჩამოყალიბდა. ოცნება, რომელიც რუსული ინტელიგენციის რამდენიმე ფოტო ინტერნეტიდან თაობამ ვერ აისრულა, საქართველოში Photo from the Internet

5 ახდა. გლეხთა ფართო მასებში after the clashes between the landowners რევოლუციურმა შეგნებამ გაიღვიძა და Machutadze and local peasants. The გურიამ რევოლუცია განახორციელა peasants came out in the streets due to – ფაქტობრივად, გათავისუფლდა the heated argument over pastures. The მეფის მთავრობის ზეგავლენისგან. information about the Nigoeti peasants მალევე გლეხთა მოძრაობის საერთო quickly spread in whole Guria and the other ხელმძღვანელობა საქართველოს villages also joined them. სოციალ-დემოკრატიულმა პარტიამ ითავა. დაარსდა „გლეხთა კომიტეტები”, In just three years, the Peasants’ Movement რომლებიც თავიდან მხოლოდ ბოიკოტს finally transformed into the so-called აცხადებდნენ და იფიცებოდნენ, Republic of Guria. The dream, which for შემდგომში კი ქმნიდნენ საკუთარ several generations of Russian intelligentsia ადმინისტრაციებს, სასამართლოებს had not come true, came true in Georgia. (მეფისნაცვალმა ვორონცოვ-დაშკოვმა The revolutionary consciousness woke ცნობილი იტალიელ პოლიტიკოსსა up among peasants and the revolution და მოგზაურთან ლუიჯი ვილარისთან happened in Guria – basically, now Guria საუბარში განაცხადა, რომ გურული was free from the influence of the Tsar. სასამართლო ,,მართლმსაჯულებას Soon, the Social-Democratic Party of ბევრად უფრო პატიოსნად და Georgia took the lead of the Peasant’s ეფექტიანად ახორციელებს, ვიდრე Movement. Peasants’ committees were სახელმწიფო სასამართლოები”[1]), established, that, in the beginning, only იარაღის სახელოსნოებს, სტამბებს, used to set up a boycott and strike განაგებდნენ სასკოლო განათლებას, and then started establishing their აწესებდნენ გადასახადებს, ფასებს და administrations, courts (Viceroy Vorontsov- სხვა. კომიტეტები აუქმებდნენ მეფის Dashkov told Luigi Villari, famous Italian რუსეთის ადმინისტრაციულ ერთეულებს politician and traveler, that Gurian courts და თვითონ იღებდნენ ხელში had a much fair and effective court system ძალაუფლებას. than the state courts[1]), weapons forge, publishing houses, administering school education, imposing taxes, prices, etc. The committees abolished Tsarist administrative institutions of the villages and took the lead of all the governing issues.

In 1904, the Viceroy of the Caucasus wrote in the report sent to St. Petersburg: “I will not exaggerate if I say that Gurians are in the vanguard of the revolutionary movements in the Caucasus. Since the beginning of 1904, they have aimed to implement the ideas of democratic class გურული რევოლუციონერები: იაგორ ბოლქვაძე, ბენია ჩხიკვიშვილი, გიორგი შილაკაძე 1900-იანი წლებში equality, abolish capitalism and change the existing order through fear, violence Gurian Revolutionaries: and terror”. Later, one of the founders and Iagor Bolkvadze, Benia Chkhikvishvili, Giorgi Shilakadze in the 1900s organizers of the movement, a social- ფოტო ინტერნეტიდან democrat born in village Atsana, Grigol Photo from the Internet Uratadze announced with pride that

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 6 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI გრიგოლ ურატაძის ჟანდარმერიის ბარათი, 1900-იანი წლები

Genderme card of Grigol Uratadze, 1900s

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

1904 წელს კავკასიის მეფისნაცვალი nothing was exaggerated in the report.[2] პეტერბურგში გაგზავნილ მოხსენებაში წერდა: „არ გადავაჭარბებ, თუ ვიტყვი, The whole Russian revolutionary movement რომ გურულები არიან მთელს talked about Guria. Famous Russian writer, კავკასიაში რევოლუციური მოძრაობის Lev Tosloty, who was a careful advocate of განვითარების ავანგარდში. მათ 1904 peaceful, “vegetarian” revolution, called წლის დასაწყისიდან მიზნად დაისახეს Gurians the vanguard of the Russian თავიანთი სოციალ-დემოკრატიული revolution[3]. The Gurians did not consider კლასთა თანასწორუფლებიანობის Tolstoy’s teachings, which meant the იდეების ცხოვრებაში გატარება, implementation of his religious-moral კაპიტალიზმის განადგურება და ideas – impossibility to resist evil through არსებული წესწყობილების შეცვლა violence and passive resistance. His doctrine, დაშინების, ძალმომრეობის და in this case, was far from reality and the ტერორის სახით”. ის, რომ მოხსენებაში Gurians decided to use violence to gain არაფერი იყო გადაჭარბებული, – independence when there no other choice მოგვიანებით სიამაყით აცხადებდა was left. აცანაში დაბადებული ცნობილი სოციალ-დემოკრატი გრიგოლ ურატაძე, Finally, the Gurian rebels did not manage to მოძრაობის ერთ-ერთი სულისჩამდგმელი [2] resist the huge police state alone and were და ორგანიზატორი.

7 გურიის შესახებ მთელი რუსული defeated, but the Republic of Guria was the რევოლუციური მოძრაობა unique event in the history of Peasants’ ალაპარაკდა. ,,ფრთხილმა, უსისხლო, Movement in the Russian Empire as well „ვეგეტერიანული” რევოლუციის as worldwide. The Republic of Guria was მქადაგებელმა მწერალმა, ლევ often compared[4] to the Paris commune of ტოლსტოიმ გურულებს „რუსული 18711. Also, it is notable that Paris commune [3] რევოლუციის ავანგარდი” უწოდა. lasted only for approximately 10 weeks გურულებმა არ გაითვალისწინეს while the Republic of Guria existed for a ტოლსტოის შეგონებანი, რომელიც longer period. Due to the fact that Paris გურიის მოძრაობაში ხედავდა საკუთარი is located in the heart of Europe, this is a რელიგიურ-ზნეობრივი სწავლების well-known story while only a small circle - ძალადობით ბოროტებისადმი of specialists has information about the წინაღუდგომლობასა და პასიურ Republic of Guria. დაუმორჩილებლობას - პირდაპირი მნიშვნელობით განხორციელებას. The Republic of Guria has its president – მისი დოქტრინა ამ კონკრეტულ Beniamin (Benia) Chkhikvishvili. He was შემთხვევაში შორს იდგა რეალობისაგან also called “the King of Guria”. და გურულებმა ყველა რესურსი რომ ამოწურეს, გადაწყვიტეს ძალისმიერი Benia Chkhikvishvili was born on 18 მეთოდებით მოეპოვებინათ საკუთარი January 1880 in the village Sakvavistke, in თავისუფლება და მომავალი. the family of poor nobleman. He had five საბოლოოდ, გურულმა მეამბოხეებმა sisters and one brother. Benia studied at ვერ შეძლეს უზარმაზარ პოლიციურ the Agricultural School of Kutaisi from სახელმწიფოსთან მარტო გამკლავება which he was expelled as a student of final და დამარცხდნენ, თუმცა გურიის year in 1900 due to his participation in the რესპუბლიკა იყო უნიკალური მოვლენა illegal publication. At school, he became გლეხთა მოძრაობის ისტორიაში, acquainted with the social-democratic როგორც რუსეთის იმპერიაში, ისე teachings, he was a member of an illegal მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. circle and had close connections with გურიის რესპუბლიკას პარიზის 1871 the members of the Third Socialist Group წლის კომუნას1 ადარებდნენ.[4] აქვე (“Mesame Dasi”) from Kutiaisi. აღსანიშნავია, რომ პარიზის კომუნამ დაახლოებით ათი კვირა იარსება, Benia is said to have lived at the resettled გურიის რეპუბლიკამ კი – ბევრად prince Constantine of Oldenburg’s2 house მეტი. იმის გამო, რომ პარიზი ევროპის and he became too close with him. The შუაგულში მდებარეობდა, ეს ამბავი legend says that when the prince decided ფართო საზოგადოებისათვის კარგად არის ცნობილი, გურიის რესპუბლიკა კი – უმთავრესად სპეციალისტების ვიწრო წრისათვის. 1. Paris Commune - The self-proclaimed socialist govern- ment which ruled Paris from March 18 to May 28, 1871. From May 21, so-called “Bloody Week” - final assault by the French Armed Forces was launched that ended the Paris Commune. 1. პარიზის კომუნა – თვითგამოცხადებული სოციალისტური მთავრობა, რომელიც პარიზს 2. Prince Constantine of Oldenburg (1850-1906) – High მართავდა 1871 წლის 18 მარტიდან 28 მაისამდე. ranking military official of the Russian Empire who 21 მაისიდან საფრანგეთის რეგულარულმა არმიამ since the 1880s lived and worked in Kutaisi and then in კომუნას მოუწყო ე.წ. `სისხლიანი კვირა” და მათი Abkhazia. გამოსვლა ჩაახშო.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 8 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI გურიის ეპარქიის სოფელ ციხის იოანე ნათლისმცემლის სახელობის ეკლესიის მეტრიკული წიგნი, 1880 წელი ბენიამენ ჩხიკვიშვილი დაბადება - იანვრის 15, ნათლისღება - იანვრის 22 წოდება, სახელი, მამის სახელი და გვარი მშობელთა და რომლისა სარწმუნოებისა არიან - ამავე სოფლისა მცხოვრები აზნაური გიგო ბეჟანის-ძე ჩხიკვიშვილი და სჯულიერი ცოლი მისი ნატალია კაციას ასული, ორნივ მართლმადიდებლისანი არიან ბენია მონათლეს იმავე სოფლის ბლაღოჩინმა (დეკანოზმა) მღვდელმა, იესე პორფირეს-ძე ცინცაძემ და კეკელიძემ ნათლობის საიდუმლო აღასრულეს მღვდელმა სოფრომ კეკელიძემ და დიაკონმა მაქსიმე ცინცაძემ

The parish record of Guria eparchy, the village Tsikhe, 1880 Beniamen Chkhikvishvili Birth – January 15, Baptism – January 22 Parents: Living in this village, nobleman Gigo Chkhikvishvili and his wife, Natalia Katsias daughter, both in an orthodox faith. Benia was baptized by the priest Blagochin (Dean) of the same village, Iese Tsintsadze and Kekelidze The sacrament of baptism was performed by the priest Sophrom Kekelidze and the deacon Maxime Tsintsadze

გურიის რესპუბლიკას საკუთარი ჰყავდა to go back to Germany, he asked Benia პრეზიდენტიც - ბენიამინ (ბენია) Chkhikvishvili to go with him but this did not ჩხიკვი­შვილი. მას „გურიის მეფესაც“ happen. As a sign of their friendship, the უწოდებდნენ. prince gave him a car (Ford) and cabinet as a present. It is unknown what has happened ბენია ჩხიკვიშვილი დაიბადა 1880 წლის to the car but the cabinet was confiscated 18 იანვარს, სოფელ საყვავისტყეში, by the Bolsheviks. Benia’s wife described ღარიბი აზნაურის ოჯახში. მას ჰყავდა the cabinet in details in her letters to the ხუთი და და ერთი ძმა. ბენია სწავლობდა Communists, hoping that she would be able ქუთაისის სამეურნეო სკოლაში, საიდანაც [5] to return her property. 1900 წელს, არალეგალურ გამოცემაში

9 მონაწილეობისათვის, დამამთავრებელი After he was expelled from school, Benia კლასიდან დაითხოვეს. სკოლაში worked as a teacher at one of the parochial ის გაეცნო სოციალ-დემოკრატიულ schools in Mingrelia where he was მოძღვრებას, მონაწილეობდა considered to be a good teacher. In 1902, მოწაფეთა არალეგალურ წრეში და teaching courses of the parochial schools of მჭიდრო კავშირი ჰქონდა ქუთათურ Georgia were held in Kutaisi. Chkhikvishvili მესამედასელებთან. called for the teachers to support the Peaseants’ Movement, which had already გადმოცემით, ბენია დროებით მუშაობდა started in Guria, to spread it to the other ქუთაისში გადასახლებულ პრინც 3 districts as well. Tedo Zhordania , who was კონსტანტინე ოლდენბურგელთან2 leading the courses, was informed about his და ძალიან დაუახლოვდა მას. როცა activities and he was immediately expelled პრინცმა გერმანიაში დაბრუნება from the school. After this, Benia went to დააპირა, წაყოლა სთხოვა ჩხიკვიშვილს, Chiatura where he worked at the coal (black თუმცა ასე არ მოხდა. მეგობრობის [6] stone) mine. ნიშნად, ოლდენბურგელმა პრინცმა მას მანქანა (ფორდის მარკის) და კაბინეტი According to his contemporaries, Benia was აჩუქა. მანქანის ბედი უცნობია, ხოლო an extraordinary, radical, quick-tempered კაბინეტი ბოლშევიკებმა ჩამოართვეს. person who usually caused problems due to კაბინეტი ზედმიწევნით აქვს აღწერილი his character. In Autumn 1920, Chkhikvishvili, ბენიას მეუღლეს განცხადებებში, Valiko Jugheli, Valodia Goguadze, Biktor რომლებსაც თავისი ქონების Tevzaia and Tedo Ghlonti had a feast at the დაბრუნების იმედით სწერდა საბჭოთა restaurant. When they got drunk, they made ხელისუფლებას.[5] a toast to the members of the government and the leader of the Second International, სკოლიდან დათხოვნის შემდეგ, 4 Karl Kautsky. Tedo Ghlonti did not like ბენია ორი წლის განმავლობაში this and called them “the traitors of the მასწავლებლობდა სამრევლო motherland” and “the agents of the western სკოლაში სამეგრელოში, სადაც capitalists”. Then the fight started during კარგ მასწავლებლად ითვლებოდა. which Benia beat the socialist-federalist 1902 წელს ქუთაისში გაიმართა opponent, Tedo Ghlonti. დასავლეთ საქართველოს სამრევლო სკოლების მასწავლებელთა კურსები. At first glance, there was an impression ადგილობრივ სოციალ-დემოკრატთა that Benia had harped on the federalists წინადადებით ჩხიკვიშვილი – he had another widely known fight with მოუწოდებდა მასწავლებლებს, მხარი another member: on 1 February 1921, a few დაეჭირათ გლეხთა მოძრაობისათვის, weeks before the occupation, Benia and რომელმაც გურიაში იფეთქა, რათა სხვა Shalva Nutsubidze had a dispute at the მაზრებში მისი გავრცელებისათვის ხელი შეეწყოთ. ის დაასმინეს თედო

3. Tevdore (Tedo) Zhordania (1854-1916) - Historian, teacher and public figure. 2. პრინცი კონსტანტინე ოლდენბურგელი (1850- 1906) – რუსეთის იმპერიის სამხედრო პირი და 4. Karl Kautsky (1854-1930) - Marxist theoretician, the მაღალჩინოსანი, რომლიც 1880-იანი წლებიდან leader of Social-Democratic Party. He was an interna- ქუთაისში, შემდეგ კი აფხაზეთში ცხოვრობდა და tional ally of Georgia. These words belong to Kautsky – “I მოღვაწეობდა. feel closer to the Georgian Social-Democratic Party than to the Socialist Party in Europe”. After his visit to Georgia, 3. თევდორე (თედო) ჟორდანია (1854-1916) - he created works on the implementation of Social- ისტორიკოსი, პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე. Democratic model. He opposed the Soviet model and criticized Lenin.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 10 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ჟორდანიასთან3, რომელიც კურსებს ხელმძღვანელობდა და დაუყონებლივ დაითხოვეს მასწავლებლობიდან. ამის შემდეგ ბენია გაეშურა ჭიათურაში, სადაც მუშაობა დაიწყო შავი ქვის მაღაროებში.[6]

თანამედროვეთა გადმოცემით, ბენია იყო არაორდინალური, რადიკალური, ფეთქებადი და ფიცხი, ხშირად თავისი ხასიათით პრობლემებსაც ქმნიდა. 1920 წლის შემოდგომაზე შალვა ნუციბიძე (მოვლენებს ცოტა წინ რომ გავუსწროთ), Shalva Nutsubidze რესტორანში ქეიფობდნენ ჩხიკვიშვილი, ვალიკო ჯუღელი, ვალოდია გოგუაძე, დაცულია საქართველოს ბიქტორ თევზაია და თედო ღლონტი. პარლამენტის ეროვნულ შეზარხოშებულებმა თურმე დალიეს ბიბლიოთეკაში Preserved at the National მთავრობის წევრების და მეორე Parliament Library of ინტერნაციონალის ლიდერის, კარლ Georgia კაუცკის სადღეგრძელო4 [7]. თედო ღლონტს ეს არ მოეწონა და სუფრის წევრებს „სამშობლოს მოღალატეები” Constituent Assembly of the Republic of და „დასავლეთის კაპიტალისტების Georgia, then Chkhikvishvili hit the fist into აგენტები” უწოდა. ატყდა ჩხუბი, Shalva Nutsubidze’s eye and took his hand to რომლის დროსაც ბენიამ სოციალისტ- a revolver. Samson Dadiani and Nikoloz Eliava ფედერალისტი ოპონენტი ღლონტი stopped Chkhikvishvili. Nutsubidze grabbed a სცემა. chair and threw it but it did not hit Benia. On the next day, a students’ demonstration ერთი შეხედვით, იქმნება შთაბეჭდილება, was held at which Shalva Nutsubidze’s რომ ბენიას თვალში ჰყავდა ამოღებული physical assault was condemned. The ფედერალისტები - მეორე გახმაურებული students expressed their hope that the ჩხუბი მას პარტიის კიდევ ერთ წევრთან Constituent Assembly would give an მოუვიდა: 1921 წლის პირველ თებერვალს, appropriate response to the undeserving ოკუპაციამდე რამდენიმე კვირით member. The Social-Federalist fraction ადრე, საქართველოს რესპუბლიკის submitted a proposal to the Presidium დამფუძნებელ კრებაში ბენია და to suspend a membership to Benia შალვა ნუცუბიძე შელაპარაკდნენ, რის Chkhikvishvili. According to the Social- Federalists, Chkhikvishvili insulted an honor of the Assembly. Articles supporting Shalva 4. კარლ კაუცკი (1854-1938) - მარქსიზმის Nutsubidze were published in Social- თეორეტიკოსი, გერმანიის სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ლიდერი, საერთაშორისო ასპარეზზე Federalist newspaper “Sakhalkho Sakme”, in საქართველოს ინტერესების დამცველად which Benia Chkhikvishvili’s behavior was გვევლინებოდა. სწორედ კაუცკის ეკუთვნის condemned. სიტყვები -,,საქართველოს სოციალ-დემოკრატიულ პარტიასთან მე უფრო დაახლოებულად ვგრძნობ თავს, ვიდრე რომელიმე სოციალისტურ პარტიასთან Finally, this case did not proceed, because ევროპაში”. საქართველოში ვიზიტის შედეგად, after the Sovietization of Georgia, nobody მან შექმნა ნაშრომები სოციალ-დემოკრატიული remembered about the Chkhikvishvili- პოლიტიკური მოდელის განხორციელების შესახებ. დაუპირისპირდა საბჭოთა მოდელს და აკრიტიკებდა Nutsubidze dispute. However, when one ლენინის ხედვებს. part of the Social-Federalists began active

11 შემდეგაც ჩხიკვიშვილმა მუშტი დაარტყა collaboration with the Soviet government, შალვა ნუცუბიძეს თვალში და ხელი students came to Nutsubidze and told him: რევოლვერისკენ წაიღო. ჩხიკვიშვილი “What a mistake we have made when we გააკავეს, ხოლო ნუცუბიძემ ხელი სტაცა came out in the streets because of you! და ისროლა სკამი, რომელიც ბენიას აცდა. Why did not Benia Chkhikvishvili also dig out your second eye?!”.[8] After several years, მეორე დღეს თბილისში გაიმართა this story was followed by a continuation: სტუდენტთა დემონსტრაცია, Shalva Nutsubidze’s relative, who was also რომლის მონაწილეებმაც დაგმეს a friend of Benia’s son, Slava, came to Slava დამფუძნებელ კრებაზე შალვა and told him about Shalva’s request that he ნუცუბიძის ფიზიკური შეურაცხყოფა. wanted to meet Benia’s son. It is said that სტუდენტები გამოთქვამდნენ during their meeting, Shalva Nutsubidze იმედს, რომ დამფუძნებელი კრება told Slava: “Probably you have been told სათანადო პასუხს გასცემდა უღირს about what has happened between me and დეპუტატს. სოციალ-ფედერალისტთა your father. Remember that it was a fault of ფრაქციამ დამფუძნებელი კრების my tongue.” პრეზიდიუმს წარუდგინა წინადადება ბენია ჩხიკვიშვილისთვის It is being said that Chkhikvishvili was a დეპუტატის სტატუსის ჩამორთმევის left-wing socialist for what he was criticized შესახებ. ფრაქციის წევრთა თქმით, for his closeness with Bolshevism. However, ჩხიკვიშვილმა თავისი საქციელით until the end of his life, he had been დამფუძნებელი კრების ღირსება faithful to the idea of the independence of შელახა. სოციალ-ფედერალისტთა his country and he even died for it.[9] გაზეთ ,,სახალხო საქმეში” დაიბეჭდა შალვა ნუცუბიძის მხარდამჭერი In the early 1900s, the entire Russian სტატიები და დეპეშები, რომლებშიც Empire became the center of revolutions დაგმობილი იყო დეპუტატ ბენია and demonstrations. Georgia was no ჩხიკვიშვილის საქციელი. exception, which was overwhelmed by the revolutionary wave. Clashes between საბოლოოდ, საქმე არ გაგრძელებულა, the revolutionaries and soldiers of the საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ კი regular army were frequent. The Russo- ჩხიკვიშვილი-ნუცუბიძის უსიამოვნება Japanese War also began in 1904, leading არავის ახსოვდა. მაგრამ როდესაც to famine throughout the country, and სოციალ-ფედერალისტთა ერთმა events culminated in the January-June 1905 ნაწილმა, თედო ღლონტისა და revolution. შალვა ნუცუბიძის მეთაურობით, საბჭოთა ხელისუფლებასთან Benia Chkhikvishvili had oratorical talents. აქტიურად თანამშრომლობა People used to gather to listen to him. In დაიწყო, ნუცუბიძესთან სტუდენტები 1903, he became a member of the newly- მივიდნენ და განუცხადეს: „ეს რა established Batumi Committee of the შეცდომა დავუშვით, რომ თქვენ გამო Social-Democratic Labor Party of Russia. დემონსტრაციაზე გამოვედით, ბენია During his staying in Batumi (he worked at ჩხიკვიშვილმა რატომ მეორე თვალიც the Mantashev’s Second (Richter) Factory) არ ამოგთხარათო”.[8] წლების შემდეგ, he demonstrated his organizational ამ ისტორიას გაგრძელებაც მოჰყვა: skills. He planned and participated in the ბენიას შვილთან, სლავასთან მივიდა extrication of his friend, imprisoned by the მისი მეგობარი, შალვა ნუცუბიძის Russian soldiers, which many considered to

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 12 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ნათესავი და გადასცა შალვას თხოვნა, ბენიას შვილი შეეხვედრებინა. გადმოცემის თანახმად, შალვა ნუცუბიძემ შეხვედრისას სლავას უთხრა: „ალბათ მოგიყვნენ, ჩემსა და მამაშენს შორის რაც მოხდაო. იცოდე, ყველაფერი ჩემი ენის ბრალიაო”...

როგორც ამბობენ, ჩხიკვიშვილი უფრო მემარცხენე სოციალისტი იყო, რის გამოც მას ბოლშევიზმთან სიახლოვეს საყვედურობდნენ, მაგრამ საკუთარი ქვეყნის დამოუკიდებლობის იდეას ბოლომდე ერთგულად და თავგამოდებით რუსეთის იმპერატორი უერთგულა და ამისთვის სიცოცხლეც კი ნიკოლოზ II დათმო.[9] Russian Emperor Nicholas II 1900-იანი წლების დასაწყისში მთელი ფოტო ინტერნეტიდან რუსეთის იმპერია რევოლუციების და Photo from the Internet გამოსვლების კერად იქცა. გამონაკლისი არც საქართველო იყო, რომელსაც რევოლუციურმა ტალღამ გადაუარა. ხშირი be impossible. Chkhikvishvili accomplished იყო შეტაკებები რევოლუციონრებსა და this mission successfully after which he მეფის რეგულარული არმიის ჯარისკაცებს became a revolutionary and his status შორის. 1904 წელს დაიწყო რუსეთ- among military circles was elevated together იაპონიის ომიც, რამაც მთელს ქვეყანაში with the status of Batumi Committee and შიმშილი გამოიწვია, ხოლო მოვლენები Benia was named “General-Governor of დაგვირგვინდა 1905 წლის იანვარ- Bartskhana”. ივნისის რევოლუციით. In Spring 1903, during his speech at the ბენია ჩხიკვიშვილი ორატორული ნიჭით anniversary of shooting the workers’ გამოირჩეოდა, მის მოსასმენად ხალხი demonstration in Batumi, Benia stood in სპეციალურად იკრიბებოდა. 1903 წელს front of an officer when they approached ახლად ჩამოყალიბებულმა რუსეთის the military headquarters, and told him: სოციალ-დემოკრატიული მუშათა “Down with your Nicholas!” In 1904, during პარტიის ბათუმის კომიტეტმა ის თავის the clash with police at the demonstration რიგებში გააწევრიანა. ბათუმში ყოფნისას against the war with Japan, Chkhikvishvili was (ის მუშად მუშაობდა მანთაშევის holding a flag in his hand.[10] (Both of these მეორე /რიხტერის/ ქარხანაში) მან demonstrations were organized by Benia). გამოავლინა ორგანიზატორული ნიჭიც, დაგეგმა და თავად მონაწილეობდა After the revolutionary events, it was რუსი ჯარისკაცების მიერ დატყვევებული impossible for Benia to stay in Batumi and ამხანაგის გამოხსნაში, რაც he, as a member of the committee of the უმრავლესობას განუხორციელებლად Workers’ Social-Democratic Party of Russia, მიაჩნდა. ჩხიკვიშვილმა ეს საქმე started illegal working in Tbilisi. He was წარმატებით შეასრულა, რამაც an organizer of the press and propaganda რევოლუციურის გარდა, სამხედრო groups. During the three months, he

13 წრეებშიც აუმაღლა რეიტინგი მას established links between the Tbilisi და ბათუმის კომიტეტს, ხოლო ბენია committee and the village organizations of ჩხიკვიშვილს ,,ბარცხანის გენერალ- Kakheti. გუბერნატორი” შეარქვეს. In October 1904, Benia was arrested 1903 წლის გაზაფხულზე ბათუმში მუშათა in Tbilisi and taken back to Batumi. დემონსტრაციის დახვრეტის ერთი He was accused of organizing Batumi წლისთავზე გამოსვლის დროს, როდესაც demonstration and secret publication- სამხედრო შტაბს მიუახლოვდნენ, ბენია house. However, soon he was released on მორიგე ოფიცერს პირდაპირ დაუდგა bail. Following the decision of the Tbilisi და უთხრა: „ძირს შენი ნიკოლოზი!” Revolutionary Committee, he went to Guria 1904 წელს კი იაპონიასთან ომთან to lead the movement. დაკავშირებით ჩატარებული აღლუმის საწინააღმდეგო დემონსტრაციაზე Under Chkhikvishvili’s leadership, in 1905, პოლიციასთან შეტაკებისას the City Council of Ozurgeti was dismissed ჩხიკვიშვილს ხელში დროშა ეჭირა.[10] and the “Provisional Parliament of Guria” (ორივე ეს დემონსტრაცია თავად ბენიას was invited. In the elections, Chkhikvishvili ორგანიზებული იყო). received 958 votes out of 970. He was also often called “the President of Provisional რევოლუციური მოვლენების შემდეგ Parliament”.[11] He had an influence not ბენიას ბათუმში გაჩერება შეუძლებელი only on Ozurgeti district but also on the აღმოჩნდა და ის, როგორც რუსეთის railway, which had sometimes been under სოციალ-დემოკრატიული მუშათა the control of the strikers and sometimes პარტიის (რსდმპ) თბილისის - the government. Chkhikvishvili was said კომიტეტის წევრი, თბილისში შეუდგა to allocate oil and food himself, his single არალეგალურ პარტიულ მუშაობას. იყო call was enough for him to be provided by ტიპოგრაფიების და პროპაგანდისტთა a delegate train from Batumi or Samtredia. ჯგუფების ორგანიზატორი. სამი თვის He was always accompanied by the armed განმავლობაში ააწყო კავშირები groups and everyone used to make a way თბილისის კომიტეტსა და კახეთის for him. “Everyone listened to Benia and სოფლის ორგანიზაციებს შორის. accomplished what he had ordered”[12] when he was just 25-year-old. It was said about 1904 წლის ოქტომბერში ბენია him that “if Benia Chkhikvishvili had not თბილისში დააპატიმრეს და უკან, been in Guria, there situation would be ten ბათუმში გადაიყვანეს, მას ბათუმის times more disastrous”. [13] დემონსტრაციის და საიდუმლო სტამბის ორგანიზებას ედავებოდნენ, თუმცა Famous military and public official, მალევე თავდებით გაათავისუფლეს. Georgian general of Wehrmacht, Shalva თბილისის რევოლუციური კომიტეტის Maghlakelidze wrote about him in his დადგენილებით, ის გურიაში memoirs: “Benia Chkhikvishvili, famous as ჩავიდა, რათა მოძრაობის სათავეში the President of Guria, was an old-style, ჩამდგარიყო. truthful and brave man. He was useful for rebellion, he could use weapons, did not ჩხიკვიშვილის თაოსნობით, need a school for it, he was well-known in 1905 წელს დაშალეს ოზურგეთის Guria. He returned from penal servitude, საქალაქო საბჭო და მოიწვიეს with hoarse voice, aquiline nose, beard, ,,გურიის დროებითი პარლამენტი”. mustache. He was a huge man”. [14] მისი თავმჯდომარის არჩევნებში

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 14 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ჩხიკვიშვილმა 970-დან 958 ხმა მიიღო. მას ხშირად ეძახდნენ ,,დროებითი პარლამენტის პრეზიდენტსაც”.[11] მისი გავლენა ვრცელდებოდა არა მარტო ოზურგეთის მაზრაზე, არამედ რკინიგზაზეც, რომელიც ხან გაფიცულთა, ხან კიდევ ხელისუფლების ხელში იყო. ამბობენ, რომ ჩხიკვიშვილი თავად ანაწილებდა ნავთსა და სურსათს, ამარაგებდა ოზურგეთს, მისი ერთი ზარიც კი საკმარისი იყო, რომ ბათუმიდან ან სამტრედიიდან მისთვის სადელეგატო მატარებელი მიეწოდებინათ. ის ყოველთვის შეიარაღებული რაზმელების თანხლებით შალვა მაღლაკელიძე გადაადგილდებოდა და ყოველი შემხვედრი მას მოწიწებით უთმობდა Shalva Maglakelidze გზას. ბენიას ,,ყველანი უგონებდნენ და სიტყვის შეუბრუნებლად ასრულებდნენ დაცულია საქართველოს იმის განკარგულებას”[12] სულ რაღაც 25 პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში წლის ასაკში. მის შესახებ ამბობდნენ, Preserved at the National რომ გურიაში ,,ბენია ჩხიკვიშვილი Parliament Library of Georgia (,,კაცი მარჯვე და მომქმედი”), რომ არ ყოფილიყო, ათჯერ უარესი უბედურება On 14 October 1905, a strike began in the დატრიალდებოდაო”[13]. South Caucasus. In Guria, it was perceived as

ცნობილი სამხედრო და საზოგადო the beginning of rebellion but for rebellion, მოღვაწე, ვერმახტის ქართველი a great number of weapons was needed. გენერალი შალვა მაღლაკელიძე მის Even before the strike, the attacks on officers შესახებ მოგონებებში წერდა: and Kozaks and grabbing their arms was ,,ბენია ჩხიკვიშვილი, ცნობილი common, but during the strike, such cases როგორც გურიის პრეზიდენტი, ძველი became full-scale: based on the decision of და მართალი ვაჟკაცური კაცი იყო. military headquarters, ten soldiers under the აჯანყებისთვის გამოდგებოდა, იარაღსაც leadership of Grigol Dumbadze, attacked the იხმარდა, სკოლა არ უნდოდა მაგისთვის, sleeping officers in 1904 and took Bernard გურიაში უდიდესი სახელი ჰქონდა. arms, several swords and cartridges. On 11 კატორღიდან დაბრუნდა, ჩახლეჩილი October, approximately at 9:30, between ხმა, არწივისებური ცხვირი, წვერები, Supsa and Jumati, hundred armed Gurians ულვაშები ჰქონდა, ვეებერთელა კაცი [14] stopped the train and grabbed five boxes of იყო”. revolvers together with bullets and hid away. [15] 1905 წლის 14 ოქტომბერს მთელს On 16 October, the soldiers of Chokhatauri ამიერკავკასიაში დაიწყო საყოველთაო local organization attacked Police guard გაფიცვა. გურიაში ეს შეიარაღებული post and post office, one was killed, two აჯანყების დასაწყისად აღიქვეს, were wounded and several were taken as მაგრამ აჯანყებისთვის საჭირო იყო prisoners, including police officer (Bokauli) დიდძალი იარაღი. გაფიცვამდეც ხშირი Gagua who “was taken by the Gurians with

15 იყო „სტრაჟნიკებსა” და კაზაკებზე great courtesy”.5 [16] They also took arms – 10 თავდასხმა და მათთვის იარაღის bearden rifles, 12 rifles, 2 revolvers, bullets, წართმევა, გაფიცვის დროს კი ამ etc. The administration of Ozurgeti district შემთხვევებს მასობრივი ხასიათი მიეცა: was concerned with these events after სამხედრო შტაბის გადაწყვეტილებით, which armed head of the district with 120 ათი წითელრაზმელი, გრიგოლ Plastuns6, accompanied by 13 policemen დუმბაძის მეთაურობით, 1904 წლის went to Chokhatauri to restore order. ოქტომბერში, ოზურგეთში თავს დაესხა მძინარე სტრაჟნიკებს და On 20 October 1905, 14 kilometers away გაიტაცა ოცდაექვსი ბერდანის თოფი, from Ozurgeti, near the village Nasakirali, რამდენიმე ხანჯალი, ვაზნები. 11 there was a battle between the Red army ოქტომბერს, დაახლოებით დილის soldiers and Kozaks in which Kozaks were ათის ნახევარზე სუფსასა და ჯუმათს defeated. According to different reports, 10 შორის ასმა შეიარაღებულმა გურულმა were killed, 14 were wounded and 6 Kozaks გააჩერა მატარებელი, წაიღო ხუთი ყუთი were captured. Also, they took weapons and რევოლვერი ტყვიებთან ერთად და horses. One person from rebels was killed [15] მიიმალა. 16 ოქტომბერს, ჩოხატაურის and two were wounded.[17] ადგილობრივი ორგანიზაციის წითელრაზმელებმა იერიში მიიტანეს According to the documents, Guria პოლიციელთა საგუშაგოსა და ფოსტის committee, specifically Benia Chkhikvishvili, განყოფილებაზე, მოკლეს ერთი, Nestor Erkomaishvili and others led დაჭრეს ორი და დაატყვევეს რამდენიმე the Nasakirali battle. Almost the whole კაცი, მათ შორის პოლიციის ბოქაული society of Guria, up to 4,000 people გაგუა, რომელიც გურულებმა ,,დიდის (Filipp Makharadze names 1,000 men) ზრდილობით წაიყვანეს ცხენით participated in the battle. It is being said 5 [16] მიყრუებულ ადგილას”. აგრეთვე that up to 60 men were well-equipped (30 – წაიღეს იარაღი 10 ბერდანა, 12 შაშხანა, men, according to the other data), others 2 რევოლვერი, ტყვია-წამალი და სხვა. had flint guns, axes, knives and other ამ შემთხვევებმა ოზურგეთის მაზრის agricultural instruments. ადმინისტრაცია ძლიერ შეაშფოთა, რის შემდეგაც თავად მაზრის უფროსი In the beginning, Benia Chkhikvishvili 6 შეიარაღებული 120 პლასტუნითა და 13 refused to attack the Nasakirali mountain პოლიციელის თანხლებით, გაემართა pass to avoid unnecessary sacrifice. He ჩოხატაურში წესრიგის დასამყარებლად. considered that this would aggravate the situation and would give advantage to 1905 წლის 20 ოქტომბერს ოზურგეთიდან the government to activate the repressive 14 კილომეტრის მოშორებით, სოფელ

5. ბოქაულის დაპატიმრება აჯანყებულებმა იმით 5. The arrest of Bokauli was explained by the rebels ახსნეს, რომ მისთვის აეცილებინათ მოსალოდნელ as an attempt to keep him away from the expected რეპრესიებში მონაწილეობა, რადგან მასთან repressions as long as they had good relations with კარგ დამოკიდებულებაში იყვნენ. გაგუას კარგად him. Gagua was treated well and after a few days, he ეპყრობოდნენ და რამდენიმე დღის შემდეგ was released. Interestingly, Gagua had not informed გაათავისუფლეს კიდეც. საინტერესოა, რომ გაგუას against anyone. He only declared that he was taken არავინ გაუცია, მან მხოლოდ განაცხადა, რომ ის blindfolded, treated well and returned to Chokhatauri თვალებახვეული წაიყვანეს, კარგად უვლიდნენ და still blindfolded. ასევე თვალებახვეული ჩოხატაურში დააბრუნეს. 6. Plastun – Cossack infantryman in the Kuban and 6. „პლასტუნი - ყუბანის შავი ზღვის კაზაკთა Black Sea Cossack Subdivisions with intelligence and ქვედანაყოფის ფეხოსანი კაზაკი, რომელსაც defensive functions. სადაზვერვო და დაცვით ფუნქციები ჰქონდა.“

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 16 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ნასაკირალთან, წითელრაზმელებმა machine against the Guria population (which კაზაკებს ბრძოლა გაუმართეს, was proved) but as long as the majority დაამარცხეს და უკუაგდეს. სხვადასხვა made such decision, he agreed, went to ცნობით, მოკლეს 10, დაჭრეს 14 და ტყვედ Nasakirala and did not leave the warriors წაიყვანეს 6 კაზაკი, ასევე ხელში ჩაიგდეს [18] until the end of the battle. Chkhikvishvili ცეცხლსასროლი იარაღი და ცხენები. gave commands to the soldiers – where they აჯანყებულებს კი მოუკლეს ერთი კაცი [17] should have been allocated and how to act. და ორი დაჭრეს. დოკუმენტების მიხედვით, ნასაკირალის ბრძოლას ხელმძღვანელობდა გურიის კომიტეტი, On 21 October, the manifesto of 17 October 7 კერძოდ კი, ბენია ჩხიკვიშვილი, ნესტორ was taken to the rebels. According to ერქომაიშვილი და სხვები. ნასაკირალის Isidore Ramishvili, Noe Ramishvili gave this ბრძოლაში მონაწილეობას იღებდა notice to the leader of the rebellion, Benia გურიის თითქმის მთელი საზოგადოება, Chkhikvishvili.[19] The discussion whether to 4 ათასამდე კაცი (ფილიპე მახარაძე continue or suspend rebellion began. Some ასახელებს 1000 კაცს). ამბობენ, მათგან of the rebels said the rebellion was crushed კარგად შეიარაღებული იყო 60 კაცამდე but the majority said that this was still better (სხვა მონაცემებით 30), დანარჩენებს [20] than nothing. However, not many believed კი კაჟიანი თოფები, ცულები, წალდები, the manifesto, on 21 October the shooting დანები, თოხები და სხვა სასოფლო- სამეურნეო იარაღი ჰქონდათ. suspended and people dispersed.

ბენია ჩხიკვიშვილი თავიდან, უსარგებლო Nasakirala impressed everyone and it მსხვერპლის თავიდან აცილების significantly facilitated the armed rebellion მიზნით, ნასაკირალის უღელტეხილზე in the Russian Empire.8 [21] It is said that after თავდასხმაზე უარზე იყო (მისი აზრით, a long time, Kozaks asked one another: “Do ეს უფრო გაამწვავებდა მდგომარეობას you know Nasakirali?” It is notable that later და უფრო მეტ კოზირს მისცემდა the Communist rewrote the history in such a მთავრობას, რათა რეპრესიული მანქანა manner that Stalin was represented almost მთელი სიმძლავრით აემოქმედებინა as a leader of the Nasakirali battle and გურიის მოსახლეობის წინააღმდეგ Guria rebellion. Through this, they wanted to (რაც დამტკიცდა კიდეც), მაგრამ რაკი elevate Stalin’s image. If the Nasakirali battle უმრავლესობამ ასეთი გადაწყვეტილება მიიღო, ის დაემორჩილა, თავად წავიდა had truly been planned by Jughashvili, he ნასაკირალზე და ,,მებრძოლებს... არ would have been mentioned in the countless მოშორებია, გვერდში ედგა მათ”.[18] memoirs left by the Georgian Bolsheviks. The ჩხიკვიშვილი რაზმელებს აძლევდა political situation in Guria was led by the დავალებებს – რომელი მათგანი სად Mensheviks. The Bolshevik Tengiz Zhghenti უნდა ყოფილიყო და როგორ ემოქმედა.

7. According to the October 17 manifesto, which finalized 21 ოქტომბერს აჯანყებულებთან 17 the 300 years of the rule of the Romanovs, the people ოქტომბრის მანიფესტის შესახებ ამბავი were granted the basic guaranteed of civic rights – the მიიტანეს.7 ისიდორე რამიშვილის invitation of Dume elected by them, implementation of democratic reforms, freedom of speech, gathering, press, თქმით, ეს ცნობა ,,აჯანყების სარდალს” etc.

8. The communists portrayed the Nasakirali attack as one 7. 17 ოქტომბრის მანიფესტის თანახმად, რომელიც of the most important battles carried out by the Georgians წერტილს უსვამდა რომანოვების 300-წლიან and voiced it with the help of the famous historian Niko აბსოლუტურ მონარქიას, ხალხს ენიჭებოდა Berdzenishvili: “Our whole history is an endless struggle ,,სამოქალაქო თავისუფლების ძირითადი გარანტიები” - for progress and culture. David the Bulder’s Didgori battle მათ მიერ არჩეული სახელმწიფო სათათბიროს მოწვევა, against Turkish barbarians and well-known Nasakirali დემოკრატიული რეფორმების გატარება, სიტყვის, against the Tsarist reaction are particular moments of thie შეკრების, პრესის და სხვა თავისუფლებების მიცემა. epic struggle.”

17 ბენია ჩხიკვიშვილს ნოე რამიშვილმა (his wife was Benia’s sister) mentioned that მიაწოდა.[19] მაშინვე გაიმართა ბჭობა the party organizations in Georgia were – გაეგრძელებინათ თუ შეეწყვიტათ under the influence of the Mensheviks. თავდასხმა. ზოგიერთი მეამბოხე [22] In fact, in the Russian Empire, only in ამბობდა: ,,რევოლუციას ცივი წყალი Georgia the term “Mensheviks” meaning the გადაასხესო. უმეტესობა კი გაიძახოდა, “minority” did not describe the reality. ეს ,,პოჭოკია” (გოჭის ფეხი – ი. მ.), მაგრამ [20] სულ უფეხობას ,,პოჭოკიც” სჯობიაო”. On 9 January 1906, for celebrating the თუმცა მანიფესტისა ცოტა თუ ვინმემ anniversary of the Bloody Sunday9, almost დაიჯერა, 21 ოქტომბრის ღამეს სროლა all of the Red soldiers of Guria and the შეწყვდა და ხალხი დაიშალა. local population, more than 10,000 people gathered at the main square of Ozurgeti. ნასაკირალმა დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა უკლებლივ ყველაზე და 2,000 demonstrators were armed with მძლავრი ბიძგი მისცა რუსეთის Berdan rifles, “Smith & Wesson” and hand- იმპერიაში შეიარაღებულ აჯანყებას.8 made bombs. The demonstrators with flags, [21] თურმე ამ ამბებიდან დიდ ხნის singing La Marseillaise walked around the განვლის შემდეგაც კაზაკები ერთმანეთს whole city, held meeting at which Benia ეკითხებოდნენ: ,,Накирали знаешь?” Chkhikvishvili made a speech. He finished ,,ნასაკირალი გაგიგონია?” (ნასაკირალს his speech with these words: “Down ისინი „ნაკირალს” ეძახდნენ). with shameful governments, down with აღსანიშნავია, რომ მოგვიანებით კომუნისტებმა ისტორია გადაწერეს ისე, autocracy, long live the Republic!” According რომ სტალინი ნასაკირალის ბრძოლის to the investigative materials, he also said და ლამის გურიის მთელი აჯანყების that all of the King’s servants “would be ხელმძღვანელად წარმოაჩინეს. ამით hanging on these trees”. Then he led the სურდათ, ბელადის სახე კიდევ უფრო armed soldiers on horseback to meet the მეტი შარავანდით შემოსილიყო, army coming from Batumi. On his way, he რაც, რა თქმა უნდა, სიმართლეს არ called for the villagers to arm themselves. შეეფერებოდა. ნასაკირალის შეტაკება However, the battle was not held.[23] მართლაც ჯუღაშვილის დაგეგმილი რომ ყოფილიყო, იმ უთვალავ მემაუარში, რაც ქართველმა ბოლშევიკებმა In January 1906, after crushing the Guria დატოვეს, ეს ფაქტი აუცილებლად rebellion, in violation of the decision of the იქნებოდა ნახსენები. პოლიტიკურ committee, Benia Chkhikvishvili stayed in სიტუაციას გურიაში მაშინ მენშევიკები Guria. He was a tall man and used to joke: წარმართავდნენ. ბოლშევიკი თენგიზ “How can such a man of this height hide ჟღენტი აღნიშნავდა (მისი ცოლი ბენიას in the city?” (In one of the letters, Benia, და იყო), რომ საქართველოში პარტ- who was in exile, wrote to his mother: ორგანიზაციები მენშევიკების ხელში “the height of the door is one and a half 10 8. კომუნისტებმა ნასაკირალზე თავდასხმა arşin and I hit my head as I forget to bend ქართველების მიერ ჩატარებულ ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ბრძოლად შერაცხეს და მოგვიანებით, ისტორიკოს ნიკო ბერძენიშვილს ხმამაღალი შეფასება დააწერინეს: ,,მთელი 9. Bloody Sunday is the name given to the events of ჩვენი ისტორია პროგრესისა და კულტურისთვის Sunday, 22 January [O.S. 9 January] 1905 in St Petersburg, განუწყვეტელი ბრძოლაა. დიდგორის ბრძოლა Russia, when tens of unarmed demonstrators were fired დავით აღმაშენებლისა თურქული ბარბაროსობის upon and killed by soldiers of the Imperial Guard. წინააღმდეგ და სახელოვანი ნასაკირალი ცარისტული რეაქციის წინააღმდეგ ამ ეპიკური 10. Arşin - old-style measurement of length, equal to ბრძოლის ცალკეული დიდი მომენტებია.” 71,12 cantimeters.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 18 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI იყო.[22] რეალურად კი რუსეთის იმპერიის მასშტაბით, მხოლოდ საქართველოში არ ასახავდა სახელწოდება „მენშევიკი”, ანუ „უმცირესობა”, რეალობას.

1906 წლის 9 იანვარს, „სისხლიანი კვირის”9 წლისთავის აღსანიშნავად, ოზურგეთში მთავარ მოედანზე თავი მოიყარა გურიის თითქმის ყველა წითელრაზმელმა და ადგილობრივმა ფოთის ციხიდან მოსახლეობამ, 10 000-ზე მეტმა კაცმა. ბენიას მიერ დისთვის გაგზავნილი ფოტოსურათი მათ შორის, ორი ათასი დემონსტრანტი 1907 წლის 6 დეკემბერი „ბერდანით”, „სმიტ ვესონითა” და თვითნაკეთი ბომბებით იყვნენ Photo sent by Benia to his შეიარაღებული. შეკრებილებმა sister from Poti prison დროშებით და ,,მარსელიეზათი” December 6, 1907 მთელი ქალაქი შემოიარეს, მიტინგი ირაკლი მახარაძის გამართეს, სადაც გამოვიდა ჩხიკვიშვილი, კოლექცია რომელმაც ასე დაასრულა სიტყვა: Irakli Makharadze Collection ,,ძირს სამარცხვინო მთავრობა, ძირს თვითმპყრობელობა, გაუმარჯოს down”). He considered that leaving Guria რესპუბლიკას!” საგამოძიებო მასალების “was impossible for him and continued to მიხედვით, მას უთქვამს ასევე, რომ work, restore crushed organizations and მალე მეფის ყველა მოხელე ,,აი, ამ traveled from one region to another for this ხეებზე იქნებიან ჩამოხრჩობილიო”. purpose”.[24] During one of such travels, on შემდეგ ცხენზე ამხედრებული წინ 19 February 1906, in the village Aketi, he, all წაუძღვა შეიარაღებულ რაზმს ბათუმიდან of a sudden, came across with the Kozak წამოსული ჯარის შესახვედრად, გზა და გზა სოფლის მოსახლეობას მოუწოდებდა, patrol who recognized and arrested him. შეიარაღებულიყვნენ, თუმცა ბრძოლა არ Chkhikvishvili was sent to Ozurgeti where he გამართულა.[23] was immediately identified.[25]

1906 წლის იანვარში, გურიის მოძრაობის On 21 January 1908, the court case of the ჩახშობის შემდეგ, კომიტეტის Republic of Guria started in Tbilisi. The დადგენილების საწინააღმდეგოდ, participants were tried according to the პრეზიდენტი ბენია ჩხიკვიშვილი article 102, including the creation of special გურიაში დარჩა. ის მაღალი ტანის კაცი organization for overthrowing Tsarism იყო და თურმე ხუმრობით ამბობდა: through armed methods. Benia Chkhikvishvili, ,,ამ სიმაღლის კაცი ქალაქში რაფერ დავიმალები?” (ერთ წერილში ბენია Nestor Erkomaishvili, Simon Ghlonti, Sergo გადასახლებიდან დედას სწერდა Surguladze, Mose Tughushi (it is being said „კარის სიმაღლე არშინ-ნახევარია10 და that a list of the people who participated in the rebellion was discovered at Tughushi’s apartment during investigation), Razhden 9. სისხლიანი კვირა დღე - 1905 წლის 22 იანვარს Khomeriki and others were held responsible. [ძველი სტილით 9 იანვარს] სანქტ პეტერბურგში Some of them managed to hide away. დემონსტრაციის დაშლა რუსეთის იმპერიის რეგულარული არმიის მიერ, რასაც ათეულობით ადამიანი ემსხვერპლა. The defendants were in preliminary

10. არშინი - ძველებური რუსული სიგრძის საზომი, detention for three years. The newspaper უდრის 71,12 სანტიმეტრს.

19 თავს ვახეთქებო, მავიწყდება თავის (29 June 1906) reported: “As we have heard დახრა წელამდეო”) გურიის დატოვება from the real sources, B. Chkhikvishvili, who ,,თავისთვის შეუძლებლად მიიჩნია და is at the Kutaisi Hospital now, is in a very განაგრძობდა იქვე მუშაობას, აქა-იქ bad condition. The dampness of the prison მინგრეული ორგანიზაციების აღდგენას and unbearable conditions have affected და ამ მიზნით ერთი კუთხიდან მეორეში Chkhikvishvili’s organism for which he is [24] გადადიოდა”. ერთი ასეთი მგზავრობის ill now. Sometimes he even vomits blood”. დროს, 1906 წლის 19 თებერვალს, The defendants addressed the head of the სოფელ აკეთში შემთხვევით გადაეყარა Tbilisi Special Court to invite the lawyers კაზაკთა პატრულს, რომელმაც ის to defend them who played a huge role მაშინვე დააპატიმრა. ჩხიკვიშვილი in the preparation of the case and lawful გადაგზავნეს ოზურგეთში, სადაც management. ამოიცნეს.[25] Because the main witnesses did not come 1908 წლის 21 იანვარს, თბილისში to the court, the lawyers requested to დაიწყო გურიის რესპუბლიკის postpone the hearing but the court did not სასამართლო პროცესი. მონაწილეებს satisfy their request. Then the defendants ბრალს სდებდნენ 102-ე მუხლით, and lawyers expressed protest and refused რაც ითვალისწინებდა სპეციალური to attend the hearing. After the protest, the ორგანიზაციის შექმნას ცარიზმის court decided to hold an open hearing and დასამხობად შეიარაღებული the defendants agreed to participate in it. საშუალებით. პასუხისგებაში მიეცნენ: ბენია ჩხიკვიშვილი, ნესტორ It is notable that the members of the court ერქომაიშვილი, სიმონ ღლონტი, სერგო were afraid of the terrorist attack of the სურგულაძე, მოსე ტუღუში (ამბობენ, რომ Gurian revolutionaries. Besides, up to sixty გამოძიებამ ტუღუშის ბინაში აღმოაჩინა witnesses addressed the Viceroy that they სია პიროვნებებისა, რომლებიც would not come to Tbilisi because there მონაწილეობას იღებდნენ გურიის was a threat of their assassination – the რევოლუციურ მოძრაობაში), რაჟდენ terrorist had already killed four witnesses. ხომერიკი და სხვები. დასახელებულ For this, the court initiated a request to პირთაგან ზოგიერთმა მიმალვა შეძლო. the Ministry of Justice to take this case to another city of Russia, which was satisfied, ბრალდებულები წინასწარ პატიმრობაში the case was transferred to the Odessa თითქმის სამი წელი იმყოფებოდნენ. Court Chamber (Benia Chkhikvishvili’s გაზეთი ,,ახალი ცხოვრება” (29 ივნისი, speech was named as one of the reasons 1906) იუწყებოდა: ,,როგორც ნამდვილ for this decision after which, according to წყაროებიდან გავიგეთ, ბ. ჩხიკვიშვილი, one witness, the court hearing “turned into რომელიც ამჟამათ ქუთაისის a demonstration”)[26]. სატუსაღოში იმყოფება, მეტად ცუდ მდგომარეობაში ყოფილა. სატუსაღოს Regarding moving the case to Odessa, the ნესტიან და აუტანელ პირობებს lawyers sent a dispatch to the State Duma საშინლად უმოქმედნია ჩხიკვიშვილის where it was said: “The case of so-called ორგანიზმზე, რის გამოც ავათ იმყოფება Guria Republic, which was held in Tbilisi ეხლა. ხანდახან სისხლაც აღებინებს in January, is moved to Odessa where, ხოლმე”. ბრალდებულებმა განცხადებით during these few days, all 12 defendants მიმართეს თბილისის საგანგებო will be taken, who have been arrested for

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 20 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI სასამართლოს თავჯდომარეს, რათა more than 2 years. More than 100 witnesses მათ დასაცავად მიეწვიათ ვექილები, are invited for this case, out of whom, due რომლებმაც დიდი როლი ითამაშეს to the long distance, no one will be able საქმის მომზადებასა და კანონიერად to come to Odessa. Due to poverty, they წარმართვაში. cannot invite their previous lawyers who are already familiar with the case containing იმის გამო, რომ სასამართლოში არ nine big volumes. Therefore, by moving the გამოცხადნენ მთავარი მოწმეები, case to Odessa, they are deprived of any [27] ადვოკატებმა მოითხოვეს საქმის chance to defend themselves”. The lawyers გადადება, მაგრამ სასამართლომ მათი demanded the case to be held in Tbilisi შუამდგომლობა არ დააკმაყოფილა. but their request was not satisfied and the მაშინ ბრალდებულებმაც და defendants were taken to Odessa by the ადვოკატებმა პროტესტი განაცხადეს military ship. At the Odessa harbor, former და უარი თქვეს სასამართლო პროცესში head of Ozurgeti district and the general and მონაწილეობაზე. პროტესტის შემდეგ, the head of the city, Tolmachov met them. სასამართლო პალატამ გადაწყვიტა, The newspapers represented the Gurians as ჩაეტარებინა ღია პროცესი. ადვოკატები savages and promoted their negative image: და ბრალდებულებიც დათანხმდნენ “The Gurians are worse than African savages, პროცესში მონაწილეობაზე. not only having business with them but even looking at them is dangerous”.[28] For such აღსანიშნავია, რომ სასამართლოს reputation, the secretary of the court went წევრებს გურული რევოლუციონერების to prison accompanied by 12 militiamen. ტერორისტული თავდასხმების ეშინოდათ. Only after this, he ordered the defendants to ამას გარდა, დაახლოებით სამოცამდე be taken out of their cells but when he saw მოწმემ განცხადებით მიმართა intellectual youngsters, dressed in European მეფისნაცვალს, რომ ისინი თბილისში არ way, he let the militiamen to go. ჩამოვიდოდნენ, რადგან არსებობდა მათი მოკვლის საშიშროება – ტერორისტებს As it was expected, many witnesses refused ოთხი მოწმე უკვე მოკლული ჰყავდათ. to travel to Odessa. Only 13 witnesses out of ამის გამო სასამართლომ შუამდგომლობა 58 came to Odessa. აღძრა იუსტიციის მინისტრის წინაშე, რათა საქმე რუსეთის რომელიმე ქალაქში The court hearing, similarly to Tbilisi, გადატანილიყო, რაც დაკმაყოფილდა attracted a huge interest in Odessa. The court და საქმე გადაეცა ოდესის სასამართლო building was protected by the police from the პალატას (ოდესაში საქმის გადატანის people. Regardless of the increased interest, ერთ-ერთ მიზეზად ბენია ჩხიკვიშვილის the hearing was closed for the public. მიერ წარმოთქმულ სიტყვას ასახელებენ, რის შედეგად, თვითმხილველების The German-language newspaper თქმით, ,,პროცესი დემონსტრაციად „Kaukasische Post“ also reported about this გადაიქცა”)[26]. case with a long letter which was different in terms of attitude and spirit from the other საქმის ოდესაში გადატანასთან articles published in the same newspaper. დაკავშირებით, ადვოკატებმა დეპეშა გაგზავნეს სახელმწიფო სათათბიროში, Benia Chkhikvishvili was sentenced 4 სადაც ნათქვამი იყო: ,,ეგრეთ წოდებული years, Nestor Erkomaishvili 6 years, Giorgi ,,გურიის რესპუბლიკის” საქმე, რომელიც Mamulashvili, Mose Tughushi, Surguladze, ამა წლის იანვარში ირჩეოდა თბილისში... Lomjaria and Totochava life-time გადატანილია ოდესაში, სადაც ამ resettlement, two defendants were freed.

21 დღეებში მიჰყავთ ყველა, 12-ვე As long as during the imprisonment of ბრალდებული, რომელნიც 2 წელიწადზე Shilakadze and the brother Gogitidzes მეტს არიან დატუსაღებულნი. ამ the court case in Odessa was already საქმეზე დაბარებულია 100-ზე მეტი finished, their case was discussed in მოწმე, რომელთაგან, სიშორისა გამო, Kutaisi: Shilakadze was sentenced a ოდესაში არავინ გამოცხადდება. lifetime resettlement to Siberia, the brother უსახსრობის გამო ბრალდებულთ Gogitidzes were confiscated all of their არ შეუძლიათ ოდესაში მოიწვიონ honors and responsibilities and they were [29] თავიანთი წინანდელი დამცველები, sent to hard labor for 6 and 4 years. უკვე გაცნობილნი საქმესთან, რომელიც The sentence under the Tsar’s court was relatively soft. If it had happened under the შეიცავს ცხრა დიდ ტომს. ამნაირად, Bolsheviks, none of the defendants would ბრალდებულთა საქმის ოდესაში have survived. გადატანის წყალობით, ესპობათ დაცვის ყოველგვარი საშუალება”.[27] ადვოკატები Chkhikvishvili was resettled in Siberia, ითხოვდნენ, რომ საქმე ისევ in the Kerensky Oblast of Yakutsk თბილისში გარჩეულიყო, მაგრამ მათი Province. There he met with his future შუამდგომლობა არ დაკმაყოფილდა wife, a revolutionary from Vladikavkaz, და ბრალდებულები ოდესაში Nadezhda Kaloeva. Regardless of their სამხედრო გემით გადაიყვანეს. ოდესის different ideological positions – husband ნავსადგურში გურულებს ოზურგეთის was a Menshevik and a wife – left-wing მაზრის ყოფილი უფროსი, გენერალი revolutionary Social-Democrat (SR). და ქალაქის თავი ტოლმაჩოვი დახვდა. გაზეთები გურულებს ლამის Once, when he was a Mayor of Tbilisi, ველურებად წარმოაჩენდა და მათ Chkhikvishvili returned home and the შესახებ ნეგატიური აზრის შექმნას whole leadership of SR met him there – his უწყობდა ხელს: ,,...გურულები აფრიკელ wife Nadya organized such meetings at ველურებზე უარესები არიან, მათთან home. When he saw this, he took a phone 11 საქმის დაკავება კი არა მათი and called Valiko Jugheli – “I have all of შეხედვაც კი საშიშია”.[28] აღნიშნული the SRs at home, come and arrest them”. რეპუტაციის გამო სასამართლოს მდივანი რევოლვერშემართული In 1912, Benia was released from prison but he remained in the resettlement until the 12 ,,გოროდოვოის” თანხლებით end of 1917. In February 2017, after the fall of მიბრძანდა ციხეში. მხოლოდ ამის Tsarism, the situation in the whole Empire, შემდეგ გაბედა მან ბრალდებულთა including the Caucasus and Abkhazia, has გამოძახება საკნიდან, თუმცა, changed. In these new conditions, the როცა დაინახა ინტელიგენტური highest organs of the government were შესახედაობის, ევროპულად ჩაცმული represented by the temporary government, ადამიანები, გოროდოვოები მაშინვე Special Committee in Transcaucasia and გაუშვა და თავისი განცვიფრება the Public Security Committee in Sokhumi ტუსაღებს გაუზიარა. Okrug. The last one was established on 10 March 1917 and Aleksandre Sharvashidze როგორც მოსალოდნელი იყო, მრავალმა was its head, soon he was replaced by D. მოწმემ უარი განაცხადა ოდესაში Zakharov. Benia Chkhikvishvili was a de- გამგზავრებაზე, ოდესაში გამოძახებული facto head of Sokhumi city.

11. Valerian (Valiko) Jugheli (1887-1924) - Commander of the People’s Guard of the First Republic of Georgia.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 22 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 58 მოწმიდან გამოცხადდა მხოლოდ 13. The people provoked by the Bolsheviks სასამართლო პროცესმა, ისევე managed to take a lead for a while, occupy როგორც საქართველოში, ოდესაშიც Sokhumi and arrest Chkhikvishvili for 6 days. დიდი ინტერესი და ყურადღება Benia wrote about this: “It was our obligation გამოიწვია. სასამართლოს შენობას იქ not to allow these armed people in the city შეკრებილი ხალხისაგან პოლიციელთა but we were not capable of it. We could not გაძლიერებული რაზმი იცავდა. do anything with 70-80 people against 1500 მიუხედავად მძაფრი ინტერესისა, საქმე (they were supported by the destroyers დახურულ კარს მიღმა გაირჩა. located by the Sokhumi seaside) and for this, when the armed peasants encircled the საქმეს გერმანულენოვანი გაზეთი city and started shooting on 26 March, we ,,კაუკაზიშე პოსტ”-იც გამოეხმაურა did everything to avoid bloodshed. We had ვრცელი წერილით, რომელიც a moral right not to allow them in the city განსხვავდებოდა იმ სულისკვეთებისა because they were supported neither by the და დამოკიდებულებისაგან, ამავე self-government, nor the Council of Workers’ გაზეთის ფურცლებზე დაბეჭდილ სხვა Deputies or the locals but we did not have პუბლიკაციებში რომ გხვდებოდა. any other chance.”[30] Regarding the Sokhumi developments, the government of the სასამართლომ ბენია ჩხიკვიშვილს 4 Transcaucasia announced: “The Bolsheviks წლით, ნესტორ ერქომაიშვილს 6 წლით who occupied Sokhumi and Sokhumi district კატორღა, გიორგი მამულაიშვილს, მოსე a few weeks ago, addressed the favorite ტუღუშს, სურგულაძეს, ლომჯარიას და form of government: they fully demolished ტოტოჩავას სამუდამო გადასახლება the city, caused the disorganization and მიუსაჯა, ორი ბრალდებული კი [31] terrorized the population…” გაათავისუფლა. რაკი შილაკაძისა და ძმები გოგიტიძეების დაპატიმრებისას ოდესაში სასამართლო პროცესი უკვე დასრულებული იყო, მათი საქმე ქუთაისში გაირჩა: შილაკაძეს მიესაჯა ციმბირში სამუდამო გადასახლება, ძმებ გოგოტიძეებს ყოველივე ღირსება- უფლების ჩამორთმევა და კატორღაში გაგზავნა 6 და 4 წლით.[29] მეფის სასამართლომ მეტ-ნაკლებად მსუბუქი სასჯელი გამოუტანა ბრალდებულებს, ეს ამბავი ბოლშევიკების ბატონობის პერიოდში რომ მომხდარიყო, სავარაუდოდ, ვერცერთი მათგანი ვერ გადარჩებოდა. გაზეთი „კაუკაზიშე პოსტ“

Newspaper - Kaukazische ჩხიკვიშვილი გადაასახლეს ციმბირში, Post იაკუტსკის გურბერნიის კირენსკის მაზრაში. იქ გაიცნო მომავალი მეუღლე, დაცულია საქართველოს ვლადიკავკაზელი რევოლუციონერი პარლამენტის ეროვნულ ნადეჟდა კალოევი. იმის მიუხედავად, ბიბლიოთეკაში Preserved at the National რომ იდეურად განსხვავებულ Parliament Library of პოზიციებზე იდგნენ – ქმარი მენშევიკი, Georgia

23 ცოლი კი მემარცხენე სოციალისტ- On 9 April 1918, Seim announced the რევოლუციონერი (ესერი), ისინი მაინც independence of the Transcaucasian უგებდნენ ერთმანეთს. Democratic Federative Republic and the government led by Akaki Chkhenkeli ერთხელ, თბილისის მერობისას, was approved. Of course, Abkhazia was ჩხიკვიშვილი დაბრუნდა სახლში და იქ included in the territory of the Republic of ესერების მთელი ხელმძღვანელობა Transcaucasia. The Russian Bolsheviks did დახვდა – მისი ცოლი ნადია სახლში not conciliate with the idea of losing the აწყობდა ესერების შეკრებებს. ეს რომ strategic region and restoration of historical დაინახა, აიღო ტელეფონის ყურმილი justice. In winter and spring of 1918, they და ვალიკო ჯუღელს11 დაურეკა – „ყველა attempted to occupy Abkhazia twice. In both ესერი აქანე მყავს სახლში შეკრებილი of these cases they managed to conquer და მოი, დააპატიმრეო”. Sokhumi and establish the dictatorship rule of their temporary government - so-called 1912 წელს ბენია ციხიდან “Revolutionary Committee”. The greatest გათავისუფლდა, მაგრამ გადასახლებაში part of Abkhazia became a subject to დატოვეს 1917 წლის ბოლომდე. Bolshevik terror and robbery. Based on the 1917 წლის თებერვალში ცარიზმის decision of Trancaucasian Seim and the დამხობის შემდეგ ვითარება მთელს იმპერიაში, მათ შორის კავკასიასა Government, the National Guards of Georgia და თვით აფხაზეთშიც შეიცვალა. freed Sokhumi from the Bolsheviks on 17 ახალ პირობებში ხელისუფლების May in 1918. On 11 June 1918, an agreement უმაღლეს ორგანოებს წარმოადგენდნენ between the Government of Georgia and რუსეთში - დროებითი მთავრობა, the People’s Council of Abkhazia was ამიერკავკასიაში - განსაკუთრებული signed, which became one of the legal კომიტეტი, სოხუმის ოკრუგში - foundations for returning Abkhazia under საზოგადოებრივი უსაფრთხოების Georgia’s jurisdiction. კომიტეტი. ეს უკანასკნელი 1917 წლის 10 მარტს შეიქმნა და მას ალექსანდრე In the mid-June 1918, the Russian შარვაშიძე ხელმძღვანელობდა, მალე Bolsheviks carried out another attack from იგი დ. ზახაროვმა შეცვალა. სოხუმის Sochi and came to Atoni. On the request ქალაქის თავის თანამდებობა ბ. of the member of the People’s Council of ჩხიკვიშვილს ეკავა. Abkhazia, Georgia sent a military until led by General G. Mazniashvili to Abkhazia. მცირე ხანში, ბოლშევიკების მიერ On 19 June, General arrived in Sokhumi. პროვოცირებულმა ჯგუფებმა შეძლეს Strengthened with the cavalry of 300 დროებით ხელში აეღოთ მართვის Abkhazians, the Georgian army started სადავეები, დაეკავებინათ სოხუმი an attack on 27 June as a result of which და ქალაქისთავი ჩხიკვიშვილი ექვსი Abkhazia was freed again. დღით დაეპატიმრებინათ. ბენია ამის თაობაზე წერდა: „ჩვენი ვალდებულება The threat soon recurred: On 9 October იყო, რომ ქალაქში არ შემოგვეშვა ეს 1918, the separatists, provoked by the შეიარაღებული მოტყუილებული ხალხი, members of White Guard, attempted to მაგრამ ძალა ამისი არ შეგვწევდა. carry out a political coup in Sokhumi through violent means and an overthrow of the leadership of the People’s Council, 11. ვალერიან (ვალიკო) ჯუღელი (1887-1924) – საქართველოს პირველი რესპუბლიკის სახალხო including the head Varlam Sharvashidze. გვარდიის მეთაური. The attempt has failed. On the request

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 24 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 70-80 კაცით 1500-ის წინააღმდეგ (მათ მხარს სოხუმის ნაპირთან მყოფი, ბოლშევიკების მხარეს გადასული ეკიპაჟიანი ნაღმოსნებიც უჭერდნენ – ი.მ.) ვერაფერს გავაწყობდით და სწორედ ამიტომ, როდესაც ღამე 26 მარტს ქალაქს ირგვლივ ამ შეიარაღებულმა გლეხებმა ალყა შემოარტყეს და სროლა ასტეხეს, ყოველგვარი ღონისძიება მივიღეთ, რომ სისხლი არ დაღვრილიყო. ჩვენ გვქონდა სრული ზნეობრივი ბენია ჩხიკვიშვილის უფლება, დამცემლები ქალაქში არ ირკუტსკში გადაღებული შემოგვეშვა ძალით, რადგანაც მათ ფოტო არც ქალაქის თვითმართველობა, 1910-იანი წლები

არც მუშათა დეპუტატების საბჭო, არც Benia Chkhikvishvili in მცხოვრებლები არ თანაუგრძნობდნენ Irkutsk სოხუმში, მაგრამ როცა ძალა არ გვქონდა, 1910s რაღა დაგვრჩენოდა მეტი.”[30] სოხუმის ირაკლი მახარაძის ამბებთან დაკავშირებით ამიერკავკასიის კოლექცია მთავრობა აცხადებდა: „ბოლშევიკებმა, Irakli Makharadze Collection რომლებმაც რამდენიმე კვირის წინ ხელში ჩაიგდეს ხელისუფლება სოხუმსა და სოხუმის ოლქში, მათი მმართველობის საყვარელ ფორმას მიმართეს: სრულად დაანგრიეს და გააჩანაგეს იქაურობა, შეიტანეს დეზორგანიზაცია, ახდენდნენ მოსახლეობის ტერორიზირებას...”[31]

1918 წლის 9 აპრილს სეიმმა ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობა გამოაცხადა და დაამტკიცა მთავრობა აკაკი ჩხენკელის ხელმძღვანელობით. ცხადია, აფხაზეთი ამჯერადაც ამიერკავკასიის რესპუბლიკის შემადგენლობაში შედიოდა. სტრატეგიული რეგიონის დათმობას და ისტორიული სამართლიანობის აღდგენას არ ურიგდებოდნენ რუსი ბოლშევიკები. 1918 წლის ზამთარში და გაზაფხულზე მათ ბენია ჩხიკვიშვილის ირკუტსკის სოციალ-დემოკრატიული ორგანიზაციის წევრის ბილეთი, 1910-იანი წლები ორჯერ სცადეს აფხაზეთის დაპყრობა. ორივე შემთხვევაში სოხუმის აღება და Benia Chkhikvishvili’s Irkutsk Social-Democratic Organization საკუთარი დროებითი ხელისუფლების member card, 1910s - ე. წ. „რევოლუციური კომიტეტის“ ირაკლი მახარაძის კოლექცია დიქტატურის დამყარებაც მოახერხეს. Irakli Makharadze Collection აფხაზეთის დიდი ნაწილი ბოლშევიკური ტერორისა და ძარცვის ასპარეზი გახდა.

25 ბენია ჩხიკვიშვილის პოლიტიკური გადასახლებულის ცნობა 1917 წელი

Notice of Benia Chkhikvishvili’s Political Exile 1917

ირაკლი მახარაძის კოლექცია Irakli Makharadze Collection

ამიერკავკასიის სეიმისა და მთავრობის of the head V. Sharvashidze and the გადაწყვეტილებით, ქართულმა members of the Council – D. Emukhvari, I. ეროვნულმა გვარდიამ 1918 წლის 17 Gogelashvili, I. Phashalidi and P. Gelovani, მაისს სოხუმი ბოლშევიკებისაგან the Government of Georgia dismissed the გაათავისუფლა. 1918 წლის 11 ივნისს People’s Council of Abkhazia, arrested the საქართველოს მთავრობასა და აფხაზთა conspirators and announced the elections სახალხო საბჭოს შორის გაფორმდა of the representative organ. During the pre- ხელშეკრულება, რომელიც ქართული elections campaign, Georgia had to repulse სახელმწიფოს შემადგენლობაში an attack of the White Guard from Sochi. აფხაზეთის დაბრუნების ერთ-ერთი The enemy occupied Gagra and entrenched სამართლებრივი საფუძველი გახდა. near the river Bzipi. Still, on 13 February 1919, it was the first time in the history of 1918 წლის ივნისის შუა რიცხვებში Abkhazia when the democratic elections რუსმა ბოლშევიკებმა სოჭიდან were held, in which the Social-Democratic [32] მორიგი შეტევა განახორციელეს და Party of Georgia gained a victory. ახალ ათონამდე მოვიდნენ. აფხაზთა სახალხო საბჭოს წევრების თხოვნით, By the end of 1918 (November-December). საქართველოს მთავრობამ აფხაზეთში Benia Chkhikvishvili had to return to გენერალ გ. მაზნიაშვილის სარდლობით Abkhazia and settle the situation in სამხედრო რაზმი გამოგზავნა. 19 these difficult times. He was appointed ივნისს გენერალი სოხუმში ჩავიდა. as a Commissar of the Government of აფხაზთა 300 კაციანი ესკადრონით Georgia in Sokhumi district. He remained გაძლიერებულმა ქართულმა რაზმმა 27 at this position until 1919. Under his ივნისს შეტევა განახორციელა, რომლის leadership, the tensions were defused,

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 26 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI შედეგადაც აფხაზეთი კიდევ ერთხელ the fight against criminals succeeded გათავისუფლდა. and the elections were held. After Benia’s working as a representatives, except for საფრთხე მცირე ხანში კვლავ განმეორდა: the minor incidents, there were no massive თეთრგვარდიელთა მიერ წაქეზებულმა demonstrations in Abkhazia. სეპარატისტებმა 1918 წლის 9 ოქტომბერს ძალადობის გზით სცადეს სოხუმში The attempt of the Bolsheviks overturn პოლიტიკური გადატრიალების მოწყობა, finished soon. After the artillery units left სახალხო საბჭოს ხელმძღვანელობის, Sokhumi waters and the Social-Democrats მათ შორის თავმჯდომარის ვარლამ mobilized their strength, the Committee for Restoration of Public Order was established შარვაშიძის გადაყენება. მცდელობა under the leadership of Benia Chkhikvishvili ჩაიშალა. სახალხო საბჭოს for fighting anarchy and armed mobs. Finally, თავმჯდომარის ვ. შარვაშიძის და Abkhazia continued its existence under the საბჭოს წევრების დ. ემუხვარის, ი. Republic of Georgia and was not transferred გოგელაშვილის, ი. ფაშალიდისა და პ. to the Bolsheviks. გელოვანის წინადადებით, საქართველოს მთავრობამ აფხაზთა სახალხო საბჭო After his success in Sokhumi, Chkhikvishvili დაითხოვა, შეთქმულები დააპატიმრა became one of the most influential figures და ამის შემდეგ წარმომადგენლობითი of the Menshevik government. On 2 February ორგანოს არჩევნები დანიშნა. 1919, in the elections of Tbilisi Council, წინასაარჩევნო კამპანიის პერიოდში Aleksandre Lomtatidze was elected as a head საქართველოს მოუხდა სოჭიდან of the city and Beniamin Chkhikvishvili as a შემოჭრილი თეთრგვარდიელების governor of the city. The meetings of council მოგერიება. მოწინააღმდეგემ გაგრა were held in Georgian for the first time. After დაიკავა და მდ. ბზიფზე გამაგრდა. მიუხედავად ამისა, 1919 წლის 13 თებერვალს აფხაზეთის ისტორიაში პირველი დემოკრატიული არჩევნები ჩატარდა, რომელშიც საქართველოს სოციალ დემოკრატიულმა პარტიამ გაიმარჯვა.[32]

ბენია ჩხიკვიშვილს, აფხაზეთში დაბრუნება და სიტუაციის დალაგება სწორედ ამ რთულ მომენტში, 1918 წლის ბოლოს (ნოემბერ-დეკემბერში) მოუხდა. იგი დაინიშნა საქართველოს მთავრობის კომისრად სოხუმის ოლქში. აღნიშნულ თანამდებობაზე ის დარჩა 1919 წლის ბენია მეუღლესთან, აპრილამდე. სწორედ მის პერიოდში ნადია კალოევთან ერთად მოხდა დაძაბულობის განმუხტვა, კრიმინალებთან და სეპარატისტებთან Benia with her wife, წარმატებული ბრძოლა, არჩევნების Nadezhda (Nadia) Kaloeva ჩატარება. ბენიას წარმომადგენლად მუშაობის შემდეგ, მცირე ინციდენტებს ირაკლი მახარაძის კოლექცია თუ არ ჩავთვლით, მასშტაბურ Irakli Makharadze გამოსვლებს აფხაზეთში ადგილი აღარ Collection ჰქონია.

27 სოხუმის ამბებში მიღწეული წარმატების the announcement of the First Republic, შემდეგ, ჩხიკვიშვილი მენშევიკური the level of self-governance, freedom and მთავრობის ერთ-ერთ გავლენიან democracy has significantly increased in პირად იქცა. 1919 წლის 2 თებერვალს the country. გამართულ თბილისის საბჭოს არჩევნებზე, თავმჯდომარედ არჩეული When he was elected as a governor of the იქნა ალექსანდრე ლომთათიძე, city, Chkhikvishvili was in Sokhumi. He was ქალაქის მოურავად – ბენიამინ notified about this via dispatch and he was ჩხიკვიშვილი, საბჭოს სხდომები კი asked to speed up his arrival to the city. The პირველად წარიმართა ქართულ ენაზე. City Council established 2250 Roubles salary საქართველოს პირველი რესპუბლიკის for the governor and 2000 Roubles for გამოცხადების შემდეგ, ქვეყანაში [33] the members of the board. Notably, not თვითმმართველობის, თავისუფლებისა everyone was happy with Chkhikvishvili’s და დემოკრატიულობის ხარისხი appointment as a Mayor – in the opinion საგრძნობლად გაიზარდა. of the right-wing oppositionist, Spiridon Kedia, in the existing conditions, instead of როცა თბილისის ქალაქისთავად (მოურავად) აირჩიეს, ჩხიკვიშვილი Chkhikvishvili, it would be better to elect a

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 28 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI სოხუმში იმყოფებოდა. მას დანიშვნის “determined, highly-developed and educated ამბავი დეპეშით შეატყობინეს და person in the city economy”. In a response, სთხოვეს, დაეჩქარებინა დედაქალაქში Social-Democrat Razhden Arsenidze said: ჩასვლა. ქალაქის საბჭომ მოურავს Social-Democrats believed that Chkhikvishvili ხელფასად 2.250, ხოლო გამგეობის [34] [33] would meet their expectations. წევრებს 2.000 მანეთი დაუნიშნა. აღსანიშნავია, რომ ყველას არ მოსწონდა ჩხიკვიშვილის მერად დანიშვნა – As often mentioned, under his leadership, მემარჯვენე ოპოზიციის ლიდერის, the capital “became significantly national სპირიდონ კედიას აზრით, არსებულ and progressive”.[35] While Benia actively მძიმე ვითარებაში თბილისის მოურავად fought against speculations, he also payed არა ჩხიკვიშვილი, არამედ ,,მხოლოდ a lot of attention to the hygiene of the ძლიერი ნებისყოფის, უმაღლესად city, carried out activities against infection განვითარებული და ქალაქის მეურნეობის diseases and Cholera.12 For instance, ზედმიწევნით მცოდნე ადამიანი” უნდა newspaper “Ertoba” (8 August 1919) reported აერჩიათ. პასუხად სოციალ-დემოკრატმა that the governor of the city, Beniamin რაჟდენ არსენიძემ განაცხადა: Chkhikvishvili banned selling drinking water სოციალ-დემოკრატებს სჯეროდათ, in pails in the streets. Through his work, რომ ჩხიკვიშვილი მათ იმედებს it was decided to create a free bathroom გაამართლებდა.[34] for the poor and allocate 120 beds for the infected at the N1 Hospital.[36] როგორც აღნიშნავენ, მის დროს დედაქალაქი ,,საგრძნობლად He started the eradication of crime, გაეროვნულდა და წინ წავიდა”.[35] როგორც especially those committed by the high ქალაქისთავი, ბენია დიდი მონდომებით officials and militia. “The measures taken იბრძოდა სპეკულაციის წინააღმდეგ, ყურადღებას უთმობდა ქალაქის სანიტარულ-ჰიგიენურ დასუფთავებას, ატარებდა ინფექციური დაავადებებისა და ქოლერის საწინააღმდეგო აქტიურ ღონისძიებებს12. მაგალითად, გაზეთი „ერთობა“ (8 აგვისტო, 1919) იუწყებოდა, რომ ქალაქისთავმა ბენიამინ გრიგოლის ძე ჩხიკვიშვილმა თბილისის ქუჩებში სასმელი წყლის ვედროებით გაყიდვა აკრძალაო. მისი მეცადინეობით გადაწყდა, ღარიბებისთვის მოწყობილიყო უფასო აბანო და ნომერ

პირველ საავადმყოფოში სახადიანი ბენია ჩიკვიშვილის შარჟი: რომელი სჯობია? 12. გაზეთში ,,საქართველოს რესპუბლიკა” (29 სამხედრო მინისტრობა თუ ივლისი, 1919) გამოქვეყნდა ბენია ჩხიკვიშვილის ქალაქისთაობა? მოწოდება: ,,ქალაქში უკვე იყო ხოლერის შემთხვევა. უკვე სიცხე იწყება და შეიძლება Cartoon of ხოლერის ეპიდემიამაც იფეთქოს, იცოდეთ, რომ ეხლანდელ პირობებში, საუკეთესო საშუალება Benia Chikvishvili: ხოლერის წინააღმდეგ არის აცრა. ვაკცინაციები Which one is better? დამზადებულია ქალაქთა კავშირისა და სამხედრო War ministry or heading the city? მედიცინის ლაბორატორიაში და გადასინჯულია სპეციალური კომისიის მიერ. ეს აცრა უვნებელი და ფოტო ინტერნეტიდან უმტკივნეულოა. მოქალაქენო! აიცარით ხოლერა, Photo from the Internet ურჩიეთ აცრა თქვენს ნაცნობებსაც, ამით თქვენ დაიფარავთ თქვენ თავსაც და ახლობლებსაც საშინელი ავადმყოფობისაგან”.

29 პაციენტებისთვის გამოყოფილიყო 120 by me and the head of militia (Valodia საწოლი.[36] Sulakvelidze) still have not brought a positive result. Some militias continue მან ენერგიულად მიჰყო ხელი taking bribes and groundlessly assaulting სამართალდარღვევების აღმოფხვრას, citizens”.[37] განსაკუთრებით, თუ ამას ჩინოვნიკები და მილიციის მუშაკები სჩადიოდნენ According to the newspaper “Sakartvelos ,,ჩემსა და მილიციის უფროსის respublika” (19 October 1919), at the (ვალოდია სულაქველიძე – ი.მ.) მიერ meeting of the self-government, the მიღებულმა ზომებმა ჯერ კიდევ ვერ governor of the city, Benia Chkhikvishvili მოიტანეს დადებითი შედეგი. ზოგიერთი asked the council to apply for the მილიციონერები განაგრძობენ ძველი government to resettle the unemployed გზით სიარულს, იღებენ ქრთამებს და elements from the city due the housing ხშირად უმიზეზოდ შეურაცხყოფენ crisis. The housing crisis in the city was მოქალაქეებს”.[37] acute – many state officials did not have apartments and for this, the government გაზეთ „საქართველოს რესპუბლიკის“ even employed unpopular approaches such (19 ოქტომბერი, 1919) ცნობით, as the requisition of the apartments. თბილისის თვითმმართველობის სხდომაზე ქალაქის მოურავმა ბენია Under Benia’s leadership, the city ჩხიკვიშვილმა საბინაო კრიზისის გამო attempted to improve the living standards ქალაქიდან უსაქმური ელემენტების of students. He cared for the Georgian გასახლების საკითხის გადაწყვეტასთან theatre even when Georgia was already occupied by Bolshevik Russia. დაკავშირებით საბჭოს მთავრობასთან შუამდგომლობა სთხოვა. ქალაქში Benia Chkhikvishvili made a great მწვავედ იდგა საცხოვრებელი ფართის contribution to the collection of Niko საკითხი – ბევრ სახელმწიფო მოხელეს Pirosmanashvili’s paintings. When საცხოვრებელი ბინა არ ჰქონდა, ამიტომ Dimitri Shevardnadze, a well-known ამ საკითხის გადასაჭრელად მთავრობა artist and public figure, was collecting არაპოპულარულ ზომას – ბინების Pirosmanashvili’s paintings in Tbilisi’s რეკვიზაციასაც მიმართავდა. shops and palaces, at the dealer’s place valuable collections of Pirosmani’s ბენია ჩხიკვიშვილის პერიოდში ქალაქი paintings was found, but he refused to ცდილობდა სტუდენტთა ყოველდღიური sell them. Shevardnadze addressed Benia ცხოვრების გაუმჯობესებას, ზრუნავდა Chkhikvishvili, who threatened the dealer ქართულ თეატრზე. to close the shop. Pictures were purchased, but when the shops were taxed, the dealer ბენია ჩხიკვიშვილმა დიდი წვლილი შეიტანა ნიკო ფიროსმანაშვილის 12. Benia Chkhikvishvili’s call was published in the სურათების შეგროვებაში. როცა newspaper “sakartvelos respublika” (29 July, 1919): “There ცნობილი მხატვარი და საზოგადო is a case of Cholera in the city. Heat begins and the მოღვაწე დიმიტრი შევარდნაძე Chorela epidemic may erupt. Take into consideration that the best way to be safe from Cholera is vaccination. თბილისის დუქნებსა და სამიკიტნოებში The vaccines are prepared in the Union of the Cities and ფიროსმანაშვილის ტილოების Military Laboratory and they are checked by a special აგროვებდა, ერთი მიკიტანს commission. The vaccination is not harmful and painful. Citizens! Get vaccinated and advice your friends to get ფიროსმანის ნახატების ძვირფასი vaccinated too. In this way, you will keep safe yourself კოლექცია აღმოაჩნდა, მაგრამ მან and your loved ones too.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 30 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI უარი განაცხადა გაყიდვაზე. შევარდნაძემ approached Chkhikvishvili and demanded მიმართა ბენია ჩხიკვიშვილს, რომელიც him to be exempted from taxes and he had დაემუქრა მიკიტანს, დუქანს დაგიხურავო. achieved his goal.[38] სურათები შეძენილ იქნა, მაგრამ როცა დუქნებს გადასახადები დაადეს, ის Famous poet, Titsian Tabidze reports about მიკიტანი მივიდა ჩხიკვიშვილთან this in the newspaper “Barrikadi” (22 January და მოითხოვა გადასახადებისაგან 1922): “Then the theatre was neither for the გათავისუფლებას და უნდა ითქვას, მიაღწია Georgian artists. If the theatre had been კიდეც მიზანს.[39] built, the only reason for this was the city governor, Benia Chkhikvishvili. It should ტიციან ტაბიძე გვამცნობს გაზეთ be said that nobody had done so much for ,,ბარრიკადის” 1922 წლის 22 იანვრის the Georgian arts by that time as Benia ფურცლებზე, თანაც მაშინ, როცა Chkhikvishvili did. This person was the საქართველო უკვე ბოლშევიკური only exception, he hated vulgarity, deep- რუსეთის მიერ იყო დაპყრობილი: rooted in the leading party. He bravely ,,მაშინ ქართველ არტისტებისათვისაც accomplished what he wanted. He loved არ იყო თეატრი. თუ შემდეგ ეს თეატრი the Georgian arts… Not saying this, would აშენდა, ამის ერთადერთი მიზეზი be a great ingratitude. Benia Chkhikvishvili იყო მაშინდელი ქალაქისთავი ბენია was the only patron of the Georgian artists. ჩხიკვიშვილი. უნდა ითქვას პირდაპირი At every jubilee, he used to come as Don ისტორიული სიმართლით, რომ ქართულ Quixote and his word was the greatest ხელოვნებისათვის, არავის ამდენი present”. არ გაუკეთებია იმ დროს, როგორც ბ. ჩხიკვიშვილს. ამ ადამიანში იყო From the letter of “Theatre and Life” (N8, ბედნიერი გამონაკლისი, მას სძულდა 1919), we learn that while living in Abkhazia, მეშჩანობა, რომელიც მაშინ ძვალში Benia actively helped the collector of the ქონდა გამდგარი მმართველ პარტიას. Georgian folk music, Dzuku Lolua. For his ნამდვილი ფირალის გამბედაობით group, Benia bought “22 pieces of clothes”. და თვითნებობით გააკეთებდა რასაც მოისურვებდა. მას უყვარდა ქართული Emile Vandervelde, the founder of the ხელოვნება.... იქნება დიდი უმადურობა Belgian Socialist Party and the Minister of ამის არ თქმა. ბ. ჩხიკვიშვილი იყო ერთად Justice and State, who traveled to Georgia ერთი შეგნებული მეცენატი ქართველ in 1920, mentioned: “It is being said that ხელოვანთა. ყოველ იუბილეზე ის people are formed through religion, გამოჩნდება დონ-კიხოტის ფიგურით და language and race. The Georgian Church ყველაზე დიდი საჩუქარი და აღტაცებული has never backed off in front of the Russian სიტყვა მისი იყო“. synod. The language managed to resist the Russification. ¾ of every 100 citizens ,,თეატრი და ცხოვრების” (#8, is ethnically Georgian and when I want to 1919) წერილიდან ვიგებთ, რომ remember their proud, brave and beautiful აფხაზეთში მოღვაწეობისას ბენია visual, I look at the photo which the head of ,,ძლიერ ეხმარებოდა” ქართული the city (Chkhikvishvili) gave to me in which ხალხური სიმღერების შემკრებსა და he is dressed in national clothes next to the პოპულიზატორს, ლოტბარ ძუკუ ლოლუას, Caucasian border column”.[40] რომლის გუნდისთვის მან შეიძინა ,,22 ხელი ტანისამოსი”.

31 1 მაღლა: საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის დღის აღნიშვნა რუსთაველის გამზირზე მოემართება მეორე ინტერნაციონალის დელეგაცია და საქართველოს მთავრობის წარმომადგენლები (1920 წელი)

Above: Celebration of the Independence Day of the Democratic Republic of Georgia Second International Delegation and Government of Georgia to Visit Rustaveli Avenue (1920)

მარჯვნივ: თბილისი პირველი რესპუბლიკის პერიოდში Right: Tbilisi during the First Republic

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 32 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 2

3

33 ბენია სუფრის თავში

Benia at the top of the table

ირაკლი მახარაძის კოლექცია Irakli Makharadze Collection

ემილ ვანდერველდე, ბელგიის In 1920, after the incorporation of Batumi სოციალისტური პარტიის district, Benia was appointed as a general- დამფუძნებელი, ბელგიის სამეფოს governor. He arrived in Batumi on 7 July იუსტიციისა და სახელმწიფო 1920. მინისტრი, რომელმაც 1920 წელს სხვა სოციალისტებთან ერთად The head of the city council appointed by 13 საქართველოში იმოგზაურა, the British leadership , Maslov wrote in აღნიშნავდა: ,,ნათქვამია, რომ ხალხს his memoirs: “and finally, on 4 July, they რელიგია, ენა და რასა აყალიბებს. officially declared the delegation of Batumi საქართველოს ეკლესიას რუსეთის to Georgia, regardless of numerous protests წმინდა სინოდის წინაშე უკან and demonstrations. არასდროს დაუხევია. ხალხურმა ენამ რუსიფიკაციის მცდელობისთვის On 8 July, the English and French flags were წინააღმდეგობის გაწევა შეძლო. down and the Georgian flag raised. On 10 July, the allies officially left Batumi. We were ასი მცხოვრებიდან სამი მეოთხედი left face to face with the Georgians”. Then წარმოშობით ქართველია და როცა he continues: “Chkhikvishvili only agreed მსურს, მათი სინატიფე, დახვეწილი to this position with the precondition that გარეგნობა, ამაყი, ვაჟკაცური nobody would interfere in his business მშვენიერება გავიხსენო, ვუყურებ at least for two months. The Georgian სურათს, რომელიც თბილისის თავმა government appointed him in Batumi (ჩხიკვიშვილმა – ი.მ.) მომცა, სადაც with the belief that he would dispel იგი ეროვნულ სამოსში გამოწყობილი, revolutionaries and Kartvelophobics from კავკასიის სასაზღვრო სვეტის გვერდით there by the iron fist. The government was, [38] დგას”. fortunately, not mistaken”[40].

1920 წელს, ბენია ბათუმის ოლქის 13. From November 1918 until July 1920, Britain held the შემოერთების შემდეგ, გენერალ- mandate of governing Batumi. Britain controlled Baku deposits of oil, also the oil factories in Georgia and Ba- გუბერნატორად დაინიშნა. ის ბათუმში tumi port. This period was called “British occupation” in 1920 წლის 7 ივლისს ჩავიდა. the Soviet historiography. In July 1920 Britain delegated its mandate to the Democratic Republic of Georgia.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 34 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ბრიტანული ხელმძღვანელობის13 “With the help of the general Mdivani14 მიერ დანიშნული ქალაქის საბჭოს (already in the carriage), I organized a თავმჯდომარე მასლოვი საკუთარ meeting with Chkhikvishvili and told him that მემუარებში წერდა: ,,და ბოლოს, 4 I was aware of the potential resettlement. ივლისს ოფიციალურად გამოაცხადეს I asked him to release the prisoners to ბათუმის გადაცემა საქართველოსთვის, prepare for the travel. Chkhikvishvili – a tall, მიუხედავად მრავალრიცხოვანი thin man with exhausted face and Russian გამოსვლებისა და პროტესტებისა. beard, a true social democrat – was listening and looking at me. When I finished, he asked: 8 ივლისს დაუშვეს ინგლისისა და - Yes, yes. Haven’t we met before? – In 1906, საფრანგეთის დროშები და აღმართეს I was a secretary of the chamber which ქართული, 10 ივლისს კი მოკავშირეებმა sentenced him the resettlement to do hard საბოლოოდ დატოვეს ბათუმი. ჩვენ labor. Yes, in Tbilisi, in 1906: but does it have დავრჩით ქართველებთან პირისპირ!” anything to do with the subject of today’s შემდეგ ის განაგრძობს: ,,ჩხიკვიშვილი ამ meeting? თანამდებობაზე დანიშვნას დასთანხმდა მხოლოდ იმ პირობით, რომ არავინ Chkhikvishvili pondered: Yes, you are right. It არ ჩაერეოდა მის საქმიანობაში, has nothing to do with it. As for the list, I will ყოველ შემთხვევაში ორი თვის show it to you”. მანძილზე მაინც, ხოლო საქართველოს ხელისუფლებამ ის ბათუმში დანიშნა Benia released the prisoners and gave them დარწმუნებულმა, რომ ის რკინის მკაცრი an opportunity to pick up their baggage ხელით გახვეტდა ბათუმიდან და (linen, clothes and money). As for the ოლქიდან კონტრრევოლუციონერებს, furniture and the other belongings, including რუსოფილებსა და ქართველოფობებს, more than 50 carpets, Maslov was not მთავრობა მისდა საბედნიეროდ არ allowed to take them. შემცდარა”[40]. For restoring order, Benia took a “strong ,,გენერალ მდივანის14 მეშვეობით hand” Valodia Sulakvelidze to Batumi from მე მოვაწყვე შეხვედრა (ჯერ კიდევ Tbilisi. Sulakvelidze accompanied Benia ვაგონში) ჩხიკვიშვილთან და განვუცხადე everywhere – he was a head of the police მას, რომ ჩემთვის ცნობილია in Kutaisi, head of the fronier rearguard in მოსალოდნელი გასახლება, ვთხოვე მას, Sokhumi, general governor of railways, etc. He settled the situation everywhere”. But he had to stay for a while. 13. 1918 წლის ნოემბრიდან, 1920 წლის ივლისამდე, ბათუმის ოლქის მართვის მანდატი პირველ მსოფლიო ომში გამარჯვებულ ბრიტანეთს After the district and city police ეკუთვნოდა. ბრიტანეთი აკონტროლებდა ბაქოს administrations of the English governor ნავთობის საბადოებს, ასევე საქართველოს ტერიტორიაზე არსებულ ნავთობსაქაჩ were transferred to the Ministry of Internal სადგურებს და ნავთობის ,,ევროპაში გადასაზიდ Affairs of Georgia, Batumi district was divided კარიბჭეს” – ბათუმის ნავსადგურს. აღნიშნულ into five police areas that were ruled by the პერიოდს საბჭოთა ისტორიოგრაფიაში police commissars. 330 militiamen worked at ,,ბრიტანულ ოკუპაციას” უწოდებდნენ. 1920 წლის ივლისში ბრიტანეთმა მანდატი საქართველოს the Batumi Administration of Internal Affairs. დემოკრატიულ რესპუბლიკას გადასცა.

14. ზაქარია მდივანი (1867-1933), ნიკოლოზ II-ის 14. Zakaria Mdivani (1867-1933), a member of Nicolas II’s ამალის წევრი, კავკასიის მე-4 საარმიო კორპუსის th retenue, the head of the 4 army corps headquarters, შტაბის უფროსი, საქართველოს დემოკრატიული Deputy Minister of Military of the Democratic Republic of რესპუბლიკის სამხედრო მინისტრის მოადგილე. Georgia.

35 გაეთავისუფლებინა დაპატიმრებულები, There was approximately the same number რათა მათ შესძლებოდათ მომზადება of militiamen at the Batumi district militia[41] გასამგზავრებლად. ჩხიკვიშვილი – მაღალი, გამხდარი, გატანჯული და Before arriving to Batumi, Chkhikvishvili დაქანცული სახით, გრძელი რუსული announced that there was no place for the წვერით, ნამდვილი სოც-დემ. ტიპი. enemies of Georgia in Batumi and the anti- ყურადღებით მისმენდა და დაჟინებით state activities would be unacceptable.[42] მიყურებდა. როცა დავამთავრე, The situation in Batumi was very difficult მკვეთრად მკითხა: at that time. According to the newspaper “Batomis purtseli” (N26, 1920), “There is so - დიახ, დიახ. განა ჩვენ ადრე არ much evil in our region, so much poison is შევხვედრივართ ერთმანეთს?! – 1906 poured and so many people are poisoned, წელს მე ვმდივნობდი თბილისის that we need giant measures for the სასამართლოს პალატის იმ recovery in order to awake the district, open შემადგენლობას, რომელმაც მას its eyes and make it stand on the right მიუსაჯა გადასახლება კატორღაში, დიახ, track”. On 26 July 1920, Chkhikvishvili issued თბილისში, 1906 წელს: მაგრამ ამას an order about the “order in the city”. ხომ არა აქვს შეხება ჩემს დღევანდელ According to it, those who would not submit შეხვედრის საგანთან? to the government and breach the law, would be strictly punished. Militia together ჩხიკვიშვილი ჩაფიქრდა: დიახ, თქვენ მართალი ხართ, არა აქვს კავშირი. რაც with army started patrolling the city and შეეხება სიას, მე თქვენ გაჩვენებთ მას”. it gave a result – the criminal situation improved. Moreover, the government of ბენია ჩხიკვიშვილმა გაათავისუფლა Batumi district attacked all of the parties დაპატიმრებული ბოლშევიკები, მისცა and organizations that held a anti-state მათ საშუალება, მოესწროთ ბარგის position, mostly, this concerned the (თეთრეულის, ტანსაცმლისა და ფულის) Bolshevik Party. Many of its representatives შეგროვება. რაც შეეხება ავეჯს და სხვა were in the city and were organizing ნივთებს, მათ შორის 50-ზე მეტ ხალიჩას the activities aimed at undermining the – მათი წაღების უფლება მასლოვს არ government. The government additionally მისცეს. issued an order “about the eradication of anti-state activities”, which concerned the წესრიგის დასამყარებლად ბენიამ activities of the Bolsheviks – they disgraced თბილისიდან ბათუმში წაიყვანა the government of Georgia, spread ,,ძლიერი ხელი” ვალოდია proclamations in the society and facilitated სულაქველიძე. ბენიას სულაქველიძე the chaos. The Bolsheviks expressed a ყველგან მიჰყავდა თან – ქუთაისში protest over the implemented measures მილიციის უფროსად, სოხუმში ფრონტის and their delegation visited Benia. During ზურგის ხაზში, რკინიგზების გენერალ their meeting, they told him that with this გუბერნატორად და ა.შ. ის ყველგან order, Georgian breached the agreement ,,ალაგებდა სიტუაციას”. თუმცა ბათუმში between Russia and Georgia singed on მას ცოტა ხნით მოუწია დარჩენა. 7 May 1920.15 The Batumi commissar

მას შემდე, რაც საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს 15. On May 7, 1920, an agreement was signed between წარმომადგენელს გადაეცა ინგლისელი Soviet Russia and the Democratic Republic of Georgia გუბერნატორის სამოქალაქო, საოლქო recognizing Georgia’s independence de jure.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 36 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI და ქალაქის მილიციის სამმართველოები, responded that it was the Bolsheviks who ბათუმის ოლქი დაიყო ხუთ სამილიციო violated the agreement as they facilitated უბნად, რომელთაც სათავეში ჩაუდგნენ the disorganization in the society and მილიციის კომისრები. ბათუმის carried out undermining activities. This was შინაგან საქმეთა სამმართველოში 330 followed by the series of arrests after which მილიციელი მუშაობდა, დაახლოებით many Bolsheviks were resettled from Batumi ამდენივე ირიცხებოდა ბათუმის ოლქის district.[43] საოლქო მილიციაშიც.[41] During Benia’s governance in Batumi, an ბათუმში ჩასვლამდე ჩხიკვიშვილმა interesting meeting was held. A great number განაცხადა, რომ საქართველოს მტრებს of Russian intelligentsia, fled away from the ბათუმსა და მის ოლქში არ ექნებოდათ October Revolution, gathered in Georgia. ადგილი და ანტისახელმწიფოებრივი One of them was a poet Osip Mandelstam16, ქმედებები დაუშვებელი იქნებოდა. who came to Batumi but was arrested as a [42] იმ დროს კი ბათუმში ძალიან მძიმე doubtful person. Titsian Tabidze and Nikoloz ვითარება იყო. გაზეთის ,,ბათომის Mitsishvili addressed Benia Chkhikvishvili to ფურცელი“ (№26, 1920) სიტყვებით: release him. Chkhikvishvili ordered to bring ,,იმდენი ბოროტებაა ჩვენს მხარეში დაბერტყილი, იმდენი შხამია Mandelstam to him, remembered Mitsihvili: დანთხეული და ისე რიგათ არის ხალხი “A toothless, bald, short and thin man მოწამლული, რომ აქ ჩვენ გიგანტური entered who was wearing torn up shoes, dirty გამაჯანსაღებელი ზომები გვჭირდება, shirt and wretched trousers. It was a biblical რომ ოლქი გონს მოვიყვანოთ, scene. Chkhikvishvili looked at him, turned თვალი აუხილოთ და საერთოდ to us and said: “I thought he was a man and სწორცნობიერების გზაზე დავაყენოთ“. what a terrible thing he is…” Then he offered 1920 წლის 26 ივლისს, ჩხიკვიშვილმა him a seat politely and diplomatically found გამოსცა ბრძანება ,,ქალაქში წესრიგის” out that he was truly a poet and apologized”. შესახებ. ბრძანების მიხედვით, ვინც არ დაემორჩილებოდა ხელისუფლებას და Following Chkhikvishvili’s order, “Mandelstam მართლწესრიგს დაარღვევდა, მკაცრად received money needed for his clothes and დაისჯებოდა. მილიციამ გვარდიელებთან living for a month”. 17 [44] ერთად დაიწყო პატრულირება და ამან შედეგი გამოიღო – კრიმინალური In February 1921, before the start of the მდგომარეობა გაუმჯობესდა. ამასთან war with Russia, Benia Chkhikvishvili was ერთად, ბათუმის ოლქის ხელისუფლებამ appointed as a general-governor of Eastern გაილაშქრა ყველა იმ პარტიისა თუ Georgia. On 19 February, he addressed the ორგანიზაციის წინააღმდეგ, ვისაც citizens: ანტისახელმწიფოებრივი პოზიცია ეჭირა, განსაკუთრებით ეს შეეხო ბოლშევიკურ პარტიას, რომლის 16. Osip Mandelstam (1891-1938) – Russian poet of Jew- ish origins, prosaist and translator. One of the greatest წარმომადგენლები ბლომად იყვნენ Russian artists of the XX century. A friend of the Georgian ბათუმის ოლქში და ძირგამომთხრელ “tsisperkantselebi”. He has translated many of their works. საქმიანობას ეწეოდნენ. ხელისუფლებამ After the numerous arrests and resettlement, in 1938, ,,ანტისახელმწიფოებრივი საქმიანობის during Stalin’s terror, he died with Typhus while being resettled. აღმკვეთი ღონისძიებების შესახებ” დამატებით გამოსცა ბრძანება, 17. In his memoirs, Mandelstam does not remember the რომელშიც საუბარი იყო იმ ქმედებების Georgian poets and he gives credit for his audition to Be- nia Chkhikvishvili to the editor of the Russian newspaper. შესახებ, რასაც ბოლშევიკები

37 სჩადიოდნენ, სახელს უტეხდნენ “Dear Citizens, საქართველოს მთავრობას, The first victory is achieved by our army and მოსახლეობაში ავრცელებდნენ guard! პროკლამაციებს და თესდენ არეულობას. ბოლშევიკებმა მიღებულ The nation has grabbed the capital from ზომებზე პროტესტი გამოთქვეს და the enemy – the barbarians of Soviet Russia მათი დელეგაცია ბენია ჩხიკვიშვილს and Armenia. ეწვია. შეხვედრისას მას მოახსენეს, რომ ამ ბრძანებით ირღვეოდა The enemy is broken but not defeated. რუსეთ-საქართველოს 1920 წლის Nobody should be deceived by this great 15 7 მაისის ხელშეკრულება , რაზეც victory! Now we need to mobilize are ბათუმის კომისარმა უპასუხა, რომ strength to crown our victory. ხელშეკრულებას ბოლშევიკები არღვევდნენ, რადგან ხალხში შექონდათ For this, we need unity! დეზორგანიზაცია და ეწეოდნენ ძირგამომთხრელ საქმიანობას. ამას Everyone should guard his work! მოჰყვა დაპატიმრებების სერია, რის შემდეგაც მრავალი ბოლშევიკი Warriors, with the arms to the frontline! გაასახლეს ბათუმის ოლქიდან.[43] Everyone should follow orders! ბენია ჩხიკვიშვილის ბათუმის გენერალ-გუბერნატორად ყოფნისას Not a single drop of wine should be drunk, ერთი საინტერესო შეხვედრა შედგა: not a single drunk man should be in the ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ city! საქართველოში თავი მოიყარა რუსეთის ბოლშევიკურ ქაოსს გამოქცეულმა Curious citizens should not interfere us by რუსული ინტელიგენციის დიდმა walking in the streets! ნაწილმა. ერთ-ერთი მათგანი 16 იყო პოეტი ოსიპ მანდელშტამი , Those who have horses, bring them to the რომელიც ბათუმში ჩავიდა, მაგრამ, administration of the head of the rearguard. როგორც საეჭვო პირი, დააკავეს. მის Those who have arms but cannot use them, გასათავისუფლებლად ტიციან ტაბიძემ give it to the government and it will give და ნიკოლო მიწიშვილმა გუბერნატორ them to the warriors! ბენია ჩხიკვიშვილს მიმართეს. ჩხიკვიშვილმა ბრძანა მანდელშტამის Don’t leave a single cartridge at home! მიყვანა, – იგონებდა მიწიშვილი, Everything should serve the self-defense! – „შემოვიდა კბილებჩაცვენილი, Calmness, order, unity and bravery – this is what will save us finally and everyone should serve it!

15. 1920 წლის 7 მაისს, საბჭოთა რუსეთსა და საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკას This is a responsibility of all of us toward შორის დაიდო ხელშეკრულება, რომლითაც the democratic, independent and free რუსეთმა საქართველოს დამოუკიდებლობა დე motherland! And for those who do not იურე ცნო. submit to this, the government has special 16. ოსიპ მანდელშტამი (1891-1938) – ებრაული measures. The traitors will not be tolerated! წარმომავლობის რუსი პოეტი, პროზაიკოსი და The general-governor of Eastern Georgia, მთარგმნელი. XX საუკუნის ერთ-ერთი უდიდესი [45] რუსი ხელოვანი. ქართველი „ცისფერყანწელების” Chkhikvishvili”. მეგობარი, ნათარგმნი აქვს მათი

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 38 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს პირველი რესპუბლიკის მთავრობის თავმჯდომარე, ნოე ჟორდანია

Noe Zhordania, Chairman of the Government of the First Republic of Georgia

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

39 ნოე ჟორდანია და ბენია ჩხიკვიშვილი ხვდებიან თბილისში სტუმრად ჩამოსულ მეორე ინტერნაციონალის წარმომადგენლებს

Noe Zhordania and Benia Chkhikvishvili Meet Representatives of Second International Visiting Tbilisi

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

მელოტი, დაბალი და ჩამომხმარი When there was a battle with the Red Army, ურია, რომელსაც ფეხზე დახეული Geronti Kikodze witnessed one story: “There წუღები ეცვა, ტანზე წვირიანი were some heavily wounded among the ბლუზა და მუხლებმოგრეხილი Russian soldiers. One of them for some შარვალი. სანახაობა უწვერ-ულვაშო reason was laid on the balcony of one და ბიბლიური. ახედ-დახედა house. His leg was broken and was running ჩხიკვიშვილმა, მოგვიბრუნდა და out of blood. He asked for a cigarette with გვითხრა ქართულად: ,,მე მართლა the pale lips. Benia Chkhikvishvili, whose კაცი მეგონა და ეს რა საშინელება brave appearance and character was unfit ყოფილა, ე სახლკარდასაქცევი.... შემდეგ for the tall cylinder and white gloves he დასვა, თავაზიანად, დიპლომატიურად wore, gave him a cigar-case. Someone told გამოარკვია, რომ ის მართლაც პოეტია him that the general-governor of Tbilisi და ბოდიში მოუხადა“. was suggesting him a cigarette. The dying man received this remark indifferently and ჩხიკვიშვილის ბრძანებით, greedily smoked the cigarette…”[46]. „მანდელშტამმა მიიღო ფული, რომელიც შემოსავდა შიშველ პოეტს და წესიერად აცხოვრებდა ერთი თვის განმავლობაში”.17 [44]

1921 წლის თებერვალში, რუსეთთან ომის დაწყებამდე მცირე ხნით ადრე, ბენია ჩხიკვიშვილი აღმოსავლეთ საქართველოს გენერალ-

17. საკუთარ მოგონებებში მანდელშტამი საერთოდ არ ახსენებს ქართველ პოეტებს და ბენია ჩხიკვიშვილთან აუდიენციაზე მოხვედრის ამბავს რუსული გაზეთის რედაქტორს მიაწერს.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 40 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI გუბერნატორად დაინიშნა. 19 თებერვალს ვისაც ყავს ცხენი გამოსადეგი, ყველამ მან მოქალაქეებს მოწოდებით მიმართა: თავისით მიიყვანოს ზურგის უფროსის სამმართველოში. ,,მოქალაქენო! პირველი ბრწყინვალე გამარჯვება უკვე ვისაც აქვს თოფ-იარაღი და ხმარება მოპოვებულია ჩვენი სახელოვანი ჯარის არ შეუძლია, გადაეცით მთავრობას და და გვარდიის მიერ. ის ჩააბარებს მებრძოლთ ხელში იმ იარაღებს! დედაქალაქი საქართველოისა ფეხზე დამდგარმა ერმა ხელიდან გამოგლიჯა ერთი ვაზნაც არ დაიტოვოთ სახლში. შემოსეულ მტერს – საბჭოთა რუსეთის და სომხეთის ბარბაროსებს (იმის ყველაფერი ფრონტს, ყველაფერი გათვალისწინებით, რომ ბოლშევიკური თავდაცვას უნდა მოხმარდეს. რუსეთის მე-11 წითელი არმია სომხეთის მიმართულებიდან შემოვიდა, პირველ სიმშვიდე, წესიერება, ერთსულოვნება დღეებში ზოგიერთ მთავრობის წევრსაც და გაბედულება, აი, რა გვიხსნის კი ეგონა, რომ ომი საქართველოსა და ჩვენ საბოლოოთ და რას უნდა სომხეთს შორის დაიწყო – ი.მ.). ემსახურებოდეს ყოველი მოქალაქე. ესაა ჩვენი ყველასი ვალდებულება მტერი წელში გაწყვეტილია, მაგრამ ის დემოკრატიული, დამოუკიდებელი ჯერ თავგასრესილი მაინც არაა. და თავისუფალი სამშობლოს წინაშე და ვინც ამას ნებით არ შეიგნებს, არ მოგატყუილოს ვინმე ამ დიდმა ასეთებისათვის მთავრობას იძულებითი გამარჯვებამ! ეხლა გვჭირია საშვალებანი აქვს, ის ორგულებს არ მთელი ძალღონის მოკრება, რომ დაინდობს! დაწყებული გამარჯვება ღირსეულათ დავაგვირგვინოთ. აღმოსავლეთ საქართველოს გენ.-გუბ. ჩხიკვიშვილი”.[45] ამისთვის საჭიროა კვლავაც ერთსულოვნება კიდევ უფრო როცა წითელ არმიასთან ბრძოლები გაძლიერებული. მიმდინარეობდა, გერონტი ქიქოძე გახდა ერთი ამბის მომსწრე: ,,რუს ყველა თავის სადარაჯოზე, ყველა თავის ტყვეებს შორის მძიმედ დაჭრილები საქმეზე გაეშურეთ! ერივნენ. ერთი მათგანი რატომღაც ერთი სახლის აივანზე დაეწვინათ მებრძოლნო, იარაღით ხელში სოლოლაკში. ერთი ფეხი დაჩეჩქვილი ფრონტისკენ! ჰქონდა და სისხლისგან იცლებოდა. გაფითრებული ტუჩებით პაპიროსი წესიერებას ყველა უნდა იცავდეს! ითხოვა. ბენია ჩხიკვიშვილმა, რომლის ვაჟკაცურ გარეგნობას და ერთი წვეთი ღვინო არ დაილიოს, ერთი ხასიათს მაღალი ცილინდრი და მთვრალი ქალაქში არ იყოს! თეთრი ხელთათმანები ნაკლებად შეეფერებოდა, პორტსიგარი ცნობის მოყვარე მოქალაქენი ქუჩებში მიაწოდა. ვიღაცამ უთხრა, პაპიროსით უსაქმოთ სეირნობით ხელს ნუ თბილისის გენერალ-გუბერნატორი შეგვიშლიან. გიმასპინძლდებაო. მომაკვდავმა ეს ცნობა გულგრილად მიიღო, მხოლოდ თამბაქო ხარბად მოსწია...”[46].

41 1

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 42 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 43 2 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 44 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 1 2

საქართველოს დამოუკიდებლობის ორი აქტი, ხელმოწერილი 1918 წლის 26 მაისს და 1919 წლის 12 მარტს საერთაშორისო პოლიტიკური ვითარების გათვალისწინებით, საქართველომ პირველმა დატოვა ამიერკავკასიის ფედერაციული რესპუბლიკა, ეროვნულმა საბჭომ კი დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. მეორე აქტით დამფუძნებელი კრების გახსნის სესიაზე არჩეულმა დეპუტატებმა კიდევ ერთხელ დაადასტურეს საქართველოს დამოუკიდებლობა და აქტს საზეიმო ვითარებაში მოაწერეს ხელი.

The Acts of Independence of Georgia, signed on May 26, 1918 and March 12, 1919 Due to the international political situation, Georgia was the first to leave the Transcaucasian Federative Republic and the National Council declared independence. At the opening session of the Constituent Assembly, the members of the House reaffirmed the independence of Georgia and signed the Act of Independence in the ceremo- nial situation.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

45 საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო რუკა 1918 წლის 26 მაისის მდგომარეობით ამ საზღვრებში შეხვდა საქართველო დამოუკიდებლობას 1918 წელს. ბრესტ-ლიტოვსკის ზავით გამოწვეული ტერიტორიული დათმობები მძიმე გამოდგა – ბათუმის ოლქი მთლიანად ოსმალეთის კონტროლქვეშ მოექცა. მცირე ხანში ოსმალეთმა ოლქში რეფერენდუმი ჩაატარა და ბათუმის ოლქში ისტორიულად მცხოვრებ ქართველ მოსახლეობას მონაწილეობის უფლება შეუზღუდა, თუმცა შემდგომში საქართველომ მოახერხა ოლქზე კონტროლის აღდგენა და ის საკუთარ დე-ფაქტო და დე-იურე საზღვრებში მოაქცია.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 46 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI The map of the Republic Georgia for May 26, 1918 In 1918, Georgia started independent life in this borders. The territorial concessions caused by the Treaty of Brest-Litovsk were hard because Batumi district went completely under the control of the Ottoman Empire. In a short period of time, the Ottomans held a referendum in the district and disallowed Georgian population to participate in it, but later Georgia managed to restore control over the district de facto and de-jure.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia 47 პარიზის საზავო კონფერენციაზე საქართველოს დელეგაციის თავმჯდომარის, კარლო ჩხეიძის მიერ წარდგენილი რუკა (1919 წელი) საქართველოს ტერიტორიული მოთხოვნები 1919 წლისთვის უკვე სხვაგვარი იყო, რადგან ევროპაში ძალთა ბალანსი შეიცვალა. მცირე ერებს მიეცათ თვითგამორკვევის უფლება, შესაბამისად, საქართველოს დელეგაციის მიერ წარდგენილი რუკა მოიცავდა ფაქტობრივად კონტროლირებად და ისტორიულ ტერიტორიებს.

The map showing Georgia’s historical territories presented by the Chairman of the Georgian Gov- ernmental Delegation, Karlo Chkheidze, at the Paris Peace Conference (1919) Because the balance of power had changed in Europe, Georgian territorial claims were different in 1919. Small nations were given the right of self- determination. Therefore, the map presented by the Georgian delegation contained the territories controlled by the Georgian government as well as historical lands.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 48 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 49 საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ატრიბუტიკა:

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის გერბის ესკიზი და აღწერილობა (1918 წელი)

The sketch and the description of the Coat of Arms of the Democratic Republic of Georgia (1918)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 50 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI დროშის ესკიზი, დამტკიცებული საქართველოს დამფუძნებელი კრების მიერ (1918 წელი)

The sketch of the flag of the Democratic Republic of Georgia approved by the Constituent Assembly of Georgia (1918)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

51 საქართველოს სამხედრო დროშის კანონი (29 დეკემბერი, 1919 წელი)

The Law of Georgia on Military Flag. (December 29, 1919)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 52 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს პირველი რესპუბლიკის სამხედრო დროშა დროშა აღდგენილია გენერალ მაზნიაშვილის სახელობის ახალგაზრდული ლეგიონის მიერ

საქართველოს რესპუბლიკის მთავრობის სტანდარტი

The military flag of the First Republic of Georgia The map is restored by the Giorgi Mazniashvili Youth Legion

The Standard of the Government of the Republic of Georgia

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

53 სოციალ-დემოკრატიული პარტიის საარჩევნო ბიულეტენი, სიაში N15 - ბენიამინ ჩხიკვიშვილი (იანვარი, 1919 წელი) დამოუკიდებლობის მოპოვების პირველი დღეებიდან საქართველომ აქტიური მზადება დაიწყო არჩევნებისთვის რათა მოეხდინა საკუთარი თავის ლეგიტიმაცია და წარმატებით ჩაატარა 1919 წლის თებერვალში.

The Election Bulletin of the Social-Democratic Party. Beniamin Chkhikvishvili was N15 in the list (January, 1919) After independence, the country started preparations for the elections in order to legitimize itself as an independent state and managed to successfully hold it in February, 1919.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 54 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს დამფუძნებელი კრების ძირითადი არჩევნების შედეგების საბოლოო ოქმი მაზრების და ქალაქების მიხედვით (1919 წელი) საქართველოს სოციალ-დემოკრატიულმა პარტიამ არჩევნებში თითქმის 84% მიიღო, ხოლო ბენიამინ ჩხიკვშივილი დამფუძნებელი კრების წევრი გახდა.

The final protocol of the main election results of the Constituent Assembly of Georgia (1919) The Social-Democratic Party of Georgia received almost 84% of the votes and Benia Chkhikvishvili became a member of the Constituent Assembly.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

55 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 56 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს დამფუძნებელი კრების სესია. უკანა რიგებში ბენიამინ ჩხიკვიშვილი. ფოტოგრაფი – ბ. კოზაკი. (1919 წელი)

Constituent Assembly of Georgia. Beniamin Chkhikvishvili in the back row. Photographer – B. Kozak 1919

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

57 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 58 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს დამფუძნებელი კრების გახსნითი სესია (12 მარტი, 1919 წელი)

The opening session of the Constituent Assembly of Georgia (March 12, 1919)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

59 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 60 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს დამფუძნებელი კრების გახსნითი სესია (12 მარტი, 1919 წელი)

The opening session of the Constituent Assembly of Georgia (March 12, 1919)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

61 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 62 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს დამფუძნებელი კრების შემადგენლობა 1919-1920 წლებში (1919 წელი) სტატისტიკური მონაცემები ეროვნების, პროფესიის, განათლებისა და წარმომავლობის მიხედვით.

Members of the Constituent assembly of Georgia (1919) Statistical data according to nationality, profession, education and origins.

დაცულია ბელგიაში, კამილ ჰიუსმანსის არქივში Preserved at the Camille Hyusmans Archive, Belgium

63 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 64 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI გოგიტა ფაღავა / Gogita Paghava

საქართველოს დამფუძნებელი კრების შემადგენლობა – ხელნაწერი დოკუმენტი (1919 წელი) დამფუძნებელი კრების ყველაზე ახალგაზრდა წევრი, 24 წლის გოგიტა ფაღავა, ხოლო ყველაზე ასაკოვანი, 75 წლის ნიკო ნიკოლაძე იყვნენ.

Members of the Constituent assembly of Georgia – manuscript (1919) The youngest member of the Contituent Assembly was 25 years old Gogita Paghava, the oldest – 75 years old Niko Nikoladze.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

1924 წლის 30 აგვისტოს სსრკ გაერთიანებული სახელმწიფო პოლიტიკური სამმართველოს (ОГПУ) თავმჯდომარემ, ფელიქს ძერჟინსკიმ გადასახლებაში მყოფი საქართველოს წინააღმდეგობის მოძრაობის ლიდერების - ბენია ჩხიკვიშვილის, ნოე ხომერიკის, გოგიტა ფაღავას, ვასილ ნოდიას და გიორგი წინამძღვრიშვილის დახვრეტის სანქცია გასცა.

On 30 August 1924, the head of the Joint State Political Directorate of USSR, Felix Dzerzhinsky ordered the shooting of the resettled leaders of the Georgian Resistance Movement – Benia Chkhikvishvili, Noe Khomeriki, Gogita Paghava, Vasil Nodia and Giorgi Tsinamdzghvrishvili.

დაცულია საქართველოს პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში Preserved at the National Parliament Library of Georgia

65 ბენიამინ ჩხიკვიშვილის მიერ შევსებული ეროვნული The form of National Council filled by Beniamin Chkhikvishvili საბჭოს წევრის ანკეტა (1919 წლები) (1919) ბენია გიგოს-ძე ჩხიკვიშვილი/ ს.დ. (სოციალ- Benia - son of Gigo Chkhishvili/ S.D. (Social Democrat)/ 38 years დემოკრატი)/ 38 წლის/ დაბადებული 1881 წელს/ old/ born in 1881/ wife, two children – 5 and 3 years old, mother, ცოლი, ორი შვილი 5 და 3 წლის, დედა, და, ძმა/ sister, brother/ nationality – Georgian/ profession – agronomist/ ეროვნებით ქართველი/ პროფესიით აგრონომი/ educational qualification: final year of Kutaisi Agricultural განათლების ცენზი: ქუთაისის სამეურნეოს School. Haven’t finished the school/ detailed address – 3 Ganovi Street, 2. Telephone number 17-64 სასწავლებლის უკანასკნელ კლასიდან. სკოლა დაბალი, ისიც არ დამისრულებია/ დაწვრილებით ადრესი - განოვის ქუჩა N3, ბინა N2, ტელეფონი 17-64. დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 66 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 1 67 2

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 68 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 1 2

დეკრეტი ქალაქ თბილისში გადასახადების დაწესების თაობაზე, მომხსენებელი – ბენია ჩხიკვიშვილი (1920 წელი) 1918 წლიდან მოყოლებული, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ბიუჯეტი სულ უფრო და უფრო დეფიციტური ხდებოდა არასტაბილური ეკონომიკური მდგომარეობის და სამხედრო სფეროში დიდი დანახარჯების გამო. ამისათვის ქვეყანაში და განსაკუთრებით კი თბილისში ჩნდებოდა ახალ-ახალი გადასახადები.

Decree on the introduction of new taxes in Tbilisi, speaker – Benia Chkhikvishvili (1920) Since 1918, due to unstable economy and big military expanses, the budget of the Democratic Republic of Georgia became more and more deficient. For this, new taxes were being introduced in the country and especially in Tbilisi.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

69 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 70 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI თბილისის რკინიგზის სადგურის გადაკეთების გეგმა და გზათა სამინისტროს განმარტებითი ბარათი (1919 წელი) მგზავრთა ნაკადებისა და ქვეყანაში ურბანიზაციის ტემპის ზრდის გამო, ქალაქის მთავრობამ გადაწყვიტა თბილისის რკინიგზის სადგურის გადაკეთება და ამისთვის პროექტიც შეიმუშავა. ეს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის იმ მცირე ინიციატივებს შორის იყო, რომლებიც ეხებოდა ინფრასტრუქტურასა და არა სამხედრო ან სოციალურ საკითხებს.

The plan of the Tbilisi Railway reconstruction and the explanatory card of the Ministry of Road Connections (1919) Due to the increase in the flow of passengers and pace of urbanization, the city government has decided to reconstruct the Tbilisi Railway Station and elaborated a project for it. This was one of those few initiatives of the First Democratic Republic which concerned the infrastructure and not the military or social issues.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

71 1

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 72 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 2

კანონპროექტი თბილისში სამეცნიერო არქივის დაარსების თაობაზე შტატებით და ხარჯთაღრიცხვით (1920 წელი)

Legislative proposal on the establishment of the scientific archive in Tbilisi together with the financial estimate (1920)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

73 მიქაელ არამიანცი / Mikael Aramiants

პროფკავშირების სახლის მოსაწყობად ცნობილი The resolution on the confiscation of the house of a promi- თბილისელი ბიზნესმენისა და მეცენატის, მიქაელ nent businessman and patron from Tbilisi, Mikael Aramiants, არამიანცისთვის თბილისში, რუსთაველის ქუჩა N1-ში located on 1 Rusatveli Street, for establishing a house of მდებარე სახლის ჩამორთმევის დადგენილება labor unions (1919) (1919 წელი) Due to the budgetary crisis, the confiscation of private property საბიუჯეტო კრიზისიდან გამომდინარე, სახელმწიფო was a common practice in the First Republic but only with საჭიროებისთვის პირველ რესპუბლიკაში ვხვდებით relevant compensation. კერძო საკუთრების ჩამორთმევის ფაქტებს, თუმცა Benia was in charge of confiscation of Mikael Aramiants’s house შესაბამისი კომპენსაციის გადახდით. and his compensation. Today, the old apartment on the Liberty მიქაელ არამიანცის სახლის ჩამორთმევას Square is reconstructed and the hotel is located there. Mikael და კომპენსაციის გაცემას პირადად ბენია Aramiants maintained most of his realty in 1920 but in 1921, ხელმძღვანელობდა. დღესდღეობით თავისუფლების the Bolsheviks invaded Tbilisi and they confiscated the private მოედანზე მდებარე ძველი შენობა გადაკეთებულია და property without any compensation. მასში მდებარობს სასტუმრო. 1921 წელს ბოლშევიკებმა მიქაელ არამიანცს, ყოველგვარი კომპენსაციის გარეშე, სრულად დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში ჩამოართვეს დარჩენილი ქონება. Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 74 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 75 თბილისის ქალაქის თვითმმართველობის სასურსათო განყოფილების სასურსათო უწყება და 1920 წლის პირველი სამი თვისთვის

The statement of the Food Department of the Tbilisi Self-Government for the first three months of 1920

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 76 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 77 1

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 78 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 2

თბილისის ქალაქის მოურავის, ბენია ჩხიკვიშვილის The request of the regional governor of Tbilisi, Benia თხოვნა დამფუძნებელი კრებისადმი მიმდინარე Chkhikvishvili on the allocation of 30.000.00 Roubles and the ხარჯებისთვის 30.000.000 მანეთის მიცემის თაობაზე და consent of the Constituent Assembly signed by the Deputy დამფუძნებელი კრების თანხმობა, რომელსაც ხელს Chair, Ekvtime Takaishvili (April, 1920). აწერს თავმჯდომარის ამხანაგი (მოადგილე), ექვთიმე თაყაიშვილი (აპრილი, 1920 წელი) დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

79 1

სოციალ-ფედერალისტთა ფრაქციის თავმჯდომარის, გრიგოლ რცხილაძის მოხსენებითი ბარათი ბენია ჩხიკვიშვილსა და შალვა ნუცუბიძეს შორის მომხდარი ინციდენტის შესახებ (1921 წელი) გრიგოლ რცხილაძემ დოკუმენტს დაურთო ტფილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტთა საერთო კრების განცხადება მათი ლექტორის, პროფესორ შალვა ნუცუბიძის ცემის თაობაზე. სტუდენტებმა ბენიას „სასტიკი პროტესტი და ზიზღი“ გამოუცხადეს.

The report of the head of the Socialist-Federalist Fraction, Grigol Rtskhiladze about the incident happened between Benia Chkhikvishvili and Shalva Nutsubidze (1921) Grigol Rtskhiladze attached the statement of the Students’ Assembly of the Tbilisi State University about beating Professor Shalva Nutsubidze. Students declared “strict protest and aversion” against Benia.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 80 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 2

81 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 82 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს ეროვნული საბჭოს წერილი სამურზაყანოს აღმასრულებელი კომიტეტისადმი (7 იანვარი, 1918 წელი) „საქართველოს ეროვნული საბჭო დარწმუნებულია, რომ სამურზაყანო მხურვალედ დაუჭერს მხარს ჩვენი სამშობლოს ცხოვრების მოწესრიგების საქმეს, მოიხმარს თავის გავლენას აფხაზ-ქართველთა მეზობლური ურთიერთობის გასამტკიცებლად“. აფხაზეთის საკითხი დღის წესრიგში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დროსაც იდგა რეგიონის სტრატეგიული მნიშვნელობის გამო. აფხაზეთის შიგნით მოქმედ პოლიტიკურ ძალებს შორის აზრები იყოფოდა, ზოგი დენიკინის თეთრგვარდიელებს უჭერდა მხარს, ნაწილიც საქართველოსთან ინტეგრაციის მომხრე იყო, აგრეთვე მნიშვნელოვანი იყო ბოლშევიკების გავლენაც. აღნიშნული ციტატიდან ვხვდებით, რომ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პოლიტიკა აფხაზ ხალხთან მიმართებით საკითხის მაქსიმალურად მშვიდობიანად გადაჭრა იყო. საბოლოოდ, აფხაზეთში დემოკრატიულად არჩეულმა ეროვნულმა საბჭომ საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში დარჩენის და მის შემადგენლობაში განვითარების გზა აირჩია.

The letter of the National Council of Georgia to the executive committee of Samurzakano (January 7, 1918) The National Council of Georgia is convinced that Samurzakano will support the arrangement of political life in Georgia in a positive way to influence the strengthening of the relationship between Georgians and Abkhazians. The Abkhazian issue was on the agenda of the Democratic Republic of Georgia due to the strategic importance of the region. There were controversies among the political actors inside Abkhazia, some were supporting Denikin’s White Army, and the part was in favor of supporting integration with Georgia, Bolsheviks’ influence was also significant. From this quotation, we find that the policy of the Democratic Republic of Georgia was the peaceful solution of the issue related to the Abkhazian people. Eventually, the National Council elected in Abkhazia chose the way of integration and development in the Democratic Republic of Georgia.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

83 საქართველოს დამფუძნებელი კრების მიერ შემუშავებული კონსტიტუციის პროექტი საქართველოს ზოგიერთი კუთხის, მათ შორის აფხაზეთის ავტონომიურ მმართველობებზე (1920 წელი) მუხლი 117 - აფხაზეთს /სოხუმის ოლქი/, სამუსლიმანო საქართველოს /ბათუმის მხარე/ და ზაქათალას /ზაქათალის ოლქი/, საქართველოს რესპუბლიკის განუყოფელ ნაწილებს, ენიჭებათ ადგილობრივ საქმეებში ავტონომიური მმართველობა.

The Constitution Drafted by the Constituent Assembly of Georgia on Some Parts of Georgia, including the Autonomous Governorship of Abkhazia (1920) Article 117 - Abkhazia / Sokhumi /, Muslim Georgia / Batumi / and Zakatala / Zakatala District/, integral parts of the Republic of Georgia, shall be granted autonomous local governance.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 84 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI სოხუმში გადაღებული ბენია ჩხიკვიშვილის ფოტო (1920 წელი)

Photo of Benia Chkhikvishvili taken in Sokhumi (1920)

დაცულია საქართველოს პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში Preserved at the National Parliament Library of Georgia

85 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 86 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI აფხაზეთის ეროვნული საბჭოს საკონსტიტუციო დელეგაციის წევრების მოხსენებითი ბარათი საქართველოს დამფუძნებელი კრებისადმი, კონსტიტუციის შემუშავების პროცესში ჩართვის თაობაზე (5 დეკემბერი, 1920 წელი) ხელმომწერები უკმაყოფილებას გამოთქვამენ დამფუძნებელი კრების პრეზიდიუმის მიმართ, რომ აფხაზეთის ავტონომიის შემუშავება მხოლოდ მათ მიერ ხდება და აფხაზეთის წარმომადგენლებს მხოლოდ ინფორმაციის გასაცნობად იწვევენ. თუმცა საქართველოს დამფუძნებელი კრების პრეზიდიუმიდან გაგზავნილი წერილი საპირისპიროს ადასტურებს და აღნიშნული წერილი მხოლოდ ეროვნული საბჭოს რამდენიმე აფხაზი წევრის პირად მოსაზრებად შეგვიძლია განვიხილოთ.

Report of the Constitutional Delegation of the Abkhazian National Coun- cil to the Constituent Assembly of Georgia on the involvement in writing of the Constitution (December 5, 1920) Signatories express their discontent toward the Presidium of the Constituent Assembly that the elaboration of the Abkhazian autonomy is only their discretion and the representatives of Abkhazia are only invited to get acquainted with the information. However, the letter sent from the Presidium of the Constituent Assembly prove the opposite and the above-mentioned letter can be considered as a personal opinion of several members of the Abkhazian National Council.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

87 საქართველოს დამფუძნებელი კრების მიმართვა აფხაზეთის ავტონომიური ერთეულის კონსტიტუციის შესადგენად შერეული კომისიის შექმნის თაობაზე. ერთვის „აფხაზეთის ავტონომიის შესახებ“ აქტის ასლი და დამფუძნებელი კრების გადაწყვეტილებები აღნიშნულ საკითხზე (ნოემბერი, 1920 წელი)

The address of the Constituent Assembly of Georgia regarding the creation of the joint commission on the composition of the Constitution of the Autonomous Unit of Abkhazia. The copy of the legislative act “On the Autonomy of Abkhazia” is attached. The decisions of the Constituent Assembly on this issue (November 1920).

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 88 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს სამხედრო მინისტრის, ნოე რამიშვილის The report of the Minister of Military of Georgia, Noe Ramishvili მოხსენება საქართველოს მთავრობისადმი, რომლითაც to the government of Georgia based on which the Abkhazians აფხაზები სამხედრო ბეგარისგან გათავისუფლდნენ და were exempt from military service and instead were given the სანაცვლოდ სამხედრო სამსახურში მოხალისეებად right to join the military voluntarily (1 November 1919) შესვლის უფლება მიეცათ (1 ნოემბერი, 1919 წელი) In this period, part of Abkhazians were Muslim and others – ამ პერიოდში აფხაზების ნაწილი მუსლიმი იყო, ნაწილი Christians. Considering the fact that the Republic did not call კი – ქრისტიანი. იმის გათვალისწინებით, რომ რესპუბლიკა out Muslims into military, there was a risk that the Christians მუსლიმებს ჯარში არ იძახებდა, დადგა რეალური would convert to Islam. The state responded to this with საფრთხე, რომ მოსახლეობის ქრისტიანული ნაწილი a concession: “Considering the opinion of the head of the რელიგიას შეიცვლიდა. ამას სახელმწიფომ დათმობით Abkhazian Commissariat and as I consider it unacceptable to უპასუხა: „ვღებულობ რა სახეში აბხაზეთის კომისარიატის divide Abkhazians according to religion, I think it is necessary the თავმჯდომარის აზრს და მიმაჩნია რა მიზანშეუწონლად military service and the first article of law on armed forces not to აბხაზების სარწმუნოების მიხედვით დაყოფა, საჭიროთ extend to Abkhazians temporarily and instead Abkahzians to be მიმაჩნია სამხედრო ბეგარისა და შეიარაღებულ ძალთა given the right to join military voluntarily”. Noe Ramishvili. კანონის 1-ლი მუხლი აბხაზებზე დროებით არ გავრცელდეს და მის ნაცვლათ მიეცეს მათ სამხედრო სამსახურში მოხალისეებათ შესვლის უფლება“. ნოე რამიშვილი. დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

89 სამხედრო მინისტრის, ნოე რამიშვილის მოხსენებითი Minister of Military, Noe Ramishvili’s explanatory card about ბარათი ხეთა-სოხუმის რკინიგზის მშენებლობის the necessity to build the railway of Kheta-Sokhumi აუცილებლობის შესახებ (დეკემბერი, 1919 წელი) (December 1919) რკინიგზა საჭირო იყო ისევე როგორც აფხაზეთის დანარჩენ Railway was necessary to improve the mobility between Abkhazia საქართველოსთან მიმოსვლის გასაუმჯობესებლად, and the whole Georgia as well as for military objectives as the ისე სამხედრო მიზენებისთვისაც, რადგან ამ პერიოდში Whites (Denikin’s army) and Reds (Bolsheviks) were a threat to თეთრები (დენიკინელების) და წითლების (ბოლშევიკების) Georgia: “As long as signicant military operation may begin at ჯარები საქართველოსთვის საფრთხეს წარმოადგენდა: the front-line of Gagra from the end of March, it is of utmost „ვინაიდან ცოტად თუ ბევრად სერიოზული საომარი importance to finish the building of railway until April 1920”. ოპერაციები გაგრის ფრონტზედ შეიძლება დაიწყოს მარტის თვის ბოლო რიცხვებიდან, მეტად საჭიროა რკინის გზის გაყვანა დასრულდეს 1920 წ. აპრილისთვის“. დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 90 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI სოხუმის საქალაქო მმართველობის მიერ შინაგან A report sent by Sokhumi City Council to the Ministry of საქმეთა სამინისტროში გაგზავნილი ცნობა ქ. სოხუმის Internal Affairs about the size of Sokhumi population (1920) მაცხოვრებელთა რიცხოვნობის შესახებ (1920 წელი) The size of Sokhumi population used to change in different სხვადასხვა პერიოდში სოხუმში მცხოვრებთა periods. In 1886, Sokhumi was a middle-size village with the რიცხვი იცვლებოდა. 1886 წელს სოხუმი საშუალო population of approximately 412 while by 1897 there were ზომის სოფელი იყო 412 მოსახლით, 1897 წლისთვის already 8000 inhabitants, during the First Republic – 25 000. In ქალაქში უკვე 8.000-მდე პირი ცხოვრობდა. 1926, the size of population decreased to 21 500 people. პირველი რესპუბლიკის პერიოდში 25.000. 1926 წელს During description, the Russian Empire used the division მოსახლეობის რიცხვმა იკლო და 21.500-ს შეადგენდა. principle: Georgians, Mingrelians, Kakhetians and others were რუსეთის იმპერია ყოველთვის ცალ-ცალკე აღწერდა described separately. Also, it actively manipulated the issue of ქართველებს, მეგრელებს, კახელებს და ა.შ. ასევე ethnic minorities and their numbers. გამუდმებით მანიპულირებდა ეთნიკური უმცირესობების საკითხით და მათი რიცხოვნობით. დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

91 ქალაქ სოხუმის 1912 წლის გეგმა.

Sokhumi city plan, 1912

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 92 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 93 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 94 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ბრიტანეთის ჯარის გენერლების ბიჩისა და კორის შეტყობინებები მთავრობის თავმჯდომარისადმი მდინარე ბზიფიდან მდინარე მეჰადირამდე საქართველოს ჯარსა და მოხალისეთა არმიას შორის ნეიტრალური ზონის დაცვის საკითხზე [ქართულად ნათარგმნი ოფიციალური დოკუმენტები] (11 ივნისი - 7 ივლისი, 1919 წელი) 1918 წლის ნოემბრიდან 1920 წლის ივლისამდე საქართველო რესპუბლიკისა და, ზოგადად, კავკასიის მართვის მანდატი ჰქონდა მინიჭებული დიდ ბრიტანეთს, როგორც პირველ მსოფლიო ომში გამარჯვებულ მხარეს. ბრიტანეთი ასევე ეხმარებოდა „თეთრების მოძრაობას“ რუსეთში, რის გამოც აფხაზეთი სტრატეგიულ მნიშვნელობას ატარებდა როგორც ბოლშევიკებთან დამარცხების შემთხვევაში უკანდახევის შესაძლო ვარიანტად, ისე კავკასიის სტრატეგიული და სამრეწველო მნიშვნელობის გამო. ბრიტანეთის მიერ მანდატის დატოვება „თეთრების“ საბოლოო დამარცხებამ და ლონდონის შიდა პოლიტიკურმა დაპირისპირებამ გამოიწვია. ბრიტანეთმა ჯარები გაიყვანა კავკასიიდან, რის შემდეგაც უკვე ბოლშევიკურ რუსეთს მიეცა საშუალება, რეგიონი ძალისმიერი მეთოდებით „გაეწითლებინა“.

The notifications of the British Army generals Beach and Core from the river Bzyp to the head of the Gov- ernment on the issue of preserving a neutral zone between the Georgian army and volunteers to the river Mekhadiri [official translation of documents in Georgian] (11 June – 7 July 1919) From November 1919 until July 1920, Great Britain, as a winner party in the First World War, had a mandate to govern the Caucasus. Britain also supported the “White Movement” in Russia and Abkhazia had a strategic importance for retreating in the case of defeat against the Bolsheviks as well as for the strategic and industrial significance of the Caucasus. The defeat of the Whites and the internal political confrontations encouraged Britain to leave the mandate. Britain withdrew army from the Caucasus after which Bolshevik Russia was given an opportunity to turn the region Red through violent means.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

95 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 96 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI კონსტანტინოპოლში საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენლის, გრიგოლ რცხილაძის მოხსენება კარლო ჩხეიძისადმი, მასთან ოსმალეთში გადასახლებული აფხაზი მუჰაჯირების ვიზიტის თაობაზე (19 თებერვალი, 1920 წელი) წერილში გრიგოლ რცხილაძე საუბრობს მუჰაჯირების, მარშანიას და მარღანიას მასთან ვიზიტზე და მათი სახელით ულოცავს კარლო ჩხეიძეს საქართველოს დამოუკიდებლობის აღიარებას. ის წერს, რომ ოსმალეთში მცხოვრები, დაახლოებით 150.000 აფხაზი მუჰაჯირი მზად არის, მხარი დაუჭიროს აფხაზეთის და საქართველოს ერთობას.

The report by Grigol Rtskhiladze, diplomatic representative in Constantinople, to Karlo Chkheidze about the visit of the Abkhaz Muhajirs exiled in the Ottoman Empire (February 19, 1920) Grigol Rtskhiladze speaks about Muhajirs, Marshania and Marghanaia and on their behalf, congratulates Karlo Chkheidze for the recognition of Georgia’s independence. He writes that about 150,000 Abkhaz Muhajirs, who live in the Ottoman Empire, are ready to support the unity of Abkhazia and Georgia.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

97 საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკასა და ბოლშევიკურ რუსეთს შორის მოსკოვში დადებული ხელშეკრულება (7 მაისი, 1920 წელი) ხელშეკრულების თანახმად, რუსეთმა საქართველო დე-იურე ცნო არსებულ საზღვრებში, იმ პირობით, რომ საქართველო მის ტერიტორიაზე არ განალაგებდა რუსეთისადმი მტრულად განწყობილ ჯარებს. მოსკოვში გამართული მოლაპარაკებების შემდეგ ხელშეკრულებას ხელი მოაწერეს საქართველოს მხრიდან გრიგოლ ურატაძემ და რუსეთის მხრიდან ლევ კარახანმა.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 98 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI Treaty of Moscow - signed between Soviet Russia (RSFSR) and the Democratic Republic of Georgia (May 7, 1920) Bolshevik Russia granted Georgia de jure recognition of independence in exchange of the promise not to grant asylum to troops of hostile powers to Bolshevik Russia on Georgian territory. The Treaty was signed by Grigol Uratadze from Georgian side and Lev Karakhan from Russia.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

99 ბენია ჩხიკვიშვილი ქართულ ჯართან (1920 წელი) ყოველი ახალწვეული დებდა სამხედრო ფიცს: მე, მოქალაქე საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკისა, აღვთქვამ საჯაროდ და რაზმის დროშის წინაშე, რომ შემოვედი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ჯარში ვემსახურო სამშობლოს, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობას, როგორც ეს შეეფერება პატიოსან, ერთგულ და მედგარ რესპუბლიკის ჯარის კაცს; ყოველგვარ გაჭირვების და ნაკლულოვანების მიუხედავათ, მოვალე ვარ დავიცვა საყვარელი სამშობლო ჩემი - საქართველო - უკანასკნელ სისხლის წვეთამდე, როგორც გარეშე, ისე შინაურ მტრებისგან. ამიტომ მოვალე ვარ ვიყო ერთგული, სამართლიანი, თავგანწირული და უცილობელი შემსრულებელი უფროსთა ბრძანებებისა, რომელნიც შეეხებიან რესპუბლიკის სარგებლიანობას და მთავრობის მოთხოვნილებათ. ზემოაღნიშნულ ფიცს დაურღვევლად და სავსებით შესრულებას სრულ მოქალაქეობრივ შეგნებით ვაწერ ხელს.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 100 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI Benia Chkhikvishvili at the Georgian army (1920) Each recruit used to take an oath: “I, the citizen of the Democratic Republic of Georgia, vow publicly in front of the army that I have joined the army of the Democratic Republic of Georgia to serve my homeland, the government of the Democratic Republic of Georgia as befits an honest, faithful and steady solder of the army of the Republic. Regardless of poverty and imperfection, I am obliged to protect my beloved homeland – Georgia from external as well as internal enemies to the last drop of blood. For this, I am obliged to be faithful, fair, selfless and indisputable executor of the orders of my chiefs that correspond to the welfare of the Republic and the requirements of the government. I sign the intact and complete fulfillment of the above-indicated oath with the full civic awareness”.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

101 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 1 102 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 1

თბილისი სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორის, პროფესორ ივანე ჯავახიშვილის მიმართვა თავდაცვის კომიტეტისადმი ბოლშევიკურ რუსეთთან ომში უნივერსიტეტის პროფესორ-მასწავლებლების მონაწილეობის თაობაზე (16 თებერვალი, 1921 წელი) ჯავახიშვილის მიმართვის შემდეგ, პროფესორ მასწავლებლების გარდა, ომში უნივერსიტეტის მრავალი სტუდენტიც ჩაერთო.

The address of Ivane Javakhishvili, Professor of the Tbilisi State University to the Committee of Self-Defense about the participation of the professors and lecturers in the warfare against Bolshevik Russia (16 February 1921) Following Javakhishvili’s address, apart from professors and lecturers, many students also got involved in the war.

დოკუმენტი დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში The document preserved at the National Archives of Georgia

2

ბენია ჩხიკვიშვილის მიერ შედგენილი, თბილისის მოსახლეობისთვის გამიზნული მოწოდება 1921 წლის ზამთრის ომში ქართველთა წარმატების შესახებ (19 თებერვალი, 1921 წელი) თებერვლის დასაწყისში ქართულმა ჯარმა რამდენიმე მნიშვნელოვან გამარჯვებას მიაღწია, თუმცა საჭირო იყო სრული მობილიზაცია, რადგან მთავრობამ კარგად უწყოდა, რომ ფრონტის ხაზზე რესურსები იწურებოდა. ბენია ჩხიკვიშვილმა ხალხს მოუწოდა იარაღის და ცხენების ჩაბარებისა და წესრიგის დაცვისკენ: „ერთი წვეთი ღვინო არ დაილიოს, ერთი მთვრალი ქალაქში არ იყოს!“

The call for the Tbilisi residents prepared by Benia Chkhikv- ishvili about Georgians’ achievements in warfare of winter 1921 (19 February 1921) In the beginning of February, the Georgian army achieved several significant victories but the full mobilization was necessary as the government was well aware that the recourses in the frontline were running short. Benia Chkhikvishvili called for donating horses and weapons and keeping orders: “Not a single drop of wine should be drunk, not a single drunk man should be in the city!”

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

2 103 წითელი არმიის მე-11 დივიზიის შემოსვლა თბილისში (1921 წელი)

The invasion of the 11th division of the Red Army in Tbilisi (1921)

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 104 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

105 საქართველოში საბჭოთა რუსეთის After the invasion of Soviet Russia in შემოსვლის შემდეგ, ბენია ჩხიკვიშვილი Georgia, Benia Chkhikvishvili went into ოჯახის გარეშე ემიგრაციაში, exile in Constantinople without his family. თავდაპირველად კონსტანტინოპოლში Based on Noe Zhordania’s order of 28 წავიდა. ნოე ჟორდანიას 1921 წლის March 1921, the Economic Commission of 28 მარტის განკარგულებით იქ the Government was established there to შეიქმნა საქართველოს ფინანსური settle the financial and economic issues. და ეკონომიკური საკითხების The head of the committee was Konstantine მომწესრიგებელი „მთავრობის Kandelaki, Benia was the head of the ეკონომიკური კომისია“ ფინანსთა Committee of Refuges. For a while, he lived მინისტრის კონსტანტინე კანდელაკის in Germany and then he based in France. თავმჯდომარეობით, ხოლო How he suffered from the separation from ბენია ლტოლვილთა კომიტეტის his family is visible in his letters sent to his თავმჯდომარე გახდა. ერთხანს wife and children: გერმანიაში ცხოვრობდა, ცოტა ხანში კი საფრანგეთში დაფუძნდა. თუ როგორ “19/IX 1923. My dear boy, Grisha. Darling, განიცდიდა ის ოჯახთან იძულებით I hug you and kiss you. Remember, son, დაშორებას, კარგად ჩანს მეუღლესა that your father’s heart is dead without და შვილებისადმი გაგზავნილ ღია you, waits for you and lives with the hope ბარათებში: to see you. When you grow up, you will understand that I have no fault for your ,,19/IX 23 წელი. ჩემო ძვირფასო ბიჭუნა struggle… Son, be obedient to you mother. გრიშა. საყვარელო, გიკრავ გულში და Always cuddle Slavka and obey to you გკოცნი უთვალავს. გახსოვდეს, შვილო, mother. Yours, Benia”. რომ მამაშენის გული უთქვენოთ მუდამ მკვდარია, გელით თქვენ და Benia was doing different works in France. თქვენი ნახვის იმედით სცოცხლობს. He participated in the restoration of the როცა გაიზდები, მაშინ გაგებ, რომ მე Reims Cathedral as a painter. Also, he was არაფერი ბრალი მიმიძღვის თქვენს involved in agriculture and worked as a ასეთ გამწარებაში... შვილო, იყავი driver. Together with Nikoloz Jakeli, he ჭკუით და დედის დამჯერე. სლავკას became a formal owner of a building in მუდამ ეფერებოდეთ და დედას which the government of Georgia resided in დაუჯერეთ. შენი ბენია”.18 Leuville-sur-Orge.

ბენია ჩხიკვიშვილი საფრანგეთში According to the document created on 24 სხვადასხვა საქმიანობას ეწეოდა, June 1922, the owner of the Leuville estate მათ შორის მონაწილეობდა რეიმსის are Nikoloz Jakeli and Benia Chkhikvishvili. საკათედრო ტაძრის აღდგენაში, In the first paragraph of this document, it

18. ბენიას და მის მეუღლეს ჰყავდათ სამი შვილი 18. Benia and his wife had three children – Viktor, – ვიქტორი, გრიშა და სლავა. გრიშა ქუჩაში Grisha and Slava. Grisha was killed in the street during გამოსარჩლების გამო ჩხუბში მოკლეს. ვიქტორი a fight. Viktor was in the prison at that time. He took a იმ დროს ციხეში იჯდა – მეზობლად მშენებარე board from a neighboring house to make a sledge and სახლიდან ფიცარი წამოიღო ციგისთვის, რის someone denounced him. As a son of the enemy of the გამოც დაასმინეს და, როგორც ხალხის მტრის people, he was put in jail for 2 years. Later, for killing a შვილი, ორი წლით გამოკეტეს ციხეში. მოგვიანებით murderer of his brother, he was taken back to prison. ძმის მკვლელის მკვლელობის გამო ისევ ციხეში Meanwhile, their mother died from heart attack and დააბრუნეს. ამასობაში დედა ინფარქტით Slava was left alone. Later, he became a well-known გარდაიცვალა, სლავა კი მარტოდმარტო დარჩა, doctor. მოგვიანებით კი ცნობილი ექიმი გახდა.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 106 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI როგორც მღებავი, ასევე სოფლის მეურნეობით იყო დაკავებული და მძღოლადაც მუშაობდა. საფრანგეთში ბენია ნიკოლოზ ჯაყელთან ერთად სოფელ ლევილ-სიურ-ორჟის, საქართველოს დევნილი მთავრობის ადგილსამყოფელის ფორმალური მეპატრონე გახდა.

1922 წლის 24 ივნისს შედგენილი ბენია ჩხიკვიშვილი მეუღლსთან და დოკუმენტის მიხედვით, ლევილის შვილებთან ერთად მამულის მფლობელებად ნიკოლოზ ჯაყელი და ბენია ჩხიკვიშვილი არიან Benia Chkhikvishvili with წარმოდგენილი. ამ დოკუმენტის his wife and children პირველივე პუნქტში აღნიშნულია: ირაკლი მახარაძის ,,მამული, რომელიც შეძენილია ჩვენ კოლექცია ორის სახელზე კომუნა ლოვილში. Irakli Makharadze დეპარტამენტი სენ–უაზი საფრანგეთში Collection და აღნიშნულია ნოტარიულ აკტში, is indicated: “the estate in Leuville bought შედგენილში ქ. მონლერიში, in our name… is bought by the Republic of ნოტარიუს პოპლენის მიერ, ნაყიდი Georgia and is a property of the Democratic არის საქართველოს დემოკრატიული Republic of Georgia”. The document is signed რესპუბლიკის მთავრობის ფულით by Nikoloz Jakeli and Benia Chkhikvishvili. და საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკის საკუთრებას შეადგენს”. During a short period of living in Leuville, ამ დოკუმენტს ხელს აწერენ ნიკოლოზ Benia Chkhikvishvili actively worked in ჯაყელი და ბენია ჩხიკვიშვილი. agriculture for which the Agricultural Committee of Leuville allocated 1400 Francs ლევილში ხანმოკლე ცხოვრებისას, for his salary. A concern is raised in the ბენია ჩხიკვიშვილი დიდი მონდომებით document signed by Karlo Chkheidze that მუშაობდა ,,მამულის წარმოების ყოველ “Chkhikvishvili’s work costs much more and დარგში: რეპარაციისა, ფრინველის the committee values its work but due to მოვლისა, სადურგლო საქმისა და limited finances, his compensation should სხვა...”, რისთვისაც ლევილის მამულის be limited to this small amount”. In the National Archives of Georgia a document is სამეურნეო კომიტეტმა 1923 წლის 21 preserved in which the scarce belongings of თებერვლის ოქმის მიხედვით, მას Chkhikvishvili are described.[47] გასამრჯელოდ გამოუყო 1400 ფრანკი. კომისიის თავმჯდომარის კარლო Noe Zhordania provides one interesting note ჩხეიძის ხელმოწერილ ამ დოკუმენტში about Chkhikvishvili: “ Once Benia Chkhikv- გამოთქმულია სინანული, რომ ishvili saw me off to the railway station of ,,ჩხიკვიშვილის მუშაობა... ბევრად მეტი Paris. He saw a woman holding a baggage, ღირს და კომიტეტი დიდათ აფასებს he took the baggage and carried into the ამ მუშაობას, მაგრამ იძულებულია, train for which everyone was surprised, ამ ჟამათ უფულობის გამო ამ მცირე especially the owner of the baggage. Benia’s თანხით განისაზღვროს მისი ჯილდო”. Georgian gesture was not understood (it ეროვნულ არქივში ასევე შემორჩენილია happened in 1923)”.[48]

107 ლევილის მამულის ღია ბარათები

Postcards of the Leville Sur-Orge estate

ირაკლი მახარაძის კოლექცია Irakli Makharadze Collection

დოკუმენტი, რომელშიც აღწერილია Chkhikvishvili actively participated in the იმ მწირი ნივთების ჩამონათვალი, political life of the government in exile. რომელსაც ფლობდა ჩხიკვიშვილი He was involved into the intra-party საფრანგეთში ცხოვრების პერიოდში.[47] negotiations about fighting against the occupier regime and the restoration of the ნოე ჟორდანია ერთ საინტერესო independence of Georgia for creating a ცნობას გვაწვდის ჩხიკვიშვილის united front. შესახებ: ,,ერთხელ პარიჟის ვოგზალზე გამაცილა ბენია ჩხიკვიშვილმა. Valiko Jugheli who arrived with him wrote დაინახა ქალი ჩემოდნით, გამოართვა in the diary: “9 February 1924. Saturday evening. I want this diary to be happier ხელში და ჩაუტანა ვაგონში, რამაც than us: I want it to be the last for the გამოიწვია საერთო განცვიფრება,

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 108 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI პირველ ყოვლისა, ჩემოდნის პატრონის. ბენიას ქართული ჟესტი გაუგებარი დარჩა (ეს იყო 1923 წელს)”.[48]

ჩხიკვიშვილი აქტიურად მონაწილეობდა ბენია ჩხიკვიშვილის ემიგრანტული მთავრობის პოლიტიკურ სავიზიტო ბარათები ცხოვრებაში. ჩართული იყო ინგლისურ და რუსულ ენებზე პარტიათაშორის მოლაპარაკებების

პროცესში, საოკუპაციო რეჟიმთან Benia Chkhikvishvili’s საბრძოლველად და საქართველოს business cards in English დამოუკიდებლობის აღსადგენად and Russian ერთიანი ფრონტის შექმნის მიზნით. ირაკლი მახარაძის კოლექცია 1924 წელს აჯანყებაში მონაწილეობის Irakli Makharadze მისაღებად უკან ფარულად დაბრუნდა. Collection

მასთან ერთად ჩამოსული ვალიკო foreign land… Today, I arrived in Marseille… ჯუღელი დღიურში წერდა: ,,9 თებერვალი Almost 3 years ago I was exactly here: I 24 წ. შაბათი საღამო. მარსელი. entered France through Marseille and I am მინდა, რომ ეს სადღი[უ]რო წიგნაკი leaving France through it. Benia and I arrived ჩვენზე ბედნიერი იყოს: რომ იგი იყოს together and we are leaving together… A უკანასკნელი უცხოეთისთვის... დღეს destiny truly exists! Three years ago, I was in დილით ჩამოვედი მარსელში... თითქმის a vague mood… Now I am calm, encouraged ამ სამი წლის წინათ სწორედ აქ ვიყავი: and hopeful… Then, there was no perspec- მარსელით შამოვედი საფრანგეთში და tive. Now I have a clear and invincible [49] მარსელითვე გავდივარ. მაშინ მე და belief…” . ბენია შამოვედით ერთათ და ეხლაც ერთად გავდივართ... უთუოდ არსებობს Chkhikvishvili could have refused because რაღაცა წერა, რაღაცა განგება!.. მაშინ, ამ he was very ill but he felt obliged to return სამი წლის წინეთ მძიმე და გაურკვეველ to the country to help it. Meanwhile, გუნებაზე ვიყავი... ეხლა კი სრულიად it is notable that he did not share the დამშვიდებული, მხნე და იმედიანი reasonability of rebellion. In the words of ვარ... მაშინ არ იყო პერსპექტივა, ეხლა National-Democrat Party member Shalva კი მაქვს ნათელი და შეურყეველი Amirejibi, “together with Chkhikvishvili, many რწმენა...” [49] Mensheviks also did not share the idea of rebellion”.[50] ჩხიკვიშვილს შეეძლო უარის თქმა, რადგან მძიმედ იყო ავად, მაგრამ Due to understandable conditions, თავი ვალდებულად ჩათვალა, ქვეყნის Chkhikvishvili could not go to see his family. დასახმარებლად დაბრუნებულიყო. His youngest, 4-year-old son was taken to ამავდროულად აღსანიშნავია, რომ the conspiratorial apartment, the older son აჯანყების მართებულობას არ იზიარებდა. did not know about it for making sure that ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის they would not let out a secret. When the წევრის, შალვა ამირეჯიბის სიტყვებით, child grew up, he vaguely remembered that ,,ჩხიკვიშვილთან ერთად ზოგი მენშევიკიც “a man with beard” was cuddling and kissing არ იზიარებდა აჯანყების საკითხს”.[50] him, saying “My son, my son…”

109 აჯანყებისათვის Benia Chkhikvishvili was arrested on 25 June დახვრეტილნი: ვ. ჯუღელი და 1924 at Aleksandre Landia’s apartment. He ბ. ჩხიკვიშვილი was questioned on 11 July of the same year პროპაგანდისტული ფოტო for the first time. He refused any connection გაზეთიდან - „კომუნისტი“, 1924 წელი with Noe Zhordania’s letter and illegal Central Committee of Social-Democratic Executed for Rebellion: Party. He explained to the investigators that V. Jugheli and B.Chkhikvishvili Propaganda photo from he had arrived to take his family, livening newspaper “Communist”, 1924 in Vladikavkaz, with him as long as he was going to resettle in Czechoslovakia, that this was the only purpose of his arrival and ჩხიკვიშვილი გასაგები მიზეზების გამო there was no any other objective. ოჯახის სანახავად ვერ მივიდა. მისი უმცროსი, ოთხი წლის შვილი მიიყვანეს In the minutes of his questioning, we read: კონსპირაციულ ბინაზე, უფროს შვილებს Page 6 – “confiscated belongings: one არ გააგებინეს, რათა უცაბედად thermometer, a piece of chemical pencil, სადმე არ წამოსცდენოდათ. ბავშვი two collars, braces, belt, watch, small რომ წამოიზარდა, თურმე იხსენებდა, dictionary” რომ ბუნდოვნად ახსოვდა „ვიღაც წვერებიანი კაცის” მოფერება, კოცნა და Page 8 – filled form. განუწყვეტელი სიტყვები – „ჩემო შვილო, Surname: Chkhikvishvili ჩემო შვილო”... Name and the name of father: Beniamin, son of Grigor ბენია ჩხიკვიშვილი დააპატიმრეს Citizenship: Georgia 1924 წლის 25 ივნისს, ალექსანდრე Official place of registration: Kutaisi ლანდიას ბინაზე. პირველად დაკითხეს province, Ozurgeti district, village Tsikhe იმავე წლის 11 ივლისს. ჩხიკვიშვილი Nationality: Georgian კატეგორიულად უარყოფდა Age: 45 Date of birth: 1879 დაპატიმრებისას ბინაში აღმოჩენილ Education: Agricultural School in Kutaisi ნოე ჟორდანიას წერილთან და სოციალ- Family members: დემოკრატთა პარტიის არალეგალურ „ცეკასთან“ რაიმე კავშირს. ის Mother – Gogoli Zhghenti, 70, Ozurgeti განუმარტავდა გამომძიებლებს, რომ distruct ჩამოსული იყო ოჯახის წასაყვანად, Brother – Davit, 45 რომელიც იმჟამად ვლადიკავკაზში Sister – Maria, 25, works at home იმყოფებოდა, რადგან ჩეხოსლოვაკიაში Wife – Nadzezhda Kaloeva, 36, Tbilisi აპირებდა გადასახლებას და რომ Children – Viktor, Grigor, Sviatoslav / 10, 7, 4 მხოლოდ ამ მიზნით იყო ჩამოსული Party: member of the Social-Democratic საქართველოში და არავითარი Party of Georgia since 1900 პოლიტიკური მიზანი არ ამოძრავებდა. Workplace: მისი დაკითხვის ოქმში ვკითხულობთ: Irkutsk (until 1917) – Cooperative, private ფურცელი 6 – „ჩამორთმეული ნივთები: lessons, agronomy თერმომეტრი - ერთი, ქიმიური ფანქრის Sokhumi – head of the city, commissar of ნაჭერი, საყელო ორი. შარვლის Kutaisi districts, commandant of Batumi; სამაგრი ერთი. ნაჭრის ქამარი ერთი, head of Tbilisi; general governor of Tbilisi საათი... უბრალო ძეწკვით და პატარა district ლექსიკონი ერთი”.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 110 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 1924 წლის 30 ივლისს საქართველოს Previous convictions: during Tsarist Russia სსრ საგანგებო კომისიის საიდუმლო Military service: has never served განყოფილების რწმუნებულმა Date of arrest: 25 June 1924 ჯალაღანიამ საქმის განხილვის Place of arrest: Tbilisi, Dusheti street N18 შემდეგ მოითხოვა ჩხიკვიშვილის Address before arrest: Tbilisi.” საქართველოდან გადასახლება და რომელიმე საკონცენტრაციო ბანაკში On 30 July 1924, after the hearing, the proxy სასტიკ იზოლაციაში მოთავსება ხუთი of the Special Committee of the Georgian წლის ვადით. SSR, Jalaghonia requested Chkhikvishvili to be resettled from Georgia into one of the ჩხიკვიშვილმა მოახერხა და ციხიდან labor camps in a strict isolation for five years. პერანგის ნაჭერზე ქიმიური ფანქრით Chkhikvishvili managed to send a letter დაწერილი წერილი გაუგზავნა ცოლს, written on a shirt with chemical pencil to სადაც იუწყებოდა, რომ სადღაც რუსეთში his wife in which he reported that they მიჰყავდათ და მას ამშვიდებდა. სხვა were taking him to Russia and calmed her. ქართველებთან ერთად ის სუზდალის Together with the other Georgians, he was ციხეში ჩასვეს. 1924 წლის 30 აგვისტოს, put in the Suzdal prison. On 30 August 1924, ამიერკავკასიის სფსრ მთავრობის on the request of the government of the მოთხოვნით, სსრკ გაერთიანებული Transcaucasian SFSR, the head of the USSR სახელმწიფო პოლიტიკური Political Administration, Felix Dzerzhinsky სამმართველოს თავმჯდომარემ ფელიქს sanctioned the shooting of the leaders ძერჟინსკიმ გადასახლებაში მყოფი of the Georgian resistance movement: საქართველოს წინააღმდეგობის Benia Chkhikvishvili, Noe Khomeriki, Gogita ლიდერების ბენია ჩხიკვიშვილის, ნოე Paghava, Giorgi Tsinamdzghvrishvili and ხომერიკის, გოგიტა ფაღავას, გიორგი Vaso Nodia. The Georgians were taken to the წინამძღვრიშვილის და ვასო ნოდიას Russian territory from Suzdal isolator[51] and დახვრეტის სანქცია გასცა. ქართველები shot. “They are said to have met the death სუზდალის პოლიტიზოლატორიდან bravely”.[52] ეტაპით გადაყვანისას, რუსეთის ტერიტორიაზე დახვრიტეს...[51] ისინი, Their graves are unknown. „როგორც ამბობენ, ვაჟკაცურად შეხვდნენ სიკვდილს”.[52]

მათი საფლავები უცნობია.

111 ინგლისის და რუსეთის მოქალაქეების სია, რომლებმაც The list of the citizens of England and Russia who 1921 წლის ომის პერიოდში ბათუმი გემ „კალიფსოთი“ left Batumi with the ship Calypso during 1921 war დატოვეს (28 თებერვალი, 1921 წელი) (28 February, 1921) ბოლშევიკების მოახლოებასთან ერთად ბათუმს While the Bolsheviks were approaching Batumi, foreigners were უცხოელები ტოვებდნენ. leaving the city. It is a well-known fact that Benia Chkhikvishvili ცნობილია, რომ ბათუმის გუბერნატორს მასლოვს ბენია did not allow Batumi governor to sell the carpets. In a postscript ჩხიკვიშვილმა არ მისცა ხალიჩების გაზიდვის უფლება. to the mentioned letter, we see that the citizens of England and აღნიშნული სიის მინაწერში ვხედავთ, რომ 1921 წლის Russia still managed to take the carpets out of Georgia. თებერვლის ბოლოს ინგლისის და რუსეთის ევაკუირებულმა მოქალაქეებმა მაინც მოახერხეს ხალიჩების გაზიდვა საქართველოდან. დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 112 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ბენია ჩხიკვიშვილის ხელნაწერი სტატია „ბედკრული ქვეყანა“ საბჭოთა რუსეთსა და გასაბჭოებულ საქართველოში შექმნილ ვითარებაზე (ივლისი, 1921 წელი) „... ჩემ ხელთ არის უტყუარი ცნობები, რომ თფილისში მუშები სანოვაგის მისაღებად რიგში ჩამდგარნი შიმშილისგან გულწასულნი ქუჩებში იხოცებიან, რომ ხშირია თვითმკვლელობა შიმშილის გამო, რომ ჩვენი ინტელიგენცია დაწყებული პროფესორებიდან და მწერლებიდან გათავებული დაბალი ჩინოვნიკებით უკანასკნელი ძველი ჭინჭებით ქუჩა-ქუჩა ვაჭრობენ...“

Benia Chkhikvishvili’s article – “Miserable Country” about the situation in Georgia after the invasion of Red Army (July 1921) “…I have unquestionable reports that the works standing in the queues for receiving food die from starvation, the cases of suicide are very frequent and our intelligentsia from professor to writers sell old belonging in the streets…”

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgiaa

113 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 114 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს რუკა, რომელზეც ნაჩვენებია ბოლშევიკური რუსეთის არმიების მიერ 1921 წელს საქართველოს ოკუპაციის მარშრუტები (1924-1925 წლები) ემიგრაციაში მყოფი პოლიტიკოსები, ძირითადად, გაზეთებით და სხვადასხვა შეხვედრაზე ხშირი გამოსვლებით აქტიურად ამცნობდნენ ევროპულ საზოგადოებას საქართველოს ოკუპაციის შესახებ. დემოკრატიული რესპუბლიკის წამყვანმა პოლიტიკოსმა, კარლო ჩხეიძემ პარიზის 1919 წლის საზავო კონფერენციისთვის მომზადებულ რუკაზე დაიტანა პირობითი აღნიშვნები, თუ რომელი მიმართულებიდან შემოვიდნენ ბოლშევიკური წითელი არმიის ქვედანაყოფები საქართველოს დასაპყრობად.

Map of Georgia showing routes of occu- pation of Georgia by Bolshevik Russian troops in 1921 (1924-1925) Emigrated politicians, including Karlo Chkheidze frequently spoke about and raised the awareness of the European society about the occupation of Georgia. In this case, Karlo Chkheidze presented conditional indications and routes from which the Bolshevik Red Army entered the Georgian territory on the map prepared for the Paris Peace Conference.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

115 ბენია ჩხიკვიშვილის მიმართვა კონსტანტინოპოლიდან საგარეო საქმეთა მინისტრს, ევგენი გეგეჭკორს პარიზში ინგლისელი პოლიციელების მიერ უკანონოდ დაპატიმრებული გვარდიის ოფიცრის, იმნაძის საქმის გამოძიების შესახებ (1921 წელი)

Benia Chkhikvishvili’s address to the Minister of Foreign Affairs, Evgeni Gegechkori about unlawfully detained police officer by the English police in Paris, about the investigation of Imnadze’s Case (1921)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 116 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს ემიგრანტული მთავრობის სხდომა, სადაც The meeting of Georgian government in exile, where the commis- შეიქმნა კომისია საქართველოს სახელმწიფო ქონების sion on the Georgian state property was established and Benia შესახებ და მასში გაწევრიანდა ბენია ჩხიკვიშვილი (16 Chkhikvishvili became its member (16 May, 1921) მაისი, 1921 წელი) Benia Chkhikvishvili was among Konstantine Kandelaki, Ekvtime ბენია ჩხიკვიშვილი ერთ-ერთი იყო, ვისაც კონსტანტინე Takaishvili and other who were in charge of controlling the Georgian კანდელაკთან, ექვთიმე თაყაიშვილთან, იოსებ state property. Later, he became an official representative while ელიგულაშვილთან და სხვებთან ერთად წილად ერგო purchasing Leuville estate. საქართველოს სახელმწიფო ქონების განკარგვა ემიგრაციაში. მოგვიანებით მასვე მიენდო ლევილის მამულის შეძენისას ოფიციალური წარმომადგენლობა. დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

117 მთავრობის სხდომის დადგენილება ლევილის მამულის შესყიდვისა და ქონების ბენია ჩხიკვიშვილისა და ნიკოლოზ ჯაყელის მხრიდან მთავრობის სახელზე გადაფორმების შესახებ (26 ივნისი, 1922 წელი)

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 118 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI The resolution of the government on purchasing Leuville estate and re-registering it from Benia Chkhikvishvili and Nikoloz Jakeli to the government (26 June 1922)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

119 ლევილის მამულის შეძენის წინ გაფორმებული დოკუმენტები: document created before purchasing Leuville estate: Benia ბენია ჩხიკვიშვილის და ნიკოლოზ ჯაყელის ხელწერილი იმის Chkhikvishvili and Nikoloz Jakeli’s declaration that the estate თაობაზე, რომ მათ სახელზე შესყიდული მამული ეკუთვნის purchased on their behalf belonged to the Republic of Georgia საქართველოს რესპუბლიკას (24 ივლისი, 1922 წელი) (24 July 1922)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 120 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ნიკოლოზ (კარლო) ჩხეიძის ხელმოწერილი ოქმი ბენია ჩხიკვიშვილისთვის დამატებითი ანაზღაურების მიცემის თაობაზე ლევილის მამულში „განსაკუთრებული მუშაობისთვის“ (21 თებერვალი, 1923 წელი)

Nikoloz (Karlo) Chkheidze’s signed protocol about giving additional compensation to Benia Chkhikvishvili for exceptional work at the Leuville estate (21 february 1923)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

121 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 122 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ლევილში დაფუძნებული საქართველოს მთავრობის 1923 წლის 6 თვის შემოსავალ-გასავლის აღრიცხვის ჩანაწერი მთავრობის წევრები მამულში სოფლის მეურნეობას მისდევდნენ: „ფრინველთა და ცხოველთა მოშენებამ მოგვცა ზარალი... ბაღ-ბოსტანმა მოგცა ზარალი 5630 ფრანკისა“.

The budget records of 6 months of the Georgian government based in Leuville, 1923 The members of the government were involved in agriculture at the estate: “We have experienced loss due to the breed of livestock and birds… the loss for gardening was 5630 Francs”.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

123 საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ფინანსთა ყოფილი მინისტრის, კონსტანტინე კანდელაკის წერილი ლევილის მამულის კომისიისადმი, ბენია ჩხიკვიშვილის მიერ მამულის განკარგვის უფლების მისთვის გადაცემის თაობაზე (10 მარტი, 1924 წელი)

The Minster of Finance of the Democratic Republic of Georgia, Konstantine Kandelaki’s letter to the Leuville commission about the delegation of Benia Chkhikvishvili’s rights on the estate to him (10 March 1924)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 124 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ბენია ჩხიკვიშვილის წერილი საქართველოს მთავრობისადმი, სიდუხჭირეში მყოფი ემიგრანტის, სოსო გეგელაშვილისათვის დახმარების აღმოჩენის თაობაზე (1923 წელი)

Benia Chkhikvishvili’s letter to the Georgian government about helping a poor Georgian migrant, Soso Gegelashvili (1923)

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

125 ქართველი ემიგრანტები ათენში, აკროპოლისთან (1924 წელი) დგანან: ვალიკო ჯუღელი, ვიქტორ ცენტერაძე/ სხედან: გრიგოლ ცინცაბაძე, ვასილ ნოდია, ბენია ჩხიკვიშვილი.

Georgian migrants in Athens, at the Acropolis (1924) Standing: Valiko Jugheli, Viktor Tsenteradze / Sitting: Grigol tsintsabadze, Vasil Nodia, Benia Chkhikvishvili.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენია ჩხიკვიშვილის ღია ბარათი შვილის, გრიგოლ (გრიშა) ჩხიკვიშვილისადმი საფრანგეთიდან (19 სექტემბერი, 1923 წელი) „გახსოვდეს შვილო, რომ მამაშენის გული უთქვენოთ მუდამ მკვდარია, გელით თქვენ და თქვენი ნახვის იმედით სცოცხლობს. როცა გაიზრდები, მაშინ გაიგებ, რომ მე არაფერი ბრალი მიმიძღვის თქვენს ასეთ გამწარებაში“

Benia Chkhikvishvili’s open letter to Grigol (Grisha) Chkhikvishvili from France (19 September 1923) “Remember, son, that your father’s heart without you is always dead, waits for you and lives with the hope to see you. When you grow up you will understand that I have no fault in your struggle”.

ირაკლი მახარაძის კოლექცია Irakli Makharadze Collection

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 126 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ბოლშევიკური პროპაგანდა: შარჟი საქართველოს Bolshevik propaganda cartoon showing members of the პირველი დემოკრატიული რესპუბლიკის წევრების First Democratic Republic of Georgia. Author: Apollon კარიკატურებით. ავტორი: აპოლონ ქუთათელაძე Kutateladze (1923) (1923 წელი) The verse mocks Benia Chkhikvishvili, playing stivar. ლექსში ვკითხულობთ: „ჟორდანია დიპლიპიტოს უკრავს, და ჩხეიძე იქვე უვლის ბუქნას... ჩხიკვიშვილი აპიტინებს სტვირსა, და იმავ დროს ჯუღელისკენ იშვერს ცხვირსა“ დაცულია საქართველოს პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში Preserved at the National Parliament Library of Georgia

127 1

2 3 4

5

6

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 128 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ბენია ჩხიკვიშვილის დაპატიმრების საგამოძიებო The case of Benia Chkhikvishvili’s arrest საქმე (1924 წელი) (1924)

1 ყდა 1 coverpage

2 დადგენილება 1924 წლის 26 აგვისტოს ბენიამინ 2 August 1924 resolution on the arrest of Benia ჩხიკვიშვილის დაკავების თაობაზე Chkhikvishvili

3 ორდერი ბენია ჩხიკვიშვილის დაპატიმრების 3 Order on Benia Chkhikvishvili’s arrest signed by თაობაზე, ხელს აწერს ლავრენტი ბერია. Lavrentiy Beria.

4 ბენია ჩხიკვიშვილისთვის ჩხრეკისას აღმოჩენილი 4 The list of Benia Chkhikvishvili’s discovered პირადი ნივთების ჩამონათვალი: ერთი belongings during inspection: one thermometer, a თერმომეტრი, ქიმიური ფანქრის ნაჭერი, ორი piece of chemical pencil, two collars, braces, belt, საყელო, აჭიმები, ნაჭრის ქამარი, ნომრიანი საათი watch, small dictionary უბრალო ჯაჭვით, პატარა ლექსიკონი. 5 A form filled by Benia Chkhikvishvili 5 ბენია ჩხიკვიშვილის მიერ შევსებული ანკეტა.

გვარი: ჩხიკვიშვილი Surname: Chkhikvishvili სახელი და მამის სახელი: ბენიამინ გრიგორის ძე Name and the name of father: Beniamin, son of Grigor მოქალაქეობა: საქართველოს Citizenship: Georgia ჩაწერის ადგილი: ქუთაისის გუბერნია, ოზურგეთის Official place of registration:Kutaisi province, ოლქი, სოფელი ციხე Ozurgeti district, village Tsikhe ეროვნება: ქართველი Nationality: ასაკი: 45 წელი; დაბადების თარიღი, 1879 Georgian განათლება: სასოფლო სამეურნეო სკოლა ქუთაისში Age: 45 Date of birth: 1879 ოჯახის წევრები: Education: Agricultural School in Kutaisi დედა - გოგოლი კაციას-ას ჟღენტი, ასაკი 70, ოზურგეთის Family members: ოლქი Mother – Gogoli Zhghenti, 70, Ozurgeti distruct ძმა - დავით გრიგორის-ძე, ასაკი 35 Brother – Davit, 45 და - მარია, ასაკი 25, მუშაობს სახლში Sister – Maria, 25, works at home ცოლი - ნადეჟდა ევსტათის-ას კალოევა, ასაკი 36, Wife – Nadezhda Kaloeva, 36, Tbilisi თბილისი Children – Viktor, Grigor, Sviatoslav / 10, 7, 4 შვილები - ვიქტორი, გრიგორი, სვიატოსლავი/ 10, 7, 4 პარტიულობა: საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული Party: member of the Social-Democratic Party პარტიის წევრი 1900 წლიდან of Georgia since 1900 სამუშაო ადგილები: Workplace: ირკუტსკი (1917 წლამდე) - კოოპერაცია, კერძო Irkutsk (until 1917) – Cooperative, private lessons, agronomy გაკვეთილები, აგრონომია Sokhumi – head of the city, commissar of Kutaisi district, სოხუმი - ქალაქის თავი; ქუთაისის გუბერნიის კომისარი; commandant of Batumi; head of Tbilisi city; general governor ბათუმის კომენდანტი; თბილისის ქალაქის თავი; of Tbilisi district თბილისის ოლქის გენერალური გუბერნატორი Previous convictions: during Tsarist Russia ნასამართლეობა: მეფის რუსეთის დროს სამხედრო სამსახური: არასოდეს არ მსახურობდა Military service: has never served როდის დააკავეს: 1924 წლის 25 ივნისს Date of arrest: 25 June 1924 სად დააკავეს: თბილისი, დუშეთის ქუჩა N18 Place of arrest: Tbilisi, Dusheti street N18 საცხოვრებელი ადგილი დაკავებამდე: თბილისი Address before arrest: Tbilisi

129 7

8 9

10

10 11

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 130 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 6 ბენია ჩხიკვიშვილისთვის აღმოჩენილი ნოე 6 Noe Zhordania’s letter to the central committee of the ჟორდანიას წერილი საქართველოს სოციალ- Social-Democratic Part of Georgia on the restoration of დემოკრატიული პარტიის ცკ-ს მიმართ the Georgian Democratic Republic საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის აღდგენის ღონისძიებების თაობაზე. Supposedly, this letter was written by Cheka and was a false testimony. სავარაუდოდ, ეს წერილი განსაკუთრებული კომიტეტის (ЧК) მიერ იყო დაწერილი და 7 Letter of special committee, according to which, წარმოადგენდა ყალბ მტკიცებულებას. through Ghlonti’s questioning it had been proved that Benia Chkhikvishvili’s military units participated in the 7 საგანგებო კომისიის წერილი, რომლის shooting of Communists. თანახმადაც, ღლონტის დაკითხვით დადგინდა, რომ ბენია ჩხიკვიშვილის სადამსჯელო რაზმები 8 Lasitsin’s letter that while being the governor of ზუგდიდში კომუნისტების დახვრეტაში იღებდნენ the city, Benia Chkhikvishvili confiscated his house მონაწილეობას. and resettled his family to the house in unsuitable conditions for living. 8 მოქალაქე ლისიცინის წერილი იმის თაობაზე, რომ ქალაქის მოურავობისას ბენია ჩხიკვიშვილმა 9 Minutes of Benia Chkhikvishvili’s questioning signed by მას ბინა ჩამოართვა და ის და მისი ოჯახი himself. საცხოვრებლად უვარგის ბინაში გადაიყვანა.

Question: Did you receive letter from the Central Committee 9 ბენია ჩხიკვიშვილის დაკითხვის ოქმი მისივე or anyone else while living in Landia’s house? ხელმოწერით. Answer: I have not received any letter concerning local შეკითხვა: ლანდიას ბინაში ყოფნისას იღებდით organization. თუ არა წერილს ადგილობრივი ცენტრალური კომიტეტიდან ან საერთოდ ვინმესგან? 10 the application of Benia Chkhikvishvili’s wife on პასუხი: არ მიმიღია არანაირი წერილი, რომელიც delivering him food and medicines. შეეხებოდა ადგილობრივ ორგანიზაციას. 11 resolution on Benia Chkhikvishvili signed by Jalaghania, Moroz, Kvantaliani. 10 ბენია ჩხიკვიშვილის ცოლის განცხადება მისთვის საჭმლისა და წამლების გადაცემის თაობაზე. According to the articles 58 and 59 of criminal code, Benia Chkhikvishvili was sentenced resettlement to the labor 11 დადგენილება ბენია ჩხიკვიშვილის თაობაზე. camp for 5 years. The decision was based on arrested ხელს აწერენ ჯალაღანია, მოროზი, კვანტალიანი. Okruashvili’s testimony and Noe Zhordania’s letter, which Benia Chkhikvishvili rejected he had received. ბენია ჩხიკვიშვილს სისხლის სამართლის კოდექსის 58-ე და 59-ე მუხლების მიხედვით მიესაჯა გადასახლება საკონცენტრაციო ბანაკში დაცულია საქართველოს შსს არქივში 5 წლის ვადით. განაჩენი დაფუძნებული იყო Preserved at the MIA Archive of Georgia დაკავებული ოქრუაშვილის ჩვენებებზე, ასევე ნოე ჟორდანიას წერილზე, რომლის ქონაც თავად ბენიამ კატეგორიულად უარყო.

131 საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული Letters of Irakli (Kaki) Tsereteli, representative პარტიის წარმომადგენლის, ირაკლი of the Social-Democratic Party of Georgia, to the (კაკი) წერეთლის წერილები ევროპის European socialists and various embassies about სოციალისტებისა და სხვადასხვა the arrest of the members of the party and terror საელჩოსადმი საქართველოში მათი against them (1924-1925) პარტიის წევრების დაპატიმრების და განხორციელებული ტერორის შესახებ (1924-1925 წლები) დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 132 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 133 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 134 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის Letters spread by the government of the Democratic Repub- მთავრობის მიერ გამოქვეყნებული წერილები lic of Georgia in French newspapers about the repressions ფრანგულ გაზეთებში საქართველოში ბოლშევიკების carried out by the Bolsheviks (September 1924) მიერ განხორციელებული რეპრესიების შესახებ The introduction concerns repressions of Benia (სექტემბერი, 1924). Chkhikvishvili and the other prominent politicians. დოკუმენტის შესავალში საუბარია ბენია ჩხიკვიშვილის Statistical data about repressions: და სხვა ცნობილი პოლიტიკოსის რეპრესიებზე. 184 in Tbilisi – 137 in Metekhi prison, 24 in Cheka prison / მოყვანილია რეპრესირებულთა სტატისტიკური 451 in the regions. მონაცემები: Exceptional cases: Giorgi Chichua, 90; Razhden Buskanadze, 184 პირი თბილისში, მათ შორის 138 მეტეხის ციხეში, 24 82 and 9 members of Paniashvili family living in Ruisi, - ჩეკას ციხეში, 451 რეგიონებში. among them several under-age members. ასევე განსაკუთრებული შემთხვევები: 90 წლის გიორგი ჩიჩუა, 82 წლის რაჟდენ ბუსკანაძე და რუისში მცხოვრები ფანიაშვილების ოჯახის 9 წევრი, დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში რომელთაგან რამდენიმე არასრულწლოვანიც იყო. Preserved at the National Archives of Georgia

135 ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 1361 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 137 1 2

აზერბაიჯანის, საქართველოს და კავკასიის მთიელთა რესპუბლიკის წარმომადგენლებს შორის პარიზში გამართული მოლაპარაკებები და მათ მიერ კავკასიაში მიმდინარე რეპრესიების დაგმობა [წერილის ასლი] (1924 წელი) წერილს ხელს აწერენ აზერბაიჯანის მხრიდან ჰაჯიბეილი და თოფჩიბაშევი, საქართველოდან – ჩხენკელი, რამიშვილი და კედია, მთიელთა რესპუბლიკიდან – ჩერმოევი, ჰაიდაროვი, ბამატი. ერთვის გაზეთში გამოქვეყნებული სტატია - „რევოლუცია კავკასიაში“, ბენია ჩხიკვიშვილის, ნოე ხომერიკის და ვალიკო ჯუღელის ფოტოებით და თბილისის ხედით.

Talks among the representatives of the republics of Azerbai- jan, Georgia and Northern Caucasus and the condemnation of repressions by them [copy of the letter] (1924) Letter is signed by Hajibeili and Topchibashev from Azerbaijan, Chenkeli, Ramishvili and Kedia from Georgia and Chermoev, Haidarov and Bamat from Northern Caucasus. The letter is accompanied by the article published in the newspaper – “Revolution in the Caucasus” with Benia Chkhikvishvili, Noe Khomeriki and Valiko Jugheli’s photos with Tbilisi background.

დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 138 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 2 139 გაზეთ „კომუნისტის“ სტატია – „ქართული წითელი არმია მოითხოვს მენშევიკების და ყველა კონტრ-რევოლუციონერების სასტიკ დასჯას“ (1924 წელი)

Article of the newspaper “Communist” – “The Red Army Requests Strict Punishment of Mensheviks and All of the Counter-Revolutionaries”

დაცულია საქართველოს პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში Preserved at the National Parliament Library of Georgia

ვალიკო ჯუღელის და ბენია ჩხიკვიშვილის შეპყრობა The arrest of Valiko Jugheli and Benia Chkhikvishvili became ყველაზე დიდი „ტროფეიდ“ იქცა. მისი დაკავების the greatest “trophy”. Articles about him was not only aimed შესახებ სტატიები არა მხოლოდ მის წინააღმდეგ, against him but on the enhancement of public hatred: “On არამედ საზოგადო ზიზღის დათესვისკენაც იყო 6 August, at 10:35 in the evening, Valiko Jugheli, former head მიმართული: „6 აგვისტოს თბილისში, საღამოს 10 of the People’s Guard, member of the Menshevik Party, well- საათსა და 35 წუთზე დაპატიმრებულ იქნა საზღვარ- known bandit in the whole Georgia, the destroyer of Ossetia გარეთიდან არალეგალურად ჩამოსული, სახალხო and Abkhazia, who has shed blood of many in Dusheti and გვარდიის შტაბის ყოფ. თავმჯდომარე და მენშევიკური the other districts and has illegally returned from abroad, პარტიის ც.კ. წევრი, მთელს საქართველოში ცნობილი was arrested…” ბანდიტი, ოსეთის და აფხაზეთის გამანადგურებელი ვალიკო ჯუღელი, რომელმაც სისხლით მორწყო დუშეთის და სხვა მაზრები...“ დაცულია საქართველოს ეროვნულ არქივში Preserved at the National Archives of Georgia

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 140 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI საგაზეთო სტატიები და ინფორმაციები ბოლშევიკების მიერ წარმოებული რეპრესიების, ბენია ჩხიკვიშვილის და ვალიკო ჯუღელის დაპატიმრების შესახებ (1924 წელი)

Newspaper artilces and information about the Bolshevik repressions and the arrest of Benia Chkhikvishvili and Valiko Jugheli (1924)

1923 წლის 28 მარტს საქართველოს სოციალ- დემოკრატიული (მენშევიკური) პარტია თბილისში იმ სასახლეში შეიკრიბა, სადაც საქართველოს პირველმა დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ არსებობა გამოაცხადა. პარტიას ბოლშევიკური რეჟიმისა და მისი უშიშროების ორგანოების მხრიდან ზეწოლით და ტერორის გამოყენებით „სათავეში ჩაუყენეს“ პირველი რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრი, იოსებ მაჭავარიანი. 75-მა დელეგატმა მიიღო გადაწყვეტილება საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული (მენშევიკური) პარტიის ლიკვიდაციის და კომუნისტურ პარტიასთან შეერთების თაობაზე.

საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ, საგაზეთო სტატიები („მენშევიკთა ლპობა“, „შრომის შვილნი უბრუნდებიან On 28 March 1923, the Social Democratic Party of Georgia მშრომელთა რევოლუციურ ოჯახს“ და ა.შ.), ძირითადად, gathered at the palace where the Democratic Republic of პროპაგანდისტულ ხასიათს ატარებდა. Georgia declared its existance. Through the pressure from the Bolshevik regime and its security organs, Ioseb Machavarian, member of the Constituent Assembly, became the head of After the occupation of Georgia, articles mainly had a the party. 75 delegates decided the liquidation of the Social- propagandistic character: “Rotting of Menshviks”, “Sons of Democratic Party of Georgia and its unification with the Labor Return to the Family of Workers”, etc. Communist Party.

141 ბენია გადასახლებაში შვილთან ერთად (1910-იანი წლები)

Benia in Exile with his son (1910s)

ირაკლი მახარაძის კოლექცია Irakli Makharadze Collection

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 142 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI ბენია გადასახლებაში (1910-იანი წლები) ირაკლი მახარაძის კოლექცია Benia in Exile (1910s) Irakli Makharadze Collection

143 ბიბლიოგრაფია / BIBLIOGRAPHY

[1] Luigi Villari, Fire and Sword in the Caucasus, 1906. (1918-1921)… 2018, გვ. 507. [2] Gregory Uratadze, Reminescences of a Georgian The Democratic Republic of Georgia (1918-1921)… 2018, Social Democrat, California, 1968, p. 50. p. 507. [3] Бигаев Н.А., Последние Наместники Кавказа, (В [12] „ისარი“, №19, 1908. свете личных воспоминаний), Российский Архив: „Isari“, №19, 1908. История Отечества в свидетельствах и документах XVIII—XX вв.: Альманах. — М.: Студия ТРИТЭ: Рос. [13] „ისარი“, №18, 1908. Архив, 2003. „Isari“, №18, 1908. [4] ერიკ ლი, ექსპერიმენტი საქართველოს [14] შალვა მაღლაკელიძე, მოგონებები, მივიწყებული რევოლუცია, „პოეზია“, 2018, გვ. 39. გამომცემლობა „პეგასი“, თბილისი, 2012, გვ. 163. Eric Lee, Experiment Georgia’s Forgottoen Revolution, Shalva Maglakelidze, Mogonebebi, „Pegasi“, Tbilisi, „Poezia“, 2018, p. 39. 2012, p. 163. [5] საქართველოს შსს არქივი, ბენია [15] „ცნობის ფურცელი“, №2932, 1905. ჩხიკვიშვილის საგამოძიებო საქმე, ფონდი №6, საქმე №9289. „Tsnobis purtseli“, №2932, 1905. Archive of the Ministry of Internal Affairs, Benia Chkh- [16] ისიდორე რამიშვილი, მოგონებები... 2012, გვ. 422. ikvishvili’s investigation case Fund №6, Item №9289. Isidore Ramishvili, Mogonebebi... 2012, p. 422. [6] „ბრძოლა“, სექტემბერი, №3, პარიზი, 1925, გვ. 15. [17] ვასილ სიხარულიძე, გლეხთა რევოლუციური „Brdzola“, September, №3, Paris, 1925, p. 15. მოძრაობა გურიაში, 1900-1905 წლებში, „საბჭოთა საქართველო“, 1958, გვ. 183-184. [7] საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა (1918-1921) ენციკლოპედია-ლექსიკონი, თბილისის Vasil Sikharulidze, Glekhta revolutsiuri modzraoba სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, guriashi 1900-1905 tslebshi, „Sabchota Saqartvelo“ p. თბილისი, 2018, გვ. 218-219. 183-184. The Democratic Republic of Georgia (1918-1921) [18] „რევოლუციის მატიანე“, №1, 1923, გვ. 173-174. Encyclopedia-Dictionary, Tbilisi State University Publi- „Revolutsiis matiane“, №1, 1923, p. 173-174. cation, Tbilisi, 2018, p. 218-219. [19] ისიდორე რამიშვილი, მოგონებები... 2012, გვ. 421. [8] საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ბლოგი. Isidore Ramishvili, Mogonebebi... 2012, p. 421. Blog of the Democratic Republic of Georgia - http:// [20] „ივერია“, №196, 1905. pirvelirespublika.blogspot.com/ „Iveria“, №196, 1905. [9] საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა [21] „ლენინის დროშა“, №54, 1965. (1918-1921)… 2018, გვ. 507. „Leninis drosha“, №54, 1965. The Democratic Republic of Georgia (1918-1921)… 2018, p. 507. [22] თენგიზ ჟღენტი, რევოლუციონური მოძრაობა სამეგრელოში 1905, „სახელგამი“, ტფილისი, 1929, [10] ისიდორე რამიშვილი, მოგონებები, გვ. 21. „არტანუჯი“, თბილისი, 2012, გვ. 16. Tengiz Zghenti, Revolutsiuri modzraoba samegreloshi Isidore Ramishvili, Mogonebebi, „Artanuji“, Tbilisi, 2012, 1905, „Sakhelgami“, Tbilisi, 1929, p. 21. p. 16. [23] „ისარი“, №20, 1908. [11] საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 144 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI „Isari“, №20, 1908. [35] გურამ შარაძე, უცხოეთის ცის ქვეშ, წიგნი მეორე, „მერანი“, 1993, გვ. 110-111. [24] „ბრძოლა“, სექტემბერი, №3, პარიზი, 1925, გვ. 17. Guram Sharadze, Uckhoetis tsis kvesh, „Merani“, 1993, p. 110-11. „Brdzola“, September, №3, Paris, 1925, p. 17. [36] ოთარ ჯანელიძე… თავისუფალი [25] Gregory Uratadze, Reminescences… 1968, p. 124. საქართველოს… 2019, გვ. 52-53. [26] ისიდორე რამიშვილი, მოგონებები... 2012, გვ. Otar Janelidze… Tavisufali saqartvelos… 2019, p. 52-53. 465. [37] „ერთობა“, 23 აგვისტო, 1919. Isidore Ramishvili, Mogonebebi... 2012, p. 465. „Ertoba“, 23 August, 1919. [27] „ამირანი“, №74, 1908. [38] ვახტანგ ბერიძე, ნიკო ფიროსმანაშვილი, „Amirani“, №74, 1908. თბილისი, 2007, გვ. 94. [28] „იმედი“, №5, 1908. Vakhtang Beridze, Niko Phirosmanashvili, Tbilisi, 2007, „Imedi“, №5, 1908. p. 94. [29] „საბჭოთა სამართალი“, №4, 1974, გვ. 65. [39] ვლადიმირ ვოიტინსკი, ქართული დემოკრატია, თბილისის სახელმწიფო „Sabchota samartali“, №4, 1974, p. 65. უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი 2018, [30] „ერთობა“, №88, 1918. გვ. 16-17. „Ertoba“, №88, 1918. Vladimir Voitinsky, Qartuli demokratia, Tbilisi State [31] არჩილ ჩაჩხიანი, 1918 წლის ,,ბოლშევიკური University Publication, Tbilisi, 2018, p. 16-17. რევოლუციები” აფხაზეთში და ამიერკავკასიის [40] აჭარის საარქივო სამმართველო, ფონდი №ი- წითელი გვარდიის საბრძოლო მოქმედებები 67, აღწერა №1, საქმეები №13, 14, 15 (მასლოვის სოხუმის ზონაში, ახალი და უახლესი ისტორიის გამოუქვეყნებელი მემუარები). საკითხები, 2 (15) 2014, გვ. 258. Adjara Archive, Fund №I-67, Description 1, Items №13, Archil Chachkhiani, 1918 „Bolshevik Revolutions“ in 14, 15 (Maslov’s unpublished memoirs). Abkhazia and the military activities of the Red Army of [41] გუგული კუკულაძე, საქართველოს Transcaucasia in the zone of Sokhumi. The issues of პარლამენტის როლი ქვეყნის ტერიტორიული the recent and newest history, 2 (15) 2014, p. 258. მთლიანობის შენარჩუნებისთვის ბრძოლის [32] ჯემალ გამახარია, ლია ახალაძე, დაზმირ პროცესში 1918-1920 წწ. (სამხრეთ-დასავლეთ ჯოჯუა, აფხაზეთის (საქართველო) ისტორიის საქართველო), ბათუმი, 2016. საკითხები, „მერიდიანი“, თბილისი, 2018, გვ. 225- Guguli Kukuladze, Saqartvelos parlamentis roli 238. qveknis teritoriuli mtlianobis shenarchunebistvis Jemal Gamakharia, Lia Akhaladze, Dazmir Jojua, brdzolashi, 1918-1920 (samkhret-dasavlet saqartvelo), Apkhazetis (Saqartvelo) Istoriis Sakitkhebi, „Meridiani“, dissertation, Batumi, 2016 Tbilisi, 2018, pp. 225-238. [42] იქვე, გვ. 166. [33] ოთარ ჯანელიძე, ალექსანდრე დაუშვილი, Ibid. p. 166. მირიან ხოსიტაშვილი, თავისუფალი საქართველოს დედაქალაქი თბილისი 1918-1921 [43] ოთარ გოგოლიშვილი, ბათუმის ოლქი წლებში, 2019, გვ. 46-47. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შემადგენლობაში, 2010, გვ. 40-41. Otar Janelidze, Aleksandre Daushvili, Mirian Khositash- vili, Tavisufali saqartvelos dedaqalaqi tbilisi 1918-1921 Otar Gogolishvili, Batumis olqi saqartvelos demokrati- tslebshi, Tbilisi, 2019, p. 46-47. uli respublikis shemadgenlobashi, 2010, p. 40-41. [34] იქვე, გვ. 43-44. [44] ნიკოლო მიწიშვილი, ქართული ქრონიკა რევოლუციის დროიდან, „არტანუჯი“, 2006, გვ. 135-137. Ibid. p. 43-44.

145 Nikolo Mitsishvili, Qartuli qronika revolutsiis droidan, [49] ქართული ემიგრაცია, რედაქტორი: ოთარ „Artanuji“, 2006, p. 135-137. ჯანელიძე, „გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტის ქართული ემიგრაციის [45] „საქართველოს რესპუბლიკა“, №40, 1921. ისტორიისა და გეოგრაფიის სამეცნიერო- „Sakartvelos respublika“, №40, 1921. კვლევითი ინსტიტუტი“, თბილისი, 2014. [46] გერონტი ქიქოძე, თანამედროვის ჩანაწერები, Qartuli emigratsia, editor: Otar Janelidze, „Scientific- „არეტე“, 2005, გვ. 47. Research Institute of the History and Geography of the Georgian Migration at the Grigol Robakidze University“, Geronti Kikodze, Tanamedrovis chanatserebi, „Arete“, Tbilisi, 2014. 2005, p. 47. [50] ოთარ ჯანელიძე, დახმარება რომ გვქონოდა [47] სცსა, ფონდი №1891, აღწერა №3, საქმე №168, გავიმარჯვებდით, „მნათობი“, 1997, №11-12, გვ. 199. გვ. 18. Otar Janelidze, Dakhmareba rom gvqonoda Gavimar- The National Archives of Georgia, CHA, Fund №1891, jvbdit, „Mnatobi“, 1997, №11-12, p. 199. Desc. №3, Item №168, p. 18. [51] РГАСПИ, Фонд №76, Опись №3, Дело №321, стр. 12. [48] ნოე ჟორდანია, წიგნი ოჯახში საკითხავი, „მერანი“,თბილისი, 1989, გვ. 89. [52] გერონტი ქიქოძე, თანამედროვის ჩანაწერები... 2005, გვ. 47. Noe Zhordania, Tsigni ojakhshi sakitkhavi, „Merani“, Tbilisi, 1989, p. 89. Geronti Kikodze, Tanamedrovis chanatserebi... 2005, p. 47.

ბენიამინ (ბენია) ჩხიკვიშვილი 146 BENIAMIN (BENIA) CHKHIKVISHVILI 1880 1924