B. S. KAHN-GERZON

over Anthonie Waterloo* Biografische gegevens

Hoewel Anthonie Waterloo in verschillende documenten als zijn ' Watrelo'.I2 De moeder, Magdalena Vaillant, vertrok beroep 'schilder' opgaf, worden slechts betrekkelijk weinig waarschijnlijk met haar minderjarige kinderen naar het noorden schilderijen met zekerheid aan hem toegeschreven. Hij verwierf waar zlj omstreeks 1620 bij de Waalse Gemeente in l,eiden werd vooral bekendheid door zijn honderd-zesendertig etsenI, en in ingeschreven.'3 Zij verblccf daar niet lang want in 16zi werd zij mindere mate door zijn tekeningen, waarin het landschap en lidmaat van de Waalsc Ilerk in Amsterdam. 14 Haar echtgcnoot vooral boompartijen een belangrijke plaats innemen. liet zich pas in 1623 in dcze plaats registreren." Op 26 maart Waterloo was een reislustig en produktief kunstenaar. Zijn vele 1630 komt voor het ccrst dc naam van Anthonie Waterloo voor 6 reiservaringen heeft w'aterloo in beeld gebracht.2 Tijdens zijn bij de `ledematen' van dc Waalse Kerk in ikmsterdam. ? omzwervingen trok hij ondermeer langs de steden van Rijn en Op 7 april 1640 vond te Amsterdam de ondertrouw plaats van Waal en bezocht eveneens Bentheim en Illeef.3 Op overtuigen- Cattharijn Stcvcns van de Dorp, weduwe van dc schilder en de wijze toonden L. en W. Stubbe in hun boek over Waterloo kunsthandclaar Elias Homis en ` Waterlouw,.17 Dit of- aan, dat deze zich voor kortere of langere tijd in Noord Duits- ficiele document wcrd door Waterloo ondertekcnd met ; ?ntoyaie land heeft opgehouden. De kunstenaar trok nog verder oost- waarts naar Dantzig en omstreken.4 Op grond van enkele tekeningen van Waterloo met zuidelijke motieven hebben verschillende auteurs verondersteld, dat Wa- terloo Italie heeft bezocht.' Naar aanleiding van tekeningen van Lyon en omgeving suggereerde Gerson, dat de kunstenaar in I,yon was op weg naar Itali6.6 Of Waterloo ooit Italie heeft be- reikt is echter niet vast te stellen.' Zoals zoveel uit Waterloo's leven ontbreken hierover gedocumenteerde gegevens.

Bij de bestudering van Waterloo's tekeningen vormt de datering een groot probleem. Op de enige aan Waterloo toegeschreven gedateerde tekening in Nederlands bezit staat het jaartal 1649, dat echter naar mijn mening door een latere hand is aange- bracht.8 Het opschrift en de datering `a" 1660' op een Panora- yni,?chgezicht van Arnhem, in het Museum in Boedapest, is eveneens niet eigenhandig door Waterloo geschreven.9 De overi- ge bladen met de datering `1660' op de verso werden niet door mij gezien waardoor de authenticiteit niet door mij kon worden vastgesteld.1OEen op archief-onderzoek gebaseerde reconstruc- tie van Waterloo's leven kan een nuttig hulpmiddel zijn voor een van chronologische indeling zijn tekeningen. I Ondertrouwop 7? april1640 te Amsterdam,van CattharijnStevensvan de De informatie over Waterloo's leven is, in de kunsthistorische Dorp cn AnthonisWatcrlouw, CcmccntcArchicf Amstcrdam, nr.45,. literatuur, zeer uiteenlopend en dikwijls onjuist. Recente gege- vens vermelden, dat Waterloo in 1610in Lille (Rijssel) werd ge- boren. " Waarschijnlijk werd dit jaartal afgeleid uit de opgave van LL"atreln(afb. T). Uit hun huwelijkscontract bij notaris Van der Waterloo's leeftijd bij zijn ondertrouw in 1640 volgens ??elke de Ven van 4 april 1640 blijkt dat Waterloo's aanstaande vrouw in kunstenaar 'out 30 Jaer is'. Maar zoals blijkt uit zijn doopacte goeden doen was. Zij bracht niet slechts een aantal schilderijen werd 1\AnthonieWaterloo echter in de parochiekerk St. Etienne in, 'getaxeert en gepriseert ter somme van ' maar ook van de Waalse gemeente te Lille gedoopt op 6 mei 16o9. 1\ls va- landerijen in Vlaanderen. \X1aterloo'smateriële bijdrage is hierbij der is 'Jasparus Watrelo' vermeld en als peter zijn grootvader ver-geleken nogal magertjes: `rlan gelt vijfhondert guldens, syne

94 cleederen, linncn, wollen etc. Item noch alle syne prenten en wootici." ()p io mei 166 verkocht Waterloo iij n huis in Amster- teeckeningen'.'H Hoewel hij bij de ondertrouw schilder wordt dam aan de Breestraat'8, dit document wcrd door de genoemd, zijn in deze aktc slcchts prenten en tekeningen ver- kunstenaar ondcrtckend met L?irterlo (afb.2), en op 16-1- meld. Op 23 april 1640 vend in dc Waalse Kerk in Amsterdam 1668 ?ijn woning in Utrecht, gclcgcn aan de Westzijdc van de het huwelijk plaats.19 Bij wie Waterloo zijn opleiding had gekre- Oude Gracht, tussen 'Viehe en de Jacobibruggen'.29 gcn is niet bekend.20 Noch bij het Sint Lucasgilde of bij de boek- In 1674 komt Waterloo weer voor bij de lidmaten, maar zijn vcrkopcrs, noch onder de poorters in Amsterdam werden vrouw is dan doorgestreept. 1-Iieruit kan men afleiden dat zij gegcvcns over ccn eventuele inschrijving van Waterloo gevon- was overleden.30 Dit wordt bevestigd door een notarieel stuk den. Zijn beide broers, franchoys en Jean komcn onder dc poor- van iz decembcr 1674waaruit blijkt, dat Cathalyna van der Dorp I ters in deze stad wel ','C)or. 2 tussen 24 april en 12december meet zijn gestorven.'' Eveneens werd, op 18 januari 1641 in Amsterdam bij notaris Van Na het overladen van zijn echtgenote verliet de kunstenaar ver- der Ven, een testament opgcmaakt. Hieruit is, evenals uit een mocdelijk Maarssevecn. Zijn hofstede genaamd 1'eerlenborchwerd document van 12 december ifi74, af te leiden, dat Waterloo's door Augustyn van Eck, schout en gemachtigde van Anthonic vrouw in schilderijen handelde.22 Met cchtpaar blecf aanvanke- Waterloo, vcrkocht aan Jan Acldertsz Graei, koopman uit Am- lijk in Amsterdam wonen. Uit hun huwelijk werdcn zcs kinde- stcrdam en zijn erfgenamen.32 Tevcns toont de lijst van lidmaten ren geboren. uit 'october A" 1676' aan, dat Waterloo met attestatie uit Maars- sen is \-crtrokken. 33 Het is thans met 7ekerheid vast te stellen, dat Waterloo in r65i, Tijdens zijn verblijf aan de Vecht heeft Waterloo deze omgeving wellicht definitief, Amsterdam heeft verlaten. Begin februari en waarschijnlijk ook de stad Utrecht vele malcn in beeld gc- i65? werd hij uitgeschreven uit dc Waalse Kerk in Amsterdam: bracht. I-Iij tekende ondermccr zeer fraaie, uitgcwerkte bladen 'iinthoine Watrelo p.Groninge ou Waarschijniijk is V'a- in folio formaat van de hofstcdc .SprT??te?hrsrg."?Dcze tekeningen terloo al eerder vertrokken, want op IS januari 165; was dc schil- dcr Anthonie Waterloo, 'geboortig van Rijssel in flacndren', rccds als burger in Leeuwarden ingeschreven.24 (>p 6 november 1654 werd in Amsterdam een dochtertje van hem bcgravcn, het- geen echter niet hoeft te betekenen dat de schilder toen 7clf nog in Amsterdam verblcef. Door deze gegevens is het waarschijnlijk dat Waterloo's tckeningen met Amsterdamse stadsge7ichten v66r u,ijnvertrek in 1653naar Leeuwarden zijn getekend.

De familie verhuisde vervolgcns omstreeks i655 naar Maarssen. Uit enkele nieuwe gegevens uit Maarsscvccn en Maarssen blijkt, dat 'Anthonie W'aterloo cn svn H.V.' (huisvrouw) omstreeks no-

3 Signatllllrvan dc tckcningLeii.rtidrl)oorl in l.rrraedmrr? loij de Otlelf KljkJpren- terr,Haebzrrc?t,:.lnurtc·rdcrrra,lnv.

2 Verlcc»p-aktevan het huis vanAnthonie \'Cuerlootc Amsterdamop 10 mei GemccntcArchicf Amsterdam, nr. vcmbcr 1655als lidmaten in de Nedcr-Duits Gereformeerde Kerk - nu Hervormde ILerk - in xlaarsscn werden geregistrccrd.2\ 4t van Watcrloo's moeder, Wagdalena Vaillant, weduwe 'zaligcr Signatuurvan de tckcningHet i? jaanticbt z?an de bojstede> .Spzw?r ezz deeltc rrlzzrrg z ?an crz Casparus Watcrloo', woonde in de hofstedc Het Gras ?oals blijkt (le Tcviers Museum,Haarlem, Inv. nr.P. 19. uit een document uit 1661.26Deze hofstede bevond zich in de 'Heerlyckheit van Waerseveen' dichthij de hofstede 1'oenlc:rrloorcbwcrdcn cigcnhandig door de kunstenaar gcsigncerd met -,4tilotil (of Pcrer-lefzlmrr??l?,1'ciarlenhrrr?lr) dic door \XTaterloo wcrd be- Nienig tot nu toe als cigenhandig bcschouwdc signa-

95