Biblioteka G łówna U M K Toruń JL /2000 (68 rama1. tom LXXI • styczeń— luty Pozasłoneczne, układy planetarne^ « Zagadka bfysków.g^i^n^'-pierws^e^r^^ r j* Inżynieria środowiśk (^anef%>^ * ** . JK « teleskop kosmiczny Hubble’a obserwuje Kosmiczne kolizje I C mteresuja^^rorSzy zderzających się galaktyk uzyska­ ne zostały w'*maju 1§|J8 f. ma głównym zdjęcm znajduje się 8#miliardów lat do tej pory zaobserwowanych. Za pomocą lO-metroweg^^^^^tó Kedfeastfoęrornowewyodrębnili 81 należących do wspomnia­ nej gromady obie1<td^[^^ńlch^kaz^łovsięiDo bliższej «an a Ifeie wykonanej dzięki teleskopowi Hubble’a pozpstałośdljfflmpo żderaęr^acfi lub^derŁajątyrru się^galaktykami. Nigdy, przedtem nie zaobserwowano tak diSBli'czby ^eraj^cy<fn^się tfa^aktyk^ afomadzie. Gdy Wszechświat był jeszcze o ponad połov^mjfq^iszy, zjawiska taihe1 ^cjiodzi^^jj/vidoczniej znacznie częściej. Zderzające, się galaktyki^jjęfekcie,trwającego ok. rffiłfąrda lat projcesu zmieniają formę, np. z gąlaktyk spiralnych^oże^fworzycFsię eliptyczna."W zaobserwowSnych tym razem, zderze­ niach nie ma spektak(llarnycmfajf,rtverków w postać wzmożenia tempa powstawania gwiazd — przeciwnie, w nowo ukształtowanych galaktykach dominują gwiazdy stare. Uzyskane zdjęcia potwierdzają teorię, w myśl której duże galaktyki mogą powstawać w wyniku zlepiania si£ mniej­ szych iObiśktófa. Warto pfzy tej okazji wspomnieć, że zgodnie z wynikaftii niektórych symulacji, za jakieś*10 mld lat Droga Mleczna może spotkać się z Galaktyką Andromedy, (kr) • - »’* ' Fot. P. van Dokk^n (University of Groningen), ESA, NASA 0.1/ IJRANIA. POSfl.I'Y AVIPO .OMII I 000 Q ^2^200<o Szanowni i Drodzy Czytelnicy, Jednym z zaskakujących odkryć kończącego się dziesięciolecia było stwierdzenie istnienia pozaslonecznego układu planetarnego wokół pulsara. Dowiodło ono, że procesy prowadzące do powstawania planet są znacznie bardziej powszechne, niż dotąd myśleliśmy. Trzy lata później, starannie zaplanowane poszukiwania 'W I doprowadziły do odkrycia planety wokół normalnej, gołym okiem widocznej A l gwiazdy. Dziś lista gwiazd, dookoła których odkryto jedną lub więcej planet, zawiera już 27 pozycji. O procesach, które prowadzą do powstawania planet wokół , O gwiazd, pisze w tym zeszycie profesor Michał Różyczka z Warszawy, a Krzysztof y '' Rochowicz z Torunia opisuje w „Rozmaitościach ” okoliczności potwierdzenia / odkrycia planety poprzez zaobserwowanie „przejścia ” planety przed gwiazdą i spowodowanie przez nią osłabienia blasku gwiazdy. Taką właśnie metodą zamierzają astronomowie poszukiwać planet wielkości Ziemi, które nie dają silnych efektów zmian prędkości radialnych, przez co są trudne do wykrycia metodą pomiarów dopplerowskich. Rok 1999 był też okresem intensywnych badań jednego z naszych planetarnych sąsiadów, na którym podejrzewamy istnienie w dalekiej przeszłości warunków do „kiełkowania ” życia, a obecnie zdolnej do przyjęcia „gości" z Ziemi. Niestety, nie wszystkie marsjańskie misje badawcze się powiodły. W chwili gdy piszę te słowa, nieznany jeszcze jest los Polarnego Lądownika Marsjańskiego (Mars Polar Lander) i jego dwóch małych towarzyszy — te aparaty miały badać lodową pokrywę Marsa i otworzyć nowy rozdział badań nie tylko Czerwonej Planety, ale i innych planet Systemu Słonecznego. Badanie środowisk naturalnych planet typu ziemskiego jest wyzwaniem, przed którym stoimy u progu III tysiąclecia. Tak uważa profesor Zbigniew Dworak z Krakowa i pisze o tych problemach na str. 8. Pierwsze próby zrozumienia błysków gamma przedstawiają w II części swego cyklu o ciągle jeszcze zagadkowych błyskach gamma Tomasz Bulik i Paweł Lipszyc z Warszawy. A Janusz Osarczuk z Wrocławia pisze o soczewkowaniu grawitacyjnym. Minęło właśnie 80 lat od pierwszego pomiaru ugięcia promieni świetlnych w polu grawitacyjnym i 20 lat od odkrycia pierwszej soczewki grawitacyjnej, więc jest okazja do pewnej refleksji nad tym zagadnieniem. W „ Galerii Mgławic Messiera ” omawiamy dwie piękne gromady otwarte: Praesepe i Plejady. W „Poradniku obserwatora” radzimy, jak obserwować planety, w „Elementarzu Uranii” publikujemy drugą część referatu Karoliny Zmitrowicz na temat struktury Wszechświata, a w „Astronomii w szkole” wyjaśniamy, co to jest CCD i omawiamy Sesję Dydaktyczną w czasie Olsztyńskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. W nawiązaniu do tego Zjazdu zaglądamy do pamiętników profesora Rybki, aby wspomnieć Zjazdy PTA w okresie międzywojennym. Bogate są „R ozm aitościW „Recenzjach” omawiamy „Dzieje Wszechświata ”, książkę Colina A. Ronana, byłego prezesa Brytyjskiego Towarzystwa Astronomicznego, polecając ją naszym Czytelnikom. Obserwatorom służymy kalendarzem astronomicznym opracowanym przez Tomasza Sciężora z Krakowa. Ten sam autor podsumowuje miłośniczą akcję obserwacji komety C/1998M5 (LINEAR), w której wzięło udział 12 obserwatorów Sekcji Obserwacji Komet PTMA. A o konferencji obserwatorów meteorów we Włoszech pisze Arkadiusz Olech. Miłośnikom krzyżówek, na wyjątkową okazję przełomu lat tysiąc dziewięćsetnych i dwutysięcznych, polecamy krzyżówkę GIGANT. A prenumeratorom dostarczamy dodatkowy, specjalny zeszyt URANII — POSTĘPÓW ASTRONOMII poświęcony obserwacjom ostatniego zaćmienia Słońca. Autorami relacji i zdjęć tego niezwykłego zjawiska z dnia 11 sierpnia 1999 roku są głównie nasi Czytelnicy, którzy nie żałowali trudu i pieniędzy, aby za „ cieniem ” wędrować po Europie i nawet dalej. I przeżyli fantastyczną przygodę! W imieniu całego Zespołu Redakcyjnego życzę Państwu wiele zdrowia i pomyślności w Nowym 2000 Roku, miłych spotkań z gwiaździstym niebem oraz przyjemnej lektury naszego pisma. Andrzej Woszczyk Toruń, w grudniu 1999 roku 1/2000 U R A N I A - Postępy a stro n o m ii 1 czytelnicy piszą... 03 [...] kolejny, 6. numer U-PA jej poprawić. A swoją drogą prezentuje się znakomicie i jak Królestwo Gwiazd sprawia, że Tu może być reklama Twojej Firmy! mi się wydaje, może rozmaito­ jesteśmy Bliżej Gwiazd! Więc Nasz cennik jest następujący: ścią artykułów zainteresować na pewno koledzy czescy nie bardzo szeroki krąg czytelni­ będą tego mieli nam za złe. cała strona kolorowa: 1000.00 zl ków. W tej „beczce miodu’’ za­ cala strona czamo-biala: 400.00 zl uważyłem jednak „łyżeczkę Przy mniejszych formatach dla stron czarno-białych: dziegciu”: na stronie 279 tytuł (...) Chyba nie mam szans 1/2 str.: 300.00 zł [w konkursie „Czy znasz czeskiego pisma „ftiśe hvezd” 1/4 str.: 200.00 zl (czyta się: Rzisze hwezd) Układ Słoneczny?] z kimś, kto w polskim tłumaczeniu to nie posiada dostęp do Internetu. 1/8 str.: 100.00 zł — ten rozmiar traktujemy jako „Bliżej gwiazd”, ale raczej „Kró­ A może dwa rodzaje konkur­ najmniejszy „moduł”. Podobnie jest ze stroną kolo­ lestwo gwiazd” lub „Świat su? Osoby „z Internetem" rową. gwiazd”. W języku czeskim sło­ wcale nie muszą być najlep­ Istnieje możliwość negocjowania warunków. wo „rise" oznacza dosłownie szymi SUS-ami. „rzesza” w sensie „państwo” Zygmunt Tomaszewski Zapraszamy na nasze łamy! (Np. Rzesza Niemiecka), ale Leszno także królestwo w sensie „kró­ Red. Podobnych uwag odno­ lestwo = świat roślin, królestwo śnie zakończonego konkursu = świat zwierząt”, terminy uży­ Dnia 24 listopada 1999 roku zginęła tragicznie dostaliśmy kilka w trakcie jego wane przez biologów. śp. BARBARA MACIEJOWSKA trwania. Mylą się jednak Ci W każdym razie przekład wszyscy, którzy myślą, że to członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Miłośni­ „Bliżej gwiazd” wydaje mi się właśnie zasoby Internetu były ków Astronomii, założycielka Klubu Astronomicznego Jana zbyt dowolny. głównym źródłem konkurso­ Heweliusza w Tarnowie oraz jej małżonek Serdecznie pozdrawiam wych zdjęć. Teraz już może­ śp. MARIAN MACIEJOWSKI Jerzy M. Kreiner my zdradzić, iż najwięcej zdjęć Kraków członek PTMA. Oboje byli szczerze oddani pracy z młodzie­ było zaczerpniętych z... książ­ żą, poświęcając jej swój czas, wiedzę i wysiłek. Wraz z Ich ki „The New Solar System"pod odejściem Towarzystwo poniosło ogromną stratę. redakcją J.K. Beatty i A. Chai­ Szanowny Panie Profesorze! Pogrzeb świętej pamięci zmarłych odbył się dnia 29 listo­ kin. A że posiadanie dostępu Dziękuję za błyskawiczne pada w Tarnowie na cmentarzu w Mościcach. do zasobów Internetu nie było opublikowanie mojego mate­ Za dusze świętej pamięci zmarłych ojciec Dionizy Śmiał- konieczne, świadczyć może riału o Merkurym i za egzem­ kowski OFM Conv. członek PTMA w dniu 7 grudnia 1999 fragment listu Tadeusza Kara- plarz autorski nru 6/99. Prze­ o godzinie 16.30 w Bazylice Ojców Franciszkanów w Krako­ muckiego: glądając ów świeży numer wie odprawił Mszę Świętą. „Uranii", znalazłem wśród re­ (...) większość zdjęć nie była Wszystkich, którym świętej pamięci zmarli byli bliscy, tę cenzji (s. 279) przykrą wpad­ trudna do odgadnięcia. W smutną wiadomość przekazuje Prezes i Zarząd Główny PTMA kę językową! Tytuł czeskiego uzyskaniu odpowiedzi posłu­ pisma „ftiśe hvezd” powinien giwałem się tylko kilkunasto­ być przetłumaczony jako „Kró­ ma popularnonaukowymi po­ zycjami oraz numerami „Ura­ lestwo gwiazd”, nie „Bliżej Sprostowanie gwiazd”. Miejmy nadzieję, że nii” z poprzednich lat. Chciał­ czescy miłośnicy astronomii bym też zaznaczyć, że nie Na ulotce dołączonej do poprzedniego zeszytu Uranii-PA równie słabo orientują się w miałem żadnej możliwości przekazaliśmy nieaktualne informacje dotyczące ceny pre­ języku polskim i nie zauważą korzystania z Internetu. numeraty naszego pisma dla członków Polskiego Towarzy­ tego niefortunnego przekładu! Pan Karamucki zarzuca stwa Miłośników Astronomii oraz numeru konta Towarzystwa. Z poważaniem nam jednak w swoim liście, że Właściwe dane można było znaleźć