Bir Cumhuriyet Dönemi Şehri KÂHTA
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Bir Cumhuriyet Dönemi Şehri KÂHTA 2011 1973 1967 2011 Muzaffer BAKIRCI Bir Cumhuriyet Dönemi Şehri KÂHTA Yard.Doç.Dr. Muzaffer BAKIRCI Çantay Kitabevi 2012 İstanbul Kapak Resmi: 1967 ve 1973 yıllarına ait fotoğraflar aynı tarihli Adıyaman il yıllıklarından alınmıştır. ISBN 978-975-9060-87-9 1. Baskı Ekim 2012 Hocam Prof.Dr.Süha GÖNEY’e Saygılarımla… Yazarın İletişim Bilgileri Yard.Doç.Dr.Muzaffer BAKIRCI İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Beyazıt / İstanbul Tel: (0212) 455 57 00 / 15763 e-mail: [email protected] ÖNSÖZ Bölgesel farklılıklar göstermekle birlikte, genel anlamda dünya nüfusu hızla artmaya devam etmektedir. Bu artışın ortaya çıkardığı yeni ihtiyaç ve talepler ise yeryüzünün mekânsal kullanımında değişimlerin ortaya çıkmasına yol açmaktadır. 1750 yılından itibaren sanayi devrimiyle birlikte hız kazanan ve çeşitlenen işbölümünün mekândaki yansıması olan şehirleşme süreci ve bu süreçte gelişen şehirler, birçok coğrafi olgunun hayat bulduğu ve tekdüze kırsal yaşamın aksine oldukça dinamik bir yapının yaşandığı mekânlar olmuşlardır. Bu durum şehirsel alanların mekânsal kullanımının ve planlamasının her geçen gün daha fazla gündeme gelmesine zemin hazırlamaktadır. Türkiye hızlı nüfus artışına sahip ülkelerden biri olma özelliği taşımaktadır. Ülke genelinde yaşanan bu artış, genel olarak sanayinin gelişimine geç katılmış olmakla birlikte, şehir nitelikli yerleşmelerin hızla artmasına yol açmaktadır. Her dönem farklı neden veya faktörlere bağlı olarak şehirsel yerleşim merkezleri ortaya çıkmakta ve bu faktörlerin etkisini sürdürmesine bağlı olarak gelişip varlıklarını korumaya devam etmektedirler. Çalışmamıza konu olan ve hâlihazırda Adıyaman iline bağlı bir ilçe merkezi olan Kâhta şehri; isim ve idari nitelik açısından oldukça eski bir yerleşim tarihine sahip olmakla birlikte Cumhuriyetin ilk yıllarında alınan kararla bugünkü yerine taşınması nedeniyle bir “Cumhuriyet Dönemi Şehri” olarak belirginleşmektedir. İdari değişikliğin gerçekleşmesinden önce küçük bir köy durumundayken, günümüzde merkez nüfusu 60 binin üzerine çıkan bu yerleşme, bütün niteliklerini cumhuriyetin kuruluşundan itibaren kazandığı için çalışmanın başlığında “Cumhuriyet Dönemi Şehri” ibaresine de yer verilmiştir. 1927 yılında gerçekleştirilen ilk nüfus sayımında 834 olan şehir nüfusu 2010 yılına gelindiğinde 61.243’e yükselmiş ve %7.243 gibi muazzam bir artış göstermiştir. Kuşkusuz bu yüksek nüfus artışı, şehirsel mekân kullanımında da önemli değişimlerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Özellikle 2000 yılı sonrası, şehrin fiziki görünümünde ve ekonomik fonksiyonlarının çeşitlenmesinde belirgin değişimlerin yaşandığı dönem olmuştur. Kâhta şehrinin gelişimini, bu gelişim sürecinde meydana gelen değişimler ile bunların nedenlerini ortaya koymayı amaçlayan bu çalışma hazırlanırken, daha önce bölge veya yerleşmeye ilişkin kaynaklar incelenmiş, kamu kurum ve kuruluşlarından güncel veriler elde edilmiş ve bu kaynaklar 16 yıl kesintisiz 24 yıl ise fasılalı olarak Kâhta’da yaşamanın veya bulunmanın sağladığı gözlem ve bilgilerle bütünleştirilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışma hazırlanmasında birçok kişinin yardımı olmuştur. Bunların başında, hiçbir zaman destek ve rehberliğini esirgemeyen saygıdeğer hocam Prof.Dr.Süha Göney gelmektedir. Hocama sonsuz şükranlarımı sunarım. Yine çalışma sırasında desteğini gördüğüm Prof.Dr.Süheyla Akova, Doç.Dr.Orhan Gürbüz ve Doç.Dr.İsmet Akova’ya teşekkürlerimi sunarım. Kitabın hazırlık aşamasında, Kâhta halkı ve idarecilerinden de yakın ilgi ve destek gördüm. Özellikle şehre ait güncel verilere ulaşmamda yardımcı olan, Belediye Başkanı Sayın İbrahim Yusuf Turanlı’ya, değerli arkadaşlarım A.Kadir Ercemal’a, Ahmet Aydın’a ve Ramazan Doğan’a, Harita Mühendisi Bedia Arslan’a, şehrin gelişim sürecinde değişime yönelik bilgi ve gözlemlerinden yararlandığım annem Hanife Bakırcı’ya, resimlerin düzenlenmesinde desteğini esirgemeyen kardeşim Doğan Bakırcı’ya ve diğer Kâhta sakinlerine en derin sevgilerimi sunar, teşekkür ederim. Bir teşekkür de, manevi destekleri için sevgili eşim Meral Bakırcı’ya ve biricik oğlum Berkay’a. Kitabın basımını titizlikle gerçekleştiren Çantay Yayınevi çalışanlarına Yılma Çantay Bey’in şahsında teşekkür ederim. Çalışmanın Kâhta halkı başta olmak üzere Kâhta’ya ilgi duyan herkese yararlı olmasını dilerim. İstanbul 2012 İÇİNDEKİLER Haritalar Listesi Grafikler Listesi Tablolar Listesi Fotoğraflar Listesi GİRİŞ…………………………………………………………......1 1. KÂHTA’NIN COĞRAFİ KONUMU ………………………….10 2. KÂHTA VE YAKIN ÇEVRESİNİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ………………………………………………....12 2.1. Jeolojik Özellikler…………………………………………..13 2.2. Topografik Özellikler……………………………………….16 2.3. İklim Özellikleri…………………………………………….18 2.3.1. Sıcaklık Şartları……………………………………….20 2.3.2. Yağış Özellikleri……………………………………...23 2.4. Akarsular ve Göller…………………………………………27 2.5. Arazi Kullanım Karakteri…………………………………...33 3. KÂHTA ŞEHRİNİN YERLEŞİM TARİHİ ……………………37 3.1. Eski Kâhta Yerleşim Tarihi…………………………………38 3.2. Yeni Kâhta (Kölük Köyü) Yerleşim Tarihi ………….……..55 4. KÂHTA’NIN GENEL NÜFUS ÖZELLİKLERİ……………….58 4.1. Genel Nüfus Artışı…………………………………………..60 4.2. Kırsal – Şehirsel Nüfus Özellikleri... ………………………61 4.3. Genel Nüfus Yoğunluğu…………………………………….65 4.4. Nüfusun Demografik Özellikleri……………………….…...66 4.4.1. Nüfusun Yaş Yapısı…………………………………..66 4.4.2. Nüfusun Bağımlılık Durumu…………………………72 4.4.3. Nüfusun Cinse Göre Özellikleri………………………72 4.4.4. Nüfusun Okuryazarlık ve Eğitim Özellikleri……..…..74 4.4.5. Hanehalkı Büyüklüğü………………………………...81 4.4.6. Nüfusun İstihdam Yapısı………………………..……84 4.4.7. Nüfus Hareketleri (Göçler)…………………………...93 4.4.8. Nüfusun Mahallelere Göre Dağılımı…………………96 5. KÂHTA’NIN YERLEŞİM YERİ ÖZELLİKLERİ VE ŞEHİRSEL MEKÂN KULLANIMINDA DEĞİŞİMLER……102 5.1. Şehir Planının Oluşmasında Etkili Olan Faktörler……...…103 5.2. Şehirsel Gelişim Dönemleri……………………………….105 5.3. Mahallelerin Kuruluş Yılları ve Özellikleri…………….…110 5.4. Başlıca Caddelerin Özellikleri…………………………..…111 5.5. Konut Özellikleri ve Mahallelere Göre Dağılışı…………..116 6. KÂHTA ŞEHRİNİN FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ……...124 6.1. İdari Fonksiyon…………………………………………….125 6.2. İktisadi Fonksiyonlar………………………………………132 6.2.1. Tarım ve Hayvancılık Fonksiyonu…………………..132 6.2.2. Sanayi Fonksiyonu…………………………………..144 6.2.2.1. Tekstil Sanayi ...……………………………..147 6.2.2.2. Gıda Sanayi…………………………………..148 6.2.2.3. Petrol Sanayi………………………………....149 6.2.2.4. Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiler…………….149 6.2.2.5. Kâhta’da Sanayi İşletmelerinin İstihdam Büyüklükleri…………………………………..150 6.2.2.6. Küçük Sanayi Sitesi ve Organize Sanayi Bölgesi………………………………………...150 6.3. Ticaret Fonksiyonu………………….……………………..152 6.4. Ulaşım Fonksiyonu……………………………………...…164 6.5. Turizm Fonksiyonu ...……………………………………..173 6.5.1. Turistik Değerler. …………………………………...175 6.5.2. Konaklama Tesisleri……………………………..….184 6.6. Sosyo-Kültürel Fonksiyonlar……………………………...185 6.6.1. Eğitim Hizmetleri…………………………………...185 6.6.2. Sağlık Hizmetleri ………………………………...…193 6.6.3. Spor Hizmetleri……………………………………..197 6.6.4. Dini Hizmetler …………………………………….199 6.6.5. Diğer Sosyal ve Kültürel Hizmetler………………....203 7. KÂHTA’NIN ŞEHİRSEL MEKÂN ORGANİZASYONUNDA GELİŞME YÖNLERİ………………………………………....206 8. KÂHTA ŞEHRİNDE MEKÂNSAL VE SOSYO-EKONOMİK SORUNLAR…………………………………………………...211 9. KÂHTA ŞEHRİNİN GELECEĞİNE İLİŞKİN ÖNGÖRÜLER VE ÖNERİLER………………………………………………..212 SONUÇ……………………………………………………….215 KAYNAKÇA………..………………………………….……217 HARİTALAR LİSTESİ Harita 1: Kâhta ve Kocahisar Köyü (Eski Kâhta) Lokasyon Haritası Harita 2: Kâhta Şehri Yakın Çevresinin Jeoloji Haritası Harita 3: Kâhta Çevresinin Topografik Özellikleri Harita 4: Kâhta Yöresi Akarsu Ağı Harita 5:Kommagene Krallığı’nın En Geniş Hakimiyet Sahasına Sahip Olduğu Dönemdeki Sınırları. Harita 6: Eski Kahta (Kocahisar Köyü) Çevresi Topografya Haritası Harita 7: Eski Kale (Arsameia), Yeni Kale ve Eski Kâhta Yerleşim Alanları Harita 8: Kâhta Şehrinde Mahallelere Göre Nüfusu Miktarları ve Oranları – 2010 Harita 9: Kâhta Şehri Yerleşim Sahası ve Çevresinin Topografik Özellikleri (1956) Harita 10: Kâhta Şehri Yerleşim Alanı Sınırları (2008) Harita 11: Kâhta Şehri Mahalle Sınırları ve Caddeler Haritası GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1: Kâhta İstasyonu Genel Ortalama ile Maksimum ve Minimum Sıcaklık Ortalamaları Grafik 2: Kâhta İstasyonu Toplam Yağış ve Maksimum Yağış Değerleri Grafik 3: Kâhta İstasyonu Sıcaklık ve Yağış Diyagramı Grafik 4: Kâhta İlçesinde Araziden Yararlanma Grafik 5: Kâhta İlçesinde Nüfusun Sayım Dönemlerine Göre Gelişimi Grafik 6: Kâhta Şehri Yaş Gruplarının Dönemler İtibariyle Değişimi Grafik 7: Kâhta Şehri Yaş Gruplarının Dönemler İtibariyle Değişimi Grafik 8: 1990 Yılı Kâhta Şehri Nüfus Piramidi Grafik 9: 2008 Yılı Kâhta Şehri Nüfus Piramidi Grafik 10: Yıllara Göre Toplam ve Cinse Göre Okuryazarlık Oranlarının Gelişimi Grafik 11: Kâhta Şehrinde Nüfusun Mahallelere Göre Dağılışı IX TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Kâhta Meteoroloji İstasyonu Sıcaklık Değerleri Tablo 2: Kâhta Meteoroloji İstasyonu Yağış Değerleri Tablo 3: Kâhta İlçesi Arazi Kullanım Özellikleri Tablo 4: Kâhta İlçesinde Toplam Nüfus, Köy ve Şehir Nüfusu Artışları ile Oranları Tablo 5: Kâhta’da Şehirsel Nüfusun Gelişimi ve Önceki Sayım Dönemine Göre Artış Oranları Tablo 6: Kâhta Şehri Yaş Gruplarının Dönemler İtibariyle Değişimi Tablo 7: Kâhta Şehir Nüfusunun Cinse Göre Ayrımının Tarihsel Gelişimi Tablo 8: Yıllar İtibariyle Kâhta Şehrinde Nüfusun Okuryazarlık Durumu Tablo 9: Kâhta İlçe Merkezinde Nüfusun Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre Durumu Tablo 10: Sayım Dönemleri İtibariyle Kâhta Şehrinde Hanehalkı Sayıları ve Büyüklükleri Tablo 11: Dönemler