INHOUD CONTENTS

Vijfentwintig jaar STEIM, een ouverture, 2 Twenty-five years of STEIM, an overture door Michel Waisvisz b7 Michel Waisvisz

Exploded View, het muziekinstrument 5 Exploded View, the Musical Instrument at Twilight, in het schemerlicht, door Nicolas Collins by Nicolas Collins

Biografieen artiesten Artist biographies

Impossible Music 16 STEIM Achtergracht 19 Jon Rose 1017 WL AMSTERDAM Tel. 020 - 622 86 90 - Fax 626 42 62 Ray Edgar 1 8

1 9 Joel Ryan and Paul Koek

Ben Neill en David Wojnarowicz 20

2 1 Sonia Mutsaerts

Luc Houtkamp en Robert Dick 22

23 Marie Goyette and Laetitia Sonami

The Ex en Tom Corm 24

25 Nicolas Collins

Ground Zero 26

27 Michel Waisvisz, Moniek Toebosch, Marie Goyette and John Cameron Installaties Installations

Ron Kuivila 28

29 Bob van Baarda

Het WEB, Michel Waisvisz 30

Colofon 3 l Colophon

vijfentwintig jaar geleden, sterk gemaakt voor een instru- mentale benadering van de elektronische uitvoeringsprak- STEIM VIJFEIVTWIIVTIG JAAR, een ouverture tijk. Dat instrumentale houdt in dat de elektronische muziek Een nieuwe muziektak in ontwikkeling ontmoet op haar pad bliek vaak vanzelfsprekender tot deze inspanning bereid is in STEIM's opvatting pas op het podium haar definitieve heftige opinies, varierend van megalomane toekomstver- dan de beroepsmatige, cultureel overvoede beschouwers vorm moet krijgen; dat de uitvoerende muziekmaker uitein- wachtingen tot regelmatig opduikende doodsverklaringen en beleidsmakers. delijk degene is die via directe en fysieke acties ten over- van het nieuwe genre. Liasons met de duivel worden niet Terugkijkend op de eerste bewegingen in de geschiedenis staan van het publiek de klanken creeert. In feite een meer zo letterlijk aan het nieuwe toegedicht, maar bepalen van de elektronische muziek mogen we vaststellen dat de uiterst traditionele opvatting, maar in de elektronische mu- vaak onbewust nog steeds de toonzetting van de commen- vroege uitingen weliswaar grote klankrijkdom en soms ge- ziek tot dan toe nog weinig vertoond. Eindelijk extase en taren. niale compositorische kwaliteiten bezaten, maar dat de pu- tweet op het elektronische concertpodium! Wat STEIM ech- Met de elektronische muziek is het niet anders. . blieke presentatie vaak steriel bleef door het ontbreken ter hieraan toevoegt, is dat de componist ook de uitvoer- Ruim honderd jaar na het rijden van de eerste, toen nog tot van een levend, muzikaal wezen op het podium. De latere dersrol op zich neemt; dat er een instrumentarium wordt de ondergang gedoemde, trein en de uitvinding van de tussenvormen, waarbij musici op het podium een bijsturen- ontwikkeld dat de componist in staat stelt op het podium to 'belachelijke' saxofoon hebben veel professionele buiten- de rol gingen spelen in wederom voor de toehoorder on- componeren en het werk tegelijkertijd to laten klinken. Dus staanders nog steeds de neiging hun onwennigheid bij het zichtbare elektronische uitvoeringsprocessen, hebben de niet de praktijk van computers als veredelde componeer- beoordelen van elektronische muziek to camoufleren ach- klok eigenlijk nog verder teruggezet doordat deze musici automaten, maar computers als vertalers van componeer- ter bespiegelingen over het 'onistreden' bestaansrecht van op verwarrende wijze als acteurs worden gehicorporeerd handelingen van de componist. Eenbeweging vax de de nieuwe muzikale tak; een tak die ondertussen ook al in nog steeds hetzelfde onzichtbare formalistisch opgezette componist kan bijvoorbeeld de tonaliteit of het timbre-ka- zo'n vijfenzeventig jaar welig bloeit . uitvoeringssysteem . rakter van een muzikale tin, in een handomdraai, wijzigen. STEIM ontstond in de zestiger jaren vanuit een onvrede on- STEIM's ideeen konden worden gerealiseerd met een relatief De noodzakelijke groeistuipen van een kunstvorm veroor- der componisten en orkestmusici over het felt dat de pro- laag budget doordat de stichting actief werd in een periode zaken onmiskenbaar misverstanden. Het voorstellingsver- dukten van de 'geisoleerde' studio voor elektronische waarin alle technische ontwikkelingen (ruimtevaart-, mili- mogen van de pioniers is soms groter dan de muziek slechts in de concertzaal ten gehore konden wor- taire-, medische- en consumenten-industrie) groeiden in zeggingskracht van hun nog niet uitgekristalliseerde pro- den gebracht via de statische magnetische band en luid= de richting van miniaturisering, mobiliteit en popularise- dukten. Culturele ontwikkelingen vergen veel tijd. Van be- sprekercombinatie. ring. Zonder dat STEIM de filosofie van de High Tech onder- schouwers en belangstellenden wordt geduid, liefde en STEIM werd gecreeerd als onderzoekslaboratorium en ont- schreef, kon STEIM dankbaar gebruik maken van de inlevingsvermogen verwacht. wikkelingswerkplaats voor een levende elektronische mu- componenten van deze technologie om haar eigen 'ap- Een bijzonder fenomeen is dat het niet-professionele pu- ziekpraktijk. STEIM heeft zich vanaf haar geboorte, bijna propriate-tech'-instrumenten vorm to geven.

Michel Waisvisz: The Hands Foto:Andre Hoekzema TWENTYFIVE YEARS OF STEIM, an overture Every new branch ofmusic is bound to encounter strong reac- public, rather than from professional and culturally-sated ob- platform and that, via direct, physical action, the performing tions varying from megalomaniacal predictions of great things servers and policy makers. music-maker must create sound in the public's presence . to come to regular announcements of its final demise. If we look back to the early developments in the history of Although this approach is an extremely traditional one, it has The innovative is no longer viewed as being automatically he- electronic music, we find that these initial works involved a rarely been applied to the field of electronic music. But it does retical although this attitude still unconsciously prevails in the wealth of sound and possessed compositional qualities of oc- mean that finally we get to see some real sweat and rapture on criticism it provokes. casional genius. But the absence of a live performer made the electronic stage! Electronic music is no exception to this rule. their public presentation somewhat sterile. In the later, inter- STEIM also requires its composers to perform their own music More than a century after the advent of the first train (which no mediary forms, musicians activated electronic processes on and so consequently it is committed to developing a range of one ever thought would catch on) and the invention of the 'ludi- stage that remained invisible to the listener Hence the confu- instruments enabling them to compose on stagewhile simulta- crous' saxophone, many professional outsiders still camouflage sion created by the musicians' transformation into actors in this neously peg forming the work itself. Here, computers are no their fear of the unknown with pronouncements on the 'contro- invisible and formal performance system succeeded in turning longer used as sophisticated composing automata but have versy' surrounding electronic music's right to exist. Yet this is the clock back still further. Then STEIM was founded in the six- been transformed into the interpreters of the acts of composi- despite the fact that this branch of music has been blossoming ties. Its task was to remedy the discontent prevalent amongst tion. For instance, with a single gesture a composer abundantly for the last sevent-five years. composers and orchestral musicians that electronic music was can instantly alter the tonality or timbre of a particular musical produced in 'isolated' studios and could only be heard in con- phrase. Fortunately, it was initially possible to realize these ide- An art form's necessary growing pains lead to inevitable mis- cert halls via a combination of static magnetic tape and loud- as on a relatively low budget because STEIM was founded when understandings. The pioneers' imaginative powers sometimes speakers. the technologies of space, the military and the consumer were outstripped the eloquence oftheir rather half-baked products . STEM was created as a laboratory for the research and devel- concentrating on miniaturization, mobility and popularization . But cultural developments do take time. opment of the modern practice of electronic music. Without necessarily subscribing to the Hi-Tech philosophy, Observers and other interested parties must be patient and Right from its inception some twenty-five years ago, STEIM has STEIM was nonetheless able to exploit its component parts in must also be prepared to invest both their love and theirsym- supported an 'instrumental' approach to the performing of order to create its own 'appropriate-tech' instruments. pathy. electronic music. It means that in sTEM's view, this kind of mu- Yet curiously support often comes from the non-professional sic only attains its definitive form once it reaches the concert It is extraordinary how quickly the ideas of electronic music Een bijzonder fenomeen is het feit dot het gedachtengoed van de elektronische muziek - aanvankelijk een kleine ex- perimenterende mini-cultuur - ongelofelijk snel geinte- tuositeit en gevoeligheid van het lichaam van de bespeler EXPLODED VIEW greerd is geraakt in de brede en 'grote' cultuur. optimaal worden vertaald in elektronische muzikale klank. Elektronische muziekopvattingen en -technieken zijn door- Gebruikmakend van universele besturingssystemen voor De recente geschiedenis van het mUzieklnstrument gedrongen tot in de fijnste details van bijna alle muziek- de huidige muzieksynthese-instrumenten kan op deze wij- In de twintigste eeuw heeft zich een radicale verandering gebruikte machine voor de consumptiemarkt. In verschil- praktijken ; zelfs de traditionele muziek klinkt nu perfecter ze uiterst direct en expressief de bonte mix van sample-, voltrokken in de methoden die worden toegepast bij het lende landen werkte men al enige jaren aan de ontwikke- door toepassing van electronica voor verbetering van bij- electro-, symphonic-, techno-, academy-, etheric-, ethnic- voortbrengen van muziek en in de maatschappelijke rol ling van allerlei technologieen voor geluidsopname en voorbeeld zaalakoestieken en verfijning van de reproduk- etc culturen letterlijk in de hand worden gehouden. van de muziek. In de eerste helft van deze eeuw ontwikkel- -reproduktie - Edison koos daaruit de meest praktische en tietechnieken. STEIM zal zich ook in deze fase niet opstellen als een kritiek- de zich de opname-industrie ; deze verkleinde de afstand winstgevende, frutselde er wat aan in zijn laboratorium en Zo zou dot ene gemiste trompetnootje de verder volledig loos doorgeefluik van vlakke technocratische cultuur, maar tussen componist en luisteraar en zorgde voor een herver- bracht het onder de aandacht van het Amerikaanse pu- geslaagde opname van Strawinski's Petrouchka ontsieren stelt zich voor bij to kunnen dragen tot een opwindende, deling van macht onder nieuwe medewerkers en technolo- bliek. Met een vooruitziende blik, die een hedendaagse als er geen elektronische montagetechniek was. Lee warme integratie van het kaleidoscopische, communicatie- gieen. In de tweede helft van de eeuw kwam men ook tot 'krantenjongen tot computergigant' waardig is, besefte hij Towers, Prince en Pavarotti zouden in de muziek-arena's ve, preciese en klankrijke van de electronica met het meesY een nieuwe definitie van het muziekinstrument : de fysieke dot de sleutel die de fonograaf tot een financieel succes zou niet to verstaan zijn zonder electronica. Glen Gould zou intuitieve, sensitieve en extatische in de muziekmakers . handeling van het plukken aan snaren en het trillende riet- maken, gelegen was in de beheersing van zowel hardware eenvoudigweg niet gehoord zijn en Peter Gabriel zou niet Het doet genoegen to kunnen constateren dot STEIM onder- je worden vervangen door elektronische manipulatie van (de opname- en afspeelapparatuur) als software (de opna- idealistisch wereldculturen via elektronische weg kunnen tussen een internationale ontmoetingsplaats is geworden iedere schakel in de geluidsketen die loopt van vinger tot men) en dus produceerde hij beiden. Edison was gedeelte- doen samensmelten. Klankschilders als Jan Boerman, Karl voor de elektronische kunsten waar in verhouding meer con Dergelijke dramatische veranderingen hebben hun uit- lijk doof doordat hij in zijn jeugd een klap op zijn hoofd had Heinz Stockhausen, Tony van Campen, Jean Claude Risset, gepraat wordt over muziek, beeld en performance don over werking gehad op de manier waarop muziek wordt ge- gehad en beweerde dot hij noch gehoor noch belangstel- Pierre Henry en Jean Michel Jarre zouden niet bestaan als techniek. Het komt niet iedere dog voor dot een ooit expe- maakt en gehoord. .Zij hebben ons totale begrip veranderd ling had voor de muziek. Hij beschouwde de opname van ze niet konden putten uit de mooist denkbare en meest uit- rimentele, tamelijk democratische en lichtelijk opruiend van wat muziek is en kan zijn. de fonograaf als een sonische handtekening en de afspeel- gebreide elektronische klankpaletten. collectief-achtige samenklontering van muzikale geesten, apparatuur als een manier om de sprekende stemmen van geboren in de zestiger jaren, diverse groeistuipen, profes- In tegenstelling tot de populaire Amerikaanse mythe heeft beroemde personen to horen. Muzikale opnamen worden Het is opwindend voor swim om tegen haar vijfentwintigste sionele transformaties, vele commissies en kabinetten en Thomas Edison niet de fonograaf (platenspeler) uitgevon- aanvankelijk als een nieuwigheid geintroduceerd en wer- verjaardag aan enerzijds to kunnen terugkijken op succes= de tand des tijds doorstaat en uiteindelijk een internatio- den. Veeleer herkende hij, zoals hij dot bij meerdere van den door Edison jarenlang niet serieus genomen. Dit was volle en internationaal erkende bijdragen aan deze ontwik- naal gerespecteerd onderzoeks- en produktie-instituut zijn `uitvindingen' deed, het potentieel van een niet eerder een geval van juiste technologie, maar foute visie. kelingen en anderzijds de volgende fase al to hebben wordt . ingeleid. Collins' Trombone Deze volgende fase is de poging om na de popularisering Wij, de componisten, musici, technici en produktiemede- Foto: Andre Hoekzema van de meer traditionele, op het oude klavier gerichte, werkers bieden uter gelegenheid van smim's vijfentwintig- elektronische muziekinstrumenten de nieuwe, authentiek ste verjaardag een feest aan: 'De Zoetgevooisde Bliksem' voor de elektronische muziekpraktijk ontwikkelde, bespe- het festival voor de levende elektronische muziek. Veel lingsinstrumenten to integreren in de brede muziekprak- plezier ermee, we zijn allen elektrisch! tijk. Het goat hier om instrumenten waar de fysieke kracht, vir- MICHEL WAISVISZ have spread from a small and experimental mini-culture to be of shallow technocratic culture. Rather it will strive to contribute integrated into the broader 'mainstream' . to an exciting, warm integration of the most intuitive, sensitive The concepts and techniques of electronic music have per- and ecstatic of music-makers with a kaleidoscopic, communi- meated almost every musical form; even traditional music now cative and precise wealth ofelectronic sounds. sounds more perfect because of the way in which electronics sTEim has deservedly become an international meeting place have been used (for instance) to improve concert hall acous- for the electronic arts where technology is kept in its place and tics or to refine recording techniques. the emphasis is on music, image and performance. For this ex- Electronic editing techniques mean that one wrong note from a perimental, somewhat democratic, slightly seditious and col- trumpet need no longer ruin the otherwise perfect recording lective-based coagulation ofmusical spirits was born in the of Stravinsky's Petrushka Without electronics, the vast concerts sixties; it has survived its growing pains, professional transfor- of Barry Manilow, Prince and Pavarotti would simply be inaudi- mations, the many commissions and governments and even the ble. No one could listen to Glen Gould anymore and Peter ravages of time itself to emerge against all odds as an interna- Gabriel would have been unable to pursue his idealistic, elec- tionally respected institute for research and production. tronic blending ofworld cultures . Such painters in sound as Jan Boerman, Karl Heinz Stockhausen, Tony van Campen, Jean We, the composers, the musicians, the technicians and assist- Claude Risset, Pierre Henry and jean Michel Jarre depend for ants would like to invite you to a party to celebrate swim's their very existence on being able to draw on the most beauti- twenty-fifth birthday. It is called 'The Sweet Voice of Lightning' EXPLODED VIEW ful and extensive electronic sound palette that one could possi- (De Zoetgevooisde Bliksem) and is a festival of live electronic bly imagine. music. The Musical Instrument at Twilight Enjoy yourself, we are all electric! The twentieth century has witnessed a radical transformation in tried machine. Various technologies for sound recording and It is fascinating to mark STEIM's twenty-fifth anniversary not only the mechanics of music production, and of music's role in soci- reproduction had been under development in several coun- by looking back at its successful and internationally recog- MICHEL WAISVISZ ety The first half of the century saw the development of the re- tries for several years - Edison picked the one that seemed nized contributions to the field of electronic music but also by cording industry, and with it an elaboration of the path from most practical and profitable, tweaked it in his lab, and intro- witnessing how it has already ushered in the next stage ofde- composer to listener, and a redistribution of power amongst duced it to the American public. With a foresight worthy of a velopment. Following the popularization ofthe more traditional new personnel and technologies . The second half of the centu- modern day computer mogul, he realized that the key to finan- keyboard-based instruments, STEIM now aims at integrating the ry has seen a similar redefinition ofthe musical instrument: the cial success with the phonograph lay in controlling both the new performance instruments of electronic music into the physics of plucked strings and vibrating reeds has been over- hardware (the recorders and players) and the software (the re- broader practice of music in general. These instruments will taken by electronic manipulation of every link in the sonic cordings), so he manufactured both, Partially deaf as a result of be able to translate into electronic sounds the full physical chain that stretches between finger and ear. Such dramatic a punch to the head as a child, Edison claimed to have no ear power, virtuosity and sensitivity of the performer's body. In this changes have affected the way music is made and the way mu- for, or interest in, music . He saw the phonograph record as a way, universal control systems can be applied to synthesis in- sic is heard. They have altered our very sense ofwhat music is sonic autograph, and the player as a way to hear the speaking struments in order to achieve an immediate, expressive and and can be. voices of famous persons. Musical recordings were initially in- colourful mix of (for instance) sample, symphonic, techno, troduced as a novelty, and were not taken seriously by Edison classical, radio and/or ethnic sounds, a blend of cultures that Thomas Edison did not invent the phonograph, contrary to the for years. It would seem to have been a case of right technolo- can be literally held in the palm of one's hand. During this ' popular American myth. Rather, as he had for so many other of gy, wrong vision. stage, STEIM will not function as some unquestioning provider his 'inventions', he recognized the consumer potential of an un- Toch had Edison een scherp oog voor het effect dot de fo- muziek - een proces dot was ingezet met de opkomst van die gehoord had in zijn voorstelling; maar zij beinvloedden nograaf zou hebben op het luisteren. Door to kiezen voor de kunstmuziek in Europa. De uitvinding van Edison ver- ook de soort muziek die op de plaat terechtkwam, evenals het opnemen van het persoonlijke geluid bij uitstek, de ving in feite de Victoriaanse amateur door de moderne veel van haar formele en structurele details. Zij werden de- menselijke stem, liep hij vooruit op een fundamentele ver- consument genen die de opgenomen muziek orkestreerden - zij wisten andering in de sociale functie van muziek die zich voltrok wat goed klonk op plaat - en om dezelfde reden werden zij in de loop van de twintigste eeuw - de overgang van mu- Evenmin als het nemen van een foto of het maken van een degenen die haar censureerden. En omdat de producent ziek als een openbare activiteit naar een voornamelijk film, is het opnemen van muziek een'natuurlijk'proces. Er ook'de man was die de cheques uitschreef' werd hij wel- prove-aangelegenheid. Ook al werd de stem van president zijn veel inspanningen en kunstgrepen mee gemoeid om dra de belangrijkste persoon in de opnameketen. voor duizend luisteraars, min of meer, afhankelijk van per- William McKinley don geen gewaardeerd bezit in ieder een opname gemakkelijk en natuurlijk to laten overkomen. De componisten van filmmuziek uit de dertiger en veerti- soonlijkheid, zendvermogen en demografie, en was derhal- Amerikaans huisgezin, die van Caruso werd dot wel. Iedere nieuwe ronde in de opnametechnologie wordt aan- ger jaren leerden als eersten de techniek van 'de studio- ve een niet to onderschatten macht, die men het hof moest Professionele muziek verliet de concertzaal en deed zijnin- geprezen op grond van haar waarheidsgetrouwheid, preci- partituur': zij schreven muziek die uitsluitend via maken en, indien nodig, kopen. Op de radio, en later in zijn trede in de huiskamer. Het opzetten van een plaat naar ei- sie en doorzichtigheid. In het tijdperk van de CD is het luidsprekers werd gehoord. Zij werden gevolgd door de cabine of op het podium, werd de DI erkend als de virtuoso gen keuze en die op je eentje beluisteren verving het moeilijk to geloven dot iemand deze aanspraken serieus liedjesschrijvers van Tin Pan Alley, die begrepen dot een van de draaitafel - evenzeer om zijn encyclopedische ken- massale concertbezoek. Het opzetten van een plaat in aan- nom ten tijde van de cylinder van Edison. Edison doe nooit liedje van tweeeneenhalve minuut op een kant van een nis van het opnamerepertoire als om zijn fysieke aanpak. wezigheid van vrienden verving het musiceren met hen in verlegen zat om vernuftige plannen, zorgde, toen hij de fo- achtenzeventig toerenplaat veel effectiever gebruik maakte Ieder spoor van het muziekinstrument dot nog aanwezig een kwartet' . nograaf introduceerde, voor twee principes ter ondersteu- van het medium don een symfonie verdeeld over tien pla- was in de fonograaf eigende de Dl zich toe. De fonograafhad een voorlopei in de piano die populair ning: de marketing die nodig was om het publiek ervan to ten op een platenwisselaar. Maar het was Phil Spector die De keerzijde. van het produceren van platen, platenspelers was in de negentiende eeuw en die de virtuoos op het po- overtuigen dot een stoel voor dit kleine kastje met een de kunst om muziek voor vinyl to maken tot perfeceee en radio's die het grote publiek zich kon veroorloven, was dium verbond met de amateur thuis: het enige verschil was hoorn niet to onderscheiden viel van een stoel in een loge bracht. Door zich vooral als de belangrijkste producent op het felt dot de massa met zorgeloos gemak kon kiezen uit de tijd die zij aan oefening besteedden. De fonograaf zorg- van La Scala, en de opnametechnici die koortsachtig de to stellen, midden in de opnameketen, wist Spector zijn een ongehoord groot muzikaal aanbod. Het afzetten van de voor een nog grotere nivellering: een ogenschijnlijk on- grenzen probeerden to verleggen van de technooge, in macht en invloed uit to breiden over het hele produktiepro- een plaat halverwege een kant of het afzoeken van de ra- beperkt scala van instrumenten en spookmuzikanten stond hun streven om dit ideaal to verwezenlijken. Tot de technici des: hij schreef de melodieen en de teksten van de liedjes, diostations, brachten niet het sociale stigma of de geldver- direct ter beschikking en oefenen was niet nodig. Dit stoot- behoorden ontwerpers die probeerden de bestaande tech- droeg zorg voor de arrangementen, bepaalde zelf de keuze spillerij met zich mee, die kleefden aan het weglopen uit te de laat-Victoriaanse arbeidsmoraal misschien-al to zeer nologie to verbeteren en de opnametechnici en producen- van de muzikanten en de zangers, vond nieuwe opname- een concert. De platenspeler en de radio mogen don niet voor het hoofd, want de fonograaf werd onmiddellijk gede- ten die het beste maakten van wat ze hadden. De beide technieken uit en was mede-eigenaar van de bedrijven die zijn opgewassen tegen de expressiviteit van de piano, maar gradeerd tot de status van meubelstuk, in plaats van dot laatsten werden al snel de belangrijksten en zij brachten de platen persten en distribueerden . Pas als een plaat een zij verschaften de gebruiker wel een ongekende mate van men haar behandelde als een muziekinstrument -een situ- een diepgaande verandering teweeg met betrekking tot de succes was gebleken, nom hij de moeite om voor live op- macht over zijn of haar eigen muzikale omgeving. De feed- atie waar geen verandering in kwam, op een paar uitzonde- machtsverdeling in de keten van companeet naar consu- tredens een groep samen to stellen die overeenstemde met back van luisteraars naar opnamemaatschappijen kreeg ringen na zoals 'Imaginary Landscapes #1' (1939) van John ment. Zij waren voor de opgenomen muziek wat de dirigent. de naam op het label. Volledige controle. snel vorm in de hitparade die nog steeds de drijfveer vormt Cage, tot de opkomst van de 'draaitafel-kunstenaars' van was voor orkestmuziek, en nog nooit eerder, sinds de op- Maar was dot echt zo? Twee andere belangrijke nieuwe voor de hedendaagse marketing van de platenindustrie. De de tachtiger jaren. De maatschappij was verdeeld in twee komst van de dirigent als charismatische figuur, was de machten in de muzikale produktieketen traden naar voren componisten van barokke en klassieke muziek wisten to duidelijk to onderscheiden categorieen: een kleine groep unieke autoriteit van de companeet zo ernstig ondermijnd. in het opnametijdperk: de Dl en de consument. Dankzij de overleven door zich to verzekeren van de steun van enkele professionele musici en de grote massa die hun werk con- Het was de verantwoordelijkheid van de geluidstechnicus radio was de plaat wellicht het eerste produkt dot fungeer- rijken; nu regeerde het onberekenbare koopgedrag van de sumeerde. De fonograaf was een mijlpaal in het proces dot en de producent om ervoor to zorgen dot de opname het- de als zijn eigen reclamez, maar platen gingen niet uit zich- man en de vrouw in de straat de componisten en bepaalde mensen stap voor stap verwijderde van het zelf maken van zelfde klonk als de 'originele' muziek, zoals de companeet zelf de ether in, dot werd gedaan door de Dl's . Een Dl stond de richting van de stijl in de muziek.

Sonami's Glove Foto : Andre Hoekzema

Edison did, however, have a canny insight into the effect the eration ofrecording technology is touted for its verisimilitude, extended his power and influence over the entire production phonograph would have on the act of listening. By' choosing to its accuracy, its transparency. In the CD era it is hard to believe process : he wrote the tunes and lyrics, did the arrangements, record that most personal of sounds, the spoken voice, he an- that anybody took these claims seriously at the time of the picked the musicians and singers, invented new recording ticipated a fundamental change in the social role of music that Edison cylinder. The ever-savvy Edison, when introducing the techniques, owned interest in the companies that pressed and took place in the course of the twentieth century - the shift from phonograph, set up two important support systems: the mar- distributed the disks. Not until a record had proven itself a hit music as a predominately public activity to music as a predom- keting forces required to convince the public that a seat in front did he bother to assemble, for the sake of live shows, a group inately private activity. If the voice of President William ofthis small box with a horn was indistinguishable from one in to match the name on the label Total control. McKinley did not become a valued possession in the home of a box at La Scala, and the recording technicians who pushed Or was it? The recording age saw the emergence of two other every American, the voice of Caruso did. Professional music feverishly at the limits of the technology in pursuit of this ideal. significant new powers in the musical machine: the disk jockey left the concert hall and entered the parlor. Putting on one's The technicians included design engineers who sought to im- and the consumer. Thanks to radio, the record may have been own choice of a record, to listen to alone, replaced attending a prove the existing technology, and recording engineers and one of the first products to act as its own advertisement2, but concert with the masses. And putting on a record in the pres- producers who made the best of what they had. The latter two records didn't play themselves on air, disk jockeys did. One Dl ence of friends replaced playing in a quartet with them I rapidly rose in importance and profoundly changed the distri- was worth a thousand listeners, more or less, depending on The phonograph had a precedent in the nineteenth century bution of power within the chain from composer to consumer. personality wattage and demographics, and thus he was a popularity of the piano, which linked the virtuoso on stage and They were to recorded music as the conductor was to orches- force to be reckoned with, courted, and bought, ifnecessary. the amateur at home: the only difference was the time you tral music, and not since the emergence of the conductor as a On radio, and later in a booth or on stage, the DI was acknowl- spent practicing. The phonograph was an even greater leveler charismatic figure had the singular authority of the composer edged as the virtuoso ofthe turntable - as much for his ency- a seemingly infinite array of instruments and ghost performers been so seriously undermined. The engineer and producer clopedic knowledge of recorded repertoire as for his physical at your fingertips and no need to practice. Perhaps this was too were responsible for making the recording sound like the 'ori- touch. Any vestige of the musical instrument that remained in strong an affront to the late Victorian work ethic, because the ginal' music, the composer's auditory vision, but they also in- the phonograph was appropriated by the D]. phonograph was immediately relegated to the status of furni- fluenced the kind ofmusic that made it to the record's surface, The downside of making records, record players and radios af- ture rather than being treated as a musical instrument - a situa- and many of its formal and structural details. They became the fordable to the masses was that the masses could pick and tion which remained unchallenged, with a few exceptions such orchestrators of recorded music - they knew what sounded choose with careless ease amongst a myriad of musical offer- as John Cage's 'Imaginary Landscapes # 1' (1939), until rise of good on record - and for the same reason they became its cen- ings. Flipping off a record midway through a side, or scanning the 'turntable artist' in the eighties. Society was split into two sors. And because the producer was also 'the man who wrote the radio stations, had none of the social stigma or economic distinct categories: a small group ofprofessionals who made the checks', he soon became the single most important person recklessness of walking out on a concert. The phonograph and music and the large mass of society that consumed it. The pho- in the recording chain. radio may have been no match for the piano in terms of musi- nograph represented a milestone in the gradual distancing of The film composers of the thirties and fourties were the first to cal expressiveness, but they did give the user an unprecedent- people from the act ofmaking music - a process that had been learn the technique of 'studio scoring' : they wrote music that ed degree of control over his or her musical environment. taking place since the rise of art music in Europe. Edison's in- was only heard over loudspeakers. They were followed by the Feedback from listeners to record companies was quickly for- vention effectively replaced the Victorian amateur with the Tin Pan Alley songwriters, who understood that a two and a half malized into the 'charts' that continue to drive record market- modern consumer. minute song on one side of a 78 was a much more effective use ing today. Baroque and Classical composers survived by of the medium than a symphony chopped up on a dropping . winning the patronage of a wealthy few; now the fickle buying Recording music is no more 'natural' a process than taking a stack of ten. But it was Phil Spector who perfected the art of habits of the man and woman on the street held sway over photograph or making a film Much effort and artifice goes into making music for vinyl By positioning himself as a producer -composers and steered musical style. making a recording seem effortless and artless. Each new gen- first and foremost, in the middle ofthe recording chain, Spector Rond 1960 was het traditionele model van produktie en sizer. Naar aanleiding van de groeiende invloed die de transmissie van vooraf opgenomen muziek, uiteengevallen. elektronische technologie kreeg op het overbrengen van zer een systeem nodig dot de modulen onderling verbond Het machtscentrum had zich verplaatst van de componist akoestisch geluid op een opnameprodukt, achtte RCA het en stuurde. Wat het dichtst bij een standaard kwam in de en de kiem van het muzikale concept, naar de gespeciali- juist de akoestische bronnen of to schaffen - evenals het eerste generatie van commercieel levensvatbare synthesi- seerde technici en tussenpersonen (arrangementenschrij- uurloon van de de muzikant - en ze to vervangen door elek- zers was stuurspanning4. vers, producenten, geluidstechnici, Dl's en 'A&R' mensen) en tronische. Dit najagen van de ergste nachtmerrie die een Om kort to gaan, alle modulen in een door spanning ge- de consument. De 'Briise Invasie' van de popmuziek in het vakbondsmuzikant maar kon hebben bleek uiteindelijk stuurde synthesizer waren zodanig ontworpen dot iedere begin van de zestiger jaren luidde het einde in van de vruchteloos, maar het ontwerp van de synthesizer wist een instelbare parameter, zoals de toonhoogte van een oscilla- Amerikaanse traditie in de stijl van Tin Pan Alley/Phil verandering teweeg to brengen in ons begrip van 'het mu- tor, van buitenaf gestuurd kon worden door een variabele Spector, waarin de autoriteit bij de producent berustte ; het ziekinstrument' zoals de fonograaf dot min of meer had ge- gelijkspanning . In een door spanning gestuurde oscillator, gevolg was dot een nieuwe school van componisten aantrad daan voor het sociale gebruik van muziek: het blies de bijvoorbeeld, zou het verhogen van de spanning die toege- die inzagen dot het belangrijk was doorkneed to zijn in de keten van beheersing op. Synthesizers - van RCA tot Buchla, past wordt op de frequency control input, van een naar geheimen van de studio-opnamen. Ook al zijn de Beatles Moog, Arp en van Serge tot Oberheim, Yamaha en Roland - twee volt de toonhoogte een octaafverhogen. Aldus zou en de Stones begonnen als bands die in bars optraden, zijn gebaseerd op de veronderstelling dot muzikaal geluid een toetsenbord een stuurspanning kunnen leveren die toch worden zij pas volwassen in de studio, onder leiding geanalyseerd en opgebroken kon worden in modulaire toeneemt met eentwaalfde volt bij iedere toets die, wan- van begaafde producenten zoals George Martin. Een visie componenten en gereconstrueerd (gesynthetizeerd) kan neer toegepast op de oscillator, een gelijkzwevend getem- met betrekking tot de produktie werd voor een liedjes- worden door elektronische circuits die deze modulen na- pereerde toonladder zou produceren; of een tweede, schrijvers even belangrijk als de melodieen en de teksten; bootsen. Het is een verleidelijk idee: in plaats van talloze uiterst langzame sinusgenerator zou de toonhoogte van een studiotechniek werd voor een band even rrtaatgevend als verschillende instrumenten en bekwame spelers, zou een toongenerator net genoeg kunnen veranderen om lets to instrumentale vaardigheid. De opnametechnologie maakte enkele technccas een handjevol oscillators, filters, verster- produceren dot dicht bij een vibrato komt. Aangezien de een snelle ontwikkeling door en het experiment vond een kers en controle-circuits kunnen arrangeren om daarmee uitgang van welke module don ook een spanning van fluc- uitgebreidere toepassing don in de directe en accurate elk willekeurig bestaand instrument op to roepen of zelfs tuerende aard was, maakte stuurspanning het mogelijk om overdracht van geluid op tape alleen. De opnamestudio een nieuwe, hybride combinatie van instrumenten . Maar de uitgang van welke module don ook to verbinden met ie- werd op zichzelf zowel een muziekinstrument als een werk- het belangrijkste resultaat dot de synthesizer opleverde dere willekeurige stuuringang. tuig voor het componeren . Na Sgt. Pepper bestond de uit- was niet de perfecte reproduktie van geluid - zo'n vijfen- Interessanter don het enkel omdraaien van het analysepro- daging niet in de vraag hoe men een live-optraden exact dertig jaar later zijn de traditionele synthese-methodes er ces teneinde een bekend instrument opnieuw to synthetise- kon reproduceren in een opname, maar hoe men een opna- nog steeds niet in geslaagd de akoestische instrumenten zo ren, was de mogelijkheid om de modulen to rearrangeren me kon reproduceren in een live-optreden3. accuraet na to bootsen dot zij grondige inspectie kunnen met een schijnbaar onbeperkte variatie, waardoor een on- Al jaren eerder was in de elektronische muziekstudio's van doorstaan - maardot voor het eerst in de geschiedenis van uitputtelijke rijkdom geproduceerd werd die ver boven de Europa - kamers vol met afgevoerde elektronische testap- het instrumentontwerpen de causale eigenschappen van de beperkingen van lippen, strijkstokken, rietjes en vingers paratuur en produkten uit de radiotechnologie - de weg fysieke akoestiek buiten beschouwing konden blijven. uitsteeg. 'Muziek gebaseerd op het verbindingssnoer' vrijgemaakt voor de opvatting van de studio als instrument. Synthesizermodulen waren niet gebaseerd op het modelle- werd geboren door het toetsenbord weg to gooien en door Popmuziek maakte dit idee voor het publiek zichtbaar en ren van de fysica van het opwekken en overbrengen van modulen onderling to verbinden volgens systemen die niet tevens commercieel levensvatbaar. Het viel de RCA geluid, maar veeleer op de beschrijving van het resulteren- langer nabootsten. Het analyse/synthese model van de zes- Laboratoria ten deel om het concept vervolgens vorm to de geluid zelf. Omdat er geen mechanische causaliteit in- tiger jaren faalde, maar de elektronische bouwstenen er- geven; zij maakten van een kamer vol met elektronische gebouwd was zoals bij zoemende rietjes op resonerende van verwierven een structurele betekenis die los soond van objecten een object ten grootte van een kamer: de synthe- buizen en strijkstokken op klankborden, had de synthesi- dot oorspronkelijke model.

Edgar's Sweatstick Foto: Andre Hoekzema

By 1960 the traditional, pre-recording model ofmusical pro- place them with electronic ones . This pursuit of the union plied to the frequency control input from one volt to two volts duction and transmission had been exploded. The locus of musician's worst nightmare was ultimately fruitless, but synthe- would raise the pitch one octave. Thus a keyboard might put power had shifted away from the composer and the germ of sizer design succeeded in altering our understanding of the out a control voltage that increases by one-twelfth volt with the musical idea and was distributed amongst specialist tech- 'musical instrument' in ways parallel to those by which the pho- each key that, when applied to the oscillator, would produce an nicians and middle men (arrangers, producers, engineers, disk nograph had altered the social uses of music. it exploded the equal tempered scale; or a second, very slow sine wave oscil- jockeys, A&R men) and consumers . The effect of the 'British chain of command. lator could vary the pitch of an audio-frequency oscillator just Invasion' of popular music in the early sixties was to kill offthe Synthesizers - from RCA to Buchla, Moog, Arp, and Serge to enough to produce something akin to vibrato. Since the output American Tin Pan Alley/Phil Spector tradition of producer-cen- Oberheim to Yamaha and Roland - have been based on the of any module was a fluctuating voltage of some kind, Voltage tered authority, and to establish a new class of composers who premise that musical sound could be analyzed, broken down Control permitted any module's output to be connected to any recognized the importance of recording studio literacy. The into modular components, and reconstructed (synthesized) by control input. Beatles and the Rolling Stones may have started out as bar electronic circuits that emulated those modules. It is a seduc- More interesting than merely reversing the analysis process in bands but they came of age in the studio under the guidance tive idea: in place of dozens of different instruments and skilled order to re-synthesize a known instrument was the possibility of gifted producers such as George Martin. Production vision players, a single technician could arrange a handful of elec- of rearranging the modules with seemingly infinite variety, pro- became as essential to a songwriter as melodies and lyrics; tronic oscillators, filters, amplifiers, and control circuits to con- ducing permutational richness quite beyond the limitations of studio technique as critical for a band as instrumental compe- jure up any existing instrument or even some novel hybrid lips, strings, reeds, and fingers. 'Patchcord music' was born of tence . Recording technology evolved quickly, and experimen- combination of instruments. But the greatest implication of the throwing away the keyboard and interconnecting modules ac- tation extended its application beyond the direct, accurate synthesizer lay not in how well it replicated sound - some thir- cording to systems that were no longer imitative. The sixties transference of sound to tape. The recording studio became ty-five years later traditional synthesis methods have yet to model of analysis/synthesis failed, but its electronic building both a musical instrument in its own right and a compositional mimic acoustic instruments accurately enough to pass close blocks acquired a structural meaning independent ofthat orig- tool. After Sgt Pepperthe challenge was not how to replicate a scrutiny - but in the fact that for the first time in the history of in- inal model. live performance on record, but how to replicate the record in strument design the causal properties ofphysical acoustics live performance3 . could be ignored. Synthesizer modules were based not on modeling the physics The notion of the studio as instrument had been pioneered of the excitation and transmission of sound, but rather on a de- years earlier in European electronic music studios - rooms full scription of the resulting sound itself. Without the mechanical of abducted electronic test equipment and spinoffradio tech- causality built into buzzing reeds on resonant tubes and bowed Aology. Pop music gave the idea public visibility and commer- strings on soundboards, synthesizers needed a system of in- cial viability The next step was for RcA Laboratories to terconnecting and controlling the modules. The closest thing to formalize the concept by transforming the room full of elec- a standard in the first generation of commercially viable tronic objects into an electronic object the size of a room the synthesizers was Voltage Control4. Briefly, all modules in a synthesizer. Taking its cue from the increasing influence of Voltage Controlled synthesizer were designed so that any ad- electronic technology over the transformation of acoustic justable parameter, such as the pitch of an oscillator, could be sound into recorded product, RCA thought to dispense with the externally controlled by a variable DC voltage. In a Voltage acoustic sources - and the musician's hourly wage - and to re- Controlled Oscillator, for example, increasing the voltage ap- Terwijl stuurspanningtechnologie de basis vormde van het rende mechanisme (zoals een toetsenbord) als ook in het weer opslaan van de programmeerbare variabelen van de menten. Een technooge die ooit innig verbonden was met merendeel van de eerste; commerciele synthesizers, be- bestuurde mechanisme (zoals een geluid genererende mo- synthesizer) . De tweede golf van produkten bracht wat men de avant garde, is nu hoofdzaak geworden binnen de com- stonden er variaties in hun toepassingen die het moeilijk dule), maar de kosten van zo'n microprocessor zijn to ver- de 're-organisatoren' zou kunnen noemen, programma's die merciele popmuziek. Door het scheppen van een structuur maakten de machines van verschillende fabrikanten onder- waarlozen. De Mml-taal staat een vrije uitwisseling toe van de MIDI-data op allerlei manieren interpreteerden en trans- voor het instrument die gelijkloopt met de produktieketen ling met elkaar to verbinden. Stuurspanning werd alom ge- enorm veel informatie die het verloop beschrijft van een formeerden: arpeggiators, begeleiders, variation genera- van een opname, kan het machtscentrum gemakkelijk zo accepteerd, niet als een industriestandaard, maar muzikaal gegeven gedurende enige tijd. De taal werd ont- tors, improvisers. Deze vertegenwoordigen de meest verschoven werden dot het aansluit op de muziekideologie . eenvoudigweg omdat het modulair ontwerpen mogelijk werpen door een comite van vertegenwoordigers van syn- recente fase in het proces van de ontmanteling en de re- Controle over het eindprodukt kan berusten bij de virtuoze maakte binnen een enkel instrument, of reeks produkten. thesizerfabrikanten - niet door musici en al helemaal niet in constructie van het muziekinstrument . uitvoerder die een toets aanraakt, in de sequensen voorbe- Aanvankelijk moedigden degenen die voor de bedrijven overleg met leden van de avant garde - en dit comite gaf in Door een mechanisme dot beslissingen neemt to plaatsen reid door een producent, bij software die improviseert, bij de strategie uitstippelden incompatibiliteit aan, het kon het feite aan welke informatie een zakenman in muzikaal op- tussen het sturingsmechanisme van de uitvoerder en zijn de studio-automatiseringsapparatuur die bediend wordt patent beschermen of legale aansprakelijkheid buiten de zicht belangrijk acht. Het lijkt derhalve een beetje op signaaluitgang, zijn de elektronische instrumenten hun door een geluidstechnicus, bij de samples of geluids- deur houden, en men dacht dot het klantenbinding zou op- Esperanto: niet mooi, niet natuurlijk, maar nuttig, logisch akoestische voorgangers nog verder voorbijgestreefd. De patches van een technieus, of bij een partituur die ingebed leveren. Maar in het begin van de tachtiger jaren zag een en met de mogelijkheid tot uitbreiding. componist kon nu opnieuw in de muzikale keten stappen, is in een programma. En de stijl van de muziek weerspie- handje vol fabrikanten potentieel voordeel in het invoeren Dit vermogen tot uitbreiding is belangrijk. De microproces- voorbij gaan aan partituur en uitvoerder en meteen uitko- gelt het centrum van de autoriteit . De ontwapenend chaoti- van een stuurstandaard voor de hele industrie die complete sors die nodig zijn OM MID[-informatie over to brengen, to men bij het feitelijke geluid, door computer zo to program- sche uitvoeringen van de elektronische muziekgroep The compatibiliteit toestond, en zo zag MIDI (Musical Instrument ontvangen en to interpreteren werden aanvankelijk niet ten meren.dat hij ongewenste handelingen van de Hub zijn het resultaat van een collectief computernetwerk Digital Interface) het licht. volle benut (het was meer zoals het motorblok van de uitvoerenden eruit zeeft. Of de computer kan de handelin- waarin niemand direct kon sturen. De inspiratie kwam uit de hoek van de Personal Computer- Volkswagen Kever, dot tussen 1955 en 1966, uiterlijk onver- gen van de uitvoerder veranderen of begeleiden overeen- Componist en trombonespeler George Lewis staat op het industrie. Aangezien microprocessors en geheugenchips anderd bleef maar van binnen werd bewerkt totdat het ver- komstig algorithmen die weliswaar gespecificeerd zijn podium samen met een digitaal alter ego dot goed kon im- steeds goedkoper en tot meer in staat werden, gingen de mogen van dot zeer conservatieve ontwerp verdubbeld door de componist of de uitvoerder, maar buiten zijn of proviseren omdat het van Lewis geleerd heeft hoe dot synthesizerfabrikanten er toe over ze in to bouwen in in- was) . MIDI verdeelde aanvankelijk de modulen van de elek- haar directe Conrole vallen. Of hij kon fungeren als de moet, en Lewis improviseert op briljante wijze. Ed Tomney strumenten met stuur- en opslagfuncties. Het enige dot de tronische muziek grofweg in twee groepen: controllers en Icentrale' in een computernetwerk door de acties van de wordt iedere ochtend gewekt door een stem die uit de microprocessor van een synthesizer nodig had om, behalve geluidsmodulen. Maar door een programmeerbare com- verschillende uitvoerenden to coordineren en door het ge- computer komt en hem vertelt wat voor een muziek hij die alleen zijn eigen geluid ook dot van een andere synthesizer puter in to lassen tussen het sturingsmechanisme en het luid to besturen van meervoudige synthesizers . Het invoe- dog moet schrijven. In het mger commerciele domein is de to sturen, was een paar extra verbindingspluggen en een bestuurde konden componisten MIDI versneld laden en mu- gen van een computer in de MIDI-keten kan het instrument precisie van de house-muziek gebaseerd op het 'sequen- beetje programmering - communicatieprotocollen waren zikale mogelijkheden van een geheel nieuw orde invoeren. van een uitvoerder begiftigen met de eigenschappen van sen' van vermogen, terwijl de rap veelvuldig gebruik reeds een vast gegeven in de computerwereld. De eerste commerciele programma's die het voordeel be- een partituur, een orkestrator, een orkest, een begeleider, maakt van geestige sampler-toeeigening en de drumslag Bovendien had de groei van de computerindustrie eerdere nutten van het uitbreidingsvermogen van MIDI waren bruik- een improvisator, een dirigent, een leraar, een keurmees- van de eerbiedwaardige Roland TR707 drummachine die de opvattingen over het belong van bedrijfseigene, onderuit bare gereedschappen die men het beste kon beschrijven ter, een producent. Kortom het ontsluit de mogelijkheid luidsprekers doet knallen. Na MIDI zijn de elektronische ins- gehaald en de financiele voordelen aangetoond van een als'organisatoren' : sequensers (waarmee je'partituren' voor het muziekinstrument - dot voorheen beschouwd werd trumenten niet langer beperkte instrumenten, en is elektro- open architectuur met ruimte voor'Third Party'-ontwikke- opneemt en bewerkt ter besturing van MIDI-geluidsmodu- als de in zichzelf besloten laatste verbindingsschakel tus- nische muziek niet longer een beperkte stijl. laars. Complete compatibiliteit betekende een grotere ver- len - een soort digitale pianorollen), 'voice editing soft- sen uitvoerder en geluid - om iedere fase van de industrie- David Tudor zette in de vijftiger jaren een lange traditie in koop voor iedereen en naar het screen, op kosten van ware' (die het mogelijk maken om klanken to bewerken op le keten van de muziekproduktie in zich op to nemen. van zelfgemaakte elektronische muziekinstrumenten, maar niemand. een nogal luxueuze manier, namelijk op het computer- voor MIDI was een succesvolle, commerciele produktie van MIDI gebruikt een 'serieel communicatie protocol' zoals dot scherm veeleer don door middel van de knoppen van de Deze transformatie van het muziekinstrument door MIDI zelfgemaakte ontwerpen slechts weggelegd voor hen die toegepast wordt tussen de computer en de randapparatuur. synthesizer en haar beperkte uitleesschermpjes) en op- heeft een vergaand effect gehad op de aard van zowel de de financiele steun hadden die nodig was om de enorme Daarvoor is een microprocessor onontbeerlijk in het stu- slag-programma's (voor het maken van kopieen en het elektronische muziek als de industrie van de muziekinstru- kosten to dekken die men moet maken om hardware to ont-

The MIDI Conductor Foto: Andre Hoekzema

While Voltage Control technology lay at the heart of most early time. The language was designed by a committee of represen- composer can now re-enter the musical chain post-score, post- commercial synthesizers, there were variations in its imple- tatives from synthesizer manufacturers - not by musicians and player, and immediately preceding actual sound, by program- mentations that made it difficult to interconnect the machines of certainly not in consultation with any members of the avant ming the computer to filter out unwanted actions by players different manufacturers. Voltage Control was accepted widely garde - and it reflects a businessman's assumptions of what in- Or the computer can change or accompany the player's activi- not as an 'industry standard' but simply because it made mod- formation is musically important . Thus it is a bit like Esperanto: ty according to algorithms specified by the composer or per- ular design possible within a single instrument or a product not beautiful, not natural, but useful, logical and expandable . former but beyond his or her direct control . Or it can act like line Initially, company strategists encouraged incompatibility: This expandability is important. The microprocessors required the server in a computer network, co-ordinating the actions of it could provide patent protection or fend off infringement lia- to transmit, receive, and interpret MIDI information were initially several players and controlling the sounds of multiple synthe- bility, and it was thought to insure customer loyalty and repeat underutilized (rather like the vw Beetle engine block, which re- sizers Inserting a computer in the MIDI chain can infuse a purchases . But in the early eighties a handful of manufacturers mained externally unchanged between 1955 and 1966, but in- performer's instrument with the characteristics of a score, an saw the potential benefits of implementing an industry-wide ternally was stroked and bored until the horsepower of that orchestrator, an orchestra, an accompanist, an improvisor, a control standard that would permit total compatibility, and MIDI very conservative design had doubled) . MIDI at first clumped conductor, a teacher, a censor, a producer. In short, it opens (Musical Instrument Digital Interface) was born. the modules of electronic music into two groups: controllers up the musical instrument - previously thought of as the self- The inspiration had come from the booming personal comput- and sound modules. But by placing a user-programmable contained final link between player and sound - to incorporate er industry. As microprocessors and memory became cheaper computer between the controller and the controlled, compos- any stage of the industrial chain of music production. and more powerful, synthesizer manufacturers started to incor- ers could turbocharge MIDI and introduce a whole new order of porate them into instruments for control and storage functions. musical possibilities. MIDI's transformation of the musical instrument has had a pro- For a synthesizer's microprocessor to control another The first commercial programs to take advantage of MIDI's ex- found effect on the nature of both electronic music and the mu- synthesizer's sound instead of only its own all that was needed pandability were utilitarian tools that might best be described sical instrument industry. A technology once intimately linked was an extra pair ofjacks and a little bit of programming - as 'organizers' : sequensers (with which you record and edit to the avant garde has now become a mainstay of commercial communication protocols were already well established in the 'scores' for controlling MIDI sound modules - sort of digital pia- pop. By creating an instrument structure that parallels the pro- computer world. Furthermore, the growth ofthe computer in- no rolls), voice editing software (which lets you tweak sounds duction chain of a recording, the locus of power can be shifted woken up each morning by a computer-generated voice that dustry had shattered long-held assumptions about the impor- in the comparative luxury. of the computer screen rather than easily to suit the musical ideology. Control over-the end prod- tells him what kind ofmusic to write that day. In a more com- tance of proprietary standards, and had demonstrated the using the synthesizer's knobs and curt displays), and librarian uct can rest in the hand of a virtuoso player touching a key, in mercial realm, the precision of House music is built on power profitability of open architecture and third-party developers . programs (for backing up and restoring a synthesizer's pro- the sequences prepared by a producer, in software that impro- sequencing, while Rap makes extensive use of witty sampler Total compatibility meant more sales for everyone, seemingly grammable variables) . The second wave ofproducts included vises, in the studio automation package controlled by the mix- appropriation and the speaker-popping kick drum sound of at the expense ofno-one . what might be called 're-organizers', programs that interpreted ing engineer, in a technician's samples or voices patches, or in the venerable Roland TR707 drum machine. After MIDI, electron- MIDI employs a serial- communication protocol such as that and transformed the MIDI data in various ways : arpeggiators, a score embedded in a program . And the style of the music re- ic instruments are no longer contained instruments, and elec- used between computers and peripherals. It requires a micro- accompanists, variation generators, improvisors. These repre- flects the center of authority. The charmingly shambolic per- tronic music is no longer a contained style. processor in both the controlling device (such as a keyboard) sent the most recent stage in the dismantling and reconstruc- formances by the electronic music group The Hub result from Starting with David'rlidor in the fifties, there has been a long and the controlled device (such as a sound generating mod- tion of the musical instrument. a collective computer network where no-one has direct control tradition of 'homemade' electronic musical instruments, but ule), but the cost of such a microprocessor is negligeable. The By placing a decision-making device between the player's Composer and trombonist George Lewis shares the stage with before MIDI successful commercial production of home designs MIDI language permits the free exchange of a large amount of controller and his sound output, electronic instruments have 'a digital alter ego, which improvises well because Lewis has was limited to those with the financial backing needed to un- information describing the articulation of musical events over progressed still further from their acoustic antecedents. The taught it how, and Lewis improvises brilliantly Ed Tomney is derwrite the considerable tool-up costs of hardware develop- wikkelen. Maar MIDI verdeelde het muziekinstrument en de Het 'SensorLab' is het kloppend hart van het nieuwe con- door zij ken dienen als de kern van Pen volledig geinte- de oorzaak hiervoor, als ook het felt dot er weinig muziek fabricage ervan in drie onderdelen: controllers, software troller-ontwerp van STEIM: een kleine microcomputer die greerd elektronisch instrument . Er zijn aspecten van de geschreven is voor zulke architectonische instrumenten. en geluidsmodulen. Controllers en geluidsmodulen be- schakelaars, potentio-meters, druksensoren en andere sen- akoestische instrumenten die nog niet voldoende nage- Maar zulke muziek zal niet geschreven worden totdat ge- staan uit zowel software als hardware, terwijl software ge- Soren leest en deze informatie vertaalt in MIDI-data; de be- bootst worden in elektronische instrumenten, zoals de voel schikte ruimten voor uitvoeringen gemakkelijker to krijgen woon software is. Software is niet gemakkelijker to geleidende SPIDER besturingstaal maakt het de gebruiker bare communicatie tussen de vinger van een uitvoerder en zijn. Als muziekinstellingen de constructie zouden aanmoe- schrijven don hardware to bouwen is, maar het kan goed- mogelijk om veel instrumenten to programmeren die op de trillende snaar. Door gevoelige ingangssensoren semen digen van dergelijke 'kneedbare' concertruimtes - met Pen koper zijn. Het kan op zeer kleine schaal geproduceerd dynamische wijze herordend kunnen worden en die geba- to brengen in hetzelfde hard- en softwarepakket als de ge- ,real time' afstandsbediening voor de vorm, reflectietijd, worden, los van de eisen van investeerders die de eigen- seerd zijn op een enkele, goedkope hardware kern: luidsbron, hoopt STEIM de eerste stap to zetten in het proces frequentie-response en andere natuurkundige eigenschap- aardigheden van een produkt uitgewerkt willen hebben se- 'Deviator' en 'The Lick Machine' zijn software-programme's dot deze 'muzikale aanraking', die zo moeilijk to verwezen- pen - don zou het wel eens de creatie kunnen uitlokken van men met de problemen ervan. In de tachtiger jaren waren die de de stroom van miDi-data tussen de controller en de lijken valt, zal herstellen . Deze terugkeer naar Pen onafhan- muziek met Pen waarlijk monumentaal karakter. de marktprogramma's van verscheidene componisten geluidsmodulen kunnen onderbreken en transformeren. kelijk instrument lijkt misschien Pen stop terug, maar het is De ontwikkeling van architectuur voor muzikale doeleinden doordrenkt van hun bijzondere persoonlijkheid (vooral'M' 'Deviator' is voornamelijk een effectprocessor voor MIDI- van belang to bedenken dot deze nieuwe module niet al- heeft gelijke tred gehouden met de geleidelijke verdwij- en 'Jam Factory' van Joel Chadabe en 'Music Mouse' van data, die zorgt voor vertragingen, echo's, offsets, andere leen zal dienen als Pen geintegreerde controller, software- ning van muziekevenementen waaraan de gemeenschap Laurie Spiegel) . Ironisch genoeg was het door toedoen van opvallende transformaties en voor controller-informatie . vertaler en geluidsmodule, maar ook zal functioneren als deelnam. Dienovereenkomstig laat de moderne concert- MIDI dot de 'thuiswerkers-industrie' van kunstenaars kon 'The Lick Machine' brengt de door de gebruiker bepaalde een kern voor communicatie met de externe hard- en soft- zaal Pen passief gehoor plaatsnemen in stoelen die onver- opbloeien, hoewel MIDI ontwikkeld was als Pen hulpmiddel sequensen onder in bepaalde noten vanuit de.controller zo- ware. Na de grote opbloei van het instrument die MIDI te- plaatsbaar zijn. Ondanks het felt dot muziek Pen door en voor grote bedrijven op het moment dot elektroni- dat de uitvoerder ze kan terugspelen en manipuleren. weegbracht, is STEim nu bezig met het vervaaidigen van driedimensionaal, bewegend medium is (zoals Alvin Lucier sche instrumenten Pen serieuze commerciele waarde be- De 'Big Eye'-software transformeert een videocamera in 'muziekbouwdozen' waaruit naar wens meerdere combina- in prachtige bewoordingen heeft aangetoond), is 'serieus gonnen to krijgen. een niet met de bespeler verbonden controller die bewe- ties samengesteld kunnen worden. luisteren' Pen activiteit zonder beweging geworden. Gedurende vijfentwintig jaar heeft STEIM gefunctioneerd als ging en beeld vertaalt in MIDI-data. Pogingen om veranderingen in dit gedrag to brengen door Pen soort gesubsidieerde 'thuiswerkers-industrie' . STEIM's Er schuilt eenzelfde gevaar in het modulaire karakter van Wat zal de toekomst brengen? Nadat de grammofoonplaat interactieve audio-installaties en concertzalen die qua ont- status van stichting die door de overheid gesteund wordt, MIDI als het gevaar dot de opname-industrie belaagt: Pen de muziekindustrie heeft getransformeerd en de elektroni- werp niet traditioneel waxen, zijn in het algemeen gestrand. heeft STEM de vrijheid gegeven om het niet-commerciele gebrek Ran integratie en communicatie tussen de onderde- sche muziek hetzelfde deed met de identiteit van het mu- We hebben hier to maken met Pen wezenlijk verschil in en door kunstenaars geinspireerde ontwerp over de gren- len. Bij het scheiden van modulen gebeurt het onwillekeu- ziekinstrument, zijn er nog steeds schakels in de houding tussen het passief en actief consumeren van mu- zen van het softwaredomein heen, uit to breiden naar de rig dot Pen muzikale component vergeten wordt doordat muziekketen die min of meer onveranderd bleven sinds de ziek, waarbij het laatste gereserveerd is voor dansmuziek, duurdere projecten die afhankelijk zijn van hardware. men zich op Pen andere concentreert, dot het geheel ver- eeuwwisseling - met name de architectuur en het publiek Pen kleine sector in de experimentele marge, en voor mu- =lm's belangrijkste functie is de dienstverlening Ran com- geten wordt doordat men zich verliest in de onderdelen. van de concertzalen, het publiek thuis en het kamerorkest. zieksoorten die buiten de klassieke Europese traditie val- ponisten wier behoeften niet vervuld worden door de be- Terwijl de commercie bij het ontwerp van Pen muziekin- Kunnen wij ook zodanig deze schakels breken dot we daar- len. Maar net zoals de beschikbaarheid van zalen met Pen staande commerciele produkten of die door hun technische strument doorgaans de volle aandacht richt op het geluid door nieuwe muziekvormen kunnen kweken? variabele akoestiek wel Pens tot nieuwe vormen van 'archi- en financiele beperkingen hun muzikale visie niet kunnen ten koste van de controllers, heeft STEIM al jaren de nadruk Architectuur is het laatste 'instrument' in de akoestische ke- tectonische muziek' zou kunnen inspireren, zou Pen alter- verwezenlijken. De nadruk lag altijd op de live uitvoering gelegd op controllers en de interpretatie-software. Omdat ten die loopt van Pen uitvoerder naar ons oor; zij drukt haar natieve luisteromgeving het publiek wel Pens kunnen en sedert de opkomst van MIDI is het accent gelegd op het STEim niet in de valkuil van segregatie wil vallen, is STEIM eigen akoestische Stempel op de muziek die binnen haar aanzetten tot meer activiteit . Zoals de nachtclubs van de ontwerpen van nieuwe controllers die niet gebaseerd zijn onlangs begonnen met een ambitieus Digital Signal muren gespeeld wordt, maar is in tegenstelling tot iedere tachtiger jaren, zou men een concertzaal kunnen bouwen op de vormen van bestaande instrumenten, zoals de mees- Processing (DSP)-project. STEIM is bezig met het ontwerp andere fase in dot proces, altijd onveranderlijk. Met uitzon- die niet bestaat uit een'optimale' ruimte, maar uit Pen te commerciele dot zijn; en ook de ontwikkeling van soft- van Pen compacte DSP-module, die niet alleen dienst zal dering van de nogal slecht benutte ruimte voor uitvoerin- reeks van kamers die door akoestiek en elektronica met el- ware die de controle van de uitvoerder over complexe doen als Pen MIDI-geluidsgenerator, sampler en processor, gen bij IRCAM in Parijs, zijn er geen openbare concertzalen kaar in verbinding staan, en ieder hun eigen karakter en muzikale texturen verder uitbreidt, kreeg STEIM's speciale maar die ook - door er elementen van het 'SensorLab' in to waar een 'real time' verandering van de zaalakoestiek mo- sociale functie hebben. De ene ruimte zou kunnen voorzien aandacht. verwerken - directe sensor-interfaces zal hebben, waar- gelijk is . Voor de handliggende economische redenen zijn in geconcentreerd luisteren en en direct visueel contact

The SensorLab Foto: Andre Hoekzema ment. MIDI, however, divided the musical instrument and its gram multiple, dynamically re-configurable instruments based may seem like a step backward, but it is important to remem- manufacturing into three distinct parts: controllers, software, on a single, economical hardware core. 'Deviator' and 'The ber that while this new module will serve as an integrated con- and sound modules. Controllers and sound modules incorpo- Lick Machine' are software programs for interrupting and troller, software interpreter, and sound module, it will also rate both hardware and software, while software is just soft- transforming the MIDI data stream between the controller and function as a hub for communication with external hardware ware Software isn't any easier to write than hardware is to the sound modules . 'Deviator' is essentially an effect processor and software. After the MIDI-based explosion of the instrument, build, but it can be cheaper. It can be produced on a very for MIDI data, producing delays, echoes, offsets, and other STEIM is now creating expandable music 'kits' that have multi- modest scale, free of the demands of investors who want a transformations of incoming note and controller information. ple options for re-assembly product's eccentricities worked out along with its bugs. The 'The Lick Machine' maps user-defined sequences onto specific eighties saw several composers market programs imbued with notes from the controller, for playback and manipulation by the So where do we go from here? After the record's transforma- tion of the music industry, and electronic music's transformation their own distinctive personalities (most notably Joel performer. The 'Big Eye' software transforms a video camera Chadabe's 'M' and 'Jam Factory', and Laurie Spiegel's 'Music into a contact-free controller for translating movement and im- of the identity ofthe musical instrument, there are still links in Mouse') Ironically, although MIDI was developed as a conven- ages into MIDI data. the musical chain that have remained relatively unchanged ience by and for large companies at the point when electronic There is a danger inherent in MIDI'S modularity similar to one since the turn of the century - most notably the architecture instruments began to acquire serious commercial value, it also that besets the recording industry: a lack of integration and and audience of the concert hall, the audience at home, and permitted the flourishing of artist-run cottage industries. feedback between the parts. With the separation of modules it the chamber ensemble Are there ways to open these as well, sTEim has, for twenty-five years, operated as a kind of subsi- is easy to forget one musical component while concentrating such that we might foster new musical forms? dized cottage industry. STEIM's status as a government-support- on another, to forget the whole while indulging in the parts. Architecture is the final 'instrument' in the acoustic chain from a ed foundation has given it the freedom to extend Whereas commercial instrument design usually focuses on performer to our ears, imposing its own acoustic signature on non-commercial, artist-inspired design beyond the software sound at the expense of controllers, STEim has for many years the music played within it, but unlike every other stage in that realm into the more cost-intensive, hardware-dependent pro- emphasized controllers and interpretive software. Mindful of process it is invariably inflexible. With the exception of the jects. =fm's primary function is serving composers whose the pitfall of segregation, STEiM has recently embarked on an rather underutilized performance space at IRCAM in Paris, there needs are not met by existing commercial products, or whose ambitious Digital Signal Processing (Dsp) project. STEIM is de- are no public concert hails that permit the real-time transfor- technical or financial limitations place their musical vision be- signing a compact DSP module that will serve not only as a MIDI mation of architectural acoustics. There are obvious economic yond their grasp. The emphasis has always been on live per- sound generator, sampler, and processor, but - by incorporat- reasons for this, in addition to the fact that little music has been formance, and since the advent of MIDI STEim has stressed the ing elements of the SensorLab - will also have direct sensor in- written for such architectural instruments . But such music will design of new controllers, which are not based on the forms of terfaces allowing it to serve as the core of a fully integrated not be written until appropriate performance spaces are more existing instruments the way most commercial ones are, and electronic instrument . There are aspects of acoustic instru- readily available. If music institutions were to encourage the the development of software that extends the performer's con- ments that have yet to be adequately emulated in electronic construction of malleable concert spaces - with real-time re- trol over complex musical textures. ones, such as the tactile feedback between a player's finger mote control of shape, reverberation time, frequency response, The 'SensorLab' is the heart of STEIM's new controller design: a and a stopped vibrating string. STEim hopes that by combining and other physical characteristics - it might provoke the crea- small microcomputer that reads switches, pots, pressure pads delicate input sensors into the same hardware/software pack- tion of music of a truly monumental scale. and other sensors, and translates that information into MIDI da- age as the sound source we can begin to recreate this kind of The development of architecture for music has closely paral- ta, the accompanying SPIDER control language lets the user pro- elusive musical touch. This return to a self-sufficient instrument leled the gradual disappearance of participatory musical met de uitvoerders (zoals in de traditionele concertzaal), schappen? Een taak die het midden houdt tussen de pas- van zomaar een componist of vier bridgers, maar van de rockmuziek of dot de rockmuziek zich in haar ontwikkeling aanpaste aan de omge- de ander zou muziek ruimtelijk kunnen weergeven of zelfs sieve waardering van muziek en de toegankelijke, hoewel samenstelling van technologie, economie, sociale normen ving van de opnamestudio. op een onhoorbaar geluidsniveau. De meer actieve luiste- wedijverende, bevrediging die videospelletjes schenken? en tijdgeest dot alle cultuuruitingen beheerst. Want, per 4 De oorsprong van stuurspanning is omstreden. De uitvincling ervan is toege- raar zou direct deel kunnen nemen aan de muziek in 're- Het zappen zou een goed model kunnen zijn. De audio-vi- slot van rekening lag het geniale van Edison niet in het uit- schreven aan Robert Moog en Don Buchla (pioniers op het gebied van de elektro- mix-ruimtes' waar hij/zij geluidssterkte, mix en balans kan suele media met hun ontelbare kanalen bevatten een enor- vinden, maar in een gave om op de juiste plaats to zijn, op nische muziektechnologie), maar zoals met Edison en zijn fonograaf, is het waar- aanpassen aan de persoonlijke smaak, of ook zou hij/zij me hoeveelheid informatie die direct als geluidsmateriaal het juiste moment en met de juiste machine. schijnlijker dot de techniek werd aangepast en verbeterd vanuit de in die tijd alom kunnen dwalen door een labyrinth van gangen en kleine in een muziekstuk verwerkt kon worden, of omgezet kan aanwezige elektronische industrie van ruimtevaart en leger. kamertjes die de akoestiek van de muziek meer en meer worden in structurele elementen - bijvoorbeeld, het verta- NICOLAS COLLINS 5 Het is mij al eerder opgevallen dot sommige platen beter klinken wanneer ik in akoestisch transformeert naarmate de omgeving verandert.5 len van de 'waarde' van een programma van een bepaald een kamer ben die grenst aan de kamer met de stereo-installatie, don dot ik pal Eenzelfde probleem doet zich voor met betrekking tot de station in de hoeveelheid tijd die je eraan besteedt voordat voor de boxen zit. passiviteit van het publiek thuis. Sinds de komst van de je afhaakt, komt dicht bij bepaalde praktijken in de geim- 6 Getuige het succes van CD-spelers voor in de auto : compensatieschakelingen grammofoonplaat en de radio de consument in staat werd proviseerde muziek.7 comprimeren en 'equalizen' vervolgens weer het'perfecte' CD-geluid om het ge- gesteld om zelf to kiezen, is de luisteraar niet actiever ge- Bij videospelletjes gaat het op de eerste plaats om de wed- schikt to maken voor een niet perfects luisteromgeving; daarmee neemt de ge- worden. Interactieve media, zoals CD-t zijn voor de com- strijd op zich en pas op de tweeds plaats (zo al helejnaal) luidskwaliteit of en is niet veel beter clan die van een cassette, maar het voorraad- mercie onbelangrijk vergeleken met de muziek-CD, die om de esthetische inhoud. Een I Met het lanceren van de autograflsche opname liep Edison ook vooruit op de magazijn met tien CD's ingebouwd in de kofferbak, biedt het gemak van uren on- beter spelmodel voor de waarde van een opname in een beperkte oplage die op zichzelf al, geheel los- onderbroken luisteren vooral goed verkoopt niet zozeer, daarvan ben ik . over- muziek is wellicht bridge. Hoewel er een element van wed- staand van haar klinkende inhoud, de waarde zou hebben van een collectors-item tuigd, vanwegb de geluidskwaliteit, maar omdat je haar ijver inzit, heeft bridge bepaalde kenmerken die lijken op . 7 Mijn'Devil's Music' (1985) bestond helemaal uit onmiddellijke sampling en ver- niet om heeftt to draaien.6 Zelfs muziek-CD's gaan prat op 2 In deze tijd van MTV neemt de video, die oorspronkelijk bedoeld was als recla- werking van materiaal dot middels het scannen van de radio werd verzameld. die van kamermuziek en improvisaties: het is een groepsac- me voor de muziek, vaak haar plaats in en wordt het belangrijkste produkt; dit een mate van interactie die grammofoonplaten en tapes tiviteit (en daarin onderscheidt het zich van dot andere spel 8 Muziek heeft altijd een zeker element van wedijver in zich gehad. Toen ik in wekt de suggestie dotde CD, de cassette of de grammofoonplaat slechts een be- Wesleyan studeerde, deed daar een verhaal de ronde over een doctoraalstudent niet kennen, maar hoe groot is het percentage van luiste- dot meestal met muziek in verband wordt gebracht: scha- taalbare herinnering is aan een 'multimedia'-ervaring. raars dot de moeite neemt om hun eigen volgorde to pro- ken) ; het heeft ook een sociale waarde die boven een loute- in de ethnomusicologie die een uitvoering begeleidde van de Brandenburger- grammeren of 3 De relatie tussen componist en studio bleef echter dubbelzinnig. De popmuziek concerten door virtuoze strijkers in India. Een van de muzikanten besloot dot hij to luisteren in een 'shuffle' of 'random' re wedstrijd uitstijgt, omdat het traditie is dot men het met nom de opnamestudio's over en kreeg een steeds grotere invloed op het ontwerp kon bewijzen dot hij de 'bests' was door sneller to spelen clan de anderen, dus mode? Laten we er geen doekjes om winden, wanneer het zijn vieren en op gezette tijden speelt . Er bestaan stijlen, van de opname-uitrusting en -faciliteiten; het was een fase waarin moeilijk viel uit bleef hij het tempo opjagen. De uitdaging werd door de anderen beantwoord en domein van het passieve luisteren eenmaal achter ons ligt, strategieen en 'klassieke spelen' die allen bijdragen tot to maken of de produktieketen verbeterd werd met het oog op de eisen van de de uitvoering eindigde als een race om to zien wie het eerst klaar was. treden we dot van de activiteiten binnen waar bevrediging een traditie van theorie en analyse. Ik kon me een vorm van stoelt op een vaardige taakuitoefening op korte termijn. thuismuziek voorstellen die zich ontwikkelt als een weke- Wat voor een vervulling verschaft een alternatieve volgor- lijks spelletje bridge. Een kabelscanner, een interactieve de van bekende liedjes? Een typisch voorbeeld van inter- CD of een computerprognamma zouden kunnen zorgen voor actie met electronica in huis is het 'zappen' van kanalen elementen als kans, actualiteit, partituur en geluidsmateri- met een afstandsbediening of het spelen van videospelle- aal. Uitvoeringen zouden kunnen plaatsvinden op vele ver- tjes. Bij videospelletjes ligt de nadruk op de snelheid waar- schillende niveaus van deskundigheid. Deze zouden later mee men ogen en handen west to co6rdineren, waarbij teruggespeeld kunnen worden ter analyse of voor passief men normaliter speelt tegen de computer zelf in plaats van luisteren. Het spelelement van wedijver zou de eerste prik- tegen andere spelers. Zappen staat de kijker toe zijn uit- kel kunnen vormen die een luisteraar van de bank rukt en zending precies of to stellen op de lengte van zijn concen- hem of haar ertoe brengt de handelingen to verrichten van tratievermogen, terwijl hij gedreven wordt door het een uitvoerder, terwijl de sociale factor de herintegratie doelloze verlangen om niets to missen. van de muzikale uitvoering in het sociale leven zou bevor- Geen van deze twee activiteiten lijkt in beginsel muzikaal, deren. maar kunnen we een nieuwe vorm van huiskamermuziek ontwikkelen die gebaseerd is op hun motiverende eigen- Of dit ooit gaat gebeuren hangt natuurlijk niet of van de wil Ryan at STEIM's studio I Foto: Andre Hoekzema events within the community Accordingly, the modern concert I'm sure, is not sound quality but the fact that you don't have to sets it apart from that other game commonly linked to music, I In launching the autograph record Edison also anticipated the value of a record- hall places a passive audience in fixed seating. Despite the fact turn it over6. Even music CDs boast a degree of interactivity un- chess) ; and it has a social value beyond pure competition, with ing as a limited edition multiple that would have an intrinsic value as a collectable that music is a three-dimensional, moving medium (as Alvin known with records or tapes, but what percentage of listeners a tradition of a foursome playing together on a regular basis. object quite divorced from its sonic content Lucier has eloquently demonstrated), 'serious listening' has bother to program their own sequences or listen in 'shuffle' or There are styles, strategies, and 'classic games - all contribut- 2 In the age of MTV the video that was originally intended as an advertisement for become a motionless activity Attempts to change this,behav- random mode? Let's face it, once beyond passive listening, we ing to a tradition of theory and analysis. I could imagine a form the music often supplants it as the primary product, suggesting that the CD, cas- ior, through interactive audio installations and non-traditional enter the realm of activities where satisfaction is based on of home music evolving like a weekly bridge game. A cable sette, or record is merely the affordable memento of a multimedia experience. concert hall design, have been generally unsuccessful. We are short-term competent task fulfillment. What fulfillment is there scanner, an interactive CD, or a computer program could pro- 3 The relationship between composer and studio remained ambiguous, however. faced with a fundamental attitudinal difference between the in an alternative sequence of familiar songs? Interaction with vide elements of chance, topicality, score, and sound material. As popular music took over the recording studios and exerted an ever stronger passive and active consumption of music, with the latter re- home electronics typically consists of scanning channels with a Performances could take place at many different levels of skill. influence on the design of recording equipment and facilities ; it became difficult to served for dance music, a small sector of the experimental remote control or playing video games. Video games empha- Performances could be played back later for analysis or pas- say whether the production chain was being optimized for the demands of rock fringe, and music or if rock music was evolving to suit the environment of the recording stu- musics outside the European classical tradition . But size the speed of hand-eye co-ordination, usually in competi- sive listening. The game-like competitiveness could provide dio. just as the availability of halls with variable acoustics might in- tion with the computer itself rather than with other players. the initial hook for pulling a listener off the couch and activating spire new forms of 'architectural music', alternative listening Scanning lets the viewer edit broadcast material to the exact him or her as a performer, while the social factor would en- 4 The origins of Voltage Control are disputed. Its invention has been credited to environments might encourage more activity on the part of au- length of his attention span, while pursuing a futile desire to courage the re-integration of musical performance into every- both Robert Moog and Don Buchla (pioneers in the field of electronic music diences. Like the technology), but as with Edison and the phonograph it is more likely that the nightclubs of the eighties, a concert hall miss nothing. day life. technique was adapted and optimized from the omnipresent aerospace and de- could be built not as a single 'optimum' space, but as a se- Neither ofthese two activities seems innately musical, but can fense electronics industry of the time . quence of acoustically and electronically linked rooms, each we develop a new form of parlor music based on their motiva- Whether this would ever happen depends, of course, not on 5 I've long noticed that certain records sound better when I am in a room adjoin- with its own character and social function. One space might ca- tion? Atask that sits between the passive appreciation of music the will of any one composer or any four bridge players, but on ing the room with the stereo rather than sitting directly before the speakers . ter to focused listening and direct visual contact with the and the accessible, if competitive, satisfaction of games? the constellation of technology, economy, social norms, and players (as in a traditional concert hall), while another might Scanning could be a useful model. 6 Witness the success of car CD players: compensation circuits compress and re- Multi-channel broadcast zeitgeist that governs all cultural developments Edison's gen- equalize the 'perfect' CD sound to adapt it to an imperfect listening environment, present the music at an ambient or even subliminal sound lev- media carry tremendous amounts of information that can be ius, after all, lay not in invention, but in a gift for being in the thereby reducing sound quality to not much better than cassette, but the 10-CD el. More active listeners could interact directly with the music used directly in a musical work as sound material, or can be right place, at the right time, with the right machine. magazine in the trunk offers the convenience of hours of uninterrupted play. in 'remix rooms', by adjusting loudness, mix, and balance to transformed into structural elements - for example, translating 7 My Devil's Music (1985) consisted entirely of instantaneous sampling and pro- suit individual taste, or wander through a labyrinth of corridors the 'value' of a given station's programming into the amount of NICOLAS COLLINS cessing of live scanning radio. and small rooms that would acoustically transform the music time you stay on it before moving on is not far removed from more with every stage] certain practices of improvisational music' 8 Music has always had a degree of competitiveness. There was a story circulating Asimilar Wesleyan when I was a student there, about a graduate student in ethnomusicol- passivity problem exists with 'home audiences' . Video games stress competition for its own sake, and only sec- ogy who was coaching a reading of the Brandenbergs by virtuoso string players in There has been little increase in listener activity since the ad- ondarily (if at all) do they have any aesthetic content . A better India. One musician decided that the way to prove that he was the 'best' musician vent of the record and radio gave the consumer the power to game model for music might be bridge. Although competitive, was to play faster than the others, so he kept nudging up the tempo. The chal- select. Interactive media such as CD-i are commercially insig- bridge has certain characteristics that are similar to those of lenge was answered by the others, and the reading ended up as a race to see who nificant compared to the music CD, whose major selling point, chamber music and improvisations : it is a group activity (which could finish first. David Weinstein & Tim Spelios Foto : Paul van den Nieuwenhof JON ROSE Jon Rose - violin and electronics Jon Rose is een bezeten Aman obsessed, Jon Rose is man, de totale violist. De the total violinist. The Midori- loopbaan van dit wonder- esque path of the child virtu- kind begon op zevenjarige oso, begun at the age of leeftijd en werd tweemaal seven, was disrupted twice: onderbroken: de eerste once when he quit formal keer toen hij op vijftienjari- training at fifteen, and again ge leeftijd met zijn oplei- when moving from England to ding stopte en de tweede Australia. It is hard to say keer toen hij van Engeland which had a more disturbing naar Australia verhuisde. effect on his musical develop- Het is moeilijk to zeggen ment:his preoccupation with welke van deze twee ge- virtuosity and what Husserl beurtenissen een storender might call 'the violin in itself' invloed heeft gehad op zijn can be seen as painful reflec- muzikale ontwikkeling: zijn tions on a youth misspent preoccupatie met virtuosi- and/or cut off in its prime, teit en wat Husserl zou noe- while his two-sided cello is a men'de viool op zich', clear indication of hemi- kunnen worden beschouwd spheric confusion. His mono- als pijnlijke getuigenissen mania has led to a gradual van een vergooide en/of in reconstruction ofhis own fam- z'n bloei geknakte jeugd ily history, and the lusty gen- terwijl zijn tweezijdige cello eration-spanning saga has een duidelijke indicatie is appeared in his musical van z'n verwarring van we- works for concert, radio and reld-halfronden. Zijn mono- recording, in television and manie heeft geleid tot een film productions, in the well- geleidelijke reconstuctie endowed 'Rosenberg van zijn eigen familiege- Museum', in his 1992 book schiedenis en deze wellusti= 'The Pink Violin', and un- ge generatie-sage is terug doubtedly in one of his many IMPOSSIBLE MUSIC to vinden in zijn muzikale passports. He plays constant- werk voor concert, radio en ly everywhere except opnames, en in zijn televi- England, as both a soloist and Tim Spelios and David Weinstein - Laser Kalimbas sie- en filmprodukties, in in collaboration with a wide Veel rockgroepen zijn be- Many a rock band has started spelers zijn uitgerust. Na Music began to construct hat Rosenberg museum, in range of musicians. He re- gonnen met de beruchte with the infamous cry of: 'I've een afkickperiode met veel rather more studied works zijn boek'The Pink Violin' sides in Berlin and kreet: 'Ik heb een gitaar, jij got a garage, you've got a vrije jam-sessies met ge- employing techniques of dat in 1992 verscheen en Amsterdam. een garage, dus laten we guitar, let's form a band!' luidseffecten en James phase music and minimalism, ongetwijfeld in een van zijn samen een band oprichten!' Impossible Music began with Brown (waarvan er een ge- serialism and hardcore, and vale paspoorten. Hij speelt In the late eighties Jon Rose Impossible Music begon David Weinstein's observa- durende zestig seconden film soundtrack and Foley. altijd en overal, behalve in developed at sTEim an ele- met David Weisteins consta- tion that he had a rehearsal werd uitgezonden door mTv) They are also the only group Engeland, zowel als solist gant, powerful electronic con- tering dat hij een oefen- space (Roulette) and most of begon Impossible Music ever to have performed live als in samenwerking met troller built into a bow. ruimte had en dat de his friends had portable CD iets meer doordacht werk to the Beatle's 'Revolution een keur van musici. Hij Capable of generating enor- meesten van zijn vrienden players. Impossible Music maken en de techniek toe to Number 9' . woont in Berlijn en mous amounts of musical in- CD-spelers hadden. was formed in 1991 (by passen van fase-muziek en Amsterdam formation, his bow literally Impossible Music werd in David Weinstein, Tim Spelios, minimalisme, serialisme en David Weinstein is a compos- . overloads the synthesizer to 1991 opgericht (door David David Shea, Nicolas Collins, hardcore, filmmuziek en er and keyboardist and a di- Eind tachtiger jaren ontwik-. which it is connected. The re- Weinstein, Tim Spelios, and Ted Greenwald) to ex- hoorspeltechnieken . Ze zijn rector of Roulette, a New York kelde Jon Rose Op STEIim een sponse of the sound module David Shea, Nicolas Collins plore, exploit and abuse the ook de enige groep die ooit performance space. Tim elegant, zeer effectief elek- to this pressure is a very mu- en Ted Greenwald) en ging CD media. The ground rules 'Revolution Number 9' van Spelios is an artist and per- tronisch bedieningspaneel sical form of controlled hys- de CD-media verkennen, uit- were simple: each player was de Beatles live ten gehore cussionist, known mostly for ingebouwd in een strijk- teria, and as such is a perfect buiten en misbruiken . De limited to one 'Laser Kalimba' hebben gebracht. his work with No Safety. stok. Zijn strijkstok, die complement to Rose's acous- basisregels waxen simpel: and a stack of CDs (a wel- enorme hoeveelheden mu- tic style. elke speler beperkte zich come contrast to the David Weinstein is compo- zikale informatie kan produ- tot een 'Laser Kalimaba' en musician's typical equipment nist en keyboard speler en ceren, overlaadt letterlijk de een stapel CD's (een welkom tonnage) . What CDs lack, in directeur van Roulette, een synthesizer waarop hij aan- contrast met de gebruikelij- contrast to vinyl, in the way of podium in NewYork. Tim gesloten is. De geluidsmo- ke uitrusting van musici) . repertoire and tactility was Spelios is een kunstenaar en dule beantwoordt deze Jon Rose Foto : Konstanse Binder Wat de CD's tekort schoten compensated for in this port- percussionist, die vooral be- spanning met een zeer mu- op hat gebied van repertoi- ability and in the looping and kend is om zijn werk met No zikale vorm van beheerste re en gevoeligheid, in te- programming capabilities of Safety. hysterie, en is zo een per- genstelling tot vinyl, werd even cheap players. After a fecte aanvulling op Rose's gecompenseerd door de cathartic period of free-form akoestische stijl. draagbaarheid en de jams with sound effects and looping en programmeer- James Brown (one of which mogelijkheden waarmee was captured for sixty sec- zelfs de goedkopere CD- onds on MTv), Impossible 19

Ray Edgar Foto : Andre Hoekzema JOEL RYAN AND PAUL KOEK Joel Ryan - electronics Paul Koek - percussion Joel Ryan kan beschouwd Joel Ryan could serve as a Paul Koek richt zich de laat- For the last few years Paul worden als het schoolvoor- paradigm of a generation of ste jaren vooral op het elek- Koek has concentrated on beeld van een hele genera- American composers trisch muziektheater. Zijn electric music theatre. His tie van Amerikaanse Ostensibly from a scientific. meest recente samenwer- most recent collaborations componisten. Hij heeft rather than musical back- kingen waren met Dick have been with Dick ogenschijnlijk een meer we- ground, he deviated first into Raaijmakers, 'Depons/Der Raaijmakers, 'Depons/Der tenschappelijke don muzi- philosophy, studying with Fall' en met Toneelgroep Fall' and Toneelgroep kale achtergrond. Hij Herbert Marcuse, Richard Amsterdam, 'Count your Amsterdam, 'Hotel Count . maakte eerst een zijsprong Popkn and Albert Hofstadter, Blessings' . Verder speelde your Blessings'. He has naar de filosofie waarbij hij and then into music, studying hij onder andere met Steve played with Steve Reich, Byte, studeerde bij Herbert with Ravi Shankar, among Reich, Byte, het Roh Roh Ensemble, Ebony Band, Marcuse, Richard Popkin en others. In the seventies he en- Ensemble, Ebony Band, het the Asko Ensemble, and Albert Hofstadter, en toen rolled in the infamous Mills Asko Ensemble en Loos. Loos, among others. naar muziek, waarbij hij on- College Center for Hij is artistiek leider van He is currently artistic direc- der andere studeerde bij Contemporary Music. Under Theatergroep Hollandia en tor of Theatergroep Hollandia Ravi Shankar. In de zeventi- the tutelage ofRobert Ashley geeft daarnaast les aan het and he teaches in the Sound ger jaren schreef hij zich in and David Behrman, he Koninklijk Conservatorium and Image department of the bij het beruchte Mills joined such other musical pi- in Den Haag, afdeling regie Royal Conservatory in the College Center for oneers as Paul DeMarinis, beeld en geluid. Hague. Contemporary Music. John Bischoff and Rich Gold. Onder begeleiding van This group of composers Robert Ashley en David brought the computer out of Behrman, ging hij samen the studio and onto the con- werken met andere muziek- cert stage, and forged an aes- pioniers zoals Paul thetic connection to the DeMarinis, John Bischoff en Tudor-Mumma-Behrman tra- Rich Gold. Deze group dition ofhome-made elec- bracht de computer uit de tronic circuitry. studio naar het concertpodi= Ryan's music is based on en- um en legde hiermee een tering the hardware and soft- esthetische link met de ware of the instrument and Tudor-Mumma-Behrman- working at the the deepest, traditie van zelfgemaakte most detailed level of technol- elektronische schakelsyste- ogy. The materials and form RAY EDGAR men. of the piece spring from this De muziek van Ryan is ge- electromancy, but are always baseerd op het principe dot linked to a 'bigger idea' that Ray Edgar -Sweatstick de componist zelf de hard- places the composition in a Met een illustere Neder- From an illustrious Dutch mu- vliegen, bidden, en gitaar- free air' controllers like the en software van het instru- broader musical and social landse muzikale vorming als sical background, Ray Edgar spelen. De voorlopers van 'Theremin' or Michel ment ontwikkelt en daarbij context. achtergrond, kwam Ray wandered into STEIM with per- dit instrument zijn de niet- Waisvisz's 'Hands' or Don heel verfijnd tot in het hart Edgar perfect voorbereid fect pedigree. He studied vis- traditionele zogenaamde Buchla's 'Lightning'. But van de computer ingrijpt. Ryan teaches at the Institute naar STEIM. Hij studeerde ual art, was a founding aanrakingsloos bespeelbare where the trails of these in- De materialen en de vorm of Sonology at the Royal beeldende kunst, was een member of 'Staalplaat' (the bedieningsinstrumenten, struments are only heard, the van het stuk zijn ontstaan uit Conservatory in the Hague van de oprichters van legendary cassette shop that zoals de 'Theremin' of 'De Sweatstick hangs in the visual deze 'elektronische orakel- and is STEIM's scientific con- 'Staalplaat' (de legendari- had a tremendous influence Handen' van Michel field: it lingers for a moment, gang', maar zijn altijd ge- sultant. sche cassettewinkel met on the underground music Waisvisz of Don Buchla's like a sculpture, between ges- koppeld aan een 'groter een enorme invloed op de scene of the eighties), and 'Lightning'. Maar waar deze tures - a fitting byproduct of a idee' dot de compositie in underground muziekscene) worked as a programmer and instrumenten zich alleen visual artist's music . een bredere muzikale en en werkte als samensteller presenter for a number of pi- manifesteren door hun ge- sociale context plaatst. en presentator voor een rate radio stations . He collab- luid, is de Sweatstick vooral Edgar has performed aantal piratenzenders. Hij orated extensively with ook een visueel instrument: throughout Europe and in the Ryan geeft les aan het heeft veel samengewerkt George Lewis, particularly in het zweeft even, net als een United States. 'Flexonica IF Sonologisch Instituut van met George Lewis, vooral the area of interactive video- sculptuur, tussen de bewe- was commissioned by STEIM het Koninklijk op het gebied van de inter- . music linkages . At STEIM he gingen en is zo een mooi for performance at The Conservatorium in Den actieve videomuziekkoppe- developed the 'Sweatstick', voorbeeld van de muziek Kitchen, New York City, in Haag en is sTEm's weten- ling. Op STEIM heeft hij de an alternative MIDI controller. van een componist met een 1993. schappelijk specialist. 'Sweatstick' ontwikkeld, een The Sweatstick is a one-meter sterk beeldend vermogen. MIDI controller. De aluminum rod, articulated in Sweatstick is een een meter the middle, with a sliding key- Edgar heeft overal in lange, aluminium buis, met pad for each hand. Europa en in de Verenigde een veer in het midden en Performance style variously Staten opgetreden. een verschuifbaar klavier resembles martial arts, danc- 'Flexonica II' werd door voor elke hand. De stijl van ing with a broom, hang glid- STEIM geprogrammeerd tij- optreden lijkt afwisselend ing, praying, and playing dens een STEIM-concert in op gevechtskunst, dansen guitar. The instrument has a The Kitchen, NewYork, in Joel Ryan Foto Pau Ross met een bezemsteel, delta- precedent in non-traditional '- 1993. . rapid transformations of ITSOFOMO acoustic timbre, and has de- SONIA MUTSAERTS veloped numerous electronic extensions of his acoustic in- David Wojnarowicz - text and video strument . As a player Neill is Sonia Mutsaerts - sampling keyboards Ben Neill - mutantrumpet and electronics without peer in the area of In de vijfentwintig jaren van sTEim has spent most of its timbrel improvisation, and is haar bestaan heeft STErnt al- twenty-five years in the pur- the trumpeter of choice for tijd veel aandacht besteed suit of new instruments. Don Yallech - percussion and electronics numerous composers work- aan de ontwikkeling van Although many an illustrious Ben Neill kan zowel worden Ben Neill stands with one foot boxes. Neill heeft de ing with open form scores, nieuwe instrumenten . keyboard virtuoso has ondergebrachtin de con- frl the conservatory tradition 'Mutantrompet' uitgevon- most notably David Behrman Ofschoon er veal gerenom- passed through our doors, servatorium- traditie als bij and one in CBGBs. Aclassical- den, een instrument met meerde keyboardspelers STEIM has always sought out de CBGB-club. Hoewel hij ly trained trumpet player, drie kelken waardoor snelle Neill is one of a handful of bij STEIM hebben gewerkt, is alternatives to the old black een klassiek geschoold Neill played guitar in several wisselingen van akoestische contemporary composers to STEIM toch altijd op zoek ge- and whites: hands, balls, trompettist is, heeft Neill in rock bands in the seventies timbres mogelijk zijn. make effective use of political weest naar alternatieven sticks, gloves, shoes, belts - a de jaren zeventig.an tachtig and eighties. In his own music Tevens heeft hij verschillen- sentiments in music. His op- voor hat oude vertrouwde veritable wardrobe of ways to als gitarist in veel rockgroe- he has struggled to unite de elektronische uitbreidin- era 'Downwind' (premiered at zwart-witte klavier, zoals avoid the linearity and over- pen gespeeld. In zijn eigen these two aspect of his back- gen van zijn akoestische the Frankfurt Alte Opera in handen, ballen, stokken, powering historical weight of muziek heeft hij gepro- ground and taste. The result instrument ontwikkeld. Als 1992) is based on tapes and handschoenen,schoenen, the piano. But Sonia beerd daze twee achter- is a varied repertoire that muzikant kent Neill geen transcripts of residents of a riemen: een speelkoffer vol Mutsaerts came to STEIM to lift gronden to combineren. Hat ranges from solo trumpet, to gelijke op hat gebied van town in Ohio who sued the met attributen waarmee de our blinders A pianist by resultaat is een gevarieerd brass quartet with pedal steel de timbrale improvisatie an government over nuclear lineariteit an hat overweldi- training, she began electronic repertoire dot uiteenloopt guitar and percussion, to geniet daarom de voorkeur plant contamination. 'ITSOFo- gende historische verleden music at the Royal van solotrompet, koper- electronics and projections, van talloze componisten die Mo' is a collaboration with van de piano vermeden kan Conservatory in the Hague. kwartet met 'pedal steel gi- and that makes use of just in- met open partituren war- David Wojnarowicz, an artist, worden. Maar toen Sonia Working in Cura(~ao and at IR- taar' an percussie tot tonation and ratiometric ken, in hat bijzonder David writer and activist who died Mutsaerts bij STEIM kwam cAM and GRM in Paris she pro- elektronica an lichtprojec- structural systems as well as Behrman. of AIDS in 1992 . vielen ons de schellen van duced a substantial body of ties die allen gebruik ma- house rhythms and fuzz box- de ogen. Van huis uit pianis- tape compositions . She re- ken van zowel intonatie an es. Neill invented the Neil behoort tot de kleine David Wojnarowicz lived and te, studeerde ze elektroni- turned to Holland in 1991 and ratiometrische structuren 'Mutantrompet', a triple- groep van hedendaagse worked in New York City as sche muziek aan hat approached sTEIM with the als house-ritmes an fuzz belled instrument that allows componisten die op effec- an artist and writer. His work Koninklijk Conservatorium goal of.transferring her studio tieve wijze politieke stand- encompassed painting, sculp- in Den Haag. Ze heeft op ideas to a performance for- punten in muziek vertaalt. ture, photography, film, video, Curagao an bij IRGAM an GRM mat. For one skilled in the Zijn opera 'Downwind' (die plays and prose. in Pariis gewerkt an een in- techniques of tape assem- in 1992 in de Alta Opera van drukwekkend aantal ban- blage and manipulation, the Frankfurt in premiere ging) Don Yallech is a graduate of den geproduceerd . In 1991 sampler is a very logical and is gebaseerd op banden an the Manhattan School of kwam ze terug naar powerful first step away from opnamen van bewoners van Music. A virtuoso performer Nederland an benaderde ze the reel to reel When een stad in Ohio die hun re- of astonishing versatility, he sTEim om daar haar studio- American composer Carl gering aanklaagden wegens has performed with the ideeen geschikt to maken Stone took this step he chose nucleaire besmetting. 'ITSOF- Psychedelic Furs, John Cage, voor optredens. Voor ie- to control the sampler with a oMo' is een samenwerking Rhys Chatham, Karol mand die vertrouwd is met computer running interactive met David Wojnarowicz, een Armitage, and the New Music de techniek van bandmon- sequencing software - a natu- kunstenaar, schrijver an ac- Consort. tage an -manipulatie, is de ral outgrowth of the multi- tivist die in 1992 aan AIDS sampler een eerste logische track tape environment. overladen is. stap na de bandrecorder. Mutsaerts opted for a more Toen de Amerikaanse com- visceral route, preferring the David Wojnarowicz was een ponist Carl Stone daze over- traditional keyboard over the kunstenaar an schrijver die stag maakte, koos hij ervoor Macintosh keyboard, but in New York City woonde an de sampler to bedienen met evolving a whole new playing werkte. Zijn werk omvat een computer waarop inter- technique to suit the sampling schilderen, beeldhouwen, actieve aaneengeschakelde medium. Eight keys define fotografie, film, video, to- software gedraaid kon wor- not an octave but eight paral- Sonia Mutsaerts Foto : Andre Hoekzema neelstukken an proza. den. Een natuurlijk voort- lel identical samples ; a rolling ze zich met eerdere gelui- vloeisel van de multi-track arpegiation is translated into den waardoor een herstruc- Don Yallech is afgestudeerd bandomgeving. Mutsaerts a phased cluster of attacks. turering van hat aan de Manhattan School of nom een meer intuitieve be- Duplicating sounds at various toetsenbord ontstaat waar- Music . Een virtuoos speler nadering als uitganspunt an locations across the keyboard mee een totaal nieuwe per- met een verbazingwekken- gaf de voorkeur aan een tra- folds the instrument back on formance-stijl mogehik de veelzijdigheid, die heeft ditioneel keyboard boven itself, re-structuring the play- wordt, een stijl die is geba- opgetreden met the hat Macintosh-keyboard, ing surface to suit a radically seerd op de pianomuziek Psychedelic Furs, John maar ontwikkelde daarbij new performance style root- van Henry Cowell maar die Cage, Rhys Chatham, Karol een geheel nieuwe speel- ed in the piano music of ook elementen bevat van de Armitage an de New Music techniek die aansloot bij de Henry Cowell but owing muziek van Pete Townsend. Consort. sampler. Acht toetsen staan equal allegiance to Pete niet voor een octaaf maar Townsend. Mutsaerts zegt zelf over voor acht parallel gescha- haar composities: 'Zij zijn kelde identieke samples; Mutsaerts says of her compo- een weerspiegeling van de een rollend arpeggio wordt sition: 'It provides a reflection wereld van de omgevings- omgezet in een gefaseerde of the world of environmental geluiden die ons omringen - cluster van aanslagen. Door sound which surrounds us - a een reeks van volkomen op verschillende plaatsen nexus ofrandom confronta willekeurige confrontaties van hat keyboard geluiden tions of which the focus is the met als onderwerp hat indi- Ben Neill Foto: Susan Songiovanni to herhalen vermengen de- individual.' vidu.' formed by George Lewis, Jim LUC HOUTKAMP AND ROBERT DICK Fulkerson, Jacques Palinckx and others. The character of achtige mechanisme van his software lies somewhere een in 'multipele lijnen' ge- between Lewis' and David vatte partituur. Behrman's: it has much of the Houtkamp heeft voor idio- improvisational quality of syncratische stemmen Lewis, but also contains the gekozen in zijn computer- Behrman-esque mechanism muziek. In plaats van syn- of a multi-path embedded thesizers zijn pianola's en score. 'harmonizers' zijn digitale partners. Zo wordt de men- Houtkamp has chosen idio- selijke muzikant niet verge- syncratic voices for his com- zeld door een elektronisch puter music. Instead of instrument, maar door een synthesizers, his digital part- echte akoestische piano ners are player pianos and (die door een onzichtbare harmonizers. Thus the human hand bespeeld wordt) of musician is accompanied not wordt het eigen instrument by an electronic instrument van de muzikant omgezet en but by a real acoustic piano omgevormd tot een frisse (one that appears to be melodieuze lijn. Dit leidt tot played by a ghost) or the een soort muziek die afwijkt musician's own instrument van de produktie-technolo- transposed and transformed gie en uiteindelijk heel into fresh melodic lines. This nieuw, maar tegelijkertijd leads to a music that deflects ook heel vertrouwd klinkt. the technology of its produc- tion, and ends up sounding Componist en fluitist Robert new but familiar at the same Dick is een pionier op het time gebied van het uitbreiden en verder ontwikkelen van Composer and flutist Robert de hedendaagse fluittech- Dick literally wrote the book niek. Als solist, improvisa- on extended flute technique. Marie Goyette and Laetitia Sonami Foto: Andre Hoekzema Luc Houtkamp Foto: Loek Muntz tor, ensemble-speler en As a soloist, improvisor, en- componist is hij de afgelo- semble member and com Luc Houtkamp is een vir- Luc Houtkamp is a virtuoso pen twintig jaar bezig ge- poser he has spent the last MARIE GOYETTE AND LAETITIA SONAMI tuoos saxofonist die een saxophonist who has worked weest de grenzen van de twenty years pushing at the lange loopbaan heeft in de extensively in improvised mu- klankrijkheid van de fluit to limits of the flute's sonority. In Marie Goyette - belt and shoes, Laetitia Sonami - glove geimproviseerde muziek en sic, collaborating with numer- verleggen. In 1992 heeft hij 1992 he collaborated with heeft samengewerkt met tal- ous musicians and groups met de Nederlandse fluit- Dutch instrument maker Eva Marie Goyette werd, zoals Pianist Marie Goyette, like geven. Haar computer ex- linkage between hand ges- loze musici en groepen in throughout Europe. Since the bouwer Eva Kingma een Kingma to build a quarter- eerder David Tudor, door David Tudor before her, was traheert de toonhoogten en ture and language, and pro- heel Europa. Sinds het mid- mid eighties he has also been kwarttoonfluit gebouwd. tone flute. He recently relo- de elektronica weggelokt lured from the keyboard by ritmische contouren van duces a beautifully integrated den van de tachtiger jaren writing interactive music soft- Onlangs verhuisde hij van cated from New York to van het keyboard. Op STEIM electronics. At STEIM she de- haar spreekstem en gene- linguistic music. houdt hij zich ook bezig met ware, which has been per- NewYork naar Zwitserland. Switzerland. ontwikkelde ze een MIDI- in- veloped a MIDI controller em- reert onder de supervisie het schrijven van interactie- strument dot is ingebouwd bedded in tap shoes and a van haar handschoen varia- Goyette and Sonami together ve muzieksoftware, die on- in tapdansschoenen en een belt. The belt's ultrasonic dis- ties en extenties. Sonami form a musical 'cadaver der andere is gebruikt door riem. De ultrasonische af- tance measuring system posi- legt een sterk verband tus- exquise', George Lewis, Jim standscensor in de riem re- tions the wearer in the space, sen handgebaren en taal en 'Mananangaal/Women Fulkerson en Jacques gistreert de positie van de while the shoes signal each creeert een schitterend Soignees' is STEIM's first Palinckx. De aard van zijn drager in de ruimte terwijl step. The linearity of the key- geintegreerde linguistische 'Spider Club Collaborative software ligt ergens tussen de schoenen elke stap regi- board is replaced by three di- muziek. Commission', and was creat- die van Lewis en David streren. De lineariteit van mensional space of an ed at sTEIM in August 1993. Behrman; deze heeft veel het keyboard wordt vervan- architectural scale. Goyette Goyette en Sonami vormen 'A woman is observing her weg van de improvisatori- gen door de driedimensio- wraps herself in a portable samen een muzikale 'cada- friend, and vice versa. The sche vitaliteit van Lewis' nale ruimte van een Foley studio, where the grid ver exquise' . texts, written,by Melody programma's, maar bevat architectonische partituur. of concrete and gravel is re- 'Mananangaal/Women Sumner, give.a base to an ex- ook het David Behrman- Tijdens haar optredens hult placed by her own freeform Soignees' is STEIM's eerste change of musical ideas and Goyette zich in een draag- floor of personal sounds. 'Spider Club samenwer- expressions. One speaks with bare hoorspelstudio, waar- kings-opdracht' en is in au- her hands, Laetitia Sonami, van het beton en grind is Embedded with sensors to in- gustus 1993 bij STEIM tot and the other, Marie Goyette, vervangen door haar eigen terpret the movement of her stand gekomen. answers with her feet' vorm-vrije vloer van per- hand and arm, Laetitia 'Een vrouw observeert haar soonlijke geluiden. Sonami's glove is the ultimate vriendin en vice versa. gestural controller: from the Deze teksten, geschreven Uitgerust met sensoren om languid to the violent, it tracks door Melody Sumner, is de de beweging van haar arm her every move, her every aanzet voor een uitwisseling to vertalen, is Sonami's mood. Her computer extracts van muzikale ideeen en ex- handschoen de ultieme re- pitch and rhythm from her pressies. De een, Laetitia gistrator van gebaren. speaking voice and gener- Sonami, spreekt met haar Hiermee wordt elke bewe- ates variations and extensions handen, de ander, Marie Ving en elke stemmimg, van under the control of the glove. Goyette, antwoordt met haar Robert Dick Foto : Roe/ant von der Warp loom tot aggressief, doorge- Sonami taps the powerful voeten. 14 THE EX AND TOM CORA The Ex is een legendarische The Ex are a Dutch legend. Nederlandse groep. De Formed in 1979, they are the groep is in 1979 opgericht most politically correct band en is de meest `politically in the world. They have re- correct band' van de we- leased twelve albums and nu- reld. Ze hebben twaalf pla- merous singles on their own ten en talloze singles Ex Records. They have col- uitgebracht onder hun ei- laborated with musicians from gen label Ex Records. Ze . a wide range of styles, most en improvisatoren. Hij heeft hebben samengewerkt met recently and most extensively overal ter wereld opgetre- vele musici, allen met ver- with Tom Cora In 1993, much den en opnames gemaakt, schillende stijlen, het meest to his surprise, Luc became a als solist, maar ook met recent en het meest inten- STEIM artist by allowing his zowat elke internationale sief met Tom Cora. Onlangs sampler to be hot-rodded by muzikale ster in de onge- werd Luc, tot zijn eigen ver- the warranty-voiding team of bonden muzieksector, en bazing, een STEIM-artiest STEIM engineers. met zijn vaste groep Curlew door zijn sampler, geheel en Third Person, en meest op eigen risico, door het Tom Cora was born in recentelijk met The Ex. team van STEIM- ontwerpers Virginia, and abandoned jazz Cora speelt vanaf het begin to laten opvoeren. guitar for folk cello in the late elektrische cello en hij ge- seventies. A student of a stu- bruikt al vele jaren elektro- most recently with The Ex. An Tom Cora is geboren in dent of Casals, Cora evolved nische assemblages om zijn electric cellist from early on, Virginia en verruilde aan one of the most distinctive in- instrument uit to breiden tot Cora has for many years em- het eind van de zeventiger strumental styles of any cellist een'vier ledematen tellen- ployed electronic assem- jaren zijn jazz-gitaar voor or improvisor . He has played de eenmansband'. Een re- blages to multiply his een folk-cello. Als student and recorded all over the cente werkperiode op STEIM instrument into a 'four-limbed van een student van Casals, world, as a soloist, and with a stelde hem in staat om zijn one-man band' . Aresidency ontwikkelde Cora een zeer virtual who's who of interna- apparatuur to moderniseren at STM allowed him to renno- karakteristieke instrumenta- tional musical luminaries, in- door een STEIM 'Sensorlab' vate his setup by the integra- le stijl, niet to vergelijken cluding his regular groups to integreren in zijn 'live tion of a STEIM 'SensorLab' met die van andere cellisten Curlew and Third Person, and sampling systeem' . into his live sampling system .

Nicolas Collins Foto: Andre Hoekzema

NICOLAS COLLINS Nicolas Collins - voice and electronics 'Als kind heb ik nooit mu- 'I had a musically indifferent kaal geluid zijn' - to verrui- cal systems, and social mod- ziekles gehad. Ik luisterde childhood . I read and listened men en zo muzikaal vreemd els. wel veel naar de radio. Als to the radio a lot. As a teenag- materiaal, zoals hersengol- tiener, begon ik, meer uit er, more for social than musi- ven en echolocatie, to ge- In the mid eighties, seeking sociale dan muzikale motie- cal reasons, I took up electric bruiken als de drijfveer cost-effective alternatives to ven, elektrische gitaar en guitar and a few other instru- voor muziek, inspireerde hij rehearsal-dependant ensem- een paar andere instrumen- ments - all of which I played mij om mijn stukken to bles, I began working with ten to spelen - het klonk al- terribly. I found composition produceren met schakelsy- improvisors. A minimalist at lemaal afschuwelijk . Ik had itself more attractive than the stemen, computerprogram- heart, at first I was put off by meer belangstelling voor pursuit of virtuosity (perhaps ma's, politiek, akoestiek, the large number ofnotes het componeren dan het na- a case of 'sour grapes') . I was mechanische systemen en they played, but my instru- streven van virtuositeit (mis- drawn, from early on, towards sociale modellen. ments slowed them down and schien een geval van 'zure electronic music, and to in- they gave me a second edu- druiven') . venting and building instru- In het midden van de tachti- cation in orchestration. Vanaf het begin voelde ik ments with which to make it. ger jaren begon ik, op zoek me aangetrokken tot de For me composing and in- naar een meer rendabel al- Now I tell stories.' elektronische muziek en het venting involve the same kind ternatiefvoor de zo van ontwerpen en bouwen van of problem-solving skills. repititie afhankelijke en- instrumenten om deze mu- sembles, to werken met im- ziek to maken. Ik heb altijd I studied composition with provisatoren . In mijn hart het gevoel gehad dat com- Alvin Lucier, who extended een minimalist, werd ik poneren in Principe the Cagean doctrine of 'any eerst wat afgeschrikt door dezelfde soort probleem- sound can be a musical het grote aantal noten dat ze oplossende vaardigheden sound' to incorporate I extra- speelden, maar mijn instru- vergt als het ontwikkelen musical' material - such as menten dwongen hen wat van instrumenten. brainwaves and echolocation langzamer to spelen en zij - into the very impetus for gaven mij een vervolgoplei- Ik heb compositie gestu- music : he inspired me to let ding in orchestratie. deerd bij Alvin Lucier, compositions spring from cir- " door de doctrine van Cage - cuitry, computer programs, Nu vertel ik verhalen. ,elk geluid kan een muzi- politics, acoustics, mechani- The Ex & Tom Cora Foto: Richard Unhoch 27 Ctomo Yoshihide MICHEL WAISVISZ/MONIEK TOEBOSCH/MARIE GOYETTE/ JOHN CAMERON Moniek Toebosch - voice, Michel Waisvisz - The Hands, Marie Goyette - electronic keyboard, John Cameron - electric guitar Michel Waisvisz zou het Michel Waisvisz has long de zeventiger jaren vormde formed by John Cameron, liefst een worden met de wished to merge with elec- ze samen met Michel Marie Goyette and himself. elektriciteit. Zijn eerste au- tricity itself. Early audio inspi- Waisvisz het legendarische, Moniek will add text and her dio-inspiratie deed hij op ration came from shortwave extatische, conflictueuze en own voice . via de kortegolf-radio, om radio - he joins that elite mu- extreem populaire duo. Een vervolgens to worden opge- sical clique of shortwave lis- groot aantal jaren gingen ze Details of the life of Marie nomen in de elite-clique teners that includes John vervolgensiederhuns Goyette can be found on kortegolf-luisteraars, waar Cage, Karlhemz Stockhausen, weegs. Dit concert zal hen page 23 . John Cage, Karlheinz Dick Raaijmakers and The weer samenbrengen, na een Stockhausen, Dick Mothers of Invention. A doting tijd die lang genoeg ge- John Cameron plays electric Raaijmakers en The Mothers father built him a Theremin duurd heeft om de nostalgie guitar for Claw Boys Claw of Invention ook toe behoor- for his sixteenth birthday. The to doen verdwijnen . and has worked with Waisvisz den. Een liefhebbende va- original alternative controller, Voor deze gelegenheid before in a special production GROUND ZERO der bouwde voor zijn this free air instrument was componeerde Waisvisz een for The Volharding with the zestiende verjaardag een probably given in an attempt geluidscompositie, geba- American percusionist Theremin voor hem. Dit to keep young Waisviszs' seerd op Monieks stem. Dougie Bown. Otomo Yoshihide - turntables and guitar aanrakingsloze bespelings- hands out of the - look out! - Deze compositie wordt uit- instrument werd vermoede- inside of the radio. But like so gevoerd door John Kato Hidelki - bass lijk gegeven in een poging many fathers before and after Cameron, Marie Goyette en om Michel - pas op! - met him, Jacques failed in this re- hemzelf, terwijl Moniek Uemura Masahiro - drums zijn handen uit het binnen- gard tekst en haar eigen stem zal Ground Zero is de samen- Ground Zero is the collective ste van de radio to houden. The pursuit of Crackle, the toevoegen. werking van Japans drie effort ofthree of Japan's most Maar zoals zoveel vaders sounds produced by grasp- meest actieve muzikanten. active musicians. Otomo voor en na hem slaagde ing electricity directly, led Achtergrondinformatie over Otomo Yoshihide, Kato Yoshihide, Kato Hideki, and Jacques niet in deze opzet. him to STEIM, where he rose to Marie Goyette is to vinden Hideki en Uemura Masahiro Uemura Masahiro have per- Door de ontwikkeling van directorship. Adesire to re- op pagina 23. hebben in ensembles van formed in ensembles of virtu- 'kraak'-geluiden voortge- main alive took his hands off zeer uiteenlopende muziek- ally every style ofmusic. For bracht door rechtstreeks the circuit board and into The John Cameron speelt elek- stijlen gespeeld. Voor Japanese musicians of their contact met elektriciteit, Hands, a revolutionary MIDI trische gitaar bij Claw Boys Japanse muzikanten van hun generation the American John kwam hij bij STEIM terecht, controller. Claw. Hij heeft eerder met generatie is de Amerikaan Zorn represents a reference waar hij opgroeide tot di- The contact between man Michel Waisvisz samenge- John Zorn een belangrijk re- point if not an outright influ- recteur. De drang om to and circuit is severed by MIDI, werkt in een speciale pro- ferentie-punt. Als sleutelfi- ence. A key figure in the New overleven weerhield hem but now the touch seems to duktie voor De Volharding, guur van de Newyorkse York improvisational music van verdere contacten met jump directly to the sound. samen met de Amerikaanse geimproviseerde muziek- scene, Zorn worked exten- het elektrisch circuit en percussionist Dougie Bown. scene, werkte Zorn in de sively in Japan throughout the dreef hem tot 'De Handen', The legendary Moniek tachtiger jaren voornamelijk eighties. His idiosyncratic mix Marie Goyette Foto : Michael HBmschemeyer een revolutionair Mini-be- Toebosch - artist, vocalist, Moniek Toebosch Foto: RJ. Luijters in Japan. Zijn mix van mu- of musical styles had a .strong dieningsinstrument . Het and textwriter - became the ziekstijlen had een grote resonance in the land that contact tussen mens en multiple personality of Dutch weerklank in het land dat launched both Kabuki and stroomnet wordt slechts on- music-theatre. She stunned zowel Kabuki als Suzuki lan- Suzuki: cartoon music, hard- derbroken door MIDI, maar audiences as Moniek ceerde: tekenfilmmuziek, core, jazz, opera, and ethnic nu lijkt het alsof de aanra- Microfoniek, Regina and as hardcore, jazz, opera en et- music from everywhere rolled king direct resulteert in ge- the Blanca Castafiore of new nische muziek overal van- into a personal fastball. luid. music . Her solo performanc- daan klonterden samen in Through Zorn there devel- De legendarische Moniek es were made of a unique een uiterst persoonlijk oped a strong cross-fertiliza- Toebosch, artiest, vocaliste blend of intimate songs, hu- amalgaam. Zorn bewerk- tion between New York and en tekstschrijfster werd de mous explosions and gentle stelligde een kruisbestui- Japan veelzijdigste persoonlijk- megalomania. Toebosch has ving tussen NewYork en Ground Zero covers a wide heid van het Nederlandse a background in visual arts Japan. range of styles with a quixotic muziektheater. Ze verbaas- and in traditional music; she Ground Zero's muziek be- jump-cut structure reminis- de het publiek als Moniek has had a moviecarreer with slaat een groot aantal stijl- cent of Zorn, but they have a Microfoniek, Regina en als 'underground' moviemaker gebieden met een strong commitment to rhyth- de Blanca Castafiore van de Frans Zwartjes and in the ear- donquichotterige sprong- mic drive and finding a musi- nieuwe muziek. Haar solo- ly seventies formed the leg- montage-structuur, aanver- cal groove. optredens waxen een unieke endary ecstatic, conflictive, wand aan Zorns muziek, With Kato now living in New John Cameron Foto: Clemens Rikken melange van intieme liede- and extremely popular duo maar met veel sterkere pul- York, Ground Zero is the ren, humoristische uitspat- with Waisvisz . After years of serende ritmes en intens quintessential East/West tingen en een zachtaardige going their own ways, this streven naar muzikale band. megalomanie. Toebosch special concert will reunite 'grooves' . heeft zowel een achtergrond them after a sufficiently long Kato heeft zich in NewYork in de beeldende kunst als in enough wait that the problem gevestigd en daarmee is de traditionele muziek; ze of nostalgia no longer exists. Ground Zero de meest uit- heeft een filmcarriere ge- For this occasion Waisvisz gesproken Oost-West band "'had bij 'underground' film- composed a work based on van dit moment geworden. maker Frans Zwartjes en in Moniek's voice and to be per- Michel Waisvisz Foto: Carlo van Thijn

zijn vroegere composities, on a prototyping board as he bijvoorbeeld 'What's In a spoke through it. He was a pi- Circuit' is dat Kuivila onder- oneer in the musical use of ul- delen van een geluidscircuit trasonic fields. op een elektronisch print- bord koppelde en ontkop- An early 'power user' of mi- pelde terwijl zijn stem door crocomputers, in the late dat gemanipuleerde ge- eighties Kuivila (together with luidscircuit werd beperkt. computer scientist David Hij was een van de eersten Anderson) developed die ultrasone velden toe- 'Formula', one of a handful of paste in de muziek. programming languages de- signed for musical applica- Kuivila is een van de eerste tions. His computer music serieuze gebruikers van mi- displays an extraordinarily crocomputers en heeft aan sophisticated technique har- het eind van de tachtiger ja- nessed in the service of ex- ren (samen met de compu- tremely lush and varied terdeskundige David sound design. Kuivila limits Anderson) 'Formula' ont- himself to a very small array wikkeld; een van de weini- of hardware, which he up- ge programmeertalen dates only rarely but extends speciaal ontwikkeld voor broadly through software muzikale toepassingen. Zijn modification computermuziek wordt voortgebracht met behulp ' For many years Kuivila has van een buitengewoon ver- been producing audio instal- fijnde techniek die leidt tot lation projects, most based on zeer rijke en afwisselende the synergistic properties of I geluidsconstructies. Kuivila high-voltage electrical beperkt zichzelf tot een sparks . Recent installations kleine hardware-uitrusting have also employed interac- die hij slechts zelden mo- tive computer video process- derniseert, maar veelvuldig ing that controls sound uitbreidt met software-mo- textures. dificaties. Kuivila is on the faculty of Gedurende vele jaren pro- Wesleyan University. duceert Kuivila audio-instal- latieprojecten meestal Bob van Baarda Foto : Andre Hoekzema Ron Kuivila gebaseerd op de synergeti- sche eigenschappen van BOB VAN BAARDA RON KUIVILA elektrische ontladingen met een hoog voltage. Bij recen- Installation; De Zingende Bliksem te installaties werd er voor Installation; Civil defense de besturing van geluids- Elektriciteit is een extreem Electricity itself is an ex- naire uitvinder en filosoof His designs and construction Ron Kuivila is een van de Ron Kuivila is one of two ac- structuren interactieve vi- verleidelijk artistiek medi- tremely seductive artistic me- Nikola Tesla, bouwde Van technique are historically cor- twee actieve componisten tive composers to have deocomputers gebruikt. um. Het is levensgevaarlijk dium. It is dangerous but Baarda een groot aantal in- rect, and with a single look at voortgekomen uit de school emerged from the tutelage of maar van levensbelang. essential. For a visual artist it strumenten die hoge span- his machines one under- van Alvin Lucier in de ze- Alvin Lucier in the seventies Kuivila is verbonden aan de Voor een visuele artiest is is primal light. For a compos- ningsvelden veroorzaken stands how nineteenth centu- ventiger jaren (de andere is (the other being Nicolas faculteit van Wesleyan het het primaire licht. Voor er working with electronic in- met als resultaat light en ry physics apparati were Nicolas Collins) . Kuivila Collins) . Kuivila went on to University. een componist die werkt struments it is the pigment of geluid. Zijn ontwerpen en coveted by collectors as well heeft eveneens bij Robert study with Robert Ashley and met elektronische muziek- music. It is a natural tool for constructies zijn historisch as research scientists: they Ashley en David Behrman David Behrman at Mills instrumenten is het het ele- crossing between sound and juist en door een blik op are beautiful at the same time aan Mills College gestu- College, but it would be diffi- ment dat de muziek kleur vision thunder and lightning. deze machines to werpen as they are functional, viola deerd, maar het is moeilijk cult to point to a direct stylis- geeft. Het is de natuurlijke After the pioneering work of begrijp je meteen waarom de gambas in a world of celli. om zijn stijl direct to herlei- tic link to any of his teachers. link tussen geluid en beeld: American artist Cork deze negentiende-eeuwse den tot een van zijn docen- Kuivila is unique. A sort of a donder en bliksem. Na het Marchesi, a number of com- apparaten bij zowel verza- Bob van Baarda constructed a ten. Kuivila is uniek. Als een swarthy hummingbird among pionierswerk van de posers and visual artists have melaars als wetenschappers large Tesla coil for Dick soort kolibrie tussen de emus, he has variously been Amerikaanse artiest Cork been tempted into following zo populair waren: ze zijn Raaijmakers' opera 'Der struisvogels wordt hii vaak described as 'having a very Marchesi heeft een aantal the footsteps of Edison, Tesla, tegelijkertijd mooi en func- Ghickiche Hand' and has ex- beschreven als'iemand met high sample rate', 'incompre- componisten en beeldkun- and Marconi. tioneel, zoals de 'viola de hibited at the Samuel Muller een hoge samplingrate', hensible', 'brilliant' and 'hav- stenaars de verleiding niet gambas' in de wereld van salon. He is hardware de- 'niet to vatten', 'briljant' en ing a rope for a belt' (the kunnen weerstaan om in de Obsessed from youth with de cello's. signer at STEM 'iemand met een touw in latter is perhaps an old voetsporen van Edison, light and electricity, Bob van plaats van een riem' (dat Finnish proverb) . He came to Tesla en Marconi to treden. Baarda studied electrical en- Bob van Baarda heeft een laatste is waarschijnlijk een Lucier at Wesleyan University gineering at HTS Elektro- grote Tesla-spoel gebouwd oud Fins gezegde). Met een from a background of Math Bob van Baarda is vanaf zijn techniek. Inspired primarily voor de opera'Der wis- en natuurkundige ach- and Science and rock bands jeugd geobsedeerd ge- by the visionary inventor and Glnckliche Hand' van Dick tergrond en de nodige erva- with two drummers. Atypical weest door light en elektri- philosopher Nikola Tesla, Van Raaijmakers. Tevens heeft ring met rockgroepen met early composition, 'What's In °-° citeit en ging dan ook Baarda has constructed a hij geexposeerd in de twee drummers kwam hij a Circuit?', had Kuivila con- elektrotechniek aan de His number of instruments for Samuel Muller salon. bij Lucier op de Wesleyan necting and disconnecting -studeren. Voornamelijk producing high voltage fields, Hij is als hardware-ontwer- University. Typerend voor components of a sound circuit geinspireerd door de visio- with resulting light and sound. per verbonden aan STEMM .

STEIM-personeel: vlnr Joukje Stienstra jinanciele administratie Bob van Baarda hardware-ontwerper Nicolas Collins artistiek co-director Tom Demeyer software-ontwerper Saskia Sjollema secretarioat achter : Frank Balde software-ontwerper Michel Waisvisz directeur Nico Bes studio-codrdinator Karin den Boeft producente Joel Ryan wetenschappelijk medewerker

Foto: Andre Hoekzema COLOHON COLOPHON Prototype van het eerste Prototype of the first electron- Redactie: Michel Waisvisz, Joel Ryan, Nicolas Collins Edited by: Michel Waisvisz, Joel Ryan, Nicolas Collins WAISVISZ' WEB elektronische muziekinstru- ic music instrument to control Eindredactie : Saslaa Sjollema Editor in chief Saskia Sjollema ment in de muziekgeschie- the complexity of timbre in Vormgeving: Kahn Mathysen Gerst Design: Karin Mathijsen Gerst denis dat is ontwikkeld om multi-instrumental set ups on Foto's omslag: Andre Hoekzema Coverphotos: Andre Hoekzema de complexiteit van timbre stage with simple finger Nederlandse vertaling: Corine van Ellen Dutch translation: Corine van Ellen in multi-instrumentale op- movements of a solo perform- Engelse vertaling: Annie Wright English translation: Annie Wright stellingen op het podium er. The WEB has been devel- Druk: Drukkerij Rob Stolk BV Printing: Drukkerij Rob Stolk BV met simpele vingerbewe- opped in a fruitfull gingen van een solist to be- collaboration of STEIM and the ©1993 STEIM © 1993 STEIM spelen. Het WEB is ontstaan department of Sonology of © 1993 Vijfentwintig jaar STEIM, een ouverture: Michel Waisvisz © 1993 Twenty-five years of STEIM: an overture : Michel Waisvisz uit een vruchtbare samen- the Royal Conservatory for © 1993 Exploded View, het muziekinstrument in het schemerlicht : Nicolas Collins © 1993 Exploded View, the Musical Instrument at Twilight: Nicolas Collins werking tussen STEim en de Music and Dance in the afdeling Sonologie van het Hague. Koninklijk Conservatorium voor Muziek en Dans in Den Haag. visiting artists. STEIM offers several types of project assistance . Interested artists are encouraged to visit STEIM to meet the staff, view the facilities, and discuss their needs. Subsequent to such an orientation, is unique lasting anywhere from an afternoon to a among its kind, an electronic music studio week, the artist makes a specific project dedicated to live performance. Our work is proposal, which can involve one or more primarily geared towards the development stays of up to a month each. Artists receive of new musical instruments and software free accomodation at the "STEIM Hotel," for performance, though collaborations with usually a travel allowance, and (in the case artists in other media are welcomed . At of longer residencies) a nominal stipend that STEIM we receive musicians of all varieties can be used to cover living expenses during and political persuasions drawn only by the the stay. STEIM provides the artist with a appropriateness of technology to the suitably equipped workspace, technical realization of their artistic goals. assistance, and -- perhaps most importantly -- uninterrupted time to devote STEIM offers research residencies, to one's project. assistance with custom software and instrument design, studio facilities and other The work at STEIM is managed by a staff forms of support to composers of of ten with an operating budget provided by experimental music. The creation of the Dutch government. In addition to unconventional instruments and the strictly musical work STEIM is open to adaptation of existing ones to fit new ideas collaborations in music-theatre, video and are part of STEIM's daily work. Growing film sound track production and in all the with this work has been our expertise in the varieties of audio and performance art. design of embedded microprocessor STEIM also sponsors concerts of the work systems, Digital Signal Processing, and of our collaborators for the Amsterdam hybrid analog/digital design. This has allowed Community and presents workshops and us to apply evolving software and hardware concerts in Holland and at studios and technologies to the solution of musical and conferences throughout Europe and North artistic problems. America. On the premises of STEIM in the center of The small design team (one hardware and Amsterdam are workshops for hardware two software engineers) can cope with a and software design, recording studios, demo limited number of projects at any one time rooms, ateliers for resident artists, and a and therefore it has become necessary over modest concert space. Some of our studios the years to develop some selectivity. are dedicated to particular technologies or Artists are expected to be reasonably self- applications (such as the recording studios sufficient; STEIM gives extensive technical and orientation rooms for existing STEIM assistance but does not provide each artist products) and are shared amongst the with a "personal engineer." All projects visitng artists, while other rooms are must have live presentation as one of their configured to suit a specific artist's needs for goals. Priority is given to ideas that focus on the duration of a project. STEIM has a the man-machine interface, especially on range of commercial MIDI synthesizers, solutions using sensitive control devices, and samplers, signal processors, software, and the search for new ways to integrate these alternative controllers (such as Buchla's solutions with the composition process. "Lightning" and "Thunder" and Pitch-to- MIDI Converters). The recording studios for more information, feature live and dead rooms, 2-track and 16- call or write Nick Collins at track digital recording, and hard-disk editing systems. Atari and Macintosh computers STEIM are available for use by artists. We have a Studio for Electro Instrumental Music four-channel Renkus Heinz performance sound system. Adjacent to the building Achtergracht 19, 1017 WL Amsterdam housing offices and studios is the "STEIM The Netherlands Hotel," providing rooms and apartments for te1:020-6228690 fax: 020-6264262