Opracowanie:

Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych DELTA PARTNER www.deltapartner.org.pl

Zespół redakcyjny:

Marcelina Gabryś, Roman Gruszczyk, Mateusz Werpachowski

Kędzierzyn-Koźle 2014

„Zintegrowane podejście terytorialne szansą rozwoju Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego” Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013 Wnioskodawca: Gmina Kędzierzyn-Koźle nr umowy: DPT/BDG-II/POPT/85/13

Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Spis treści

1. Uwarunkowania ogólne ...... 5

2. Potencjał demograficzny ...... 10

3. Infrastruktura komunikacyjna i techniczna ...... 23

3.1 Infrastruktura komunikacyjna ...... 23

3.2 Infrastruktura techniczna ...... 37

4. Infrastruktura mieszkaniowa ...... 47

5. Potencjał gospodarczy i rynek pracy ...... 54

6. Edukacja ...... 73

7. Kultura ...... 88

8. Turystyka ...... 96

9. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego ...... 108

10. Zdrowie, opieka i pomoc społeczna ...... 115

10.1 Zdrowie ...... 115

10.2 Usługi opiekuńcze i pomoc społeczna ...... 121

11. Bezpieczeństwo ...... 133

12. Zasoby przyrodnicze i ochrona środowiska ...... 143

13. Raport z badań ankietowych ...... 173

13.1 Zagadnienia metodologiczne ...... 173

13.2 Ocena czynników decydujących o jakości życia w Subregionie ...... 175

13.3 Mocne i słabe strony KKSOF ...... 185

13.4 Poziom związania mieszkańców z miejscem zamieszkania ...... 187

13.5 Skłonności migracyjne mieszkańców KKSOF ...... 190

3 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

13.6 Propozycje mieszkańców w zakresie wspólnych działań na rzecz rozwoju KKSOF...... 192

13.7 Zasadność podejmowania działań rozwojowych KKSOF ...... 196

Spis tabel ...... 201

Spis wykresów ...... 202

Spis rysunków ...... 203

Spis zestawień ...... 203

} 4 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

1. Uwarunkowania ogólne

Kędzierzyńsko-Kozielski Subregionalny Obszar Funkcjonalny (KKSOF) tworzy łącznie 11 gmin, (w tym 1 gmina miejska, 3 gminy miejsko-wiejskie i 7 gmin wiejskich) oraz 2 powiaty. Zgodnie z definicją wskazaną w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Kędzierzyn -Koźle jako miasto liczące powyżej 50 tys. mieszkańców jest ośrodkiem subregionalnym województwa opolskiego. Jest także jednym z dwóch opolskich ośrodków innowacyjności. W Strategii rozwoju województwa opolskiego do 2020 roku wskazano natomiast Kędzierzyn- Koźle wraz z jego obszarem funkcjonalnym jako jeden z czterech, poza Aglomeracją Opolską, biegunów wzrostu województwa opolskiego. KKSOF obejmuje w całości obszar powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego, w skład którego wchodzą: − gmina miejska Kędzierzyn-Koźle, − gmina wiejska Bierawa, − gmina wiejska Cisek, − gmina wiejska Pawłowiczki, − gmina wiejska Polska Cerekiew, − gmina wiejska Reńska Wieś oraz część powiatu strzeleckiego, na terenie którego leżą następujące jednostki samorządu terytorialnego: − gmina wiejska Jemielnica, − gmina miejsko-wiejska Leśnica, − gmina miejsko-wiejska Strzelce Opolskie, − gmina miejsko-wiejska Ujazd, − gmina miejsko-wiejska Zawadzkie, a także gmina wiejska Izbicko i gmina miejsko-wiejska Kolonowskie, które jednak nie weszły w skład porozumienia. Na poziomie ponadlokalnym Plan zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego definiuje w obrębie KKSOF: − miasto Kędzierzyn-Koźle jako ośrodek subregionalny, który wspomaga ośrodek wojewódzki w zaspokajaniu potrzeb mieszkańców wschodniej i południowo -wschodniej części województwa,

5 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− miasto Strzelce Opolskie, jako ośrodek powiatowy, obsługujący mieszkańców powiatu w zakresie niezbędnych usług ponadlokalnych i lokalnych, − pozostałe miasta subregionu: Leśnica, Ujazd i Zawadzkie – lokalne ośrodki miejskie, które pełnią ważną funkcje uzupełniającą w stosunku do ww. miast w zakresie usług podstawowych i lokalnych rynków pracy 1.

Rysunek 1 KKSOF i pozostałe subregionalne obszary funkcjonalne w województwie opolskim

źródło: opracowanie własne

1 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego, przyjęty uchwałą nr XLVIII/505/2010 Sejmiku Województwa Opolskiego w dniu 28 września 2010r.

} 6 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Do biegunów wzrostu zostały zaliczone: − ośrodek wojewódzki (Opole) z obszarem funkcjonalnym (Aglomeracja Opolska), − ośrodki subregionalne (Brzeg, Kędzierzyn-Koźle, Kluczbork, Nysa - miasta, których oddziaływanie wykracza poza granice jednego powiatu) i ich obszary funkcjonalne. Kędzierzyńsko-Kozielski Subregionalny Obszar Funkcjonalny leży w południowo-wschodniej części województwa opolskiego. Powierzchnia obszaru funkcjonalnego wynosi 1200 km². Udział procentowy zajmowanej przez KKSOF powierzchni w stosunku do ogólnej powierzchni woj. opolskiego wynosi około 12,8%. W skład terytorium subregionu wchodzi 100% obszaru powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego i 85% powierzchni powiatu strzeleckiego. Z kolei udział powierzchni powiatu kędzierzyńsko -kozielskiego w porozumieniu KKSOF wynosi 52%, zaś strzeleckiego 48%. Należy zwrócić uwagę na silne oddziaływania sąsiadujących z subregionem: Aglomeracji Opolskiej z jednej strony, z drugiej zaś powiązania obszaru funkcjonalnego z Subregionami Centralnym i Zachodnim Województwa Śląskiego – bliskie sąsiedztwo Konurbacji Górnośląskiej (Gliwice, Katowice) oraz – w odniesieniu do południowej części KKSOF – z Raciborzem. Uwarunkowania geograficzne, społeczno-kulturowe i dostępność połączeń komunikacyjnych sprawiają, że część mieszkańców podejmuje pracę czy dojeżdża do szkół zlokalizowanych na tych terenach.

Wykres 1 Procentowy udział powierzchni poszczególnych gmin w KKSOF

Kędzierzyn-Koźle Bierawa 7% 10% Cisek 7% Pawłowiczki 10% Polska Cerekiew 17% Reńska Wieś 6% Jemielnica Leśnica 13% 8% Strzelce Opolskie 9% 5% Ujazd 8% Zawadzkie

źródło: GUS

7 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Rejon obszaru funkcjonalnego leży w środkowej części Kotliny Raciborskiej – mezoregionu fizycznogeograficznego położonego po obu stronach górnej Odry, stanowiącego południowo -wschodnią część makroregionu Niziny Śląskiej. Część południowa powiatu strzeleckiego należy do makroregionu Wyżyny Śląskiej, posiada stosunkowo dobre gleby i ma charakter rolniczy. W granicach powiatu przez teren Równiny Opolskiej przepływa równoleżnikowo ze wschodu na zachód Mała Panew. Rzeka płynie głównie naturalnym korytem tworząc liczne zakola i starorzecza. Na północ od Małej Panwi zwarty las iglasty tworzy tzw. Bory Stobrawskie. Tereny położone na wschód od brzegów rzeki Odry są równiną taras niskich. Północno- wschodnie tereny obszaru funkcjonalnego tworzą pokrywy lessowe, będące częścią grzbietu Chełma (masyw Góry św. Anny). Dorzecze Odry stanowi rzeka Odra z jej prawym dopływem Kłodnicą (ma swoje ujście do Odry na południowy wschód od centrum Kędzierzyna-Koźla). Na odcinku Odry powyżej Kędzierzyna-Koźla wypływają do Odry od prawego brzegu Ruda i Bierawka. Szerokość naturalnego obszaru zalewowego Odry wynosi średnio 4 km, miejscami rozszerzając się do 6 km lub zwężając do 3 km. Na terenie stopnia Koźle znajdują się 2 jazy. W Kędzierzynie-Koźlu (w 95. kilometrze) i w okolicach naturalny obszar zalewowy jest silnie zabudowany. Dla obszaru funkcjonalnego największe zagrożenie powodziowe stwarza rzeka Odra, lecz istotne znaczenie ma także Kłodnica oraz układ mniejszych cieków. Na odcinku Odry powyżej Kędzierzyna-Koźla, gdzie koryto rzeki jest wąskie, zarośnięte drzewami i krzakami, dochodzi do podpiętrzania wód, a co za tym idzie zalewania m.in. terenów gminy Reńska Wieś i Cisek. Ma to również wpływ na tereny gminy Kędzierzyn-Koźle z uwagi na cofanie się podpiętrzonych wód przez niski wał w rejonie Koźle Rogi-Poborszów. Brak również prawobrzeżnych wałów w rejonie gminy Bierawa, a w czasie dużych powodzi dochodzi do wpływania wody z terenów nieobwałowanych na zawale obwałowanych odcinków. Zagrożenie powodziowe od Odry i możliwość zalania terenów zabudowanych zależy bezpośrednio od istniejących obwałowań, z których część jest w złym stanie technicznym bądź są za niskie, co skutkuje zalewaniem terenów. Uwarunkowania geograficzne przemawiają za potrzebą rozwoju systemu ochrony przeciwpowodziowej na terenie KKSOF. Przede wszystkim istotna jest tutaj realizacja „Programu dla Odry - 2006”, obejmującego m.in. budowę zbiornika przeciwpowodziowego „Racibórz”, który jest jednym z czterech elementów ochrony przeciwpowodziowej na Odrze. Zadanie to, będące największą do tej pory inwestycją hydrotechniczną w kraju, jest obecnie w trakcie realizacji.

} 8 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Oddzielną rolę w strukturze sieci hydrograficznej regionu zajmują sztuczne drogi wodne. Można tu wskazać na dwa kanały, które wykorzystywały przebieg doliny naturalnego cieku Kłodnicy: niefunkcjonujący już Kanał Kłodnicki oraz czynny Kanał Gliwicki. Trzecim kanałem jest Kanał Kędzierzyński, będący odgałęzieniem od Kanału Gliwickiego do Grupy Azoty Zakładów Azotowych Kędzierzyn Spółka Akcyjna. Wstrzymano póki co projekt korytarza wodnego Dunaj – Odra – Łaba.

Pod względem wysokości terenu obszar ten jest słabo zróżnicowany, z przewagą rzeźby równinnej o różnicach wysokości z reguły nie przekraczających 3 metrów. Najniżej położone rejony znajdują się przy rzece Odrze (przysiółek Lasaki, ok. 164 m n.p.m.), najwyżej znajduje się falista równina piaszczysta w okolicach Lasu Starej Kuźni (ok. 211 m n.p.m.) oraz obszary powyżej 400 m n.p.m. na szczycie Góry Św. Anny.

Omawiany obszar należy do śląsko-wielkopolskiego regionu klimatycznego, który ma klimat łagodny, zaliczany do najcieplejszych w Polsce. Stosunkowo długie wiosna i lato są wczesne i ciepłe, a zima łagodna i krótka, z nietrwałą pokrywą śnieżną. Opady atmosferyczne (śr. 650 mm na rok) kształtują się na poziomie nieco poniżej średniej krajowej. Średnia temperatura roczna wynosi tu +8,3°C (średnia temp. w styczniu –2,0°C, zaś w lipcu +18,2°C). Amplitudy temperatury są mniejsze od przeciętnych w Polsce. Czas trwania zimy wynosi 70 dni, czas trwania lata wynosi 90 dni. Okres wegetacyjny trwa powyżej 220 dni i zaczyna się pod koniec marca. Struktura róży wiatrów wskazuje z kolei, że w okresie pomiędzy październikiem, a lutym należy się tu spodziewać zwiększonego napływu zanieczyszczonego powietrza z rejonu ostrawskiego.

9 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

2. Potencjał demograficzny

Kędzierzyńsko-Kozielski Subregionalny Obszar Funkcjonalny zamieszkuje (wg danych GUS za 2013 rok) 161 874 osób, w tym 83 443 kobiet i 78 431 mężczyzn, co stanowi 16,1% ludności województwa opolskiego (w sumie 1 004 416 mieszkańców). Liczba mieszkańców KKSOF w proporcji do całego obszaru województwa maleje, gdyż w 2005 roku wynosiła jeszcze 16,5%. Wśród 13 podmiotów, które zawarły porozumienie o współpracy, wiodącą pozycję posiada Kędzierzyn-Koźle, będący liderem partnerstwa i głównym ośrodkiem subregionu. Zamieszkuje go 63 194 osób. Wśród pozostałych podmiotów tworzących KKSOF najludniejszą jest gmina Strzelce Opolskie, zamieszkana przez 31 304 osób. Wspólnie te jednostki terytorialne zamieszkuje 58,4% ogólnej liczby mieszkańców obszaru.

Powiat kędzierzyńsko-kozielski (należący w całości do obszaru funkcjonalnego) zamieszkuje obecnie 97 181 osób (60% ludności KKSOF), zaś powiat strzelecki – z którego w skład porozumienia weszły wybrane gminy: Ujazd, Leśnica, Strzelce Opolskie, Zawadzkie i Jemielnica – łącznie 76 079 osób (64 693 mieszkańców w ramach KKSOF, co stanowi 40% jego ludności). Poniższy wykres ilustruje ludność poszczególnych gmin obszaru w 2013 roku.

Wykres 2 Ludność Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego w 2013 r.[os.] 70000 63 194 60000

50000

40000 31 304 30000

20000 11 878 8 248 8 018 10000 7 809 7 835 7 147 6 346 5 830 4 265

0

źródło: GUS

} 10 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Potencjał demograficzny gmin obszaru funkcjonalnego cechuje się tendencją spadkową. Z roku na rok liczba mieszkańców KKSOF maleje, co stanowi zdecydowanie niekorzystne zjawisko demograficzne (wzrost liczby mieszkańców w stosunku do stanu z 2008 roku można zaobserwować tylko w gminie Ujazd). Co więcej, spadek ten będzie postępował w kolejnych latach – do roku 2035 prognozy Głównego Urzędu Statystycznego przewidują obniżenie liczby mieszkańców w powiatach kędzierzyńsko-kozielskim i strzeleckim (które swym zasięgiem obejmują jednostki samorządowe wchodzące w skład porozumienia), z obecnych 173 260 osób do 156 870. Zaś w odniesieniu do gmin wchodzących w skład subregionalnego obszaru funkcjonalnego (na podstawie symulacji, biorąc pod uwagę obecną liczbę mieszkańców i prognozy GUS dla omawianych dwóch powiatów) liczba mieszkańców spadnie o prawie 10% - z obecnych 161 874 os. do 146 252 os.

Wykres 3 Szacunkowa prognoza liczby mieszkańców KKSOF do roku 2035 [os.]

163000 161 874

161000 158 784 159000

157000 155 319 155000

153000 150 958 151000

149000

147000 146 252

145000 rok 2013 prognoza na rok prognoza na rok prognoza na rok prognoza na rok 2020 2025 2030 2035

źródło: opracowanie własne na podstawie prognoz GUS w powiatach kędzierzyńsko-kozielskim i strzeleckim

11 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 4 Szacunkowa prognoza liczby mieszkańców KKSOF w do roku 2035 [os.]

70000

60000 55 860

50000

40000

30000 29 211

20000 11 11 135 7 7 467 7 7 236 6 6 985 6 6 857 6 6 696

10000 5 823 5 5 198 3 3 784

0

prognoza na rok 2020 prognoza na rok 2025 prognoza na rok 2030 prognoza na rok 2035

źródło: opracowanie własne na podstawie prognoz ludności GUS

Na powyższym wykresie zaprezentowano symulację spadku liczby osób zamieszkujących poszczególne gminy KKSOF, jaki nastąpi w ciągu kolejnych 20 lat. Szacunkową prognozę przeprowadzono w oparciu o aktualny rozkład mieszkańców w poszczególnych gminach, proporcjonalnie do szacunków GUS odnośnie prognoz liczby ludności w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim oraz strzeleckim.

Tabela 1 Struktura mieszkańców KKSOF w wybranych latach mieszkańcy / lata 2005 2011 2013 ludność 171 644 163 672 161 874 mężczyźni 83 400 79 269 78 431 kobiety 88 244 84 403 83 443 przedprodukcyjnym 33 288 26 684 25 737 w wieku produkcyjnym 110 259 106 765 104 679 poprodukcyjnym 28 097 30 223 31 458 źródło: GUS

Istotną z punktu widzenia demografii jest wiedza dotycząca struktury ludności według ekonomicznych grup wieku. Na analizowanym terenie wzrasta liczba osób w wieku poprodukcyjnym, przy jednoczesnym spadku liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym oraz przedprodukcyjnym. Świadczy to o „starzeniu się” społeczeństwa obszaru. Spadek ten jest

} 12 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

znaczący zwłaszcza w tej ostatniej grupie, gdyż w ciągu 10 lat – analizując liczbę osób w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej) – spadek wynosi aż o 33,4% (z 38 660 do 25 737 osób). Liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym spadła w tym czasie o nieco ponad 4,6%.

Wykres 5 Dynamika zmian ludności KKSOF wg ekonomicznych grup wieku w latach 2003-2013 [os.] 120000 109 768 104 679

100000

80000

60000

36 836 40000 31 458

20000 27 053 25 737

0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym

źródło: GUS

Maleje także udział mieszkańców obszaru funkcjonalnego w wieku przedprodukcyjnym oraz produkcyjnym proporcjonalnie do liczebności tych grup w województwie opolskim. Na tle regionu osoby, które nie osiągnęły jeszcze wieku produkcyjnego, stanowiły w 2005 roku 16,2%, a w roku 2013 już tylko niecałe 15,7%. Najkorzystniej proporcja osób w wieku przedprodukcyjnym do tych w wieku poprodukcyjnym kształtuje się w gminie Ujazd.

13 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 2 Ludność KKSOF w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w 2013 roku w % ogółem w wieku W wieku nieprodukcyjnym Ogółem Miejscowość na 100 osób [os.] przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym w wieku produkcyjnym ogółem 161 874 16,05 65,4 18,55 53,0 Bierawa 7 809 15,6 65,1 19,2 53,5 Cisek 5 830 16,1 64,8 19,1 54,4 Jemielnica 7 147 16,1 67,4 16,5 48,3 Kędzierzyn-Koźle 63 194 15,6 63,4 21,0 57,8 Leśnica 8 018 16,6 65,6 17,7 52,4 Pawłowiczki 7 835 16,5 64,9 18,5 54,0 Pol. Cerekiew 4 265 14,6 65,5 19,9 52,8 Reńska Wieś 8 248 16,3 65,5 18,2 52,7 Strzelce Opolskie 31 304 16,4 65,0 18,6 53,8 Ujazd 6 346 18,7 65,0 16,2 53,8 Zawadzkie 11 878 14,1 66,8 19,2 49,8 źródło: GUS

} 14 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Rysunek 2 Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 os. w wieku produkcyjnym w KKSOF

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wskaźnik gęstości zaludnienia dla KKSOF wynosi 135 osób na km 2. Jest wyższy w odniesieniu do średniej województwa opolskiego, która wynosi 107 os./km 2, jak również wartości ogólnopolskiej, wynoszącej 123 os./km 2. Poniższe zestawienia ilustrują wskaźnik zaludnienia poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego tworzących obszar funkcjonalny według danych GUS za 2013 rok. Wskazuje on na wyraźnie większe zaludnienie w Kędzierzynie-Koźlu, na tle pozostałych jednostek obszaru.

15 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 6 Wskaźnik gęstość zaludnienia w JST KKSOF [os/km2] 0 100 200 300 400 500 600

Powiat kędzierzyńsko-kozielski 155 Kędzierzyn-Koźle 511 Bierawa 66 Cisek 82 Pawłowiczki 51 Polska Cerekiew 71 Reńska Wieś 84 Powiat strzelecki 102 Jemielnica 63 Leśnica 85 Strzelce Opolskie 155 Ujazd 76 Zawadzkie 145

źródło: GUS

Przyrost naturalny w Kędzierzyńsko-Kozielskim Subregionalnym Obszarze Funkcjonalnym jest ujemny i za rok 2013 wyniósł -321. Wraz z danymi odnośnie migracji wskaźnik ten stanowi kluczowy czynnik wpływający na konsekwentny spadek liczby osób zamieszkujących subregion. Potencjał pozwalający na uzyskanie pozytywnej dynamiki przyrostu naturalnego na analizowanym terenie, głównie poprzez mechanizmy przyciągające do zamieszkania młodych ludzi na tym obszarze, pozostaje zatem niewykorzystany. Niemniej jednak przyrost naturalny dla całego województwa opolskiego wyniósł w tym samym roku -2040, więc na tle regionu wskaźnik ten prezentuje się korzystniej w KKSOF.

Analizując ruch naturalny na 1000 ludności (najbardziej aktualne dane GUS dla poszczególnych gmin KKSOF za 2012 r.), przyrost naturalny dla całego obszaru kształtuje się na poziomie -1,3. Tylko w 3 gminach przyjmuje on wartości dodatnie.

} 16 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 7 Przyrost naturalny w KKSOF na 1000 ludności 2 1,4 1,1 1 0,4

0 Cisek Ujazd Leśnica Ogółem -1 Bierawa -0,8 Zawadzkie Jemielnica Pawłowiczki Reńska Wieś Reńska -1,3

-2 Cerekiew Polska -1,6 Kędzierzyn-Koźle Strzelce Opolskie -1,8 -0,3

-3 -3,2 -3,4 -4 -3,9 -4,4 -5

źródło: GUS

W kontekście niesprzyjającej sytuacji demograficznej na terenie analizowanego obszaru, charakteryzującej się niekorzystnym wskaźnikiem obciążenia demograficznego, odnotowana tendencja świadczy jednak o niewystarczającej atrakcyjności osiedleńczej obszaru funkcjonalnego, jak również nie stanowi dobrej prognozy dla rozwoju społeczno -gospodarczego regionu. Na przewagę konkurencyjną regionów wpływ ma bowiem przede wszystkim dostęp do kadry pracowniczej. Wzrost napływu ludności, a tym samym znaczenia regionu, powinien być generowany poprzez zwiększenie nowych, atrakcyjnych miejsc pracy, co powinno znaleźć odzwierciedlenie m.in. w tworzeniu stref aktywności gospodarczej na terenie KKSOF.

Obecny i prognozowany spadek liczby mieszkańców wynika zarówno z ujemnego przyrostu naturalnego, jak również niekorzystnego salda migracji, które w zdecydowanej większości jednostek terytorialnych subregionu przyjmuje wartości ujemne. Szczególnie niekorzystnym jest zjawisko migracji młodych ludzi – absolwentów uczelni wyższych, którzy wybierają większe miasta jako miejsce swojego zamieszkania. Poniższe zestawienia ilustrują zmienną salda migracji w odniesieniu do poszczególnych podmiotów tworzących KKSOF.

17 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 8 Saldo migracji na pobyt stały (gminne) w jednostkach KKSOF w roku 2013 100 32 26 8 0

-100 -37 -35 -27 -70 -48 -111 -200 -189 -300 -314 -400 -398 -418 -500

źródło: GUS

Rysunek 3 Porównanie wartości salda migracji dla poszczególnych gmin KKSOF

źródło:opracowanie własne na podstawie danych GUS

} 18 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych ludności obszaru KKSOF na pobyt stały w 2013 roku wyniosło -765, na co składał się napływ (zameldowania) w wymiarze 1478 osób oraz odpływ (wymeldowania) ogółem 2 243 osób. Najkorzystniej wskaźnik salda migracji na 1000 osób w tym samym roku kształtował się w gminie Bierawa (4,1), najgorzej zaś w gminie Zawadzkie (-9,3).

Danych nt. planów migracyjnych osób zamieszkujących KKSOF dostarcza Raport z badania ilościowego przeprowadzonego w ramach „Delimitacji granic kędzierzyńsko-kozielskiego subregionalnego obszaru funkcjonalnego (KKSOF)”. Wynika z niego, iż co dziesiąty z badanych mieszkańców (10,6%) zamierza w ciągu najbliższych trzech lat wyprowadzić się poza swoje miejsce zamieszkania (najczęściej za granicę i do dużych ośrodków miejskich w Polsce). Deklarują to przede wszystkim mieszkańcy Pawłowiczek, Polskiej Cerekwi i Zawadzkiego, a najczęstszym powodem planowania migracji jest praca (prawie połowa tych osób) oraz wiążące się z nią powody ekonomiczne.

Pozytywną tendencję stanowi natomiast korzystniejsze dla obszaru KKSOF saldo migracji zagranicznych, które we wcześniejszych latach przyjmowało wartości zdecydowanie ujemne, a od 2009 roku dynamika ta nieco osłabła. Obecnie najwięcej mieszkańców decyduje się wyjechać za granicę z największych ośrodków subregionu, tj. Kędzierzyna-Koźla i Strzelec

Opolskich.

Tabela 3 Saldo migracji zagranicznych w gminach KKSOF w latach 2003-2013 Jednostka 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kędzierzyn-Koźle -246 -132 -220 -133 -108 -81 -27 -64 -66 -97 -124 Bierawa -54 -29 -26 -60 -54 -39 -13 -14 -18 -1 -4 Cisek -55 -62 -59 -57 -93 -29 -47 -32 -19 -16 -28 Pawłowiczki -25 -72 -44 -43 -51 -56 -27 -41 -61 -43 -44 Polska Cerekiew -113 -39 -46 -31 -32 -67 -30 -68 -50 -35 -25 Reńska Wieś -32 -68 -29 -74 -91 -64 -16 -18 -22 -27 -34 Jemielnica -48 -35 -20 -38 -10 -22 -13 -30 -23 -8 -34 Leśnica -45 -55 -51 -53 -94 -142 -59 -30 -42 -33 -29 Strzelce Opolskie -172 -224 -114 -248 -189 -173 -86 -95 -78 -127 -178 Ujazd -30 -21 3 -20 -42 -29 -9 -6 -18 -20 -11 Zawadzkie -116 -126 -98 -78 -143 -123 -53 -64 -82 -41 -81 źródło: GUS

19 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Problem postępującej depopulacji istnieje na poziomie całego regionu. Został zauważony przez Zarząd Województwa Opolskiego, który konsultuje obecnie Program Specjalnej Strefy Demograficznej w województwie opolskim do 2020 r. 2, którego głównym celem jest wzmocnienie i wykorzystanie potencjału demograficznego województwa opolskiego, poprzez realizację czterech pakietów tematycznych: „Praca to bezpieczna rodzina”, „Edukacja a rynek pracy”, „Opieka żłobkowo-przedszkolna” i „Złota jesień”. Program stanowi jeden z instrumentów realizacji Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku, w której za jeden z głównych obszarów problemowych regionu uznano depopulację (w ostatnich latach województwo opolskie było najszybciej wyludniającym się regionem w Polsce, o najniższej dzietności kobiet, masowych migracjach – głównie zagranicznych oraz o niewielkim popycie pracodawców na pracę). Bardzo niekorzystna jest również projekcja demograficzna wskazująca, że Opolskie będzie wyludniać się w skali zagrażającej zarówno procesom rozwoju społeczno- gospodarczego, jak i finansom publicznym. Planuje się więc podjęcie komplementarnych i zróżnicowanych działań służących poprawie sytuacji demograficznej, a ukierunkowanych na wsparcie rodziny w wypełnianiu jej funkcji, sprzyjających zwiększaniu dzietności i ułatwiających godzenie życia zawodowego z rodzinnym. Podobne działania, w świetle przytoczonych dla Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionu danych, powinny być także realizowane na jego terenie. Są to w szczególności te obejmujące rynek pracy (przyciąganie inwestycji i tworzenie nowych, atrakcyjnych miejsc pracy, dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb gospodarki, a także wzrost umiejętności uczniów i studentów) oraz te z zakresu opieki żłobkowej (w tym służące rozwojowi kompleksowej opieki zdrowotnej nad matką i dzieckiem) i przystosowania oferty usług dla potrzeb osób starszych, z jednoczesnym wykorzystywaniem ich potencjału.

Zestawiając ze sobą coraz niższy odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym z badaniami ekspertów regionalnych, wg których depopulacja województwa będzie spowodowana nie tylko emigracją zagraniczną, ale również drenażem ludności do większych ośrodków miejskich, należy podjąć nowe, innowacyjne działania, przede wszystkim na rzecz zatrzymania młodych ludzi w regionie. Przewiduje się bowiem, że straty demograficzne, które będzie ponosiło województwo, dotyczyć będą głównie wykształconej młodzieży, która w regionie

2 Program Specjalnej Strefy Demograficznej w województwie opolskim do 2020 r. Projekt (wersja 3) przeznaczony do konsultacji społecznych, Załącznik do uchwały nr 5185/2014 Zarządu Województwa Opolskiego z dnia 18 czerwca 2014 roku.

} 20 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

z niewystarczającą ofertą zatrudnienia (zwłaszcza na terenach wiejskich), słabo wyposażonym w infrastrukturę techniczną i społeczną, nie zapewnia sobie satysfakcjonujących warunków życia, w tym samodzielności mieszkaniowej. Odbudowa utraconego potencjału ludnościowego i przeciwdziałanie dalszym, niekorzystnym zmianom demograficznym, muszą być zgodnie z Programem realizowane we współpracy m.in. jednostek samorządowych, przedsiębiorców oraz innych aktorów życia społeczno-gospodarczego.

Analiza potencjału demograficznego Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego wskazuje na występowanie negatywnych zjawisk, takich jak: spadek liczby mieszkańców, zmieniająca się na niekorzyść struktura wiekowa („starzenie się” społeczeństwa) ujemny współczynnik przyrostu naturalnego, jak również niekorzystne saldo migracji. Dla zwiększenia szans rozwojowych obszaru istnieje więc potrzeba ich ograniczenia. Kapitał ludzki poddany analizie w niniejszym rozdziale stanowi faktyczne koło zamachowe KKSOF, pozwalające na zbudowanie rzeczywistej przewagi konkurencyjnej regionu. Implikuje to konieczność podjęcia przede wszystkim działań zmierzających do zapewnienia wysokiej jakości różnorodnych usług publicznych świadczonych przez poszczególne podmioty KKSOF oraz obszar funkcjonalny jako całość. W przedstawionej perspektywie czasowej do roku 2020, głównymi wyzwaniami subregionu jest inwestowanie oraz modernizacja infrastruktury pozwalającej na podniesienie standardu życia mieszkańców, co bezpośrednio przekłada się na wzrost atrakcyjności osiedleńczej oraz dynamiczny rozwój gospodarki regionalnej. Chodzi tu przede wszystkim o poprawę jakości funkcjonowania układu terytorialnego jakim jest KKSOF na tle innych obszarów funkcjonalnych, która stanowi pierwszy krok na drodze do poprawy jego atrakcyjności osiedleńczej i konkurencyjności inwestycyjnej. Osiągnąć ją można, z jednej strony, poprzez inwestycje w infrastrukturę drogową, techniczną czy system transportu publicznego. Konieczne jest jednak równolegle zapewnienie dostępu do usług publicznych (m.in. opieki zdrowotnej, edukacji), rozwój usług zaspokajających potrzeby wyższego rzędu, np. kulturalne, ale też tworzenie warunków do wypoczynku i rekreacji. W obliczu obecnych wyzwań demograficznych niezbędne jest także zorganizowanie profesjonalnej opieki społecznej nad osobami starszymi, które stanowią coraz większy odsetek mieszkańców obszaru. Jako że zmiany demograficzne są nie tylko ważnym zjawiskiem społecznym, ale również ekonomicznym, z perspektywy budowy trwałego wzrostu

21 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

gospodarczego obszaru, podmioty go tworzące powinny kłaść nacisk na wzmacnianie potencjału inwestycyjnego i współpracę z sektorem prywatnym.

Zestawienie 1 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do uwarunkowań demograficznych

- wyższy niż dla województwa - malejąca od lat liczba opolskiego i wartości mieszkańców obszaru ogólnopolskiej wskaźnik - prognozy demograficzne gęstości zaludnienia dotyczące stałego spadku liczby - ujemny, lecz korzystniejszy niż osób zamieszkujących obszar dla województwa opolskiego - zmieniająca się na niekorzyść wskaźnik przyrostu naturalnego struktura wiekowa - stały

Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał - poprawiające się wskaźniki wzrost liczby os. w wieku salda migracji zagranicznych poprodukcyjnym, przy jednoczesnym spadku liczby mieszkańców w wieku Deficyt (słaba strona) produkcyjnym i przedprodukcyjnym ("starzenie się społeczeństwa") - niekorzystne saldo migracji na pobyt stały (niewystarczająca atrakcyjność osiedleńcza)

źródło: opracowanie własne

} 22 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

3. Infrastruktura komunikacyjna i techniczna

3.1 Infrastruktura komunikacyjna

Mocną stroną KKSOF w zakresie dostępności komunikacyjnej jest jego położenie geograficzne, (na trasie tranzytowej Wrocław–Gliwice, przy autostradzie A-4 Berlin-Kijów – trasa europejska E40), w tym bliska odległość do Republiki Czeskiej. Na korzystne położenie obszaru w aspekcie komunikacyjnym wpływają także: przebiegająca przez Kędzierzyn-Koźle międzynarodowa magistrala kolejowa wschód - zachód (która przewidziana jest do włączenia do Europejskiego Systemu Transportu Kolejowego) oraz modernizowana zgodnie z „Programem dla Odry – 2006” droga wodna na rzece Odrze (transport rzeczny na Odrze stwarza duże możliwości dla subregionu). Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski cechuje również specyficzna lokalizacja w aspekcie położenia na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych pomiędzy dużymi aglomeracjami Górnego i Dolnego Śląska, która stwarza szanse na zwiększenie aktywności gospodarczej obszaru. Potencjał ludnościowy Aglomeracji Górnośląskiej szacowany jest na 2,175 mln mieszkańców, zaś samej tylko Aglomeracji Wrocławskiej na ok. 1,1 mln osób, co stanowi o znacznej liczbie potencjalnych, najbliższych odbiorców oferty subregionu. Do słabszych stron obszaru należy zaliczyć zły stan techniczny dróg. Słabo rozwinięta jest komunikacja miejska. Na terenie KKSOF, a nawet województwa, nie ma również lotniska pasażerskiego.

Transport drogowy Omawiany obszar funkcjonalny położony jest na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych Górnego i Dolnego Śląska. Przez główne miasto obszaru funkcjonalnego – Kędzierzyn-Koźle i gminę Reńska Wieś, przebiega droga krajowa nr 40. Ponadto przez gminę Reńska Wieś biegną drogi krajowe nr 45 i 38 (ta ostatnia również m.in. przez gminę Pawłowiczki), zaś przez drugie pod względem wielkości miasto KKSOF – Strzelce Opolskie – droga krajowa nr 94 (alternatywa dla autostrady). Ponadto komunikację drogową tworzą drogi wojewódzkie, spośród których przez obszar funkcjonalny przebiegają: DW nr 408 (Gliwice – Kędzierzyn-Koźle), DW nr 410 (Reńska Wieś – Kobylice – Brzeźce), DW nr 418 (Reńska Wieś – Kędzierzyn-Koźle), DW nr 423 (Opole – Kędzierzyn-Koźle), DW nr 425 (Bierawa - Rudy), DW nr 426 (Zawadzkie – Sławięcice),

23 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

DW nr 409 (Strzelce Opolskie – Krapkowice), DW nr 426 (Kędzierzyn-Koźle – Zawadzkie), DW nr 463 (Zawadzkie – Ozimek), DW nr 901 (Olesno – Gliwice). Autostrada A4 przebiega przez Kędzierzyńsko-Kozielski Subregionalny Obszar Funkcjonalny na terenie powiatu strzeleckiego, przez tereny gmin: Leśnica (w tym przez Park Krajobrazowy „Góra Św. Anny”) i Ujazd, w niedalekiej odległości od Strzelec Opolskich i Kędzierzyna-Koźla. Stwarza ona największe perspektywy dla obszaru w zakresie transportu drogowego. Na autostradzie funkcjonują 2 węzły umożliwiające komunikację z obszarem KKSOF: Olszowa (w 273 kilometrze autostrady zjazd na drogę wojewódzką nr 426, kierunek Kędzierzyn-Koźle i Strzelce Opolskie) oraz Nogowczyce (w 279 km zjazd na drogę krajową nr 88, kierunek Strzelce Opolskie). Ponadto do głównych miast Subregionu można wygodnie dotrzeć poprzez zjazdy: Krapkowice (w 253 km zjazd na lokalną 409, kierunek Krapkowice i Strzelce Opolskie) oraz Łany

(w 285 km zjazd na DK 40, kierunek Kędzierzyn Koźle i Pyskowice, Bytom).

Rysunek 4 Zjazdy z autostrady A4 umożliwiające komunikację z terenem KKSOF

źródło : www.googlemaps.pl

Sieć komunikacyjna Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego uzupełniana jest przez drogi powiatowe i gminne. Wskaźniki dróg gminnych i powiatowych o twardej nawierzchni na 10 tys.

} 24 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

ludności są wyższe dla powiatu strzeleckiego (w sumie 647,1 km tych dróg, co daje wskaźnik na poziomie 84,5 km), niż kędzierzyńsko-kozielskiego (wskaźnik 54,4 km), w którym jest łącznie 532,3 km tego typu dróg. Nieco lepszy jest także powiat strzelecki w zakresie wartości dróg utwardzonych gminnych i powiatowych przypadających na 100 km² powierzchni (powiat strzelecki i kędzierzyńsko-kozielski odpowiednio 87,0 km i 85,2 km). Występują ponadto różnice w jakości nawierzchni tego rodzaju dróg na terenie miast oraz tych położonych na terenach wiejskich. Wśród ważniejszych inwestycji drogowych zrealizowanych w ostatnich latach należy wymienić obwodnicę południową miasta Kędzierzyn-Koźle o długości 4,9 km (koszt wybudowania obwodnicy przez GDDKiA – odcinek A i B – to około 170 mln zł). Planowana jest również realizacja (do końca 2020 roku) obwodnicy północnej miasta Kędzierzyna-Koźla oraz Ujazdu, jako łącznika z autostradą A4, o długości 12 km. W miastach, w których brakuje obwodnic, trasy dróg przebiegają obecnie ulicami o nieodpowiednich parametrach technicznych, co stwarza zagrożenie zarówno dla ich użytkowników, jak i mieszkańców. Ruch samochodowy o dużym natężeniu (w tym ruch samochodów ciężarowych), który przebiega przez obszary zabudowane, wpływa na zmniejszenie przepustowości sieci ulicznych, ograniczenia prędkości i warunki środowiskowe, w tym zanieczyszczenie powietrza i potęgowanie hałasu komunikacyjnego. W poniższej tabeli przedstawiono najważniejsze inwestycje drogowe zrealizowane w ciągu ostatnich 10 lat (od 2004 roku) w poszczególnych gminach KKSOF.

Tabela 4 Najważniejsze inwestycje drogowe zrealizowane przez JST KKSOF w latach 2004-2013 Jednostk a KKSOF Najważniejsze inwestycje drogowe Droga do terenów inwestycyjnych w Starym Koźlu ul. Okrężna Bierawa Poprawa parametrów technicznych oraz warunków bezpieczeństwa poprzez przebudowę dróg gminnych do terenów inwestycyjnych w miejscowości Bierawa Przebudowa drogi dojazdowej do gruntów rolnych w dzielnicy Łany Przebudowa nawierzchni drogi powiatowej nr 1403 O Roszowice - Biadaczów na odcinku Cisek skrzyżowanie drogi powiatowej nr 1404 O (ul. Bełk) - szkoła w Cisku Budowa mostu na Odrze w ciągu drogi 1404 O Cisek – Bierawa Modernizacje: ul. Leśna, ul. 1 Maja Jemielnica Budowa dróg transportu rolnego: Jemielnica, Gąsiorowice, Centawa Budowa ronda na skrzyżowaniu obwodnicy z ul. Grunwaldzką - zadanie realizowane przez GDDKiA przy współudziale Starostwa K-Koźle i Urzędu Miasta K-Koźle Budowy ulic: ul. Koszykowej, ulic na os. Kuźniczka III, dróg dojazdowych do gruntów rolnych na osiedlu Koźle Rogi, ulic Wakacyjnej, Letniej i Jesiennej wraz z uzbrojeniem, ul. Litewskiej, ul. Prostej, ulic na os. Piastów Kędzierzyn-Koźle Modernizacje ulic: ul. Synów Pułku, ul. Modrzejewskiej Przebudowy ulic: ul. Wieczorka, ul. Chopina, ul. Targowej, ul. Mieszka I, ul. Przemysława II, ul. Energetyków, ul. Grzybowej, ul. Kanonierów; Rewitalizacja Starego Miasta w Kędzierzynie-Koźlu. Etap I - przebudowa ulic: Dunajewskiego, Smolenia, Lwowskiej wraz z oświetleniem i odwodnieniem.

25 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Budowa chodnika i przebudowa drogi gminnej 105835 ul. Polna w Leśnicy Budowa drogi gminnej Osiedlowej wraz z kanalizacją deszczową i przebudową oświetlenia Leśnica Budowa drogi gminnej 105943 Osiedlowej wraz z kanalizacją deszczową i oświetleniem Remoncie drogi gminnej ul. Wiejska w Czarnocinie Przebudowa dróg gminnych 105850 i 105849 w Górze Św. Anny Remonty dróg gminnych: - nr 108418 w miejscowości Naczęsławice, ul. Piękna - 0,67 km - nr 108436 i nr 108440 w miejscowości Pawłowiczki, ul. Kuliga i ul. Morcinka - 0,97 km - nr 108443 w miejscowości Pawłowiczki, ul. Opatrzność - 1,24 km - nr 108447 w miejscowości Pawłowiczki, Plac Jedności Narodu - 0,26 km - nr 1084410 i nr 108438 w miejscowości Pawłowiczki ul. Nowa i ul. Leśna - 0,55 km - nr 1084460 i nr 1084390 w Pawłowiczkach ul. Smykały i ul. Mickiewicza-0,57km - nr 1084520 w miejscowości Trawniki ul. Leśna 1,10 km - nr 1084600 w miejscowości Ucieszków, ul. Szkolna - 0,29 km Pawłowiczki - nr 1084020 w miejscowości Borzysławice ul. Majątkowa - 0,51 km - nr 1084690 w miejscowości Ostrożnica – Przedborowice - 1,25 km - nr 108412 w miejscowości Maciowakrze, ul. Kościuszki – 0,45 km Przebudowa dróg: - nr 108420 w miejscowościach Naczęsławice-Kózki-3,30 km - nr 108413 w miejscowości Maciowakrze, ul. Mickiewicza -0,76 km - nr 108429 w miejscowości Ostrożnica . ul. Parkowa – 0,51 km - nr 108431 w miejscowości Ostrożnica, ul. Przedborowska – 1,02 km - nr 108448 w miejscowości Pawłowiczki, ul. Lipowa -0,28 km Remonty nawierzchni dróg: ul. Konarskiego w Polskiej Cerekwi, drogi transportu rolnego Polska Cerekiew-Dzielawy, drogi gminnej w Polskiej Cerekwi wraz z odwodnieniem terenu-ul. Nowa Kolonia i Młyńska, drogi gminnej ul. Michalika w Polskiej Cerekwii, drogi Polska Cerekiew gminnej w miejscowości Połowa, dróg gminnych w Zakrzowie (ul. Górska, Cicha, Topolowa), drogi gminnej ul. Polna w Grzędzinie, drogi gminnej ul. Ogrodowa w Grzędzinie Przebudowa nawierzchni drogo gminnej Wronin-Łaniec. Budowy dróg: gminnej Pokrzywnica-Komorno, ul. Młyńskiej w Komornie, gminnej Radziejów-Bytków, gminnej dojazdowej ul. Sportowej w Radziejowie, gminnej ul. Polna w Mechnicy, odcinka drogi gminnej ul. Spokojna ul. Dębowa w Długomiłowicach odcinka drogi ul. Parkowa w D-cach, odcinka drogi – ul. Długa w D-cach, ul. Zielonej w D-cach, Budowa chodnika w Komornie Przebudowy dróg: ul. Ogrodowej, Młyńskiej i Cmentarnej w Pokrzywnicy, ul. Fabrycznej w Reńskiej Wsi, ul. Klonowej w Reńskiej Wsi, ul. Lipowej w Reńskiej Wsi, ul. Piaskowej w Reńskiej Wsi, ul. Słonecznej w Reńskiej Wsi, ul. Pięknej w Większycach, ul. Kwiatowej Reńska Wieś w W-cach, ul. Reński Koniec w m. Reńska Wieś, odcinka ul. Tarnowskiej w m. D-ce, parkingu wraz z budową stanowiska do ważenia pojazdów przy drodze krajowej nr 45 w m. Reńska Wieś, odcinka ul. Głogowskiej w m. W-ce, ul. Zielonej i Małej w m. Reńska Wieś, ul. Rajskiej w m. Reńska Wieś, ul. Żabiej w m. Reńska Wieś, drogi gminnej ul. Głogowskiej w W-cach Remont dróg: ul. Hahna, Parkowej, Krótkiej, Polnej w W-cach, dróg gminnych w Mechnicy, ul. Sportowej w R. Wsi, remont dróg gminnych – ul. Leśnej oraz części ul. Gościęcińskiej w Pokrzywnicy Budowa drogi obsługującej Strzelecki Obszar Gospodarczy Przebudowa ul. Bursztynowej w Strzelcach Opolskich Strzelce Opolskie Przebudowa drogi łączącej ul. Fabryczną i ul. Strzelców Bytomskich w Strzelcach Opolskich, Przebudowa drogi nr 426 Strzelce – Kędzierzyn-Koźle Budowa drogi zbiorczej wraz z kanalizacja deszczową w SAG Olszowa- Sieroniowice etap Ujazd II, wybudowano drogę gminną dł. 737mb

} 26 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Uzbrojenie terenu Strefy Aktywności Gospodarczej SAG Olszowa w infrastrukturę drogową (drogi 3 626mb, kanalizację deszczową i 2 zbiorniki retencyjno-chłonne) Remont dróg na terenie miejscowości Kielcza, droga gminna nr 105664 ul. Stare Osiedle i droga gminna nr 105675 ul. Słoneczna - 888 m Remont drogi gminnej nr 105625O – ul. Chopina w Zawadzkiem w ramach Narodowego Programu Przebudowy Dróg Lokalnych 2008-2011, 1.506 m Odbudowa drogi gminnej nr 105667O ul. Dobrego Pasterza w miejscowości Kielcza wraz Zawadzkie z odbudową obiektu mostowego w ciągu tej drogi w ramach usuwania skutków klęsk żywiołowych - 965 m Przebudowa konstrukcji nawierzchni jezdni dróg gminnych nr 105602O i 105603O ulic Waryńskiego i 20 stycznia w Zawadzkiem w celu poprawy warunków i bezpieczeństwa ruchu - 909 m Modernizacja drogi pow. Nr 1435 O-ul. Grunwaldzkiej w Kędzierzynie-Koźlu - etap I Modernizacja drogi powiatowej Nr 1420 O w miejscowości Stara Kuźnia Przebudowa drogi powiatowej 1413 O Bytków Przebudowa drogi powiatowej nr 2070 O ul. Towarowa Poszerzenie jezdni + przebudowa chodnika droga powiatowa 1422 O Zakrzów Budowa chodnika wraz z modernizacją nawierzchni jezdni oraz budową kanalizacji deszczowej przy drodze powiatowej w miejscowości Grabówka Przebudowa nawierzchni jezdni drogi powiatowej nr 1429 O Długomiłowice Powiat - Gierałtowice - DK Nr 38 wraz z budową chodników i budową kanalizacji deszczowej Przebudowa układu dróg pow. nr 1477 O oraz 2056 O i 2053 O w Kędzierzynie-Koźlu Kędzierzyńsko- Przebudowa nawierzchni drogi powiatowej nr 1420 O Ucieszków – Radoszowy Kozielski na odcinku od km 0+000 do km 0+680 Modernizacja nawierzchni drogi powiatowej nr 2053 O Alei Lisa w Kędzierzynie-Koźlu (jeden pas jezdni na odcinku od ul. B. Krzywoustego do Al. Jana Pawła II) Modernizacja nawierzchni drogi pow. nr 2055 O ul. K. Miarki w Kędzierzynie-Koźlu Modernizacja nawierzchni drogi pow. nr 1449 O (od wyjazdu z terenu RINNEN Polska Sp. z o.o. Spedycja Międzynarodowa do skrzyżowania z drogą wojewódzką Nr 408) Przebudowa mostu w ciągu drogi 1404 O Cisek – Bierawa Przebudowa ciągu dróg powiatowych nr 1403 O Roszowice – Biadaczów i 1404 O Cisek – Bierawa: Etap I Lokalne Centrum Rozwoju w Łąkach Kozielskich – modernizacja ciągu komunikacyjnego wsi – drogi nr 1434 O Przebudowa i rozbudowa ciągu komunikacyjnego północnego obejścia i komunikacji gospodarczej miasta Strzelce Opolskie - Etap I Droga powiatowa 2273O -odcinek nr 2 - skrzyżowanie dróg powiatowych ul. Zakładowa i ul. 1-go Maja Przebudowa i rozbudowa ciągu komunikacyjnego północnego i obejścia i komunikacji gospodarczej miasta Strzelce Opolskie – Etap II – droga powiatowa 1807O ul. 1-go Maja od ul. Zakładowej wraz z rondem przy ul. Cementowej Przebudowa i rozbudowa ciągu komunikacyjnego północnego obejścia i komunikacji gospodarczej miasta Strzelce Opolskie – Etap III – droga powiatowa 2272O ul. Cementowa Powiat Strzelecki Przebudowa i rozbudowa ciągu komunikacyjnego północnego obejścia i komunikacji gospodarczej miasta Strzelce Opolskie - Etap IV - Droga 1807, ul. 1-go Maja od ronda przy ul. Cementowej do granicy miasta Strzelce Opolskie Usprawnienie ciągu komunikacyjnego Ujazd - Kędzierzyn-Koźle poprzez remont drogi powiatowej 1458 O wraz z budową chodnika Przebudowa i rozbudowa wraz z odwodnieniem i budową ścieżki rowerowej drogi powiatowej 1809 O Izbicko - Ligota Dolna na odcinku Izbicko - Otmice - Odcinek II Rozbudowa z przebudową wraz z budową chodnika i odwodnienia Drogi powiatowej 1802 O Jemielnica - Centawa Etap II odcinek 2 Przebudowa drogi powiatowej 1455 O Olszowa - Ujazd w miejscowości Olszowa, ul. Wiejska źródło: jednostki samorządowe KKSOF

27 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Stan techniczny dróg w obszarze funkcjonalnym nie jest zadowalający. Dotyczy to zwłaszcza dróg niższej kategorii (gminnych i powiatowych). Niemniej jednak wykonywane są ich cykliczne przeglądy i remonty. Planowane zamierzenia inwestycyjne na trasach stanowiących główne powiązania drogowe w obszarze subregionu obejmują uzyskanie pełnych parametrów na drogach krajowych i wojewódzkich lub na ich poszczególnych odcinkach, budowę obwodnic poszczególnych miejscowości oraz budowę mostów w Kędzierzynie-Koźlu (w ciągu północnego obejścia miasta) i gminie Cisek (inwestycja w trakcie realizacji) 3.

Transport kolejowy Obok transportu kołowego na terenie KKSOF występuje dobrze rozwinięta sieć kolejowa. Przez obszar Subregionu przebiega pasmo tranzytowe Gliwice–Strzelce Opolskie/Kędzierzyn -Koźle–Opole–Brzeg/Jelcz–Wrocław. Ta linia wschód-zachód należy do międzynarodowych połączeń magistralnych umowy AGC i AGTC i jest przewidziana do włączenia do Europejskiego Systemu Transportu Kolejowego. Obecność tego ważnego węzła kolejowego stwarza korzystne perspektywy dla rozwoju gospodarki obszaru. Przy magistrali kolejowej biegnącej z Kędzierzyna-Koźla (jednej z największych stacji kolejowych w województwie opolskim) w kierunku Gliwic i Katowic oraz przez Racibórz i Chałupki do granicy z Republiką Czeską, położone są duże zakłady przemysłowe, takie jak Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A., czy podmioty gospodarcze działające na terenie i w otoczeniu Blachownia Holding S.A. (m.in. Petrochemia Blachownia, PCC Synteza S.A, FAMET S.A., Jokey Plastik Blachownia Sp. z o.o., Global Colors Polska S.A.). Kolejowym potencjałem do wykorzystania, szczególnie przy planowaniu przyszłych inwestycji może być zaplanowana bocznica kolejowa przy terenie inwestycyjnym, tzw. Polu Południowym zlokalizowanym w Kędzierzynie-Koźlu na osiedlu Sławięcice. Na dogodną infrastrukturę kolejową KKSOF składają się przede wszystkim linie kolejowe: − Kędzierzyn-Koźle – Opole Groszowice (linia nr 136), − Rudziniec – Kędzierzyn-Koźle – Racławice Śląskie (linia kolejowa nr 137 łącząca Katowice i Legnicę, nazywana też Podsudecką Magistralą Kolejową), − Kędzierzyn-Koźle – Chałupki (linia nr 151 do granicy państwowej),

3 Wnioski do koncepcji kierunków rozwoju przestrzennego Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego, Zarząd Województwa Opolskiego, 27 czerwca 2014 r.

} 28 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− Kędzierzyn-Koźle – Kędzierzyn-Koźle Port (linia nr 174), − Kędzierzyn-Koźle Zachodnie – Polska Cerekiew – Baborów (linia nr 195, nieeksploatowana w ruchu pasażerskim - na odcinku Baborów – Polska Cerekiew odbywa się ruch towarowy, zaś odcinek Polska Cerekiew – Kędzierzyn Koźle Zachodnie jest zamknięty dla ruchu pasażerskiego oraz towarowego – stąd możliwość przekształcenia nieużytkowanej linii kolejowej na ścieżkę rowerową), − Opole – Strzelce Opolskie – Gliwice (część linii magistralnej nr 132) Fosowskie – Częstochowa (część pierwszorzędnej, rewitalizowanej obecnie linii nr 61, łączącej stację Kielce ze stacją Fosowskie), − Opole – Fosowskie – Tarnowskie Góry (część pierwszorzędnej linii nr 144, planowanej do rewitalizacji), − Fosowskie – Kluczbork (część pierwszorzędnej linii nr 175 Kłodnica – Strzelce Opolskie – Kluczbork), linia zamknięta dla ruchu kolejowego przeznaczona do likwidacji stąd możliwość przekształcenia nieużytkowanej linii kolejowej na ścieżkę rowerową oraz łącznice kolejowe, takie jak linia nr 890 Bierawa – Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A. (eksploatowana w ruchu towarowym, łącząca stację Bierawa z bocznicą szlakową Kędzierzyn Azoty). Obszaru funkcjonalnego nie ominął problem gwałtownego rozwoju transportu samochodowego, przy jednoczesnym ograniczeniu kolejowego, i związane z nim skutki. Aby sieć kolejowa mogła być wykorzystywana w optymalnym stopniu, a szkodliwy wpływ ruchu samochodowego na środowisko naturalne ograniczony, rozważyć należy dążenie do zintegrowania transportu samochodowego i kolejowego (np. poprzez wzbudzenie zainteresowania transportem kolejowym zakładów przemysłowych i przewóz ciężarówek na platformach odpowiednich wagonów kolejowych). W przypadku, gdzie szanse na przywrócenie ruchu pociągów na pewnych odcinkach są zerowe, wskazane jest zagospodarowywanie ich dla innych rodzajów komunikacji, przede wszystkim rowerowej. Na teren powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego wjeżdżają pociągi wszystkich przewoźników kolejowych, a transport pasażerski na chwilę obecną prowadzony jest przez Przewozy Regionalne oraz PKP Intercity. Największa częstotliwość połączeń kolejowych występuje na trasie: Kędzierzyn-Koźle – Opole, Kędzierzyn-Koźle – Wrocław, Brzeg, Jelenia Góra, Kołobrzeg, Poznań, Szczecin i Świnoujście, Kędzierzyn-Koźle – Gliwice, Katowice, Kraków,

29 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Lublin, Warszawa oraz Kędzierzyn-Koźle – Racibórz, Bielsko-Biała. Ze stacji Kędzierzyn-Koźle odjeżdżają także bezpośrednie pociągi w kierunku Nysy (PKP Intercity, Przewozy Regionalne). Pociągi te zatrzymują się na stacjach pośrednich takich jak np.: Głogówek, Racławice Śląskie, Prudnik. Pociągi wyruszające ze Strzelec Opolskich odjeżdżają w kierunku Opola i Gliwic (Przewozy Regionalne).

Transport wodny Obszar funkcjonalny leży na trasie wodnego szlaku Odry, która przebiega przez Kędzierzyn -Koźle. Dzięki temu Subregion ma połączenie drogami wodnymi z Europą Zachodnią i Zagłębiem Górnośląskim, a transport rzeczny może być realizowany ze Szczecinem, Bydgoszczą, państwami zachodniej Europy i wschodnim Górnym Śląskiem (Port Gliwice). Polska leżąc na trasie Środkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego CETC-ROUTE 65 (który jest najkrótszym korytarzem łączącym Bałtyk i Basen Morza Śródziemnego – 1600 km), ze swoimi portami morskimi Szczecin-Świnoujście na północy oraz przebiegającymi Doliną Odry w kierunku południowym traktami komunikacyjnymi kolei, transportu samochodowego i transportu wodnego, staje się ważnym partnerem dla realizacji idei „zielonych korytarzy transportowych”. W Kędzierzyńsko-Kozielskim obszarze funkcjonalnym, poza ładunkami kontenerowymi, stwarza on szansę wykorzystania transportu wodnego śródlądowego w obszarze ładunków surowcowych, materiałowych, a także całej gamy ładunków specjalnych (gaz LNG, chemikalia, paliwa, urządzenia ciężkie- ponadgabarytowe, urządzenia techniczne) dając możliwość ożywienia gospodarczego z poszanowaniem wymogów środowiskowych i społeczno-ekonomicznych. Na Polskę przypada najdłuższy od Bałtyku do Adriatyku odcinek trasy „Zielonego Korytarza”, co może w konsekwencji zaowocować największymi zyskami z prowadzenia usług transportowych i ekspansji nowych rynków zbytu własnych produktów i surowców. Osadzenie strumienia transportowego na bazie Doliny Odry oznacza możliwość otrzymania niezwykle drożnego systemu śródlądowych dróg wodnych łączącego Małopolskę poprzez projektowany Kanał Śląski (ok.43 km) z Odrzańską Drogą Wodną. Integralnym elementem korytarza CETC-ROUT65 jest oczywiście projektowany Kanał Odra-Dunaj-Łaba. Planowane w Dolinie Odry centra logistyczne oraz istniejące dzisiaj, a rozbudowane w przyszłości, miejsca Parków Przemysłowych są znakomitym wypełnieniem oczekiwań zarówno na linii produkcyjnej,

} 30 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

jak i logistycznej. Istniejące stocznie na południu Polski (w tym 3 podmioty w Kędzierzynie-Koźlu oraz 2 podmioty we Wrocławiu i 1 w Malczycach) produkują rocznie ok.60 statków morskich i rzecznych na rynki zagraniczne. Stanowi to istotny potencjał w kierunku przywrócenia taboru w obecnej żegludze śródlądowej. Przykładowe produkty stoczni to m.in.: statki pasażerskie, bunkierki (przeznaczone do dostawy paliwa dla jednostek pływających), pogłębiarki, stacje paliw na wodzie, barki bez napędu mechanicznego, barki z napędem, zbiornikowce i inne obiekty pływające. Korytarz CETC-ROUTE65 osadzony jest w połowie swojej długości na 800. kilometrowym odcinku Doliny Odry (Odrzańskiej Drogi Wodnej), co stanowi o możliwości wkomponowania transportu wodnego śródlądowego jako transportu optymalnego, niskoemisyjnego, niskoenergochłonnego i bezpiecznego. Rewitalizacja Odry, jako elementu drogi wodnej od Bałtyku do Morza Śródziemnego i Czarnego (która mogłaby być wykorzystywana na równi z drogami kołowymi i kolejowymi), znajduje się w sferze silnego zainteresowania krajów ościennych - Niemiec, Czech, Słowacji, ale też krajów bałkańskich. Obiektem umożliwiającym obecnie żeglugę dużych jednostek na wysokości Kędzierzyna-Koźla jest wybudowany w latach 1934-40 i mierzący 41,2 km Kanał Gliwicki (którego początek znajduje się w Porcie Koźle, a koniec w Porcie Gliwice). Dla pokonania różnicy poziomów wynoszącej 43,6 m, zbudowano na nim 6 śluz komorowych, z których 3 znajdują się w granicach miasta Kędzierzyn-Koźle. Najciekawszym miejscem jest tzw. Syfon Kłodnicki, w którym dwupoziomowo krzyżuje się kanał z rzeką Kłodnicą (która stanowi podstawowe źródło zasilania kanału w wodę). Z Odrą Kanał Gliwicki połączony jest poprzez duży rzeczny Port Koźle. Z Kanałem Gliwickim skomunikowany jest Kanał Kędzierzyński (5,9 km długości), położony w całości w granicach miasta, który obsługuje niewielki port przy Zakładach Azotowych. Omawianymi śródlądowymi drogami wodnymi administruje Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach. Przewozy towarowe (głównie węgla z Gliwic do Wrocławia) w ostatnich latach wynoszą 400 – 600 tys. ton. Obsługę urządzeń technicznych (jazy, śluzy) dla ruchu żeglugowego na Kanale Gliwickim wykonuje zatrudnionych na stałe 50 osób. Stałą obsługę posiadają także zbiorniki wodne. Reasumując, Korytarz Transportowy CETC-ROUTE65 pozwoli na osiągnięcie nowych korzyści związanych z handlem zagranicznym i poszerzeniem rynków sprzedaży. Kędzierzyn-Koźle posiada port śródlądowy, który leży na skrzyżowaniu szlaków handlowych w kierunku granicy

31 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

z Czechami i posiada idealne połączenie komunikacją lądową (A4), kolejową (węzeł Kędzierzyn -Koźle) i wodną (Kanał Gliwicki z portem w Gliwicach) z regionem przemysłowym Śląska. Parametry portu będące ofertą subregionu dla CETC-ROUTE65 to: − 3 baseny portowe, − 3 200 mb nabrzeży obsługowych dla statków (głębokość toru ok. 2,5m), − 250 000 m² powierzchni nabrzeży, − 140 000 m² powierzchni wód portowych − place składowe o pow. 63 350 m² (uwzględniając obszary rozwojowe). Roczny przeładunek wynosił ok. 4 mln ton. Działo się to na bazie posiadanej infrastruktury tj.: − 15 portowych dźwigów chwytakowych, − 6 stanowisk elektrycznych wywrotnic wagonowych, − 6 stanowisk obrotnic wagonowych ręcznych. Załadowanie 1 barki średnio wynosiło 2 godziny. W ciągu 1 doby port był w stanie obsłużyć 50 barek (wyładunek/załadunek). Dziś port (będący we władaniu samorządu lokalnego) staje się gwarantem stworzenia istotnego węzła logistycznego w przestrzeni Korytarza CETC-ROUTE65 pełniąc funkcję centrum logistycznego, terminalu paliwowego, gazowego, chemicznego i kontenerowego.

Transport lotniczy Na obszarze Subregionu nie ma lotniska pasażerskiego. Najbliższe porty lotnicze znajdują się we Wrocławiu oraz Katowicach. Około 22 km na południowy zachód od miasta Kędzierzyn-Koźle znajduje się prywatne Lądowisko Pawłowiczki, należące do przedsiębiorstwa Karol Kania i synowie sp. z o.o., które figuruje w ewidencji lądowisk Urzędu Lotnictwa Cywilnego od 2013 r. Dysponuje ono jedną trawiastą drogą startową. W powiecie krapkowickim, na terenie gminy Gogolin, w miejscowości Kamień Śląski (pomiędzy Opolem a Strzelcami Opolskimi) znajduje się Lotnisko Opole-Kamień Śląski, które miało być przekształcone w regionalny port lotniczy obsługujący region Opola i okolic oraz sąsiednie województwo śląskie w zakresie lotów pasażerskich rejsowych. Od roku 2010 lotnisko użytkowane jest jednak na cele szkolenia lotniczego oraz organizacji imprez. Mimo, iż posiada dobrej jakości asfaltobetonową drogę startową (o długości 1900 m i szerokości 60 m) pozwalającą na obsługę większości typów

} 32 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

samolotów pasażerskich, w chwili obecnej nie ma planów przygotowania portu do regularnych połączeń lotniczych.

Jeszcze w 2014 roku otwarte zostanie lotnisko dla helikopterów znajdujące się na terenie kozielskiej wyspy. W chwili obecnej gotowy obiekt czeka na wpis do rejestru. Lądowisko, będące inwestycją Powiatu Kędzierzyńsko-Kozielskiego, umożliwi lądowanie śmigłowcom LPR-u (Lotniczego Pogotowia Ratunkowego). Dzięki niemu w razie potrzeby transport poszkodowanych osób na Szpitalny Oddział Ratunkowy wyniesie około 3 minut.

Korzystne usytuowanie Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego na przecięciu ważnych szlaków komunikacji drogowej, kolejowej i wodnej, stanowi o optymalnej lokalizacji obszaru, jako ośrodka predysponującego do powstania tu centrum logistycznego. Spójne i dobrze skoordynowane rozwiązania infrastrukturalne, wykorzystujące korzystne (naturalne, geograficzne i logistyczne uwarunkowania), pozwoliłyby spiąć transport drogowy, wodny i kolejowy z pożytkiem gospodarczo-ekonomicznym dla całego obszaru funkcjonalnego.

Komunikacja publiczna Komunikacja publiczna realizowana jest na terenie Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego przez transport drogowy oraz kolejowy. Linie autobusowe tworzą na obszarze uzupełniający się nawzajem system transportowy, dając pasażerom możliwość swobodnego poruszania się. Wskazane byłoby jednakże zwiększenie atrakcyjności transportu publicznego miejskiego i regionalnego poprzez integrację systemu transportu publicznego tj. autobusów i transportu kolejowego. Na terenie powiatów organizatorem transportu publicznego są gminy oraz powiaty – w granicach administracyjnych co najmniej dwóch gmin i nie wykraczając poza granice danego powiatu. Na terenie Kędzierzyna-Koźla funkcjonuje komunikacja miejska obsługiwana przez Miejski Zakład Komunikacyjny w Kędzierzynie-Koźlu Sp. z o.o. Systematycznie, również dzięki środkom pochodzącym z UE, jego wysłużony i nieekonomiczny tabor wymieniany jest na nowy, spełniający wysokie normy ekologiczne EURO 5 i EEV. Obszar Subregionu obsługiwany jest z kolei przez kilku przewoźników autobusowych, którym zezwolenia na prowadzenie działalności transportowej wydał Starosta Kędzierzyńsko-Kozielski, Starosta Strzelecki lub Marszałek Województwa Opolskiego. Głównym podmiotem, który realizuje drogowy transport publiczny na terenie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego jest prywatna spółka Arriva Sp. z o.o.

33 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

(tabor spółki to autobusy o pojemności powyżej 50 miejsc – 97 szt. oraz autobusy od 18 do 50 miejsc – 26 szt., co łącznie daje 7 879 miejsc siedzących). Przez powiat przebiegają jeszcze kursy przewoźników PKS w Głubczycach Sp. z o.o. oraz PKS w Strzelcach Opolskich S.A. Linie autobusowe o największym natężeniu podróżnych to te z Kędzierzyna-Koźla do Reńskiej Wsi, Ciska, Pawłowiczek i Polskiej Cerekwi. Brak jest z kolei połączeń autobusowych do miejscowości: Grodzisko, Grzędzin oraz Dębowa. Powiat strzelecki obsługiwany jest głównie przez PKS w Strzelcach Opolskich S.A., ale także Arriva Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Strzelcach opolskich S.A. to przedsiębiorstwo świadczące usługi dla ludności i innych podmiotów gospodarczych nie tylko w zakresie przewozu osób autobusami, ale także: usług turystycznych, napraw pojazdów ciężarowych i autobusów, sprzedaży paliw i części zamiennych, wykonywania badań technicznych pojazdów czy udostępniania powierzchni reklamowej. PKS w Strzelcach Opolskich dysponuje szerokim wyborem taboru do przewozów turystycznych, które wykonuje w kraju i za granicę dla instytucji i osób prywatnych, m.in. MAN Lion’s Coach (49 miejsc), Bowa (49 miejsc), Karosa C956 (53 miejsca), Solbus C9,5 I SL 10 (35 miejsc), Iveco (19 miejsc), Cacciamali Iveco (28 miejsc), Autosan H09 09 L (39 miejsc), MAN (55 miejsc), Mercedes 516 CDI (19 miejsc), MAN (54 miejsca). Autobusy te w większości wyposażone są w klimatyzację i sprzęt audio-wideo. Komercyjne linie autobusowe do miast wykraczających poza obszar ww. powiatów (np. Opole) realizują tacy przewoźnicy jak Luz Sp. z o.o. czy FP Trans-Bus. Na teren powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego wjeżdżają pociągi przewoźników kolejowych: Przewozy Regionalne oraz PKP Intercity. Największa częstotliwość połączeń kolejowych występuje na trasie: Kędzierzyn-Koźle – Wrocław, Kędzierzyn-Koźle – Opole oraz Kędzierzyn -Koźle – Racibórz. Z Kędzierzyna odjeżdżają jeszcze pociągi do Gliwic, Krakowa, Warszawy, Nysy, Katowic, Brzegu, Bielska-Białej, Jeleniej Góry, Kołobrzegu, Lublina, Poznania, Szczecina i Świnoujścia. Pociągi te zatrzymują się równomiernie właściwie przez cały dzień. Pociągi ze Strzelec Opolskich odjeżdżają w kierunku Opola i Gliwic (Przewozy Regionalne). Zestawiając ofertę funkcjonującego publicznego systemu komunikacyjnego z tendencjami demograficznymi na obszarze KKSOF można sądzić, że popyt na transport publiczny (tak jak jest to już obserwowane obecnie) będzie w dalszym ciągu malał. Wpływ ma na to m.in. systematyczny spadek liczby mieszkańców (spowodowany ujemnym przyrostem naturalnym czy niekorzystnym saldem migracji), który według prognoz będzie się pogłębiał oraz zmiana

} 34 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

przyzwyczajeń związanych z podróżowaniem (zwiększająca się liczba samochodów i związany z ich posiadaniem komfort przemieszczania się). W kontekście zachodzących zmian demograficznych i przewidywań w tym zakresie, wskazujących, że do 2035 roku w Subregionie m.in. znacząco zmniejszy się populacja osób w wieku produkcyjnym (którzy dojeżdżają autobusami i pociągami do/z pracy) i przedprodukcyjnym (dojeżdżających do szkoły), na korzyść seniorów, którzy z transportu publicznego korzystają jedynie sporadycznie, z punktu widzenia rozwoju transportu publicznego nie są to korzystne prognozy. Jedynie liczba pasażerów na liniach kursujących do Kędzierzyna-Koźla i Strzelec Opolskich nie powinna ulec znacznej zmianie z powodu dużej ilości zakładów pracy oraz szkół zlokalizowanych na terenie miast.

System transportu publicznego na terenie KKSOF wymaga usprawnienia głównie w aspektach związanych ze zmniejszaniem różnic w komforcie podróżowania w porównaniu do transportu samochodowego. Zgodnie z tendencjami zrównoważonego rozwoju obowiązującymi w Unii Europejskiej podział przewozów w transporcie powinien kształtować się w proporcji: 7% - transport publiczny oraz 25% - transport indywidualny. Kierunkiem rozwoju zwiększającym atrakcyjność transportu publicznego, z jednoczesnym zmniejszaniem poziomu korzystania z komunikacji indywidualnej, powinno być usprawnienie komunikacji zbiorowej pod względem czasu podróży, częstotliwości kursów i punktualności, poprawy bezpieczeństwa przemieszczania się, komfortu i elastyczności. Elementami decydującymi o poprawie jakości usług komunikacji publicznej są również możliwość dojazdu bez przesiadki, warunki oczekiwania na autobus/pociąg i dostosowanie rozkładu jazdy, w tym integracja komunikacji kołowej z kolejową, tak aby ci mieszkańcy, którzy realizują swoje potrzeby przewozowe innymi środkami transportowymi niż publiczne, gotowi byli korzystać z tego rodzaju transportu. Oprócz usprawnienia komunikacji zbiorowej należy także zintegrować transport publiczny z transportem indywidualnym poprzez tworzenie wspólnej infrastruktury (w tym systemu ścieżek rowerowych) oraz wdrożenie systemu aktywnej informacji pasażerskiej. Głównymi kierunkami rozwoju komunikacji publicznej w KKSOF powinny być więc działania zmierzające do podwyższania oferowanego standardu obsługi, pozwalającego na rzeczywistą konkurencyjność w stosunku do transportu samochodami osobowymi. Poprawa jakości systemu transportowego jest konieczna, przy czym rozwój tego systemu musi odbywać się zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Jedną z barier w efektywnym

35 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

rozwoju transportu publicznego jest jakość infrastruktury drogowej. Niezbędna jest zatem budowa nowych szlaków komunikacyjnych i remont tych istniejących, ale także rozwój ekologicznego taboru i ogólna integracja systemu transportowego wewnątrz Subregionu. Jest ona istotna zarówno z punktu widzenia mieszkańców, który przy braku dogodnej infrastruktury i połączeń komunikacyjnych nie mogą swobodnie przemieszczać się w obrębie obszaru, jak i istniejących przedsiębiorstw i potencjalnych inwestorów. Stan systemu transportowego stanowi bowiem instrument warunkujący z jednej strony jakość życia mieszkańców, ale i rozwój gospodarczy. Gdy system ten działa dobrze, wpływa na atrakcyjność inwestycyjną obszaru, wspierając tym samym konkurencyjność lokalnej gospodarki. Brak dogodnych połączeń różnego rodzaju: drogowych, kolejowych, lotniczych czy wodnych, stanowi zaś przyczynę utrzymywania się barier rozwojowych i decydujący czynnik ograniczenia wzrostu gospodarczego. Warunkiem rozwoju zrównoważonego w aspekcie komunikacyjnym jest zapewnienie równowagi między wymiarami społecznymi, gospodarczymi, ale także przestrzennymi oraz ochrony przyrody. Stąd ważne jest ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne poprzez podejmowanie działań wpływających na ogólną poprawę efektywności funkcjonowania systemu transportowego. Wskazana jest budowa nowoczesnej infrastruktury transportowej (w tym miejskich obwodnic) oraz modernizacja infrastruktury istniejącej, również tej przeznaczonej dla ruchu rowerowego i pieszego (a także wyposażanie jej w zaawansowane systemy sterowania ruchem). Istniejące szlaki rowerowe (wskazane w rozdziale Turystyka) wymagają modernizacji i uzupełnienia braków w połączeniach między poszczególnymi ścieżkami rowerowymi, zapewniającymi ich ciągłość. Należy wprowadzać także wysokiej jakości środki transportu, bezpieczne w ruchu i przyjazne dla środowiska, wyposażone w wydajne silniki i układy paliwowe, przystosowane do paliw alternatywnych. Zakup nowego taboru, wdrażanie ekologicznych rozwiązań transportowych (w tym promowanie transportu wodnego) i poprawa infrastruktury drogowej czy kolejowej są sposobami przynoszącymi korzyści dla środowiska i instrumentami zwiększającymi wydajność systemu przy jednoczesnym ograniczaniu kosztów. Wpływają także na poprawę bezpieczeństwa, poprzez redukcję liczby wypadków i ograniczenie ich skutków oraz w aspekcie poprawy ochrony osobistej użytkowników transportu.

} 36 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

W zakresie bezpieczeństwa na drogach istotne będzie także prowadzenie działań związanych z udziałem osób starszych w ruchu pieszym i rowerowym (ułatwienia architektoniczne, ale też uwzględnienie tej grupy w kampaniach informacyjnych dotyczących używania materiałów odblaskowych), jak również stosowanie ulg ekonomicznych: zwolnienia i tańsze przejazdy środkami publicznego transportu zbiorowego. W związku ze zmianami w strukturze demograficznej mieszkańców, istnieje także konieczność dostosowywania komunikacji do potrzeb osób starszych, a więc najczęściej o ograniczonej zdolności ruchowej, dla zapewnienia im możliwości łatwego i bezpiecznego podróżowania. Dostępność transportu utrudniają tym osobom bariery architektoniczne i techniczne (m.in. wysokie krawężniki, brak informacji wizualnej i dźwiękowej na przejściach dla pieszych i przystankach, schody, wąskie wejścia do pojazdów, rozwiązania konstrukcyjne środków transportu i inne). Z tego względu plany rozwoju transportu publicznego w subregionie powinny uwzględniać dostosowanie systemów transportowych (infrastruktury oraz taboru) do potrzeb osób starszych.

3.2 Infrastruktura techniczna

Poziom rozwoju infrastruktury wodociągowej na obszarze funkcjonalnym nie odbiega od średniej dla kraju (87,9% ludności korzystającej z sieci) i województwa opolskiego (94,6%), jest nawet nieznacznie wyższy. Długość czynnej wodociągowej sieci rozdzielczej na całym obszarze wynosi 1 014,4 km. Subregion kędzierzyńsko-kozielski wypada również korzystnie w kontekście rozwoju sieci kanalizacyjnej – jest podobnie pod tym względem rozbudowany na tle całej Polski (gdzie średnia to 64,3% ludności korzystającej z tej sieci) i nieco bardziej niż województwo, w którym z kanalizacji korzysta 61,8% społeczeństwa.

37 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Rysunek 5 Ludność gmin KKSOF korzystająca z sieci kanalizacyjnej w 2012 r. w % ogółem ludności

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w całym Subregionie wynosi łącznie 721,3 km, przy czym rozłożenie tej sieci nie jest równomierne (najlepiej pod tym względem rozwinięte jest miasto Kędzierzyn-Koźle – 190,2 km sieci, zaś najkrótszy odcinek kanalizacji posiada gmina Cisek

– 6,6 km).

Tabela 5 Ludność gmin KKSOF korzystająca z urządzeń komunalnych w 2012 r. Ludność korzystająca z sieci Gmina KKSOF wodociągowej kanalizacyjnej wodociągowej kanalizacyjnej w liczbach bezwzględnych w % ogółem ludności Ogółem KKSOF 157 811 105 031 96,8 64,4 Bierawa 7 655 3 961 98,0 50,7 Cisek 5 594 447 94,5 7,5 Jemielnica 7 120 2 811 98,6 38,9 Kędzierzyn-Koźle 62 985 54 901 99,0 86,3

} 38 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Ludność korzystająca z sieci Gmina KKSOF wodociągowej kanalizacyjnej wodociągowej kanalizacyjnej w liczbach bezwzględnych w % ogółem ludności Leśnica 7 390 3 618 91,7 44,9 Pawłowiczki 7 747 3 612 97,4 45,4 Polska Cerekiew 3 831 1 337 88,9 31,0 Reńska Wieś 7 581 3 779 92,0 45,8 Strzelce Opolskie 30 570 17 978 97,0 57,0 Ujazd 5 967 4 190 95,0 66,7 Zawadzkie 11 371 8 397 94,6 69,9 źródło: GUS

Produkcją i dystrybucją ciepła oraz ciepłej wody na terenie miasta Kędzierzyn-Koźle zajmuje się Miejski Zakład Energetyki Cieplnej sp. z o.o., który jest spółką ze 100% udziałem Gminy. Posiada cztery sieci ciepłownicze zasilane z czterech źródeł ciepła. Na terenie Strzelec Opolskich występuje jeden system ciepłowniczy, na który to składa się źródło wytwórcze – kotłownia centralna oraz układ sieciowy. Elementy tej infrastruktury znajdują się w posiadaniu spółki Energetyka Cieplna Opolszczyzny S.A. Na terenie obszaru funkcjonalnego funkcjonują ponadto obiekty energetyczne i kotłownie zakładowe (opalane węglem kamiennym, olejem opałowym lub gazem). Poza miejskimi systemami ciepłowniczymi odbiorcy indywidualni z terenu KKSOF wykorzystują do ogrzewania obiektów kotły lub paleniska indywidualne. Z takich źródeł zasilana jest głównie zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Dominującym jest ogrzewanie paliwami stałymi (węglem kamiennym, koksem), w następnej kolejności wykorzystywane są paliwa płynne (olej opałowy, gaz płynny) i gaz ziemny. Ze względu na wysokie koszty eksploatacyjne, ogrzewanie elektryczne stosowane jest sporadycznie.

W zakresie dostępu do mediów na terenie KKSOF, zdecydowanie najlepiej dostępna w mieszkaniach jest sieć wodociągowa i infrastruktura sanitarna (ustęp spłukiwany, łazienka), choć i tutaj występują różnice w poszczególnych gminach Subregionu (zgodnie z danymi GUS najniższą wartość wskaźniki te przyjmują w gminach Leśnica oraz Reńska Wieś).

39 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 9 Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne w 2012 r. [szt.] 60000 55 822 55 212 53 452

50000 47 273

40000

30000 26 411

20000

10000

0 wodociąg ustęp spłukiwany łazienka centralne ogrzewanie gaz sieciowy źródło: GUS

Stopień skanalizowania poszczególnych sołectw w gminach Subregionu Kędzierzyńsko -Kozielskiego przedstawiono w poniższej tabeli. Jakkolwiek coraz więcej gmin jest już prawie zupełnie skanalizowanych, 1/3 obszaru funkcjonalnego wymaga jeszcze podjęcia inwestycji w tym obszarze.

Tabela 6 Stopień skanalizowania gmin KKSOF w podziale na sołectwa sołectwa Jednostka w pełni skanalizowane częściowo skanalizowane brak kanalizacji Bierawa, Brzeźce, - Dziergowice, Goszyce, Grabówka, Lubieszów Bierawa Korzonek, Kotlarnia, Solarnia, Stare Koźle, Stara Kuźnia, Ortowice Kobylice - Landzmierz, Cisek, Roszowicki Las , Roszowice, Nieznaszyn, Steblów , Sukowice, Cisek Dzielnica, Łany, Przewóz, Podlesie, Miejsce Odrzańskie, Błażejowice Centawa Jemielnica (ok. 70%), - Łaziska, Piotrówka, Barut, Jemielnica Wierchlesie, Gąsiorowice (ok. 80%)

} 40 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Kędzierzyn-Koźle - Kędzierzyn-Koźle (95%) - Krasowa, Góra Św. Anny, Zalesie Śląskie Lichynia, Wysoka, Leśnica Raszowa, Łąki Kozielskie Kadłubiec, Dolna Poręba, Czarnocin Chrósty, Grudynia Wielka, Urbanowice Przedborowice, Jakubowice, Milice, Borzysławice, Kózki Radoszowy, Grudynia Mierzęcin, Gościęcin, Mała, Maciowakrze, Karchów, Ligota Wielka Pawłowiczki Dobieszów, Dobrosławice, oraz Grodzisko (wieś w Trawniki, Naczęsławice, trakcie kanalizacji) Ucieszków, Ostrożnica, Pawłowiczki Ligota Mała, Ciężkowice, Polska Cerekiew (ok. 97%), Wronin, Połowa, Polska Cerekiew Jaborowice, Grzędzin, Zakrzów Mierzęcin, Łaniec, Koza Dzielawy, Witosławice Bytków; Długomiłowice, Dębowa (zabudowa Kamionka, Komorno, Gierałtowice, Naczysławki, letniskowa) Łężce, Mechnica, Reńska Wieś Pociękarb, Pokrzywnica, Poborszów Radziejów, Reńska Wieś, Większyce Strzelce Opolskie, Błotnica Grodzisko, Rożniątów, Brzezina, Jędrynie, Strzelecka, Dziewkowice, Szymiszów Kalinowice, Kalinów, Kadłub, Rozmierka, Ligota Dolna, Ligota Strzelce Opolskie Rozmierzw, Sucha, Górna, Niwki, Osiek, Szczepanek, Płużnica Warmątowice Balcarzowice, Jaryszów, - - Klucz, Niezdrowice, Ujazd Nogowczyce, Olszowa, Sieroniowice, Stary Ujazd, Ujazd, Zimna Wódka Zawadzkie Zawadzkie Kielcza, Żędowice - źródło: urzędy gmin KKSOF

Władze gmin KKSOF zdają sobie sprawę, że dostęp do mediów, takich jak sieć kanalizacji sanitarnej, podnosi jakość życia mieszkańców oraz atrakcyjność inwestycyjną i osiedleńczą miejscowości, stąd podejmują się realizacji przedsięwzięć rozwijających sieć kanalizacyjną na swoim terenie. Najważniejsze z nich zostały przedstawione w poniższym zestawieniu.

Tabela 7 Najważniejsze inwestycje z kanalizacyjne realizowane na terenie gmin KKSOF w latach 2004-2013 Gmina KKSOF Najważniejsze inwestycje z zakresu kanalizacji Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w Gminie Bierawa: - budowa kanalizacji w miejscowości Bierawa, - budowa kanalizacji w miejscowości Stare Koźle, Bierawa - budowa rurociągu tranzytowego z Ortowic do oczyszczalni ścieków ZA Kędzierzyn wraz z kanalizacją sanitarną miejscowości Korzonek Wieś, - budowa kanalizacji w miejscowości Solarnia, części Dziergowic z rurociągiem tłocznym do oczyszczalni w ZA Kędzierzyn. Kanalizacja sanitarna ciśnieniowa dla wsi Kobylice: rurociągi tłoczne PE Ø 50-90 mm Cisek L=3685,4 mb, przyłącza z rur PE Ø 40-50mm, L=3513,75 mb, pompownie przydomowe z zasilaniem elektrycznym: 165 szt.

41 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Jemielnica Budowa kanalizacji sanitarnej w Gminie Jemielnica - etapy I-IV, VA, VB Największy projekt: współfinansowany z Funduszu Spójności nr 2003/PL/16/P/PE/046 „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Kędzierzynie-Koźlu”. Wartość Projektu 44,5 MLN EUR, dotacja z Funduszu Spójności 31,1 MLN EUR 70%, środki krajowe 13,4 mln EUR 30%; Budowy kanalizacji sanitarnej: ul. Kanałowej, Zamkniętej i Północnej; Kanalizacja sanitarna os. Koźle; Uzupełnienie kanalizacji ściekowej na obszarze gminy na ulicach: Towarowa, Gazowa, Kędzierzyn-Koźle Główna, Wakacyjna, Letnia, Jesienna, Miodowa, Przyjaźni, Piastowska, Szymanowskiego, Portowa, Plac Wagnera, Malczewskiego, Akacjowa, Sławięcicka, Pieli, Królowej Jadwigi, Zamkowa, Pokucie, Synów Pułku; Uzupełnienie: kan. deszczowej w rejonie ul. Rajskiej i Głównej, kan. sanitarną do budynku ul. Pokucie 11, odwodnienie odcinka ul. Sucharskiego, rurociąg tłoczny relacji Sławięcice-Kędzierzyn, kanalizacji deszczowej zlewni ul. Brzechwy i zlewni ul. Tuwima, kanalizacji sanitarnej ul. Herberta, Jasińskiego, Pokucie i Królowej Jadwigi, Kanalizacja deszczowa os. Cisowa. Budowa kanalizacji sanitarnej wraz z przyłączami i przepompowniami ścieków sanitarnych z rurociągami tłocznymi oraz zasilaniem energetycznym i przyłączami wodociągowymi do przepompowni w miejscowości Raszowa, Budowa kanalizacji sanitarnej w Krasowej wraz z przyłączami i przepompowniami ścieków sanitarnych z rurociągami tłocznymi oraz zasilaniem energetycznym i przyłączami wodociągowymi do przepompowni, Leśnica Kanalizacja sanitarna wraz z przyłączami i przepompowniami ścieków sanitarnych z rurociągami tłocznymi oraz zasilaniem energetycznym i przyłączami wodociągowymi do przepompowni w miejscowości Łąki Kozielskie, Kanalizacja sanitarna wraz z przyłączami i przepompownią ścieków sanitarnych z rurociągiem tłocznym oraz zasilaniem energetycznym i sieć wodociągowa wraz z przyłączami w miejscowości Zalesie Śląskie. Budowa kanalizacji sanitarnej dla wsi Chrósty, Budowa kanalizacji dla wsi Jakubowice, Budowa kanalizacji sanitarnej grawitacyjno-ciśnieniowej wraz z przyłączami dla wsi Grudynia Wielka, Budowa kanalizacji sanitarnej grawitacyjno-ciśnieniowej wraz z przyłączami dla wsi Milice, Pawłowiczki Tranzyt ciśnieniowy ścieków Radoszowy-Maciowakrze wraz z budową kanalizacji sanitarnej grawitacyjno- ciśnieniowej wraz z przyłączami dla wsi Maciowakrze, Budowa kanalizacji sanitarnej dla wsi Dobrosławice i Dobieszów wraz z wymianą sieci wodociągowej w Dobieszowie, Budowa kanalizacji dla wsi Grudynia Mała, Budowa oczyszczalni ścieków dla aglomeracji Naczęsławice, Budowa kanalizacji sanitarnej dla wsi Trawniki. Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowościach Ciężkowice, Ligota Mała, Jaborowice Polska Cerekiew Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w miejscowościach Witosławice, Dzielawy, Grzędzin, tranzyt ścieków Dzielawy - etap I Budowa kan. san. w Reńskiej Wsi, Budowa kan. san. w Większycach, Budowa kan. san. w Radziejowie i Pokrzywnicy, Reńska Wieś Budowa kan. san. w Gierałtowicach, Budowa kan. san. w Naczysławkach, Budowa kan. san. w Pociękarbiu i Bytkowie, Budowa kan. san. w Komornie (w trakcie budowy). Budowa kanalizacji w sołectwie miejskim Suche Łany, Budowa kanalizacji w sołectwie miejskim Mokre Łany, Strzelce Opolskie Budowa kanalizacji we wsi Warmątowice, Budowa kanalizacji we wsi Szczepanek.

} 42 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Realizacja przez Strzeleckie Wodociągi i Kanalizacja Sp. z o.o. projektu pn. „Poprawa gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracji Strzelce Opolskie” - planowany całkowity koszt netto realizacji projektu to 127.112.400,00 zł, z czego dofinansowanie może wynieść 60% wartości inwestycji tj. 79.146.326,00 zł. Zakres rzeczowy Projektu obejmuje: - budowę 107 km sieci kanalizacji sanitarnej w 8 sołectwach gminy Strzelce Opolskie (Dziewkowice, Błotnica Strzelecka, Rozmierka, Grodzisko, Kadłub, Rozmierz, Sucha, Szymiszów Osiedle) i w 5 sołectwach gminy Jemielnica (Piotrówka, Wierchlesie, Barut, Łaziska, Gąsiorowice), - przebudowę ok.5,1 km sieci wodociągowej w Szymiszowie Osiedle, - zakup specjalistycznego pojazdu do oczyszczania i konserwacji sieci kanalizacyjnej, - budowę kanalizacji sanitarnej w sołectwach: Osiek, Rożniątów, Szymiszów Wieś. 10733 mieszkańców zostanie podłączonych do nowo wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej. Budowa kanalizacji sanitarnej i wymiana sieci wodociągowej dla wsi Klucz, Olszowa, wraz z osiedlem mieszkaniowym Księży Las i SAG Olszowa: wybudowano 8 695 mb kanalizacji sanitarne, 3 sieciowe przepompownie ścieków, 4 przepompownie Ujazd przydomowe, przebudowano 7 981 mb sieci wodociągowej, Budowa kanalizacji sanitarnej dla wsi Sieroniowice oraz budowa kanalizacji sanitarnej i wodociągu dla SAG Sieroniowice: wybudowano 7 292 mb kanalizacji sanitarnej i 1 747 mb sieci wodociągowej. Poprawa wodno-ściekowa na obszarze Gminy Zawadzkie – budowa kanalizacji dla Zawadzkie sołectwa Żędowice. źródło: urzędy gmin KKSOF

Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski jest w małym stopniu zgazyfikowany. Sieć gazowa jest tutaj najsłabiej rozwinięta, ale i dysproporcja w tym zakresie wewnątrz obszaru jest bardzo duża. Podczas gdy w Kędzierzynie-Koźlu z instalacji gazowej korzysta 82,9% mieszkańców, a w Strzelcach Opolskich 49,3%, w pozostałych gminach wskaźnik ten przyjmuje wartości zerowe lub prawie zerowe. Długość czynnej sieci przesyłowej gazu ogółem wynosi dla KKSOF 342,412 km.

Zauważalna jest także bardzo duża różnica w rozwoju infrastruktury technicznej w postaci instalacji sanitarnych i ogrzewania centralnego na terenach miejskich i wiejskich obszaru funkcjonalnego. W przeciwieństwie do większości mieszkańców miast, osoby posiadające mieszkania na wsi w dużej mierze nie mają zapewnionego dostępu do tego typu mediów.

43 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 10 Mieszkania wyposażone w instalacje – w % ogółu mieszkań KKSOF 100,0 99,1 95,5 88,2 90,0 81,4 82,8 80,0 70,1 70,0

60,0

50,0

40,0

30,0

20,0

10,0

0,0 wodociąg łazienka centralne ogrzewanie

w miastach na wsi

źródło: GUS

Poniższy wykres prezentuje wartości długości poszczególnych rodzajów sieci rozdzielczej przypadających na 100 km² w gminach Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego. Zapotrzebowanie na sieć kanalizacyjną jest największe w gminach Cisek, Jemielnica i Pawłowiczki. Widać także znaczne różnice w gęstości sieci wodociągowej przypadającej na poszczególne gminy, nawet zestawiając ze sobą tylko gminy wiejskie np. podczas gdy w gminie Cisek na 100 km² przypada 136,3 km tej sieci rozdzielczej, to w gminie Zawadzkie już tylko 37,6 km. Kędzierzyn-Koźle dominuje w rozwoju sieci gazowej nad pozostałymi gminami obszaru. Sieć i urządzenia gazownicze na terenie miasta są własnością Zakładu Gazowniczego w Opolu. System gazowniczy stanowi tu często alternatywę dla systemu ciepłowniczego. Gazem ogrzewane są nowe i istniejące już budynki mieszkalne, usługowe i przemysłowe.

} 44 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 11 Długość sieci rozdzielczej na 100 km² w gminach KKSOF [km]

Zawadzkie 37,6 39,8 19,4

Ujazd 60,4 79,8 7,7

Strzelce Opolskie 82,4 37,5 24,1

Leśnica 81,2 48,3 0,3

Jemielnica 60,2 21,4

Reńska Wieś 120,7 69,5

Polska Cerekiew 89,7 49,6

Pawłowiczki 47,1 35,8

Cisek 136,3 9,3

Bierawa 75,0 66,9

Kędzierzyn-Koźle 151,2 153,6 135,0

0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0 350,0 400,0 450,0

sieć wodociągowa sieć kanalizacyjna sieć gazowa

źródło: GUS W kontekście gospodarczym, tj. przyciągnięcia nowych inwestorów do obszaru funkcjonalnego, zwłaszcza na wyodrębnione w tym celu tereny inwestycyjne, istotne jest ich pełne przygotowanie do obsługi inwestorów, chcących rozpocząć tam działalność gospodarczą. Poza dogodnymi powiązaniami z siecią drogową i kolejową czy dostępem do dróg wodnych, niemniej ważne jest uzbrojenie terenów w sieć średniego i niskiego napięcia, gaz ziemny i koksowniczy, instalację wodociągową, kanalizacyjną i centralnego ogrzewania. Tworzenie, poprzez tego typu działania, istniejących terenów inwestycyjnych atrakcyjniejszymi, pozwoli na stymulowanie rozwoju gospodarczego Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego.

45 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Zestawienie 2 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do infrastruktury komunikacyjnej i technicznej

- doskonała lokalizacja - - brak lotniska w województwie w pobliżu autostrady A4 (możliwość korzystania (łączącą Konurbację z lotniska w Katowicach) Górnośląską z Wrocławiem) - niezadawalający stan - bardzo dobre możliwości techniczny dróg (zwłaszcza dojazdu drogowego powiatowych) - lokalizacja na trasie ważnej - brak pełnego zintegrowania linii kolejowej Wrocław- systemu transportowego Katowice - regres w zakresie - rzeka Odra (z Kanałem wykorzystania możliwości Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał Gliwickim i Kędzierzyńskim) pasażerskiego transportu jako "zielony korytarz kolejowego

transportowy" - niska jakość taboru Deficyt (słaba strona) - inwestycje w infrastrukturę i infrastruktury transportu są priorytetem rozwojowym publicznego samorządów KKSOF - słabe wyposażenie w system kanalizacji sanitarnej (zwłaszcza Cisek i Polska Cerekiew) - niski stopień zgazyfikowania obszaru (zwłaszcza obszarów wiejskich)

źródło: opracowanie własne

} 46 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

4. Infrastruktura mieszkaniowa

Zasoby mieszkaniowe Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego nie zwiększyły się znacznie na przestrzeni ostatnich 10 lat (w całym KKSOF zanotowano wzrost zaledwie o 2,43%). W niektórych gminach obszaru tj. w Cisku i Zawadzkim, nastąpił wręcz spadek liczby dostępnych mieszkań (najczęstszą przyczyną tzw. ubytków mieszkaniowych są: zmiana przeznaczenia lokalu i zły stan techniczny).

Tabela 8 Zasoby mieszkaniowe w poszczególnych gminach KKSOF w latach 2004-2013 Jednostka 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kędzierzyn - 24300 24435 24465 24499 24553 24581 24548 24588 24642 24704 Koźle Bierawa 2443 2448 2452 2464 2471 2479 2540 2543 2567 2580

Cisek 1966 1965 1965 1963 1963 1965 1946 1945 1946 1941

Pawłowiczki 2508 2508 2510 2511 2506 2510 2569 2561 2560 2560

Pol. Cerekiew 1423 1422 1423 1425 1425 1425 1547 1546 1549 1549

Reńska Wieś 2481 2490 2501 2507 2525 2533 2503 2513 2523 2538

Jemielnica 2005 2007 2011 2015 2023 2032 2023 2033 2037 2044

Leśnica 2331 2340 2344 2357 2362 2364 2397 2404 2410 2417 Strzelce 10312 10325 10344 10359 10389 10400 10776 10792 10819 10844 Opolskie Ujazd 1744 1748 1755 1755 1767 1772 1800 1808 1814 1823

Zawadzkie 3833 3833 3834 3835 3844 3848 3677 3683 3688 3693

KKSOF 55 346 55 521 55 604 55 690 55 828 55 909 56 326 56 416 56 555 56 693 źródło: GUS

W 2012 roku w zasobach mieszkaniowych gmin Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego pozostawało 557 lokali socjalnych. Liczba tego typu mieszkań sukcesywnie zwiększa się – obecnie o 12% w stosunku do roku 2009. Z punktu widzenia efektywności ekonomicznej, jak i sprawiedliwości społecznej wskazane jest realizowanie na obszarze funkcjonalnym budownictwa komunalnego, zaś jako możliwy sposób zaspokajania potrzeb mieszkaniowych najuboższych i eksmitowanych rozważone powołanie Towarzystwa Budownictwa Społecznego (które było już poddawane analizie przed kilkoma laty).

Biorąc pod uwagę powierzchnię mieszkań, jaka przypada na jedną osobę, wydaje się, że w najlepszej sytuacji mieszkaniowej na terenie KKSOF jest gmina Cisek. Wskaźnik ten nie przedstawia jednak standardu mieszkań, co do których – z oceny dostępu do infrastruktury

47 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

technicznej (przedstawionej w poprzednim rozdziale) można wnioskować, że najlepiej wyposażone w możliwe udogodnienia są te w gminach Kędzierzyn-Koźle i Strzelce Opolskie. Sytuacja mieszkaniowa w gminie Zawadzkie wydaje się być najtrudniejsza, zwłaszcza że omawiany wskaźnik znajduje się poniżej średniej krajowej i województwa opolskiego.

KKSOF, jak większość jednostek terytorialnych w Polsce, boryka się z problemem deficytu ilościowego mieszkań. Wskaźnik liczby mieszkań przypadających na 1000 mieszkańców jest tutaj znacznie niższy od średniej krajowej. Jedynie w Kędzierzynie-Koźlu i Polskiej Cerekwii współczynnik ten jest wyższy niż średnia dla Polski i całego województwa.

Rysunek 6 Liczba mieszkań przypadających na 1 tys. mieszkańców w poszczególnych gminach KKSOF

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

} 48 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wnioski o przydział mieszkania komunalnego, w tym na mieszkanie do remontu, realizowane są w miarę zwalniana mieszkań w dostępnych zasobach. W ostatnich latach, po kryzysie w Europie, jaki objął swym zasięgiem również rynek budowlany, zwiększa się także liczba nowych lokali mieszkalnych oddawanych do użytkowania. W związku z malejącą liczbą mieszkańców obszaru funkcjonalnego omawiane zjawisko w najbliższych latach nie powinno się więc pogłębiać. Z roku na rok wskaźnik liczby mieszkań przypadających na 1000 mieszkańców jest na terenie KKSOF coraz bardziej korzystny.

Tabela 9 Wskaźniki zasobów mieszkaniowych KKSOF w 2013 r.

Przeciętna pow. użytkowa Przeciętna pow. użytkowa Mieszkania na 1000 Jednostka 1 mieszkania mieszkania na 1 osobę mieszkańców*

POLSKA 73,173,173,1 26,326,326,3 356,1 woj. opolskie 80,1 27,8 343,4 Kędzierzyn-Koźle 63,3 24,5 387,2 Bierawa 97,5 32,0 328,6 Cisek 115,5 37,9 328,6 Pawłowiczki 99,3 31,9 321,7 Polska Cerekiew 95,4 34,3 359,3 Reńska Wieś 110,0 33,5 306,1 Jemielnica 108,2 30,4 282,0 Leśnica 103,6 30,9 299,2 Strzelce Opolskie 77,3 26,4 343,3 Ujazd 99,1 28,5 288,8 Zawadzkie 72,4 22,2 307,0 KKSOF 94,794,794,7 30,630,630,6 322,9 źródło: GUS *najbardziej aktualne dane za 2012 r.

O kondycji rynku mieszkaniowego decydują nie tylko zasoby istniejące, ale również efekty budownictwa mieszkaniowego. W 2013 roku do użytku oddano 178 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej 26 582 m² (posiadające w sumie 901 izb). Na 1000 ludności dało to wskaźnik dla całego obszaru w wysokości 1,1 mieszkania. Najlepiej pod tym względem sytuacja kształtuje się w Bierawie i Reńskiej Wsi, gdzie na 1 tys. mieszkańców oddano 2,3

49 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

mieszkania. Zaledwie 0,23 mieszkania (przypadającego na 1000 mieszkańców) oddano w tym roku w Polskiej Cerekwii.

Biorąc pod uwagę przeciętną powierzchnię użytkową jednego mieszkania oddanego do użytkowania w 2013 roku na terenie KKSOF, te największe powstawały w Pawłowiczkach, Jemielnicy i Leśnicy, i miały powierzchnię ok. 182 – 192 m², zaś najmniejsze oddano w Polskiej Cerekwii, Kędzierzynie-Koźlu, Bierawie i Cisku (średnio 96 – 128 m²). Ogółem średnia powierzchnia oddawanych mieszkań dla Subregionu wyniosła niecałe 150 m².

Liczba mieszkań oddawanych do użytkowania zmieniała się na przestrzeni ostatnich 10 lat. Po bardzo dobrych w tym zakresie latach 2003-2005 dynamika budowania nowych mieszkań nieco osłabła, jednak w ostatnich kilku latach znów wzrosła. W porównaniu do roku 2005 znacznie ożywiło się budownictwo w takich gminach, jak Bierawa czy Strzelce Opolskie. Największy trend spadkowy budownictwa mieszkaniowego odnotowano za to w Kędzierzynie- Koźlu (spadek ze 147 w roku 2005 do 71 mieszkań roku 2013).

Wykres 12 Mieszkania oddane do użytkowania w latach 2003-2013 na terenie KKSOF [szt.] 300

250 243

200 202 196 182

166 178 158 150 148

115 106 100 106

50

0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 źródło: GUS Największym inwestorem na rynku mieszkaniowym KKSOF są inwestorzy indywidualni. Podobnie jak ma to miejsce w całej Polsce, coraz mniejszy udział w budownictwie mieszkaniowym notują spółdzielnie mieszkaniowe na korzyść firm developerskich. Mieszkania w systemie budownictwa indywidualnego, sądząc po wydanych pozwoleniach na budowę,

} 50 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

powstają obecnie częściej w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim niż na terenie gmin powiatu strzeleckiego (trend ten można zauważyć od 2010 roku). Liczba wydanych pozwoleń na budowę domów jednorodzinnych ogółem po 2011 roku na terenie KKSOF przyjmuje jednak tendencję spadkową.

Dla poszczególnych gmin obszaru statystyki wydanych pozwoleń na budowę domów jednorodzinnych w ostatnich 5 latach kształtują się następująco:

Tabela 10 Pozwolenia na budowę budynków jednorodzinnych w KKSOF w latach 2009-2013 [szt.] Jednostka 2009 2010 2011 2012 2013 Ogółem Kędzierzyn - Koźle 37 32 43 36 30 178 Bierawa 18 28 17 20 16 99 Cisek 4 2 6 2 2 16 Pol. Cerekiew 4 3 3 1 3 14 Pawłowiczki 8 7 8 7 6 36 Reńska Wieś 8 28 29 25 29 119 Powiat kędzierzyńsko-kozielski 79 100 106 91 86 462 Strz. Opolskie 31 19 28 23 22 123 Jemielnica 14 14 17 13 8 66 Leśnica 12 10 13 8 7 50 Ujazd 17 15 15 10 9 66 Zawadzkie 10 5 8 10 6 39 Powiat strzelecki 84/*101 63/*78 81/*95 64/*75 52/*73 344/*422 KKSOF 163 163 187 155 138 806 źródło: Starostwo Powiatowe w Kędzierzynie-Koźlu, Starostwo Powiatowe w Strzelcach Opolskich * liczba wszystkich pozwoleń wydanych w powiecie, z uwzględnieniem gmin: Kolonowskie i Izbicko, które nie należą do KKSOF

Niekorzystny jest dla gmin Subregionu kędzierzyńsko-kozielskiego wskaźnik liczby oddawanych mieszkań w stosunku do liczby zawieranych małżeństw, który kształtuje się znacznie poniżej poziomu krajowego i średniej wojewódzkiej. Dane dla powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego mówią o średnio 249 mieszkaniach przypadających na 1000 zawartych małżeństw, zaś dla powiatu strzeleckiego o 193. W tym samym roku 2013 dla województwa opolskiego wskaźnik ten wynosił 368 mieszkań, zaś dla Polski aż 805 mieszkań na 1000 zawartych mieszkań.

51 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Biorąc pod uwagę dane GUS odnośnie wskaźnika mieszkań oddanych do użytkowania na 100 zawartych małżeństw, nie odbiegają od średniej wojewódzkiej gminy Reńska Wieś i Bierawa. W pozostałych gminach, z wyjątkiem Ujazdu, oba wskaźniki są wyraźnie mniejsze od przeciętnej w województwie czy w kraju. Dane te oznaczają, że potencjalnie nieco mniej niż zaledwie co czwarte nowo zawarte małżeństwo może liczyć na nowe mieszkanie (oczywiście po warunkiem posiadania odpowiednich środków finansowych).

Rysunek 7 Mieszkania oddane do użytkowania na 100 zawartych małżeństw w 2012 r. w gminach KKSOF

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

} 52 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Zestawienie 3 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do infrastruktury mieszkaniowej

- sukcesywny wzrost liczby - deficyt mieszkań (wskaźnik lokali socjalnych liczby mieszkań na 1 tys. mieszk. znacznie niższy od średniej - stopniowy wzrost wskaźnika krajowej) liczby mieszkań przypadających na 1 tys. - niska dynamika wzrostu mieszkańców zasobów mieszkaniowych - nieznaczny wzrost liczby - tendencja spadkowa liczby nowych mieszkań wydanych pozwoleń na budowę oddawanych do użytkowania - coraz mniejszy udział Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał spółdzielni w budownictwie

mieszkaniowym Deficyt (słaba strona) - niekorzystny wskaźnik liczby oddawanych mieszkań w stosunku do liczby zawieranych małżeństw (znacznie poniżej średniej krajowej i wojewódzkiej)

źródło: opracowanie własne

53 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

5. Potencjał gospodarczy i rynek pracy

Kędzierzyńsko-Kozielski subregion charakteryzują dobre warunki do inwestowania oraz rozwoju przedsiębiorstw. Zapewnia je przede wszystkim potencjał infrastrukturalny, społeczny i intelektualny oraz dostępność komunikacyjna obszaru (autostrada A4, linia kolejowa Wrocław -Kraków). Jedno z najbardziej rozwiniętych pod względem przemysłowym miast w województwie opolskim – Kędzierzyn-Koźle – wraz z oddalonymi o 25 km Strzelcami Opolskimi, obsługują te same węzły autostradowe „Olszowa” i „Nogowczyce”. Tym samym autostrada A4, przy której powstaje strefa gospodarcza o docelowej powierzchni 300 ha, będzie zbliżać do siebie strefy rozwoju obu miast i pozostałych gmin KKSOF, a ich mieszkańcy będą pracować na tym samym obszarze gospodarczym. Posiadane zaplecze infrastruktury przemysłowej może być wykorzystane dla rozwoju różnych gałęzi nowoczesnego przemysłu i może oferować inwestorom względnie łatwy dobór wykwalifikowanych pracowników.

Silnie uprzemysłowiona jest w głównej mierze aglomeracja kędzierzyńsko-kozielska, w której gospodarka opiera się o dobrze rozwinięty przemysł chemiczny, metalurgiczny, stocznię i port rzeczny na Odrze, kopalnię piasku oraz liczne zakłady usługowe i remontowo-budowlane. Przemysł ten specyficznie rozwija się w otoczeniu terenów rolniczych, gdzie na dobrych glebach uprawia się głównie pszenicę, jęczmień, rzepak oraz buraki cukrowe. W gminach wiejskich KKSOF gospodarka oparta jest na rolnictwie. Produkcja rolna w znikomym stopniu kształtuje jednak potencjał gospodarczy obszaru, w przeciwieństwie do przemysłu i działalności usługowej, która koncentruje się głównie na handlu i usługach dla ludności. Dominujące są tutaj branże: chemiczna, produkcyjna oraz dystrybucyjna, obecna jest także branża maszynowa, mechaniczna oraz tekstylna.

Do dużych zakładów pracy ze znaczącym potencjałem rozwojowym na terenie KKSOF należą: Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A., Blachownia Holding S.A., Brenntag Polska Sp. z o.o., Air Products Gazy Sp. z o.o., Chemzak Sp. z o.o., ICSO Chemical Production Sp. z o.o., Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej „Blachownia”, CTL Chemkol Sp. z o.o., Famet S.A., A. Berger Polska Sp. z o.o., KOFAMA Koźle S.A., Elektrownia Blachownia w Kędzierzynie-Koźlu (oddział Tauronu Wytwarzanie S.A.), Miejski Zakład Komunikacyjny Sp. z o. o. w Kędzierzynie- Koźlu, PCC Synteza S.A., Komet - Urpol Sp. z o.o. czy Global Colors Polska S.A., Adamietz Sp. z o.o. (Grupa Adamietz), Coroplast, Pearl Stream S.A., Intersilesia McBride Polska Sp. z o.o.,

} 54 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Przedsiębiorstwo Przemysłu Obuwniczego, Kapica, Drewnoplast, Kleinmann Wyroby metalowe, Transannaberg Wiesiollek J.M. Sp. J., Spółdzielnia Rzemieślnicza „SILESIA”, Kopalnia Piasku „Kotlarnia” S.A., PL. Bitunova, Wytwórnia Podłoża pod Uprawę Pieczarek K. Kania, Kuźnia Zawadzkie Sp. z o.o. (której innowacyjne wyroby znajdują zastosowanie w górnictwie, kolejnictwie i przemyśle maszynowym) i wiele innych. Działa tu też jedna z największych cukrowni w Polsce - Südzucker Polska S.A. (Zakład produkcyjny „Cukrownia Cerekiew” znajdująca się w gminie Polska Cerekiew), stocznia rzeczna Damen Shipyards Koźle Sp. z o.o., która zajmuje się budową, remontami i przebudowami statków (wchodząca w skład Damen Shipyards Group, skupiającej ponad 30 stoczni na całym świecie), a za sprawą dwóch firm – CeWe Color Sp. z o.o. i Fotojoker Sp. z o.o. miasto Kędzierzyn-Koźle jest także ważnym ośrodkiem fotograficznym w Polsce.

Dobra pozycja kędzierzyńsko-kozielskich przedsiębiorstw znajduje swoje odzwierciedlenie w niezależnych rankingach, takich jak ostatnie zestawienie Dziennika „Rzeczpospolita”, który na początku grudnia 2013 roku już po raz 12. opublikował ranking „Lista 2000 Polskich Przedsiębiorstw i Eksporterów”. Znalazły się na niej 42 przedsiębiorstwa z województwa opolskiego, z czego 5 firm z terenu miasta Kędzierzyn-Koźle (na pozycji nr 154 – Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A., nr 176 – Brenntag Polska Sp. z o.o., nr 797 – SILEKOL Sp. z o.o., nr 934 – „FAMET” S.A. oraz na pozycji nr 1814 – PCC Synteza S.A.). Z kolei wysokie miejsca na liście ogólnopolskiej laureatów Diamentów Forbesa z województwa opolskiego zajęły na początku 2014 roku odpowiednio: przy przychodach powyżej 250 mln zł – miejsce 40. Izostal S.A. (Zawadzkie), zaś w kategorii przychodów od 50 do 250 mln zł – miejsce 65. Mostostal Kędzierzyn S.A. (Kędzierzyn-Koźle), miejsce 98. Solidaris sp. z o.o. (Polska Cerekiew), miejsce 168. DB Schenker Rail Spedkol sp. z o.o. (Kędzierzyn-Koźle), miejsce 312. Unitube sp. z o.o. (Zawadzkie), miejsce 314. Adamietz sp. z o.o. (Strzelce Opolskie). Bardziej odległe pozycje zajmują przedsiębiorstwa z przychodami od 5 do 50 mln zł.

Wskaźnik przedsiębiorczości, mierzony liczbą podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności, jest na terenie większości jednostek terytorialnych KKSOF niższy, niż dla kraju i województwa opolskiego. Nieco lepszy wynik w 2013 roku osiągnął w tym zakresie powiat kędzierzyńsko-kozielski, aniżeli strzelecki, wpływ na to ma jednak bardzo dobra

55 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

pozycja miasta Kędzierzyn-Koźle w zakresie liczby jednostek gospodarczych w proporcji do liczby mieszkańców.

} 56 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 11 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności w 2013 r. [jed.gosp.]

Jednostka Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności

POLSKA 1 057 Woj. OPOLSKIE 996 Powiat kędzierzyńsko-kozielski 929 Kędzierzyn-Koźle 1 099 Bierawa 640 Cisek 563 Pawłowiczki 556 Polska Cerekiew 483 Reńska Wieś 737 Powiat strzelecki 691 Jemielnica 540 Leśnica 645 Strzelce Opolskie 851 Ujazd 545 Zawadzkie 557 źródło: GUS

Podmioty gospodarcze z terenu KKSOF wpisane do rejestru REGON stanowią 13,6% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w województwie opolskim. W szczególności dużą reprezentację na tle regionu mają tu spółki cywilne, spośród których niemal 18% zlokalizowanych jest w Subregionie Kędzierzyńsko-Kozielskim.

57 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 12 Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w 2013 roku na terenie KKSOF W tym w % Fundacje, Os. fizyczne Jednostka Ogółem Spółki Spółki stowarzyszenia prowadzące handlowe cywilne i organizacje działalność społeczne gospodarczą Bierawa 500 6,8 4,6 5,2 77,2 Cisek 328 5,8 4,0 5,2 78,0 Jemielnica 386 3,9 2,8 4,4 84,2 Kędzierzyn-Koźle 6 947 7,0 10,2 2,0 66,7 Leśnica 517 5,6 4,4 5,0 73,9 Pawłowiczki 436 2,8 4,1 6,9 74,3 Polska Cerekiew 206 2,8 3,4 6,8 73,8 Reńska Wieś 608 5,3 4,9 4,1 79,1 Strzelce Opolskie 2 664 5,1 10,3 2,9 72,0 Ujazd 346 5,8 4,9 2,6 77,5 Zawadzkie 662 5,3 6,3 3,8 69,9 KKSOF 13 600 6,0 8,6 3,0 70,5 źródło: GUS

} 58 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Rysunek 8 Odsetek osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w rejestrze REGON w 2012 r.

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Najbardziej popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej są, podobnie jak w całym kraju, przedsiębiorstwa prywatne osób fizycznych. Indywidualni przedsiębiorcy (biorąc pod uwagę ich liczbę na 1000 osób w wieku produkcyjnym) przeważają w Kędzierzynie-Koźlu. W ostatnich latach wzrasta na obszarze funkcjonalnym liczba mikroprzedsiębiorstw, zatrudniających do 9 osób, maleje z kolei liczba małych i średnich przedsiębiorstw.

59 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 13 Mikroprzedsiębiorstwa z terenu KKSOF wpisane do REGON 2009-2013 [jedn. gosp.] 13 200 12 960 13 000 12 886 12 911

12 800 12 682 12 600

12 400 12 266 12 200

12 000

11 800 2009 2010 2011 2012 2013 źródło: GUS

Wykres 14 Małe przedsiębiorstwa z terenu KKSOF wpisane do REGON 2009-2013 [jedn. gosp.] 550 546 546

540 537

530 522 520 515

510

500

490 2009 2010 2011 2012 2013 źródło: GUS

Wykres 15 Średnie przedsiębiorstwa w KKSOF wpisane do REGON 2009-2013 [jedn. gosp.] 125 124

119 120 118

115 112 111 110

105

100 2009 2010 2011 2012 2013 źródło: GUS W analizowanym okresie nie zaobserwowano wyraźnych zmian w liczbie dużych przedsiębiorstw, zatrudniających od 250 do 999 pracowników (która wahała się w tym czasie pomiędzy 11 a 13 podmiotami). W 2013 roku na terenie subregionu zarejestrowanych było

} 60 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

11 takich firm. Niezmiennie funkcjonuje tutaj jeden podmiot gospodarczy zatrudniający powyżej 1000 pracowników, którym jest Grupa Azoty ZAK S.A.

Rysunek 9 Sekcja G PKD (handel, naprawa pojazdów) jako odsetek podmiotów gospodarczych w 2012 roku

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Podmioty z udziałem kapitału zagranicznego działają przede wszystkim na terenie gmin leżących w granicach powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego. Kapitał zagraniczny przy 56 podmiotach osiągnął tu wartość 372,7 mln zł (w powiecie strzeleckim przy 39 podmiotach 50,2 mln zł), co daje wskaźnik tego kapitału na 1 mieszkańca w wieku produkcyjnym

61 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

w wysokości 5 919 zł. Jest on znacznie wyższy niż wartość ta mierzona dla powiatu strzeleckiego (993 zł) i wyższy niż w podregionie opolskim (3 485 zł) oraz całym województwie (2 366 zł).

Wpływ infrastruktury gospodarczej na poziom atrakcyjności inwestycyjnej wiąże się z usprawnieniem procesu realizacji inwestycji, jak i jej dalszego funkcjonowania. Dostępność tej infrastruktury odgrywa dużą rolę w lokalizacji działalności na danym terenie. W przypadku działalności produkcyjnej, która na terenie KKSOF (co pokazano w dalszej części rozdziału) gromadzi proporcjonalnie największą ilość pracujących, istotna jest obecność wolnych terenów inwestycyjnych w specjalnych strefach ekonomicznych. Specjalna strefa ekonomiczna na obszarze funkcjonalnym – w tym przypadku Katowicka SSE/Podstrefa Gliwicka – działa w gminach: Strzelce Opolskie, Kędzierzyn-Koźle i Ujazd. Zgodnie z planami rozwoju tej strefy na terenie województwa opolskiego zakłada się pozyskiwanie inwestycji: produkcyjnych, przede wszystkim zaawansowanych technologicznie i realizowanych we współpracy z instytucjami naukowymi oraz inwestycji usługowych zajmujących się gromadzeniem i przetwarzaniem danych. Ponadto w obrębie poszczególnych gmin dostępne są wyodrębnione tereny inwestycyjne, które pozostają głównie własnością samorządów. Gminy zasadniczo nie planują tworzenia nowych terenów inwestycyjnych, priorytetem jest zwiększanie atrakcyjności tych już istniejących. W załączniku nr 1 zaprezentowano zestawienie głównych terenów inwestycyjnych KKSOF w podziale na poszczególne gminy obszaru.

Na szczególną uwagę zasługuje działalność Kędzierzyńsko-Kozielskiego Parku Przemysłowego Sp. z o.o., który we współpracy z gminą Kędzierzyn-Koźle oferuje inwestorom wsparcie w procesie inwestycyjnym, realizowane m.in. poprzez: opracowywanie ofert inwestycyjnych (działki inwestycyjne, hale produkcyjne, magazyny, powierzchnie biurowe), przygotowywanie wizyt i aranżowanie spotkań, wyszukiwanie poddostawców i partnerów handlowych, wsparcie w procesach administracyjnych (np. w uzyskiwaniu pozwoleń) czy doradztwo w zakresie pomocy publicznej. Oferta Parku obejmuje m.in. uzbrojone tereny inwestycyjne oraz wynajem pomieszczeń biurowych, produkcyjnych i magazynowych dla realizacji procesów produkcyjnych i działalności usługowej.

Potencjał gospodarczy kreowany jest również przez instytucje otoczenia biznesu, takie jak inkubatory przedsiębiorczości. Na terenie KKSOF funkcjonuje Ujazdowski Inkubator Przedsiębiorczości Sp. z o.o., który obecnie w partnerstwie z Uniwersytetem Opolskim

} 62 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

podejmuje działania na rzecz zwiększenia współpracy pracowników MŚP z uczelniami wyższymi i jednostkami badawczo-rozwojowymi. Od sierpnia 2014 roku swoją działalność w zabytkowej willi przy ulicy Zamkowej zainaugurował także Strzelecki Inkubator Przedsiębiorczości, który ma pomagać w starcie małym firmom, m.in. poprzez wynajem powierzchni biurowych na preferencyjnych warunkach. W najbliższym czasie planowane jest również uruchomienie Kędzierzyńsko-Kozielskiego Inkubatora Przedsiębiorczości (na ten cel przebudowywany i remontowany jest istniejący budynek działającej przychodni).

Na kształtowanie atrakcyjności inwestycyjnej wpływ ma również aktywność jednostek samorządowych wobec inwestorów, rozumiana jako zdolność do kreowania wizerunku rejonu, jego popularyzacji, a także stworzenia przez władze samorządowe dobrego klimatu do inwestycji.

Jeśli chodzi działania marketingowe prowadzone przez samorządy lokalne porozumienia KKSOF, władze stosują w tym względzie różne strategie i narzędzia. Działalność informacyjno -promocyjna wobec inwestorów została pokrótce przedstawiona w tabeli stanowiącej załącznik nr 2, zawierającej dane z poszczególnych JST dot. promowania terenów inwestycyjnych i obsługi inwestorów.

Powszechnie stosowanym sposobem działań jest promowanie oferty inwestycyjnej na stronie internetowej urzędu w wyodrębnionej zakładce, poprzez foldery informacyjne dla potencjalnych inwestorów (zawierające m.in. opis terenu z jego danymi technicznymi i parametrami, mapki, zdjęcia, wizualizacje terenów inwestycyjnych), rzadziej w mediach lokalnych. Oferta promowana jest czasem w językach obcych, zwykle w angielskim i niemieckim. Częste jest także stosowanie ulg dla nowych inwestorów.

Podejmowanie powyższych działań jest niezwykle ważne biorąc pod uwagę położenie Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego w regionie o słabej, na tle kraju, atrakcyjności inwestycyjnej. W 2013 roku Instytut Przedsiębiorstwa Centrum Analiz Regionalnych i Lokalnych opublikował raport pn. Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2013. Województwo opolskie. We wskazanym dokumencie została przedstawiona analiza atrakcyjności inwestycyjnej regionu i poszczególnych gmin, w tym tych tworzących KKSOF. Województwo opolskie charakteryzuje się niską ogólną atrakcyjnością inwestycyjną, o czym świadczy przyznanie mu klasy E

63 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

wg wskaźnika potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej PAI 2_GN. Region uzyskał ponadprzeciętne oceny wskaźnika rzeczywistej atrakcyjności inwestycyjnej (RAI) dla sekcji działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (klasa B), niemniej jednak w roku 2010 zajął ostatnie, szesnaste miejsce w Polsce, pod względem nakładów inwestycyjnych dokonywanych w przedsiębiorstwach (2,2% jego wartości we wszystkich województwach).

Wśród gmin atrakcyjnych pod względem lokowania w nich inwestycji sekcji wg PKD: C „przemysł”, G „handel”, I „hotele i restauracje” oraz M „działalność profesjonalna, naukowa i techniczna” w raporcie wskazano na 3 gminy należące do Subregionu Kędzierzyńsko -Kozielskiego: Kędzierzyn-Koźle (klasa A) oraz Bierawę i Ujazd (klasa B, wg wskaźnika PAI1_GN). Gminy te cechuje uniwersalność walorów lokalizacyjnych, dzięki czemu są atrakcyjne dla rozpatrywanych rodzajów działalności. Z kolei powiat kędzierzyńsko-kozielski, zaraz po mieście na prawach powiatu Opolu, określony został lokomotywą rozwoju województwa opolskiego.

W cytowanym raporcie podkreślono, iż szansą dla województwa opolskiego może być staranne przygotowanie terenów inwestycyjnych, przez poszczególne jednostki samorządu terytorialnego, stosownie do posiadanych walorów lokalizacyjnych. Szansę wzrostu absorpcji inwestycji zagranicznych stwarza ponadto bliska granicy państwowej lokalizacja i uwarunkowania historyczne. Wielokulturowość mieszkańców regionu, w tym obszaru funkcjonalnego, z której wynika ich tolerancja i otwartość na napływ kapitału zagranicznego, stanowią atuty obszaru i predestynują ten region do współpracy z Republiką Czeską oraz Niemcami.

Sposób obsługi inwestorów w pojedynczych jednostkach Subregionu Kędzierzyńsko -Kozielskiego jest zróżnicowany: od braku wyznaczonego do współpracy pracownika, poprzez wyodrębnienie konkretnego stanowiska, aż do wyspecjalizowanej osobnej komórki lub biura w strukturach urzędu. Nasuwa się tutaj postulat powołania jednego centrum obsługi inwestora dla KKSOF w ramach struktur subregionu, przy współudziale wszystkich JST, o wspólnie ustalonej formule, zakresie i intensywności działań.

Atrakcyjność inwestycyjną kształtują dostępne zasoby pracy, umożliwiając zatrudnienie odpowiedniej liczby pracowników, o pożądanych umiejętnościach zawodowych i doświadczeniu. Ciekawe wnioski w tym zakresie prezentuje także raport z Badania wybranych

} 64 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

aspektów kapitału ludzkiego z terenu woj. opolskiego, oraz analizy profilu inwestycyjnego samorządów lokalnych , Opolskiego Centrum Rozwoju Gospodarki z 2010 roku. Prawie 81% mieszkańców powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego deklaruje znajomość języka obcego (mężczyźni - 87,5% - częściej niż kobiety - 74,7%). Najbardziej znanym językiem obcym jest rosyjski (42,4% ankietowanych), przy czym jego znajomość wzrasta wraz z wiekiem. Drugą pozycję zajmują ex equo język angielski, którego zna 32,8% mieszkańców – odwrotnie niż w przypadku języka rosyjskiego, znajomość tego języka spada wraz ze wzrostem kategorii wiekowej - oraz język niemiecki (posługuje się nim blisko co trzeci mieszkaniec). Przynajmniej jeden język obcy zna z kolei 68% mieszkańców powiatu strzeleckiego. W podziale na kategorie wiekowe najwyższym odsetkiem osób znających język obcy mogą się pochwalić osoby w przedziale 15-24 lat (86,3%). Odsetek ten maleje wraz ze wzrostem wieku respondentów. Tutaj najbardziej popularnym jest język niemiecki, znany 37,9% mieszkańcom powiatu, a zwłaszcza młodzieży. Drugim najbardziej popularnym z języków obcych jest język rosyjski, którego znajomość potwierdziło 34,5% ankietowanych, a trzecim język angielski (31,4%), którym posługuje się głównie młodzież w wieku 15-24 lat (75,5% z nich).

W raporcie dobrze wypadła również ocena powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego w przypadku profilu innowacyjnego i – ze względu na skomunikowanie z autostradą A4, dostępność do portu rzecznego i niewielką odległość od lotniska we Wrocławiu i Katowicach – dostatecznie ocena adekwatności w zakresie profilu logistycznego dla powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego i strzeleckiego.

Warto zaznaczyć, że powiat kędzierzyńsko-kozielski w 2013 roku zajął 2. miejsce (po powiecie grodzkim opolskim) w rankingu firm województwa opolskiego „Złota setka” – pochodziło z niego aż 17%, tj. 18 firm wyróżnionych w zestawieniu, co świadczy o dobrym klimacie do tworzenia i rozwoju biznesu w Kędzierzynie-Koźlu.

Sytuacja gospodarcza ma bezpośrednie przełożenie na rynek pracy. Na koniec lipca 2014 roku w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim, do którego należy część gmin KKSOF, stopa bezrobocia wyniosła 12,7% i była wyższa niż wskaźnik dla województwa opolskiego (12,5%) oraz stopa bezrobocia w kraju, która osiągnęła poziom 11,9%. Znacznie korzystniej kształtowała się ta wartość dla powiatu strzeleckiego, w którym leży 5 gmin obszaru funkcjonalnego, osiągając poziom 8,5%.

65 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Poniższy wykres prezentuje zmiany w liczbie osób zarejestrowanych jako bezrobotne w powiatowych urzędach pracy w Kędzierzynie-Koźlu oraz Strzelcach Opolskich na przestrzeni ostatniego roku.

Wykres 16 Liczba bezrobotnych na terenie KKSOF od lipca 2013 r. do lipca 2014 r. [os.] 8000

7577 7544 7500

7162 7159

6949 6998 7000 6786 6791 6742 6710

6500 6347

6099 5989 6000

5500 lip-13 sie-13 wrz-13 paź-13 lis-13 gru-13 sty-14 lut-14 mar-14 kwi-14 maj-14 cze-14 lip-14

źródło: PUP w Kędzierzynie-Koźlu, PUP w Strzelcach Opolskich

Pomimo obniżenia dynamiki wzrostu liczby bezrobotnych od lutego, trudno wskazać przesłanki umożliwiające prognozę długotrwałego zmniejszania się tej wartości. Obserwowany trend wynika raczej z czasowego zatrudnienia, które wzrasta w miesiącach letnich, głównie dzięki pracom sezonowym. W roku 2014 sytuacja w zakresie liczby bezrobotnych kształtuje się jednakże optymistyczniej, niż miało to miejsce rok wcześniej.

Na koniec lipca 2014 roku bez pracy pozostawało 5 989 mieszkańców Subregionu (w tym 2 701 mężczyzn i 3 288 kobiet). We wszystkich gminach liczba bezrobotnych kobiet przewyższała liczbę mężczyzn zarejestrowanych w urzędzie pracy jako bezrobotni. Jedynie w Polskiej Cerekwii poziom ten był w miarę wyrównany – na 100 bezrobotnych kobiet przypadało 94 mężczyzn o tym samym statusie na rynku pracy. Zjawisko to najwyraźniej obserwuje się z kolei w gminie Ujazd, gdzie kobiety stanowiły aż 68,4% wszystkich bezrobotnych.

} 66 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 17 Liczba bezrobotnych kobiet i mężczyzn na terenie KKSOF na koniec lipca 2014 r. [os.] 100% 90% 97 43 110 80% 63 108 65 60 1475 142 94 444 70% 60% 50% 40% 178 93 199 30% 89 152 91 92 1603 163 100 528 20% 10% 0%

kobiety mężczyźni

źródło: PUP w Kędzierzynie-Koźlu, PUP w Strzelcach Opolskich

Z kolei najwięcej osób zatrudnionych, proporcjonalnie do liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym, jest w ostatnich latach niezmiennie w największych miastach obszaru funkcjonalnego – Kędzierzynie-Koźlu (405 pracujących na 1000 osób w wieku produkcyjnym), Strzelcach Opolskich (363 os.) i Zawadzkiem (314 os.). Najmniej zaś w gminie Jemielnica i Reńska Wieś (odpowiednio 105 i 108 osób pracujących przypada na 1 tys. osób w wieku produkcyjnym).

67 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Rysunek 10 Pracujący na 1000 osób w wieku produkcyjnym w 2013 roku w gminach KKSOF

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Jednocześnie biorąc pod uwagę wskaźnik zarejestrowanych bezrobotnych na 1000 osób w wieku produkcyjnym w tym samym roku, miasto Kędzierzyn-Koźle również przoduje w tych statystykach (8,9% mieszkańców w wieku produkcyjnym pozostaje w rejestrach osób bezrobotnych). Najgorsza sytuacja jest pod tym względem w gminie Polska Cerekiew, gdzie jednocześnie obserwujemy małą liczbę pracujących i wysoki wskaźnik osób bezrobotnych.

W 2013 roku na 31 842 osób pracujących (w tym 14 860 kobiet, które stanowiły 46,7% zatrudnionych), większość mieszkańców obszaru, bo 40,7% pracowało w przemyśle i budownictwie. 21% osób zatrudnionych było w handlu, transporcie i gospodarce magazynowej, zakwaterowaniu i gastronomii oraz informacji i komunikacji, zaś jedynie 3,1%

} 68 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

to pracownicy finansów i ubezpieczeń, a także obsługi rynku nieruchomości. Analizując pod tym względem pracujących w poszczególnych gminach można zauważyć, że zatrudnienie mieszkańców niektórych gmin KKSOF zdominowało typowo przemysł i budownictwo (np. w Polskiej Cerekwi jest to niemal 50% osób zatrudnionych). Gmina Ujazd wyróżnia się zaś tym, że większość mieszkańców (36,9%) pracuje w sekcjach takich jak handel, naprawy pojazdów, transport, gospodarka magazynowa, gastronomia czy komunikacja.

Wykres 18 Struktura pracujących według sekcji w 2012 r. [%] 100% Przemysł 90%

34,5 33,6 80% Budownictwo

70% Handel: naprawa pojazdów samochodowych 6,2 5,9 60% 9,8 11,2 Transport i gospodarka magazynowa 50% 10,0 6,1 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 40% 8,5 7,8 zabezpieczenia społeczne 30% 12,8 Edukacja 12,1 20% 7,9 7,4 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 10% 12,2 14,0 0% Pozostałe Gminy KKSOF Woj. opolskie źródło: GUS (wg faktycznego miejsca pracy i rodzaju działalności; bez podmiotów do 9 zatrudnionych os. i pracujących w gosp. indywidualnych w rolnictwie; bez NGO, partii politycznych, związków zawodowych, org. społecznych, org. pracodawców, samorządu gospodarczego i zawodowego oraz duchownych

Analizując strukturę podmiotów gospodarczych KKSOF wg poszczególnych sekcji w porównaniu do całego województwa opolskiego, również daje się zauważyć większy udział procentowy przedsiębiorstw przemysłowych (9,3% do 9,1%) oraz z zakresu transportu i gospodarki magazynowej (5,7% w Subregionie Kędzierzyńsko-Kozielskim do 5,0% w woj. opolskim). Obszar funkcjonalny cechuje bardziej produkcyjny charakter gospodarki, niż można to zaobserwować analizując dane dla całego województwa, w którym proporcjonalnie więcej firm działa w branży budowniczej i usługowej (finansowo-ubezpieczeniowej czy obsługi rynku nieruchomości).

Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski posiada potencjał do dalszego rozwoju gospodarki opartej o przemysł i związanej z tym gospodarki magazynowej oraz transportu, dlatego powinno

69 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

wzmacniać swój potencjał inwestycyjny w tym obszarze, przede wszystkim poprzez przygotowywanie terenów inwestycyjnych i towarzyszącą temu ofertę preferencyjnych ulg dla przedsiębiorców. Obszar posiada naturalne i geograficzne atuty, predestynujące go do rozwoju tych gałęzi gospodarki, takie jak położenie przy trasach tranzytowych o wymiarze regionalnym i europejskim czy atrakcyjnych szlakach wodnych (Odrzańska Droga Wodna).

Duża siła powiatów kędzierzyńsko-kozielskiego i strzeleckiego tkwi również w zdolności lokalnych przedsiębiorstw do podejmowania działań w zakresu B+R i wdrażania innowacyjnych rozwiązań. Potwierdzają to wyniki badania zrealizowanego od czerwca do października 2012 roku przez Pracownię Badań i Doradztwa „Re-Source” na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, którego celem była ocena działań badawczo-rozwojowych oraz innowacyjnych podejmowanych w szczególności w ramach RPO WO 2007-2013 i PO KL przez podmioty sfery badawczo-rozwojowej na rzecz wzrostu konkurencyjności województwa (ze szczególnym uwzględnieniem projektów zakładających współpracę z sektorem przedsiębiorczości). Podmioty gospodarcze z powiatów wchodzących w skład KKSOF, w zakresie ilości wprowadzanych innowacji, osiągnęły wartości znacznie powyżej średniej wojewódzkiej i są w czołówce najbardziej innowacyjnych obszarów Opolszczyzny.

Wykres 19 Ilość wprowadzonych zmian innowacyjnych a powiat działalności przedsiębiorstwa 3

2,55 2,44 2,5 2,25 2,05 1,93 1,98 średnia 1,93 2 1,91 1,86 1,79 1,71 1,44 1,5 1,30

1

0,5

0

źródło: Ocena działań badawczo-rozwojowych oraz innowacyjnych podejmowanych w ramach unijnych

} 70 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

projektów na rzecz wzrostu konkurencyjności Opolszczyzny. Raport końcowy 2012, na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw; n=580

Podmioty (przedsiębiorstwa, instytucje otoczenia biznesu oraz jednostki naukowo-badawcze świadczące usługi dla przedsiębiorstw) z powiatów kędzierzyńsko- kozielskiego i strzeleckiego, są również liderami w wysokości kwot dotacji z UE otrzymanych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, który wspiera inwestycje w innowacje, jako kluczowe dla długotrwałego wzrostu gospodarczego. W ramach tego programu operacyjnego realizowane są projekty wpływające na rozwój województwa w aspekcie społeczno – gospodarczym. W podziale na poszczególne powiaty, do podmiotów strzeleckiego wpłynęło (na dzień 30.06.2014 roku) 191 176 878,24 zł dofinansowania, co stanowiło ponad 26% udziału w całym województwie, podobnie jak w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim, gdzie do beneficjentów trafiło 186 874 611,80 zł (razem podmioty z tych dwóch powiatów otrzymały ponad połowę wszystkich rozdysponowanych w województwie opolskim środków z POIG).

Na lokalne uwarunkowania związane z problematyką zatrudnieniową wpływ ma sfera zasobów ludzkich (struktura wiekowa mieszkańców, prognozy demograficzne czy migracja). Zwiększanie udziału osób starszych w strukturze ludności to realny problem społeczny, który jest wyzwaniem zarówno dla współczesnej gospodarki, jak i rynku pracy. Według prognozy sporządzonej na lata 2015–2035, osób w wieku poprodukcyjnym będzie na terenie KKSOF znacząco przybywać. Stąd ważne jest tworzenie tutaj atrakcyjnych stanowisk pracy i przyciąganie do nich młodych ludzi. Rozwijające się tu gałęzie biznesu, takie jak gospodarka magazynowa, wspomagają zarządzanie dzisiejszymi przedsiębiorstwami i są branżami przyszłościowymi. Elementy infrastruktury logistycznej są wspierane zintegrowanymi systemami informatycznymi, które zapewniają wymianę informacji pomiędzy poszczególnymi działami. W obsłudze centrów logistycznych będą mogli znaleźć zatrudnienie wykwalifikowani pracownicy z terenu Subregionu. Innowacyjność lokalnych przedsiębiorstw, jest zaś jednym z czynników mających zasadniczy wpływ na poziom konkurencyjności gospodarki i powinna stanowić, obok rozwoju infrastruktury terenów inwestycyjnych i obsługi przedsiębiorców, jej główny kierunek rozwoju.

71 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Zestawienie 4 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do gospodarki i rynku pracy

- dobre warunki do - gospodarka w gminach inwestowania oraz rozwoju wiejskich obszaru oparta na przedsiębiorstw (w tym rolnictwie (które w znikomym dostępność komunikacyjna stopniu kształtuje potencjał obszaru) gospodarczy obszaru) - rozbudowane zaplecze - malejąca liczba małych i infrastruktury przemysłowej średnich przedsiębiorstw (dobrze rozwinięty zwłaszcza - brak infrastruktury drogowej i przemysł chemiczny, uzbrojenia wielu potencjalnych maszynowy, metalurgiczny, terenów inwestycyjnych produkcja i dystrybucja) - brak wspólnej promocji - potencjał dla rozwoju różnych oferty inwestycyjnej - centrum gałęzi nowoczesnego obsługi inwestora dla KKSOF przemysłu (zaawansowanego technologicznie i - stopa bezrobocia na poziomie realizowanego we współpracy z wyższym niż dla woj. instytucjami naukowymi), usług opolskiego i kraju

Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał oraz logistyki - wysoki odsetek bezrobotnych - potencjał społeczny i kobiet

intelektualny - zasoby - intensywna migracja Deficyt (słaba strona) wykwalifikowanych zarobkowa mieszkańców pracowników - duża dostępność wolnych terenów inwestycyjnych pod strefy gospodarcze - znaczna reprezentacja spółek cywilnych na tle regionu - wzrastająca liczba mikroprzedsiębiorstw - zdolności lokalnych przedsiębiorstw do podejmowania działań w zakresu B+R i wdrażania innowacyjnych rozwiązań

źródło: opracowanie własne

} 72 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

6. Edukacja

Na terenie KKSOF (na koniec 2013 roku) wychowanie przedszkolne realizują 63 placówki, w tym 58 przedszkoli. Na 4 939 miejsc z tego rodzaju opieki korzystało w przedszkolach 4 677 dzieci, co dawało wskaźnik 95 dzieci w przedszkolach na 100 możliwych miejsc (najwyższy wskaźnik zanotowano w gminie Cisek – 180 dzieci, zaś najniższy w gminie Polska Cerekiew – 69 dzieci na 100 miejsc).

Na obszarze funkcjonalnym wskaźnik miejsc w przedszkolach przypadający na 1000 mieszkańców (30,51%) przewyższa znacznie poziomy dla kraju (25,62%) i woj. opolskiego (29,36%), co spowodowane jest głownie ujemnym przyrostem naturalnym, jak i ujemnym saldem migracji w Subregionie. Dane dla całego KKSOF podwyższa wysoka wartość tego wskaźnika w gminach powiatu strzeleckiego. Spośród poszczególnych gmin KKSOF, najwyższym wskaźnikiem charakteryzuje się gmina Ujazd (39,4%), natomiast najniższy występuje w gminie Reńska Wieś (9,2%).

Wykres 20 Liczba miejsc w przedszkolach na 1000 mieszkańców 33 31,69 31,56 30,96 31 31,32 30,98 30,51 29,49 30,17 29,06 30,41 29,76 29,9 29,43 29,36 29 28,45 28,89 28,5 29,05 27,95 28,45 28,57 27 27,19 27,56 27,61 26,73 26,08 25 25,69 25,75 25,62

24,14 23 22,84 21 21,53 20,45 19 19,23 18,44 17 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Polska Woj. opolskie pow. kędzierzyńsko-kozielski pow. strzelecki KKSOF

źródło: GUS

73 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Ogółem na terenie KKSOF nie występuje problem ze zbyt małą liczbą miejsc w przedszkolach (dotyczy on raczej miejsc w żłobkach, o czym w rozdziale Zdrowie, opieka i pomoc społeczna ). Gminy subregionu zaspokajają potrzeby mieszkańców w zakresie wychowania przedszkolnego. Organizowane są nawet nabory uzupełniające do przedszkoli publicznych. Z przedszkoli, w których brakuje miejsc, dzieci kierowane są zaś do innych placówek gminnych, zapewniających dla nich opiekę przedszkolną. W 2013 roku na 5 717 dzieci w wieku 3-6 lat wychowaniem przedszkolnym objętych zostało 4 745, czyli 83% dzieci z tego obszaru (najwięcej w gminach Strzelce Opolskie i Zawadzkie, tj. 87%, zaś najmniej w gminie Reńska Wieś 73,8%), co stanowiło lepszy wynik niż średnia dla kraju (75,3%) i dla województwa opolskiego (81,5%).

Sieć szkół podstawowych i gimnazjów, zarówno pod względem rozmieszczenia placówek, jak i ich liczby, również jest optymalna. Na początku roku szkolnego 2012/2013 w szkołach podstawowych subregionu uczyło się łącznie 7 713 dzieci, a w gimnazjach 4 613 uczniów (dane GUS).

Tabela 13 Zestawienie publicznych szkół podstawowych i gimnazjum na terenie KKSOF Jednostka Szkoły Podstawowe Gimnazja

Szkoła Podstawowa w Starej Kuźni, Gimnazjum w Bierawie, Szkoła Podstawowa w Dziergowicach, Gimnazjum w Solarni Bierawa Szkoła Podstawowa w Solarni, Szkoła Podstawowa w Starym Koźlu Szkoła Podstawowa w Landzmierzu, Publiczne Gimnazjum im. Publiczna Szkoła Podstawowa w Łanach, Władysława Planetorza w Cisku Cisek Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Roszowickim Lesie Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1, Publiczne Gimnazjum nr 1, Zespół Szkół Miejskich nr 5 - Publiczna Zespół Szkół Miejskich Nr 2 Szkoła Podstawowa nr 3, - Publiczne Gimnazjum Nr 2, Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5, Publiczne Gimnazjum nr 3, Publiczna Szkoła Podstawowa nr 6, Publiczne Gimnazjum nr 4 Publiczna Szkoła Podstawowa nr 9, Zespół Szkół Miejskich nr 1 Zespół Szkół Miejskich nr 3 - Publiczna - Publiczne Gimnazjum nr 5, Szkoła Podstawowa nr 10, Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 1 Publiczna Szkoła Podstawowa nr 11, - Publiczne Gimnazjum nr 6, Kędzierzyn-Koźle Publiczna Szkoła Podstawowa nr 12, Zespół Szkół Miejskich nr 3 Publiczna Szkoła Podstawowa nr 13, - Publiczne Gimnazjum nr 7, Publiczna Szkoła Podstawowa nr 14, Zespół Szkół Miejskich nr 4 Zespół Szkół Miejskich Nr 2 - Publiczna - Publiczne Gimnazjum nr 9, Szkoła Podstawowa nr 15, Zespół Szkół Miejskich nr 5 Zespół Szkół Miejskich Nr 4 - Publiczna - Publiczne Gimnazjum nr 10 Szkoła Podstawowa nr 16, Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 1 -Publiczna Szkoła Podstawowa nr 18,

} 74 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Zespół Szkół Miejskich Nr 1 - Publiczna Szkoła Podstawowa nr 19, Publiczna Szkoła Podstawowa nr 20 Publiczny Zespół Przedszkolno-Szkolny z dodatkową nauką języka mniejszości niemieckiej w Kędzierzynie-Koźlu (prowadzony przez Stowarzyszenie Oświatowe Koźle Rogi) Zespół Szkół Specjalnych prowadzony przez Powiat Kędzierzyńsko-Kozielski (szkoła realizuje zadania dydaktyczno-wychowawcze i opiekuńczo-rewalidacyjne zarówno w toku 6-letniego kształcenia w szkole podstawowej, 3-letniego kształcenia w gimnazjum, jak i 3-letniego kształcenia w szkole przysposabiającej do pracy) Zespół Gimnazjalno-Szkolno-Przedszkolny w Pawłowiczkach Zespół Gimnazjalno-Szkolno-Przedszkolny w Gościęcinie Publiczna Szkoła Podstawowa w Naczęsławicach, Pawłowiczki Publiczna Szkoła Podstawowa w Maciowakrzu, Zespół Szkolno-Przedszkolny w Ostrożnicy, Zespół Szkolno-Przedszkolny w Jakubowicach Zespół Gimnazjalno-Szkolno-Przedszkolny Zespół Gimnazjalno-Szkolno- w Polskiej Cerekwi - Publiczna Szkoła Przedszkolny w Polskiej Cerekwi - Podstawowa im. Kawalerów Orderu Publiczne Gimnazjum im. Jana Polska Cerekiew Uśmiechu, Pawła II Zespół Szkolno-Przedszkolny we Wroninie - Publiczna Szkoła Podstawowa im. Lucyny Herc Zespół Szkolno-Przedszkolny w Pokrzywnicy, Zespół Gimnazjalno-Szkolny Zespół Szkolno-Przedszkolny w Reńskiej Wsi, w Długomiłowicach, Reńska Wieś Zespół Szkolno-Przedszkolny w Większycach Publiczne Gimnazjum nr 1 Społeczna Szkoła Podstawowa im. ks. w Zespole Szkół w Komornie Jana Twardowskiego w Mechnicy Publiczna Szkoła Podstawowa w Jemielnicy, Publiczne Gimnazjum w Jemielnicy Jemielnica Publiczna Szkoła Podstawowa w Piotrówce Szkoła Podstawowa w Leśnicy im. Obrońców Publiczne Gimnazjum w Leśnicy im. Góry Chełmskiej, Św. Franciszka z Asyżu, Zespół Szkolno-Przedszkolny w Zalesiu Gimnazjum Specjalne w Specjalnym Śląskim, Ośrodku Szkolno-Wychowawczym Leśnica Zespół Szkolno-Przedszkolny w Raszowej w Leśnicy Szkoła Muzyczna I stopnia w Leśnicy, Szkoła Podstawowa Specjalna w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Leśnicy Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 Publiczne Gimnazjum nr 1 w Strzelcach Opolskich, w Strzelcach Opolskich, Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 Publiczne Gimnazjum nr 2 im. Strzelce Opolskie im. Kazimierza Malczewskiego w Strzelcach Czesława Niemena w Strzelcach Opolskich, Opolskich, Publiczna Szkoła Podstawowa nr 4 im. Publiczne Gimnazjum im. Jana Janusza Korczaka w Strzelcach Opolskich, Pawła II w Szymiszowie,

75 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Publiczna Szkoła Podstawowa nr 7 Niepubliczne Gimnazjum Specjalne w Strzelcach Opolskich, w Strzelcach Opolskich, Publiczna Szkoła Podstawowa w Błotnicy Gimnazjum Specjalne w Kadłubie, Strzeleckiej, Gimnazjum Dwujęzyczne w ZSO Publiczna Szkoła Podstawowa w Strzelcach Opolskich w Dziewkowicach, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kadłubie, wchodząca w skład Zespołu Placówek Oświatowych w Kadłubie, Publiczna Szkoła Podstawowa w Kalinowicach, wchodząca w skład Zespołu Placówek Oświatowych w Kalinowicach, Publiczna Szkoła Podstawowa w Rozmierce, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Suchej, Publiczna Szkoła Podstawowa w Szymiszowie, Niepubliczna Szkoła Podstawowa Specjalna w Strzelcach Opolskich, Szkoła Podstawowa Specjalna w Kadłubie Zespół Gimnazjalno-Szkolny w Ujeździe Zespół Gimnazjalno-Szkolny - Publiczna Szkoła Podstawowa w Ujeździe - Publiczne Gimnazjum im. A. Mickiewicza, im. św. Anny Publiczna Szkoła Podstawowa im. T. Kościuszki w Olszowej, Ujazd Filia Publicznej Szkoły Podstawowej w Olszowej z siedzibą w Zimnej Wódce, Publiczna Szkoła Podstawowa w Jaryszowie, Filia Publicznej Szkoły Podstawowej w Jaryszowie z siedzibą w Sieroniowicach Publiczna Szkoła Podstawowa Publiczne Gimnazjum Nr 1 w Zawadzkiem, w Zawadzkiem, Publiczna Szkoła Podstawowa w Zespole Publiczne Gimnazjum w Zespole Szkolno-Gimnazjalnym w Żędowicach, Szkolno-Gimnazjalnym Zawadzkie Publiczna Szkoła Podstawowa w Zespole w Żędowicach, Szkolno-Gimnazjalnym w Kielczy, Publiczne Gimnazjum w Zespole Szkoła Podstawowa Specjalna w Zawadzkiem Szkolno-Gimnazjalnym w Kielczy, Gimnazjum Specjalne w Zawadzkiem Źródło: urzędy gmin KKSOF

W Kędzierzynie-Koźlu działają także dwie szkoły muzyczne: Państwowa Szkoła Muzyczna nr 1 i Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia Nr 2, gdzie nauka odbywa się w dwóch cyklach: 6-letnim - kandydaci w wieku od 6 do 10 lat oraz 4-letnim - kandydaci w wieku od 10 do 16 lat. Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia działa także w Strzelcach Opolskich.

Językami obcymi nauczanymi w na poziomie podstawowym i gimnazjalnym są języki: angielski oraz niemiecki (często nauczany dodatkowo jako język mniejszości narodowej).

} 76 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

W ostatnich latach zauważalna jest stała tendencja spadku liczby uczniów w szkołach. Związana jest ona ze spadkiem liczby ludności w obszarze funkcjonalnym i coraz mniejszym przyrostem naturalnym. Prognozy w zakresie liczby ludności wskazują, że problem ten będzie się pogłębiał.

Tabela 14 Liczba uczniów szkół podstawowych i gimnazjów w gminach KKSOF w latach 2009-2013 Jednostka 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 Suma

Bierawa 594 560 560 545 563 2 822 Cisek 461 441 419 401 376 2 098 Jemielnica 587 565 543 520 501 2 716 Kędzierzyn-Koźle 5 252 5 083 4 957 4 657 4 558 24 507 Leśnica 778 752 745 710 721 3 706 Pawłowiczki 722 689 663 609 583 3 266 Polska Cerekiew 337 329 312 290 270 1 538 Reńska Wieś 612 588 535 606 579 2 920 Strzelce Opolskie 2 504 2 396 2 342 2 284 2 263 11 789 Ujazd 601 565 517 505 466 2 654 Zawadzkie 914 868 855 797 769 4 203 KKSOF 13 362 12 836 12 448 11 924 11 649 62 219 źródło: urzędy gmin KKSOF

Spadek liczby uczniów na terenie subregionu idzie w parze z wartością współczynnika skolaryzacji netto, która po okresie wzrostu w obszarze KKSOF zmalała w ostatnim, 2013 roku. Jest ona wciąż niższa niż średnia dla całego kraju i województwa opolskiego. Część dzieci z terenu gmin należących do porozumienia uczy się w szkołach zlokalizowanych poza swoimi jednostkami samorządowymi. Na poziomie poszczególnych gmin, najniższy wskaźnik skolaryzacji przyjmuje gmina Reńska Wieś – 82,46%, zaś najwyższym cechuje się gmina Strzelce Opolskie (96,42%). Wartości wskaźników dla KKSOF, powiatów i województwa na przestrzeni ostatnich lat zbliżają się do siebie.

77 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 21 Współczynnik skolaryzaji netto dla szkół podstawowych w latach 2007-2013 97

96,78 96,56 96,68 96

95,59 95 95,28 94,87 94,50

94 93,90 93,73 93,33 92,92 93 92,8 92,81 92,15 92,77 92,78 92,50 92,08 92,36 92 92,48 92,09 91,55 92,07 91,37 91,57 91,14 91,08 91 91,16 91,18 91,46 90,97 90,69 91,48 90,56 90,40 90 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Polska Woj. opolskie Pow. kędzierzyńsko-kozielski Pow. strzelecki KKSOF

źródło: GUS Szkoły ponadgimnazjalne znajdują się przede wszystkim w Kędzierzynie-Koźlu i Strzelcach Opolskich, co powoduje że w zakresie edukacji na tym poziomie, mieszkańcy pozostałych gmin zmuszeni są korzystać z infrastruktury oddalonej od swojego miejsca zamieszkania.

Tabela 15 Możliwości kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych na terenie KKSOF Szkoła ponadgimnazjalna Profil kształcenia

Powiat kędzierzyńsko-kozielski

I Liceum Ogólnokształcące Oddziały w szkole z rozszerzonymi przedmiotami: im. Henryka Sienkiewicza − matematyką i fizyką, z możliwością wyboru trzeciego przedmiotu w Kędzierzynie-Koźlu (nazwa własna I LO – klasa politechniczna) − chemią i biologią, z możliwością wyboru trzeciego przedmiotu (nazwa własna I LO – klasa przyrodniczo-medyczna) − historią i językiem polskim, z możliwością wyboru trzeciego przedmiotu (nazwa własna I LO – klasa humanistyczno-medialna) − geografią i WOS, z możliwością wyboru trzeciego przedmiotu (nazwa własna I LO – klasa politologiczna)

II Liceum Ogólnokształcące Klasy z rozszerzeniami przedmiotów: im. Mikołaja Kopernika − matematyczno-fizyczna w Kędzierzynie - Koźlu − biologiczno-chemiczna (j. angielski) − matematyczno-informatyczna − geograficzna - WOS − biologiczno-chemiczna

} 78 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− planowane jest uruchomienie klasy o profilu sportowym, o rozszerzeniu piłka siatkowa - od 09.2015 r.

Zespół Szkół nr 1 im. Technikum: Powstańców Śląskich w − technik budownictwa Kędzierzynie-Koźlu − technik ekonomista − technik handlowiec − technik logistyk − technik żywienia i usług gastronomicznych − technik usług fryzjerskich Zasadnicza Szkoła Zawodowa: − kucharz − sprzedawca − fryzjer − murarz-tynkarz − klasy wielozawodowe Zespół Szkół Nr 3 Technikum: im. Mikołaja Reja − technik ekonomista w Kędzierzynie-Koźlu − technik spedytor − technik hotelarstwa − organizacji reklamy − technik obsługi turystycznej − technik technologii chemicznej − technik fototechnik. Liceum Ogólnokształcące: − rozszerzenia policyjne Zespole Szkół Technicznych Technikum Nr 4: i Ogólnokształcących − technik informatyk w Kędzierzynie-Koźlu − technik pojazdów samochodowych − technik mechatronik − technik mechanik − technik elektryk − technik elektronik − technik teleinformatyk − technik telekomunikacji − technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 3: − elektromechanik pojazdów samochodowych − operator obrabiarek skrawających − elektryk − ślusarz − monter mechatronik Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych

Zespół Szkół Żeglugi Technikum: Śródlądowej im. Bohaterów − technik informatyk Westerplatte − technik mechanik w Kędzierzynie-Koźlu − technik pojazdów samochodowych − technik żeglugi śródlądowej Zasadnicza Szkoła Zawodowa − mechanik - monter maszyn i urządzeń − mechanik pojazdów samochodowych

79 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Zespół Szkół w Komornie Technikum: − technik agrobiznesu − technik mechanizacji rolnictwa Zespół Szkół Specjalnych Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna Nr 4: w Kędzierzynie-Koźlu − kucharz − pracownik pomocniczy obsługi hotelowej − sprzedawca − mechanik pojazdów samochodowych − ślusarz − piekarz − murarz-tynkarz − fryzjer Centrum Kształcenia Kwalifikacyjne kursy zawodowe: Praktycznego i Ustawicznego − operator obrabiarek skrawających w Kędzierzynie-Koźlu − elektromechanik pojazdów samochodowych − elektryk − ślusarz − informatyk

Powiat strzelecki

Centrum Kształcenia Technikum: Zawodowego i Ustawicznego − technik elektryk w Strzelcach Opolskich − technik mechanik − technik ekonomista − technik handlowiec − technik organizacji usług gastronomicznych − technik spedytor − technik agrobiznesu − technik elektronik − technik obsługi turystycznej − technik mechatronik − technik żywienia i gospodarstwa domowego − technik żywienia i usług gastronomicznych − technik cyfrowych procesów graficznych − technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej. Zasadnicza Szkoła Zawodowa: − sprzedawca − murarz − dekarz − monter instalacji i urządzeń sanitarnych − malarz-tapeciarz − lakiernik − blacharz samochodowy − operator obrabiarek skrawających − ślusarz − mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych − mechanik pojazdów samochodowych − elektryk − monter-elektronik − cukiernik

} 80 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− piekarz − rzeźnik-wędliniarz − stolarz − krawiec − kucharz małej gastronomii − fryzjer − cieśla − obuwnik − zegarmistrz − kucharz − monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie − murarz-tynkarz − monter sieci, instalacji i urządzeń sanitarnych − wędliniarz − monter-mechanik − klasa wielozawodowa

Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych (zaoczne – zajęcia odbywają się w piątek od godz. 15 i w sobotę), profil kształcenia zależy od przedmiotów rozszerzonych wybranych przez słuchacza.

Kwalifikacyjne kursy zawodowe: − użytkowanie obrabiarek skrawających − wykonywanie zabiegów fryzjerskich − prowadzenie działalności handlowej − wykonywanie i realizacja projektów multimedialnych − planowanie i prowadzenie działalności w organizacji − prowadzenie rachunkowości − sporządzanie potraw i napojów − prowadzenie informacji turystycznej oraz sprzedaż usług turystycznych − organizacja żywienia i usług gastronomicznych Liceum Ogólnokształcące Klasy: z Oddziałami Dwujęzycznymi − matematyczno-fizyczna w Zespole Szkół − politechniczna Ogólnokształcących w Strzelcach − lingwistyczna (j. angielski) Opolskich − lingwistyczna (j. niemiecki) − społeczno-prawna − biologiczno-chemiczna Zespół Szkół Technikum: Ponadgimnazjalnych − technik informatyk w Zawadzkiem − technik ekonomista − technik mechanik − technik handlowiec Zasadnicza Szkoła Zawodowa: − elektryk − fryzjer − mechanik pojazdów samochodowych − stolarz − ślusarz − cukiernik

81 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− piekarz − operator obrabiarek skrawających − krawiec − sprzedawca − elektromechanik − monter-elektronik − monter instalacji i urządzeń sanitarnych − klasa wielozawodowa Liceum Ogólnokształcące (klasy): − biologiczno-chemiczna (medyczna) − geograficzno-chemiczna (multimedialna) − fizyczno-informatyczna (politechniczna) − geograficzno-historyczna (turystyczna) − fizyczno-historyczna (naukowa) − fizyczno-historyczna (badawcza) Specjalny Ośrodek Szkolno - Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna Nr 1 dla uczniów Wychowawczy im. Marii z upośledzeniem umysłowym: Konopnickiej w Leśnicy − krawiec − mechanik pojazdów samochodowych − murarz − ogrodnik − sprzedawca − stolarz − tapicer − kucharz − murarz-tynkarz − piekarz − cukiernik Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy: − ogrodnik, − kucharz, − krawiec Młodzieżowy Ośrodek Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna Nr 2 dla uczniów Wychowawczy w Leśnicy niedostosowanych społecznie: − kucharz Zespół Szkół Specjalnych przy Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy: DPS w Zawadzkiem − ogrodnictwo

Zespół Szkół Specjalnych przy Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy: DPS w Kadłubie − rękodzielnictwo źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze Starostwa Powiatowego w Kędzierzynie-Koźlu i Starostwa Powiatowego w Strzelcach Opolskich

Powiat Kędzierzyńsko-Kozielski prowadzi Centrum Kształcenia Praktycznego i Ustawicznego w Kędzierzynie-Koźlu. Centrum prowadzi kształcenie praktyczne uczniów szkół zawodowych, kształcenie praktyczne uczniów szkół zawodowych (kursy wielozawodowe w zawodach: kucharz małej gastronomii, sprzedawca, cukiernik, malarz tapeciarz, technolog robót

} 82 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

wykończeniowych w budownictwie, mechanik pojazdów samochodowych, blacharz samochodowy, lakiernik), kształcenie dorosłych w formach pozaszkolnych (kursy: spawalnicze, operatora obrabiarek sterowanych numerycznie (CNC), elektromechaniki i mechatroniki samochodowej, kierowców wózków jezdniowych z napędem silnikowym i wymianą butli gazowych, uprawnień elektrycznych SEP, sternika motorowodnego, kursy dla repatriantów ze wschodu – kurs języka polskiego i kurs adaptacyjny), a także jest ośrodkiem egzaminacyjnym OKE Wrocław, prowadzi działalność usługową (m.in. Stację Kontroli Pojazdów), pozalekcyjną, promocyjną oraz współpracuje z instytucjami i zakładami pracy. W powiecie strzeleckim (w Strzelcach Opolskich), Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego prowadzi z kolei bezpłatne kwalifikacyjne kursy zawodowe dla dorosłych, organizowane w formie zaocznej (lista kursów w powyższej tabeli). Zajęcia odbywają się co najmniej raz na 2 tygodnie w piątek po południu i w sobotę. Szkoły ponadgimnazjalne z terenu KKSOF umożliwiają zarówno edukację na poziomie ogólnokształcącym, jak i możliwości kształcenia zawodowego. Wprowadzane są nowe formy nauczania, a kierunki dostosowywane są do potrzeb rynku pracy. Co zaś tyczy się języków obcych, w szkołach ponadgimnazjalnych z terenu KKSOF nauczany jest przede wszystkim język angielski i język niemiecki, które przydatne są na współczesnym rynku pracy. Rzadziej nauczany jest język francuski, rosyjski lub włoski. Bliskość zakładów przemysłowych i rozbudowana sieć szkół zawodowych i średnich o różnych specjalnościach, stanowi o potencjale przemysłowym, ale i edukacyjnym obszaru. Analizując „Zdawalność egzaminu maturalnego 2014 według województw i powiatów (stan po sesji poprawkowej na dzień 12 września)”, udostępnioną przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną we Wrocławiu, rysuje się pozytywny obraz wiedzy maturzystów z Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego na tle pozostałych obszarów funkcjonalnych. Podobnie jak w całym kraju, słabsze wyniki matur w województwie i na terenie KKSOF uzyskali uczniowie techników i liceów profilowanych (średnia zdawalność odpowiednio 59% i 42%), niż liceów ogólnokształcących (zdawalność na poziomie średnio 80%).

83 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 16 Zdawalność egzaminu maturalnego 2014 wg obszarów funkcjonalnych i powiatów Średnia zdawalność egzaminu Średnia dla powiatów, Obszar funkcjonalny dla powiatów w obszarach funkcjonalnych

Województwo opolskie średnia dla regionu: województwo opolskie – 82,4%

Kędzierzyńsko-Kozielski powiat kędzierzyńsko-kozielski - 84,0% Subregionalny Obszar 86,35% powiat strzelecki - 88,7% Funkcjonalny powiat miasto Opole - 87,2 % powiat opolski - 72,6% Aglomeracja Opolska powiat brzeski - 78,0% 81,84% powiat krapkowicki - 82,7% powiat strzelecki - 88,7%

powiat kluczborski - 82,1% Aglomeracja Kluczborska powiat oleski - 82,1% 77,83% powiat namysłowski - 69,3%

powiat głubczycki - 75,3% powiat nyski - 80,5% Partnerstwo Nyskie 2020 78,75% powiat prudnicki - 81,2% powiat brzeski - 78,0%

Obszar funkcjonalny powiat brzeski - 78,0% 78,05% subregionu Brzeskiego powiat oławski - 78,1%

źródło: opracowanie własne na podstawie zdawalności egzaminu maturalnego w 2014 r. (OKE we Wrocławiu)

Na potrzeby niniejszego opracowania zestawiono średnią zdawalność egzaminów z powiatów kędzierzyńsko-kozielskiego i strzeleckiego (których teren obejmuje KKSOF) z rezultatami osiągniętymi w powiatach należących do pozostałych obszarów funkcjonalnych Opolszczyzny. Wyniki zdawalności egzaminów nie są dostępne na poziomie poszczególnych gmin, stąd wzięto tu pod uwagę te dla całych powiatów. Niemniej jednak średnia zdawalność uzyskana w KKSOF jest najwyższa spośród rezultatów osiągniętych w pozostałych obszarach funkcjonalnych, a także w województwie opolskim.

Absolwenci szkół ponadgimnazjalnych KKSOF podejmują najczęściej decyzję o dalszym kształceniu się w placówkach szkolnictwa wyższego, zarówno w publicznego, jak i, coraz częściej, niepublicznego sektora edukacji. Niestety kształcenie to odbywa się poza Subregionem Kędzierzyńsko-Kozielskim. Na terenie KKSOF nie funkcjonują szkoły wyższe.

} 84 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Jakkolwiek podejmowane są działania uatrakcyjniające ofertę kształcenia, potrzebna jest dalsza modernizacja oferty edukacyjnej szkół zawodowych i jej powiązywanie ze zmieniającymi się potrzebami pracodawców. Pilną potrzebą jest również dopasowywanie do potrzeb rynku pracy zaplecza materialnego oświaty. W centrum uwagi powinny stać się działania skoncentrowane na modernizacji bazy szkoleniowo-dydaktycznej szkół wszystkich szczebli, które przekładają się na rozwój kompetencji kluczowych i zawodowych uczniów (a jednocześnie przyczyniają się do podniesienia kompetencji kadr zatrudnionych w szkolnictwie).

Wielkość środków przeznaczanych na oświatę i wychowanie średnio w omawianym subregionie na koniec 2013 roku wyniosła 1 208,85 zł na jednego mieszkańca (najwięcej w gminie Cisek, tj. 1 459,93 zł, a najmniej w gminie Zawadzkie – 1 063,78 zł). Są to mniejsze nakłady finansowe na ten dział, niż średnio w Polsce, tj. 1 252,47 zł na mieszkańca (i tylko nieco lepsze niż w województwie opolskim: 1 189,94 zł). Co za tym idzie, niewystarczająca jest wielkość środków przydzielanych jednostkom oświatowym na zakup pomocy dydaktycznych, wyposażenia sal lekcyjnych i książek do bibliotek szkolnych czy sprzętu komputerowego. W zakresie komputeryzacji sytuacja kształtuje się najgorzej w kędzierzyńsko-kozielskich gimnazjach oraz szkołach gminy Jemielnica, gdzie na jeden komputer z dostępem do Internetu przypada ponad

10 uczniów.

Wykres 22 Liczba uczniów na 1 komputer z dostępem do sieci dla użytku uczniów w KKSOF [os.]

Zawadzkie 6,87 7,97 szkoły Ujazd 4,03 podstawowe 2,23 Strzelce Opolskie 6,98 gimnazja 5,38 Leśnica 3,35 7,23 Jemielnica 12,17 13,54 Reńska Wieś 2,96 2,30 Polska Cerekiew 5,15 10,00 Pawłowiczki 5,22 9,08 Cisek 2,15 7,50 Bierawa 6,78 2,60 Kędzierzyn-Koźle 9,17 22,16 0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 źródło: GUS (szkoły podstawowe i gimnazja dla dzieci i młodzieży bez specjalnych)

85 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Niewystarczające są również inwestycje w rozbudowę bazy placówek edukacyjnych oraz modernizację i remonty samych obiektów oświatowych. Jedną z potrzeb w zakresie edukacji jest przeprowadzenie remontów budynków szkół, w tym ich termomodernizacji, jak i rozwój przyszkolnej infrastruktury sportowej. W tej chwili dzieci i młodzież mogą tylko częściowo ćwiczyć i realizować swoje sportowe pasje na obiektach szkolnych. Braki w tej infrastrukturze w pewnym stopniu rekompensują gminne (w tym prywatne) obiekty sportowe i działające przy nich kluby.

Tabela 17 Sport zorganizowany w gminach KKSOF w 2012 r. ćwiczący ćwiczący sekcje instruktorzy Jednostka kluby członkowie trenerzy ogółem do lat 18 sportowe sportowi Kędzierzyn-Koźle 21 1476 1282 918 38 32 73

Bierawa 3 295 225 106 8 0 7

Cisek 3 115 120 48 4 2 2

Pawłowiczki 8 229 239 149 10 2 11

Pol. Cerekiew 5 193 137 61 6 5 8

Reńska Wieś 8 404 367 176 12 7 5

Jemielnica 2 98 138 86 2 3 2

Leśnica 5 257 245 133 5 2 5

Strzelce Opolskie 16 1081 941 596 27 16 21

Ujazd 5 249 238 122 6 3 3

Zawadzkie 6 472 549 441 6 2 20

KKSOF 82 4869 4481 2836 124 74 157 źródło: GUS (kluby sportowe łącznie z klubami wyznaniowymi i UKS)

W klubach sportowych na terenie KKSOF ćwiczy łącznie 2 836 dzieci i młodzieży do lat osiemnastu. Wskazane są mimo to inwestycje w zaplecze nowoczesnej oświaty, w tym funkcjonujące i nowe wielofunkcyjne boiska szkolne, sale gimnastyczne, pływalnie itp., umożliwiające wszechstronny rozwój młodzieży. Tylko uwzględniająca rozwinięte zaplecze sportowe baza dydaktyczna zapewni wysoką jakość systemu oświaty i przyszłych kadr gospodarki.

} 86 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Zestawienie 5 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do edukacji

- bardzo dobry dostęp do - systematyczny spadek liczby przedszkoli (wystarczająca uczniów jako pochodna liczba miejsc) zjawiska "zapaści - optymalny dostęp do demograficznej" szkolnictwa na poziomie - znaczne potrzeby w zakresie podstawowym poprawy jakości i zakresu - różnorodna oferta w zakresie oferty szkolnictwa szkolnictwa zawodowego ponadgimnazjalnego - niska estetyka i wysokie (skupionego w ośrodkach wskaźniki przepuszczalności powiatowych) ciepła w budynkach - wysoki poziom nauczania oświatowych wyrażony wysokim odsetkiem - niski poziom wyposażenia Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał zdawalności matur (zwłaszcza placówek oświaty w Kędzierzynie-Koźlu) - brak pełnego wyposażenia w - bardzo dobra oferta w pracowanie i gabinety Deficyt (słaba strona) zakresie kształcenia wysokospecjalistyczne oparte o ustawicznego nowe specjalizacje zawodowe przyszłości - niepełne wyposażenie w przyszkolną infrastrukturę sportową (zwłaszcza sale gimnastyczne i boiska wielofunkcyjne) - brak ośrodka kształcącego zakresie pożarnictwa

źródło: opracowanie własne

87 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

7. Kultura

Niezależnie lub przy ośrodkach kultury (od dnia 1 stycznia 2012 roku biblioteki publiczne mogą wchodzić w skład innej instytucji kultury) działają na obszarze KKSOF biblioteki publiczne. W 2013 roku na tym terenie działały łącznie 44 biblioteki. To o 1 mniej niż jeszcze w 2005 roku. Na 1 placówkę biblioteczną przypadało 3 000 mieszkańców. W ciągu ostatnich 10 lat zmalała również znacznie liczba dostępnego księgozbioru, która z roku na rok spadała z 627 256 do ostatecznie 553 414 woluminów (wzrost liczby woluminów nastąpił w tym czasie tylko w trzech gminach subregionu: Polskiej Cerekwii, Jemielnicy i Strzelcach Opolskich).

Można powiedzieć, że rozmieszczenie poszczególnych obiektów zapewnia mieszkańcom dogodny dostęp do usług bibliotecznych. Zasoby sprzętowe bibliotek również poprawiły się w ostatnich latach, jeśli chodzi o ich komputeryzację (nie zatrzymało to jednak odpływu czytelników).

Wykres 23 Komputeryzacja bibliotek KKSOF, w tym komputery dla czytelników w latach 2008-2012 240 230 218 220 218 216 222 208 komputery użytkowane w 208 bibliotece ogółem 194 211 209 200 203 192 komputery podłączone do 180 Internetu

160 komputery użytkowane w 149 151 149 150 155 143 151 bibliotece dostępne dla czytelników 140 149 147 145 141 136 komputery podłączone do Internetu dostępne dla 120 czytelników

100 2008 2009 2010 2011 2012 2013

źródło: GUS

Spadek czytelnictwa widoczny jest w statystykach liczby czytelników i wypożyczeń księgozbioru na zewnątrz. Ta pierwsza zmalała z 25 911 w 2004 roku do 23 106 w roku 2012 (czytelnicy placówek bibliotecznych stanowili 14,1% czytelników z województwa opolskiego). Jednakże w tym roku po raz pierwszy od 10 lat liczba czytających wzrosła w stosunku do roku

} 88 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

poprzedniego (w 2011 roku czytelników było 22 856). Pozytywnym aspektem jest również to, iż mimo systematycznego spadku ilości księgozbioru w bibliotekach, w ostatnim roku podniosła się liczba wypożyczeń na tym obszarze (średnio 10 126 wypożyczeń na jedną placówkę).

Wykres 24 Liczba woluminów księgozbioru i wypożyczeń na terenie KKSOF w latach 2004-2012 650000 627 256 616 601 600 450 595 920 591 109 600000 580 147

554 357 539 766 550000 533 278

492 161 500000 480 998 486 059 475 463 475 782 471 418 470 750

453 308 449 777 450000

400000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

księgozbiór wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz

źródło: GUS W Subregionie Kędzierzyńsko-Kozielskim funkcjonują łącznie 32 domy, ośrodki kultury, kluby i świetlice (poza trzema instytucjami w Kędzierzynie-Koźlu, pozostałe są to podmioty publiczne). Zgodnie z danymi GUS najwięcej, bo aż 19 z nich, działa w gminie Strzelce Opolskie. Zorganizowały one w 2013 roku 2 671 różnego rodzaju imprezy, w których udział wzięło łącznie 251 748 osób.

Instytucje te organizowały najczęściej imprezy o charakterze turystycznym i sportowo -rekreacyjnym, konkursy, prelekcje, spotkania i wykłady. Największym zainteresowaniem, co przekłada się na frekwencję, cieszą się zaś występy artystów i zespołów zawodowych, a w dalszej kolejności amatorskich.

Do największych ośrodków kultury na obszarze funkcjonalnym należy – na terenie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego – Miejski Ośrodek Kultury w Kędzierzynie-Koźlu wraz ze swoimi placówkami (największy z nich – Dom Kultury „Chemik” oraz Dom Kultury „Koźle”, Dom Kultury „Lech”, Dom Kultury „Kubiczek” oraz kina „Chemik” i „Twierdza”, zlokalizowane w różnych dzielnicach miasta), w którym działa ponad 30 kół i sekcji zainteresowań o profilu artystycznym

89 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

i hobbystycznym, organizowana jest kulturalna rozrywka i rekreacja, imprezy o charakterze kulturalnym (spośród których największą ilość mieszkańców skupiają Dni Miasta – Dni Chemika oraz Dni Twierdzy Koźle). W powiecie strzeleckim prężnie działa z kolei Powiatowe Centrum Kultury w Strzelcach Opolskich. W tym nowoczesnym obiekcie (działającym od października 2013 roku) swoją siedzibę mają podmioty i instytucje takie jak: biblioteka powiatowa (wyposażona w elektroniczny system ewidencji zbiorów, mediateki itp.), dwie izby tradycji (wyposażone w zaawansowany sprzęt multimedialny, w tym monitory dotykowe czy projektor 3D), Galeria III Filary oraz wielofunkcyjna, klimatyzowana sala widowiskowa (z możliwością podziału na dwie mniejsze), wyposażona w najnowocześniejszą aparaturę do projekcji filmów i organizowania wydarzeń artystycznych: wernisaży wystaw malarskich i fotograficznych, koncertów, recitali, spotkań autorskich, spektakli teatralnych oraz kabaretowych. Centrum oferuje także możliwość skorzystania z różnego rodzaju warsztatów artystycznych. Budynek wyposażony jest ponadto w nowoczesne i funkcjonalne zaplecze techniczno-socjalne.

Ruch artystyczny na obszarze funkcjonalnym rozwija się, o czym świadczy wzrastająca liczba zespołów artystycznych (z 61 w roku 2003 do 101 w 2013 roku) i ich członków (wzrost w tych samych latach z 802 do 1 816 osób). Największym zainteresowaniem cieszą się pracownie taneczne, muzyczne i plastyczne, prowadzone w tych instytucjach oraz zespoły taneczne, wokalne i instrumentalne. Po zmniejszonej chwilowo popularności kół (klubów), w stosunku do roku poprzedniego, w 2013 roku zwiększyło się uczestnictwo i sama działalność kół (klubów) – jest ich w sumie 96 na terenie KKSOF. Spośród nich najwięcej funkcjonuje klubów tanecznych, turystycznych i sportowo-rekreacyjnych, i te (wraz z klubami seniora) cieszą się największą popularnością.

} 90 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 25 Zespoły artystyczne, kluby i ich członkowie na terenie KKSOF w latach 2003-2012

101 2013 91

87 1356 2012 61 1370 79 1057 2011 85 1766 84 1407 2009 64 1249 84 1499 2007 33 764 83 992 2005 57 1068 61 802 2003 28 681

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

zespoły artystyczne członkowie zespołów artystycznych koła (kluby) członkowie kół (klubów)

źródło: GUS

Infrastruktura techniczna omawianych podmiotów wymaga poprawy, mimo, iż w ostatnich latach warunki prowadzenia działalności w kilku z nich uległy zmianie na lepsze (przeprowadzona została m.in. rozbudowa i przebudowa Domu Kultury „Koźle” wraz z zagospodarowaniem terenu, termomodernizacja budynku Domu Kultury „Chemik” w Kędzierzynie-Koźlu i oddanie do użytku nowoczesnego centrum kultury w Strzelcach Opolskich). Stan techniczny części obiektów kulturalnych – zwłaszcza tych w mniejszych ośrodkach Subregionu – nadal stanowi jednak istotną przeszkodę w ich funkcjonowaniu. Niektóre budynki wymagają modernizacji lub kapitalnego remontu. Brakuje w nich także sprzętu i wyposażenia, które pozwalałoby na tworzenie nowych kół zainteresowań i uatrakcyjnianie oferty tych istniejących oraz przyciągało mieszkańców do korzystania z oferty instytucji kultury. Konieczna jest więc modernizacja i doposażenie części istniejącej bazy kulturalnej subregionu.

Obecnie tylko niecała połowa obiektów (13 z 32), w których swą działalność prowadzą instytucje kulturalne, dostosowana jest do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich – w szczególności w zakresie wejścia do budynku, ale również udogodnień

91 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

wewnątrz budynku. Osoby niepełnosprawne mają więc problemy z korzystaniem z zajęć znajdujących się w ofercie pozostałych podmiotów.

Również jedynie co druga instytucja użytkuje samodzielnie odrębny budynek, pozostałe zajmują lokal w budynku współużytkowanym z innymi instytucjami/firmami. Jeszcze mniej, bo zaledwie ¼ instytucji (8 z nich) dysponuje salą widowiskową. Standardowo sale te mogą pomieścić łącznie 1 621 osób (najwięcej – 3 sale – posiadają instytucje kultury w gminie Bierawa, łącznie na 570 osób). Można więc mówić o zbyt małej liczbie miejsc do organizowania imprez masowych – zarówno w zamkniętych salach, jak i w plenerze.

Ponadto na obszarze funkcjonalnym, w mieście Kędzierzyn-Koźle, znajdują się trzy kina: dwa jednosalowe, w pełni wyposażone obiekty miejskie oraz prywatne wielosalowe kino HELIOS. W Zawadzkiem działalność niekomercyjną prowadzi także instytucja Kinoteatr, gdzie kilka razy w miesiącu wyświetlane są bezpłatne seanse. Zgodnie z danymi GUS w roku 2013 w seansach na terenie Subregionu wzięło udział w sumie 162 301 widzów. Obiekty te przystosowane są dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich – zarówno w zakresie wejścia do budynku, jak i udogodnień wewnątrz kina.

Ofertę kulturalną obszaru uzupełniają także muzea, takie jak Muzeum Czynu Powstańczego w Leśnicy, upamiętniające zmagania zbrojne III powstania śląskiego w 1921 roku, oddział Muzeum Śląska Opolskiego w Górze Świętej Anny, a także galerie i inne. Swoją działalność prowadzi tutaj także Towarzystwo Ziemi Kozielskiej, z siedzibą w zabytkowej Baszcie (zachowany fragment gotyckiego zamku kozielskiego), gdzie gromadzi zbiory muzealne i bibliotekę z księgozbiorem dotyczącym problematyki Kędzierzyna-Koźla i regionu. Oferta kulturalna jest więc zróżnicowana, acz ze względu na zły stan i małą dostępność infrastruktury instytucji kultury oraz niewystarczającą promocję niektórych przedsięwzięć kulturalnych, nie dociera ona do potencjalnych zainteresowanych. Problem z ograniczoną dostępnością do placówek muzealnych, galerii i wysokiej jakości oferty domów kultury występuje szczególnie na terenach wiejskich, których mieszkańcy muszą dojeżdżać do miast, aby aktywnie uczestniczyć w kulturze. Stąd niezbędne jest wyrównywanie szans w dostępie do oferty kulturalnej, w szczególności na tych obszarach. Tymczasem wydatki gmin ponoszone na ochronę dziedzictwa narodowego i kultury w KKSOF począwszy od 2010 roku systematycznie malały. W 2013 roku nastąpił mały wzrost i wyniosły one średnio 187,67 zł na 1 mieszkańca (na

} 92 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

tle obszaru funkcjonalnego pozytywnie wybija się gmina Polska Cerekiew z wydatkami 966,16 zł na osobę w tym dziale).

Wizytówką Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego jest jego dziedzictwo kultury - liczne kompleksy zabytkowej architektury sakralnej i świeckiej. Z uwagi na obszerność danych dotyczących zabytków nieruchomych na obszarze każdej z gmin, zaprezentowano wybrane, szczególnie ważne obiekty wpisane do rejestru zabytków.

Tabela 18 Wybrane zabytki Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego Jednostka Charakterystyka obiektu (w tym data powstania, nr decyzji o wpisie do rejestru) • Kościół parafialny św. Trójcy w Bierawie, z 1562, 1614, XVIII w., 111/54 z 12.07.1954, Bierawa • Mogiła powstańców śląskich (na cmentarzu parafialnym) w Bierawie, 1921, 150/87 z 1.06.1987, • Kościół poewangelicki w Kotlarni, 1815, 727/64 z 14.03.1964, • Kościół pw. Nawiedzenia NMP, wybudowany w l. 1922-1927, 105/2009 z 15.10.2009, • Spichlerz w Łanach, ul. Główna 52, 1756 1614/67 z 3.02.1967, Cisek • Cmentarz parafialny z kościołem drewnianym i mauzoleum, otoczony murem, w Miejscu Odrzańskim, XVIII-XIX, 258/90 z 27.06.1990, • Kościół filialny pw. św. Judy Tadeusza, Przewóz, 1559, 1937, 96/54 z 8.05.1954. • Kościół parafialny pw. NMP w Centawie, XV/XVI, XIX 879/64 z 14.05.1964, • Układ przestrzenny wsi Jemielnica, stare osiedle, 133/57 z 12.09.1957, Jemielnica • Plebania, klasztor Cystersów w Jemielnicy, 1733 2011/74 z 29.04.1974, • Dawny młyn w Jemielnicy, 1834, 2011/74 z 29.04.1974. • Stare miasto Kędzierzyn-Koźle, w ramach założeń średniowiecznych, 160/57 z 16.09.1957, • Kościół parafialny pw. św. Zygmunta, XV-XIX, 820/64 z 18.04.1964, • Budynek zamkowy, ul. Kraszewskiego, XIV, 829/64 z 21.04.1964, • Zespół budynków zamkowych Podzamcze, ul. Pamięci Sybiraków 11, zespół dawnego Szpitala (przedzamcze), XVI-XIX, 831/64 z 21.04.1964, zm. z 27.06.2012, Kędzierzyn-Koźle • Fort, tzw. Rondel, ul. Portowa, XVIII, 827/64 z 21.04.1964, • Zespół obiektyw na terenie Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji, ul. Filtrowa 14: wieża ciśnień, budynek pompowni, biurowy, 1900-1902, 2073/82 z 26.02.1982, • Fragmenty kanału żeglugowego ,,Kanał Kłodnicki” ze śluzami (6 śluz), 2194/89 z 30.06.1989 • Kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła w Leśnicy Dolnej, XV, 1131/66 z 9.02.1966, • Obszar na Górze św. Anny - 185/49 z 18.07.1949, klasztor, kościół i dziedziniec krużgankowy - 1/50 z 21.11.1950, zespół kaplic: kaplica pw. św. Józefa oraz 26 kaplic Drogi Męki i 6 kaplic Maryjnych, XVIII - 2010/74 z 29.04.1974, • Zabytkowe osiedle w ramach średniowiecznego założenia w Leśnicy, 155/57 z Leśnica 12.09.1957, • Kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych w Raszowej, XV/XVI, 142/54 z 27.12.1954, • Kościół parafialny pw. św. Jadwigi w Zalesiu Śląskim, II poł. XIV, 1812-15, 885/64 z 15.05.1964 • Zespół zamkowy w Borzysławicach: pałac, brama zamkowa, rynkowa tzw. żabia, Pawłowiczki XVIII/XIX, 1048/65 z 24.06.1965,

93 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

• Założenie pałacowo-parkowo – folwarczne w Borzysławicach: dwór, park dworski, folwark, kaplica grobowa, park leśny, I poł. XIX w. 19/2002 z 16.12.2002, • Kościół odpustowy pw. św. Brykcjusza w Gościęcinie, kaplica drewniana p.w. św. Bryksego, 95/54 z 22.04.1954, • Kościół parafialny p.w. św. Floriana w Maciowakrzu, XVI/XVII, XIX 184/55 z 30.11.1955, • Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, 1617, 1763 126/54 z 8.09.1954 • Ruiny zamku XVII, XIX 686/63 z 16.10.196, Polska Cerekiew • Park pałacowy w Ciężkowicach, 172/88 z 25.03.1988, • Dwór w Zakrzowie, ul. Chopina 56, 1914, 1956 1986/72 z 7.12.1972 • Dwór – pałac w Komornie, XVIII, 1616/66 z 20.09.1966, 1049/65 z 2.06.1965 oraz założenie pałacowo – parkowe: pałac i park 20/2002 z 21.12.2002, Reńska Wieś • Kościół parafialny pw. św. Jakuba w Mechnicy, 1794, 1202/66 z 14.03.1966, • Pałac, park, oficyna w Większycach, XIX, 206/89 z 29.03.1989 • Stare miasto Strzelce Opolskie, 39/49 z 10.06.1949, • Zamek wraz z bramą i posągiem śś. Jana Nepomucena i Floriana 1303, 1562-96, XIX, po 1945, 973/65 z 28.01.1965, • Kościół ewangelicki, ul. Opolska, 1825, 1888 1138/66 z 12.02.1966, • Kościół cmentarny pw. św. Barbary, ul. Opolska, II poł. XVII 97/54 z 8.05.1954, • Pałac, ob. Uniwersytet Ludowy w Błotnicy, XIX, 2037/78 z 31.07.1978, • Zabudowania folwarczne - Kadłub: dwór, 2 czworaki, XIX, 1045/65 z 2.06.1965, • Kościół parafialny pw. Nawiedzenia NMP w Płużnicy Wielkiej, 1300, XVI, XVIII/XIX, 1137/66 z 10.02.1966, • Strzelce Opolskie Dwór 1046/65 z 2.06.1965, spichlerz dworski z otoczeniem w Rozmierce (mur, brama, furta), ok. 1800, 881/64 z 15.05.1964, • Kościół filialny pw. Nawiedzenia NMP, 1666, Kościół drewniany p.w. Nawiedzenia NMP wraz z wnętrzem w Polskiej Nowej Wsi, 883/64 z 19.05.1964, 109/54 z 5.06.1954, • Kościół parafialny pw. śś. Szymona i Judy Tadeusza w Szymiszowie, 1607, 1909-11, 131/54 z 13.09.1954, • Zespół pałacowy (pałac, spichlerz) wraz z parkiem w Szymiszowie, XVII-XX w., 1047/65 z 25.06.1965 i 185/88 z 7.11.1988, • Kościół Parafialny pw. św. Michała Archanioła wraz z wnętrzem w Rozmierzy, XIV-XX w. 130/54 z 13.09.1954 • Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Jaryszowie, XV, 1133/66 z 10.02.1966, • Klucz - kościół parafialny pw. św. Elżbiety Węgierskiej, 1784, 98/54 z 13.05.1954, • Kościół filialny pw. Matki Boskiej Śnieżnej wraz z wnętrzem, 1679, 1748, 99/54 z 13.05.1954 Ujazd • Zabytkowy układ urbanistyczny, Ujazd, 154/57 z 12.09.1957, • Kościół parafialny pw. św. Andrzeja Apostoła w Ujeździe, 1613, XVIII, 1140/66 z 12.02.1966, • Ruina zamku w Ujeździe, 1580, 1660, XIX, 884/64 z 15.05.1964, • Kościół filialny pw. św. Marii Magdaleny w Zimnej Wódce, 1748, 100/54 z 10.06.1954. • Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja w Kielczy, XVIII, XIX, 1134/66 z 10.02.1966, Zawadzkie • Dawny pałacyk myśliwski w Zawadzkiem, ul. Czarna, XIX, 2119/86 z 25.02.1986. źródło: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Opolu, Wykaz obiektów nieruchomych zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków województwa opolskiego – stan na dzień 1 czerwca 2013 r.

Duża wartość historyczna zabytków wymaga, podobnie jak w przypadku obiektów instytucji kultury, podjęcia inwestycji w ich zachowanie i polepszenie stanu technicznego. Rewaloryzacja

} 94 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

jest niezbędnym warunkiem uratowania zabytkowej tkanki dla przyszłych pokoleń. Inwestycje w infrastrukturę kultury, podobnie jak kultura sama w sobie, wpływają również na rozwój ekonomiczny regionu. Warunkują jego atrakcyjność osiedleńczą dla mieszkańców i lokalizacyjną dla inwestorów. Kultura determinuje także rozwój turystyki (zarówno obecność zabytków, jak i oferta wydarzeń kulturalnych), kształtuje rynek pracy, jak również sprzyja alokacji zasobów ludzkich w sektorach rozwojowych.

Zestawienie 6 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do kultury i dziedzictwa kulturowego

- dogodny dostęp do dobrze - systematyczny spadek wyposażonych bibliotek czytelnictwa samorządowych - niski poziom wyposażenia - wzrastająca aktywność placówek kultury w zakresie kulturalna mieszkańców dostępu dla osób (wyrażona rosnącą liczbą niepełnosprawnych zespołów artystycznych) - niedoinwestowanie obiektów - bogate dziedzictwo obszaru kulturalnych w zakresie ich (architektoniczne, estetyki oraz funkcjonalności Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał przyrodnicze, krajobrazowe) - znaczna liczba - widoczna tendencja do niezagospodarowanych nakierowywania oferty do budynków (w tym Deficyt (słaba strona) młodzieży i osób starszych zabytkowych) na cele (seniorów) kulturalne - widoczne odniesienia do - słabe wyposażenie świetlic wielokulturowości i ciągłości wiejskich (głównie w sprzęt historycznej w przekazie multimedialny) oraz ich brak kulturalnym zwłaszcza w małych miejscowościach

źródło: opracowanie własne

95 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

8. Turystyka

Turystyka stanowi obecnie o rozwoju gospodarczym regionów. W powiązaniu z innymi celami rozwoju społeczno-gospodarczego, może mieć istotne znaczenie również dla gmin Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego i stać się ważną gałęzią jego gospodarki. Walory przyrodnicze, dziedzictwo historyczne i architektoniczne oraz położenie subregionu (w tym zwłaszcza lokalizacja przy rzece Odrze) dają podstawy do rozwoju na tym terenie turystyki przyjazdowej, tworząc jednocześnie niezbędną bazę do pełnienia funkcji rekreacyjno-wypoczynkowej dla jego mieszkańców.

Od funkcjonowania turystyki zależy istnienie wielu gałęzi gospodarki. Oferta turystyczna podlega jednak ciągłej ewolucji, a głównym motorem tych zmian są wymagania turystów. W celu wykorzystania posiadanego potencjału turystycznego niezbędne jest zapewnienie odpowiedniej infrastruktury noclegowej oraz gastronomicznej turystom odwiedzającym atrakcje kulturowe oraz przyrodnicze, a także infrastruktury aktywnego wypoczynku, urozmaicającego pobyt na obszarze funkcjonalnym.

Tymczasem na przełomie ostatnich dziesięciu lat w subregionie nie zwiększyła się znacząco liczba obiektów noclegowych dla turystów odwiedzających obszar funkcjonalny 4. Ponadto funkcjonują one tylko w połowie gmin tworzących porozumienie. W 2012 roku oferowały one łącznie 725 miejsc noclegowych (394 w hotelach i 331 w innych obiektach). Ofertę tą uzupełnia jednak agroturystyka na obszarach wiejskich oraz pokoje gościnne prowadzone przez prywatne przedsiębiorstwa (nie wszystkie ujęte w statystykach GUS). W ostatnich latach m.in. przy wsparciu funduszy europejskich, rozbudowuje się także infrastruktura noclegowo -gastronomiczna. Baza noclegowa na obszarze KKSOF nie jest jednak rozwinięta w pożądanym stopniu, a obiekty są rozmieszczone nierównomiernie. Najsłabiej rozwinięta jest baza oferująca usługi o najwyższym standardzie. Przede wszystkim zaś brakuje możliwości zakwaterowania w tych miejscowościach obszaru, które mogłyby być atrakcyjne dla turystów pomimo braku rozwiniętej infrastruktury czasu wolnego – ze względu na unikalne walory przyrodnicze, ciszę i spokój.

4 Dane z Banku Danych Lokalnych GUS, uwzględniające obiekty hotelowe (hotele, motele, pensjonaty i inne obiekty hotelowe) oraz pozostałe obiekty niehotelowe (ośrodki wczasowe i inne)

} 96 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 26 Turystyczne obiekty noclegowe na terenie KKSOF w latach 2004-2013 [ob.] 9 8 8 8 7 7 66 6 6 6 66 6 6 6 6 6 6 6 5 5 5 5 4 4

3

2

1

0 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013

obiekty hotelowe inne obiekty noclegowe

źródło: GUS Na 72 992 udzielonych tu w 2013 roku noclegów, 6 904 z nich udzielonych zostało turystom zagranicznym (ogółem z noclegów skorzystało 31 798 osób, w tym 2 863 z zagranicy). Blisko połowa wszystkich turystów (15 018) skorzystała z noclegów na terenie gminy Leśnica, co jest związane z popularnością leżącej w jej granicach Góry św. Anny ze znajdującą się na jej szczycie kalwarią, będącą miejscem pielgrzymek. Najwięcej turystów zagranicznych (1 626) skorzystało zaś z noclegów w głównym mieście subregionu – Kędzierzynie-Koźlu.

Wykres prezentujący korzystających z noclegu turystów polskich i zagranicznych pokazuje, że w kontekście przyciągnięcia na obszar funkcjonalny turystów z zagranicy, potrzebne są inwestycje w infrastrukturę noclegową wyższej jakości – hotelową, a z drugiej strony szersza promocja innych obiektów noclegowych wśród tej grupy. Osoby przyjeżdżające na obszar subregionu z innych krajów wybierają bowiem zdecydowanie częściej nocleg w hotelu niż innym obiekcie. Od 2011 roku zauważalny jest także wzrost popularności innych obiektów noclegowych wśród polskich turystów, przy jednoczesnym zwiększeniu liczby turystów z Polski ogółem na tym obszarze.

97 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykres 27 Turyści polscy i zagraniczni korzystający z noclegów na terenie KKSOF w latach 2004-2013 [os.] 20000 19 631

18000 16 952 15 536 16 284 15 796 16000 14 826 14000 13 651 13 561 13 139 12000 9 839 10000 7 975 8 407 7 316 8000 5 667 5 170 6000 4 593 4 604 4 813 4 564 4 083 4 193 4 564 4 075 4 056 4 060 3 446 3 447 4000 3 266 2 655 2 446 2000 1 121 624 208 280 238 165 230 180 191 346 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

turyści polscy korzystający z noclegów w hotelach turyści polscy korzystający z noclegów w innych obiektach

turyści zagraniczni korzystający z noclegów w hotelach turyści zagraniczni korzystający z noclegów w innych obiektach

źródło: GUS Na potrzebę większej promocji turystycznej obszaru wskazuje bardzo niski stopień wykorzystania miejsc noclegowych w powiatach Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego, które w 2013 roku w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim wykorzystane były zaledwie w 15,5%. Lepiej pod tym względem było w powiecie strzeleckim, bo wykorzystano je w 37,9% (rok wcześniej były to wartości odpowiednio 23,3% i 29,1%).

Zaplecze infrastruktury noclegowej KKSOF nie oferuje turystom wystarczających możliwości uatrakcyjnienia ich pobytu. Wśród udogodnień w obiektach posiadających zaplecze sportowo -rekreacyjne najczęściej spotykane są: siłownie, sauny, stoły do bilardu czy tenisa stołowego. Częściej oferowanym, przydatnym w turystyce biznesowej udogodnieniem jest zaplecze konferencyjne – łącznie oferowanych jest 20 sal konferencyjnych w 7 obiektach. Tylko niektóre obiekty wyposażone są w udogodnienia dla osób niepełnosprawnych ruchowo. Są to najczęściej pochylnie wjazdowe, przystosowane windy, łazienki, automatyczne drzwi i parkingi z wyznaczonymi miejscami. Udogodnień tych jest jednak zdecydowanie zbyt mało w stosunku do istniejących potrzeb.

Kędzierzyńsko-Kozielski obszar funkcjonalny pełen jest atrakcji turystycznych, które przy odpowiedniej promocji oraz rewitalizacji są w stanie przyciągać turystów. W miastach obszaru wiele jest zabytków kultury materialnej: techniki, hydrotechniki oraz znaczące zabytki

} 98 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

przemysłu i gospodarki. Na obszarach wiejskich subregionu znajdują się liczne zabytkowe świątynie czy zabytki rzemiosła. Teren ten pełen jest obiektów o dużym znaczeniu historycznym. Szczególne miejsce zajmuje tu Góra św. Anny, która jest jednym z bardziej rozpoznawalnych miejsc w województwie opolskim. Administracyjnie Góra Św. Anny to sołectwo Gminy Leśnica. Jest to najważniejsze centrum pielgrzymkowe na terenie Górnego Śląska obok Sanktuarium w Piekarach Śląskich. Góra Św. Anny to najwyższe wzniesienie grzbietu Chełma na Wyżynie Śląskiej o wysokości 408 m n.p.m. Na szczycie i stokach wzgórza znajduje się wieś o tej samej nazwie. Obecnie na Górze św. Anny mieści się bazylika i sanktuarium, z figurką św. Anny Samotrzeciej (XV wiek) z jej relikwiami, franciszkański zespół klasztorny z Rajskim Placem (dziedzińcem arkadowym) z lat 1733-1749, na którym stoi 15 stuletnich konfesjonałów. Jest także grota wykonana na wzór groty z Lourdes oraz 40 kaplic kalwaryjnych z lat 1700-1709. Na szczycie Góry św. Anny zbudowano w latach 80. XV wieku klasztor i kościół, który od XVIII wieku jest ważnym centrum pielgrzymkowym.

Zdjęcie 1 Góra Św. Anny

źródło: Urząd Gminy Leśnica

99 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku wskazuje jednoznacznie, że dziedzictwo kulturowe jest jednym z wyróżników województwa opolskiego i jest znaczącym czynnikiem rozwoju regionu. Spośród wielu obiektów wyróżniają się przede wszystkim zabytkowe zespoły. Ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe utworzono w Górze św. Anny w 1988 r. Park Krajobrazowy, a całokształt wartości przyrodniczo-krajobrazowych, kulturalnych, architektonicznych, historycznych i religijnych sprawiły, iż 14 kwietnia 2004 r. rozporządzeniem Prezydenta RP Góra św. Anny została uznana za „Pomnik historii, jako komponowany krajobraz kulturowo - przyrodniczy” – pierwszy w województwie opolskim. Tym samym Sanktuarium na Górze św. Anny znalazło się wśród 30 najcenniejszych obiektów i zespołów zabytkowych w Polsce, co zainicjowało starania o wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Aktualnie Góra Św. Anny mimo wypracowanej marki centrum turystyczno-pielgrzymkowego nie jest dostosowana do rosnącego ruchu turystycznego i pielgrzymkowego. Przede wszystkim w złym stanie jest jej infrastruktura drogowa i parkingowa (brak miejsc parkingowych). Dobrej kondycji jest infrastruktura tzw. sakralna, ale już otoczenie tych obiektów jest złej jakości. Na szczególną uwagę zasługuje całkowity brak dostosowania obszaru dla osób niepełnosprawnych, poruszających się na wózkach inwalidzkich. Struktura własności obszaru jest bardzo różnorodna. Poniżej przedstawiono najważniejszych właścicieli nieruchomości zlokalizowanych na Górze Św. Anny: − Powiat Strzelecki (drogi powiatowe, Pomnik Czynu Powstańczego), − Klasztor Zakonu Braci Mniejszych (Klasztor na Górze Św. Anny), − Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny (Bazylika Św. Anny), − Gmina Leśnica (Centrum Edukacji Ekologicznej, drogi gminne), − Województwo Opolskie - Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych w Pokrzywnej (Park Geo-Kam, Amfiteatr), − Lasy Państwowe - Nadleśnictwo Strzelce Opolskie, − Muzeum Śląska Opolskiego (Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Św. Anny), − Skarb Państwa (Pomnik Czynu Powstańczego, Amfiteatr). Z uwagi na duże znaczenie Góry Św. Anny w rozwoju turystyki w ramach planów rozbudowy i podniesienia jakości infrastruktury obiektów tam zlokalizowanych, podmioty będące właścicielami nieruchomości podjęły decyzję o wspólnej realizacji zintegrowanych inwestycji,

} 100 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

które mają przyczynić się do wzrostu atrakcyjności obszaru. Partnerski projekt nosi tytuł „Centrum Pielgrzymkowo-Rekreacyjno-Turystyczne Góra Św. Anny”. Aktualnie prowadzone są negocjacje z władzami Województwa Opolskiego oraz Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju w sprawie sfinansowania inwestycji z funduszy Unii Europejskiej. Największym problemem w realizacji przedmiotowego projektu jest brak środków finansowych oraz obszerny zakres projektu i duża liczba partnerów.

Tabela 19 Planowane inwestycje w ramach Centrum Pielgrzymkowego Centrum Pielgrzymkowo-Rekreacyjno-Turystyczne – Góra Św. Anny 5

Powiat kędzierzyńsko-kozielski

− Promocja rozwijająca ofertę kulturową regionu

Kędzierzyn – Koźle

− Poprawa dostępności do Centrum Pielgrzymkowo-Rekreacyjno-Turystycznego Góra Św. Anny poprzez utworzenie ścieżki rowerowej wraz z trasą dydaktyczną szlakiem powstań śląskich

Powiat strzelecki

− Rewitalizacja Pomnika Czynu Powstańczego w tym w szczególności: odnowienie (rewitalizacja) placu i dojścia do pomnika − Podwyższenie parametrów nawierzchni jezdni; remont, przebudowa i budowa chodników, budowa ścieżek pieszo-rowerowych

Gmina Leśnica

− Budowa oświetlenia w ciągu drogi gminnej - droga gminna 105838 O ul. Jana Pawła II − Remont muru oporowego w ciągu drogi gminnej - droga gminna 105838 O ul. Jana Pawła I − Remont drogi gminnej - droga gminna 105838 O ul. Jana Pawła II − Remont drogi gminnej - droga gminna 105839 O ul. Kalwaryjska − Remont drogi gminnej - droga gminna 105840 O ul. Kalwaryjska I − Przebudowa dróg gminnych - drogi gminne 105847 O ul. Dunikowskiego i 105846 O − Przebudowa szlaku turystycznego tzw. Drogi Listonosza, zagospodarowanie terenu wokół budynku Szkolnego Schroniska Młodzieżowego - zabytkowy trakt pieszy pomiędzy Leśnicą i Górą Św. Anny − Rewitalizacja rynku (skarpa) − Rozbudowa Centrum Edukacji Ekologicznej, Krajobrazowej i Regionalnej Tożsamości w Leśnicy

5 Lista zadań oraz beneficjentów ostatecznych zostanie skorygowana w zależności od odpowiedzi Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju

101 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− Centrum Edukacji Ekologicznej, Krajobrazowej i Regionalnej Tożsamości w Leśnicy - modernizacja źródła ciepła

Klasztor Zakonu Braci Mniejszych

− Budowa parkingu przy ul. Kalwaryjskiej i Jana Pawła II − Uporządkowanie terenu wzdłuż ulicy Szkolnej − Wykonanie nowych schodów wzdłuż Groty Lurdzkiej i ich dostosowanie dla osób niepełnosprawnych

Województwo Opolskie, Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych w Pokrzywnej

− Rewitalizacja Amfiteatru − Kontynuacja budowy infrastruktury turystycznej w Rezerwacie Geologicznym (Geo-Kam) − Utworzenie Opolskiego Centrum Przyrodniczego − Rozbudowa Muzeum Czynu Powstańczego

Lasy Państwowe / Nadleśnictwo Strzelce Opolskie

− Budowa miejsc odpoczynku dla turystów źródło: spotkania warsztatowe z samorządami KKSOF

Realizacja szeregu inwestycji spowoduje, że poprawią się warunki dla rozwoju turystyki, co może wpłynąć na wzrost liczby turystów, pielgrzymów w województwie opolskim. Zdaniem lidera projektu - Gminy Leśnica, poprawa jakości infrastruktury Góry Św. Anny wpłynie pozytywnie na rozwój samorządów KKSOF, stając się kołem zamachowym rozwoju lokalnego okolicznych gmin i powiatów. Do najważniejszych atrakcji turystycznych KKSOF o charakterze historycznym należą również: liczne kościoły i kapliczki, ruiny zamków, starówki i mury obronne miast. Wskazać tu można w szczególności na stare miasto i planty miejskie, wodociągowe wieże ciśnień, ruiny zniszczonego podczas II wojny światowej Zamku Piastów opolskich czy fortyfikacje ziemno- murowane twierdzy Koźle w Kędzierzynie-Koźlu, Kościół parafialny pod wezwaniem św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Koźlu, Kanał Kłodnicki, dwór i park w Sławięcicach, fragmenty murów miejskich, baszta i ruiny zamku w Strzelcach Opolskich - wszystkie są warte zachowania, udostępnienia i wykorzystania na cele turystyczne. Obecnie jednak stan techniczny wielu pojedynczych obiektów i zespołów dziedzictwa kulturowego jest zły, co kwalifikuje je do renowacji. Dobra kondycja zabytków jest elementem stanowiącym o atrakcyjności turystycznej obszaru, przekładając się na zainteresowanie nim potencjalnych turystów.

} 102 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Dla stworzenia kompletnego produktu turystycznego w oparciu o obiekty kulturowego dziedzictwa kluczowe jest więc z jednej strony ich rewitalizowanie, z drugiej zaś zapewnienie na bazie wyremontowanych obiektów atrakcyjnej oferty kulturalno-rozrywkowej. Poza obiektami dziedzictwa kulturowego i atrakcjami społeczno-kulturowymi należy również wskazać na bogate dziedzictwo przyrodnicze tego obszaru. Atrakcyjnymi pod względem turystycznym są w szczególności obszary wzdłuż rzeki Odry i jej dopływów wraz z terenami przyległymi, a także obszary leśne, parki krajobrazowe i rezerwaty. Występują tu tereny objęte ochroną prawną ze względu na swój unikatowy charakter. Obszar KKSOF posiada 115 pomników przyrody (najwięcej w Kędzierzynie-Koźlu i w Bierawie) oraz łącznie niemal 28 tys. ha terenów poddanych ustawowej ochronie. Powierzchnia terenów chronionych w odniesieniu do poszczególnych podmiotów tworzących KKSOF jest zróżnicowana. Najwięcej obszarów chronionego krajobrazu jest w gminach Jemielnica, Strzelce Opolskie, Zawadzkie i Polska Cerekiew, występują również parki krajobrazowe (głównie gmina Leśnica) oraz zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (Zawadzkie). Należy tu wymienić przede wszystkim Park Krajobrazowy „Góra św. Anny”, Obszary Chronionego Krajobrazu Bory Stobrawsko-Turawskie oraz Maciowakrze czy obszar Natura 2000 Dolina Małej Panwi. Walory środowiskowe obszaru interesujące są nie tylko pod względem krajobrazowym i przyrodniczym, ale predysponowane są także do wykorzystania ich dla szeroko pojętej turystyki aktywnej. Dostrzega się wysokie potrzeby w zakresie rozwoju infrastruktury aktywnego wypoczynku na obszarze KKSOF. Możliwości subregionu tkwią w tym zakresie szczególnie w wykorzystaniu rzek i zbiorników wodnych na cele rekreacyjno-sportowe oraz rozwoju systemu szlaków rowerowych. Istnieją duże możliwości wykorzystania turystycznego potencjału Odry. Ruch turystyczny na obszarze funkcjonalnym obsługuje obecnie Marina Lasoki – przystań rzeczna dla jachtów i łodzi motorowych zlokalizowana nad Odrą (w jej 101. kilometrze) w Kędzierzynie-Koźlu, która powstała na terenie dawnej stoczni. Przystań przyjmuje jednostki o zanurzeniu nieprzekraczającym 1,5 m. Struktura własnościowa działalności związanej z turystyką wodną na Odrze jest w kraju bardzo różnorodna - prowadzą ją prywatne przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe, jak i osoby prywatne. Najprężniej rozwijają się przystanie i mariny prywatne, a wokół nich infrastruktura turystyczna z przedsiębiorstwami rodzinnymi, czego przykładem jest właśnie Marina Lasoki w Kędzierzynie-Koźlu, uhonorowana przez PTTK Nagrodą

103 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Przyjaznego Brzegu. Turystyka wodna może stać się gałęzią gospodarki wodnej lecz ważną rolę w tym procesie odgrywają zarządcy dróg wodnych oraz właściciele terenów wokół rzek (w większości przypadków gminy, które powinny współpracować na rzecz budowy odpowiedniej infrastruktury: przystani, pomostów, miejsc biwakowych, wyposażonych w media oraz sanitariaty i pojemniki na śmieci, a także drogi dojazdowe). Władze powinny także zadbać o dobre oznakowanie szlaków i ich odpowiednią promocję. Według danych GUS w 2012 roku przez KKSOF przebiegało w sumie 93,3 km ścieżek rowerowych i biegły one tylko przez część gmin obszaru.

Tabela 20 Ścieżki rowerowe na obszarze KKSOF w 2013 roku [km] ścieżki rowerowe na ścieżki rowerowe na Gmina KKSOF ścieżki rowerowe 10 tys. km2 10 tys. ludności Kędzierzyn-Koźle 21,8 1758,1 3,4 Jemielnica 5,0 446,4 7,0 Leśnica 3,4 357,9 4,2 Strzelce Opolskie 15,6 768,5 5,0 Zawadzkie 3,8 463,4 3,2 źródło: GUS

Inaczej ma się do tego długość szlaków rowerowych – nie tylko będących ścieżkami rowerowymi zgodnie z przepisami szczególnymi, która (wg danych JST) w poszczególnych gminach wynosi: − Bierawa: ok. 14 km (jako trasy rowerowe wykorzystywane są tu drogi transportu rolnego), − Cisek: brak ścieżek rowerowych (przez teren gminy przebiega tzw. Szlak Odry – trasa pierwszorzędna – główna- 69 S), − Jemielnica: 40 km, − Kędzierzyn-Koźle: 10 km 220 m, − Leśnica: ponad 100 km, − Pawłowiczki: 1 km 300 m, − Polska Cerekiew: brak ścieżek rowerowych, − Reńska Wieś: ok. 3 km,

} 104 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− Strzelce Opolskie: łączna dł. szlaków rowerowych - 122 km, łączna dł. dróg rowerowych (z nawierzchnią z kostki brukowej) – 11,5 km, − Ujazd: 54,50 km, − Zawadzkie: około 68 km. Zwiększenie kilometrażu ścieżek rowerowych, ich zasięgu terytorialnego, poprawa połączeń między nimi, jak również zagospodarowanie i wyposażenie w infrastrukturę okołoturystyczną m.in. terenów wzdłuż rzeki Odry oraz miejsc przebiegu nieczynnych linii kolejowych, jest kluczowe w kontekście wzbogacania oferty turystycznej oraz wykorzystania terenów atrakcyjnych przyrodniczo znajdujących się w granicach KKSOF. W zakresie turystyki rowerowej istnieją tu możliwości tworzenia systemów tras rowerowych, łączących sąsiednie miejscowości, a także budowy wzdłuż nich małej infrastruktury, wiat czy punktów odpoczynkowych, co dodatkowo uatrakcyjnia korzystanie z tych tras. Ważnym elementem w rozwijaniu potencjału turystycznego i rekreacyjnego regionu są możliwości rozwoju zaplecza okołoturystycznego na rzekach (głównie w obrębie rzeki Odry, Kanału Gliwickiego i Małej Panwi) i stawach, co pozwoli na aktywny wypoczynek mieszkańców i turystów np. poprzez rozwój łowisk, żeglarstwa czy kajakarstwa turystycznego, stanowiącego dynamicznie rozwijającą się branżę turystyczną o wysokim potencjale rozwojowym. Już obecnie, lecz w ograniczonym zakresie, uprawia się tu kajakarstwo, odbywają się liczne zawody wędkarskie, funkcjonuje także szkoła żeglugi śródlądowej, na rzece Odrze organizowane są cyklicznie imprezy „Odra Rzeką Integracji Europejskiej – Pływadło” oraz „Polsko-Czeski Kajakowy Maraton Odrzański”, którego organizacji podjęły się nadodrzańskie miasta: Kędzierzyn-Koźle, Racibórz i czeski Bohumin. Spływy kajakowe to jedna z możliwości czynnego spędzaniu wolnego czasu, przy jednoczesnym poznawaniu nadrzecznej przyrody. Wykorzystanie terenów nadrzecznych oraz innych terenów atrakcyjnych przyrodniczo w kontekście rozwoju turystyki aktywnej, stanowi potencjał rozwojowy dla całego Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego. Analizowany region posiada też znaczny odsetek gruntów leśnych (lasy obszaru funkcjonalnego zajmują 29,8% jego powierzchni, co stanowi wyższy poziom niż dla kraju i województwa opolskiego), który w połączeniu z zagospodarowaniem omawianych terenów stworzy spójny obszar o charakterystyce wypoczynkowej (ukierunkowanej głównie na turystykę rowerową, kajakową i żeglarstwo).

105 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Przeprowadzona analiza wskazuje, że tereny KKSOF wyróżnia wysoki potencjał, który może być wykorzystany przez rozwój infrastruktury turystycznej. W realizacji tego zadania konieczne jest jednak wykonanie szeregu przedsięwzięć towarzyszących z innych obszarów, przede wszystkim z zakresu poprawy stanu środowiska naturalnego (zwłaszcza ograniczenia niskiej emisji, wykorzystywania alternatywnych źródeł energii czy budowy kanalizacji) i zapewnienia ich dostępności komunikacyjnej (zwiększenie spójności układu drogowego, ale i poprawa stanu dróg). Niski stopień wykorzystania i brak rozwoju bazy noclegowej wskazuje również na wciąż jeszcze niewystarczającą promocję i marketing regionalnych produktów turystycznych. Rozwój turystyki w subregionie powinien się więc opierać na jego niewątpliwych walorach przyrodniczych (ze szczególnym uwzględnieniem projektów wykorzystujących potencjał rzeki Odry), ale być związany także z ofertą wytworów kultury materialnej tego terenu (w rejonie KKSOF wyróżniają się przede wszystkim zabytkowe zespoły, w tym Góra Św. Anny z unikatowym w skali światowej amfiteatrem skalnym, jako obszar istotnego potencjału dla rozwoju funkcji turystycznej, rekreacyjnej i pielgrzymkowej; zabytki architektury sakralnej włączone w cysterski szlak kulturowy w Jemielnicy; fortyfikacje z czasów napoleońskich w Koźlu i liczne zabytki architektury sakralnej). Dziedzictwo historyczne i architektoniczne stanowi jeden z czynników, na którym opiera się rozwój współczesnej turystyki.

} 106 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Zestawienie 7 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do turystyki

- centrum pielgrzymkowo- - znaczne niedoinwestowanie turystyczne Góra Św. Anny jako obiektów infrastruktury czołowy produkt turystyczny w okołoturystycznej Góry Św. skali województwa i kraju Anny do potrzeby - duża liczba zabytkowych narastającego ruchu obiektów architektonicznych turystycznego (zwłaszcza osób (w tym sakralnych i niepełnoprawnych) pałacowych) oraz - stagnacja we wzroście liczby przyrodniczych oferowanych miejsc - nasypy po likwidowanej kolei noclegowych z przeznaczeniem na cele - niskie wykorzystanie turystyczne (ścieżka rowerowa turystyczne rzeki Odry Kędzierzyn-Koźle - Polska (turystyka wodna) Cerekiew) - niski poziom wyposażenia - znaczny potencjał rzeki Odry, obszaru w ścieżki rowerowe

Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał Małej Panwi i Kanału oraz niski poziom integracji Gliwickiego w kształtowaniu systemu oferty dla turystów - znaczna liczba Deficyt (słaba strona) - ukształtowana kultura niezagospodarowanych współpracy samorządów z budynków (w tym innymi podmiotami (np. Lasami zabytkowych) na cele Państwowymi) w zakresie turystyczne zagospodarowywania i - zły stan obiektów udostępniania terenów infrastruktury przyrodniczych dla turystów okołoturystycznej - niski stopień zagospodarowania zabytkowych parków na cele rekreacyjne i turystyczne - niski poziom zagospodarowania terenów wzdłuż cieków wodnych

źródło: opracowanie własne

107 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

9. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego

Liczba działających na terenie danej gminy czy miejscowości organizacji pozarządowych (NGO) stanowi wskaźnik aktywności danej społeczności. Najczęściej spotykaną formą organizacji pozarządowej jest stowarzyszenie. Ponadto, oprócz stowarzyszeń oraz fundacji, organizacje pozarządowe działają jako osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną), niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu ustawy o finansach publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku.

Organizacje pozarządowe są ważnym elementem wpływającym na rozwój lokalny. Związane jest to z pełnieniem przez nie funkcji integracyjnej w społecznościach lokalnych, czyli udziale w procesie budowania więzi społecznych, zbliżania jednostek i społeczności lokalnych.

Wykres 28 Organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia i inne) na terenie KKSOF w latach 1995-2013 450

402 400 387 373 363 351 350 333 305 300 279 263 244 250 226 211 216 200 163 150 118

100 80 67 55 45 50

0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

źródło: GUS

Według danych GUS w latach 2001-2013 na terenie KKSOF liczba zarejestrowanych podmiotów trzeciego sektora rosła i w 2013 roku w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców wyniosła ponad ok. 25 organizacji (wartość ta jest jednak niższa niż średnia krajowa, wynosząca 32 organizacje

} 108 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

na 10 tys. mieszkańców czy średnia dla województwa, w którym wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 30 organizacji). Sukcesywny wzrost liczby NGO świadczy o rozwijaniu się aktywności obywatelskiej na terenie Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego. Trudo jednak oszacować jakościowy wzrost aktywności obywatelskiej, ponieważ część zarejestrowanych organizacji może pozostawać nieaktywnych.

Tabela 21 Liczba organizacji pozarządowych na terenie KKSOF w latach 2005 – 2012 na 10 tys. mieszkańców Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców Jednostka 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kędzierzyn-Koźle 13 14 15 15 17 18 19 20 22 Bierawa 17 17 24 29 29 31 32 32 33 Cisek 18 18 18 23 24 28 27 29 29 Pawłowiczki 20 21 24 31 34 36 35 36 38 Polska Cerekiew 17 19 24 29 31 32 32 32 33 Reńska Wieś 17 18 24 26 26 28 28 30 30 Jemielnica 12 13 15 19 19 20 22 22 24 Leśnica 22 22 26 27 30 32 33 34 32 Strzelce Opolskie 18 19 20 21 22 22 22 23 24 Ujazd 13 13 13 13 13 14 14 14 14 Zawadzkie 12 14 16 16 17 19 20 20 21 źródło: GUS

109 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Rysunek 11 Liczba NGO przypadających na 10 tys. mieszkańców w roku 2012 na terenie KKSOF

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Warto zauważyć, że rozwój III sektora na terenie KKSOF jest nierównomierny. Od 2005 roku w niektórych gminach, jak np. w Polskiej Cerekwii czy Bierawie, liczba organizacji pozarządowych uległa niemal podwojeniu, podczas gdy w gminie Ujazd ten wzrost jest szacowany na poziomie ledwie 7%. Zaskakujący jest również wyjątkowo słaby rozwój III sektora w Kędzierzynie Koźlu, który jest największym miastem KKSOF, a posiada trzecią najmniejszą liczbę organizacji pozarządowych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Tendencje ogólnopolskie wskazują, że im większe miasto, tym lepiej rozwinięty sektor obywatelski.

} 110 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 22 Liczba fundacji na terenie KKSOF w latach 2001 - 2013 Liczba fundacji Jednostka 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kędzierzyn-Koźle 4 6 7 8 8 9 9 8 9 8 9 10 11 Bierawa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2 2 2 Cisek 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 Pawłowiczki 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 Polska Cerekiew 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 Reńska Wieś 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Jemielnica 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Leśnica 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Strzelce Opolskie 1 1 1 1 1 1 1 1 3 3 3 3 3 Ujazd 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zawadzkie 0 0 0 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 KKSOF 8 10 11 13 13 15 15 13 16 17 19 21 22 źródło: GUS

Z danych GUS wynika, że nadal stosunkowo niska jest rola fundacji w rozwoju sektora obywatelskiego na terenie KKSOF. Ich rozwój najbardziej dostrzegalny jest w Kędzierzynie -Koźlu. Obecnie w miejscowościach takich jak Pawłowiczki, Ujazd, Jemielnica czy Reńska Wieś nie działa żadna fundacja. Znaczący wzrost liczby fundacji na obszarze subregionu nastąpił w latach 2008-2010. Należy przypuszczać, że ten skok jest związany z większą dostępnością środków publicznych z Unii Europejskiej, środków samorządowych oraz Funduszu Inicjatyw Obywatelskich.

Zgodnie z tendencjami ogólnokrajowymi, mieszkańcy Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego preferują organizowanie się w formie stowarzyszeń niż fundacji (liczba stowarzyszeń jest blisko dwudziestokrotnie większa). W 2013 roku najwięcej stowarzyszeń, bo 126, było zarejestrowanych w Kędzierzynie-Koźlu. W drugich pod względem liczby mieszkańców Strzelcach Opolskich było ich 73. W każdej z miejscowości KKSOF funkcjonują stowarzyszenia. Tradycyjnie najmniej jest ich zarejestrowanych w miejscowości Ujazd. Znaczące dla rozwoju stowarzyszeń na terenie obszaru funkcjonalnego było przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oraz większa dostępność środków europejskich na działalność organizacji pozarządowych. W latach 2007-2009 roku wzrost liczby rejestrowanych stowarzyszeń kształtował się na

111 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

poziomie ok. 10% rocznie, by w latach późniejszych spaść do ok 4%. W 2013 roku ponownie zaobserwowano tendencję wzrostową.

Tabela 23 Liczba stowarzyszeń na terenie KKSOF w latach 2001 - 2013 Liczba stowarzyszeń Jednostka 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kędzierzyn-Koźle 69 62 64 70 77 82 87 92 99 105 112 118 126

Bierawa 14 13 13 14 14 14 19 23 23 23 23 23 24

Cisek 12 12 12 12 12 12 12 15 16 17 16 16 16

Pawłowiczki 12 14 15 16 16 17 19 26 28 29 28 29 30

Polska Cerekiew 7 7 8 8 8 8 10 12 13 13 13 13 13

Reńska Wieś 13 14 15 15 15 16 21 22 22 23 23 25 25

Jemielnica 6 7 8 8 9 10 11 14 14 14 16 16 17

Leśnica 14 14 15 15 17 17 20 21 23 24 25 25 24

Strzelce Opolskie 38 43 45 51 60 63 64 68 69 68 67 70 73

Ujazd 6 7 7 8 8 8 8 8 8 9 9 9 9

Zawadzkie 12 13 13 14 14 17 19 19 20 21 22 22 23

KKSOF 203 206 215 231 250 264 290 320 335 346 354 366 380 źródło: GUS

Funkcjonowanie organizacji pozarządowych jest o tyle istotne, że uzupełniają one swoimi działaniami ofertę instytucji publicznych, przyczyniając się do wzbogacenia propozycji kulturalnej czy edukacyjnej regionu, realizują przedsięwzięcia społeczne i liczne inicjatywy, które w efekcie przekładają się na atrakcyjność turystyczną oraz osiedleńczą obszaru.

W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 (Oś 4 LEADER) powołano także w całej Polsce Lokalne Grupy Działania (LGD), stanowiące formę trójsektorowej współpracy partnerów z sektora administracji publicznej, organizacji pozarządowych i przedsiębiorców. Wdrażają one na swym terenie opracowane dla danego obszaru Lokalne Strategie Rozwoju, tj. dokumenty określające kierunki rozwoju określonych obszarów wiejskich. W województwie opolskim w ramach PROW 2007-2013 powołano 12 takich Lokalnych Grup Działania, z których

} 112 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

11 to stowarzyszenia, a jedna z nich prowadzona jest przez fundację. LGD objęły swym zasięgiem blisko 95% powierzchni regionu – aż 67 z 71 gmin należy do opolskich LGD (z wyłączeniem 3 gmin miejskich – Opola, Kędzierzyna-Koźla i Brzegu oraz 1 gminy wiejskiej – Dobrzeń Wielki). Tym samym blisko 700 tys. mieszkańców Opolszczyzny skupionych jest na obszarach objętych LGD.

Gminy z terenu Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego wchodzą w skład trzech Lokalnych Grup Działania. Są to:

− LGD Euro Country (prowadzona przez Fundację EURO-Country Partnerstwo dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich) – z terenu KKSOF należą do niej gminy: Polska Cerekiew, Cisek, Pawłowiczki, Bierawa i Reńska Wieś, − LGD Kraina Św. Anny (Stowarzyszenie Kraina Św. Anny) – z gmin tworzących KKSOF w jej skład wchodzą: Strzelce Opolskie, Ujazd, Leśnica, Jemielnica, − LGD Kraina Dinozaurów (Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Kraina Dinozaurów”), w której skład wchodzi gmina Zawadzkie.

Zgodnie z ideą programu Leader Lokalne Grupy Działania realizują również na terenie Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego projekty łączące zasoby ludzkie, naturalne, kulturowe i historyczne, a także wiedzę i umiejętności przedstawicieli trzech sektorów: publicznego, gospodarczego i społecznego. LGD wybierają te przedsięwzięcia, których realizacja przyczynia się do osiągnięcia celów wspólnie opracowanej i przyjętej lokalnej strategii rozwoju, a tym samym do polepszenia życia mieszkańców.

113 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Zestawienie 8 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do rozwoju organizacji społecznych

- stała tendencja wzrostowa w - niższy niż dla województwa i zakresie liczby organizacji kraju wskaźnik aktywności pozarządowych obywatelskiej społeczności lokalnej mierzony liczbą zarejestrowanych NGO na 10

Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał tys. mieszkańców - znaczne różnice w liczbie NGO

w poszczególnych samorządach Deficyt (słaba strona) KKSOF - niska rola fundacji w rozwoju sektora obywatelskiego na obszarze funkcjonalnym

źródło: opracowanie własne

} 114 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

10. Zdrowie, opieka i pomoc społeczna

10.1 Zdrowie

Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku wskazuje, że dostęp do usług ochrony zdrowia w regionie jest dobry, ale nie zabezpiecza wszystkich potrzeb mieszkańców. Wśród istotnych zagadnień z zakresu ochrony zdrowia należy wymienić rozbudowaną sieć szpitali i ich dobrą dostępność terytorialną. Jednakże na szczególną uwagę zasługuje niedobór w zakresie lekarzy specjalistów, zwłaszcza kardiochirurgii, medycyny rodzinnej, onkologii klinicznej i pediatrii. Szczególnej uwagi wymaga stałe i ciągłe unowocześnienie zaplecza ratownictwa medycznego. Opieka zdrowotna jest zadaniem własnym samorządu na poziomie zarówno gminnym, jak i powiatowym. Podstawowa opieka zdrowotna w każdej z gmin KKSOF prowadzona jest na poziomie gminnym. W przypadku opieki specjalistycznej głównymi ośrodkami lecznictwa są miasta powiatowe: Strzelce Opolskie i Kędzierzyn-Koźle. W kontekście funkcjonowania Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego jedną z ważniejszych kwestii jest dostosowanie szpitalnych placówek medycznych dla potrzeb mieszkańców całego subregionu. Poniżej opisano infrastrukturę opieki zdrowotnej (szpitalnej) w Kędzierzynie-Koźlu i Strzelcach Opolskich. Kędzierzyn-Koźle. W Kędzierzynie-Koźlu prowadzi działalność jeden szpital. Jest to Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Kędzierzynie-Koźlu. Obecny kształt funkcjonalny szpitala wynika z dokonanego w 2012 roku połączenia go z SPZOZ Zakładem Zdrowia Publicznego i Medycyny Profilaktycznej w Kędzierzynie-Koźlu. Uchwałą nr XX/141/2012 Rady Powiatu Kędzierzyńsko -Kozielskiego z dnia 27 marca 2012 roku połączono Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Kędzierzynie-Koźlu (zakład przejmujący) z SPZOZ Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Profilaktycznej (zakład przejmowany). Połączenie polegało na przeniesieniu całego mienia z zakładu przejmowanego do przejmującego. Siedziba dyrekcji Samodzielnego Publicznego Zespołu Opieki Zdrowotnej w Kędzierzynie - Koźlu jest zlokalizowana przy ul. 24 Kwietnia 5. Aktualnie usługi medyczne świadczone są w budynkach znajdujących się przy ul. Roosevelta 2 w Koźlu oraz przy ul. Judyma 4 w Kędzierzynie.

115 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Podając za GUS na koniec 2012 roku szpital dysponował 413 miejscami. Ponadto szpital dysponuje nowoczesnym cyfrowym aparatem RTG z systemem archiwizacyjno-dystrybucyjnym do diagnostyki radiologicznej. W szpitalu prowadzą działalność następujące oddziały: Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Chirurgii Ogólnej, Chorób Wewnętrznych, Dziecięcy, Geriatrii, Laryngologiczny, Neurologiczny, Okulistyczny, Patologii Noworodka, Położniczo- Ginekologiczny, Neonatologiczny, Pulmonologiczny, Skórno-Wenerologiczny, Udarowy, Urazowo-Ortopedyczny, Urologiczny, Izba Przyjęć i Szpitalny Oddział Ratunkowy, Apteka Szpitalna, Blok Operacyjny i Blok Porodowy. Przy Szpitalu prowadzą działalność następujące przychodnie specjalistyczne: Alergologiczna dla Dzieci, Chirurgiczna, Chorób Sutka, Cukrzycowa (Diabetologiczna), Endokrynologiczna, Gastrologiczna, Ginekologiczna, Gruźlicy i Chorób Płuc, Laryngologiczna, Leczenia Bólu, Neurologiczna, Okulistyczna, Patologii Noworodka i Wcześniaka, Preluksacyjna, Skórno-Wernologiczna, Urazowo-Ortopedyczna i Urologiczna. Szpital realizuje również bardzo ważne dla mieszkańców programy profilaktyczne, takie jak: wczesnego wykrywania raka piersi, chorób tarczycy, wczesnego wykrywania raka prostaty, gruźlicy i chorób płuc. Szpital pracuje w Systemie Zarządzania Jakością spełniającym wymagania normy ISO 9001: 2008. Przyjęty system zarządzania jakością jest ukierunkowany na zapewnienie wysokiego standardu opieki medycznej, zaangażowania personelu oraz ciągłe doskonalenie jego świadomości w dążeniu do zapewnienia i utrzymania jakości świadczonych usług zdrowotnych. Aktualnie najważniejszymi celami w rozwoju opieki szpitalnej w powiecie kędzierzyńsko- kozielskim są: − Dalsza restrukturyzacja i usprawnienie funkcjonowania placówki szpitalnej poprzez umiejscowienie wszystkich oddziałów szpitalnych w jednym budynku (przy ul. Roosevelta 2). Aktualnie pacjenci migrują „z budynku do budynku”, np. w celu wykonania wymaganych badań ( dotyczy to głównie pacjentów z oddziału dziecięcego lub neurologicznego), − Uruchomienie stacjonarnego hospicjum - instytucji opieki paliatywnej funkcjonującej w ramach systemu opieki zdrowotnej, − Utworzenie stacjonarnego zakładu opiekuńczo-leczniczego, udzielającego całodobowych świadczeń zdrowotnych, obejmujących swoim zakresem leczenie,

} 116 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

pielęgnację i rehabilitację osób niewymagających hospitalizacji oraz zapewnia im pomieszczenia i wyżywienie odpowiednie do stanu zdrowia, − Zakup nowoczesnego sprzętu medycznego. W zakresie zakupów nowego sprzętu oraz działań inwestycyjnych (budowalnych) określono następujące potrzeby: − Modernizacja bloku operacyjnego wraz z traktem porodowym i OIOM (szacowana wartość to 5 mln zł), − Rozbudowa budynku Szpitala Zespolonego w Kędzierzynie-Koźlu w celu stworzenia wieloprofilowego oddziału chemioterapii (szacowana wartość to 11,25 mln zł), − Usprzętowienie SP ZOZ w Kędzierzynie-Koźlu pod kątem profilaktyki i leczenia nowotworów (szacowana wartość to 7 mln zł). Powiat Kędzierzyńsko-Kozielski prowadzi intensywne działania mające na celu rozbudowanie obiektu przy ul. Roosevelta 2 w Koźlu. Przykładowo w połowie 2009 roku zakończono pierwszy etap rozbudowy kozielskiego szpitala. To największa i najpoważniejsza inwestycja w tym obiekcie. Od tej pory pacjenci mogą korzystać z najnowocześniejszej opieki medycznej. W 2014 roku Powiat Kędzierzyńsko-Kozielski zrealizował także inwestycję budowy lądowiska dla śmigłowców LPR-u (Lotniczego Pogotowia Ratunkowego). Znajduje się ono na terenie kozielskiej wyspy. Lądowisko umożliwi w razie potrzeby transport poszkodowanych osób na Szpitalny Oddział Ratunkowy w czasie około 3 minut. Ponadto w Kędzierzynie-Koźlu funkcjonuje Stacja Dializ oraz oddział kardiologii interwencyjnej, kardiochirurgii i chirurgii naczyniowej sieci „Polsko-Amerykańskie Kliniki Serca”, które wchodzą w skład Grupy American Heart of Poland, a także Centrum Medyczne „Helimed”, w ramach którego działają Pracownie Tomografii Komputerowej i Rezonansu Magnetycznego oraz Centrum Urologii.

Strzelce Opolskie . W Strzelcach Opolskich działalność prowadzi jeden szpital - Szpital Powiatowy im. Prałata J. Glowatzkiego w Strzelcach Opolskich, którego siedziba mieści się przy ulicy Opolskiej 36 A, przy drodze krajowej nr 94. Podając za GUS na koniec 2012 roku Szpital dysponował 199 miejscami. Szpital posiada siedem oddziałów: Wewnętrzny, Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Ginekologiczno-Położniczy,

117 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Noworodkowy, Dziecięcy, Chirurgiczny, Blok Operacyjny, Szpitalny Oddział Ratunkowy. W Szpitalu prowadzą działalność następujące poradnie diagnostyczne: Poradnia Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej, Poradnia Preluksacyjna, Poradnia Patologii Noworodka, Poradnia Ginekologiczno-Położnicza, Poradnia Onkologiczna (w tym Poradnia Chorób Sutka), Poradnia Kardiologiczna, Poradnia Diabetologiczna, Poradnia Gastrologiczna, Poradnia Urologiczna, Poradnia Dermatologiczna (poradnia prywatna - płatna), Chorób Płuc i Gruźlicy (działa poza szpitalem w ramach umowy z NFZ). Całodobową pomoc w nagłych i zagrażających życiu przypadkach zapewnia nowy Szpitalny Oddział Ratunkowy wraz z Zespołami Wyjazdowymi Ratownictwa Medycznego. W dni ustawowo wolne od pracy i w nocy Szpital zapewnia pomoc lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Szpital, podobnie jak ten w Kędzierzynie-Koźlu, pracuje w Systemie Zarządzania Jakością spełniającym wymagania normy ISO 9001: 2008. Obiekt jest remontowany w ramach bieżących potrzeb, posiada wymienione okna oraz system solarny do c.w.u. Szpital nie ma zobowiązań wymagalnych, prognozowany wynik finansowy wynosi 0,00 zł. Szpital planuje stałą wymianę sprzętu medycznego, w tym TK, artroskopu, laparoskopu, histeroskopu, sprzętu na odział dziecięcy i noworodkowy. Ponadto istnieje potrzeba uzupełnienia kadry lekarsko-pielęgniarskiej. Głównym celem rozwojowym szpitalnictwa w powiecie strzeleckim jest poprawa dostępności i jakości usług zdrowotnych o znaczeniu subregionalnym w Szpitalu Powiatowym w Strzelcach Opolskich: podnoszenie standardów leczenia, pobytu pacjenta w szpitalu, w szczególności dalszy rozwój opieki perinatalnej, rozwój obszaru ratownictwa medycznego, opieki nad pacjentem w podeszłym wieku oraz otwarcie dodatkowych poradni, takich jak poradnia metaboliczna, endokrynologiczna i kompleksowa opieka diabetologiczna. W zakresie potrzeb inwestycyjnych konieczna jest budowa lądowiska i kompleksowa modernizacja obiektu wraz z wyposażeniem oddziałów szpitalnych: modernizacja Centralnej Sterylizacji, oddziałów: Ginekologiczno-Położniczego, OAiIT, Wewnętrznego, Chirurgii, Pracowni Endoskopii, zakup wind szpitalnych, budowa sali konferencyjnej i szatni. Rozmieszczenie i dostępność do instytucji związanych z ochroną zdrowia nie jest na obszarze KKSOF równomierna. Dominująca jest tu pozycja miast Kędzierzyn-Koźle i Strzelce Opolskie, w których funkcjonuje w sumie 60 przychodni, na 86 takich placówek na terenie KKSOF ogółem (stan na koniec 2013 r.). W większości są to przychodnie prywatne. W ostatnich kilku latach

} 118 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

odnotować można znaczny przyrost zakładów niepublicznych w odniesieniu do liczby zakładów ogółem. Jest to widoczne zwłaszcza w gminach: Kędzierzyn-Koźle, Pawłowiczki i Bierawa (ponad 100% wzrost liczby NZOZ-ów od 2003 roku). W ten sposób z roku na rok zwiększa się wskaźnik liczby placówek opieki zdrowotnej na 1 tys. mieszkańców i w 2013 roku wyniósł on 0,53 przychodni (wartość ta nie odbiega od poziomu kraju i woj. opolskiego). Trend ten wynika z udostępnionej możliwości podpisywania przez niepubliczne placówki kontraktów z NFZ na identycznych zasadach, jak w przypadku ośrodków publicznych. Stąd również w chwili obecnej większość placówek prywatnych analizowanego obszaru ma podpisane kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia. W 2013 roku najwięcej praktyk lekarskich funkcjonowało w Kędzierzynie-Koźlu (17), Strzelcach Opolskich (8) oraz Reńskiej Wsi (3).

Poniższa tabela prezentuje jak poprawiał się dostęp do placówek ambulatoryjnej opieki zdrowotnej w poszczególnych gminach KKSOF w przeciągu lat 2004-2013. Tylko w gminach: Ujazd i Leśnica uległ on pogorszeniu.

Tabela 24 Placówki ambulatoryjnej opieki zdrowotnej na 10 tys. mieszkańców w KKSOF 2004-2012 [ob.] Jednostka 2004 2009 2013 Kędzierzyn-Koźle 3 4 6 Bierawa 0 3 5 Cisek 0 2 5 Pawłowiczki 1 4 6 Polska Cerekiew 2 2 7 Reńska Wieś 0 0 2 Jemielnica 1 1 1 Leśnica 2 1 1 Strzelce Opolskie 7 8 8 Ujazd 3 2 2 Zawadzkie 2 4 5 Średnia KKSOF 1,9 2,82 4,36 źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS

Poniżej przedstawiono zakres dostępności poradnictwa medycznego na analizowanym obszarze, biorąc pod uwagę wskaźnik udzielonych porad ogółem. Ich liczba na przestrzeni lat 2003-2013 jest bardzo zmienna, lecz generalnie zmalała w stosunku do lat 2003 i 2004 (znaczny

119 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

spadek zanotowano w latach 2005-2007). Na poziomie poszczególnych gmin o największym spadku udzielanych porad lekarskich możemy mówić w przypadku gminy Strzelce Opolskie (ze 161 387 do 140 685 porad). Coraz więcej porad w ostatnich latach udzielanych jest np. w gminie Reńska Wieś. Jest to pozytywna tendencja, gdyż im więcej wykonuje się tego typu usług, tym placówki z danej gminy mają większe potencjalne możliwości rozwoju. Porady o charakterze specjalistycznym są najbardziej dostępne w ośrodkach miejskich, co obrazuje zróżnicowanie poziomu rozwoju ochrony zdrowia.

Wykres 29 Podstawowa opieka zdrowotna – porady ogółem udzielone na terenie KKSOF w latach 2003-2013 680000

661 916 660000 650 397 651 930 645 218 640000 635 486 627 940 626 917 618 653 620000 605 775 598 872 600000 596 605

580000

560000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS

Do czynników kształtujących dostęp do usług ochrony zdrowia zaliczyć można również liczbę aptek. Mieszkańcy obszaru mogą korzystać z 47 aptek i 11 punktów aptecznych, zlokalizowanych głównie w największych miastach subregionu. Co się zaś tyczy ludności przypadającej na aptekę ogólnodostępną, to najlepiej dla klientów tych placówek sytuacja kształtuje się w miastach Kędzierzyn-Koźle i Zawadzkie (odpowiednio 2 431 i 2 970 osób przypadających na jedną aptekę w 2013 roku), zaś najmniej dostępne są apteki dla mieszkańców gmin Leśnica, Pawłowiczki i Bierawa (ok. 8 tys. osób).

W Subregionie Kędzierzyńsko-Kozielskim, co jest tendencją ogólnokrajową, lepsza sytuacja w zakresie poziomu ochrony zdrowia panuje w miastach wchodzących w skład obszaru. Niedogodności dla mieszkańców terenów wiejskich w tym zakresie łagodzi bliskie sąsiedztwo lepiej wyposażonych ośrodków miejskich. Taki rozkład placówek służby zdrowia generuje jednak dodatkowy popyt na podróże w ramach KKSOF i pociąga za sobą konieczność

} 120 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

zapewnienia dobrej dostępności komunikacyjnej wewnątrz tego obszaru. Odnosi się to zarówno do potrzeby stworzenia optymalnej siatki połączeń w zakresie transportu publicznego, jak i poprawy stanu infrastruktury drogowej w obrębie obszaru.

Poprawy wymaga również jakość infrastruktury ochrony zdrowia w obszarze funkcjonalnym, zarówno w zakresie standardu obiektów, jak i ich wyposażenia (w tym sprzętu ratowniczego dla szpitali). Na poprawę stanu zdrowia mieszkańców (który determinuje częstotliwość korzystania z usług służby zdrowia), mają również wpływ konkretne działania władz gmin nie skierowane bezpośrednio w lecznictwo. Powinny to być przede wszystkim inwestycje w poprawę stanu i ochronę środowiska naturalnego. Działania proekologiczne i nastawione na zachowanie walorów naturalnych powinny stać się obszarem intensywnych działań władz i społeczności KKSOF. Niekorzystne warunki środowiskowe stanowią bowiem zagrożenie dla zdrowia, zaś czyste środowisko naturalne jest czynnikiem go ochraniającym. Podobnie, na zachorowalność lokalnej społeczności wpływ ma profilaktyka zdrowotna, a przede wszystkim aktywność fizyczna, która powinna być wspierana poprzez inwestycje władz gmin porozumienia w ofertę czasu wolnego – przede wszystkim powstawanie ścieżek rowerowych i innej infrastruktury rekreacyjnej.

10.2 Usługi opiekuńcze i pomoc społeczna

Na mocy ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz.235) żłobki przestały być częścią systemu opieki zdrowotnej i obecnie pieczę nad ich działalnością, podobnie jak nad funkcjonowaniem ośrodków pomocy społecznej, sprawuje Minister Pracy i Polityki Społecznej. W zakresie usług opiekuńczych należy zauważyć, iż znacznie słabiej niż ma to miejsce w przypadku opieki przedszkolnej, która jest w subregionie na wystarczającym poziomie, przedstawia się sytuacja dostępności do żłobków. Jedynymi gminami, w których funkcjonują gminne żłobki są Kędzierzyn-Koźle, Strzelce Opolskie (gdzie taki ośrodek utworzono uchwałą Rady Miejskiej pod koniec 2012 roku) i Zawadzkie. Odsetek dzieci objętych opieką żłobkową w tych gminach i tak jest niski, i wynosi odpowiednio: 18,5%, 10,3% i 9,5%. W pozostałych gminach żłobki nie funkcjonują, brak też w nich prywatnych placówek świadczących opiekę nad dziećmi.

121 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 25 Dzieci w wieku 0-3 lata na terenie KKSOF Dzieci w wieku 0-3 lata ogółem Jednostka 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kędzierzyn-Koźle 1623 1593 1635 1638 1625 1684 1671 1744 1618 2176 2092 Bierawa 179 163 147 161 162 183 180 204 198 272 267 Cisek 142 127 128 121 130 140 134 149 146 199 203 Pawłowiczki 213 203 190 171 187 178 195 219 212 285 268 Polska Cerekiew 110 91 81 93 90 94 91 104 93 121 117 Reńska Wieś 186 178 180 172 179 183 200 203 202 258 258 Jemielnica 178 166 146 140 133 153 163 201 198 275 275 Leśnica 200 199 185 172 189 192 186 209 193 264 280 Strzelce Opolskie 817 785 796 829 847 855 857 870 862 1142 1144 Ujazd 160 163 164 161 179 166 189 204 219 273 274 Zawadzkie 275 269 258 239 220 214 215 261 248 337 366 źródło: GUS

Tabela 26 Dzieci objęte opieką w żłobkach na terenie KKSOF Dzieci objęte opieką w żłobkach Jednostka 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kędzierzyn-Koźle 119 136 159 161 153 153 215 202 221 276 282 Bierawa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Cisek 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Pawłowiczki 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Polska Cerekiew 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Reńska Wieś 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Jemielnica 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Leśnica 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Strzelce Opolskie 48 41 37 50 41 53 50 74 0 76 90 Ujazd 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zawadzkie 15 16 19 19 17 20 17 18 20 19 25 źródło: GUS

Zabezpieczenie dzieci w wieku do lat 3 na terenie gminy Kędzierzyn-Koźle realizowane jest w następujących żłobkach prowadzonych przez Gminę:

} 122 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− Żłobek nr 1 (w tym Żłobek w dzielnicy Koźle posiada uruchomionych 55 miejsc i Żłobek w dzielnicy Azoty posiada uruchomionych 16 miejsc) - łącznie Żłobek nr 1 dysponuje 71 miejscami; − Żłobek nr 3 - posiada uruchomionych 50 miejsc w dwóch grupach dziecięcych; − Żłobek nr 6 - posiada uruchomionych 97 miejsc; − Żłobek nr 10 - posiada uruchomione 32 miejsca. W sumie w żłobkach, dla których organem prowadzącym jest Gmina Kędzierzyn-Koźle, zapewnia się opiekę nad 250 dziećmi w wieku od 20 tygodnia do 3 lat. Ponadto na terenie gminy funkcjonują 2 żłobki prowadzone przez osoby fizyczne: − Pracownia Psychologiczno – Edukacyjna „Strefa Rozwoju” (żłobek prowadzony przez Annę Sobota), która w 2013 roku sprawowała opiekę nad 15 dziećmi w wieku od 8 miesięcy do lat 3 (w lipcu 2014 r. aneksowano umowę z osobą prowadząca żłobek, zwiększając ilość dzieci nad którymi sprawowana jest opieka do 20); − Klub Dziecięcy „Dziupla Wiewiórki” (prowadzony przez Aleksandrę Dronia), który może sprawować opiekę nad 15 dziećmi w wieku od 1 roku do lat 3. Łącznie w instytucjach opieki nad dzieckiem w wieku do lat 3 na terenie Gminy Kędzierzyn-Koźle zapewnia się opiekę nad 282 dziećmi. Ponadto Gmina zatrudnia 7 opiekunów dziennych, sprawujących opiekę nad siedmiorgiem dzieci z terenu Gminy Kędzierzyn-Koźle. Mimo posiadania bazy opieki nad najmłodszymi, ta jednostka samorządowa nie zaspokaja w pełni potrzeb mieszkańców w zakresie opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. Z powodu braku wystarczającej ilości miejsc, do gminnych żłobków nie przyjęto w 2013 roku 132 dzieci. Z kolei w Strzelcach Opolskich funkcjonuje jeden żłobek, dla którego organem prowadzącym jest Gmina Strzelce Opolskie. Posiada on 90 miejsc, z których wszystkie są zajęte - 21 dzieci wciąż oczekuje na miejsce w placówce. Dodatkowo od kwietnia 2014 roku opieka nad siedmiorgiem dzieci do lat 3 prowadzona jest tu przez dziennych opiekunów. W Zawadzkiem działa natomiast Publiczne Przedszkole nr 3 z oddziałem żłobkowym, w którym przebywa 25 dzieci. Potrzeby mieszkańców w zakresie opieki nad dziećmi do lat 3 nie są w pełni zaspokajane. Na obszarze funkcjonalnym obserwuje się problem z niewystarczającą liczbą miejsc w placówkach opieki nad dziećmi do trzeciego roku życia, w stosunku do istniejącego zapotrzebowania, co uniemożliwia m.in. godzenie życia zawodowego z rodzinnym i powrót

123 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

matek do pracy. Pożądane są więc inwestycje w istniejące obiekty (zarówno w poprawę standardu, jak i powiększenie ich bazy), jak i powstawanie nowych punktów opieki.

Należy również wskazać na funkcjonowanie na terenie KKSOF Specjalistycznego Ośrodka Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie w Kędzierzynie-Koźlu, który udziela specjalistycznej pomocy osobom doznającym przemocy domowej, świadczy m.in. usługi prawne, psychologiczne czy terapeutyczne, udziela pomocy interwencyjnej i socjalnej. W Kędzierzynie- Koźlu działa także Dom Dziecka, w którym zamieszkuje 30 wychowanków, a w Strzelcach Opolskich funkcjonuje rodzinny dom dziecka dla podopiecznych z trudnych rodzin. Dzieci są tutaj kierowane przez sąd w przypadkach, gdy rodzice zrzekną się nad nimi opieki, albo dzieci zostaną im odebrane ze względu na zaniedbania w opiece. Wciąż jednak nieadekwatna do istniejących potrzeb jest liczba form rodzinnej pieczy zastępczej.

Ustawa o pomocy społecznej reguluje zadania własne gmin i powiatów polegające na wsparciu osób starszych. Mimo, że wiek nie jest kryterium przyznawania pomocy społecznej (pieniężnej lub niepieniężnej) to osoby w wieku poprodukcyjnym (seniorzy) mogą uzyskać pomoc ze strony samorządu z powodu ubóstwa, niepełnosprawności czy długotrwałej lub ciężkiej choroby. Formami wsparcia osób starszych (na podstawie art. 17 Ustawy o pomocy społecznej) mogą być: − prowadzenie i zapewnienie miejsc w mieszkaniach chronionych, − prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej (wraz z kierowaniem i ponoszeniem odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu), − organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania.

Podczas przeprowadzonych w ramach projektu wizyt studyjnych w każdym samorządzie wchodzącym w skład KKSOF zdiagnozowano, że do istotnych problemów społecznych należy rosnąca liczba osób starszych, mieszkających samotnie, którzy nie mogą liczyć na wsparcie rodzin. Wiąże się z tym ściśle zjawisko emigracji młodych ludzi i brak zainteresowania wśród emigrantów rodzinami pozostającymi w Polsce.

} 124 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 27 Placówki pomocy społecznej w samorządach KKSOF – stan na koniec 2013 roku Miejsca Placówki Domy pomocy Filie domów w placówkach stacjonarnej społecznej pomocy społecznej stacjonarnej Jednostka pomocy społecznej pomocy społecznej

Obiekt Obiekt Obiekt Miejsce

Kędzierzyn-Koźle 4 2 0 193

Bierawa 0 0 0 0

Cisek 0 0 0 0

Pawłowiczki 0 0 0 0

Polska Cerekiew 0 0 0 0

Reńska Wieś 0 0 0 0

Jemielnica 0 0 0 0

Leśnica 2 0 1 112

Strz. Opolskie 6 2 1 364

Ujazd 0 0 0 0

Zawadzkie 2 1 0 118

Razem 14 5 2 787 źródło: GUS

Na terenie KKSOF prowadzi działalność 14 placówek stacjonarnej pomocy społecznej. Są one zlokalizowane w Kędzierzynie-Koźlu, Leśnicy, Strzelcach Opolskich i Zawadzkiem. Powiat Kędzierzyńsko-Kozielski prowadzi następujące domy pomocy społecznej: − Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety - Prowincja Nyska, Kędzierzyn- Koźle, ul. Łukasiewicza 9, − Dom Pomocy Społecznej Kędzierzyn- Koźle, ul. Dąbrowszczaków 1, − Ośrodek opieki w Jakubowicach 15a (gmina Pawłowiczki). Dodatkowo w Kędzierzynie-Koźlu działalność prowadzi działalność Środowiskowy Dom Samopomocy – Promyczek. Jest on prowadzony przez Gminę Kędzierzyn-Koźle. W placówce organizowana jest rehabilitacja kompleksowa dla osób z zaburzeniami psychicznymi i upośledzonych umysłowo z orzeczonym stopniem niepełnosprawności, skierowanych przez lekarza psychiatrę oraz posiadających aktualną decyzję o przyznaniu miejsca z macierzystego ośrodka pomocy społecznej.

125 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Wykaz publicznych domów pomocy społecznej w Powiecie Strzeleckim przedstawia się zaś następująco: − Dom Pomocy Społecznej w Strzelcach Opolskich z filią w Szymiszowie i filią w Leśnicy (prowadzony przez Powiat Strzelecki, jako jego jednostka organizacyjna), − Dom Pomocy Społecznej w Kadłubie (prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Misjonarek Maryi na zlecenie Powiatu Strzeleckiego), − Dom Pomocy Społecznej w Zawadzkiem (prowadzony przez Prowincję Zgromadzenia Braci Szkół Chrześcijańskich z siedzibą w Kopcu na zlecenie Powiatu Strzeleckiego). Dom Pomocy Społecznej w Strzelcach Opolskich z filią w Szymiszowie i filią w Leśnicy jest domem pobytu stałego przeznaczonym dla osób starszych, przewlekle somatycznie chorych, niepełnosprawnych fizycznie. Dom świadczy usługi w zakresie potrzeb bytowych, opiekuńczych, wspomagających, zapewnia opiekę lekarską, pielęgniarską, rehabilitacyjną na poziomie obowiązujących świadczeń zdrowotnych. W ramach terapii realizowane są zajęcia: plastykoterapii, muzykoterapii, ludoterapii, terapii przez czytanie, terapii przez kontakt z przyrodą. DPS w Strzelcach Opolskich usytuowany jest w centrum miasta. Jest przeznaczony dla osób somatycznie chorych. Budynek posiada pokoje 1, 2, 3 i 4-osobowe. DPS w Szymiszowie to obiekt zabytkowy otoczony parkiem. W dworku tym znajduje się 120 osób w pokojach 1, 2, 3 i 4-osobowych. DPS Leśnica to kompleks budynków usytuowanych w okolicach parku krajobrazowego Góry Św. Anny. W skład kompleksu wchodzą trzy budynki: − Budynek nowoczesny parterowy bez barier architektonicznych. Pokoje 1,2 i 3 osobowe w systemie apartamenckim ( kuchnia, łazienka, pokój), − Budynek jednopiętrowy, pokoje 1,2 i 3 osobowe spełniające podstawowe potrzeby mieszkańców, − Budynek zabytkowy w trakcie kapitalnego remontu, po którym będzie spełniał wymogi Unii Europejskiej. Pokoje 1,2 i 3 osobowe w systemie apartamenckim (kuchnia, łazienka, pokój) z pełnym standardem usług. Kierunkiem polityki w zakresie pomocy dla osób starszych zarówno w powiecie kędzierzyńsko- kozielskim, jak i strzeleckim jest rozwój stacjonarnej opieki nad osobami starszymi - dzienne domy pomocy społecznej lub stwarzanie warunków dla powstawania prywatnych placówek.

} 126 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

W zakresie tego rodzaju istniejącego poziomu zabezpieczenia i opieki nad osobami starszymi, w większości gmin subregionu (Bierawie, Cisku, Jemielnicy, Polskiej Cerekwi, Reńskiej Wsi, Ujeździe i Zawadzkim) nie funkcjonują żadne formy dziennej opieki nad seniorami, ani domy spokojnej starości. Te istniejące na obszarze funkcjonalnym potrzebują z kolei wsparcia infrastrukturalnego. Profesjonalne usługi społeczne w zakresie wsparcia osób starszych realizowane są w Kędzierzynie-Koźlu poprzez 5 placówek wsparcia dziennego – domy dziennego pobytu oraz mieszkania chronione, świadczące wsparcie całodobowe. Funkcjonują one w ramach struktury organizacyjnej Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Kędzierzynie-Koźlu. Domy dziennego pobytu są środowiskowymi placówkami pomocy społecznej, które przeznaczone są głównie dla emerytów i rencistów. Najważniejszym zadaniem tych placówek jest zapewnienie obiadu oraz umożliwienie osobom starszym i niepełnosprawnym korzystnego spędzenia wolnego czasu, stworzenie możliwości zaspokojenia różnorodnych potrzeb oraz budzenie nowych zainteresowań. Należą do nich: − Dom Dziennego Pobytu nr 1 „Pod Brzozą”, − Dom Dziennego Pobytu nr 2 „Magnolia”, − Dom Dziennego Pobytu nr 3 „Radość”, − Dom Dziennego Pobytu nr 4 „Wrzos”, − Dom Dziennego Pobytu nr 5 „Nasz dom”. Mieszkania chronione są natomiast formą zapewnienia warunków samodzielnego funkcjonowania w środowisku i w integracji ze środowiskiem lokalnym oraz nadzoru i wsparcia wykwalifikowanego personelu osobom starszym i niepełnosprawnym. Na mieszkania te składa się 47 lokali mieszkalnych: 42 lokale jednopokojowe i 5 lokali dwupokojowych – każdy z aneksem kuchennym i łazienką dostosowaną dla osób starszych i niepełnosprawnych. W mieszkaniach chronionych 9 lokali przeznaczonych jest dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Gmina Leśnica nie prowadzi domu opieki dla osób starszych. Funkcjonuje tu jednak (poza wspomnianym DPS-em w Leśnicy) Dom Opieki im. E. Bojanowskiego w Porębie – placówka prywatna, prowadzona przez Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej.

127 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

W gminie Pawłowiczki funkcjonuje prywatny Ośrodek Opieki – Pałac w Jakubowicach, przeznaczony dla osób w każdym wieku, które wymagają całodobowej pomocy. Posiada on 50 miejsc. W Subregionie Kędzierzyńsko-Kozielskim prowadzone są także Warsztaty Terapii Zajęciowej. Na terenie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego działalność taka ma miejsce w ramach Warsztatów Terapii Zajęciowej prowadzonych przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, koło w Kędzierzynie-Koźlu. W powiecie strzeleckim Warsztaty Terapii Zajęciowej prowadzone są w Zawadzkiem (założone przez Zgromadzenie Braci Szkół Chrześcijańskich) czy Domu Pomocy Społecznej w Leśnicy. Na szczególną uwagę zasługuje również prężnie działający Uniwersytet III Wieku w Kędzierzynie-Koźlu (od 2006 roku funkcjonujący w formie stowarzyszenia), który propaguje wśród osób starszych (w wieku 55+) aktywny i twórczy sposób spędzania czasu, zapewniając zdobywanie wiedzy i rozwijanie zainteresowań. Organizuje wykłady audytoryjne o różnorodnej tematyce, zajęcia fakultatywne, jak: nauka języków, seminarium historyczne, warsztaty komputerowe, malarstwa, rękodzieła oraz zajęcia usprawniające kondycję fizyczną. W ramach integracji seniorów organizowane są także wyjazdy turystyczne, pikniki i imprezy kulturalne. Pozostałe Gminy subregionu prowadzą usługi opiekuńcze dla osób starszych i niepełnosprawnych poprzez podlegające im ośrodki pomocy społecznej, które realizują je jako jedne ze swych zadań. Zarówno te osoby, jak i inne znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej lub życiowej - odbiorcami pomocy są głównie rodziny wielodzietne i niepełne, osoby niepełnosprawne, bezrobotne, chorujące i z problemem alkoholowym - mogą otrzymywać pomoc m.in. w formie: zasiłku stałego, okresowego, celowego (w tym specjalnego), posiłków, usług opiekuńczych lub w razie konieczności odpłatności za pobyt w domach pomocy społecznej, której udzielają MOPS-y lub GOPS-y z terenu poszczególnych gmin. Poniżej zaprezentowano wartości dla wybranych świadczeń udzielanych na terenie poszczególnych gmin KKSOF. Zależy ona bezpośrednio od liczby mieszkańców danej gminy, która przekłada się na ilość podopiecznych poszczególnych ośrodków.

} 128 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 28 Wybrane świadczenia pomocy społecznej w gminach KKSOF w 2013 r. Gmina KKSOF Osoby/świadczenia Zasiłki stałe Zasiłki okresowe Zasiłki celowe Posiłki Odpłatność za DPS Usługi opiekuńcze Liczba osób 31 96 b.d. 12 b.d. 14 Bierawa Liczba świadczeń 315 705 b.d. 1213 b.d. 4705 Liczba osób 14 71 121 67 11 6 Cisek Liczba świadczeń 128 425 b.d. 7 435 113 57 Liczba osób 9* 37* 148* 47* 9* 14* Jemielnica Liczba świadczeń 97 278 388 6619 70 3251 Liczba osób 239 1191 1372 1043 142 179 Kędzierzyn-Koźle Liczba świadczeń 2206 8910 2862 150872 1173 39554 Liczba osób 21 18 96 83 20 0 Leśnica Liczba świadczeń 408 75 278 9216 230 0 Liczba osób 28 82 180 272 14 5 Pawłowiczki Liczba świadczeń 245 358 128 160813 112 2372,5 Liczba osób 15 80 88 59 13 7 Polska Cerekiew Liczba świadczeń 140 541 324 6745 93 3826 Liczba osób 14 53 107 36 b.d. b.d. Reńska Wieś Liczba świadczeń 149 319 b.d. 4564 b.d. b.d. Liczba osób 121 325 586 418 92 57 Strzelce Opolskie Liczba świadczeń 1213 1447 b.d. 70828 13605 b.d. Liczba osób 17 84 157 108 13 5 Ujazd Liczba świadczeń 163 426 457 10047 135 1450 Liczba osób 45 157 230 73 11 51 Zawadzkie Liczba świadczeń 404 1066 b.d. 9663 124 10340 Liczba osób 554 2 194 3 085 2 218 325 338 Ogółem KKSOF Liczba świadczeń 5 468 14 550 4 437 438 015 15 655 65 556 źródło: miejskie i gminne ośrodki pomocy społecznej z terenu KKSOF *liczba rodzin

129 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Analizując liczby świadczeniobiorców pomocy społecznej i udzielonych im w ostatnich dziesięciu latach świadczeń, szczególny ich wzrost w latach 2004-2013 można zauważyć w zakresie liczby zasiłków stałych. Z pewnością wpływ na to miały podwyżki kryteriów dochodowych, które spowodowały, że więcej osób zyskało prawo do wsparcia. Biorąc jednak pod uwagę niski potencjał demograficzny gmin KKSOF, cechujący się systematycznym spadkiem liczby ludności w ostatnich latach, odsetek mieszkańców uprawnionych do objęcia tym rodzajem pomocy także wzrasta. Tendencja ta spowodowana jest więc głównie pogorszeniem się sytuacji materialnej rodzin.

Wykres 30 Liczba osób otrzymujących zasiłek stały na terenie KKSOF w latach 2004-2013 600 554 509 483 500 468 421 397 400

287 300

200 133 105 111 100

0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 źródło: miejskie i gminne ośrodki pomocy społecznej z terenu KKSOF Rola pomocy społecznej na obszarze funkcjonalnym jest duża biorąc pod uwagę wysoki poziom bezrobocia i ogólnie niską aktywność części społeczeństwa na rynku pracy. Wsparcie z zakresu pomocy społecznej, w tym niepełnosprawnych, opieki czy wychowania jest także gwarantowane przez Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie. Działają one zarówno w Kędzierzynie-Koźlu, jak i w Strzelcach Opolskich. PCPR-y są jednostkami organizacyjno- budżetowymi Powiatów wchodzących w skład Subregionu, które wykonują zadania z zakresu pomocy społecznej, zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania określone w odrębnych ustawach. Podstawą gospodarki finansowej tych podmiotów jest roczny plan finansowy, sporządzany na rok budżetowy, zgodnie z obowiązującą procedurą. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, jako realizator wyżej wymienionych zadań, posiada wiedzę o stanie pomocy społecznej w powiecie, co daje gwarancję należytego wykonywania zadań. Pełni także rolę wyspecjalizowanej instytucji, tworzącej na potrzeby Rady

} 130 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

i Zarządu Powiatu bazę informacji o stanie pomocy społecznej. Instytucje te są również partnerami dla organizacji pozarządowych, prowadzących lub też wspierających działalność na rzecz osób wymagających pomocy, w tym szczególnie osób niepełnosprawnych. Ponadto, przy Centrum działają Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności, które w zakresie swych działań mają wydawanie orzeczeń o zaliczeniu do osób niepełnosprawnych oraz o stopniu niepełnosprawności, ulgach i uprawnieniach, a także wydawanie legitymacji osoby niepełnosprawnej.

Wraz z wejściem w życie Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2013 r., Poz. 135 z późn. zm.) zadania Powiatu w tym zakresie starosta wykonuje za pośrednictwem m.in. organizatora rodzinnej pieczy zastępczej. Funkcję tą pełnią w Subregionie PCPR-y , które mają za zadanie m.in. pozyskiwanie nowych kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, promowania tej formy pieczy zastępczej, kwalifikowanie, szkolenie i przygotowywanie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, a także udzielanie poradnictwa, wsparcia i pomocy istniejącym już rodzinom zastępczym. Współpracują także ze środowiskiem lokalnym na rzecz dobra dzieci umieszczonych w rodzinnej pieczy zastępczej. Ww. Ustawa jest nowym aktem prawnym regulującym w sposób kompleksowy zasady wspierania rodziny, pieczy zastępczej i postępowania adopcyjnego, i wprowadza nieznane dotąd instytucje w zakresie pieczy zastępczej oraz zasady wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo - wychowawczej. W ramach pieczy zastępczej zostały wyodrębnione rodzinne domy dziecka jako element rodzinnej pieczy zastępczej, a także został powołany organizator i koordynator rodzinnej pieczy zastępczej. Wprowadzono również zmiany w zakresie finansowania pieczy zastępczej oraz pomocy dla osób usamodzielnianych. Na gminy został z kolei nałożony obowiązek partycypacji w kosztach pieczy zastępczej. PCPR-y działające na terenie Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego prowadzą także m.in. specjalistyczne poradnictwo oraz opracowują i realizują powiatowe strategie rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka (po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami).

131 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Zestawienie 9 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do opieki i pomocy społecznej

- zadawalający dostęp do - prowadzenie działalności służby zdrowia, podstawowej i medycznej szpitali w różnych specjalistycznej budynkach, co podnosi koszty utrzymania i stwarza - funkcjonowanie dobrze niedogodności dla pacjentów wyposażonych szpitali powiatowych w Kędzierzynie- - brak obiektów hospicjów i Koźlu i Strzelcach Opolskich zakładów opiekuńczo - leczniczych - posiadanie lądowiska dla śmigłowców Lotniczego - niewystarczająca ilość Pogotowia Ratunkowego w nowoczesnego sprzętu Kędzierzynie-Koźlu leczniczego w placówkach szpitalnych - relatywnie dobry dostęp do domów pomocy społecznej - Kędzierzyn-Koźle: niska jakość techniczna np. bloku - duża liczba budynków operacyjnego i OIOM, brak komunalnych z możliwością oddziału chemioterapii i przeznaczenia na domy sprzętu do leczenia pomocy społecznej nowotworów - Strzelce Opolskie: potrzeba modernizacji obiektu szpitalnego, niewystarczające Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał wyposażenie oddziałów szpitalnych oraz brak lądowiska

dla helikopterów Deficyt (słaba strona) - bardzo słaby dostęp do żłobków (brak placówek w większości gmin, niewystarczająca liczba miejsc) - niewystarczająca liczba miejsc w dziennych domach pomocy dla osób starszych oraz słaba aktywizacja społeczna osób starszych i niepełnosprawnych, co skutkuje wzrostem liczby osób wykluczonych społecznie - brak wystarczającej liczby mieszkań chronionych - brak poradnictwa specjalistycznego i wsparcia dla rodzin w kryzysie - nieadekwatna do potrzeb liczba form rodzinnej pieczy zastępczej

źródło: opracowanie własne

} 132 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

11. Bezpieczeństwo

Do podstawowych zbiorowych potrzeb społecznych tworzących warunki rozwoju i funkcjonowania lokalnej społeczności należą bezpieczeństwo, porządek i ład publiczny. Jednym ze zjawisk społecznych, które podobnie jak większość regionów, dotykają również Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski, jest jednak występująca przestępczość. Poziom zagrożenia przestępczością jest wartością zmienną, której struktura i dynamika zależy od wielu czynników. Istotna jest tu natychmiastowa reakcja na wszelkiego rodzaju nowe trendy przestępcze oraz sprawdzone postępowanie w przypadku znanych już kategorii przestępczych. Poniżej przedstawiono najważniejsze, najbardziej istotne kategorie przestępczości, obrazujące wyniki uzyskane na terenie powiatów wchodzących w skład KKSOF, ze szczególnym uwzględnieniem przestępczości nieletnich.

133 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 29 Przestępczość w podziale na kategorie na terenie KKSOF w latach 2009-2013 Rok 2009 2010 2011 2012 2013 kędzierzyńsko kędzierzyńsko kędzierzyńsko kędzierzyńsko kędzierzyńsko Powiat strzelecki* strzelecki* strzelecki* strzelecki* strzelecki* -kozielski -kozielski -kozielski -kozielski -kozielski

Kategoria przestępstwa Ogółem Ogółem Nieletni Ogółem Ogółem Nieletni Ogółem Ogółem Nieletni Ogółem Ogółem Nieletni Ogółem Ogółem Nieletni Ogółem Ogółem Nieletni Ogółem Ogółem Nieletni Ogółem Ogółem Nieletni Ogółem Ogółem Nieletni Ogółem Ogółem Nieletni Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem

Kradzież 508508508 b.d. 253253253 13 654654654 29 253253253 6 581581581 27 431431431 4 689689689 22 409409409 9 522522522 16 330330330 5 Kradzież z 452452452 b.d. 152152152 3 697697697 83 274274274 6 507507507 8 244244244 5 502502502 85 181181181 0 393393393 26 188188188 1 włamaniem Rozbój / k radzież 494949 b.d. 252525 12 525252 17 161616 0 494949 9 161616 2 373737 6 121212 1 222222 1 999 1 rozbójnicza Uszkodzenie ciała 444444 b.d. 222222 1 383838 10 171717 4 363636 9 202020 0 454545 4 121212 2 353535 5 161616 1

Pobicie i bójka 292929 b.d. 222222 0 212121 5 111111 0 171717 2 181818 4 191919 1 111111 0 161616 3 777 0 Zniszczenie 233233233 b.d. 767676 5 175175175 18 464646 5 195195195 5 686868 2 190190190 8 838383 5 119119119 0 585858 6 mienia Przestępstwa 565656 b.d. 686868 4 104104104 0 160160160 4 919191 6 212212212 2 595959 3 158158158 12 152152152 9 129129129 0 narkotykowe Przestępstwa b.d.b.d.b.d. b.d. 121212 0 b.d.b.d.b.d. b.d. 141414 0 b.d.b.d.b.d. b.d. 888 0 b.d.b.d.b.d. b.d. 181818 0 b.d.b.d.b.d. b.d. 999 0 korupcyjne Nietrzeźwi 366366366 b.d. 513513513 1 402402402 1 399399399 3 453453453 3 429429429 2 404404404 3 409409409 5 344344344 2 339339339 2 kierujący Przeciwko 777777 b.d. 434343 0 959595 10 303030 0 757575 0 393939 0 595959 2 282828 1 b.d.b.d.b.d. b.d. 282828 0 funkcjonariuszom Suma-powiat 181418141814 b.d. 118611861186 39 223822382238 173 122012201220 28 200420042004 69 148514851485 21 200420042004 134 132113211321 35 160316031603 62 111311131113 16

KKSOF 300030003000/393000 345834583458/201 3458 348934893489/90 3489 332533253325/169 3325 271627162716/78 2716 źródło: Komenda Powiatowa Policji w Kędzierzynie-Koźlu, Komenda Powiatowa Policji w Strzelcach Opolskich *dane dla całego powiatu, z uwzględnieniem gmin: Kolonowskie i Izbicko, które nie należą do KKSOF

} 134 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Jak wynika z powyższego zestawienia najwięcej popełnianych przestępstw dotyczy kradzieży, kradzieży połączonych z włamaniem oraz prowadzenia pojazdów pod wpływem alkoholu. Tendencja ta nie zmienia się od lat, choć w roku 2013 zanotowano spadek popełnianych przestępstw w większości kategorii. Przestępstwami, których najczęściej dopuszczają się nieletni są obok kradzieży i włamań, przestępstwa narkotykowe, zniszczenia mienia, pobicia i bójki. Niepokojący jest zwłaszcza wysoki wskaźnik nietrzeźwych kierujących na drogach subregionu, co świadczy o niskiej świadomości społeczeństwa na temat bezpieczeństwa, mimo działań policji podejmowanych w tym obszarze. Stanowi to z pewnością bardzo alarmujący symptom, który uzasadnia konieczność rozwoju systemów bezpieczeństwa na obszarze funkcjonalnym. Potrzeba taka jest także związana z występowaniem wypadków komunikacyjnych, które bywają skutkiem m.in. takich właśnie nieodpowiedzialnych zachowań uczestników ruchu drogowego. Występowanie niebezpiecznych zdarzeń drogowych jest ważnym aspektem w kontekście bezpieczeństwa mieszkańców KKSOF. Na liczbę zdarzeń drogowych oraz ich negatywnych skutków istotnie wpływa jakość infrastruktury drogowej (co uzasadnia inwestycje w poprawę jej stanu), dostosowanie układu komunikacyjnego do zagrożeń oraz skuteczne działania policji ukierunkowane na zwalczanie i ograniczanie wszelkich przypadków naruszeń przepisów drogowych (w tym przede wszystkim nadmiernej prędkości). Dynamika występowania niebezpiecznych zdarzeń drogowych na terenie obszaru funkcjonalnego w ciągu ostatnich 5 lat obierała tendencję spadkową, jednak w 2013 roku znów niebezpiecznie wzrosła, zarówno w zakresie kolizji, wypadków, jak i liczby rannych. Co za tym idzie zasadnym jest dokonywanie inwestycji w rozwój systemów ratownictwa medycznego i pożarnictwa (które obejmuje również działania ratownicze podczas różnego rodzaju katastrof drogowych czy działania w zakresie pierwszej pomocy). Warto w tym miejscu nadmienić, że w 2014 roku utworzono w Kędzierzynie-Koźlu Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, w którym będą się odbywały egzaminy na prawo jazdy kategorii B.

135 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 30 Zdarzenia drogowe na terenie gmin KKSOF w latach 2009-2013 2009 2010 2011 2012 2013

Jednostka kolizje wypadki zabici ranni zdarzenia kolizje wypadki zabici ranni zdarzenia kolizje wypadki zabici ranni zdarzenia kolizje wypadki zabici ranni zdarzenia kolizje wypadki zabici ranni zdarzenia

Kędzierzyn-Koźle 610610610 598 12 1 11 651651651 630 21 2 24 563563563 541 22 3 23 531531531 508 23 2 22 493493493 479 14 3 13

Bierawa 707070 68 2 1 1 686868 65 3 2 1 595959 58 1 0 2 676767 65 2 2 2 535353 50 3 0 4

Cisek 222222 21 1 0 1 252525 24 1 0 1 181818 17 1 0 1 888 8 0 0 0 202020 18 2 2 0

Pawłowiczki 424242 36 6 0 7 424242 40 2 1 2 373737 35 2 2 3 434343 42 1 1 3 393939 37 2 0 2

Polska Cerekiew 343434 33 1 0 1 242424 22 2 0 3 282828 27 1 1 0 222222 18 4 0 4 232323 23 0 0 0

Reńska Wieś 959595 81 14 6 14 808080 77 3 0 2 969696 92 4 1 2 838383 78 5 2 4 107107107 94 13 0 13

Powiat kędzierzyńsko-kozielski 873873873 837 36 8 35 890890890 858 32 5 33 801801801 770 31 7 31 754754754 719 35 7 35 735735735 701 34 5 32

Jemielnica 353535 31 4 1 3 636363 60 3 0 3 626262 59 3 0 3 505050 48 2 0 2 525252 49 3 0 3

Leśnica 131131131 114 17 4 19 100100100 90 10 1 12 969696 87 9 1 11 103103103 95 8 1 7 128128128 121 7 0 8

Strzelce Opolskie 310310310 291 19 2 21 325325325 305 20 11 19 285285285 268 17 8 18 274274274 255 19 4 15 314314314 288 26 4 30

Ujazd 100100100 93 7 2 7 939393 89 4 0 4 878787 83 4 0 4 888888 83 5 0 6 767676 70 6 0 6

Zawadzkie 868686 84 2 0 2 808080 76 4 0 4 747474 70 4 0 4 666666 64 2 0 4 626262 60 2 0 3

Powiat strzelecki 662662662 613 49 9 52 661661661 620 41 12 42 604604604 567 37 9 40 581581581 545 36 5 34 632632632 588 44 4 50

KKSOF 153515351535 1450 85 17 87 155115511551 1478 73 17 75 140514051405 1337 68 16 71 133513351335 1264 71 12 69 136713671367 1289 78 9 82 źródło: Komenda Powiatowa Policji w Kędzierzynie-Koźlu, Komenda Powiatowa Policji w Strzelcach Opolskich

} 136 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 31 Interwencje jednostek podległych Komendom Powiatowym PSP na terenie KKSOF 2009-2013 2009 2010 2011 2012 2013

Jednostka Pożary Pożary Pożary Pożary Pożary Pożary Pożary Alarmy Alarmy Alarmy Alarmy Alarmy Alarmy Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem fałszywe fałszywe fałszywe fałszywe fałszywe zagrożenia zagrożenia zagrożenia zagrożenia zagrożenia zagrożenia zagrożenia Miejscowe Miejscowe Miejscowe Miejscowe Miejscowe Miejscowe

Powiat kędzierzyńsko-kozielski 360 473 37 870870870 285 967 41 129312931293 465 364 44 873873873 464 402 49 915915915 318 382 58 758758758

Bierawa 39 27 1 676767 28 76 2 106106106 48 28 2 787878 53 35 4 929292 30 31 1 626262

Cisek 3 14 0 171717 5 162 2 169169169 9 6 0 151515 18 13 1 323232 10 11 0 212121

Kędzierzyn-Koźle 262 329 33 624624624 205 542 33 780780780 339 247 38 624624624 325 262 42 629629629 222 244 53 519519519

Pawłowiczki 12 21 1 343434 8 23 0 313131 15 15 0 303030 16 27 0 434343 19 20 0 393939

Polska Cerekiew 15 26 2 434343 24 25 1 505050 23 14 1 383838 18 14 0 323232 9 17 0 262626

Reńska Wieś 29 56 0 858585 15 139 3 157157157 31 54 3 888888 34 51 2 878787 28 59 4 919191

Powiat strzelecki 457 386 239 108210821082 166 555 58 779779779 263 398 55 716716716 240 240 39 519519519 177 216 27 420420420

Strzelce Opolskie 116 264 41 421421421 81 273 39 393393393 125 204 33 362362362 135 120 19 274274274 86 100 14 200200200

Leśnica 98 32 64 194194194 22 95 4 121121121 48 63 9 120120120 24 43 5 727272 36 49 3 888888

Zawadzkie 106 42 55 203203203 29 67 3 999999 47 49 8 104104104 44 29 5 787878 29 27 4 606060

Ujazd 71 25 41 137137137 14 58 7 797979 20 38 4 626262 14 29 8 515151 12 21 3 363636

Jemielnica 66 23 38 127127127 20 62 5 878787 23 44 1 686868 23 19 2 444444 14 19 3 363636

KKSOF 817817817 859859859 276276276 195219521952 451451451 152215221522 999999 207220722072 728728728 762762762 999999 158915891589 704704704 642642642 888888 143414341434 495495495 598598598 858585 117811781178 źródło: Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Kędzierzynie-Koźlu, Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Strzelcach Opolskich

137 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

W ciągu ostatnich pięciu lat (2009-2013) liczba działań interwencyjnych podejmowanych przez jednostki podległe Komendom Powiatowym Państwowej Straży Pożarnej, jak również Ochotnicze Straże Pożarne na terenie gmin KKSOF malała – poza rokiem 2010, kiedy to w akcję ratowniczą oraz usuwanie skutków powodzi zaangażowane były wszystkie ww. jednostki. Kryzysowa sytuacja pokazała jak bardzo potrzebne są w tym nadodrzańskim subregionie inwestycje w system ochrony przeciwpowodziowej, w tym zakup sprzętu dla działalności OSP. Potrzeby w tym zakresie nie zostały jeszcze w pełni zaspokojone.

Możliwości reagowania na ww. rodzaje zagrożeń na poziomie lokalnych jednostek OSP zapewnia im następujące wyposażenie:

Tabela 32 Podstawowe wyposażenie jednostek OSP funkcjonujących w gminach KKSOF Najważniejsze wyposażenie jednostek OSP

Bierawa Cisek

Samochody ratowniczo-gaśnicze: - gminny autobus Jelcz 44 miejsca - ciężkie MMR > 14 t - 3 szt. (21-30 lat) - 5 samochodów średnich pożarniczo – gaśniczych - średnie 7,5 t < MMR < 14 t – 1 szt. 0-10 lat, 2 szt. 21- (21-30 lat – 2 szt., 31+ lat - 3 szt.) 30 lat - 1 samochód lekki pożarniczo - gaśniczy - lekkie 2 t < MMR < 7,5 t – 2 szt. 0-10 lat, 5 szt. - 4 samochody lekkie pożarnicze 11-20 lat (Lekkie 11-20 lat - 3 szt., Lekkie 21-30 lat - 2 szt.) - motopompy (pożarnicze, szlamowe, pływające) - 10 radiotel. Motorola przewoźnych i 16 przenośnych - 33 szt. - 16 aparatów powietrznych i czujników bezruchu - sprzęt ratowniczy – pilarki do drewna: 13 szt., piły do - 5 zestawów R-1( torba sanitarna) betonu i stali: 2 szt. - 3 łodzie 5 osobowe z silnikiem zaburtowym - agregaty prądotwórcze – 10 szt. - 1 łódź 6 osobowa (echo sonda) z silnikiem - zestaw do ratowania medycznego – z tlenoterapią zaburtowym (walizka) 1 szt., nosze - 15 pomp wodnych i szlamowych - sprzęt ochrony dróg oddechowych: agregaty - 10 motopomp wodnych nadciśnieniowe 10 kpl., czujniki bezruchu 8 szt. - 2 pompy wysokowydajne – typu Andoria Ponadto: węże, drabiny, sprzęt alarmowania - Agregat pompowy na przyczepie typ - LWT 250 K i łączności, środki ochrony indywidualnej, ekwipunki - 8 pilarek STHIL do drewna osobiste, odzież, sprzęt warsztatowy. - 2 piły STHIL do betonu i stali - 2 zestawy hydrauliczne - 4 agregaty prądotwórcze jedno fazowe - 2 agregaty trójfazowe + 1 z zas. awaryjnym 20 KW

Jemielnica Kędzierzyn-Koźle

1. Samochody pożarnicze: - 11 samochodów pożarniczych: a) 7 samochodów ratowniczo gaśniczych, z czego: 6 - przyczepy różne 11 szt. (podłodziowe, lekkie) pojazdów pow. 20 lat, 1 pojazd w przedziale 10-20 lat - łodzie ratownicze 7 szt. (patrolowo-interwencyjne b) 1 mikrobus (możliwość przewiezienia 9 osób) i pneumatyczna) - wiek pojazdu 15 lat - Motopompy, pompy szlamowe, pływające, agregaty 2. Agregaty prądotwórcze: pompowe, ratownictwo techniczne, ratownictwo medyczne, agregaty prądotwórcze, pilarki do drewna i betonu, sprężarki.

} 138 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

a) 6 agregatów prądotwórczych, z czego: 1 agregat o mocy 1,2 kW, 2 agregaty o mocy 3 kW, 1 agregat o mocy 3,4 kW, 1 agregat o mocy 7 kW 3. Motopompy: a) 19 motopomp, z czego: 5 motopomp przenośnych do wody zanieczyszczonej, 4 motopompy pływające, 10 motopomp przenośnych do wody czystej 4. Zestawy ratownictwa technicznego: 3 zestawy narzędzi hydraulicznych 5. 3 piły do betonu i stali 6. 8 pił do cięcia drewna 7. Zestawy ratownictwa medycznego: 3 zestawy PSP lub OSP R1

Leśnica Pawłowiczki

1. Samochody pożarnicze - Samochody pożarnicze: a) 11 samochodów ratowniczo gaśniczych, z czego: JELCZ 014 R, - 6 pojazdów powyżej 20 lat JELCZ 008 R, - 5 pojazdy w przedziale 10-20 lat STAR, b) 1 przyczepa wężowa STAR 06422, c) 1 przyczepa z zespołem pompowym IVECO, 2. Agregaty prądotwórcze: DEIMLER BENZ, a) 10 agregatów prądotwórczych, z czego: 2 agregaty STAR RDK 20, o mocy 2 kW, 1 agregat o mocy 2,4 kW, 1 agregat ŻUK, o mocy 2,6 kW, 1 agregat o mocy 2,7 kW, 2 agregaty ŻUK RDK 200, o mocy 3 kW, 1 agregat o mocy 3,5 kW, 1 agregat MAGIRUS DEUTZ, o mocy 6 kW, 1 agregat o mocy 8 kW - Przyczepy RDK 200 – 2 szt. 3. Motopompy - Samochód osobowo- ciężarowy POLONEZ TRUCK, a) 26 motopomp, z czego: 6 motopomp przenośnych Najważniejszy specjalistyczny sprzęt: motopompy, do wody zanieczyszczonej, 5 motopomp pływających, w tym szlamowe, radiostacje samochodowe, drabiny, 15 motopomp przenośnych do wody czystej pilarki, syreny elektryczne i ręczne i inne. 4. Zestawy ratownictwa technicznego: 4 zestawy narzędzi hydraulicznych, 1 zestaw narzędzi elektrycznych 5. 5 pił do betonu i stali 6. 6 pił do cięcia drewna 7. Zestawy ratownictwa medycznego - 5 zestawów PSP lub OSP R1

Polska Cerekiew Reńska Wieś

- specjalistyczne średnie samochody ratowniczo- - Samochody gaśnicze pożarnicze – 7 szt. (z lat 1984- gaśnicze z napędem 4x4: Mercedes Benz (nowy) 2001) z wyposażeniem ratownictwa technicznego i Star 70 z - Łodzie motorowe napędem 4x2 z wyposażeniem ratowniczym, - Motopompy - 2 x Star 244 specjalistyczny średni samochód - Aparaty oddechowe pożarniczy z wyposażeniem pożarniczym, - Agregaty prądotwórcze - Ford Transit (Furgon) specjalistyczny lekki samochód - Selektywne wywoływanie DSP – 50 +SMS pożarniczy (6 osobowy), i inne. - ŻUK 151 specjalistyczny lekki samochód pożarniczy do przewozu pomp i węży, - Lublin specjalistyczny lekki samochód pożarniczy do przewozu pomp i węży

139 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Strzelce Opolskie Ujazd

1. Samochody pożarnicze: 1. Samochody pożarnicze a) 20 samochodów ratowniczo-gaśniczych, z czego: a) 6 samochodów ratowniczo gaśniczych, z czego: - 13 pojazdów powyżej 20 lat - 1 pojazd powyżej 20 lat - 3 pojazdy w przedziale 10-20 lat - 5 pojazdów w przedziale 10-20 lat - 4 pojazdy w przedziale 5-10 lat b) 1 łódź wiosłowa b) 1 Mikrobus (możliwość przewiezienia 8 osób) 2. Agregaty prądotwórcze: - wiek pojazdu 21 lat a) 10 agregatów prądotwórczych, z czego: 2. Agregaty prądotwórcze: - 5 agregatów o mocy od 2 kW do 2,6 kW a) 20 agregatów prądotwórczych, z czego: - 4 agregaty o mocy 3 kW - 13 agregatów o mocy do 3 kW - 1 agregat o mocy 7 kW - 7 agregatów o mocy powyżej 7 kW 3. Motopompy 3. Motopompy a) 13 motopomp, z czego: a) 44 motopompy, z czego: - 3 motopomp przenośnych do wody - 12 motopomp przenośnych do wody zanieczyszczonej zanieczyszczonej - 3 motopompy pływające - 9 motopomp pływających - 7 motopomp przenośnych do wody czystej - 23 motopompy przenośne do wody czystej 4. Zestawy ratownictwa technicznego: 4. Zestawy ratownictwa technicznego: - 2 zestawy narzędzi hydraulicznych - 6 zestawów narzędzi hydraulicznych 5. Piły do betonu i stali: 5. Piły do betonu i stali: - 3 piły do betonu i stali - 10 pił do betonu i stali 6. Piły do cięcia drewna 6. Piły do cięcia drewna - 8 pił do cięcia drewna - 21 pił do cięcia drewna 7. Zestawy ratownictwa medycznego 7. Zestawy ratownictwa medycznego - 2 zestawy PSP-R1 - 10 zestawów PSP lub OSP R1

Zawadzkie

1. Samochody pożarnicze 3. Motopompy a) 8 samochodów ratowniczo gaśniczych, z czego: a) 13 motopomp, z czego: - 7 pojazdów powyżej 20 lat - 3 motopomp przenośnych do wody - 1 pojazd w przedziale 10-20 lat zanieczyszczonej b) 2 mikrobusy: - 5 motopomp pływających - 1 z możliwością przewiezienia 10 osób- - 5 motopomp przenośnych do wody czystej wiek pojazdu 43 lat 4. Zestawy ratownictwa technicznego: - 1 z możliwością przewiezienia 9 osób – - 2 zestawy narzędzi hydraulicznych wiek pojazdu 16 lat 5. Piły do betonu i stali: 2. Agregaty prądotwórcze: - 2 piły do betonu i stali a) 4 agregaty prądotwórcze, z czego: 6. Piły do cięcia drewna: - 2 agregaty o mocy do 3 kW - 8 pił do cięcia drewna - 1 agregat o mocy 3,5 kW 7. Zestawy ratownictwa medycznego: - 1 agregat o mocy 4 kW - 2 zestawy PSP - R1 źródło: urzędy gmin i jednostki OSPKKSOF

Współczesne pożarnictwo nie ogranicza się do działań mających na celu zapobieganie i walkę z pożarami. Jednostki ochrony przeciwpożarowej z terenu KKSOF podejmują równocześnie działania ratownicze podczas wypadków i katastrof w ruchu drogowym, ratownictwo chemiczne i ekologiczne, ratownictwo na wodach czy wysokościowe. Zgodnie z ustawą

} 140 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

o ochronie przeciwpożarowej, ochotnicze straże pożarne mogą zostać włączone do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, współdziałając w tym zakresie z Państwową Strażą Pożarną i innymi jednostkami. Przy jednostkach OSP mogą także działać Jednostki Operacyjno- Techniczne, będące społecznym odpowiednikiem jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP. Szereg OSP z Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego (zarówno z powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego, jak i strzeleckiego) należy do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Z zaprezentowanego powyżej zestawienia zasobów straży wynika jednak, że konieczna jest większa profesjonalizacja jednostek poprzez zastąpienie nowymi ich przestarzałych wozów gaśniczych, a przede wszystkim ich doposażenie w specjalistyczny sprzęt ratowniczy. Tym bardziej, że same pożary nie stanowią obecnie głównego rodzaju podejmowanych interwencji. Poniższy wykres pokazuje także, jak bardzo powódź z maja i czerwca 2010 roku przełożyła się na wzrost zagrożeń, z którymi walczyli strażacy.

Wykres 31 Interwencje straży pożarnej na terenie KKSOF w podziale na typ zdarzenia w latach 2009-2013 1600 1522

1400

1200

1000 859 800 762 817 704 728 600 642 598 495 400 451 276 200 99 99 88 85 0 2009 2010 2011 2012 2013

Pożary Miejscowe zagrożenia Alarmy fałszywe

źródło: KP PSP w Kędzierzynie-Koźlu, KP PSP w Strzelcach Opolskich

Do najpilniejszych potrzeb wskazywanych przez jednostki OSP z terenu KKSOF należy ich doposażenie m.in. w: samochody specjalistyczne ratowniczo-gaśnicze, samochody pożarnicze (głównie klasy wagowej średniej), sprzęt ratownictwa technicznego, ciężkie zestawy hydrauliczne do ratownictwa drogowego, zestawy/torby do ratownictwa medycznego, piły do betonu i stali, pilarki do drewna, pompy szlamowe, pływające, motopompy pożarnicze, łodzie

141 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

ratownicze, agregaty prądotwórcze, stacje selektywnego wywoływania w remizach strażackich, Zintegrowany System Alarmowania i Ochrony Ludności do zdalnego radiowego uruchamiania syren alarmowych, system alarmowania na telefony komórkowe i terminale SMS, aparaty powietrzne i inne środki ochrony indywidualnej. Ponadto wymagana jest modernizacja i rozbudowa niektórych remiz strażackich.

Zestawienie 10 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do bezpieczeństwa publicznego

- dobrze rozbudowana baza - znaczny deficyt w zakresie ratownictwa pożarniczego, wyposażenie jednostek straży powodziowego i drogowego pożarnej w specjalistyczny sprzęt - spadek poziomu popełnianych - występujące zagrożenie

Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał przestępstw powodziowe (zwłaszcza w - spadek poziomu liczby gminie Bierawa) wypadków drogowych Deficyt (słaba strona)

źródło: opracowanie własne

} 142 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

12. Zasoby przyrodnicze i ochrona środowiska

Cechą środowiska przyrodniczego Kędzierzyńsko-Kozielskiego obszaru funkcjonalnego jest jego duże zróżnicowanie i zmienność przestrzenna. Na system przyrodniczy składają się tutaj struktury dolinne Odry i jej dopływów (w tym Małej Panwi, Jemielnicy i Kłodnicy) oraz obszary koncentracji zasobów przyrodniczych w postaci wyodrębnionych obszarów chronionego krajobrazu, parku krajobrazowego, obszaru Natura 2000. Spójność tych systemów z otoczeniem zapewniają korytarze ekologiczne (w szczególności Doliny Odry – o randze międzynarodowej). Kluczowe znaczenie nie tylko dla subregionu, ale całego województwa, mają zasoby wód podziemnych, jakie zgromadzone są w obrębie Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (333 Opole – Zawadzkie oraz 335 Krapkowice – Strzelce Opolskie) oraz w obszarze dolin kopalnych Kędzierzyn – Rudy i Mała Panew 6.

Występują tutaj złoża surowców mineralnych związane z sedymentacją osadów rzecznych oraz lokalnie surowce węglanowe dla potrzeb przemysłu wapienniczego i cementowego (w rejonie strzelec Opolskich). Obszary ich eksploatacji wraz z terenami koncentracji przemysłu i ruchu komunikacyjnego stanowią główne tereny destabilizacji środowiska przyrodniczego, podlegające presjom zewnętrznym. Zauważalna jest konieczność rekultywacji terenów poprzemysłowych.

Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku 7 wskazuje, że do najważniejszych, środowiskowych uwarunkowań rozwojowych województwa zaliczyć należy znaczną bioróżnorodność i zróżnicowanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych, wyrażoną ilością i powierzchnią form objętych prawną ochroną przyrody, wg stanu na dzień 31 sierpnia 2012 r., która wyniosła 844 obiekty. Obszary przyrodnicze dzięki istniejącym powiązaniom wewnętrznym i zewnętrznym stanowią ważny element krajowego systemu przyrodniczego. Jednocześnie do barier rozwojowych zalicza się ciągły spadek bioróżnorodności województwa, pomimo objęcia ochroną prawną ok. 27,2% jego powierzchni.

6 Wnioski do koncepcji kierunków rozwoju przestrzennego Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego, Zarząd Województwa Opolskiego, 27 czerwca 2014 r. 7 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r. przyjęta Uchwałą Sejmiku Województwa Opolskiego z 28 grudnia 2012 r.

143 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 33 Obiekty zabytkowe nieruchome wpisane do rejestru zabytków woj. opolskiego (na 1.06.2013 r.)

Jednostka Obiekt

Kędzierzyn-Koźle Park w Kędzierzynie-Koźlu, Park w Sławięcicach. Planty Miejskie Park w sołectwie Łany, Park w sołectwie Miejsce Odrzańskie Park Cisek w sołectwie Steblów Założenie pałacowo - parkowo - folwarczne: park dworski w Borzysławicach (Borysławice) Park w sołectwie Chrósty Park w sołectwie Grudynia Mała Park w sołectwie Grudynia Wielka Pawłowiczki Park w sołectwie Jakubowice Park krajobrazowy w sołectwie Karchów Park w sołectwie Ligota Wielka Park w sołectwie Milice Park w sołectwie Trawniki Park pałacowy w sołectwie Ciężkowice Polska Cerekiew Park w sołectwie Polska Cerekiew Park w sołectwie Zakrzew Park w sołectwie Długomiłowice Reńska Wieś Założenie pałacowo – parkowe: pałac i park w sołectwie Komorno Park w sołectwie Większyce Leśnica Obszar na Górze Św. Anny Park w Błotnicy Park w Kalinowicach Park w Kalinowie Strzelce Opolskie Park w Płużnicy Wielkiej Park w Strzelcach Opolskich Park w Szymiszowie źródło: Opolski Wojewódzki Konserwator Zabytków

Dziedzictwo przyrodnicze jest ważnym potencjałem samorządów KKSOF. Dane Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wskazują, że na obszarze KKSOF zlokalizowanych jest 21 zabytkowych (przyrodniczych) obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. Najwięcej z nich zlokalizowanych jest w gminie Pawłowiczki. Największa liczba zabytkowych parków powstała w XIX wieku. Obiekty te stanowią element zdefiniowanego produktu turystycznego pod nazwą „dziedzictwo kulturowe wsi opolskiej”. W układach ruralistycznych województwa opolskiego często występują folwarki, zazwyczaj połączone z założeniem pałacowo-parkowym. Ich stylistyka charakteryzowała się dużą zmiennością. Obiekty te nie nawiązywały do pozostałej zabudowy wiejskiej (z wyjątkiem obiektów sakralnych), pełniły głównie rolę dominant.

} 144 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

O potencjale rozwojowym wynikającym z dziedzictwa przyrodniczego świadczy również fakt, występowania obszarów chronionych w poszczególnych powiatach KKSOF. W powiecie kędzierzyńsko-kozielskim obszary chronione stanowią 7,5% całości obszaru. W powiecie jest 86 pomników przyrody.

Tabela 34 Obszary prawnie chronione w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim w 2013 roku Zakres Jedn. Wartość Ogółem ha 4 658,03 Obszary chronionego krajobrazu razem ha 4 636,7 Użytki ekologiczne ha 21,33 Pomniki przyrody szt. 86 Udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni ogółem % 7,5 źródło: GUS

Pod względem ukształtowania terenu jest to jeden z najciekawszych obszarów w województwie, a także w skali kraju. Masyw Chełmu stanowi zachodnią część garbu triasowego wapienia muszlowego, oddzieloną od Garbu Tarnogórskiego wyraźnym obniżeniem pod Pyskowicami. Powiat strzelecki pod względem zasobów przyrodniczych jest znacznie bogatszy od kędzierzyńsko-kozielskiego. Aż 43,1% jego powierzchni stanowią obszary prawnie chronione. Powierzchnia rezerwatów przyrody wynosi 168,89 ha, a parków krajobrazowych 3,9 tys.

Tabela 35 Obszary prawnie chronione w powiecie strzeleckim w 2013 roku Zakres jedn. Powierzchnia Ogółem ha 32 103,19 Rezerwaty przyrody ha 168,89 Parki krajobrazowe razem ha 3 937,2 Rezerwaty i pozostałe formy ochrony przyrody w parkach krajobrazowych ha 32,3 Obszary chronionego krajobrazu razem ha 27 290,0 Rezerwaty i pozostałe formy ochrony przyrody na obszarach chronionego krajobrazu ha 1842,6 Użytki ekologiczne ha 198,5 Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe ha 2 383,5 Pomniki przyrody szt. 51 Udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni ogółem % 43,1 źródło: GUS

145 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Rozpatrując możliwość wykorzystania dziedzictwa przyrodniczego dla rozwoju subregionu z perspektywy KKSO można z całą stanowczością stwierdzić, że powiat strzelecki dysponuje dużym potencjałem w tym zakresie. Liczne założenia parkowe mogą stanowić rozpoznawalny produkt turystyczny, będący główną marką turystyczną w skali całego subregionu.

W zakresie ochrony środowiska przyrodniczego należy zwrócić uwagę na zagadnienie czystości powietrza, która kształtowana jest przez różnorodne czynniki. Przyczyną jego zanieczyszczeń są w pierwszej kolejności źródła przemysłowe – które na obszarze KKSOF mają szczególne znaczenie w Kędzierzynie-Koźlu (jego największym ośrodku przemysłowym). W tym zakresie duży wpływ ma obecność zakładów wielkoobszarowych o podwyższonej intensywności emisji (m.in. Grupy Azoty Zakładów Azotowych Kędzierzyn S.A., Elektrowni Blachownia), jak i innych, drobniejszych jednostek. Kolejnym istotnym źródłem emisji jest transport drogowy, w dużo mniejszym stopniu kolejowy i wodny. Wśród większych źródeł komunikacyjnych w granicach obszaru funkcjonalnego znajduje się autostrada A4 oraz drogi rangi krajowej i wojewódzkiej, zaś na mniejszą skalę drogi lokalne. Do obniżenia jakości powietrza atmosferycznego w subregionie przyczynia się wreszcie niska emisja z lokalnych źródeł grzewczych, generowana przez budynki jednorodzinne. Są to drobne źródła, lecz ze względu na ich liczbę i fakt, że wykorzystują one indywidualne źródła ciepła, w których jakość wykorzystywanych urządzeń i paliwa nie należy w większości do tych bardziej ekologicznych, indywidualne ogrzewnictwo oddziałuje na stan sanitarny powietrza na terenie osiedli mieszkaniowych w obszarze funkcjonalnym. Niska emisja to emisja komunikacyjna oraz emisja pyłów i szkodliwych gazów pochodząca z lokalnych kotłowni węglowych i domowych pieców grzewczych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób najczęściej węglem tanim, a więc o złej charakterystyce i niskich parametrach grzewczych. W miejscowościach o słabej wentylacji niska emisja jest główną przyczyną powstawania smogu, który zwiększa zachorowalność oraz śmiertelność związaną z chorobami układu krążenia i oddychania. Niska emisja uciążliwa jest w sezonie grzewczym, kiedy to w tych częściach obszaru, które pozostają poza zasięgiem sieci ciepłowniczej wzrasta zanieczyszczenie powietrza, co niekorzystnie oddziałuje na stan środowiska naturalnego. Dla ograniczenia tego zjawiska podejmowane są działania zmierzające do podłączania do sieci kolejnych odbiorców, a w części

} 146 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

gmin KKSOF stosowane są dopłaty wymiany źródeł ciepła na bardziej ekologiczne. Programy takie obowiązują w gminach: Kędzierzyn-Koźle oraz Zawadzkie. W Kędzierzynie-Koźlu od 1998 roku funkcjonuje systemem finansowych zachęt dla mieszkańców w celu likwidacji niskiej emisji i tym samym poprawy jakości powietrza atmosferycznego. Udzielane są tu dotacje na wymianę dotychczasowego starego ogrzewania węglowego na ekologiczny system grzewczy lub budowę ekologicznych systemów ogrzewania w budynkach nowo wzniesionych lub w budynkach i lokalach dotychczas nieogrzewanych. Wysokość dofinansowania to 45% ceny dokonanego w kraju zakupu kotła lub pompy ciepła, grzejników (z wyłączeniem piecyków przenośnych niestanowiących stałego wyposażenia budynku lub lokalu) oraz materiałów i urządzeń niezbędnych do wykonania przyłączenia do miejskiej sieci ciepłowniczej (jednak nie więcej niż: 3.000 zł dla osób fizycznych, 5.000 zł dla podmiotów i jednostek innych niż osoby fizyczne, 10.000 zł dla wspólnot mieszkaniowych). Podstawą prawną tych działań jest Uchwała Nr VII/79/11 Rady Miasta Kędzierzyn-Koźle z dnia 31 marca 2011 roku w sprawie zasad i trybu udzielania dotacji celowej z budżetu Gminy Kędzierzyn-Koźle na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Istnieje tu także możliwość pozyskania środków na zakup i montaż instalacji solarnych lub innych urządzeń wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych do podgrzewania wody użytkowej i centralnego ogrzewania w budynkach. Dodatkowo ze strony Miejskiego Zakładu Energetyki Cieplnej Sp. z o. o. prowadzone są działania modernizacyjne sieci ciepłowniczej (w tym w ramach projektu „Modernizacja i przebudowa osiedlowej sieci ciepłowniczej wraz z przyłączami do budynków na terenie Kędzierzyna-Koźla” współfinansowanego w ramach POIiŚ 2007-2013). MZEC Sp. z o.o. przystępuje również po raz drugi do Programu KAWKA, który ma na celu zmniejszenie narażenia ludności na oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza w strefach, w których występują znaczące przekroczenia dopuszczalnych i docelowych poziomów stężeń tych zanieczyszczeń, dla których zostały opracowane programy ochrony powietrza. W ramach Programu m.in. wspólnoty mieszkaniowe mogą otrzymać wsparcie finansowe za likwidację pieców węglowych w postaci refundacji części kosztów wykonania instalacji wewnętrznej oraz przyłącza do miejskiej sieci ciepłowniczej. W ramach programu możliwa jest też budowa sieci ciepłowniczej w celu podłączenia budynków, w których zostaną zlikwidowane piece węglowe.

147 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

W gminie Zawadzkie obowiązują programy dopłat do wymiany źródła ciepła, które ujęte są w „Regulaminie udzielania dotacji celowej z budżetu Gminy Zawadzkie na dofinansowanie inwestycji służących ochronie powietrza, polegających na wymianie źródła ciepła oraz zakupie instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii, realizowanych na terenie Gminy Zawadzkie” (Uchwała Nr XIII/98/11 Rady Miejskiej w Zawadzkiem z dnia 21 listopada 2011 roku). Dostępne są tutaj 2 rodzaje wsparcia: − dotacja na dofinansowanie inwestycji służących ochronie powietrza, polegających na wymianie źródła ciepła oraz zakupie instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii, − dotacja na dofinansowanie inwestycji służących ochronie środowiska, polegających na usuwaniu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest z terenu nieruchomości położonych na terenie Gminy Zawadzkie. Ponadto Gmina Leśnica prowadzi prace zmierzające do wdrożenia „Programu ograniczenia niskiej emisji”. W pozostałych gminach subregionu nie funkcjonują inne mechanizmy gminnego wsparcia działań ograniczających niską emisję.

Głównym problemem KKSOF w zakresie zanieczyszczenia powietrza jest ponadnormatywny poziom pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu w powietrzu. Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku wskazuje, że region charakteryzuje najwyższy w kraju odsetek uszkodzeń drzewostanów (94,4%) na skutek zanieczyszczeń pyłowo-gazowych powietrza. Dominują uszkodzenia słabe, ale w grupie drzew najsilniej uszkodzonych (34%) oraz uszkodzonych, liczonych w odniesieniu do wszystkich gatunków drzew (25%), udział ten jest najwyższy w skali kraju. Powołując się na opracowanie pt. „Stan zdrowotny lasów Polski w 2013 r.” ocena jakości powietrza (kryterium ochrony zdrowia) wskazuje, że na obszarze całego województwa występują przekroczenia wartości dopuszczalnych pyłów zawieszonych (PM10, PM2,5) oraz benzo(a)pirenu), tym samym wymagane jest prowadzenie pilnych działań w zakresie poprawy jakości powietrza. Poniżej prezentowane będą dane dotyczące zanieczyszczeń pyłowych i gazowych dla KKSOF. W tym celu zamieszczone zostały wyjaśnienia tych pojęć. Zanieczyszczenie pyłowe . Powstawanie zanieczyszczeń pyłowych wiąże się nierozerwalnie ze wszystkimi procesami produkcyjnymi i procesami spalania. Szczególnie duże ilości pyłów powstają przy spalaniu paliw stałych. Ilość i charakterystyka pyłów, jakie powstają w procesie

} 148 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

spalania paliw stałych zależy od: rodzaju paliwa i warunków spalania (np. rodzaju rusztu, natężenia cieplnego komory paleniskowej, temperatury spalania, warunków przepływu powietrza i spalin itp.). Zanieczyszczenie gazowe . Do charakterystycznych zanieczyszczeń powietrza występujących w formie gazowej należą: dwutlenek siarki (SO 2), tlenki azotu (NOx), tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO 2), węglowodory (CnHm) oraz tzw. „utleniacze”. Utleniacze są substancjami zanieczyszczającymi wtórnymi, powstałymi na drodze reakcji fotochemicznych podstawowych zanieczyszczeń. Zalicza się do nich ozon, dwutlenek azotu, formaldehyd, akroleinę i inne. W tabeli poniżej zamieszczono dane GUS dotyczące emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza emitujących pyły, gazy lub równocześnie pyły i gazy. Powiat Kędzierzyńsko-Kozielski zajmuje 2. miejsce w województwie pod względem emisji zanieczyszczeń pyłowych. Jest to w głównej mierze związane z funkcjonowaniem dużego zakładu pracy, jakim jest Grupa Azoty ZAK S.A. Dla porównania Powiat Strzelecki z emisją 24 ton zanieczyszczeń pyłowych zajmuje ostatnie miejsce w województwie.

Tabela 36 Emisje zanieczyszczeń pyłowych w tonach w powiatach woj. opolskiego w 2013 roku Emisja zanieczyszczeń w tonach a Zanieczyszczenia zatrzymane w % Jednostka samorządu zanieczyszczeń pyłowych gazowych (bez CO 2) terytorialnego wytworzonych w tym ze spalania w tym dwutlenek gazowe ogółem ogółem pyłowe paliw siarki (bez CO 2) Woj. opolskie 1 900 1 12 5 59 816 11 178 99,9 69,4 Powiat Brzeski 68 57 793 437 91,9 0, 3 Powiat Kluczborski 72 47 417 14 9 84,5 3,0 Powiat Namysłowski 75 74 256 80 80,3 – Powiat Nyski 93 83 1 156 339 89 ,8 1, 0 Powiat Prudnicki 37 35 204 10 6 87, 5 – Powiat Głubczycki 110 110 366 36 75, 6 – Powiat Kędzierzyńsko -Kozielski 439 228 7 897 2 575 99,7 3,2 Powiat Krapkowicki 326 43 24 462 1 863 100,0 79,6 Powiat Oleski 39 21 288 28 56,2 – Powiat Opolski 473 301 17 760 4 661 99,9 69 ,2 Pow iat Strzelecki 24 14 197 119 89, 4 – Miasto Opole 144 112 6 0 20 785 99, 9 – a - z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza emitujących pyły, gazy lub równocześnie pyły i gazy. źródło: GUS

149 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Kluczowym dokumentem strategicznym w zakresie zanieczyszczenia powietrza na obszarze KKSOF jest „Program Ochrony Środowiska dla strefy opolskiej, ze względu na przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu PM10, pyłu PM2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu wraz z planem działań krótkoterminowych”. Program został przyjęty Uchwałą nr XXXIV/417/2013 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 25 października 2013 roku. Strefa opolska obejmuje obszar województwa opolskiego poza miastem Opole. Obecnie funkcjonujący układ stref w województwie opolskim jest zgodny z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 roku w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 914). Dokument został opracowany ze względu na fakt, że dokonywane przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Opolu pomiary jakości powietrza dla strefy opolskiej wykazywały przekroczenia poziomu dopuszczalne powiększone o margines tolerancji dla pyłu PM10, pyłu PM2,5 oraz poziomów docelowych benzo(a)pirenu w powietrzu atmosferycznym. Z danych wynikowych modelowania stężeń średniorocznych pyłu PM10 dla 2011 roku wynika, że w strefie opolskiej występują przekroczenia dopuszczalnego stężenia średniorocznego. Przekroczenia stężeń dopuszczalnych wartości średniorocznych występują na obszarze Olesna, Niemodlina, Gogolina, Tarnowa Opolskiego, Strzelec Opolskich, Leśnicy, Dobrodzienia, Ujazdu, Zdzieszowic, Turawy, Prudnika, Głuchołaz, Polskiej Cerkwi, Paczkowa, Głubczyc i Kędzierzyna- Koźla, osiągając w punkcie najwyższych stężeń średniorocznych wartość 70,2 µg/m3. Pomiar pyłu zawieszonego PM2,5 realizowano w 2011 roku na terenie strefy opolskiej na 2 stacjach pomiarowych zlokalizowanych w Kędzierzynie-Koźlu i Kluczborku. Wyniki pomiarów wskazują przekroczenie wartości normatywnej powiększonej o margines tolerancji. Poziom zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem ocenia się w odniesieniu do średniorocznego poziomu docelowego, który wynosi 1 µg/m3. Znaczne przekroczenia poziomu docelowego wystąpiły w przypadku średniego stężenia benzo(a)pirenu na obu stacjach pomiarowych zlokalizowanych w Głubczycach i Kluczborku.

Powiat Kędzierzyńsko-Kozielski Międzygminno-Powiatowa Strategia Rozwoju Wspólnoty Kędzierzyńsko-Kozielskiej do 2015 roku podaje, że najważniejszą cechą charakteryzującą jakość środowiska powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego jest zagrożenie ekologiczne występujące wokół wielkich przedsiębiorstw przemysłowych Kędzierzyna-Koźla. W opracowaniu zdiagnozowano,

} 150 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

że występuje antropogeniczne zanieczyszczenie podstawowych elementów środowiska: powietrza, wody, gleby. W strukturze zużycia paliw na terenie powiatu na cele grzewcze dominuje spalanie węgla. Szacunkowo przyjęto, że ok. 85% źródeł indywidualnych opalanych jest węglem kamiennym (w gminie Kędzierzyn - Koźle ok. 70%). Na pozostałe paliwa przypada ok. 15% produkowanej energii (gmina Kędzierzyn - Koźle 30%), przy czym w miejscowościach sąsiadujących z większymi obszarami leśnymi spalane jest w większym stopniu drewno. Podobnie, w większości nowych budynków mieszkalnych, realizowanych po roku 1990, stosowane są kotły opalane paliwami „ekologicznymi” - gazem GZ50 w rejonach zgazyfikowanych oraz gazem płynnym LPG, propanem lub lekkimi olejami opałowymi. Ogrzewanie gazem ziemnym możliwe jest jedynie lokalnie w Kędzierzynie - Koźlu. Gaz płynny LPG i propan wykorzystywany jest w celach grzewczych w nieznacznym stopniu. Ogrzewanie elektryczne stosowane jest sporadycznie ze względu na wysokie koszty eksploatacyjne. Emisje benzenu na terenie miasta Kędzierzyn-Koźle należy powiązać zarówno z działalnością zakładów przemysłowych jak również z emisją pochodzącą z komunikacji i w mniejszym stopniu z sektora komunalno-bytowego. Jak oszacowano ok. 70% mieszkańców Kędzierzyna - Koźle i 10% mieszkańców gminy Bierawa korzysta z sieci ciepłowniczej - stanowi to ok. 46% mieszkańców Powiatu. Pozostałe 54% mieszkańców posiada indywidualne źródła ciepła, z czego jak szacunkowo przyjęto ok. 85% tzn. ok. 48 tys. mieszkańców korzysta z węgla kamiennego. W kotłowniach lokalnych zasilających pojedyncze bloki mieszkalne zasadniczo spalany jest węgiel o bardzo dobrych parametrach, sortymentu orzech I lub II (wartość opałowa 30MJ/kg, zawartość popiołu 7¸8%, zawartość siarki 0,6-0,8%). Większość budynków mieszkalnych, gdzie stosowane są paleniska indywidualne (90-95% mieszkańców gmin wiejskich), jest natomiast opalanych tanim węglem o złych parametrach (miał węglowy „muł” i „flot” o wartości opałowej 20¸24MJ/kg, zawartości popiołu do 24%, zawartości siarki 0,8-0,9%) i proces ten nasila się w ostatnim okresie głównie z przyczyn ekonomicznych. Dodatkowo w paleniskach tych spalane są okresowo odpady, szczególnie w okresie grzewczym, przede wszystkim tworzyw sztucznych. Poniższa tabela przedstawia poziom zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w powiecie. Na uwagę zasługuje fakt, że w 2013 roku wyemitowano 439 ton zanieczyszczeń pyłowych i było nieco mniejsze od średniej na poziomie kraju (0,89 przy 100 dla

151 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

średniej dla Polski). W tym samym roku w powiecie wyemitowano 1 405 081 ton zanieczyszczeń gazowych. Spośród nich największą wartość osiąga dwutlenek węgla (2 575 ton/rok) oraz dwutlenek siarki (2 575 ton/rok). Wysoki poziom zanieczyszczeń gazowych jest o tyle niekorzystny, że jedynie 3,2% z nich to zanieczyszczenia zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń.

Tabela 37 Emisja z zakładów uciążliwych w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim 2010-2013 Jedn. 2010 2011 2012 2013 Emisja zanieczyszczeń pyłowych ogółem t/r 617 485 378 439 ogółem (Polska = 100) % 0,99 0,84 0,72 0,89 ze spalania paliw t/r 427 259 166 228 cementowo - wapiennicze i materiałów t/r 177 205 190 192 ogniotrwałych węglowo - grafitowe, sadza t/r 1 1 1 1 Emisja zanieczyszczeń gazowych ogółem t/r 1442838 1405310 1331408 1405081 ogółem (bez dwutlenku węgla) t/r 11 860 9 382 8 085 7 897 nie zorganizowana t/r 7 6 4 4 dwutlenek siarki t/r 3 066 2 674 2 291 2 575 tlenki azotu t/r 3 657 2 544 1 818 1 998 tlenek węgla t/r 3 068 2 794 3 059 2 288 dwutlenek węgla t/r 1430 978 1395 928 1323 323 139 7184 metan t/r 11 11 25 23 podtlenek azotu t/r 1469 705 349 496 Zanieczyszczenia zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń pyłowe t/r 106108 50448 80513 139209 gazowe t/r 11694 5064 1032 265 Zanieczyszczenia zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w % zanieczyszczeń wytworzonych pyłowe % 99,4 99,0 99,5 99,7 gazowe % 49,6 35,1 11,3 3,2 źródło: GUS

Powiat Strzelecki

} 152 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Odbiorcy indywidualni poza miejskimi systemami ciepłowniczymi na terenie powiatu wykorzystują do ogrzewania obiektów kotły lub paleniska indywidualne. Na obszarze miasta Strzelce Opolskie z takich źródeł zasilana jest głównie zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Według „Studium rozwoju systemów energetycznych w województwie opolskim do 2015 r.” (Energoprojekt Katowice S.A. 2003 na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego w Opolu), struktura pokrycia potrzeb cieplnych poszczególnych gmin Powiatu Strzeleckiego przedstawia poniższa tabela.

Tabela 38 Struktura pokrycia potrzeb cieplnych w powiecie strzeleckim [%] Paliwo Samorząd Olej opałowy Gaz Energia Energia Węgiel gaz płynny ziemny elektryczna odnawialna Jemielnica 94 4 0 2 0 Leśnica 95 4 0 1 0 Strzelce Opolskie 87 5 7 1 0 Ujazd 91 6 0 1 2 Zawadzkie 91 2 6 1 0 Powiat strzelecki (średnia) 89 5 4 1 1 źródło: Studium rozwoju systemów energetycznych w województwie opolskim do 2015r. (Energoprojekt Katowice S.A. 2003)

Dominuje ogrzewanie paliwami stałymi (węglem kamiennym, koksem) zapewniające ok. 89% ciepła dla powiatu, na drugim miejscu wykorzystywane są paliwa płynne (olej opałowy, gaz płynny) i gaz ziemny. Ogrzewanie elektryczne stosowane jest sporadycznie ze względu na wysokie koszty eksploatacyjne. Wg cytowanego wyżej opracowania, w strukturze zapotrzebowania Powiatu Strzeleckiego na moc cieplną dominuje budownictwo mieszkaniowe (ok. 67% w skali powiatu), zakłady i przedsiębiorstwa (ok. 20%) i budownictwo pozostałe (ok. 13%). Poniższa tabela przedstawia poziom zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w powiecie. Na uwagę zasługuje fakt, że w 2013 roku wyemitowano jedynie 24 tony zanieczyszczeń pyłowych i było radykalnie niższe od średniej na poziomie kraju (0,05 przy 100 dla średniej dla Polski). Dla porównanie w powiedzie kędzierzyńsko-kozielskim wyniosło 439 ton.

153 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

W tym samym roku w powiecie wyemitowano 40 777 ton zanieczyszczeń gazowych (dla porównania 1 405 081 ton w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim). Spośród nich największą wartość osiąga dwutlenek węgla (40 580 ton/rok) oraz dwutlenek siarki (119 ton/rok). Wysoki poziom zanieczyszczeń gazowych jest o tyle ważny, że nie są one redukowane przez zakłady przemysłowe w urządzeniach ach do redukcji zanieczyszczeń.

Tabela 39 Emisja z zakładów uciążliwych w powiecie strzeleckim 2010-2013 Jedn. 2010 2011 2012 2013 Emisja zanieczyszczeń pyłowych ogółem t/r 36 32 30 24 ogółem (Polska = 100) % 0,06 0,06 0,06 0,05 ze spalania paliw t/r 27 22 20 14 węglowo - grafitowe, sadza t/r 3 3 2 1 Emisja zanieczyszczeń gazowych ogółem t/r 43 266 42 140 44 250 40 777 ogółem (bez dwutlenku węgla) t/r 246 206 203 197 dwutlenek siarki t/r 149 120 119 119 tlenki azotu t/r 61 59 57 55 tlenek węgla t/r 33 27 27 23 dwutlenek węgla t/r 43 020 41 934 44 047 40 580 Zanieczyszczenia zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń pyłowe t/r 333 333 244 203 gazowe t/r 0 0 0 0 Zanieczyszczenia zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w % zanieczyszczeń wytworzonych pyłowe % 90,2 91,2 89,1 89,4 gazowe % 0 0 0 0 źródło: GUS

Bardzo ważnym źródłem informacji o jakości powietrza na terenie KKSOF daje opracowanie Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, pt. „Ocena Jakości Powietrza w Województwie Opolskim za rok 2012 (Opole, kwiecień 2013 r.). Ocena jakości powietrza za rok 2012, uwzględniająca kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia i ochrony roślin, obejmuje 12 substancji i dotycząca dwóch stref wchodzących w skład województwa opolskiego.

} 154 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Metodologicznie dla pokazania informacji o jakości powietrza województwo podzielono na dwie strefy: „Miasto Opole” oraz „Strefę Opolską” (resztę województwa). W ocenie zastosowano następującą skalę: − „A” nieprzekraczający poziomu dopuszczalnego, − „B” powyżej poziomu dopuszczalnego, lecz nieprzekraczający poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, − „C” powyżej poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (dotyczy wyłącznie pyłu zawieszonego PM2,5). Ocena jakości powietrza za rok 2012, uwzględniająca kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia i ochrony roślin, obejmująca 12 substancji i dotycząca dwóch stref wchodzących w skład województwa opolskiego wykazała: 1. W klasyfikacji dla kryterium ochrony zdrowia: − dla pyłu zawieszonego PM10 - dwóm strefom, składającym się na województwo opolskie, przyznano klasę C wymagającą wdrażania naprawczych programów ochrony powietrza POP, z uwagi na występowanie na terenie tych stref obszarów, na których odnotowano przekroczenia średniodobowej wartości dopuszczalnej z ponadnormatywną częstością oraz rocznej wartości dopuszczalnej w strefie opolskiej; − dla benzo(a)pirenu - obydwu strefom województwa przyznano klasę C, wymagającą opracowania programów ochrony powietrza POP, z uwagi na występowanie na ich terenie obszarów, na których odnotowano przekroczenia rocznej wartości docelowej. − dla pyłu PM2,5 - strefę opolską zakwalifikowano do klasy C, z uwagi na występowanie na terenie strefy obszarów, na których odnotowano przekroczenia rocznej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji, w wyniku czego konieczne jest opracowanie naprawczego programu POP, natomiast strefę miasto Opole zakwalifikowano do klasy B, gdyż otrzymana wartość stężenia średniorocznego przekroczyła wartość dopuszczalną lecz nie przekroczyła wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji; − dla benzenu - strefę opolską zakwalifikowano do klasy C, z uwagi na występowanie na terenie strefy obszarów, na których odnotowano przekroczenia rocznej wartości dopuszczalnej, w wyniku czego konieczne jest opracowanie i wdrażanie programów naprawczych POP, natomiast drugiej strefie przyznano klasę A.

155 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− dla ozonu - strefę opolską województwa opolskiego zakwalifikowano do klasy C, ze względu na przekroczenia docelowego poziomu substancji w powietrzu, w związku z tym wymagane jest objęcie strefy naprawczym programem ochrony powietrza POP, natomiast strefie miasto Opole przyznano klasę A, − dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, ołowiu, arsenu, kadmu i niklu obie strefy województwa zakwalifikowano do klasy A. 2. W klasyfikacji dla kryterium ochrony roślin: − dla ozonu - strefę opolską zakwalifikowano do klasy C, gdyż wyniki uzyskane na stacji „roślinnej” województwa śląskiego (która zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa Środowiska w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu, obejmuje swą reprezentatywnością teren całego województwa opolskiego) wykazały przekroczenia docelowych poziomów stężeń ozonu, w wyniku czego wymagane jest opracowanie programu ochrony powietrza POP; − dla dwutlenku siarki i tlenków azotu – strefę opolską zakwalifikowano do klasy A. W związku z faktem, że poziom zanieczyszczenia powietrza, zwłaszcza w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim jest bardzo wysoki, w ramach współpracy samorządów KKSOF należy podjąć działania zmierzające do redukcji zanieczyszczeń. Istotnym czynnikiem sprzyjającym podejmowaniu tych inwestycji są zapisy Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego 2014 -2020, sprzyjające realizacji tego typu inwestycji ze środków Unii Europejskiej. Rekomendowane działania Dokument pt. „Program Ochrony Środowiska dla strefy opolskiej, ze względu na przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu PM10, pyłu PM2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu wraz z planem działań krótkoterminowych” wskazuje na konieczność podjęcia następujących działań nastawionych na poprawę jakości powietrza na terenie KKSOF. Emisja powierzchniowa Głównym źródłem emisji analizowanych zanieczyszczeń jest tzw. emisja niska (powierzchniowa), dlatego pod uwagę wzięto działania związane głównie z redukcją emisji powierzchniowej. Podstawowymi działaniami naprawczymi skierowanymi na ograniczenie emisji ze źródeł powierzchniowych są: − wymiana dotychczasowych kotłów węglowych o niskiej sprawności na kotły zasilane gazem,

} 156 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− ogrzewanie elektryczne lub olejowe, − podłączenie do sieci cieplnej, − zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło poprzez termomodernizację obiektów budowlanych, − ewentualnie wymiana dotychczasowych kotłów węglowych na nowoczesne kotły węglowe (paliwo: węgiel, orzech, groszek) zasilane automatycznie, ale tylko na terenach, gdzie nie jest możliwe doprowadzenie gazu czy sieci ciepłowniczej, − zastosowanie kolektorów słonecznych, − zastosowanie pomp ciepła. Emisja liniowa Poza działaniami ograniczającymi emisję powierzchniową, konieczne są działania związane ze zmniejszeniem uciążliwości transportu samochodowego na terenie miast i tym samym ograniczeniem emisji pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5. W zakresie zmian wielkości emisji pyłu PM10 i PM2,5 ze źródeł liniowych, uwzględniono przepisy prawne zmieniające parametry emisyjne pojazdów dotyczące zmiany technicznych rozwiązań stosowanych w pojazdach, uwzględniono zmniejszenie emisji zanieczyszczeń poprzez wprowadzanie na rynek coraz nowocześniejszych pojazdów spełniających standardy Euro 4 i wyższe. Z dotychczas przeprowadzonych zadań z zakresu ograniczenia emisji pyłów ze źródeł liniowych w strefie skupiono się głównie na poprawie stanu technicznego dróg oraz na wymianie taboru autobusowego. W celu osiągnięcia dotrzymywania dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu na terenie miasta Kędzierzyn Koźle oraz utrzymanie jakości powietrza atmosferycznego na terenie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego zgodnie z obowiązującymi standardami jakości środowiska niezbędne jest, m.in. − wprowadzanie scentralizowanych systemów grzewczych dla ograniczania liczby źródeł niskiej emisji (działania MZEC – w tym pozyskiwanie środków zewnętrznych na ten cel), − spełnienie wymagań prawnych przez zakłady w zakresie jakości powietrza, spełnienie standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa, − prowadzenie skutecznej kontroli przez organy i inspekcje ochrony środowiska w tym zakresie,

157 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− dążenie do likwidacji problemu spalania odpadów poza spalarniami (głównie tworzyw sztucznych i wyrobów gumowych), − prowadzenie interwencji w ramach kompetencji organów i inspekcji ochrony środowiska w związku z uciążliwościami zgłaszanymi przez społeczeństwo dotyczącymi emisji gazów i pyłów do powietrza oraz emisji uciążliwych zapachów. Najistotniejsze jest to, że szereg zakładów, głównie z branży chemicznej, podejmuje działania na rzecz likwidacji starych technologii oraz budowy nowoczesnego, proekologicznego przemysłu. Dodatkowo Gmina Kędzierzyn-Koźle, poza szeroko opisanymi dotacjami z budżetu Gminy, wystąpiła z wnioskiem o uzyskanie dotacji z programu KAWKA. Najważniejszą cechą charakteryzującą jakość środowiska obszaru jest zagrożenie ekologiczne występujące wokół wielkich przedsiębiorstw przemysłowych Kędzierzyna – Koźla. Zauważalna jest znaczna degradacja elementów środowiska przyrodniczego takich jak: wody powierzchniowe, powietrze atmosferyczne i gleby w otoczeniu dużych przedsiębiorstw przemysłowych. Na terenie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego nie wystąpiły co prawda poważne awarie, jednakże spośród zakładów na tym obszarze znajduje się wiele przedsiębiorstw zakwalifikowanych do kategorii „zakład o dużym ryzyku wystąpienia powa żnej awarii przemysłowej” co stanowi potencjalne zagrożenie dla środowiska naturalnego. Ważnym elementem w zakresie efektywności energetycznej są działania ukierunkowane na promowanie rozwiązań, które wpisują się w model zrównoważonego rozwoju gospodarczego, a którymi są inwestycje związane z rozwojem odnawialnych źródeł energii (OZE) pochodzących ze słońca, wiatru, wody, ziemi lub biomasy. Klasycznym przykładem działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej są również termomodernizacje. Gminy tworzące subregion mają już doświadczenie w realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Poniżej przedstawiono najważniejsze z nich, zrealizowane od 2004 roku na terenie KKSOF.

} 158 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 40 Najważniejsze projekty termomodernizacyjne realizowane przez JST KKSOF w latach 2004-2013 Jednostka KKSOF Najważniejsze inwestycje termomodernizacyjne Termomodernizacja budynku i modernizacja instalacji grzewczej w Domu Kultury Bierawa w Bierawie, Termomodernizacja Domu Kultury w Starej Kuźni. Ocieplenie skrzydła szkoły w Publicznym Gimnazjum w Cisku, Modernizacja budowlano-cieplna oraz wymiana stolarki okiennej w Ośrodku Zdrowia w Cisku, Remont i modernizacja wiejskiego budynku wielofunkcyjnego (szatnia) w Łanach Cisek Termomodernizacja Szkoły Podstawowej w Roszowickim Lesie, Wymiana stolarki okiennej w budynkach komunalnych w Roszowicach, Łanach, Przewozie, Modernizacja świetlicy wiejskiej w Nieznaszynie, Remont dachu Gminnego Ośrodka Kultury w Cisku. Jemielnica Wymiana okien w szkołach podstawowych w Jemielnicy i w Piotrówce Termomodernizacja i modernizacja instalacji elektrycznej w Szkole Podstawowej Nr 9 oraz w Gimnazjum Nr 3, Termomodernizacja w Przedszkolu Nr 22, Termomodernizacja budynku Domu Kultury „Chemik”, Dokumentacja, modernizacja i termomodernizacja Domu Kultury na os. Koźle Rogi, Termomodernizacja i modernizacja c.o. w Szkole Podstawowej nr 9, Kędzierzyn-Koźle Budowa sali gimnastycznej i termomodernizacja budynku Zespołu Szkół Miejskich w Sławięcicach, Termomodernizacja oraz adaptacja poddasza w Przedszkolu Nr 18, Rewitalizacja i termomodernizacja budynku Urzędu Miasta przy ul. Piramowicza 32, Termomodernizacja budynku SP Nr 6, Zespołu Szkół Miejskich w Kłodnicy, „Gmina Kędzierzyn-Koźle przyjazna środowisku” – instalacja urządzeń wykorzystujących odnawialne źródła energii w budynkach użyteczności publicznej Remont budynku Szkoły Podstawowej w Zalesiu Śląskim, Leśnica Remont pokrycia i docieplenie dachu budynku Szkoły Podstawowej w Zalesiu Śl., Docieplenie budynku Szkoły Podstawowej w Raszowej. Termomodernizacja budynku szkolnego – Zespół Gimnazjalno-Szkolno-Przedszkolny w Gościęcinie, Modernizacja sanitariatów i ciągów komunikacyjnych w Zespole Gimnazjalno- Szkolno-Przedszkolnym w Pawłowiczkach, Pawłowiczki Modernizacja budynku ośrodka zdrowia w Pawłowiczkach, Modernizacja budynku spotkań w Pawłowiczkach, Termomodernizacja z remontem instalacji c.o. w Publicznej Szkole Podstawowej w Maciowakrzu, Termomodernizacja Wiejskiego Domu Kultury w Gościęcinie. Termomodernizacja budynku szkoły w Polskiej Cerekwi, Polska Cerekiew Termomodernizacja budynku szkoły we Wroninie, Remont budynku Urzędu Gminy w Polskiej Cerekwi. Docieplenie szkoły w Mechnicy, Reńska Wieś Docieplenie budynku przedszkola w Reńskiej Wsi. Placówki oświatowe, w których zrealizowano termomodernizacje: - docieplenie ścian zewnętrznych: Przedszkole Publiczne nr 5 w Strzelcach Opolskich, Publiczne Gimnazjum w Szymiszowie, Publiczna Szkoła Podstawowa w Błotnicy Strzeleckiej, Publiczna Szkoła Podstawowa w Kadłubie, Żłobek w Strzelcach Strzelce Opolskie Opolskich, - docieplenie ścian zewnętrznych i wymiana instalacji c.o.: Publiczna Szkoła Podstawowa nr 7 w Strzelcach Opolskich, Publiczne Gimnazjum nr 1 w Strzelcach Opolskich

159 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Przebudowa instalacji grzewczych w obiektach oświatowych na terenie Gminy Ujazd - wykonano z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii: pompy ciepła, kolektory Ujazd słoneczne i ogniwa fotowoltaiczne, Wykonanie ocieplenia hali sportowej w Jaryszowie wraz z budową wiaty i zagospodarowaniem terenu. Przebudowa Kinoteatru w Zawadzkiem, Zawadzkie Remont Zespołu Szkolno-Gimnazjalnego w Żędowicach. Wymiana instalacji centralnego ogrzewania z wymianą i zautomatyzowaniem węzła cieplnego w II Liceum Ogólnokształcącym w K-Koźlu Wymiana stolarki okiennej w Zespole Szkół Nr 4 i Centrum Kształcenia Praktycznego i Ustawicznego w Kędzierzynie-Koźlu Docieplenie ścian i dachu budynku głównego wraz z częścią mieszkalną byłego internatu Zespołu Szkół Nr 1 w Kędzierzynie-Koźlu Termoizolacja ścian oraz wymiana ślusarki otworowej zewnętrznej w budynku biurowo-magazynowo-warsztatowym Wydziału Infrastruktury Drogowej przy ul. Skarbowej 3e w Kędzierzynie-Koźlu Powiat Termomodernizacja - docieplenie byłego budynku internatu Zespołu Szkół Żeglugi Kędzierzyńsko- Śródlądowej w Kędzierzynie-Koźlu - etap III Kozielski Termomodernizacja – wymiana stolarki okiennej i drzwiowej budynku sali gimnastycznej wraz z szatniami w Zespole Szkół Nr 3 w Kędzierzynie-Koźlu wraz z robotami dodatkowymi Termomodernizacja – docieplenie ściany tylnej i szczytowej oraz drugiej ściany szczytowej budynku Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Kędzierzynie-Koźlu Termomodernizacja – wymiana instalacji c.o. w budynku Starostwa Powiatowego przy ul. Piastowskiej 15 w Kędzierzynie-Koźlu Termomodernizacja – docieplenie dachu budynku głównego Zespołu Szkół Nr 1 w Kędzierzynie-Koźlu wraz z dokumentacją przetargową i nadzorem inwestorskim Kompleksowa modernizacja systemu cieplnego SOSW w Leśnicy – ograniczenie niskiej emisji Ograniczenie energochłonności budynku LO im. Mieszka I w Zawadzkiem wraz z wykorzystaniem odnawialnego źródła energii Przebudowa i rozbudowa DPS w Strzelcach Opolskich w ramach standaryzacji wraz Powiat Strzelecki z termomodernizacją obiektu i wykorzystaniem odnawialnego źródła energii (łącznie z dokumentacją projektową i kosztorysową i nadzorem) oraz pierwszym wyposażeniem Modernizacja bazy dydaktycznej Zespołu Szkół Zawodowych Nr1 w Strzelcach Opolskich źródło: jednostki samorządowe KKSOF

Działania gmin i powiatów wpływają na stopniowe zmniejszenie emisji oraz na rzeczywistą poprawę jakości środowiska naturalnego. Nie są one jednak wystarczające w stosunku do istniejących potrzeb, w czym podstawową barierę stanowi brak wystarczających środków finansowych. W związku z faktem, że poziom zanieczyszczenia powietrza, zwłaszcza w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim jest bardzo wysoki, w ramach współpracy samorządów KKSOF należy podjąć działania zmierzające do redukcji zanieczyszczeń. Istotnym czynnikiem sprzyjającym podejmowaniu tych inwestycji są zapisy Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego 2014-2020, sprzyjające realizacji tego typu inwestycji ze środków Unii Europejskiej. Potrzeby obszaru funkcjonalnego w zakresie poprawy efektywności energetycznej są duże, zaś

} 160 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

poziom inwestycji gmin w środki trwałe służące ochronie powietrza atmosferycznego

– co prezentuje poniższe zestawienie – zbyt niski.

Rysunek 12 Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska w 2012 r.(KKSOF i woj. opolskie) [%]

ochrona powietrza 7,4 atmosferycznego i klimatu 18,5 6,9 3,1 4,2 2,1 gospodarka ściekowa i ochrona wód

Gminy KKSOF

gosp. odpadami, ochrona i przywrócenie wartości użytkowej gleb, wód podziemnych i 90,6 powierzchniowych

pozostałe 67,2

Woj. opolskie

źródło: GUS

Ponadto wysokość nakładów inwestycyjnych w Dziale 900 – Gospodarka komunalna i ochrona środowiska na terenie KKSOF w ciągu ostatnich lat znacznie się obniżyła, osiągając w 2012 roku poziom niższy o 35% niż dwa lata wcześniej. Dopiero w 2013 roku nakłady te zaczęły wzrastać.

Wykres 32 Wydatki gmin KKSOF w dziale gospodarka komunalna i ochrona środowiska 2008-2013 [tys. zł] 60 000,00 48 921,63 50 000,00 40 920,25 40 080,82 38 854,13 40 000,00 31 961,51 28 948,64 30 000,00

20 000,00

10 000,00

0,00 2008 2009 2010 2011 2012 2013

źródło: GUS

161 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Inwestycje w termomodernizacje oraz odnawialne źródła energii są kluczowe z punktu widzenia jakości życia na obszarze KKSOF, jak również realizacji założeń Programów i Strategii Ograniczania Niskiej Emisji, tym bardziej, że jest to region o ugruntowanych tradycjach przemysłowych – zwłaszcza rejon Kędzierzyna-Koźla, który jest obszarem szczególnie wymagającym poprawy jakości powietrza (w 2005 roku miasto emitowało 1,43% polskich zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych). Terenami o obniżonym standardzie powietrza atmosferycznego (jak również hałasem) są również obszary w pobliżu głównych, regionalnych ciągów komunikacji drogowej. Skala problemu jest tu duża, co uzasadnia podjęcie interwencji w postaci przedsięwzięć termomodernizacyjnych i zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii, dla poprawy czystości powietrza. Potencjał związany z energetyką odnawialną występuje praktycznie w każdej gmin obszaru. Należy więc dążyć do poprawy walorów tego elementu środowiska i jednocześnie do poprawy pod tym względem pozycji KKSOF względem innych obszarów funkcjonalnych, co przekłada się na zwiększanie konkurencyjności w wymiarze atrakcyjności osiedleńczej czy turystycznej. Dodatkowo dokonywanie tego typu inwestycji przez gminy porozumienia będzie miało szerokie oddziaływanie, wpływając poprzez dobry przykład na postawy mieszkańców, jak również podejście przedsiębiorstw, zwłaszcza sektora przemysłowego, do kwestii ochrony środowiska.

Ważnym elementem wpływającym na stan środowiska naturalnego, zwłaszcza wód, jest funkcjonowanie przemysłowych i komunalnych oczyszczalni ścieków. W 2013 roku było ich 19 na obszarze KKSOF, a z oczyszczalni ścieków korzystało 77,1% mieszkańców powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego oraz 71,3% mieszkańców powiatu strzeleckiego. W ostatnich latach 2007-2012 udział społeczności lokalnej KKSOF korzystającej z oczyszczalni ścieków wzrósł o ponad 10%. Na przestrzeni analizowanego okresu, jak i obecnie, wskaźnik ten dla obszaru funkcjonalnego jest wyższy od wartości dla całego kraju i województwa opolskiego. Przodują pod tym względem gminy Ujazd i Kędzierzyn-Koźle, które niemal w całości są obsługiwane przez oczyszczalnie ścieków. Na tle pozostałych partnerskich gmin odznacza się gmina Cisek, w której wskaźnik ten jest na poziomie minimalnym. Nieco gorzej poziom korzystania z oczyszczalni

ścieków wygląda także w gminie Jemielnica.

} 162 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 41 Odsetek mieszkańców KKSOF korzystających z oczyszczalni ścieków Jednostka 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Polska 62,2 63,08 64,23 64,66 65,65 68,61

woj. opolskie 60,96 62,72 63,6 66,12 68,05 68,7

Kędzierzyn-Koźle 87,65 98,72 99,08 99,68 99,38 94,58

Bierawa 38,93 54,31 55,45 56,72 67,04 71,41

Cisek 0 0 0 0 0 4,73

Pawłowiczki 43,13 43,53 43,88 34,48 62,22 62,71

Polska Cerekiew 43,46 57,41 57,85 58,65 59,52 60,31

Reńska Wieś 25,63 62,28 64,35 66,26 64,17 62,96

Jemielnica 40,89 40,94 40,96 42,93 44,54 44,99

Leśnica 51 51,88 30,94 31,99 49,95 61,98

Strzelce Opolskie 61,68 61,89 61,95 63,46 61,28 62,67

Ujazd 80,57 81,28 92,07 97,56 97,81 98,06

Zawadzkie 57,2 57,89 58,32 59,46 60,78 72,46

KKSOF 63,84 71,28 70,99 72,11 74,42 74,67 źródło: GUS

W ograniczaniu niepokojącego zjawiska, jakim jest nielegalne odprowadzanie ścieków bytowych do rowów melioracyjnych, rzek czy kanałów, pomaga realizacja przedsięwzięć polegających na rozbudowie sieci kanalizacji sanitarnej (których część wskazano w rozdziale charakteryzującym infrastrukturę techniczną KKSOF). Część powiatu kędzierzyńsko- kozielskiego współdziała ze sobą w ramach aglomeracji Kędzierzyn-Koźle obejmującej gminy Kędzierzyn-Koźle, Cisek, Reńska Wieś i Bierawa, poprzez prowadzenie wspólnej gospodarki ściekowej. Aglomeracja jest obsługiwana przez trzy oczyszczalnie ścieków: Oczyszczalnię komunalną - MWiK Kędzierzyn-Koźle, Centralną Mechaniczno-Biologiczną Oczyszczalnię Ścieków - Grupa Azoty ZAK S.A. oraz Centralną Oczyszczalnię Ścieków - PCC Energetyka Blachownia Sp. z o.o. Największe projekty kanalizacyjne realizowane są właśnie w Kędzierzynie- Koźlu (projekt nr 2003/PL/16/P/PE/046 pt. „Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków w Kędzierzynie-Koźlu” współfinansowany z Funduszu Spójności; wartość Projektu 44,5 mln EUR: dotacja z Funduszu Spójności 31,1 mln EUR - 70%, środki krajowe 13,4 mln EUR - 30%)

163 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

oraz w Strzelcach Opolskich (projekt pn. „Poprawa gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracji Strzelce Opolskie”, gdzie ścieki z istniejącej i nowobudowanej sieci kanalizacji będą odprowadzane do spełniającej normy unijne oczyszczalni w Strzelcach Opolskich, której przepustowość wynosi maks. 15 tys. m³/dobę – strzelecka oczyszczalnia przygotowana jest do przyjęcia 50 000 RLM na dobę, przy planowanej wielkości aglomeracji - 49 358 RLM).

Rysunek 13 Odsetek mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków w 2012 r.

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Zgodnie z uwarunkowaniami prawnymi (ustawa o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw, funkcjonująca od 1 lipca 2013 roku), gminy tworzące KKSOF są zobligowane do realizacji kompleksowej polityki z zakresu gospodarki odpadami. Jednostki samorządu terytorialnego uzyskały kompetencje pozwalające

} 164 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

na kształtowanie oraz organizację własnego systemu zbiórki odpadów komunalnych. W tym zakresie szczególne znaczenie ma funkcjonowanie Regionu Południowo-Wschodniego (z siedzibą w Kędzierzynie-Koźlu) gospodarki odpadami. W 2014 roku miejskie składowisko odpadów w Kędzierzynie uzyskało status Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych, dzięki czemu nie ma już konieczności wywożenia odpadów aż do Kietrza (w którym znajdowała się jedyna instalacja w Regionie Południowo-Wschodnim), co znacznie ogranicza koszty transportu dla firm zajmujących się wywozem śmieci. Wartym odnotowania jest fakt istnienia na terenie KKSOF Związku Międzygminnego „Czysty Region”. Zgodnie z nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach gospodarka odpadami od 1 lipca 2013r. realizowana jest przez międzygminny związek, w skład którego weszły wszystkie gminy Subregionu, poza Strzelcami Opolskimi, Jemielnicą i gminą Zawadzkie. Związek obsługuje obszar o powierzchni ponad 1 483 km², który zamieszkuje 195,4 tys. osób, co stanowi 18,9% łącznej liczby mieszkańców województwa opolskiego.

Poniższy wykres obrazuje łączny tonaż zebranych odpadów w ujęciu ogólnym oraz dotyczącym tylko gospodarstw domowych. Liczba zebranych odpadów wytwarzanych przez gospodarstwa domowe utrzymuje się na ustabilizowanym, nieco niższym niż jeszcze w 2005 roku poziomie, natomiast ogólna ilość zmieszanych odpadów zebrana w analizowanym okresie wzrosła o ponad 8%.

Wykres 33 Zmieszane odpady zebrane w na terenie KKSOF [t] w latach 2005-2012 45000,00

40000,00

35000,00 41 41 878,18 41 41 867,99

30000,00 40 871,03 38 38 680,37 37 37 894,22 25000,00 36 923,49 34 34 976,80 32 32 804,55 31 31 903,60 31 928,08 31 31 711,83 31 31 316,02

20000,00 30 315,54 26 26 406,59 15000,00 26 125,26 24 24 027,18 10000,00

5000,00

0,00 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

ogółem z gospodarstw domowych

źródło: GUS

165 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Następne zestawienie przedstawia z kolei zmienną średniej ilości odpadów wytwarzanych przez gospodarstwa domowe na jednego mieszkańca w latach 2005-2012 w odniesieniu do terenu KKSOF, województwa opolskiego oraz całego kraju. Ilość odpadów wytwarzanych przez mieszkańców obszaru funkcjonalnego zdecydowanie wzrosła w analizowanym okresie i obecnie jest wyższa od średniej regionalnej (o 10,7%) oraz ogólnokrajowej (o 23,3%). Warto zaznaczyć, że w poszczególnych gminach subregionu ilość wytwarzanych odpadów przyjmuje zróżnicowane wartości, np. podczas gdy mieszkaniec gminy Reńska Wieś wytworzył w 2012 roku średnio 285,7 kg odpadów, to mieszkaniec gminy Ujazd już tylko 92,6 kg.

Wykres 34 Odpady z gospodarstw domowych przypadające na 1 mieszkańca [kg] w latach 2005-2012 220,0

200,0 195,3 195,3 191,5 189,9 185,5 185,4 175,4 176,9 181,2 180,0 176,6 176,5 173,8 175,7 169,5 168,6 166,8 171,5 163,4 160,2 158,4 160,0 165,0

140,0 133,9 135,3 122,6 120,0

100,0 1 2 3 4 5 6 7 8

Serie1 Serie2 Serie3

źródło: GUS

Biorąc pod uwagę powyższe dane, szeroko rozumiana gospodarka odpadami jest istotnym elementem łączącym gminy głównie w zakresie potrzeb inwestycyjnych. Restrykcyjne regulacje prawne i uwarunkowania środowiskowe implikują konieczność współdziałania w zakresie skutecznego rozwiązywania problemów, w tym również tych dotyczących obszaru odpadów komunalnych. Na 280 tys. ton wytworzonych na terenie KKSOF w 2013 roku odpadów (z wyłączeniem komunalnych), poddano odzyskowi jedynie 40,78% nich, unieszkodliwiono łącznie 3% odpadów, w tym: 0,5% termicznie, a 2,5% poprzez składowanie. Czasowo zmagazynowano zaś 56,3% odpadów przemysłowych. Świadczy to o potrzebie inwestycji w infrastrukturę związaną z utylizacją odpadów, odpowiadającą na restrykcyjne wymogi oraz prawodawstwo unijne. Zdiagnozowane problemy mogą w przyszłości

} 166 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

narastać wraz z postępującym rozwojem przemysłu (biorąc pod uwagę planowany rozwój gospodarczy obszaru w oparciu o zasiedlanie terenów aktywności gospodarczej) oraz oczekiwanym wzrostem atrakcyjności turystycznej w oparciu o nowe i zrewitalizowane produkty turystyczne.

Od 14 maja 2002 r. obowiązuje w Polsce 30-letni Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium kraju. Gminy KKSOF podejmują działania na rzecz usuwania wyrobów zawierających azbest. Ich usuwanie, szczególnie w przypadku elementów budowlanych, jest jednak kosztowne i wymaga odpowiednich nakładów finansowych. Większość gmin pozyskuje na ten cel środki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu. Ze względu na zagrożenie, jakie niesie ze sobą obecność włókien azbestowych w powietrzu, jego bezpieczne usuwanie jest jednym z priorytetowych zadań dla ochrony zdrowia i środowiska.

Jednym ze źródeł zanieczyszczenia środowiska, wzrastającym w ostatnich latach w związku z rozwojem komunikacji, uprzemysłowieniem i postępującą urbanizacją obszaru jest także hałas. Odczuwany jest on przez mieszkańców jako jeden z najbardziej uciążliwych czynników wpływających ujemnie na samopoczucie, ale też na całe środowisko. Wyróżnia się trzy główne rodzaje hałasu, według źródła powstawania: − hałas przemysłowy, powodowany przez urządzenia i maszyny w obiektach przemysłowych i usługowych, − hałas komunikacyjny, pochodzący od środków transportu drogowego, kolejowego i lotniczego, − hałas komunalny, występujący w budynkach mieszkalnych, szczególnie wielorodzinnych i w obiektach użyteczności publicznej. Jako korzystną cechę przemysłu na terenie Subregionu można uznać fakt skoncentrowania zakładów przemysłowych na obszarach oddzielonych od aglomeracji miejskich. Problemy z występowaniem hałasu przemysłowego występują jedynie w najbliższym otoczeniu dużych zakładów lub ich skupisk. Ograniczenie emisji hałasu w istniejących układach komunikacyjnych i zabudowy jest trudne do osiągnięcia, gdyż lokalizacja terenów zabudowy chronionej w bezpośrednim otoczeniu tras komunikacyjnych w znacznym stopniu ogranicza możliwości ich ochrony akustycznej.

167 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Uwarunkowania lokalizacyjne na badanych terenach, w szczególności bliskość zabudowań utrudnia wykonanie ekranów akustycznych czy też izolacyjnych pasów zieleni. Możliwość zastosowania oraz określenie skuteczności przedmiotowych zabezpieczeń jest obecnie trudna do określenia i wymaga zlecenia precyzyjnych pomiarów, obliczeń i analiz jak również przeprowadzenia konsultacji społecznych. Istotny wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego ma nawierzchnia drogi. Klimat akustyczny na terenie KKSOF kształtuje w znacznej mierze ruch komunikacyjny. Największe natężenie hałasu komunikacyjnego ma miejsce w największych miastach: Kędzierzynie-Koźlu i Strzelcach Opolskich oraz w otoczeniu głównych tras komunikacyjnych przebiegających przez Subregion, stąd tak istotne jest wspieranie działań ograniczających natężenie ruchu w centrach miast: budowy obwodnic centrów miejscowości oraz budowy ścieżek rowerowych. Ich powstawanie pozytywnie oddziałuje na wiele elementów sprzyjających wysokiej jakości życia na danym obszarze, m.in. na ograniczenie hałasu, zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza czy poprawę zdrowia mieszkańców. Sieć ścieżek rowerowych daje przy okazji możliwość propagowania istotnych elementów krajobrazu i przyrody obszaru, takich jak np. pomniki przyrody. Wskazane jest przy tym podejmowanie działań promocyjnych, np. wydanie folderu wskazującego - w oparciu o trasę ścieżek rowerowych - lokalizację pomników przyrody i Miejsc Pamięci Narodowej na terenie obszaru, który obejmowałby większą część Subregionu.

Do najważniejszych, środowiskowych uwarunkowań rozwojowych województwa opolskiego, które mają bezpośrednie przełożenie również na Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski, zaliczyć należy nierównomiernie rozwiniętą sieć hydrograficzną dorzecza Górnej Odry (której zasoby wodne są niższe o ok. 30% od zasobów dorzecza Górnej Wisły), skutkiem czego przepływająca przez region Odra należy do rzek najmniej zasobnych środkowej Europy. Dodatkowo niewystarczające zdolności retencyjne, w tym dla potrzeb rolnictwa (obszar funkcjonalny w największym stopniu stanowią użytki rolne oraz leśne), wymagają szeregu działań interwencyjnych, włączając w to zwiększanie retencji naturalnej i sztucznej. Pomimo tego zasoby powierzchniowe dorzecza z rezerwą pokrywają bieżące zapotrzebowanie przemysłu i gospodarki komunalnej na wodę powierzchniową.

} 168 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Rzeka Odra jest szansą dla regionów przez które przepływa i które łączy poprzez sieć portów przemysłowych, nabrzeży i basenów. Przez KKSOF przebiega odcinek Odrzańskiej Drogi Wodnej (która aspiruje do klasy drogi międzynarodowej) od Świnoujścia poprzez Szczecin, dalej Doliną Odry przez Wrocław, Kędzierzyn-Koźle do polskiej granicy z Czeską Republiką. Stan rzeki wskazuje na wieloletnie zaniedbania i zaniechania administracji wodnej, ale też wciąż daje duże możliwości jej wielopłaszczyznowego wykorzystania, gospodarując zasobami wód w zakresie: ochrony tych zasobów środowiska naturalnego (magazynowanie, ochrona jakości wody), gospodarki wodno-gruntowej (rolnictwo, leśnictwo), transportu wodnego, hydroenergetyki, ochrony przeciwpowodziowej, rybactwa, a wreszcie turystyki i rekreacji.

Obecnie istnieje szansa realizacji oferty rządu czeskiego, połączenia wodnego ośrodka przemysłowego w Ostrawie z portami morskimi Szczecin-Świnoujście. Pierwszym etapem byłaby realizacja odcinka Ostrawa - granica z Polską (Bohumin), zaś po polskiej stronie należałoby wykonać odcinek drogi wodnej: granica państwa - Koźle o długości 40-45 km (od Koźla ODW do Szczecina droga wodna już istnieje). Jako że od ponad 30 lat nie wykonano systemowo remontów istniejących obiektów hydrotechnicznych, konieczne jest dziś podjęcie działań modernizacyjnych tych urządzeń do klas wyższych (minimum IV klasa drogi wodnej). Umożliwi to automatycznie wprowadzenie korytarza wodnego E30 do sieci dróg międzynarodowych. Dla realizacji tego zamierzenia niezbędnym jest zakończenie budowy stopnia wodnego w Malczycach i równoczesne przystąpienie do działań planistycznych budowy stopnia wodnego w Lubiążu. Pozostały odcinek ODW spełni zaś wymogi drogi wodnej klasy IV przy założeniu wykonania pełnego odtworzenia zniszczonych budowli regulacyjnych (ostróg), jak również bieżącego usuwania przemiałów i odsypisk i namulisk w polach międzyostrogowych. Pozwoli to na złagodzenie nurtu i prawidłowe retencjonowanie zasobów wód do czasu wykonania planowanych zbiorników retencyjnych na dopływach Odry (punktowe wypłycenia są dziś stawiane jako powód niedrożnej całej drogi wodnej).

Z przepływającymi przez subregion wodami wiąże się zagrożenie powodziowe. Rzeki, a w szczególności Odra, wykazują w warunkach naturalnych znaczne wahania przepływów. Reagują zarówno na wiosenne roztopy i kruszenie kry, jak i na letnie opady rozlewne. Wcześniej płytka i szeroka dolina pozwalała Odrze wylewać, meandrować i okresowo zmieniać koryto, jednakże w związku z osadnictwem, jakie rozwinęło się w jej dolinie, Odra była wielokrotnie

169 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

regulowana, głównie przez jej obwałowanie. Okresowo, przy szczególnie niekorzystnym zbiegu zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych, działania te okazywały się niewystarczające i rzeka wylewała, stanowiąc zagrożenie dla ludzi i mienia w osiedlach mieszkalnych zlokalizowanych w pobliżu jej koryta. Ostatnia wielka powódź miała tu miejsce w 2010 roku. Dla zapewnienia ochrony przeciwpowodziowej obszaru funkcjonalnego istotne jest prowadzenie prac konserwacyjnych, odtworzeniowych i budowlanych wałów, nasypów oraz maksymalne ułatwianie spływu wód, poprzez oczyszczanie koryt rzek i międzywali z wszelkich przeszkód mogących hamować przepływające wody (w szczególności krzewy i drzewa tworzące łęgi), zwiększenie retencji sztucznej. Najważniejszymi podejmowanymi obecnie działaniami jest zaś realizacja „Programu dla Odry - 2006”, obejmującego m.in. budowę zbiornika przeciwpowodziowego „Racibórz” w dolinie rzeki Odry. Zadanie to jest w trakcie realizacji, zaś sam zbiornik jest jednym z czterech elementów ochrony przeciwpowodziowej na Odrze (i największą do tej pory inwestycją hydrotechniczną w Polsce). Ostatnie powodzie na tym terenie, w tym ta z 2010 roku, pokazały, że bez zakończenia tej inwestycji niemożliwe jest pełne zabezpieczenie przeciwpowodziowe obszaru. Ocenia się, że zbiornik ten we współpracy z systemem zbiorników na Nysie Kłodzkiej (Nysa, Otmuchów, Kamieniec Ząbkowicki) wpłynie w sposób radykalny na obniżenie kulminacji fal powodziowych Odry od Raciborza do Wrocławia w stopniu umożliwiającym utrzymanie wymiarów istniejących obwałowań i ochronę wszystkich większych ośrodków miejskich (Racibórz, Koźle, Opole, Wrocław) bez konieczności radykalnej ingerencji w historycznie ukształtowany system ochrony przeciwpowodziowej tych ośrodków. Realizacja wyżej wymienionych inwestycji w znacznym stopniu przyczyni się do złagodzenia skutków ewentualnych powodzi.

Podsumowując, Subregion Kędzierzyńsko-Kozielski cechuje urozmaicony system przyrodniczy, na który składają się m.in. Park Krajobrazowy Góra św. Anny, Obszary Chronionego Krajobrazu (Lasy Stobrawsko-Turawskie, Maciowakrze), obszar Natura 2000 Dolina Małej Panwi, korytarze ekologiczne dolin rzecznych (Odry, Małej Panwi, Jemielnicy, Kłodnicy, Bierawki, Straduni), Południowo-Centralny korytarz migracyjny dużych ssaków oraz powiązania przyrodnicze z Parkiem Krajobrazowym Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Stąd ważne jest podejmowanie działań zmierzających do zachowania istniejących walorów środowiskowych i przywracania wartości przyrodniczej tych obszarów i elementów środowiska, które tego wymagają.

} 170 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Kluczowe znaczenie dla Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego, co zostało również wskazane we wnioskach zgłoszonych przez Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego do Koncepcji kierunków rozwoju przestrzennego KKSOF, mają zagadnienia: ochrony powietrza, ilości i jakości zasobów wód podziemnych oraz racjonalnej, nowoczesnej gospodarki odpadami. Najistotniejszy wpływ na poziom stężeń zanieczyszczeń ma emisja związana z indywidualnym ogrzewaniem budynków, oddziaływaniem zakładów przemysłowych (głównie chemicznych, koksowniczych, cementowni, ciepłowni, elektrowni), napływ zanieczyszczeń powietrza spoza obszaru oraz emisja pochodząca z transportu. Istotne w tym zakresie jest ograniczanie w szczególności niskiej emisji poprzez zwiększanie efektywności energetycznej w budynkach publicznych oraz mieszkalnych związane z kompleksowymi pracami termomodernizacyjnymi. Ważnym elementem polityki gmin w odniesieniu do omawianej problematyki jest także posiadanie przez poszczególne podmioty KKSOF niezbędnej infrastruktury (punkty selektywnej zbiórki odpadów komunalnych), a także realizacja inwestycji w infrastrukturę wodno- kanalizacyjną. Działania te pozwolą z jednej strony na poprawę stanu środowiska przyrodniczego, co stanowi zmienną wchodzącą w skład oceny atrakcyjności turystycznej i gospodarczej obszaru – z drugiej, będą miały kluczowe znaczenie z punktu widzenia jakości życia jego mieszkańców.

171 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Zestawienie 11 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do zasobów przyrodniczych i ochrony środowiska

- funkcjonowanie przestrzeni - zanieczyszczenie powietrza koncentracji bogatych zasobów przez źródła przemysłowe przyrodniczych ,w postaci (zwłaszcza w powiecie wyodrębnionych obszarów kędzierzyńsko-kozielskim) i chronionego krajobrazu, parku transport drogowy krajobrazowego, obszaru - nadmierna niska emisja Natura 2000 i licznych założeń indukowana przez parkowych nieekologiczne źródła ciepła w - duże możliwości rozbudowy budynkach jednorodzinnych - infrastruktury turystyczno- niepodłączonych do sieci rekreacyjnej na bazie zasobów ciepłowniczej - i brak środowiska przyrodniczego termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej - wyższy od wartości dla całego kraju i województwa - brak w większości gmin opolskiego wskaźnik ludności obszaru systemu finansowych korzystającej z oczyszczalni zachęt dla mieszkańców na ścieków wymianę źródeł energii - uzyskanie przez miejskie - przekroczenia wartości składowisko odpadów w dopuszczalnych zanieczyszczeń Kędzierzynie-Koźlu statusu pyłowych i gazowych

Potencjał (mocna strona) (mocna Potencjał Regionalnej Instalacji - niski w porównaniu do woj. Przetwarzania Odpadów opolskiego poziom inwestycji Komunalnych

gmin w środki trwałe służące Deficyt (słaba strona) ochronie powietrza atmosferycznego i spadające nakłady na ochronę środowiska - zaniedbane obszary rzeczne (zwłaszcza Odry),zbiorniki wodne i założenia zieleni - systematycznie wzrastająca ilość zbieranych odpadów zmieszanych i odpadów wytwarzanych przez mieszkańców względem średniej regionalnej i ogólnokrajowej - potrzeba inwestycji w infrastrukturę związaną z ich utylizacją - nierównomiernie rozwinięta sieć hydrograficzna dorzecza Górnej Odry (skutkująca małą zasobnością rzeki)

źródło: opracowanie własne

} 172 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

13. Raport z badań ankietowych

13.1 Zagadnienia metodologiczne

W ramach prac diagnostycznych nad opracowaniem Strategii Rozwoju Kędzierzyńsko- Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego do roku minimum 2020 oraz Programu (Strategii) Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT) przeprowadzono badanie opinii społecznej wśród mieszkańców wszystkich 13 samorządów tworzących Kędzierzyńsko-Kozielski Subregionalny Obszar Funkcjonalny: Powiat Kędzierzyńsko-Kozielski, Powiat Strzelecki, a także miasta i gminy: Bierawa, Cisek, Jemielnica, Kędzierzyn-Koźle, Leśnica, Pawłowiczki, Polska Cerekiew, Reńska Wieś, Strzelce Opolskie, Ujazd, Zawadzkie. Badania ankietowe zostały przeprowadzone od 20 maja 2014 r. do 18 czerwca 2014 roku. Wzięło w nich udział 1 005 respondentów - mieszkańców KKSOF. W ramach poszczególnych segmentów badania zrealizowano: − 300 kwestionariuszy ankiet metodą CATI, − 314 kwestionariuszy ankiet metodą tradycyjną (PAPI), − 391 kwestionariuszy ankiet w formie elektronicznej (on-line). Narzędziem przeprowadzenia badania był formularz ankietowy opracowany przez SWIG Delta Partner i zaakceptowany przez zamawiającego (Gmina Kędzierzyn-Koźle) oraz pozostałych członków KKSOF. Ankieta była w pełni anonimowa. Pytania dotyczyły przede wszystkim obecnej kondycji Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego oraz oczekiwań, co do kierunków przyszłego rozwoju (dalszych kierunków wspólnych działań). Ponadto respondenci odpowiadali na pytania związane z przywiązaniem do miejsca zamieszkania oraz do możliwości i barier rozwojowych KKSOF, a także propozycji konkretnych projektów/ programów skierowanych do mieszkańców. Ankieta zawierała następujące elementy: 1. Metryczka; 2. Ocena warunków życia w Subregionie Kędzierzyńsko-Kozielskim (ocenie podlegało 30 elementów będących miernikiem jakości życia); 3. Wskazanie mocnych i słabych stron KKSOF; 4. Wskazanie stosunku do swojego miejsca zamieszkania oraz preferencji, co do przyszłego miejsca zamieszkania;

173 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

5. Wybór i ocena ważności kierunków rozwoju i wspólnych działań samorządów na rzecz rozwoju KKSOF (ocenie podlegały 22 propozycje wspólnych działań); 6. Wskazanie najważniejszego przedsięwzięcia, które warto zrealizować na terenie KKSOF we współpracy samorządów. Podział grupy respondentów ze względu na wiek przedstawia poniższa tabela.

Tabela 42 Podział grupy respondentów ze względu na wiek Kategoria wiekowa Liczba ankietowanych Odsetek ankietowanych respondentów 18 - 25 105 10,6% 26 - 35 256 26,0% 36 - 45 209 21,2% 46 - 55 190 19,3% 56 - 65 127 12,9% 66 i powyżej 99 10,0% źródło: opracowanie własne

Największą liczbę ankiet wypełnili mieszkańcy dwóch największych miast KKSOF, czyli Kędzierzyna-Koźla, którzy stanowili aż 47,5% ankietowanych oraz Strzelec Opolskich (16,2% ankietowanych). Dobór próby badawczej w badaniu ankietowym jest zbliżony do liczby mieszkańców faktycznie zamieszkałych w poszczególnych samorządach Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego. Szczegółowe zastawienie liczby respondentów w poszczególnych samorządach KKSOF przedstawia poniższa tabela.

Tabela 43 Liczba i odsetek mieszkańców oraz podział próby badawczej względem miejsca zamieszkania Liczba mieszkańców Dobór próby w badaniu ankietowym Samorząd Faktyczne miejsce Liczba Odsetek Odsetek zamieszkania respondentów Kędzierzyn-Koźle 63 194 39,0 % 477 47,5 % Ujazd 6 346 3,9 % 18 1,8 % Zawadzkie 11 878 7,4 % 30 3,0 % Strzelce Opolskie 31 304 19,3 % 163 16,2 % Bierawa 7 809 4,8 % 47 4,7 % Cisek 5 830 3,6 % 21 2,1 % Jemielnica 7 147 4,4 % 54 5,4 % Leśnica 8 018 5,0 % 85 8,5 % Pawłowiczki 7 835 4,9 % 41 4,1 %

} 174 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Polska Cerekiew 4 265 2,6 % 19 1,8 % Reńska Wieś 8 248 5,1 % 46 4,5 % brak danych - - 4 0,4 % Ogółem 161 874 100,0 % 1 005 100,0 % źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W badaniu ankietowym, biorąc pod uwagę podział grupy respondentów ze względu na płeć, wzięło udział 580 kobiet oraz 369 mężczyzn (należy zaznaczyć, że 56 badanych nie zaznaczyło płci w formularzu ankietowym). Przyjmując podział procentowy to respondentów, to w badaniu wzięło udział 61,6% kobiet oraz 38,9% mężczyzn. Szczegółowy podział próby, wraz z podziałem mieszkańców ze względu na płeć przedstawia poniższa tabela.

Tabela 44 Respondenci ze względu na płeć (próba badawcza oraz rzeczywisty podział w społeczeństwie) Liczba mieszkańców Dobór próby w badaniu ankietowym Samorząd Odsetek Odsetek Odsetek kobiet Odsetek kobiet mężczyzn mężczyzn Kędzierzyn-Koźle 48,2% 51,8% 32,6% 67,4% Ujazd 48,7% 51,3% 38,9% 61,1% Zawadzkie 48,8% 51,2% 36,7% 63,3% Strzelce Opolskie 48,8% 51,2% 66,7% 33,3% Bierawa 48,0% 52,0% 23,3% 76,7% Cisek 47,8% 52,2% 40,0% 60,0% Jemielnica 49,3% 50,7% 26,9% 73,1% Leśnica 48,0% 52,0% 35,7% 64,3% Pawłowiczki 49,4% 50,6% 25,6% 74,4% Polska Cerekiew 47,9% 52,1% 33,3% 66,7% Reńska Wieś 48,5% 51,5% 52,3% 47,7% Ogółem 100 % 100,0 % 100,0% 100,0 % źródło: opracowanie własne z uwzględnieniem danych GUS

13.2 Ocena czynników decydujących o jakości życia w Subregionie

W badaniu ankietowym poruszono bardzo ważną kwestię dotyczącą oceny poszczególnych elementów jakości życia mieszkańców Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego, rozpatrywanych z punktu widzenia najbliższego otoczenia - miasta, gminy, sołectwa. Ankietowani oceniali 30 zaproponowanych elementów decydujących o jakości życia, nadając odpowiednio odpowiedzi w następującej skali: bardzo dobry, dobry, średni, słaby, bardzo słaby oraz nie mam zdania.

175 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Poddając ocenie warunki życia z punktu widzenia najbliższego otoczenia (miasta, gminy, sołectwa) na obszarze KKSOF ankietowani najlepiej ocenili infrastrukturę techniczną (wodno- kanalizacyjną oraz teletechniczną - dostęp do Internetu) oraz poziom edukacji, zarówno na poziomie podstawowym, gimnazjalnym, jak i ponadgimnazjalnym. Wysoką oceną otrzymał również system gospodarki odpadami. Bardzo dobre oceny dla dostępności kanalizacji i wodociągów mogą dziwić z punktu widzenia faktu, że poziom dostępu infrastruktury wodociągowej (96,8% mieszkańców korzystających) nie odbiega znacznie od średniej dla kraju (87,9% ludności korzystającej z sieci) i województwa opolskiego (94,6%). Podobnie jest w przypadku dostępu do kanalizacji sanitarnej (KKSOF - 64,4%, Polska - 64,3%, woj. opolskie - 61,8%). Taki wynik może wskazywać na dużą aktywność samorządów w ostatnich latach w zakresie gospodarki wodno-ściekowej (związanej z możliwością finansowania inwestycji ze środków Unii Europejskiej). Z kolei wysokie oceny w zakresie poziomu edukacji w pełni oddają starania samorządów KKSOF w zakresie zapewnienia mieszkańcom bardzo dobrych warunków nauczania, zwłaszcza w zakresie infrastruktury technicznej i wyposażenia placówek. Zestawienie najlepiej ocenianych elementów decydujących o jakości życia mieszkańców KKSOF przedstawione jest na poniższym wykresie.

Wykres 35 Elementy decydujące o jakości życia mieszkańców KKSOF - oceny pozytywne

Dostępność kanalizacji i wodociągów 76,0%

Dostępność internetu 59,8%

Poziom edukacji podstawowej i gimnazjalnej 55,8%

Poziom edukacji ponadgimnazjalnej 53,4%

Gospodarka odpadami 47,5%

Jakość obsługi klienta w administracji 44,6%

Stan infrastruktury sportu i rekreacji 42,6%

Czystość w miejscach publicznych 40,6%

Bezpieczeństwo 40,4%

Dostępność przedszkoli i żłobków 39,2%

źródło: badanie ankietowe Analizując oceny elementów jakości życia w KKSOF z punktu widzenia kryterium wieku respondentów, należy zauważyć dużą zgodność grup wiekowych w zakresie bardzo dobrego

} 176 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

dostępu do infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, poziomu edukacji oraz dostępu do Internetu. Respondenci do 35. roku życia wskazali również wysoki poziom bezpieczeństwa publicznego, a osoby starsze (65 i więcej) jakość obsługi klienta przez administrację samorządową oraz czystość w miejscach publicznych.

Tabela 45 Elementy decydujące o jakości życia ocenione pozytywnie, według wieku respondentów Przedział wiekowy: Przedział wiekowy: 36 - 55 Przedział wiekowy: 56 i więcej do 35 roku życia Dostępność kanalizacji Dostępność kanalizacji Dostępność kanalizacji i wodociągów i wodociągów i wodociągów Dostępność Internetu Dostępność Internetu System gospodarki odpadami Poziom edukacji Poziom edukacji podstawowej Dostępność Internetu ponadgimnazjalnej i gimnazjalnej Jakość obsługi klienta Poziom edukacji podstawowej Poziom edukacji w różnych instytucjach i gimnazjalnej ponadgimnazjalnej administracji Poziom bezpieczeństwa Czystość w miejscach System gospodarki odpadami publicznego publicznych źródło: badanie ankietowe W kontekście uzyskanych ocen ankietowanych możemy postawić tezę, że mieszkańcy KKSOF cenią sobie przede wszystkim takie elementy jakości życia jak porządek, schludność i czystość miejsca zamieszkania. Zatem ład przestrzenny i dobrze rozwinięta infrastruktura to kluczowe elementy decydujące o jakości życia w Subregionie. Być może wynika to z wielokulturowego charakteru województwa, które zamieszkałe jest zarówno przez ludność rodzimą (zamieszkałą od pokoleń) oraz napływową z Polski Centralnej oraz dawnych Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej, którzy zasiedlili te ziemie w trakcie i po II wojnie światowej. Dokonując analizy najwyżej ocenianych elementów jakości życia mieszkańców poszczególnych samorządów KKSOF należy zwrócić uwagę na fakt, że mieszkańcy gmin wiejskich i miejsko- wiejskich w większym stopniu niż mieszkańcy dwóch największych miast obszaru (Kędzierzyna- Koźla i Strzelec Opolskich) dostrzegają prawidłowo działający system odbioru i segregacji odpadów komunalnych oraz wysoką jakość obsługi klienta przez administrację publiczną. Można przypuszczać, że kultura kontaktów samorządu z mieszkańcami na obszarach wiejskich, oparta w jakimś stopniu o powiązania „rodzinno-sąsiedzkie” wpływa na wyższy poziom zaufania i komfortu w relacjach samorząd-mieszkaniec.

Tabela 46 Elementy decydujące o jakości życia ocenione pozytywnie, według płci respondentów Kobiety Mężczyźni

177 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Aspekt jakości życia % ocen pozytywnych Aspekt jakości życia % ocen pozytywnych Dostępność kanalizacji Dostępność kanalizacji 76,3% 76,7% i wodociągów i wodociągów Dostępność Internetu 60,3% Dostępność Internetu 61,9% Poziom edukacji Poziom edukacji podstawowej i 56,1% 58,7% ponadgimnazjalnej gimnazjalnej Poziom edukacji System gospodarki 52,5% podstawowej i 57,8% odpadami gimnazjalnej Jakość obsługi klienta Poziom w różnych instytucjach 51,6% bezpieczeństwa 50,3% administracji publicznego źródło: badanie ankietowe W Jemielnicy, Reńskiej Wsi oraz Zawadzkiem poziom edukacji na poziomie podstawowym i gimnazjalnym nie znalazł się w najlepiej ocenianych elementach decydujących o jakości życia mieszkańców, co budzi wątpliwość z punktu widzenia dużej dbałości samorządów gminnych o edukację na tym poziomie. Jednakże w tych samorządach wysoko oceniona przez mieszkańców została infrastruktura sportowa i rekreacyjna (która z reguły jest tworzona przy obiektach edukacyjnych).

Wykres 36 Elementy decydujące o jakości życia w opinii mieszkańców Strzelec Opolskich – oceny pozytywne

Dostępność kanalizacji i wodociągów 85,9%

Jakość powietrza 80,9%

Poziom edukacji podstawowej i gimnazjalnej 79,8%

Dostępność internetu 79,1%

Poziom edukacji ponadgimnazjalnej 78,5%

źródło: badanie ankietowe

Mimo lepszego dostępu do sieci kanalizacji sanitarnej w dużych miastach KKSOF (Kędzierzyn- Koźle: 86,3%, por. Cisek 5%) to czynnik ten jest oceniany najwyżej przez mieszkańców zarówno

} 178 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

dużych miast KKSOF, jak i gmin wiejskich i miejsko-wiejskich obszaru. Aż 45,8% mieszańców Kędzierzyna-Koźla oceniła pozytywnie dostępność i jakość komunikacji publicznej. Czynnik ten znalazł się w pierwszej 5. spośród 30, które zostały ocenione najwyżej przez mieszkańców miasta. Dla porównania jedynie 6,8% mieszkańców Strzelec Opolskich ocenia ten czynnik pozytywnie.

Wykres 37 Elementy decydujące o jakości życia w opinii mieszkańców Kędzierzyna-Koźla – oceny pozytywne

Dostępność kanalizacji i wodociągów 74,8%

Dostępność internetu 52,3%

Poziom edukacji ponadgimnazjalnej 50,7%

Poziom edukacji podstawowej i gimnazjalnej 46,9%

Dostępność i jakość komunikacji publicznej 45,8%

źródło: badanie ankietowe

Wykres 38 Aspekty jakości życia w opinii mieszkańców gmin wiejskich i miejsko-wiejskich – oceny pozytywne

Dostępność kanalizacji i wodociągów 74,1%

Dostępność internetu 62,4%

Jakość obsługi klienta w różnych instytucjach 60,3% adminitracji

System gospodarki odpadami 58,5%

Poziom edukacji podstawowej i gimnazjalnej 57,7%

źródło: badanie ankietowe Do elementów wpływających na percepcję jakości życia mieszkańców KKSOF, które uzyskały najmniej odpowiedzi pozytywnych wśród respondentów należą:

179 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

− Możliwość znalezienia zatrudnienia (3,4%), − Jakość oferty czasu wolnego kierowanej do młodzieży (10,0%), − Stan techniczny infrastruktury drogowej (10,8%), − Warunki prowadzenia działalności gospodarczej (11,5%), − Poziom rozwoju budownictwa mieszkaniowego (11,6%). Powyższe zestawienie wskazuje, że problemy związane z gospodarką (a zwłaszcza rynkiem pracy i warunkami dla prowadzenia działalności gospodarczej) należą do najpoważniejszych na terenie Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego oraz szerzej - województwa opolskiego. Gdy weźmiemy pod uwagę, że najpoważniejszym problemem województwa jest demografia (najniższa dzietność oraz duża dynamika emigracji zarobkowej) to wskazane przez ankietowanych czynniki są bezpośrednio lub pośrednio powiązane ze zjawiskiem zapaści demograficznej notowanej w regionie. W tym kontekście należy wiązać szczególne oczekiwania od wprowadzenia tzw. Programu Specjalnej Strefy Demograficznej w województwie opolskim do 2020 roku (Program SSD) . Działania przewidziane w ramach Programu mają pomóc nie tylko w przeciwdziałaniu negatywnym procesom społecznym, ich rolą jest przede wszystkim pozytywny wpływ na przedsiębiorczość, aktywność inwestycyjną, regionalny rynek pracy, edukację oraz atrakcyjność rynku usług w województwie opolskim.

} 180 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 47 Najwyżej ocenione aspekty jakości życia w samorządach KKSOF (5 najwyżej ocenionych elementów) Kędzierzyn Strzelce Reńska Polska Aspekt Bierawa Cisek Jemielnica Leśnica Pawłowiczki Ujazd Zawadzkie -Koźle Opolskie Wieś Cerekiew Dostępność kanalizacji

i wodociągów

Dostępność Internetu

Poziom edukacji

ponadgimnazjalnej Poziom edukacji podst.

i gimnazjalnej Dostępność i jakość

komunikacji publicznej

Jakość powietrza

Jakość obsługi klienta

w administracji System gospodarki

odpadami Poz. bezpieczeństwa

publicznego Dostępność przedszkoli

i żłobków Stan infrastruktury

sportu i rekreacji Jakość oferty sportowej

i rekreacyjnej

Czystość wód

źródło: badanie ankietowe

181 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Badania ankietowe dotyczące jakości życia mieszkańców KKSOF dowiodły, że do czynników najczęściej ocenianych negatywnie przez respondentów należą te związane z rynkiem pracy (możliwość znalezienia zatrudnienia ocenione negatywnie przez 67,9% respondentów) oraz infrastrukturą techniczną, taką jak mieszkania, ścieżki rowerowe, drogi, chodniki i oświetlenie. Na wagę zasługuje fakt, że dużo negatywnych wskazań (56,4%) otrzymał czynnik dotyczący jakości oferty wolnego czasu dla młodzieży oraz otwartości samorządów na inicjatywy mieszkańców (34,3%).

Wykres 39 Elementy decydujące o jakości życia mieszkańców KKSOF - oceny negatywne

Możliwość znalezienia zatrudnienia 67,9%

Poziom rozwoju budownictwa mieszkaniowego 57,6%

Jakość oferty czasu wolnego dla młodzieży 56,4%

Dostępność ścieżek i tras rowerowych 52,3%

Stan techniczny infrastruktury drogowej 51,0%

Dostępność i jakość komunikacji publicznej 42,7%

Jakość publicznych usług medycznych 39,6%

Jakość powietrza 36,2%

Stan techniczny chodników i oświetlenie 35,9%

Otwartość samorządów na inicjatywy 34,3%

źródło: badanie ankietowe

Dane statystyczne GUS pokazują, że bezrobociem dotknięty jest bardziej powiat kędzierzyński niż strzelecki (stopa bezrobocia w 2013 r. powiat strzelecki: 5,0%, kędzierzyński: 8,0%). Prawdopodobnie z tego względu ankietowani mieszkańcy Strzelec Opolskich, nie wskazali trudności na rynku pracy jako znaczącej bariery rozwojowej. W kontekście badań ankietowych można stwierdzić, że znacznym problemem społecznym KKSOF jest młodzież, jak można przypuszczać pozostająca „bez pomysłu” na spędzanie wolnego czasu. Aż 66% mieszkańców Strzelec Opolskich oceniała negatywnie ofertę spędzania wolnego czasu przez młodzież. Można przypuszczać, że wynika to z obserwowanego niszczenia mienia publicznego w środowiskach lokalnych, zwłaszcza w Kędzierzynie-Koźlu i Strzelcach Opolskich.

} 182 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 48 Elementy decydujące o jakości życia mieszkańców Strzelec Opolskich - oceny negatywne Aspekt jakości życia odsetek ocen negatywnych Poziom rozwoju budownictwa mieszkaniowego 68,1% Dostępność i jakość komunikacji publicznej 67,9% Jakość oferty czasu wolnego skierowanej do młodzieży 66,0% Stan techniczny chodników i oświetlenia 63,1% Otwartość samorządu na inicjatywy mieszkańców 57,1% źródło: badanie ankietowe

Tabela 49 Aspekty jakości życia mieszkańców Kędzierzyna-Koźla - oceny negatywne Aspekt jakości życia odsetek ocen negatywnych Możliwość znalezienia zatrudnienia 80,0% Poziom rozwoju budownictw mieszkaniowego 70,6% Stan techniczny infrastruktury drogowej 66,7% Dostępność ścieżek i tras rowerowych 65,8% Jakość oferty czasu wolnego skierowanej do młodzieży 62,4% źródło: badanie ankietowe

Tabela 50 Aspekty jakości życia mieszkańców gmin wiejskich i miejsko-wiejskich KKSOF - oceny negatywne Aspekt jakości życia odsetek ocen negatywnych Możliwość znalezienia zatrudnienia 68,8% Dostępność i jakość komunikacji publicznej 57,5% Dostępność ścieżek i tras rowerowych 50,3% Jakość oferty czasu wolnego skierowanej do młodzieży 45,8% Stan techniczny infrastruktury drogowej 44,4% źródło: badanie ankietowe

Problemy na rynku pracy, braki w infrastrukturze technicznej i społecznej, komunikacja publiczna oraz brak zajęć dla młodzieży to najgorzej oceniane przez mieszkańców czynniki decydujące o jakości życia, które wymagają szczególnej uwagi samorządowców KKSOF. Dla mieszkańców obszaru bardzo ważna jest możliwość znalezienia zatrudnienia i mieszkania. A w tych aspektach napotykają znaczne trudności. Można stwierdzić, że jest to bezpośredni efekt zjawiska depopulacji, z którym zmaga się województwo opolskie. Kwestionariusz ankiety pozwolił na ocenę czynników decydujących o jakości życia przez osoby które prowadzą lub prowadziły działalność gospodarczą. W badaniu ankietowym, aż 12,5% respondentów zadeklarowało doświadczenie w prowadzeniu działalności gospodarczej.

183 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Na potrzeby raportu wybrano czynniki, które dotyczyły w bezpośredni lub pośredni sposób prowadzenia działalności gospodarczej. Aż 33,9% osób, które mają doświadczenie w biznesie oceniło negatywnie warunki do prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze KKSOF. Jedynie 20,2% uznało je za dobre i bardzo dobre. W porównaniu do ogółu społeczeństwa, przedsiębiorcy są bardziej sceptyczni w kwestii oceny poziomu współpracy samorządów i przedsiębiorców. Aż 41,1% z nich negatywnie oceniło kulturę współpracy międzysektorowej, podczas gdy średnia dla całej próby wynosi 27,4%. Można przypuszczać, że przyczyną tego krytycznego stanowiska przedsiębiorców jest biurokracja oraz różne i odmienne kultury organizacji i sposobu funkcjonowania firm i samorządów. Ponadto w aktualnym systemie prawnym przedsiębiorczość nie jest zadaniem własnym samorządów (przez co nie są podejmowane w tym kierunku intensywne działania), co bezpośrednio przekłada się na krytyczne oceny ze strony przedsiębiorców. Znaczne nakłady finansowe samorządów na elektronizację świadczonych usług publicznych nie przeniosły się na pozytywne oceny przedsiębiorców w zakresie możliwości załatwiania spraw przez Internet. Jedynie 22,8% ankietowanych oceniło ten element pozytywnie i tylko 17,5% przedsiębiorców. Mimo barier w kontaktach on-line w sprawach urzędowych, sam dostęp do Internetu jest oceniany przez mieszkańców bardzo pozytywnie (6 na 10 osób ocenia go pozytywnie).

Tabela 51 Czynniki jakości życia w obszarze przedsiębiorczość - osoby prowadzące działalność gospodarczą Osoby , które prowadzą/prowadziły Próba badawcza ogółem Czynnik jakości życia w obszarze działalność gospodarczą przedsiębiorczość oceny oceny oceny oceny pozytywne negatywne pozytywne negatywne Warunki prowadzenia 20,2% 33,9% 11,5% 27,1% działalności gospodarczej Współpraca samorządów 15,3% 41,1% 14,6% 27,4% i przedsiębiorców Otwartość samorządu na 22,8% 38,2% 20,6% 34,3% inicjatywy mieszkańców Dostępność Internetu 54,8% 21,4% 59,8% 13,4% Możliwość załatwienia spraw 17,5% 39,7% 22,8% 28,2% urzędowych przez Internet źródło: badanie ankietowe

} 184 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

13.3 Mocne i słabe strony KKSOF

W badaniu ankietowym mieszkańcy KKSOF wskazali mocne i słabe strony Subregionu. Respondenci mieli za zadanie wskazać jeden pozytywny i jeden negatywny element. W ocenie mieszkańców najbardziej wyróżniającą się mocną stroną Subregionu jest korzystny układ komunikacyjny. Aż 18,5% respondentów wskazało na korzyści wynikające z dostępu do autostrady A4, portu rzecznego oraz bliskości granicy z Niemcami. Korzyści wynikające z położenia oraz przebiegu szlaków drogowych, kolejowych i rzecznych uzupełnione są przez atrakcyjność środowiska naturalnego. Aż 15% indagowanych wskazało na przyrodę (bioróżnorodność) jako pozytywny element KKSOF. Tereny zielone, lasy, ukształtowanie terenu, pomniki przyrody oraz rzeka Odra to elementy wyróżniające obszar z punktu widzenia przyrodniczego. W tym kontekście respondenci wskazywali również znaczenie Góry św. Anny, jako elementu dziedzictwa przyrodniczo-kulturalnego obszaru. Mimo wskazywanych przez respondentów problemów na rynku pracy oraz w prowadzeniu działalności gospodarczej, dla 9,2% z nich elementem wyróżniającym KKSOF jest przemysł, a zwłaszcza funkcjonowanie jednego z największych producentów chemicznych w Polsce - Grupy Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn Spółka Akcyjna. Mieszkańcy wskazali również na kapitał społeczny, jako atut Subregionu. Dla 7,2% respondentów jest to element pozytywnie wyróżniający obszar.

Wykres 40 Pozytywne elementy (mocne strony) KKSOF w opinii mieszkańców

Lokalizacja - układ komunikacyjny

Środowisko naturalne

Infrastruktura sportowa i rekreacyjna

Gospodarka - przemysł

Kapitał społeczny - umiejętności mieszkańców

źródło: badanie ankietowe

185 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Mieszkańcy KKSOF, mimo relatywnie niskiego bezrobocia, wskazują na rynek pracy, jako najsłabszą stronę rozwojową obszaru. Konkretny problem związany z brakiem miejscem pracy został wskazany przez 22,2% respondentów. Bezrobocie (zwłaszcza wśród młodych) to najpoważniejszy problem mieszkańców Subregionu. Problem ten jest wskazywany przez mieszkańców mimo tego, że bezrobocie rozwiązywane jest częściowo przez migrację zarobkową (zwłaszcza do Niemiec i Holandii). 15,5% respondentów wskazało złą jakość dróg i brak ścieżek rowerowych jako najważniejszy problem obszaru. Dla blisko 5% ankietowanych komunikacja publiczna to bariera rozwojowa, a zwłaszcza brak możliwości dojazdu popołudniami oraz podczas weekendu. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że co 10. indagowany wskazuje na problem złego sposób funkcjonowania samorządu lokalnego. Najczęściej respondenci podnosili kwestię braku współpracy między samorządami (w ramach KKSOF), słabe wykorzystanie możliwości (potencjałów) rozwojowych, małą liczbę inwestycji. Przyczyn tego należy upatrywać głównie z braku skutecznej polityki informacyjnej samorządów, ich upolitycznieniem lub problemach z jakimi boryka się samorząd terytorialny w Polsce, do których należy postępujące upaństwowienie samorządu (oderwanie od mieszkańców), osłabianie demokracji samorządowej oraz samodzielności finansowej JST oraz urzędnicza dominacja w funkcjonowaniu JST 8.

Wykres 41 Negatywne elementy (słabe strony) KKSOF w opinii mieszkańców

Brak miejsc pracy, bezrobocie

Infrastruktura drogowa

Skuteczność działania samorządu lokalnego

Komunikacja publiczna

Zanieczyszczenie powietrza

źródło: badanie ankietowe

8 „Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne działania. Raport o stanie samorządności terytorialnej w Polsce”, Praca zbiorowa, Kraków 2013 r.

} 186 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

13.4 Poziom związania mieszkańców z miejscem zamieszkania

Potencjał demograficzny gmin Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego cechuje regres. Z roku na rok liczba mieszkańców KKSOF maleje, co jest zdecydowanie niekorzystnym zjawiskiem społecznym i ekonomicznym. Ma na to wpływ z jednej strony niska dzietność (niski przyrost naturalny) oraz migracje. W celu zgłębienia tego zjawiska część formularza ankietowego dotyczyła sprawdzenia związania mieszkańców z miejscem zamieszkania. Badanie pokazało, że zdecydowanie częściej deklarujemy związanie z lokalną ojczyną (gminą, miastem) niż powiatem czy województwem. W badaniu ankietowym aż 73,2% mieszkańców zadeklarowało związanie z gminą/miastem, które zamieszkują. Dla porównania związanie z powiatem zadeklarowało 63,9% respondentów, a z Opolszczyzną już tylko 56,3%. Deklarację 7 na 10 mieszkańców o związaniu z lokalną ojczyną należy uznać za wysoką, zwłaszcza w kontekście historycznym obszaru, i zmianami ludnościowymi dokonanymi w trakcie i po II wojnie światowej (duża liczba osób przyjezdnych, w tym osiedlonych przymusowo).

Wykres 42 Stosunek do miejsca zamieszkania mieszkańców KKSOF 80,0% 73,2%

70,0% 63,9% 61,6% 62,3% 60,0% 56,3%

50,0%

40,0%

30,0%

20,0% 16,2% 12,9% 12,0% 13,4% 8,2% 10,0%

0,0% Jestem mocno Jestem mocno Jestem mocno Jestem dumy z tego, Jestem gotowy/a związany ze swoim związany z powiatem związany z że mieszkam na tym angażować się w miastem Opolszczyzną terenie działania na rzecz społeczności lokalnej

TAK NIE

źródło: badanie ankietowe

Poziom związania z miejscem zamieszkania może przekładać się na wyższą aktywność lokalną, wyższy wskaźnik przedsiębiorczości oraz dbałość o ład przestrzenny, zarówno w sferze prywatnej, jak i publicznej. Potwierdza to fakt, że w badaniu ankietowym aż 62,3%

187 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

respondentów wskazało na gotowość zaangażowania się w działania na rzecz społeczności lokalnej. Mimo dużej swobody w zakresie możliwości angażowania się w działania na rzecz społeczności lokalnej (np. poprzez aktywność w organizacjach pozarządowych bądź grupach nieformalnych) mieszkańcy napotykają w tej kwestii problem. Jedynie 2 na 10 respondentów oceniło pozytywnie aktywność organizacji pozarządowych oraz otwartość samorządów na inicjatywy mieszkańców. Badanie ankietowe pokazało, że aż 61,6% respondentów jest dumnych z tego, że mieszka na tym terenie. Biorąc pod uwagę kategorie wiekowe w określeniu poczucia dumy to mężczyźni wykazują jej wyższy poziom (66,6% mężczyzn, przy 57,2% kobiet).

Tabela 52 Poczucie dumy z miejsca zamieszkania w KKSOF według kryterium płci ocena Kobiety Mężczyźni Jestem dumny/a 57,2% 66,6% Nie jestem dymny/a 13,2% 14,0% źródło: badanie ankietowe

Seniorzy (osoby po 55. roku życia), to grupa wiekowa w najwyższym stopniu artykułująca poczucie dumy z miejsca zamieszkania. Aż 74,1% osób w tym wieku jest dumna z miejsca swojego zamieszkania. Na uwagę zasługuje fakt, że jedynie 55,4% tzw. średniolatków (w wieku od 36-55 lat) wykazuje dumę z miejsca zamieszkania. Może to wynikać z faktu, że region ten zmaga się z problemami na rynku pracy oraz migracją zarobkową, co redukuje skłonność do związania się z miejscem zamieszkania.

Tabela 53 Poczucie dumy z miejsca zamieszkania – według kategorii wiekowych Kategorie wiekowe 18-35 36-55 56 i więcej Jestem dumny/a 60,5% 55,4% 74,1% Nie jestem dymny/a 14,0% 16,7% 7,1% źródło: badanie ankietowe

Mieszkańcy Strzelec Opolskich w największym stopniu są związani ze swoim miastem. Aż 87,1% respondentów tam zamieszkujących zadeklarowało związanie z miastem, podczas gdy w Kędzierzynie-Koźlu i pozostałych gminach KKSOF jedynie 7 na 10 respondentów. Wysoki poziom związania z miastem w Strzelcach Opolskich jest wprost proporcjonalny do poczucia dumy z miejsca zamieszkania (8 na 10 mieszkańców tego miasta jest dumna z miejsca, w którym mieszka).

} 188 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Na uwagę zasługuje niska identyfikacja mieszkańców KKSOF z regionem - Opolszczyzną. Zdecydowanie wyższa w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich obszaru, wynosząca 63,2%; bardzo niska w Strzelcach Opolskich (37,4%). Wyniki te są bardzo istotne w kontekście dostrzegania przez mieszkańców wspólnego interesu samorządów, w ramach KKSOF. Spotkania studyjne prowadzone w ramach tego projektu wskazały na duże różnice w postrzeganiu wspólnego interesu pomiędzy dwoma dużymi miastami Subregionu - Strzelcami Opolskimi i Kędzierzynem-Koźlem.

Wykres 43 Stosunek do miejsca zamieszkania – podział ze względu na miejsce zamieszkania

87,1% 83,4% 80,4%

70,6% 70,0% 63,2% 64,8% 59,7% 60,3% 57,3% 52,4%

37,4%

Jestem mocno związany ze Jestem mocno związany z Jestem mocno związany z Jestem dumy z tego, że swoim miastem powiatem Opolszczyzną mieszkam na tym terenie

Kędzierzyn-Koźle Strzelce Opolskie pozostałe gminy KKSOF

źródło: badanie ankietowe

Poniższe zestawienie przedstawia odsetek osób deklarujących poczucie dumy z miejsca zamieszkania w poszczególnych samorządach KKSOF. Zauważalny jest bardzo niski odsetek osób w Kędzierzynie-Koźlu (jedyne 52,4%) deklarujących dumę z miejsca swojego zamieszkania. Generalnie mieszkańcy powiatu strzeleckiego wykazują wyższy poziom dumy z miejsca zamieszkania (wysoki odsetek wskazań w gminach: Leśnica, Ujazd, Jemielnica). W tej kwestii pozostaje pytanie, czy wyższy poziom dumy z miejsca zamieszkania można powiązać z deklarowaną podczas przeprowadzonego w 2011 roku spisu powszechnego narodowością śląską. Widać zależność, że im większy odsetek osób deklarujących taką narodowość (spis powszechny w 2011r.: 29% mieszkańców powiatu strzeleckiego i 13,3% powiatu kędzierzyńsko- kozielskiego), tym wyższy odsetek mieszkańców deklarujących więź emocjonalną z miejscem

189 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

zamieszkania. Zastanawiąjące jest to, że związanie to dotyczy w dużo większym stopniu lokalnej ojczyny niż regionu (województwa).

Wykres 44 Poczucie dumy z miejsca zamieszkania – według miejsca zamieszkania

Zawadzkie 39,3% Kędzierzyn-Koźle 52,4% Cisek 52,6% Polska Cerekiew 57,9% Reńska Wieś 60,0% Pawłowiczki 61,5% Jemielnica 64,8% Bierawa 68,1% Ujazd 69,2% Leśnica 77,6% Strzelce Opolskie 80,4%

źródło: badanie ankietowe

Migracje to jeden z najpoważniejszych problemów społecznych w województwie opolskim. Liczba mieszkańców zarówno województwa jak i KKSOF systematycznie spada. Jednocześnie największym problemem rozwojowym jest brak miejsc pracy, powodujący migrację zarobkową (głównie do Niemiec i Holandii). Władze samorządowe powinny dołożyć wszelkich możliwych starań do powstrzymania negatywnych tendencji demograficznych. Jak pokazują badania ankietowe droga to tego wiedzie poprzez inwestycje w infrastrukturę sprzyjającym aktywności gospodarczej.

13.5 Skłonności migracyjne mieszkańców KKSOF

Badanie ankietowe pozwoliło poznać preferencje mieszkańców, w kwestii oczekiwanego miejsca zamieszkania w perspektywie najbliższych 10 lat. Wyniki pokazały, że 46,6% indagowanych zamierza pozostać w dotychczasowym miejscu zamieszkania. Migrację związaną ze zmianą miejsca zamieszkania deklaruje aż 32,7% mieszkańców KKSOF. Spośród nich najliczniejszą grupę (13,9%) stanowią osoby chcące zamieszkać w dużym mieście poza województwem opolskim. Jedynie niecałe 6% deklaruje zamieszkanie za granicą. W tym kontekście należy wziąć pod uwagę fakt, że w badaniu aż 57,6% ankietowanych negatywnie odniosło się do poziomu rozwoju budownictwa mieszkaniowego na obszarze

} 190 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

KKSOF. Budownictwo mieszkaniowe, po problemach rynku pracy, należy do najważniejszych barier rozwojowych w opinii mieszkańców KKSOF.

Wykres 45 Preferencje, co do miejsca zamieszkania mieszkańców KKSOF (w perspektywie 10 lat)

W moim mieście/gminie (tu gdzie mieszkam

W Opolu lub gdzieś "pod Opolem" 21%

W innym miejscu w Polsce, ale na wsi

46,6% 5,9% "Gdzieś w okolicy" - w rejonie Kędzierzyna Koźla i Strzelec Opolskich

W innym dużym mieście w Polsce (poza 13,9% Opolem)

Za granicą

7,4% 3,8% 1,7% Brak danych

źródło: badanie ankietowe

Mimo deklarowanego przez mieszkańców Strzelec Opolskich poczucia dumy z miejsca zamieszkania, to właśnie mieszkańcy tego miasta wykazują największą skłonność do opuszczenia miejsca zamieszkania w perspektywie 10 lat. Aż 42,9% z nich zamierza zamieszkać w dużym mieście w Polsce poza województwem opolskim. Z kolei aż 56,4% mieszkańców Kędzierzyna-Koźla zamierza pozostać w dotychczasowym miejscu zamieszkania. Zaskakujące jest, że mimo faktu, iż region opolski zmaga się z problemem migracji zarobkowej (głównie za granicę), tak niewielki odsetek osób deklaruje wyjazd na stałe za granicę.

Tabela 54 Preferowane miejsce zamieszkania w perspektywie 10 lat mieszkańców KKSOF Pozostałe gminy Miejsce zamieszkania Kędzierzyn-Koźle Strzelce Opolskie KKSOF W moim mieście/gminie (tu gdzie 56,4% 21,5% 44,9% mieszkam W Opolu lub gdzieś "pod Opolem" 2,1% 1,8% 1,1% W innym miejscu w Polsce, ale na wsi 4,6% 2,5% 3,3% "Gdzieś w okolicy" - w rejonie 8,2% 8,6% 5,9% Kędzierzyna Koźla i Strzelec Opolskich W innym dużym mieście w Polsce 12,2% 42,9% 3,3% (poza Opolem) Za granicą 6,5% 2,5% 6,6% Brak danych 10,0% 20,2% 34,8% źródło: badanie ankietowe

191 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Bardzo ważnym aspektem z punktu widzenia możliwości rozwojowych danego obszaru jest możliwość znalezienia zatrudnienia i osiedlenia się w danym miejscu przez młodych ludzi. Wyniki badania ankietowego pokazują, że jedynie 38,3% osób od 25 do 35 roku życia zamierza mieszkać tam, gdzie aktualnie. W przypadku zadeklarowania osiedlenia się poza KKSOF wśród młodych osób dominują duże miasta w Polsce (ale nie Opole) oraz zagranica. Aż 15,2% osób w wieku 18-25 lat deklaruje migrację za granicę. Szczegółowe dane dotyczące preferencji migracyjnych młodzieży znajdują się w zestawieniu poniżej.

Wykres 46 Preferencje w zakresie przyszłego miejsca zamieszkania wśród osób do 35 roku życia

7,4% Za granicą 15,2%

31,3% W innym dużym mieście w Polsce (poza Opolem) 15,2%

„Gdzieś w okolicy” – w rejonie Kędzierzyna-Koźla i 7,4% Strzelec Opolskich 8,6%

3,9% W innym miejscu w Polsce, ale na wsi 0,0%

2,7% W Opolu lub gdzieś „pod Opolem” 4,8%

38,3% W moim mieście / gminie (tu gdzie mieszkam) 40,0%

wiek 26-35 wiek 18-25

źródło: badanie ankietowe

13.6 Propozycje mieszkańców w zakresie wspólnych działań na rzecz rozwoju KKSOF

Skuteczne podejmowanie przez samorządy KKSOF wspólnych działań na rzecz rozwoju obszaru zależy od kilku czynników. Jest to przede wszystkim zdolność prawna, środki finansowe i uzgodnienia w zakresie współpracy partnerskiej. Gdyby to mieszkańcy KKSOF decydowali, jakie przedsięwzięcia należy realizować w oparciu o wzajemną współpracę samorządów KKSOF, to należałoby podjąć działania na rzecz wsparcia przedsiębiorczości i lokalnych firm. Jest to ściśle związane z tym, że to właśnie problemy związane z rynkiem pracy, to największa bariera w rozwoju lokalnym. Mieszkańcy oczekują z jednej strony wsparcia lokalnych przedsiębiorstw, z drugiej pozyskiwania nowych inwestorów (zewnętrznych) tworzących nowe

} 192 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

miejsca pracy. Należy w tym miejscu uwzględnić również fakt, że na konieczność partnerskiej współpracy samorządu i przedsiębiorców wskazało aż 78,4% mieszkańców. Bardzo ważne miejsce wśród rekomendowanych przez mieszkańców wspólnych działań samorządów KKSOF zajmuje infrastruktura drogowa (85,6%) oraz tworzenie ścieżek rowerowych (77,5%). Dla 78,5% ankietowanych, bardzo ważne (z punktu widzenia bezpieczeństwa publicznego - powodziowego i wypadkowego) jest podjęcie wspólnych działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa. Poza działaniami inwestycyjnymi do najbardziej oczekiwanych przedsięwzięć należą te wspierające osoby zagrożone wykluczeniem społecznym (aktywizacja osób w trudnej sytuacji życiowej i bezrobotnych) oraz seniorów. Być może dobrym kierunkiem we wsparciu osób bezrobotnych jest tworzenie spółdzielni socjalnych, które postulowane jest przez 57,2% respondentów.

Wykres 47 Rekomendacje dla wspólnych działań rozwojowych samorządów w ramach KKSOF

Wsparcie przedsiębiorczości i lokalnych firm 88,5%

Poprawa jakości dróg 85,6%

Pozyskiwanie nowych inwestorów zewnętrznych 84,4%

Aktywizacja osób w trudnej sytuacji życiowej 79,0%

System ochrony przeciwpowodziowej i ratownictwa 78,5%

Rozwój współpracy samorządów i biznesu 78,4%

Rozwój systemu ścieżek i tras rowerowych 77,5%

Rozwój systemu opieki na dziećmi do lat 3 74,4%

Rozwój systemu opieki senioralnej 72,8%

Pomoc bezrobotnym w poszukiwaniu pracy 71,7%

źródło: badanie ankietowe

Mieszkańcy Kędzierzyna-Koźla oczekują od Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego działań w zakresie rozbudowy dróg i systemu ochrony przeciwpowodziowej i ratownictwa, a nade wszystko działań w zakresu poprawy warunków na rynku pracy poprzez wszechstronne wspieranie przedsiębiorczości (przyciąganie inwestorów i wspieranie partnerstw samorządu z biznesem). Mieszkańcy Strzelec Opolskich we współpracy w ramach KKSOF upatrują również szans na gospodarczy rozwój, a zwłaszcza tworzenie nowych miejsc pracy. Mieszkańcy gmin

193 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

wiejskich i miejsko-wiejskich KKSOF w Subregionie upatrują szans na poprawę jakości infrastruktury drogowej. Jak można przypuszczać w zdecydowanej większości chodzi o drogi powiatowe, których stan techniczny pozostawia wiele do życzenia. Tabele poniżej przedstawiają pozytywne i negatywne wskazania mieszkańców KKSOF w zakresie wspólnych działań rozwojowych podejmowanych przez samorządy KKSOF.

Tabela 55 Rekomendacje dla wspólnych działań w ramach KKSOF - Kędzierzyn-Koźle Propozycja wspólnych działań w ramach KKSOF % ocen pozytywnych Pozyskiwanie nowych inwestorów zewnętrznych 87,6% Poprawa jakości dróg 87,2% Wsparcie przedsiębiorczości i lokalnych firm 86,8% Rozwój współpracy samorządów 83,1% i przedsiębiorców System ochrony przeciwpowodziowej 81,2% i ratownictwa źródło: badanie ankietowe

Tabela 56 Rekomendacje dla wspólnych działań w ramach KKSOF – Strzelce Opolskie Propozycja wspólnych działań w ramach KKSOF % ocen pozytywnych Rozwój współpracy samorządu i biznesu 96,3% Wsparcie przedsiębiorczości i lokalnych firm 95,0% Pozyskiwanie nowych inwestorów zewnętrznych 93,2% Poprawa jakości dróg 92,6% Aktywizacja osób w trudnej sytuacji życiowej 91,8% źródło: badanie ankietowe

Tabela 57 Rekomendacje dla wspólnych działań w ramach KKSOF - gminy wiejskie i miejsko-wiejskie Propozycja wspólnych działań w ramach KKSOF % ocen pozytywnych Poprawa jakości dróg 90,4% Pozyskiwanie nowych inwestorów zewnętrznych 88,0% Rozwój współpracy samorządu i biznesu 85,5% Pomoc bezrobotnym w poszukiwaniu pracy 84,9% Rozwój systemu opieki nad dziećmi do lat 3 84,8% źródło: badanie ankietowe

Ankietowani mieszkańcy Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Wsparcia wskazali konkretne przedsięwzięcia, jakie należy podjąć we współpracy samorządów. Najwięcej, bo aż 14,9% wskazało na inwestycje związane z infrastrukturą drogową, zwłaszcza w zakresie polepszenia stanu technicznego oraz budowy rond i obwodnic. Bardzo ważną grupą

} 194 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

zadań jest budowa ścieżek rowerowych, które stanowić będą o atrakcyjności turystycznej obszaru.

Tabela 58 Propozycje przedsięwzięć, które warto zrealizować na terenie Subregionu Odsetek Propozycja przedsięwzięć dla KKSOF wskazań Drogi: polepszenie stanu, budowa obwodnicy Kędzierzyn - Koźle, dokonanie zakazu ruchu powyżej 3,5t przez teren Reńskiej Wsi, obwodnica Blachowni, budowa ronda 34,9% na drodze krajowej - Opole- Racibórz - K-Koźle - Głubczyce na terenie Reńskiej Wsi; drogi osiedlowe lokalne, międzymiastowe Pozyskiwanie nowych inwestorów i wsparcie przedsiębiorczości (duży inwestor, 20,7% który stworzyłby nowe miejsca pracy dla osób młodych Budowa ścieżek pieszo - rowerowych (w kierunku góry św. Anny, Reńska Wieś -Cisek - 19,4% Polska Cerkiew, wzdłuż Odry) Stworzenie nowych miejsc pracy (szczególnie dla młodych ludzi) 18,7% Aquapark/Basen 15,8% Komunikacja publiczna (połączenia kolejowe, zwiększenie częstotliwości kursowania 14,1% busów między miejscowościami) Infrastruktura: modernizacja rynku w Koźlu, poprawa stanu chodników, rynek w Leśnicy, tworzenie "miejsc spotkań" (restauracji, kawiarni) np. w Jemielnicy", most w 14,1% Cisku, remont koszarów, dawnej jednostki wojskowej w Koźlu, parkingi - w tym: budowa piętrowego parkingu przy ratuszu w Kędzierzynie - Koźlu źródło: badanie ankietowe

Samorządy KKSOF są w pełni świadome konieczności wspólnych działań na rzecz rozwoju lokalnego. Sprzyjają temu również zapisy programów wdrażających fundusze Unii Europejskiej w perspektywie 2020 roku, które promują wspólne, kolektywne przedsięwzięcia. Dla samorządów KKSOF priorytetem rozwojowym jest w pierwszej kolejności uzbrajanie terenów inwestycyjnych i infrastruktura drogowa. Główną ideą wspólnych działań samorządów jest wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej obszaru, dla inwestorów tworzących nowe miejsca pracy oraz sprzyjającej rozwojowi budownictwa mieszkaniowego. Jest to w pełni zgodne z oczekiwaniami mieszkańców KKSOF. Jednocześnie zalecane powinny być działania dotyczące zagwarantowania bezpieczeństwa publicznego (zwłaszcza powodziowego) oraz projektów miękkich aktywizujących mieszkańców, a zwłaszcza młodzież i seniorów. Na uwagę powinny zasługiwać osoby znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej. Samorządy KKSOF powinny położyć szczególny nacisk na prowadzenie skutecznej polityki społecznej, którą będzie uzupełniana przez politykę inwestycyjną zorientowaną na tworzenie nowych miejsc pracy.

195 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

13.7 Zasadność podejmowania działań rozwojowych KKSOF

W toku prac nad Programem ZIT KKSOF (wizyty studyjne oraz warsztaty strategiczne) wybrano 12 obszarów rozwojowych, które stanowić będą rdzeń wspólnych działań rozwojowych. Wybrane w toku prac nad Programem ZIT obszary rozwojowe przedstawiają się następująco: − Wzmocnienie potencjału inwestycyjnego poprzez uzbrojenie terenów inwestycyjnych − Centrum Pielgrzymkowo-Rekreacyjno-Turystyczne - Góra Św. Anny − Budowa zintegrowanego systemu transportowego − Rozwój subregionalnego systemu opieki zdrowotnej − Czyste powietrze − Rozwój infrastruktury wodno-kanalizacyjnej − Rozwój systemu bezpieczeństwa, ratownictwa i ochrony przeciwpowodziowej − Produkt turystyczny - system szlaków rowerowych − Produkt turystyczny - dziedzictwo historii, przyrody, rekreacja − Kultura − Edukacja − Profesjonalne usługi społeczne - opieka nad osobami starszymi Poniżej przedstawiono uzasadnienie podjęcia działań rozwojowych w ww. obszarach z punktu widzenia ocen mieszkańców uzyskanych w badaniach ankietowych. 1. Wzmocnienie potencjału inwestycyjnego poprzez uzbrouzbrojeniejenie terenów inwestycyjnych.inwestycyjnych Uzbrojenie terenów inwestycyjnych zwiększa szanse na przyciągniecie inwestorów, którzy poprzez budowę zakładów przemysłowych lub usługowych stworzą nowe miejsca pracy. Badanie ankietowe pokazały, że kwestie lepszego dostępu miejsc pracy winny być absolutnym priorytetem dla samorządów KKSOF. Dowodzi tego bardzo duży odsetek respondentów oceniających negatywnie możliwość znalezienia zatrudnienia. Aż 7 na 10 mieszkańców KKSOF uznało ten czynnik za największą barierę rozwojową Subregionu. Wynik ten wskazuje na konieczność podejmowania skoordynowanych działań na rzecz wzrostu potencjału przedsiębiorstw oraz liczby miejsc pracy. Problem dostępności miejsc pracy (znalezienia zatrudnienia) jest odczuwalny zwłaszcza przez mieszkańców Kędzierzyna-Koźla (80% ocen negatywnych), Bierawy (76,6%), Jemielnicy (48,1%), Leśnicy (54,1%) Pawłowiczek 92,5%), Polskiej Cerekwi (89,5%) Reńskiej Wsi

} 196 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

(77,8%), Zawadzkiego (60%), Ujazdu (73,8%) i Ciska (95%). W tych samorządach problem związany z rynkiem pracy został określony, jako jeden z pięciu najważniejszych. 2. Centrum PielgrzymkowoPielgrzymkowo----RekreacyjnoRekreacyjnoRekreacyjno----TurystyczneTurystyczne --- Góra Św. Anny Góra Św. Anny to jeden z ważniejszych punktów na mapie turystycznej i pielgrzymkowej Polski Południowej. Komponuje się z wieloma obiektami lub terenami przyrodniczymi KKSOF. Należy zwrócić uwagę, że inwestycja w ten obszar jest jednym z kluczowych priorytetów inwestycyjnych. W badaniu ankietowym aż 15% indagowanych wskazało na przyrodę (bioróżnorodność) jako pozytywny element KKSOF. W tym kontekście respondenci wskazywali również znaczenie Góry św. Anny, jako najważniejszego elementu dziedzictwa przyrodniczo-kulturalnego obszaru. 3. Budowa zintegrowanego systemu transportowego Infrastruktura drogowa jest jednym z ważniejszych zadań dla samorządów gminnych i powiatowych. W badaniu ankietowym aż 51% mieszkańców oceniło negatywnie stan techniczny infrastruktury drogowej w miejscu zamieszkania. Dzieje się tak, mimo znacznych nakładów finansowych na infrastrukturę drogową podejmowaną w ostatnich latach przez samorządy. Stan techniczny dróg został oceniony negatywnie przez mieszkańców aż 7 na 11 samorządów KKSOF: Kędzierzyna-Koźla (66,7% ocen negatywnych), Bierawy (51,1%), Jemielnicy (33,3%), Leśnicy (49,4%), Pawłowiczek (61%), Ujazdu (46,2%) oraz Ciska (66,7%). Wynik ten powinien przyczynić się do mobilizacji samorządów do większego nacisku na drogownictwo w polityce inwestycyjnej. 4. Rozwój subregionalnego systemu opieki zdrowotnej Publiczna służba zdrowia jest jedną z najczęściej krytykowanych dziedzin życia społecznego w Polsce. Braki sprzętowe, długie kolejki oczekujących to norma dzisiejszej służby zdrowia. W Subregionie Kędzierzyńsko-Kozielskim głównymi ośrodkami świadczenia usług społecznych w dziedzinie służby zdrowia są miasta: Kędzierzyn-Koźle i Strzelce Opolskie. Mimo dużych nakładów finansowych na służbę zdrowia 4 na 10 respondentów - mieszkańców KKSOF ocenia krytycznie jakość usług publicznych w dziedzinie medycyny (a ocenę przeciętną wskazało 34% respondentów). Szczególnie krytycznie jakość usług medycznych została oceniona przez mieszkańców Strzelec Opolskich (82,8% ocen negatywnych), Jemielnicy (79,6%), Leśnicy (71,8%), Polskiej

197 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Cerekwii (78,9%), Zawadzkiego (86,7%). Wynik ten stanowi znaczną motywację dla samorządów dla ponoszenia intensywnych wydatków inwestycyjnych, zwłaszcza na szpitale powiatowe znajdujące się w Kędzierzynie-Koźlu i Strzelcach Opolskich. 5. Czyste powietrze Zanieczyszczenie powietrza, ze względu na możliwość wpływu na zdrowie i życie człowieka jest jednym z ważniejszych czynników oceny jakości życia na danym obszarze. Niska emisja powoduje wiele niedogodności w codziennym życiu mieszkańców. Badanie ankietowe dowiodło, że aż 36,2% mieszkańców odniosło się negatywnie do jakości powietrza w miejscu zamieszkania. Jakość powietrza stanowi bardzo poważny problem zwłaszcza w Strzelcach Opolskich. Aż 94,4% mieszkańców oceniło negatywnie ten aspekt jakości życia w mieście. Poniżej przedstawiono negatywne oceny w zakresie jakości powietrza, według miejsca zamieszkania respondentów: Kędzierzyn-Koźle (46% ocen negatywnych), Strzelce Opolskie (94,4%), Bierawa (53,2%), Jemielnica (88,9%), Leśnica (72,9%), Pawłowiczki (73,2%), Polska Cerekiew (77,8%), Reńska Wieś (62,2%), Ujazd (64,4%), Zawadzkie (83,3%), Cisek (66,7%). 6. Rozwój infrastruktury wodnowodno----kanalizacyjnejkanalizacyjnej Niski poziom skanalizowania obszarów wiejskich jest jedną z ważniejszych barier rozwojowych KKSOF. Wskazali na to zwłaszcza mieszkańcy Jemielnicy, Polskiej Cerekwii i Reńskiej Wsi. Mimo wskazanego przez ankietowanych zadowolenia z tego elementu jakości życia na obszarze KKSOF, braki w systemie kanalizacji sanitarnej są znaczne – zwłaszcza na obszarach wiejskich KKSOF. Zasadne jest więc podejmowanie wszechstronnych działań inwestycyjnych w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. 7. Rozwój systemu bezpieczeństwa, ratownictwa i ochrony przeciwpowodziowej Aż 20% mieszkańców KKSOF ocenia negatywnie poziom bezpieczeństwa publicznego, a kolejne 35,4% przeciętnie. Jednym z ważniejszych determinantów poczucia bezpieczeństwa jest zabezpieczenie przeciwpowodziowe. Na terenie KKSOF występują tereny zalewowe rzeki Odry, niechronione wałami przeciwpowodziowymi. Samorządy KKSOF świadome są dużej roli bezpieczeństwa w zapewnieniu zrównoważonego rozwoju obszaru. Kwestie bezpieczeństwa w najwyższym stopniu poruszane były przez mieszkańców Kędzierzyna-Koźla. 8. Produkt turystyczny --- system szlaków rowerowych

} 198 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

W badaniach ankietowych aż 52,3% respondentów oceniło negatywnie dostępność ścieżek i tras rowerowych z punktu widzenia swojego miejsca zamieszkania. Mimo dużej atrakcyjności turystycznej obszaru (krajobraz, zespoły parkowo-pałacowe, tereny leśne), mieszkańcy bardzo krytycznie odnoszą się do możliwości skorzystania z tras rowerowych. Dotyczy to zwłaszcza mieszkańców Kędzierzyna-Koźla (65% ocen negatywnych), Bierawy (63,8%), Leśnicy (37,6%), Pawłowiczek (70%), Polskiej Cerekwi (100%), Reńskiej Wsi (60%), Ujazdu (59,4%) oraz Ciska (90,5%). 9. Produkt turystyczny --- dziedzictwo historii, przyrody, rekreacja W badaniu ankietowym aż 15% indagowanych wskazało na przyrodę (bioróżnorodność) jako pozytywny element KKSOF. Tereny zielone, lasy, ukształtowanie terenu, pomniki przyrody oraz rzeka Odra to elementy wyróżniające obszar z punktu widzenia przyrodniczego. W tym kontekście respondenci wskazywali również znaczenie Góry św. Anny, jako elementu dziedzictwa przyrodniczo-kulturalnego obszaru. Dla mieszkańców zdecydowanie najważniejszym kierunkiem inwestowania powinna być kwestia zagospodarowania rzeki Odry w celu reaktywacji jej żeglowności. Ponadto mieszkańcy wskazywali na parki i zespoły parkowo- pałacowe jako pożądane kierunki inwestowania. 10. Kultura Kultura to po edukacji i sporcie dziedzina działań publicznych powszechnie przyciągających dzieci i młodzież. Zasadność profesjonalizacji usług publicznych w dziedzinie kultury jest niepodważalna. Szczególnego wymiaru działania te nabierają na obszarze KKSOF, a ze względu na fakt, że co 6. ankietowany odniósł się krytycznie, do jakości oferty czasu wolnego kierowanej do młodzieży. Wysokie oczekiwanie mieszkańców skierowanych do instytucjo publicznych w kwestii poprawy oferty dla młodzieży powinno być wystarczającym impulsem dla władz samorządowych dla działań infrastrukturalnych oraz tzw. miękkich, z myślą o aktywizacji młodzieży. O zasadności podejmowania inwestycji w infrastrukturę kultury świadczy fakt, że 26 % respondentów źle odnosi się do jakości oferty kulturalnej i rozrywkowej oferowanej na terenie KKSOF. Jednocześnie co trzeci ankietowany negatywnie odnosi się do jakości oferty wolnego czasu dla osób starszych, seniorów, który stanowią coraz liczniejszą grupę w społeczeństwach. 11. Edukacja

199 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Mimo, że poziom edukacji podstawowej, gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej oceniany jest przez mieszkańców bardzo dobrze, to już nie przekłada się to na dobre oceny dotyczące możliwości znalezienia pracy dla absolwentów. Z kolei proponowane są wspólne projekty samorządów KKSOF, które polegają głównie na interwencji w edukację w celu ściślejszego powiązania jej z rynkiem pracy. Kluczem do tego jest wzmocnienie szkół w zakresie nauki zawodów, w których łatwiejsze jest znalezienie pracy. Na edukację należy zatem spojrzeć w szerszym kontekście. Badania ankietowe pokazały, że aż 65,6% ankietowanych do 35. roku życia ocenia pozytywnie poziom edukacji ponadgimnazjalnej. Jednocześnie aż 66,6% krytycznie odnosi się do jakości oferty czasu wolnego skierowanego do młodzieży. Zatem szkoła nie powinna jedynie zapewniać edukację systemową, a winna bardziej otworzyć się na edukację nieformalną, opartą o nowoczesne zaplecze naukowe i sportowe. 12. Profesjonalne usługi społeczne --- opieka nad osobami starszymi Problemy demograficzne KKSOF to główny hamulec rozwojowy dla samorządów KKSOF. Niewystarczająca liczba miejsc w placówkach opiekuńczych dla osób starszych zgłaszana była przez samorządowców KKSOF, zwłaszcza podczas wizyt studyjnych. Należy podejmować szerokie działania na rzecz tworzenia nowych miejsc w domach pomocy społecznej dla seniorów.

} 200 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Spis tabel

Tabela 1 Struktura mieszkańców KKSOF w wybranych latach ...... 12 Tabela 2 Ludność KKSOF w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w 2013 roku ...... 14 Tabela 3 Saldo migracji zagranicznych w gminach KKSOF w latach 2003-2013 ...... 19 Tabela 4 Najważniejsze inwestycje drogowe zrealizowane przez JST KKSOF w latach 2004-2013 ...... 25 Tabela 5 Ludność gmin KKSOF korzystająca z urządzeń komunalnych w 2012 r...... 38 Tabela 6 Stopień skanalizowania gmin KKSOF w podziale na sołectwa ...... 40 Tabela 7 Najważniejsze inwestycje z kanalizacyjne realizowane na terenie gmin KKSOF w latach 2004-2013 ...... 41 Tabela 8 Zasoby mieszkaniowe w poszczególnych gminach KKSOF w latach 2004-2013 ...... 47 Tabela 9 Wskaźniki zasobów mieszkaniowych KKSOF w 2013 r...... 49 Tabela 10 Pozwolenia na budowę budynków jednorodzinnych w KKSOF w latach 2009-2013 [szt.] ...... 51 Tabela 11 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności w 2013 r. [jed.gosp.]57 Tabela 12 Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w 2013 roku na terenie KKSOF...... 58 Tabela 13 Zestawienie publicznych szkół podstawowych i gimnazjum na terenie KKSOF ...... 74 Tabela 14 Liczba uczniów szkół podstawowych i gimnazjów w gminach KKSOF w latach 2009-2013 ...... 77 Tabela 15 Możliwości kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych na terenie KKSOF ...... 78 Tabela 16 Zdawalność egzaminu maturalnego 2014 wg obszarów funkcjonalnych i powiatów ...... 84 Tabela 17 Sport zorganizowany w gminach KKSOF w 2012 r...... 86 Tabela 18 Wybrane zabytki Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego ...... 93 Tabela 19 Planowane inwestycje w ramach Centrum Pielgrzymkowego ...... 101 Tabela 20 Ścieżki rowerowe na obszarze KKSOF w 2013 roku [km] ...... 104 Tabela 21 Liczba organizacji pozarządowych na terenie KKSOF w latach 2005 – 2012 na 10 tys. mieszkańców . 109 Tabela 22 Liczba fundacji na terenie KKSOF w latach 2001 - 2013 ...... 111 Tabela 23 Liczba stowarzyszeń na terenie KKSOF w latach 2001 - 2013 ...... 112 Tabela 24 Placówki ambulatoryjnej opieki zdrowotnej na 10 tys. mieszkańców w KKSOF 2004-2012 [ob.] ...... 119 Tabela 25 Dzieci w wieku 0-3 lata na terenie KKSOF ...... 122 Tabela 26 Dzieci objęte opieką w żłobkach na terenie KKSOF ...... 122 Tabela 27 Placówki pomocy społecznej w samorządach KKSOF – stan na koniec 2013 roku ...... 125 Tabela 28 Wybrane świadczenia pomocy społecznej w gminach KKSOF w 2013 r...... 129 Tabela 29 Przestępczość w podziale na kategorie na terenie KKSOF w latach 2009-2013 ...... 134 Tabela 30 Zdarzenia drogowe na terenie gmin KKSOF w latach 2009-2013 ...... 136 Tabela 31 Interwencje jednostek podległych Komendom Powiatowym PSP na terenie KKSOF 2009-2013 ...... 137 Tabela 32 Podstawowe wyposażenie jednostek OSP funkcjonujących w gminach KKSOF ...... 138 Tabela 33 Obiekty zabytkowe nieruchome wpisane do rejestru zabytków woj. opolskiego (na 1.06.2013 r.) ...... 144 Tabela 34 Obszary prawnie chronione w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim w 2013 roku ...... 145 Tabela 35 Obszary prawnie chronione w powiecie strzeleckim w 2013 roku ...... 145 Tabela 36 Emisje zanieczyszczeń pyłowych w tonach w powiatach woj. opolskiego w 2013 roku ...... 149 Tabela 37 Emisja z zakładów uciążliwych w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim 2010-2013 ...... 152 Tabela 38 Struktura pokrycia potrzeb cieplnych w powiecie strzeleckim [%] ...... 153 Tabela 39 Emisja z zakładów uciążliwych w powiecie strzeleckim 2010-2013 ...... 154 Tabela 40 Najważniejsze projekty termomodernizacyjne realizowane przez JST KKSOF w latach 2004-2013 ...... 159 Tabela 41 Odsetek mieszkańców KKSOF korzystających z oczyszczalni ścieków ...... 163 Tabela 42 Podział grupy respondentów ze względu na wiek ...... 174 Tabela 43 Liczba i odsetek mieszkańców oraz podział próby badawczej względem miejsca zamieszkania ...... 174 Tabela 44 Respondenci ze względu na płeć (próba badawcza oraz rzeczywisty podział w społeczeństwie) ...... 175 Tabela 45 Elementy decydujące o jakości życia ocenione pozytywnie, według wieku respondentów ...... 177 Tabela 46 Elementy decydujące o jakości życia ocenione pozytywnie, według płci respondentów ...... 177 Tabela 47 Najwyżej ocenione aspekty jakości życia w samorządach KKSOF (5 najwyżej ocenionych elementów) 181 Tabela 48 Elementy decydujące o jakości życia mieszkańców Strzelec Opolskich - oceny negatywne ...... 183 Tabela 49 Aspekty jakości życia mieszkańców Kędzierzyna-Koźla - oceny negatywne ...... 183 Tabela 50 Aspekty jakości życia mieszkańców gmin wiejskich i miejsko-wiejskich KKSOF - oceny negatywne ..... 183 Tabela 51 Czynniki jakości życia w obszarze przedsiębiorczość - osoby prowadzące działalność gospodarczą .... 184 Tabela 52 Poczucie dumy z miejsca zamieszkania w KKSOF według kryterium płci ...... 188 Tabela 53 Poczucie dumy z miejsca zamieszkania – według kategorii wiekowych ...... 188

201 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Tabela 54 Preferowane miejsce zamieszkania w perspektywie 10 lat mieszkańców KKSOF ...... 191 Tabela 55 Rekomendacje dla wspólnych działań w ramach KKSOF - Kędzierzyn-Koźle ...... 194 Tabela 56 Rekomendacje dla wspólnych działań w ramach KKSOF – Strzelce Opolskie ...... 194 Tabela 57 Rekomendacje dla wspólnych działań w ramach KKSOF - gminy wiejskie i miejsko-wiejskie ...... 194 Tabela 58 Propozycje przedsięwzięć, które warto zrealizować na terenie Subregionu ...... 195 Spis wykresów

Wykres 1 Procentowy udział powierzchni poszczególnych gmin w KKSOF ...... 7 Wykres 2 Ludność Kędzierzyńsko-Kozielskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego w 2013 r.[os.] ...... 10 Wykres 3 Szacunkowa prognoza liczby mieszkańców KKSOF do roku 2035 [os.] ...... 11 Wykres 4 Szacunkowa prognoza liczby mieszkańców KKSOF w do roku 2035 [os.] ...... 12 Wykres 5 Dynamika zmian ludności KKSOF wg ekonomicznych grup wieku w latach 2003-2013 [os.] ...... 13 Wykres 6 Wskaźnik gęstość zaludnienia w JST KKSOF [os/km2] ...... 16 Wykres 7 Przyrost naturalny w KKSOF na 1000 ludności ...... 17 Wykres 8 Saldo migracji na pobyt stały (gminne) w jednostkach KKSOF w roku 2013 ...... 18 Wykres 9 Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne w 2012 r. [szt.]...... 40 Wykres 10 Mieszkania wyposażone w instalacje – w % ogółu mieszkań KKSOF ...... 44 Wykres 11 Długość sieci rozdzielczej na 100 km² w gminach KKSOF [km] ...... 45 Wykres 12 Mieszkania oddane do użytkowania w latach 2003-2013 na terenie KKSOF [szt.]...... 50 Wykres 13 Mikroprzedsiębiorstwa z terenu KKSOF wpisane do REGON 2009-2013 [jedn. gosp.] ...... 60 Wykres 14 Małe przedsiębiorstwa z terenu KKSOF wpisane do REGON 2009-2013 [jedn. gosp.] ...... 60 Wykres 15 Średnie przedsiębiorstwa w KKSOF wpisane do REGON 2009-2013 [jedn. gosp.] ...... 60 Wykres 16 Liczba bezrobotnych na terenie KKSOF od lipca 2013 r. do lipca 2014 r. [os.] ...... 66 Wykres 17 Liczba bezrobotnych kobiet i mężczyzn na terenie KKSOF na koniec lipca 2014 r. [os.] ...... 67 Wykres 18 Struktura pracujących według sekcji w 2012 r. [%] ...... 69 Wykres 19 Ilość wprowadzonych zmian innowacyjnych a powiat działalności przedsiębiorstwa ...... 70 Wykres 20 Liczba miejsc w przedszkolach na 1000 mieszkańców ...... 73 Wykres 21 Współczynnik skolaryzaji netto dla szkół podstawowych w latach 2007-2013 ...... 78 Wykres 22 Liczba uczniów na 1 komputer z dostępem do sieci dla użytku uczniów w KKSOF [os.] ...... 85 Wykres 23 Komputeryzacja bibliotek KKSOF, w tym komputery dla czytelników w latach 2008-2012 ...... 88 Wykres 24 Liczba woluminów księgozbioru i wypożyczeń na terenie KKSOF w latach 2004-2012 ...... 89 Wykres 25 Zespoły artystyczne, kluby i ich członkowie na terenie KKSOF w latach 2003-2012 ...... 91 Wykres 26 Turystyczne obiekty noclegowe na terenie KKSOF w latach 2004-2013 [ob.] ...... 97 Wykres 27 Turyści polscy i zagraniczni korzystający z noclegów na terenie KKSOF w latach 2004-2013 [os.] ...... 98 Wykres 28 Organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia i inne) na terenie KKSOF w latach 1995-2013 . 108 Wykres 29 Podstawowa opieka zdrowotna – porady ogółem udzielone na terenie KKSOF w latach 2003-2013 . 120 Wykres 30 Liczba osób otrzymujących zasiłek stały na terenie KKSOF w latach 2004-2013 ...... 130 Wykres 31 Interwencje straży pożarnej na terenie KKSOF w podziale na typ zdarzenia w latach 2009-2013 ...... 141 Wykres 32 Wydatki gmin KKSOF w dziale gospodarka komunalna i ochrona środowiska 2008-2013 [tys. zł] ..... 161 Wykres 33 Zmieszane odpady zebrane w na terenie KKSOF [t] w latach 2005-2012 ...... 165 Wykres 34 Odpady z gospodarstw domowych przypadające na 1 mieszkańca [kg] w latach 2005-2012 ...... 166 Wykres 35 Elementy decydujące o jakości życia mieszkańców KKSOF - oceny pozytywne ...... 176 Wykres 36 Elementy decydujące o jakości życia w opinii mieszkańców Strzelec Opolskich – oceny pozytywne ... 178 Wykres 37 Elementy decydujące o jakości życia w opinii mieszkańców Kędzierzyna-Koźla – oceny pozytywne ... 179 Wykres 38 Aspekty jakości życia w opinii mieszkańców gmin wiejskich i miejsko-wiejskich – oceny pozytywne .. 179 Wykres 39 Elementy decydujące o jakości życia mieszkańców KKSOF - oceny negatywne ...... 182 Wykres 40 Pozytywne elementy (mocne strony) KKSOF w opinii mieszkańców ...... 185 Wykres 41 Negatywne elementy (słabe strony) KKSOF w opinii mieszkańców ...... 186 Wykres 42 Stosunek do miejsca zamieszkania mieszkańców KKSOF ...... 187 Wykres 43 Stosunek do miejsca zamieszkania – podział ze względu na miejsce zamieszkania ...... 189 Wykres 44 Poczucie dumy z miejsca zamieszkania – według miejsca zamieszkania ...... 190 Wykres 45 Preferencje, co do miejsca zamieszkania mieszkańców KKSOF (w perspektywie 10 lat) ...... 191 Wykres 46 Preferencje w zakresie przyszłego miejsca zamieszkania wśród osób do 35 roku życia ...... 192 Wykres 47 Rekomendacje dla wspólnych działań rozwojowych samorządów w ramach KKSOF ...... 193

} 202 Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

Spis rysunków

Rysunek 1 KKSOF i pozostałe subregionalne obszary funkcjonalne w województwie opolskim ...... 6 Rysunek 2 Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 os. w wieku produkcyjnym w KKSOF...... 15 Rysunek 3 Porównanie wartości salda migracji dla poszczególnych gmin KKSOF ...... 18 Rysunek 4 Zjazdy z autostrady A4 umożliwiające komunikację z terenem KKSOF ...... 24 Rysunek 5 Ludność gmin KKSOF korzystająca z sieci kanalizacyjnej w 2012 r. w % ogółem ludności ...... 38 Rysunek 6 Liczba mieszkań przypadających na 1 tys. mieszkańców w poszczególnych gminach KKSOF ...... 48 Rysunek 7 Mieszkania oddane do użytkowania na 100 zawartych małżeństw w 2012 r. w gminach KKSOF ...... 52 Rysunek 8 Odsetek osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w rejestrze REGON w 2012 r...... 59 Rysunek 9 Sekcja G PKD (handel, naprawa pojazdów) jako odsetek podmiotów gospodarczych w 2012 roku ...... 61 Rysunek 10 Pracujący na 1000 osób w wieku produkcyjnym w 2013 roku w gminach KKSOF ...... 68 Rysunek 11 Liczba NGO przypadających na 10 tys. mieszkańców w roku 2012 na terenie KKSOF ...... 110 Rysunek 12 Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska w 2012 r.(KKSOF i woj. opolskie) [%] ...... 161 Rysunek 13 Odsetek mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków w 2012 r...... 164 Spis zestawień

Zestawienie 1 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do uwarunkowań demograficznych ...... 22 Zestawienie 2 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do infrastruktury komunikacyjnej i technicznej ...... 46 Zestawienie 3 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do infrastruktury mieszkaniowej ...... 53 Zestawienie 4 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do gospodarki i rynku pracy ...... 72 Zestawienie 5 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do edukacji ...... 87 Zestawienie 6 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do kultury i dziedzictwa kulturowego ...... 95 Zestawienie 7 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do turystyki ...... 107 Zestawienie 8 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do rozwoju organizacji społecznych ...... 114 Zestawienie 9 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do opieki i pomocy społecznej ...... 132 Zestawienie 10 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do bezpieczeństwa publicznego ...... 142 Zestawienie 11 Potencjały i deficyty KKSOF w odniesieniu do zasobów przyrodniczych i ochrony środowiska ..... 172

203 | Diagnoza społeczno-gospodarcza Subregionu Kędzierzyńsko-Kozielskiego do roku 2020

} 204