A Comparison and Assessment of the Views of Contemporary Naqshbandīs and Chishtīs in Razavi Khorasan

Islamic Denominations ArchiveVol. 6, No. of 12, SID March 2020

A Comparison and Assessment of the Views of Contemporary Naqshbandīs and Chishtīs in Razavi Khorasan * Azim Hamzi’iyan8 ** *** Muhyi-l-Din Qanbari Abd al-Rahim Ya‘qubnia5 (Received on: 2017-06-10; Accepted on: 2019-08-28) Abstract Throughout Islamic territories, mysticism and Sufism have manifested in a variety of orders in accordance with demands of time, place, and characters. In southern parts of Razavi Khorasan, the Sufi heritage has been preserved in the form of two Sufi orders: Naqshbandiyya and Chishtiyya. The present research is done in order to learn more about the condition, masters, practices, and dhikrs of the two orders in the contemporary period in southern parts of Razavi Khorasan. The two orders are influenced by Dīvbandī doctrines in eastern Islamic world, and are strongly tied with the religion and Sharia. Masters of these Sufi orders try hard to preserve the Prophet Muhammad’s tradition, and public appearances of their followers are in compliance with the tradition. Their major ritual practice consists in collective assemblies of dhikr. Moreover, theoretical aspects of the Naqshbandī order seem to be stronger than those of the Chishtī order. Keywords: Naqshbandiyya, Chishtiyya, Southern Razavi Khorasan, Dīvbandiyya, Circle of Dhikr.

* Assistant professor, Department of Islamic Sufism and Mysticism, University of Semnan, Semnan, Iran (corresponding author), [email protected]. ** Assistant professor, Department of Islamic Mysticism, Islamic Azad University of Nishabur, Nishabur, Iran, [email protected]. *** PhD student, Islamic Sufism and Mysticism, University of Semnan, Semnan, Iran, [email protected]. www.SID.ir Archive of SID

ژپوهشانهم مذاهب اسالمی سال ششم، شماره دوازدهم، پاییز و زمستان 8931، ص835ـ389

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی * عظیم حمزئیان *** ** محیالدین قنبری عبدالرحیم یعقوبنیا

]ترفیخ دفیرفت: 54/49/6931 ترفیخ پذیرش: 6931/41/41[

چکیده عرفرن و تصو بنر به مقتضیرت زمرنی و مکرنی و شخصیتی دف سراسر سرزمینهری اسالمی اود فا دف قرل سلسلههری گونرگون نشرن داده است. اراسرن ف وی از سرزمینهریی است که ام روزه دف بخ جنوبی آن نمونهای از این میراث دف جریرن دو سلسله نقشبندیه و چشتیه حس ش ده اس ت. پژوه حر ر بر هد شنرات و عیت، مشریخ، اعمرل و اذکرف ای ن دو سلس له دف دوفه معرص ر دف جنوب اراسرن ف وی انجر شده است. این دو سلسله از آموزههری دیوبندیه دف شرق جهرن اس ال متکثرند و پیوند محکمی بر دین و شریعت دافند. مشریخ این سلسلههر تالش بسیرفی برای حس سنت نبوی دافند و مریدانشرن بر ظواهر متنرس بر سنت دف اجتمرع حر ر میشوند. مهمترین عمل عبردی و آیینی آنرن برگزافی جلسرت ذکر جمعی است و جنبه نظری نقشبندیه پرفنگتر از چشتیه ب ه نظ ر میفسد.

کلیدواژهها: نقشبندیه، چشتیه، جنوب اراسرن ف وی، دیوبندیه، حلقه ذکر.

* اساااتاسیار گاااروه تصاااوخ و ررفاااان اساااالمی سانشاااگاه سااامنان، سااامنان، ایاااران هنوی ااانده م ااائول (. [email protected] ** استاسیار گروه ررفان اسالمی سانشگاه ازاس اسالمی واحد نیشابور، نیشابور، ایران. [email protected] *** سانشجوی www.SID.irسکتری تصوخ و ررفان اسالمی سانشگاه سمنان، سمنان، ایران. [email protected] Archive of SID

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 191

پیشگفتار صراسان بزرگ سیرزمانی شاهد شخصیتها، ریانها و مدتبهاای گونااگون ررفاان و تصوخ بوسه است. از سده سهم به ب د، تحوت سیاسی و تاریخی این نباه از میاراث فرهنگی را بهتدری سر صراسان ض یف کرس اما امروزه برصی سی یههاای صاوفیانه، از میه نقشبندیه و چشتیه، با رویدرسی متأثر از اندیشه سینی ریمای سیوبند سر میان اهال ت نن این من قه ف الیت سارند. شیخ احمد سرهندی، م روخ به مجدس الف ثانی ه179اا 9۴34ز( و شاه ولیاهلل سهیوی ه9994ا9976ز( را از پیشاگامان اصایی تیتیاق طریقات نقشبندیه با اموزهها و ت الیمی که رویدرس اصیی مدرسه سیوبند شاد مای سانناد مولاوی محمد رمر سربازی ه9335ش( اصییترین چهره سر حیقاه اتصاال ایان سی ایه و ایان اندیشه سینی سر میان اهل سنت شرز ایران سر سوره م اصر است. انجاام پاژوه هاای میدانی و مشاهده گروههای سینی و تأثیری کاه اناان مای توانناد بار مناسابا فارسی و ا تماری و سیاسی ام ه بگصارند، ای صالی این ناوع م ال اا را سر پاژوه هاای م اصر نشان میسهد و انتظار میروس سر ت یین ن بت این گاروه هاای ماصهبی باا ساایر گروههای بنیاسگرا و تندرو سوسبخ باشد. پرس اصیی این تحقیق نااظر باه شاناصت چی تی و چگونگی وض یت مو وس سی یههای چشتیه و نقشبندیه سر نوب صراساان رضوی با تو ه به م ارخ، مشایخ و مراسم انها است. فر حاضر نیز بر ان اسات کاه این سو طریقت ابشخور فدری واحدی سارند اما بیان تتااو سر روش و شادل رفتاار طریقتی و امتداس زی ت انها سر غرافیای ایران میتواند شاناصتی سقیاق تار از وضا یت بخشی از چشمانداز گروههای ررفانی حاضر سر من قه و همچنین مناسبا انها با سیگار گروههای مصهبی به سست سهد. سر این زمینه رالوه بر کتبی که مشایخ یا مریدان سی یهها نگاشاته اناد، نوشاته هاایی مر ع از نوع تصکرهها و زندگینامه شخصیتهای صوفیه نیز سر سسترساند کاه نتحاا اتنِ ربدالرحمن امی هم313ز( یدی از اثار امع انها تاا قارن سهام اسات. برصای پژوه ها، همچون کتاب تجو سر تصوخ از ربدالح ین زرینکوب، نیز فصلهاایی www.SID.ir Archive of SID

191 / پژوهشنامه مذاهب اسالمی، سال ششم، شمارۀ دوازدهم

را به تصوخ صراسان و مشایخ ان اصتصاا ساسهاند. کتاب چشتیه سر هند و پاک تان اثر غالمریی اریا نیز از اثار ارزشمند سر این زمیناه اسات کاه تااریخ و م اارخ و مشاایخ سی یه چشتیه را سر هند و پاک تان بررسیده است. کتابهای بیشاتری نیاز نقشابندیه و م ارخ و مشایخ ان را سر س حی گ اترسه و من قاه ای بررسای کارسه اناد اماا تااکنون پژوهشی نیافتیم که صاستگاه، م ارخ و مشایخ این سو سی یه را سر صراسان رضاوی سر سوره م اصر بررسی کرسه باشد. گرساوری اطالرا به روش میدانی باا تدیاه بار مناابع مدتوب و حضور سر مجیِهای ذکر و مراسم م ی این سو سی یه، مصاحبه با مشایخ و مریدان انها و استتاسه از کتب صانقاهی بین سالهای 9313 تاا 9315 صاور گر فتاه است.1

1. نقشبندیه در خراسان بنا بر نظر بیشتر مورصان و ررفانپژوهان، صراسان قدیم ایگااه منحصار باه فارسی سر تاریخ ررفان و تصوخ سارس چراکه »برصی از پایهگصاران واق ی م ی تصوخ اساالمی از انجا برصاسته بوسند و سهم صراسان سر تصوخ بای از ساایر منااطق اساالمی باوس ه است حتی ردهای از بزرگان تصوخ بغداس و مراکز سیگر هام زاسه و پارورسه سارزمین صراسان بوسند« )کیان،، 7683: 782(. کثر شمار زهاس و صوفیه میتواند رالوه بار تأییاد این مدرا، مالکی قابل استناس برای پژوهشگران باشد بر اسا گزارش رسااله قشایریه ، از 13 تن از مشایخ صوفی ذکرشده سر این رساله 77 تن، ی نی حادوس 3۴سرصاد اناان، برصاسته از غرافیای ایران و حدوس 55سرصد از ایرانیان نیز صراسانیاند )شفیع، کتدکن،، .)16 :7683 »هرچند مغوتن پیدره و نظام ررفانی صراسان را از هم دا کرسند، با ارامشی که سر هرا سوره تیموری سر قرن هشتم و نهم حاصل شاد، سوبااره ایان گی اتان پ اندها ی ررفانی به رونق اولیه و شدوفایی بینظیری رسید« )نصیری جام،، 7636: 773(. با واپ این اشتتگی تیموریان، شاه اسماریل صتوی توان ت با »توانایی شگتتانگیز و سررت رمل ب یار، کشور www.SID.irاشتته را که ررصه کشاک ترکمانان و تیموریان و ازبدان باوس، سر ماد Archive of SID

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 191

کوتاهی به زیر لوای ی سولت مرکزی سراورس که هم تمامیت فرهنگی صوس را بازیافت و هم توان ت با قدر های صاور و باصتر کشور امااسه سراویخاتن باشاد « )صتفا، 7681: 71(. او »پِ از ت یط بر کشور ایران و ت یط بر حدومت، تروی مصهب شی ه را هدخ حدومت صوس ارالم کرس« )کیان،، 7683: 231(. قبل از صتویه و سر فاصیه سالهاای زوال حدومات اییخاانی سر ایا ران ه736ز( تاا روی کار امدن تیموریان ه733 ز(، طریقتهای گونااگونی، ارام از شای ه و سانی، سر صراسان و ماوراِالنهر ظهور کرسناد از میاه طریقات نقشابندیه من اوب باه صوا اه بهاِالدین محمد نقشبند بخارایی هم719ز( )قاض،، 27:7688(. سی یه نقشابندیه سر طاول زمانهای مختیف نامهای گوناگونی به صوس سیده است. این سی یه را »از رهد ابابدر تاا بایزید، صدیقیه و از زمان بایزید به ب د، طیتوریه و از ایام صوا ه ربدالخالق، صوا گان و از سوره بهاِالدین بخارایی، نقشبندی و سر رصر شیخ احمد فاروقی سارهندی مجادس الف ثانی ه179ا9۴37ز(، احراریه و سر حیا موتنا صالد شهرزوری ه9913ا9747ز(، نقشبندیه مجدسیه صالدیه نامند« )مدرس، چهتارده،، 7636: 35(. این طریقاه »ابتادا سر باین مرسم روام شهر و پارهای از روستاییان راه یافت ولی سر سورههاای ب اد طبقاا بااتتر ام ه که امیران و مالکان و روحانیان بوسند، به رگه صوفیان سرامدند و این سر حاالی بوس که سر ابتدای کار بیشتر صوفیان نقشابندی از بازاریاان و پیشاه وران بوسناد « )قاضت،، 7683: 16(. این سی یه، مانند سیگر سی یههای طریقتی، سر مدتی کوتاه غرز سر کارهاای س ن ی و ی ش د و ن ت و ا ن ا ت پ ا ی گ ا ا ه ص ا و س ر ا ب ا ر ا ی ه م ی ش ا ه س ر ص ا س ا ت گ ا ه ص ا و س ، ص ر ا س ا ا ن و ماوراِالنهر، حتظ کند به همین هت »سی یه نقشبندیه پِ از سده هشتم، که تصاوخ صبغه شی ی و سنی پیدا کرس، از زمره سی یههای سانی باه شامار مای رفات و پاِ از تیموریان، طریقه مصکور نتوان ت سر ایران باه حیاا صاوسش اساماه سهاد. از ایان رو ردهای از نقشبندیان به کشورهای رربی و ردهای سیگر به شبهقاره هناد کاوچ کرسناد و به اساب صانقااهی صاوس سر ان کشاورها اساماه ساسناد « )نظتام، بتاخرزی، 7686: 617(. سر سالهای ب د بهتدری ف الیت مشایخ این سی ایه هاا سر سارزمین هاای مارزی ایارا ن و استانهای www.SID.irسنینشین، که امدان اسامه و استمرار برای ف الیتها و وس ساشت، بیشتر شد Archive of SID

191 / پژوهشنامه مذاهب اسالمی، سال ششم، شمارۀ دوازدهم

از میه من قه نوب صراسان رضوی که سی یه نقشابندیه توان ات صاوس را سر انجاا احیا کند.

1ـ1. مشایخ نقشبندیه جنوب خراسان رضوی در سده اخیر پِ از تق یم استان صراسان بزرگ سر سال 9333 به شمالی، رضوی و نوبی، صراسان رضوی سر مرکزیت این تق یم قرار گرفت. سر برصی از شهرستانهای نوبی و شارقی صراسان رضوی اکثر بافت م یتی اهل سنت حنتی است کاه زمیناه ای بارای ظهاور و ف الیت سی یههای نقشبندیه و چشتیه سر این من قه شدهاند. پژوهشااگر م اصاار ررفااان و تصاا وخ، نورالاادین مدرساای چهااارسهی، سر کتاااب سی یههای صوفیه ایران از صییته فخرالدین نخل احمدی نام میبرس کاه صییتاه سی ایه نقشبندیه سر تربت ام و اطراخ ان و سر گنبد کاوو و افغان تان باوسه اسات )مدرست، چهارده،، 7636: 18(. سر گتتوگویی که سر تربت ام ساشتم، احمد نخل احمدی، فرزند ایشان، گتت که صییته فخرالدین نخل احمدی ا ازه ارشاس صوس را از صییته شرخالدین سر هرا افغان تان سریافت کرسه و این سی یه با چند واس ه به غالم ریی شاه سهیاوی هم974۴ز( میرسیده است. پِ از وفا شیخ فخرالدین نخال احمادی، سی ایه سر او منق ع شد و صالفت ب د از وی به ک ی واگصار نشد. فرزند او راه پادر را باه صاور تأسیِ مدرسه سینی »فخر المدار « سر شهر تربت اام اساماه ساسه اسات و اکناون سر کارهای فرهنگی و ا تماری شهر و من قه حضوری ف ال سارس. ربدالرلوخ مجیدی صییته سیگر سی یه نقشبندی است که سر سالیان اصیر سر من قاه تایباس به تربیت مریدان اشاتغال ساشاته اسات. وی سر ساال 93۴7 شم ای سر روساتای ح ینی زاسه شاد و ریاوم ررفاانی را از پادرش، صییتاه ربدالحمیاد هم 9357ش(، فارا گرفت، سپِ برای تدمیل ریوم ررفانی صوس سست بی ت به صییته شاه محمد م صاوم، از صیتا و م ندنشینان و فرزندان شاه ولا یاهلل صراساان ی، ساس )مجیتدی، 7683: 2(. بناا بار مصاحبه انجامشدهام با فضل احمد مجیدی، فرزند ارشد ایشان، صییتاه مجیادی ب اد از وفا مرشدش شاه محمد م صوم، با فرزند ایشان محمد قیاوم، ساپِ باا ناوه ایشاان، www.SID.ir Archive of SID

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 199

مرحوم شمِ الحق مجدسی، بی ت کرسه تاا اینداه سر ساال 931۴ شم ای باه سار بقاا رحیت کرس. مجیدی سر روستای ح ینی تایباس حیقههای ذکر و تربیات مریادان برگازار میکرس. از ایشان سو اثر مدتوب بر ا ماناده اسات سیاوان اشا ار کاه حااوی غزلیاا رارفانه است و به همت فرزندش، فضل احمد مجیدی، سر سال 9334 چاپ شده اسات و سیرةال ارفین که مراحل چاپ را میگصراند. وی نیاز باه رغام اینداه از مشاایخ ناامی نقشبندیه نوب صراسان بوس، صالفت ب د از صوس را به ک ی واگصار ندرس. سومین شخصیت سی یه نقشبندی سر نوب صراسان رضوی سر سده م اصر قاضی اللالدین فقهی سیجوقی است که سر سال 9399 هجری قمری سر یگه موسیابااس از توابع تربت ام متولد شد. وی سر شانزسه سالگی برای فراگیری ریاوم باه شاهر هارا مها ر کرس و چهار سال سر انجا به تحصیل مشغول شد، سپِ سر بی ات ساالگی باه روستای صوس بازگشت ولی شرایط ناب امان، وی را به سدنا گزیدن سر قریاه چااه ابااس مجبور کرس. قاضی سیجوقی مدان دید را برای تأسیِ مدرسه ریمیاه من اساب سیاد و اولین گام فرهنگی را با تأسیِ مدرسه و صب طیبه و اموزش اناان برساشات. ح ان م اشر و صصال نیدوی اصالقی وی بارث شد سر 75 سالگی، بنا به صواست مارسم و م تمدان محل، برای منصب قضاو انتخاب شد. قاضی سیجوقی ریوم رسمی و قیل و قال مدرسه را بارای رسایدن باه کماال کاا فی نمیسان ت و م تقد بوس پِ از فراگیری ریوم متداول، برای تزکیه نتِ به ریاوم بااطنی نیاز است بنابراین باید سر پی صاسقان و صاحبدتن مخی باوس )فقهت، ستلجیق،، 7681: 71(. این اح ا سر نهایت وی را به واسی تصوخ کشاند و بارث شد سست اراس باه حا ی محمد انور شاه پرچمنی، که م ندنشین پدر صوس حا ی شااه ولا یاهلل صراساانی سر هرا افغان تان بوس، بدهد و پِ از طی مراحال سایوک، صییتاه او شاوس )مجتددی، 7637: 231(. وی سر نهایت سر سال 9317ز/9357ش سر 37 سالگی سر روستای چاهاباس، که سر سوران حیات به سار اتمان و ب د از مرگ ایشان به کالته قاضای شاهر یافات، وفا کرس )فقه، سلجیق،، 7631: مقدمه(. www.SID.ir Archive of SID

211 / پژوهشنامه مذاهب اسالمی، سال ششم، شمارۀ دوازدهم

1ـ2. نقشبندیه معاصر در جنوب خراسان رضوی امروزه سو گروه مدری سی یه نقشبندیه سر نوب صراسان رضوی ه تند. شایخ گاروه بزرگتر مولوی شمِالحق فقهی است و گروه کوچدی که سر کوه بِزس و سر م جد نور همدان چیهنشینی ژنده پیل( حیقههای ذکر م ی صوس را برپا میسارناد را غاالم حیادر شیبانی اساره میکند.

الف( حلقه مولوی شمس الحق فقهی مولوی شمِ الحق فقهی، م روخ به موتنا شمِ الحق، نوه حا ی قاضی اللالادین فقهی سیجوقی است. وی تحصا یال حاوزوی صاوس را سر مدرساه ریمیاه »کاوه ون « بیوچ تان و سر محضر مولوی محمد رمار ساربازی، بر اته تارین صاوفی نقشابندیه م اصر سر شرز ایران، گصراند. ب د از رحیت شیخ سر سال 9335 شم ی، مولوی شمِ الحق سست بی ت به صییته ارشد ایشان، مولوی ربیداهلل افروصته، ساس تاا اینداه مراحال سیوک را با تالش و ل ف صداوند به پایان رساند و سر سال 931۴ با ک اب صالفات از انب ایشان، مأمور احیای این طریقه سر نوب صراسان رضوی شد. رالم سیان باوسنْ صییته فقهی را از هجمه انتقاسا صوفیستیزان حتظ کرسه اسات اماا هناوز سر برصای شهرهای سنینشین موفقیتی سر برپا ساشتن حیقههای ذکر و اصال نداشته است. وی تا مهرماه سال 9315 سر شهر صالحاباس از توابع شهرساتان تربات اام سادونت ساشات و حیقههای ذکر را سر شهرهای تایباس و تربت ام به صور ماهانه و سر شهر صاالح ابااس به صور هتتگی برگزار میکرس. این ی هها سر شهر تایباس سر م جد صییال الرحماان سر اولین پن شنبه هر ماه شم ی، سر شهر تربت ام سر م جد صوا ه رزیزاهلل سر اولاین م ه هر ماه شم ی و سر شهر صالحاباس سر م جد محمد رساول اهلل هار هتتاه ب اد از نماز رصر روز م ه برگزار میشد اما از مهر ماه سال 9315 استقبال و سرصواستهای مریدان و اراستمندان بارث شد او شهر تایبااس را بارای سادونت برگز یناد و شاب هاای م ه حیقه ذکر را سر م جد صییل الرحمان برگزار کند. زمان برپاساری این حیقههاا باا تو ه به www.SID.irفصول سال و طول مد شب و روز تغییر میکند حیقههاا سر فصال زم اتان، Archive of SID

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 101

که شبها طوتنیتر است، ب د از نماز رشا و سر فصل تاب تان ب اد از نمااز مغارب یاا رصر برپا میشوند.

ب( حلقه غالم حیدر شیبانی در کوه بِزد حیقه غالم حیدر شیبانی2 گروهی کوچ است که صیو کاوه بِازس، سر 75 کییاومتری شهر تربت ام، را برای مراسم ذکر صوس برگزیده است. افاراس ایان گاروه، کاه صاوس را نقشبندی میسانند، سر شبهای م ه سر م جدی که مدان چیهنشاینی و صیاو هاای طوتنی ژندهپیل هم536ز( بوسه است مراسم صوس را برگزار میکنند. سرذاکر این گاروه، غالم حیدر شیبانی، نظامی بازنش تهای است که به گتته صوس، بارای حصاول نتیجاه سر سیوک سست بی ت به مشایخی همچون سید طاها هاشمی سر ارومیه، پیر قاسام شااه سر زاهدان، حار ربا رضایی همرشد و صییته قاسریه( و موتنا سید سای ان از افغان اتان ساسه است. اگرچه رو کرسن مرشد و پیر، با ا ازه پیر قبیای سر صاور نرسایدن باه م یوب، از موارسی است که شاه نقشبند هم719ز( ان را مجاز و طباق تشاخی مریاد سان ته است، بر صالخ باور سایر نقشبندیان نوب صراسان رضاوی اسات چراکاه از سیدگاه انان، سر صورتی میتوان مشایخ بی ت را رها کرس که کامل و مدمل نبوسن شایخ محرز شوس، سر غیر این صور نشانه وسوسه و تصرخ شای ان سر مریاد اسات )فقهت، نقشبندی، 7635: 551(. بر مبنای مشاهدا نگارنده، ی ه ذکر این گروه به این صور است که ذکر سروس شریف هالیهم صل ریی سیدنا محمد و ال و اصحاب سیدنا محمد( حدوس 4۴ سقیقاه باه حالت هر و نش ته سو زانو همخوانی میشوس و سر نهایت ی ه با سرا و ایصال ثواب برای انبیا، المه، اولیا و مشایخ و سرگصشتگان پایان میپصیرس. حیقه این گروه سو تتااو رمده با حیقه سیگر نقشبندیان من قه سارس: 9. لتظ ذکر: نقشبندیه همولوی فقهی( با ذکار ذا هلتظ الله اهلل( شروع میکنند و بناا را بار تحیّای ما یگصارناد ی نای ابتادا ذکار میگویند و بر این باورند که تدرار ذکر رالوه بر از بین برسن رذایل نت انی، رسیدن باه مقصد را اسانتر میکند 7. صتی و هری بوسن ذکر: نقشبندیه متمایال باه ذکار صتای www.SID.ir Archive of SID

212 / پژوهشنامه مذاهب اسالمی، سال ششم، شمارۀ دوازدهم

ه تند. صوا ه هبهاِالدین نقشبند( از سید امیر کالل به طریق نتی و اثبا و ذکار صتای تیقین یافته است )سیدی ، 7683: 661( اما این گروه از ذکر هر متوسط به حالت نش اته بهره میبرند که سر واقع واز ان را برصی از ریمای احنااخ ساسه اناد )نقشت بندی مجتددی، .)767 :7683 مریدان و شرکتکنندگان با لبا رسمی سر مراسم حیقه ذکر حضور پیدا میکنناد و به لحاظ ظاهری تقیدی مانند انچه سر سایر حیقههای نقشبندیه مشاهده میشوس ندارناد محاسن و شوارب کوتاه سارند. از همه گروههای سنی سر باین اناان مشااهده مای شاوس. حضور سر نیمههای شب سر صیو کوه و توسّال باه صااحبدتن و روحانیات مشاایخ گصشته صتا و م نویت صاصی به این گروه میسهد که بارث ماندگاری ان شده است.

1ـ3. کیفیت ذکر در نقشبندیه جنوب خراسان سر مجالِ ذکر سی یه نقشبندیه مریدان، طبق مورد مقرر، سر م جد ت یین شاده ماع میشوند و به سور شیخ حیقه میزنند سر برصی موارس ایگاهی صاا و باتتر از بقیاه برای شیخ اماسه میسازند. او ابتدا مریدان را ارشاس میکند، سپِ مریدان به نوبات و باا اسب صاا یو وی مینشینند و سؤالهای شخصیشان را میپرسند او نیز بار ح اب احوال هر یا از مریادان، او را راهن ماایی مای کناد. ب اد از ایان مرحیاه، ک اانی کاه میصواهند وارس این طریقت شوند برای بی ت سر یو شیخ زانو میزنند و شیخ ب اد از تیقین کیمه شهاستین و توبه از گناهان گصشته و اتّباع سنت نبوی، مریادان را سر طریقاه نقشبندیه به صور سیوک و سر سه طریقه سیگر به صور تبرّک بی ت میسهد. بی ات نیز به این صور است که اگر بی تکنندگان کم باشند، سست سر سست صییته مینهناد و شیخ با گصاشتن انگشت صوس بر محل اولین ل یتاه سر بادن مریاد، هسو انگشات زیار پ تان چپ( که ل یته قیب است، به او تیقین ذکر میکند اما اگار بی ات کننادگان زیااس باشند، شالی را پهن میکنند و همه سستها را بر شال مینهند و تیقین ذکر مییابند. ب د از بی ت، ک انی که قبالً بی ت کرسهاند برای رو کرسن سَبَق هل ایف، نتی و اثبا یاا مراقبا ( صدمت شیخ میرسند و شیخ بر اسا احوات مرید و فراست کشتی صاوس، www.SID.ir Archive of SID

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 101

او را ارشاس و سستگیری میکند. سپِ ذکر شروع میشوس هر یا از مریادان باا قارار گرفتن سر حالت سو زانو و سر حالی که سر را پایین میاندازند شاروع باه ذکار قیبای و صتی میکنند. شیوه ذکر به این صور است که مریاد بایاد وضاو ب اازس، سر صاور امدان شالی بر سر صوس بیندازس، زبان صوس را به کام بچ باند و تدان ندهد، نتاِ را باا بینی به ساصل سینه بدشد و حبِ کند و با تتدر و صیال، نق »اهلل« را بار ل یتاه ماورس نظر ضرب کند. مرید میتواند »اهلل« اول را ساکن یا با ضمه اسا کند و وقتی نت تناگ شد، ان را رها سازس )فقه، نقشبندی، 7635: 112(. از میان چهار سی یه قاسریه، ساهرورسیه، چشاتیه و نقشابندیه، فقاط پیاروان طریقاه نقشبندیه با استناس به ایا قران و احاسیث پیاامبر و ارای فقهاا، ذکار صتای را بار ذکار هری ار ح میسانند )همان: 161( هرچند ذکر هر متوسط را نیاز اایز مای سانناد. سر حالت ذکر و مراقبه، مرشد سر مقام مجرای هدایت فیوضا الهی به قیاب هاای مریا دان است و با این تصور که تمام قیاب هاا ی مریادان را سر ساصال ظرفای سر مقاابی سارس، فیوضاتی که از رالم بات بر قیب وارس میشوس را به صور تصاورا ، باه ایان ظارخ هدایت میکند. سر حین ذکر برای صب و سرور قیبی مریدان، گااهی یدای از مریادان ن ت یا غزلی را با صدای زیبا میصواند. انچه ذکر شد مشاهدا حضاوری نگارناده از مجی ی بوس که سوم ارسیبهشت 9313 سر م جد بیت الرحمان تایباس برگزار و سر نهایت با سرا صتم شد. صوفیان امروزی نقشبندیه لبا مخصوصی ندارند ولی س ی میکنند با لبا ستید محیی و رمامه ستید اا گاهی رمامه به رنگ مشادی اسات ااا و باا باویی صاوش سر حیقههای ذکر شرکت کنند. از اساب مرید این است که هر گاه تصمیم میگیرس به سیادار شیخ صوس بروس، سر حد توان هدیهای برای او تدارک میبیند هرچند ضارورتی سر ایان کار نی ت. همچنین سر تصمیمهای اساسی زندگی، مانند ازسوار و نامگاصار ی فرزنادان، از شیخ مشور میگیرس. اینان همیشه نام مشایخ را با احترام صاصی ما یبرناد و سا ی میکنند به حتظ ظاهر اا از میه محاسن بیند، کوتاه کرسن شوارب و روی گوناه هاا و انچه ان را www.SID.irسنت نبوی میسانند اا پایبند باشند. مریدان نقشبندیه حاضر سر مجالِ ذکار Archive of SID

211 / پژوهشنامه مذاهب اسالمی، سال ششم، شمارۀ دوازدهم

بین 95 تا 5۴ سال سن سارند و س ح تحصیالتشان از بیساواس تاا تحصایال راالی، از میه وکیل و پزش و م یم، است.

2. چشتیه در خراسان چشت از روستاهای صراسان قدیم سر نزسیدی هرا است. ابواسحاز شامی برای ارشاس مرسم چشت با ا ازه پیر صوس از بغداس به چشت رفت. صوا ه ابواحمد ابدال چشاتی باا او مصاحبت ساشت که پِ از مرگ صوا ه، ابواسحاز انشین او شاد و ب اد از او باه ترتیب، صوا ه ابومحمد چشاتی هم 499ز(، صوا اه ابویوساف بان سام ان هم 451ز(، صوا ه ق بالدین موسوس چشتی هم577ز(، حا ی شریف زنادنی هم 697 ز(، صوا اه احمد بنموسوس هم577ز( و صوا ه رثمان هارونی هم697ز( سر چشت و سیگر ناواحی صراسان بر م ند صالفت نش تند. سر قرن ششم کمکم ایان سی ایه سر صراساان رو باه افول نهاس و به نواحی هند منتقل شد. چشتیه از سی یههای صوفیه پر م یت سر شبهقاره است. بنیانگصار سی ایه چشاتیه سر هند صوا ه م ینالدین چشتی است. م ین ب اد از ساترهای طاوتنی، سر ساال 569 قمری سرانجام به ا میر رفت هرچند انشینان و صیتای م ینالدین سر سیگار شاهرها هم سی یه را تروی کرسند )آریا، 7636: 77/861، 867، ریل چشتییه( . برصی از شخصیتهای بزرگ چشتیه صراسانی بوسهاند از میه سه شخصیت که نامشان سر کتااب هاای م تبار ررفانی امده: استاس مرسان، شاه سنجان و صوا ه رثمان هارونی. امی سر نتحا اتنِ از »استاس مرسان« نام میبرس که از قصبه سنجان هسنگان( صواخ و مریاد صوا اه محماد بنابیاحمد چشتی هم499ز( بوسه و سر بیان احواتت مینوی د که از سانجان چشات را مشاهده میکرسه است )جام،، 7611: 661(. سومین شخصیت، شاه سنجان صاوافی اسات. اامی سر نتحاا اتناِ ناامی از او نمیبرس ولی ساراشدوه او را مرید صوا اه ماوسوس چشاتی مای ساناد و سر اسب او ذکار میکند که سر مدتی که سر چشت بوس، نق طهار سر انجا ندرس و بارای ایان کاار از چشت صارر www.SID.irمیشد وی سال وفا شاه سنجان را 517 قمری سان ته اسات )داراشتوی:، Archive of SID

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 101

ب،تا: 37(. مقبره او اکنون سر روستایی به نام سنگان سر شهرستان ر شتخوار سر فاصایه 75 کییومتری شهر تربت حیدریه به شهر صواخ است. همچنین مقبرهای نیز سر شهر سنگان صواخ من وب به او است. سومین شخصیت بزرگ چشتی صراسان قدیم، صوا ه رثمان هاروَنی، مرید حاا ی شریف زندنی هم697ز( و مرشد و مراس م ینالدین ا میری، است. او از شخصیتهاای سرشنا صراسانی چشتی سر سوره قبل از وروس این سی یه به هند بوسه است )داراشوی:، ب،تا: 37( هر چند از او نیز نامی سر نتحا اتنِ نیامده است. با مها ر مشایخ چشتیه به هندوستان، بهتدری مریادان و مشاایخ ایان طریقاه سر حدوس صراسان کم شدند. با این حال، سر نخ تین سهههای قرن چهارسهم هجری قمری از شخصیت شی ه مصهبی به نام حار شیخ ح ن یی نخاوسکی اصاتهانی هم 9369ز( سر مشهد یاس شده که مرید حار محمد صاسز اصتهانی و او نیز مرید رستم صاان بختیااری بوسه است. وی شبهای پن شنبه سر منزل صوس روضه برپا میکرسه، به فقارای صاک اار صوشبین بوسه و از صیط با افراس سی یه طاووسیه هگناباسی( ا تناب مای کارسه اسات. از چ گ و ن گ ی پ ی و س ت گ ی ا و ب ا ه ا ق ا ا ب ص ا و ف ی ه چ ش ا ت ی ه ا ط ال ر ا ی س ر س س ا ت ن ی ا ت )مدرست، چهارده،، 7636: 782(.

2ـ1. طریقتهای چشتیه در جنوب خراسان رضوی معاصر گروهی که امروزه با نام چشتیه سر نوب صراسان رضوی ف الیت سارند، از شاصههاای چشتیه امداسیه من وب به حا ی امداساهلل مها ر مدای ه اتند. ایان سی ایه را ساالیان گصشته طالبان ریوم سینی که برای تحصیل به پاک تان رفته بوسناد، سر ایان من قاه ا حیاا کرسند. به همین ریت متأثر از گرای فدری ریمای سیوبند ه تند ریاانی کاه ب اد از نگ 9367 م ب ا ه د خ ن ج ا ا س ا ال م س ر ه ن د و س ا ت ا ن ب ا ا ت أ س ا ی ِ م د ر س ا ه س ی و ب ن ا د ش ا د ل گرفت. سلیل اصیی که میتوان بر تأثیر این اندیشه سینی بار سی ایه چشاتیه ذکار کارس، استتاسه ندرسن چشتیه م اصر از ات موسیقی و سااز و ساماع سر مراسام ذکار اسات البته سر برصی شاصههای چشتیه که متأثر از این گرای فدری نی تند و سر افغان اتان و www.SID.ir Archive of SID

211 / پژوهشنامه مذاهب اسالمی، سال ششم، شمارۀ دوازدهم

سایر سرزمینهای اسالمی حضور سارند، مراسام ذکار غالبااً باا ابازار و ات موسایقی برگزار میشوس )حسین،، 7681: 781(. م روختارین شایخ و صییتاه چشاتیه سر من قاه ناوب صراساان رضاوی مولاوی ربدالناصر شیریندام است. بر اسا گتتوگویی با ایشان، وی سر سال 934۴شم ی سر روستای نشتیتان صواخ متولد شد و سر سالهای میانی سهاه 6۴ شم ای بارای تدمیال تحصیال به کشور پاک تان و مدرسه فاروقیه شهر کراچی رفت. سر کراچی باا مدرساه و صانقاه امداسیه اشرفیه هاشرخ المدار ( اشنا شد شیخ ان مولوی حدیم اصتر بوس کاه طریقهاش با چند واس ه به حا ی امداس اهلل مها ر مدی میرسد. مولاوی شایریندام سر طی تحصیل، شبهای م ه و ایام ت یل را سر صانقاه اشرفیه به سر میبرس. وی ب د از اتمام سرو سینی سر سال 9493 قمری، برابر با 9377شم ی، ی سال را برای اصاال و تزکیه سرصدمت م تقیم شیخ حدیم اصتر گصراند و مقام صالفت را از ایشان سریافات کرس. این بی ت که تا رحیت موتنا حدیم اصتر سر سال 9317 شم ی استوار باوس، ب اد از وی با فرزند و صییته ایشان، موتنا محمد مظهر، اسامه یافت. مولوی شیریندام سر سال 9373 وارس شهرتایباس شد و چاون از اناب مرشاد صاوس وظیته و مأموریت اصال و ارشاس را بر رهده ساشت، ی اا اصاالحی را سر م اجد حضر بالل سر همان سال شروع کرس. سر سال 9371شم ی به روستای مشاهدریزه سر حوالی شهر تایباس نقل مدان کرس و رهدهسار امامت م جد حضر ریی هع( انجاا شاد وی ی ههای ذکر و اصال صوس را سر مدان دید نیز پی گرفت. سر مصاحبههایی سر تاریخ 3 بهمن 9314 و 5 فرورسین 9315 با مولاوی شایریندام، ایشان م ارخ این سی یه را این گونه بیان کرس: سر این سی یه اصل بر تزکیه و اصاال مریدان با تقدم تخیّی هصالی شدن( بر تحیّی هاراستن( است. سر این سی ایه پان اصال اساسی، که به ان ن خه وتیت میگویند، را برای همه مریادان تزم مای سانناد و تأکیاد بییغی بر ررایت انها سارند: تقوا و پرهیز از گناهاان، سوری از سابب و اساباب گناهاان، اتّباع سنت رسول اهلل ها(، مداومت سر ذکر اهلل و صحبت و همنشینی با اهل اهلل. www.SID.ir Archive of SID

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 101

مشایخ این طریقه ذکر را وسییهای برای هدخ، ی نی رسیدن به تقوا و پاکی، میسانند و ان را برای مرید به تمرینهای سخت ورزشداری تشبیه میکنند که برای ک ب نتیجه سر م ابقه نهایی به ان نیاز سارس. تأکید بر اصل اتّباع سنت رسول اهللها( بارث شده که لبا ستید، محاسن بیند و شوارب کوتاه از ویژگیهاای رماده ظااهری اناان باشاد و پوشیدن رنگ زرس و قرمز را برای مرسان ممنوع بدانند. وروس برای صانمها سر این طریقه ازاس است، با این حال کیتیت بی ت، مانند سایر طریقتها، از پشت پرسه و با پارچاه یاا طنابی صور میگیرس که ی طرخ ان سر سست شیخ و یا طارخ سیگار سر سسات مرید است. سر هنگام برپاساری حیقه ذکر نیز زنان دای از مرسان و باه صاور صتای ذکر میگویند. ی ا ذکر و ارتداخ ایان سی ایه سر سو نق اه سر شاهر تایبااس و حوماه برگازار میشوس. حیقه اول سر م جد حضر ریی هع( سر روستای مشهدریزه، سر 75 کییومتری شمال غربی شهر تایباس، است که امامت ان را مولوی شیریندام بر رهده سارس. این حیقاه سر روزهای پن شنبه هر هتته ب د از نماز رصر برگزار میشاوس و مریادان ان 75 تاا 3۴ نتر از اهالی روستای مشهدریزه و روستاهای اطراخ ه تند. حیقه سوم کاه بازرگ تار از حیقه اول است، سر گصشته سر یدی از م ا د شهر تایباس برگزار میشد. از اواصار 9314 این ا تماع و مراسم ب د از نماز رشای شبهای م ه، با حضور شیخ سر مدانی به نام »سار اترشاس« یا صانقاه برگزار میشوس.

2ـ2. کیفیت ذکر در چشتیه جنوب خراسان اذکار سر طریقت چشتیه ب ه س و ص ا و ر ف ا ر س ی و گ ر و ه ا ی ا س ا ت . ذ ک ا ر ا ن ت ا ر ا س ی ر ا ه ا ر شخ از شیخ سریافت میکند و نصاب ان به اسات ارت و تاوان و ایگااه هار ذاکار متتاو است. کیتیت و روش ذکر گروهی سر شااصه هاای گونااگون چشاتیه متتااو است سر برصی شاصهها، همچون چشتیه م اروخ باه صااحبان سر ساراوان بیوچ اتان ایران، غالباً با موسیقی همراه است )ریگ،، 7636: 711(.

www.SID.ir Archive of SID

211 / پژوهشنامه مذاهب اسالمی، سال ششم، شمارۀ دوازدهم

ذکر م ی سر م جد یا صانقاه برگزار میشوس. به این صور که ب د از نمااز رشاا مریدان به همراه شیخ سایره وار مینشینند. تا مع شدن همه، شیخ از مریدان میصواهد ذکر فرسی، که غالباً استغتار یا سروس شریف است، را به صور صتی و شخصی تدارار کنند. مریدان نیز اذکار »استغتر اهلل ت الی من کل ذنبٍ و وتوب إلیه« یا »الیهم صال ریای محمدٍ و ال محمد« را سر سل به صور صتی تدرار میکنند. وقتی هماه مریادان ماع شدند، ذکر م ی با لتظ ت »إله إت اهلل« به صور نیمه هری شروع میشوس، باه ایان صور که لتظ »ت إله« با تمایل شانه به راست و با این تصور که غیر اهلل از قیب بیرون شوس اسا میشوس و »إت اهلل« با تمایل شانه به چپ با این تصاور کاه محبات اهلل سر قیاب وارس شوس. ب د از چند مرتبه که ذاکران ت »إله إت اهلل« را اسا میکنند، شیخ ی باار لتاظ »محمد رسولاهلل صیی اهلل رییه و اله و سیم« را بر زبان میاورس. این ذکر حدوس سوی ت مرتبه تدرار میشوس هرچند نصابی برای ان ت یین نشده و میتواند کمتر یا بیشتر شاوس، سپِ ذکر ذا »اهلل« شروع میشوس. سر مرتبه اول وا ب است که به همراه ذکر اهلل لتظ » ل الله« بیان شوس، ولی سر سف ا ب د فقط اهلل ذکر میشوس. این ذکر بیشتر از ذکار نتی و اثبا تدرار میشوس. ذکر م ی تقریباً ی سارت طول میکشد و گاهی تبهتی اذکار، اش اری سر محبت صدا و رسول ها( صوانده مای شاوس. ساپِ شایخ و مریادان سقایقی را با نصبال ین قرار ساسن ایههای »وَلَم یَ یَم بِأَنَّ الَیهَ یرِی« )علق: 71( و »ه وَ مَ َد م وینَما ک نات م « )حدیتد: 1( و ح ا ض ا ر و ن ا ا ظ ر س ا ن ا ت ن ص د ا و ن ا د س ر ت ص ا و ر ص ا و س ب ا ه م ر ا ق ب ا ه مینشینند. ی ه ذکر با سرا صاتمه مییابد. ب د از ی ه، شیخ مریدان را ت ییم میسهاد و ارشااس مای کناد، ساپِ هار یا از مریدان که تمایل ساشته باشد، میتواند شب را سر کنار شیخ و سر صانقاه با انجاام ارماال و رباسا شخصی به صبح برساند. نماز صبح که صوانده شد، مریدان تا نماز اشاراز باه تالو قران و اوراس و اذکار شخصی مشغول میشوند. ب د از نماز اشراز، شیخ سقاایقی را به ت ییم و ارشاس مریدان میگصراند و ی ه تمام میشوس. م یتی که سر این مراسام سر صانقاه حضور سارند، بین 6۴ تاا 7۴ نتار و بیشاتر از واناان باین سانین 7۴ تاا 4۴ ه تند. www.SID.ir Archive of SID

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 109

نتیجه سو طریقت چشتیه و نقشبندیه از طریقتهای صوفیه اهل سنت ه اتند کاه باا زرامات ریمای سینی سر پیوند با اموزههای سیوبنادی سر ناوب صراساان، باا تتااو هاایی سر اموزهها و رفتارهاا، احیاا شاده اناد و سر چاارچوب شاری ت و باه سور از سرگیاری و حاشیههای سیاسی و مصهبی به حیا صوس اسامه میسهند. صاط مشای فداری و رمیای پیروان سی یههای نقشبندیه و چشتیه م اصر سر نوب صراساان رضاوی تحات تاأثیر اندیشه سینی و شیوه رمیی ریمای سیوبند است که با هادخ اولیاه نجاا م ایمانی سر هندوستان با تأسیِ سارال یوم سیوبند سر سال 9367م شدل گرفت. بانیان این طرز فدار ، برصالخ برصی گرای های فدری م اصر صوس مانند سایتیه، مادری روش ارتادالی سر ارمال و ارتقاسا صوس با میدان ساسن به تصوخ من بق با سنت رسولاهللها( ه اتند و با این نگاه توان تهاند برصی سی یههای ص و ف ی ه ک ا ه ب ا ه ز ر ا م ا ی ش ا ا ن س ر ط ا ی ق ا ر و ن ب ا ه صرافا و زوایدی الوسه شده بوسند و نیاز دی به پاتی ساشتند را سر صوس اصب و ن خه دیدی از ان با حصخ زواید ررضه کنند. مهمترین رمل انان برپایی حیقههای ذکر م ی است که به نوری تالش برای اثبا و حتظ روحیه نشاط سر مریدان است. این ف الیات سر م اا د و صانقااه هاا و گااه سر صیو گاههایی مانند کوه بِزس برگزار میشوس. سر سی یه چشتیه بنا بر تخیّی است از این رو با ذکر نتی و اثباا هت الاه ات اهلل( و نتی غیر اهلل شروع میکنند. بنا را بر اصال و تزکیه گصاشتن بارث شده است اصال امار به م روخ و نهی از مندر سر بین انان اهمیت یابد و تالششان برای تبییغ و تبین اوامر و نواهی شرری، سر برصی موارس از انان سخنوران و ص یبانی توانا ساصته که سغدغاه هاای سینی صوس را به صور سخنرانی سر مجالِ همگانی یا نش تهای فرهنگی، همچاون شر مثنوی، نشان میسهند. نقشبندیان مدری سهلترین م یر طریقتی سر میان سایر سی یهها ه تند اما به سبب پیوندی که این سی یه با ررفان نظری سارس، سرک م یر سیوک پیچیده فی تی متشدل از www.SID.ir Archive of SID

211 / پژوهشنامه مذاهب اسالمی، سال ششم، شمارۀ دوازدهم

ل ایف و مراقبا ، که بزرگان این سی یه ترسایم مای کنناد، بارای فارس مبتادی مشادل مینماید، سر حالی که سر سی یه چشتیه چنین سشواریهایی م ر نی ت.

پینوشتها

1. ن خه صوتی مصاحبهها و م تندا سیگر نزس نوی نده اصیی این تار مو وس است. 2. شایان ذکر است که اقای غالم حیدر شیبانی سر فاصیه پصیرش تا چاپ این مقالاه، سر زم اتان ساال 9317 وفا یافت و با فو ایشان، گروه ان جام صوس را از سست ساس.

منابع اریا، غالم یی ه9313(، »چشتیه«، سانشنامه هان اساالم ، تهاران: انتشاارا بنیااس سایارة الم اارخ هاای اسالمی، ر 99، ا 33۴ا339. امی، ربدالرحمان ه937۴(، نتحا اتنِ من حضرا القد ، به کوشا محماوس رابادی، تهاران: انتشارا اطالرا . ح ینی، یحیی ه9334(، »تصوخ سر افغان تان«، طیوع، سال چهارم، ، زم تان، شماره96، ا 975ا936. ساراشدوه، محمد هبیتا(، ستینة اتولیاِ، پیشاور: چاپ سنگی. ریگی، محمد ایوب ه9314(، بررسی مشربهای ررفانی سر بیوچ اتان، پایاان ناماه کارشناسای ارشاد، سانشگاه سی تان و بیوچ تان. سیدین، ریی ه9331(، پشمینهپوشان، تهران: نشر نی. شتی ی کدکنی، محمدرضا ه9336(، قیندریه سر تاریخ، تهران: نشر سخن. صتا، ذبیحاهلل ه9334(، تاریخ اسبیا ایران، ید چهارم، تهران: انتشارا فرسو . فقهی سیجوقی، اللالدین ه9337(، زنبیل اللی، مشهد: انتشارا سانشگاه فرسوسی. فقهی سیجوقی، اللالدین ه936۴(، منظومه اللی، مشهد: انتشارا کوش . فقهی نقشبندی مجدسی، شمِ الحق ه9315(، ام شری ت و سندان رشق، تربت ام: انتشارا اماام محمد غزالی. کیانی، مح ن ه9331(، تاریخ صانقاه سر ایران، تهران: نشر طهوری. www.SID.ir Archive of SID

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 111

مجدسی، محمد رارخ ه9319(، گیزار اولیاِ، تربتام: انتشارا صوا ه ربداهلل انصاری. مجیدی، ربدالرلوخ ه9336(، سیوان شایق، به کوشا فضال احماد مجیادی، تربات اام: انتشاارا شیخاتسالم احمد ام. مدرسی چهارسهی، نورالدین ه9313(، سی یههای صوفیه ایران، تهران: انتشارا ریمی و فرهنگی. نصیری امی، ح ن ه9313(، مدتب هرا و ش ر فارسی، تهران: انتشارا مولی. نظامی باصرزی، ربدالواسع ه9333(، مقاما امی، به کوش نجیب مایل هروی، تهران: نشر نی. نقشبندی مجدسی، غوث محمد ه9336(، طریقة الراشدین و حجة الم ترشدین، تر مه ربداهلل نقشبندی مجدسی، تربت ام: انتشارا صوا ه ربداهلل انصاری. ی قوبنیا، ربدالرحیم، مصاحبه با احمد نخل احمدی فرزند صییتاه نخال احمادی، 3/9/9315، تربات ام. ی قوبنیا، ربدالرحیم، مصاحبه با فضل احمد مجیدی، فرزند صییته مجیدی، 75/9/9315، تایباس. ی قوبنیا، ربدالرحیم، گزارش ی ه ذکر م جد نور کوه بِزس، 5/9/9315، تربت ام. ی قوبنیا، ربدالرحیم، گزارش حیقه ذکر نقشبندیه م جد بیات الرحماان، 14/1/75، 9313/7/3، 3/75/

9313 تایباد. ی قوبنیا، ربدالرحیم، گزارش صانقاه ساراتفتاِ و اترشاس چشتیه، 3/99/9314، تایباس. ی قوبنیا، ربدالرحیم، مصاحبه با مولوی شایریندام، 7۴/5/9316، 5/9/9315، 4/99/9314، مشاهدریزه تایباس. ی قوبنیا، ربدالرحیم، مصاحبه با اقای شیبانی سرذاکر نقشبندیه کوه بزس، 7۴/97/9314، تربت ام.

www.SID.ir Archive of SID

212 / پژوهشنامه مذاهب اسالمی، سال ششم، شمارۀ دوازدهم

References Ariya, Ghulam ‘Ali. 2014. “Chishtiyyih” (Chishti Order). Danishnami-yi Jahan-i Islam (Encyclopedia Islamica). Tehran: Publications of the Encyclopedia Islamica Foundation. Vol. 11, 830-31. [In Persian] Jami, ‘Abd al-Rahman. 1991. Nafahat al-Uns min Hadarat al-Quds (Breezes of Intimacy from the Sacred Realms). Edited by Mahmud ‘Abidi. Tehran: Ittili‘at Publications. [In Persian] Husayni, Yahya. 2005. “Tasawwuf dar Afghanistan” (Sufism in Afghanistan). Tulu‘ 4, 16 (Winter): 175-186. [In Persian] Darashukuh, Muhammad. n.d. Safinat al-Awliya’ (The Ark of the Saints). Peshawar: lithographical print. [In Persian] Rigi, Muhammad Ayyub. 2015. Barrasi-yi Mashrab-hayi ‘Irfani dar Baluchestan (Consideration of Mystical Tendencies in Baluchestan). Masters dissertation, University of Sistan and Baluchestan. [In Persian] Sayyidin, ‘Ali. 2010. Pashminih-Pushan (The Pashmina-Wearing). Tehran: Ney Publication. [In Persian] Shafi‘i Kadikani, Muhammad Riza. 2007. Qalandariyya dar Tarikh (Qalandariyya in History). Tehran: Sukhan Publication. [In Persian] Safa, Zabih Allah. 2005. Tarikh-i Adabiyyat-i Iran (History of Iranian Literature). Vol. 4. Tehran: Firdows Publications. [In Persian] Fiqhi Saljuqi, Jalal al-Din. 2008. Zanbil-i Jalali (Jalal’s Basketry). Mashhad: Publications of Ferdowsi University. [In Persian] Fiqhi Saljuqi, Jalal al-Din. 1981. Mazumi-yi Jalali (Jalal’s Poems). Mashhad: Kushish Publications. [In Persian] Fiqhi Naqshbandi Mujaddidi, Shams al-Haqq. 2016. Jam-i Shari‘at va Sindan-i ‘Ishq (The Grail of Shari‘a and the Anvil of Love). Torbat-e Jam: Imam Muhammad Ghazali Publications. [In Persian] Kiyani, Muhsin. 2010. Tarikh-i Khanqah dar Iran (History of Khanqah in Iran). Tehran: Tahuri Publication. [In Persian] Mujaddidi, Muhammad ‘Arif. 2012. Gulzar-i Awliya’ (The Rosay of the Saints). Torbat-e Jam: Khwaja ‘Abd Allah Ansari Publications. [In Persian] Majidi, ‘Abd al-Ra’uf. 2007. Divan-i Sha’iq (Collected Poems of the Passionate). Edited by Fazl Ahmad Majidi. Torbat-e Jam: Shaykh al-Islam Ahmad Jam Publications. [In Persian] www.SID.ir Archive of SID

مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 111 Mudarrisi Chahardihi, Nur al-Din. 2014. Silsili-hayi Sufiyyi-yi Iran (Sufi Orders of Iran). Tehran: ‘Ilmi va Farhangi Publications. [In Persian] Nasiri Jami, Hasan. 2014. Maktab-i Harat va Shi‘r-i Farsi (The School of Harat and Persian Poetry). Tehran: Mawla Publication. [In Persian] Nizami Bakharzi, ‘Abd al-Wasi‘. 2004. Maqamat-i Jami (Jami’s Stances). Edited by Najib Mayil Hirawi. Tehran: Ney Publications. [In Persian] Naqshbandi Mujaddidi, Ghawth Muhammad. 2007. Tariqat al-Rashidin wa Hujjat al-Mustarshidin (The Way of the Guided and the Proof of the Learners). Translated by ‘Abd Allah Naqshbandi Mujaddidi. Torbat-e Jam: Khwajih ‘Abd Allah Ansari Publications. [In Persian] Ya‘qubniya, ‘Abd al-Rahim. Personal Interview with Ahmad Nakhl Ahmadi, the son of Khalifih Nakhl Ahmadi. March 27, 2016 in Torbat-e Jam. Ya‘qubniya, ‘Abd al-Rahim. Personal Interview with Fazl Ahmad Majidi, the son of Khalifih Majidi. April 13, 2016 in Taybad. Ya‘qubniya, ‘Abd al-Rahim. Personal Report of the Dhikr Assembly in Nur Mosque in Mount Bizd. March 24, 2016 in Torbat-e Jam. Ya‘qubniya, ‘Abd al-Rahim. Personal Report of Naqshbandi Circle of Dhikr in Masjid Bayt al-Rahman on December 16, 2015, April 23, 2014, June 25, 2014 in Taybad. Ya‘qubniya, ‘Abd al-Rahim. Personal Report of Dar al-Ifta’ wa-l-Irshad Khanqah of the Chishti Order on January 24, 2016 in Taybad. Ya‘qubniya, ‘Abd al-Rahim. Personal Interview with Mawlawi Shirinkam on August 11, 2017, March 24, 2016, January 24, 2016 in Mashhad Rizeh Taybad. Ya‘qubniya, ‘Abd al-Rahim. Personal Interview with Shaybani, the head performer of Naqshbandi Dhikr in Mount Bizd on March 10, 2016.