Islamic Denominations ArchiveVol. 6, No. of 12, SID March 2020 A Comparison and Assessment of the Views of Contemporary Naqshbandīs and Chishtīs in Razavi Khorasan * Azim Hamzi’iyan8 ** *** Muhyi-l-Din Qanbari Abd al-Rahim Ya‘qubnia5 (Received on: 2017-06-10; Accepted on: 2019-08-28) Abstract Throughout Islamic territories, mysticism and Sufism have manifested in a variety of orders in accordance with demands of time, place, and characters. In southern parts of Razavi Khorasan, the Sufi heritage has been preserved in the form of two Sufi orders: Naqshbandiyya and Chishtiyya. The present research is done in order to learn more about the condition, masters, practices, and dhikrs of the two orders in the contemporary period in southern parts of Razavi Khorasan. The two orders are influenced by Dīvbandī doctrines in eastern Islamic world, and are strongly tied with the religion and Sharia. Masters of these Sufi orders try hard to preserve the Prophet Muhammad’s tradition, and public appearances of their followers are in compliance with the tradition. Their major ritual practice consists in collective assemblies of dhikr. Moreover, theoretical aspects of the Naqshbandī order seem to be stronger than those of the Chishtī order. Keywords: Naqshbandiyya, Chishtiyya, Southern Razavi Khorasan, Dīvbandiyya, Circle of Dhikr. * Assistant professor, Department of Islamic Sufism and Mysticism, University of Semnan, Semnan, Iran (corresponding author), [email protected]. ** Assistant professor, Department of Islamic Mysticism, Islamic Azad University of Nishabur, Nishabur, Iran, [email protected]. *** PhD student, Islamic Sufism and Mysticism, University of Semnan, Semnan, Iran, [email protected]. www.SID.ir Archive of SID ژپوهشانهم مذاهب اسﻻمی سال ششم، شماره دوازدهم، پاییز و زمستان 8931، ص835ـ389 مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی * عظیم حمزئیان *** ** محیالدین قنبری عبدالرحیم یعقوبنیا ]ترفیخ دفیرفت: 54/49/6931 ترفیخ پذیرش: 6931/41/41[ چکیده عرفرن و تصو بنر به مقتضیرت زمرنی و مکرنی و شخصیتی دف سراسر سرزمینهری اسﻻمی اود فا دف قرل سلسلههری گونرگون نشرن داده است. اراسرن ف وی از سرزمینهریی است که ام روزه دف بخ جنوبی آن نمونهای از این میراث دف جریرن دو سلسله نقشبندیه و چشتیه حس ش ده اس ت. پژوه حر ر بر هد شنرات و عیت، مشریخ، اعمرل و اذکرف ای ن دو سلس له دف دوفه معرص ر دف جنوب اراسرن ف وی انجر شده است. این دو سلسله از آموزههری دیوبندیه دف شرق جهرن اس ﻻ متکثرند و پیوند محکمی بر دین و شریعت دافند. مشریخ این سلسلههر تﻻش بسیرفی برای حس سنت نبوی دافند و مریدانشرن بر ظواهر متنرس بر سنت دف اجتمرع حر ر میشوند. مهمترین عمل عبردی و آیینی آنرن برگزافی جلسرت ذکر جمعی است و جنبه نظری نقشبندیه پرفنگتر از چشتیه ب ه نظ ر میفسد. کلیدواژهها: نقشبندیه، چشتیه، جنوب اراسرن ف وی، دیوبندیه، حلقه ذکر. * اساااتاسیار گاااروه تصاااوخ و ررفاااان اساااﻻمی سانشاااگاه سااامنان، سااامنان، ایاااران هنوی ااانده م ااائول (. [email protected] ** استاسیار گروه ررفان اسﻻمی سانشگاه ازاس اسﻻمی واحد نیشابور، نیشابور، ایران. [email protected] *** سانشجوی www.SID.irسکتری تصوخ و ررفان اسﻻمی سانشگاه سمنان، سمنان، ایران. [email protected] Archive of SID مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 191 پیشگفتار صراسان بزرگ سیرزمانی شاهد شخصیتها، ریانها و مدتبهاای گونااگون ررفاان و تصوخ بوسه است. از سده سهم به ب د، تحوت سیاسی و تاریخی این نباه از میاراث فرهنگی را بهتدری سر صراسان ض یف کرس اما امروزه برصی سی یههاای صاوفیانه، از میه نقشبندیه و چشتیه، با رویدرسی متأثر از اندیشه سینی ریمای سیوبند سر میان اهال ت نن این من قه ف الیت سارند. شیخ احمد سرهندی، م روخ به مجدس الف ثانی ه179اا 9۴34ز( و شاه ولیاهلل سهیوی ه9994ا9976ز( را از پیشاگامان اصایی تیتیاق طریقات نقشبندیه با اموزهها و ت الیمی که رویدرس اصیی مدرسه سیوبند شاد مای سانناد مولاوی محمد رمر سربازی ه9335ش( اصییترین چهره سر حیقاه اتصاال ایان سی ایه و ایان اندیشه سینی سر میان اهل سنت شرز ایران سر سوره م اصر است. انجاام پاژوه هاای میدانی و مشاهده گروههای سینی و تأثیری کاه اناان مای توانناد بار مناسابا فارسی و ا تماری و سیاسی ام ه بگصارند، ای صالی این ناوع م ال اا را سر پاژوه هاای م اصر نشان میسهد و انتظار میروس سر ت یین ن بت این گاروه هاای ماصهبی باا ساایر گروههای بنیاسگرا و تندرو سوسبخ باشد. پرس اصیی این تحقیق نااظر باه شاناصت چی تی و چگونگی وض یت مو وس سی یههای چشتیه و نقشبندیه سر نوب صراساان رضوی با تو ه به م ارخ، مشایخ و مراسم انها است. فر حاضر نیز بر ان اسات کاه این سو طریقت ابشخور فدری واحدی سارند اما بیان تتااو سر روش و شادل رفتاار طریقتی و امتداس زی ت انها سر غرافیای ایران میتواند شاناصتی سقیاق تار از وضا یت بخشی از چشمانداز گروههای ررفانی حاضر سر من قه و همچنین مناسبا انها با سیگار گروههای مصهبی به سست سهد. سر این زمینه رﻻوه بر کتبی که مشایخ یا مریدان سی یهها نگاشاته اناد، نوشاته هاایی مر ع از نوع تصکرهها و زندگینامه شخصیتهای صوفیه نیز سر سسترساند کاه نتحاا اتنِ ربدالرحمن امی هم313ز( یدی از اثار امع انها تاا قارن سهام اسات. برصای پژوه ها، همچون کتاب تجو سر تصوخ از ربدالح ین زرینکوب، نیز فصلهاایی www.SID.ir Archive of SID 191 / پژوهشنامه مذاهب اسﻻمی، سال ششم، شمارۀ دوازدهم را به تصوخ صراسان و مشایخ ان اصتصاا ساسهاند. کتاب چشتیه سر هند و پاک تان اثر غﻻمریی اریا نیز از اثار ارزشمند سر این زمیناه اسات کاه تااریخ و م اارخ و مشاایخ سی یه چشتیه را سر هند و پاک تان بررسیده است. کتابهای بیشاتری نیاز نقشابندیه و م ارخ و مشایخ ان را سر س حی گ اترسه و من قاه ای بررسای کارسه اناد اماا تااکنون پژوهشی نیافتیم که صاستگاه، م ارخ و مشایخ این سو سی یه را سر صراسان رضاوی سر سوره م اصر بررسی کرسه باشد. گرساوری اطﻻرا به روش میدانی باا تدیاه بار مناابع مدتوب و حضور سر مجیِهای ذکر و مراسم م ی این سو سی یه، مصاحبه با مشایخ و مریدان انها و استتاسه از کتب صانقاهی بین سالهای 9313 تاا 9315 صاور گر فتاه است.1 .1 نقشبندیه در خراسان بنا بر نظر بیشتر مورصان و ررفانپژوهان، صراسان قدیم ایگااه منحصار باه فارسی سر تاریخ ررفان و تصوخ سارس چراکه »برصی از پایهگصاران واق ی م ی تصوخ اساﻻمی از انجا برصاسته بوسند و سهم صراسان سر تصوخ بای از ساایر منااطق اساﻻمی باوس ه است حتی ردهای از بزرگان تصوخ بغداس و مراکز سیگر هام زاسه و پارورسه سارزمین صراسان بوسند« )کیان،، 7683: 782(. کثر شمار زهاس و صوفیه میتواند رﻻوه بار تأییاد این مدرا، مﻻکی قابل استناس برای پژوهشگران باشد بر اسا گزارش رسااله قشایریه ، از 13 تن از مشایخ صوفی ذکرشده سر این رساله 77 تن، ی نی حادوس 3۴سرصاد اناان، برصاسته از غرافیای ایران و حدوس 55سرصد از ایرانیان نیز صراسانیاند )شفیع، کتدکن،، .)16 :7683 »هرچند مغوتن پیدره و نظام ررفانی صراسان را از هم دا کرسند، با ارامشی که سر هرا سوره تیموری سر قرن هشتم و نهم حاصل شاد، سوبااره ایان گی اتان پ اندها ی ررفانی به رونق اولیه و شدوفایی بینظیری رسید« )نصیری جام،، 7636: 773.( با واپ این اشتتگی تیموریان، شاه اسماریل صتوی توان ت با »توانایی شگتتانگیز و سررت رمل ب یار، کشور www.SID.irاشتته را که ررصه کشاک ترکمانان و تیموریان و ازبدان باوس، سر ماد Archive of SID مقایسه و ارزیابی آرای نقشبندیه و چشتیه معاصر خراسان رضوی / 191 کوتاهی به زیر لوای ی سولت مرکزی سراورس که هم تمامیت فرهنگی صوس را بازیافت و هم توان ت با قدر های صاور و باصتر کشور امااسه سراویخاتن باشاد « )صتفا، 7681: 71(. او »پِ از ت یط بر کشور ایران و ت یط بر حدومت، تروی مصهب شی ه را هدخ حدومت صوس ارﻻم کرس« )کیان،، 7683: 231(. قبل از صتویه و سر فاصیه سالهاای زوال حدومات اییخاانی سر ایا ران ه736ز( تاا روی کار امدن تیموریان ه733 ز(، طریقتهای گونااگونی، ارام از شای ه و سانی، سر صراسان و ماوراِالنهر ظهور کرسناد از میاه طریقات نقشابندیه من اوب باه صوا اه بهاِالدین محمد نقشبند بخارایی هم719ز( )قاض،، 27:7688.( سی یه نقشابندیه سر طاول زمانهای مختیف نامهای گوناگونی به صوس سیده است. این سی یه را »از رهد ابابدر تاا بایزید، صدیقیه و از زمان بایزید به ب د، طیتوریه و از ایام صوا ه ربدالخالق، صوا گان و از سوره بهاِالدین بخارایی، نقشبندی و سر رصر شیخ احمد فاروقی سارهندی مجادس الف ثانی ه179ا9۴37ز(، احراریه و سر حیا موتنا صالد شهرزوری ه9913ا9747ز(، نقشبندیه مجدسیه صالدیه نامند« )مدرس، چهتارده،، 7636: 35(. این طریقاه »ابتادا سر باین مرسم روام شهر و پارهای از روستاییان راه یافت ولی سر سورههاایب اد طبقاا بااتتر ام ه که امیران و مﻻکان و روحانیان بوسند، به رگه صوفیان سرامدند و این سر حاالی بوس که سر ابتدای کار بیشتر صوفیان نقشابندی از بازاریاان و پیشاه وران بوسناد « )قاضت،، 7683: 16(. این سی یه، مانند سیگر سی یههای طریقتی، سر مدتی کوتاه غرز سر کارهاای س ن ی و ی ش د و ن ت و ا ن ا ت پ ا ی گ ا ا ه ص ا و س ر ا ب ا ر ا ی ه م ی ش ا ه س ر ص ا س ا ت گ ا ه ص ا و س ، ص ر ا س ا ا ن و ماوراِالنهر، حتظ کند به همین هت »سی یه نقشبندیه پِ از سده هشتم، که تصاوخ صبغه شی ی و سنی پیدا کرس، از زمره سی یههای سانی باه شامار مای رفات و پاِ از تیموریان، طریقه مصکور نتوان ت سر ایران باه حیاا صاوسش اساماه سهاد. از ایان رو ردهای از نقشبندیان به کشورهای رربی و ردهای سیگر به شبهقاره هناد کاوچ کرسناد و به اساب صانقااهی صاوس سر ان کشاورها اساماه ساسناد « )نظتام، بتاخرزی، 7686: 617(.