Papur Bro Dyffryn Ogwen

Rhifyn 508 . Mawrth 2020 . 50C WAW! Hanner Miliwn i’r Dyffryn Mawr fu’r dathlu yn swyddfa Partneriaeth Ogwen ddiwedd Chwefror ar ôl derbyn cadarnhad fod cais ‘Dyffryn Gwyrdd’ i Raglen Wledig Cronfa Gymunedol y Loteri Genedlaethol wedi bod yn llwyddiannus. Mae’r Bartneriaeth wedi derbyn bron i hanner miliwn o bunnoedd, £494,670 ar gyfer y prosiect tair blynedd i ddatblygu ac i hyrwyddo Dyffryn Ogwen fel ardal gynaliadwy. Bydd y prosiect yn canolbwyntio ar daclo tlodi trafnidiaeth a thlodi tanwydd, unigedd gwledig a grymuso’r cymunedau hynny. Dywedodd Meleri Davies, Prif Swyddog Partneriaeth Ogwen “Rydym wrth ein boddau, ac Cadeirydd pwyllgor Rhaglen presennol gyda’r gymuned i greu a wnaethpwyd gyda’r gymuned yn teimlo ein bod wedi ennill y Gwledig Cronfa Gymunedol y y prosiect hwn i gael canlyniadau a’r brwdfrydedd sydd gan ein Loteri yma’n Nyffryn Ogwen! Ers Loteri Genedlaethol. cynaliadwy gryn argraff arnom.” trigolion led-led y dyffryn i gyd- sefydlu’r Bartneriaeth yn 2013, “Fe gymeradwyodd y pwyllgor Ychwanegodd Huw Davies, weithio gyda ni fel Partneriaeth ‘rydym wedi mynd o nerth i nerth. y cais hwn yn frwd. Fe wnaeth Cyd-lynydd y Dyffryn Gwyrdd “ er mwyn gwella a chryfhau Ein bwriad nawr yw gweithio ymrwymiad Partneriaeth Ogwen i Mae’r newyddion ardderchog y dyffryn, yn gymunedol, gyda’n partneriaid craidd, y adeiladu ar eu gwaith cadarnhaol yma’n dystiolaeth o’r ymgynghori amgylcheddol a chymdeithasol”. gymuned leol a’n gwirfoddolwyr i wireddu’r weledigaeth. Byddwn yn datblygu’r ‘Dyffryn Gwyrdd’ i fod yn esiampl o ddatblygiad Y Llais yn cofio cynaliadwy gyda chynllun trafnidiaeth gymunedol, cynnydd John Huw mewn cyfleoedd gwirfoddoli, Gyda thristwch mawr y clywyd am farwolaeth gwella sgiliau a chreu swyddi. John Huw Evans yn ystod mis Chwefror ac Byddem hefyd yn datblygu yntau yn 93 mlwydd oed. Hwb y Dyffryn Gwyrdd yn Stryd Bu John yn un o hoelion wyth Llais Ogwan Fawr Bethesda i fod yn ganolfan dros flynyddoedd maith – yn llywydd am ar gyfer cyngor a chymorth gyfnod, yn ohebydd i ardal Rhiwlas ac yn ar effeithlonrwydd ynni i’n werthwr a dosbarthwr hefyd. trigolion. Bydd hyn yn grymuso’n Roedd yn meddwl y byd o’r Llais, ac yn Er cof annwyl am John Huw Evans cymunedau i wireddu’n edrych ymlaen at ei dderbyn yn fisol yng Yn wylaidd, bu’n symbyliad hyd ei oes, gweledigaeth o gymuned deg, Nghartref Preswyl Plas Pengwaith yn diwyd oedd yn wastad, gynaliadwy ddwyieithog sy’n Llanberis. i’w filltir sgwâr rhoes ei gariad, cydweithio i liniaru ar dlodi drwy Mae Llais Ogwan yn gwertfawrogi ei haul ei wên i Gymru’i wlad. gydweithio amgylcheddol”. gefnogaeth â’i holl waith di-flino. Diolch John! (Annes Glyn) Dywedodd Rona Aldridge,

www.llaisogwan.com Trydar: @Llais_Ogwan 2 Llais Ogwan | Mawrth | 2020 Panel Golygyddol Golygydd y mis Derfel Roberts Dyddiadur  600965 Golygwyd rhifyn y mis hwn gan [email protected] Neville Hughes. y Dyffryn Ieuan Wyn  600297 Golygydd mis Ebrill fydd 2020

[email protected] Ieuan Wyn, Talgarreg, Mawrth 21 Bore Coffi Eglwys Crist Glanogwen. Ffordd Carneddi, Bethesda, LL57 3SG. Lowri Roberts Cefnfaes. 10.00 – 12.00. E-bost: [email protected]  600490 23 Te Bach. Ysgoldy Carmel. 2.30 – 4.00. [email protected] 24 Plaid Lafur Cangen Dyffryn Ogwen. Neville Hughes PWYSIG: TREFN NEWYDD Cefnfaes am 7.30.  600853 O RIFYN IONAWR YMLAEN GOFYNNIR 25 Cyfarfod Blynyddol Balchder Bro [email protected] I’R DEUNYDD GYRRAEDD Y GOLYGYDD Ogwen. Cefnfaes am 7.00. Dewi A Morgan 5 DIWRNOD YN GYNT NA’R ARFER. 28 Bore Coffi Eglwys Sant Cedol, Pentir.  602440 Cefnfaes. 10.00 – 12.00. [email protected] Pob deunydd i law erbyn dydd Sadwrn, 31 Plaid Cymru Cangen Dyffryn Ogwen. 28 Mawrth os gwelwch yn dda. Casglu a Cefnfaes am 7.00 Trystan Pritchard 31 Ffilm gan Ysgol Penybryn - ‘Ein Bro’.  07402 373444 dosbarthu nos Iau, 16 Ebrill, Neuadd Ogwan. [email protected] yng Nghanolfan Cefnfaes am 6.45. Walter a Menai Williams DALIER SYLW: NID OES GWARANT Ebrill  601167 Y BYDD UNRHYW DDEUNYDD FYDD 02 Sefydliad y Merched, Carneddi. Gêm o [email protected] YN CYRRAEDD AR ÔL Y DYDDIAD Boccia. Cefnfaes am 7.00 02 Apel Eisteddfod Genedlaethol 2021. Rhodri Llŷr Evans CAU YN CAEL EI GYNNWYS.  07713 865452 Cyfarfod Agored. Y llyfrgell am 7.00 [email protected] 04 Bore Coffi Eisteddfod Dyffryn Ogwen. Owain Evans Cefnfaes. 10.00 – 12.00.  07588 636259 Archebu 06 Merched y Wawr Tregarth. Wil Aaron. [email protected] trwy’r Festri Shiloh am 7.30. post 09 Cymdeithas Jerusalem. Mari Gwilym. Carwyn Meredydd Festri am 7.00  07867 536102 11 Marchnad Ogwen. Neuadd Ogwen. [email protected] Gwledydd Prydain – £22 9.30 – 1.00. Ewrop – £30 18 Bore Coffi Cymdeithas Jerusalem. Gweddill y Byd – £40 Cefnfaes. 10.00 – 12.00. 19 Noson gasglu a dosbarthu’r Llais. Owen G. Jones, 1 Erw Las, Bethesda, Cefnfaes am 6.45. Swyddogion Gwynedd LL57 3NN CADEIRYDD: [email protected]  01248 600184 Dewi A Morgan, Park Villa, Lôn Newydd Coetmor, CAPEL SHILOH TREGARTH Bethesda, Gwynedd EGLWYS UNEDIG BETHESDA LL57 3DT  602440 LLENWI’R CWPAN DRWS AGORED [email protected] Dewch am sgwrs a phaned. yn y festri bob bore Gwener TREFNYDD HYSBYSEBION: Bob bore dydd Iau rhwng 10.00 o’r gloch 10.00 – 12.00 a hanner dydd. Neville Hughes, 14 Pant, Croeso cynnes i chi alw i mewn Bethesda LL57 3PA  600853 am banad, sgwrs a chwmni. [email protected] YSGRIFENNYDD: Gareth Llwyd, Talgarnedd, Mae Llais Ogwan ar werth 3 Sgwâr Buddug, Bethesda yn y siopau isod: LL57 3AH  601415 Dyffryn Ogwen [email protected] Clwb Cyfeillion Londis, Bethesda Siop Ogwen, Bethesda TRYSORYDD: Llais Ogwan Tesco Express, Bethesda Godfrey Northam, 4 Llwyn Gwobrau Mawrth Siop y Post, Rachub Bedw, Rachub, Llanllechid £30.00 (72) Myrddyn Hughes, Barbwr Ogwen, Bethesda LL57 3EZ  600872 Llanfairfechan. £20.00 (58) Janet J. Jones, Erw Las, Bangor [email protected] Bethesda. Siop Forest £10.00 (19) Gareth Llwyd, Sgwâr Siop Menai Y LLAIS DRWY’R POST: Buddug, Bethesda. Siop Ysbyty Gwynedd Owen G Jones, 1 Erw Las, £5.00 (94) Sharon Hughes, Cae Athro. Caernarfon Siop Richards Bethesda, Gwynedd (Os am ymuno, cysylltwch â  Porthaethwy Awen Menai LL57 3NN 600184 Neville Hughes – 600853) [email protected] Rhiwlas Garej Beran Llais Ogwan | Mawrth | 2020 3

Ffair Siarter Iaith y Dreigiau caseg Rhoddion i’r Llais Ysgol Abercaseg Roedd yr ysgol yn gynnwrf i gyd ar ddydd Gwener 28/2/2020 a phawb yn eu coch, £13 Dr. Elwyn Hughes, Ystradgynlais. gwyn a gwyrdd yn barod i ddathlu Dydd Gwˆ yl £5 Sandra Williams,Stryd Goronwy, Dewi. Yn arwain at y diwrnod roedd plant Gerlan blwyddyn 2 wedi bod yn brysur yn cynllunio a £5 Di-enw. pharatoi yr holl gemau a stondinau. Roedd y £10 Tina Roberts, Maes y Garnedd, plant wedi cynllunio gemau bagiau ffa, gemau Bethesda. adnabod baneri, gemau rygbi, peintio wyneb, £10 Di-enw, Carneddi. peintio ewinedd, jeli coch a gwyrdd a llawer, £25 Er cof annwyl am Rhian Mair llawer iawn mwy! Roberts, Ffordd Gerlan, a fuasai’n Hoffai holl blant a staff yr ysgol ddiolch yn cael ei phenblwydd ar 6 Mawrth, fawr IAWN i griw blwyddyn 2 am eu holl waith oddi wrth mam, Mrs. Glenys Jones, a’r teulu, Adwy’r Nant caled yn paratoi yn ogystal â chynnal y ffair. Roedd yn fendigedig gweld plant hynaf yr Diolch yn fawr. ysgol yn tywys ac yn bod yn esiampl wych i weddill y plant. Mae’r plant wedi llwyddo i gasglu dros £80 ac wedi penderfynu drwy bleidleisio bod Enwebiad arall hanner yr arian am ddod i’r ysgol i brynu adnoddau megis apiau Cymraeg newydd i Bartneriaeth a bod hanner yr arian am fynd i elusen o’u Ogwen dewis nhw. Caergylchu Mae Partneriaeth Ogwen wedi ei enwebu ac Gan fod disgyblion yr ysgol yn astudio’r wedi cyrraedd y rhestr fer yng nghategori thema Ailgylchu, gwahoddwyd un o weithwyr Cymuned Ysbrydoledig yng ngwobrau Green Caergylchu i ymweld â’r ysgol er mwyn cael Heart Hero Awards y Climate Coalition. sgwrs gyda’r disgyblion. Cafodd y plant gyfle Mae’r Green Heart Awards yn amlygu’r i ofyn cwestiynau ynglyˆ n ag ailgylchu yn arwyr di-glod sy’n helpu i greu dyfodol lle nad ogystal â chael cyfleoedd i gymryd rhan mewn yw’r DU yn cyfrannu at newid yn yr hinsawdd. gweithgareddau ymarferol megis rhoi sbwriel Mae hyn yn dilyn llwyddiant llynedd i brif yn y bin priodol. Roedd pawb wedi mwynhau’r swyddog Partneriaeth Ogwen, Meleri Davies. gweithgareddau ac wedi ysgogi’r plant i fod Enillodd wobr Academi Cynaladwyedd 2019 eisiau dysgu mwy yn y dosbarth. Cymru fel Eiriolydd Cynaladwyedd a gwobr Regen ar lefel Prydain fel ‘Green Energy Diwrnod Rhif NSPCC Cymru Pioneer’. Dathlwyd diwrnod rhif NSPCC Cymru drwy Dywedodd Meleri “Ers ein sefydlu yn 2013, wneud gweithgareddau rhif a gwisgo dillad mae Partneriaeth Ogwen wedi tyfu o dîm o 2 i arbennig i’r ysgol. Cafodd y plant lawer o dim o 9 aelod o staff ond yn bwysicach, rydym hwyl yn gwneud gweithgareddau megis wedi cael y cyfle a’r fraint i weithio efo’n creu coronau rhif, chwarae gemau a chreu cymuned i ddatblygu prosiectau cymunedol ac brawddegau rhif enfawr gyda defnyddiau amgylcheddol sy’n dod a budd gwirioneddol yn yr ardal tu allan fel y rhaglen ‘Art i’r ardal. Mae cael ein enwebu a chyrraedd Attack’. Diolch i bawb am eu cyfraniadau y rhestr fer ar gyfer y gwobrau yma’n i NSPCC Cymru ac am ymuno yn hwyl y annisgwyl ac yn fraint a rydym yn hynod gweithgareddau rhif. ddiolchgar i bawb sydd wedi rhoi’n enwau ymlaen. Mae hyn yn gydnabyddiaeth o waith Dydd Miwsig Cymru caled ein cymuned wrth i ni gydweithio i daclo Cafodd holl ddisgyblion Ysgol Abercaseg hwyl newid hinsawdd ar lawr gwlad yma yn Nyffryn yn dathlu Dydd Miwsig Cymru drwy ganu Ogwen ac edrychwn ymlaen yn arw i barhau caneuon a hwiangerddi Cymraeg yn ogystal efo’r gwaith yma’n y dyfodol agos.” â chwarae gemau dawnsio i Gerddoriaeth Gymraeg. Cofiwch sganio’r cod QR ‘Cân yr Wythnos’ er mwyn gwrando a dysgu mwy am gerddoriaeth a chaneuon Cymreig. Llais Ogwan ar CD Gellir cael copi trwy gysylltu â Gwyn yn swyddfa’r deillion, Bangor 01248 353604 Os gwyddoch am rywun sy’n cael trafferth â’i olwg, ac a hoffai dderbyn copi o’r Nid yw pwyllgor Llais Ogwan Llais ar CD bob mis, cysylltwch ag un o’r na’r panel golygyddol o canlynol: angenrheidrwydd yn cytuno â phob Gareth Llwyd  601415 barn a fynegir gan ein cyfranwyr. Neville Hughes  600853 4 Llais Ogwan | Mawrth | 2020 Ysgol Bodfeurig

Gweithdy Technocamps Daeth Molly ac Andrew o dîm Technocamps, sy’n gysylltiedig â Phrifysgol Bangor, draw i’r ysgol i gynnal gweithdai TGCh, ble cafodd y plant y cyfle i feddwl yn gyfrifiadurol a chodio. Cafodd Blwyddyn 5 a 6 weithdy ble cyflwynir y cysyniadau y tu ôl i dorri codau a chryptograffeg tra chafodd Blwyddyn 1- 4 weithdy o atgyfnerthu egwyddorion meddwl yn gyfrifiannol. Pawb wedi mwynhau ac yn gobeithio cael mwy o weithdai hefo Andrew a Molly yn y dyfodol agos.

Gair o ddiolch Hoffem ni ddiolch i Aled Evans (tad Lewis a Cystadleuaeth Cogurdd iawn o gael ymweliad gan dad Seth o’r Ashley) a Keith Ritchards am rhoi eu hamser i Bu cystadlu brwd yn yr ysgol brynhawn Meithrin. Mae’n gweithio gyda’r Gwasanaeth fyny yn ystod yr hanner tymor yn gosod cegin Gwener, Chwefror 14eg gan fod Achub Mynydd, ac fe ddaeth i’r ysgol i newydd yn yr ysgol er mwyn cael mwy o le cystadleuaeth Cogurdd yn neuadd yr ysgol. ddysgu’r plant am ei waith. Cafodd y plant y i gynnal gwersi coginio gyda’r plant. Roedd Roedd plant brwdfrydig wrthi yn paratoi cyfle i eistedd yn y cerbyd achub mynydd yn cyffro mawr gan blant a staff yr ysgol pan yn cebabs ffrwythau lliwgar, ac roedd bwyd ystod yr ymweliad. dychwelyd i’r ysgol ar ôl y gwyliau a gweld eu pawb yn edrych ac yn blasu’n werth chweil. gegin newydd. Hoffem ni ddiolch unwaith eto i Daeth Izzy i’r brig ac mae hi’n mynd ymlaen Dydd Miwsig Cymru Hodwens am y rhodd o’r gegin. i’r rownd nesaf ym Mhangor. Da iawn i bawb Mae plant yr ysgol yn hoff iawn o a fu’n cymryd rhan, a phob lwc i Izzy! gerddoriaeth Gymraeg a pha ffordd well Wythnos Iechyd Meddwl Plant i ddathlu Dydd Miwsig Cymru na chael Roedd y Cyngor Ysgol a Chyngor Iechyd Ymweliad PC Owain prynhawn o garioci. Roedd gwledd o ganu Lles a Ffitrwydd yn llawn syniadau ar gyfer Daeth PC Owain i’r ysgol gyda negeseuon caneuon gan artistiaid fel Bryn Fon, Dafydd gweithgareddau Wythnos Iechyd. Aethant pwysig i’r plant. Cafodd yr Adran Iau wers Iwan, Yws Gwynedd a’r Welsh Whisperer ati i greu gwasanaeth ar ddewrder gan ar ddiogelwch y we a bwlio seibr, a chafodd gyda phawb yn mwynhau. ddysgu can ‘this is me’ i’r plant yn ystod y plant dosbarth babanod wers ar sut i gadw gwasanaeth. Cawsom wersi ar gyfeillgarwch, eu hunain yn ddiogel. Diolch i PC Owain am y Dathlu Dydd Gwˆyl Ddewi negeseuon neis a meddwl yn bositif am ein gwersi pwysig ac rydym yn edrych mlaen at Cawsom wledd o ganu, dawnsio ac adrodd gilydd ac eraill yn ystod yr wythnos. ei ymweliad eto’n fuan. brynhawn Iau, Chwefror 27 yn neuadd yr ysgol wrth i ni ddathlu Dydd Gwˆyl Dewi. Dosbarth Ogwen Dosbarth Idwal Roedd y rhieni wrth ei boddau yn gweld Cawsom ymweliad gan Jess o St Johns i Fel rhan o’r thema “Pobl y Gymuned” daeth y plant yn canu am eu gwlad a’u hiaith yn ddysgu’r plant sut i ddefnyddio ‘defibrillator’ Sioned o’r swyddfa Bost i’r ysgol i siarad ogystal â chlywed caneuon gan Edward fel rhan o’r ymgyrch roeddynt yn rhedeg gyda’r plant am ei gwaith fel postman. H Dafis, Celt, Maharishi, Dafydd Iwan a’r ‘Defib February.’ Roedd yn fore addysgol i’r Cafodd y plant fwynhad yn gwisgo ei dillad, Welsh Whisperer. Roedd cymysgedd o Adran Iau gyda phob un ohonynt yn cael gyfle gafael mewn parseli a holi Sioned am ei ddawnsfeydd, dawsnio gwerin , haka i defnyddio’r ‘defibillator’ a phawb yn gadael gwaith. Diolch i Sioned am ymweld â’r ysgol! Cymreig ac adrodd gan y plant. Pawb yn gan wybod beth i wneud mewn argyfwng. Yn ogystal â hyn roedd y plant yn ffodus gadael gyda gwen ar eu hwynebau. Llais Ogwan | Mawrth | 2020 5 Carneddi

Rhan o deyrnged bersonol gan yng Nghanada, i Awstralia i Gwirfoddolwr Iwan Llechid Owen i’r ddiweddar briodasau ein teulu ni, ac i Alwen Eleri Hughes ar ddydd nifer o wledydd nes adref gyda yCyfres Mis am gefndir gwirfoddolwyr Siop Ogwen ei hangladd yng Nghapel ffrindiau a theulu. Jerusalem – 24 Chwefror 2020. ‘Roedd hi’n fam fedydd i Glyn ac roedd y ddau’n dipyn o Enw: Jonathan (neu Jon) Pam wnaethoch chi gychwyn Un ei milltir sgwâr oedd Alwen. ffrindia, yn cael sgyrsiau ffôn Stammers. gwirfoddoli? Anti Al. rheolaidd dros y blynyddoedd. Oed: 40. I ddechrau, er mwyn llenwi’r Ganed yn Rhif 1, Tanyfoel, yn ‘Roedd hi mor falch ei Lle’r ydach chi’n byw? John oriau rhydd rhwng mynd â’r unig blentyn i Cemlyn a Dilys weld pan ddaeth o adra ar Street, Bethesda ers 13 plant i’r ysgol a’u nôl nhw. Hughes, a symudodd hi ‘rioed ymweliad diweddar. ‘Roedd hi mlynedd. Ces i fy magu ym Dwi’n licio’r siop yma, mae’n yn bell, dim ond lawr y lôn i hefyd yn falch iawn o fod yn Mangor. gwerthu pethau diddorol a Gilfodan, a bu’n hapus iawn i fam fedydd i Siân; a mae Siân Diddordebau: Fy mhlant, dwi’n hoffi cadw golwg ar aros yno. Roedd gan Al feddwl a’r teulu, yn eu tro, wedi bod sgwennu, cerddoriaeth, actio, y fanylion y stoc. Mae’n dda cael mawr o Cilfodan! Byddai hi’n yn driw iawn iddi hithau dros Beibl, diwynyddiaeth, ieithoedd allan o’r tyˆ, cyfarfod pobl leol cadw llygad barcud ar yr holl y blynyddoedd. ac ieithyddiaeth, coginio, a bod yn rhan o’r gymuned. Ar fynd a dwad, oll er mwyn lles ei Ei phleser arall oedd gweu – gwleidyddiaeth, “The Beatles”. ddiwrnod tawel fedrai ddarllen chymdogion, a braf gweld sawl roedd ei gwaith llaw yn gywir a Ers pa pa bryd ydach chi’n fy llyfra! un yma heddiw! chywrain, wedi ennill gwobrau gwirfoddoli yn y siop? Ers 2 Roedd yna wastad groeso lu mewn sioe a steddfod, a flynedd a hanner. cynnes yng Nghilfodan, panad doedd dim yn rhoi mwy o a shortbread cartra, a sgwrs. bleser iddi na gweu dilledyn i Braf yn y blynyddoedd diweddar fabi newydd yn ei chylch, neu i oedd gweld genod ni’n chwilio achosion da fel Ysbyty Gwynedd. am yr hen focs bisgits llawn Fe gofiwn ni Alwen fel person dominos pan oedda ni yno, yn caredig, hael, trwsiadus a smart union fel fuo ninnau’n gneud yn bob amser, yn ffyddlon i Gapel blant pan yn mynd yno efo Nain. Carneddi, ac yma yn Jerusalem ‘Roedd Al yn un dda am gadw ers i’r Carneddi gau. cysylltiad efo’r llu o ffrindiau a Ia, dynas ei milltir sgwâr oedd theulu estynedig oedd ganddi. Anti Al, a ‘da ni’n falch iawn ‘Roedd wedi teithio’n eang o hynny – mae gennym i gyd i bedwar ban byd – at deulu atgofion melys ohoni.

CLWB CAMERA DYFFRYN OGWEN Lleoliad: Canolfan Cefnfaes, Bethesda 7.15yh - 9.30yh

RHAGLEN EBRILL 2020 Ebrill 1: 'Noson yng nghwmni Gareth Jenkins' Ebrill 15: 'Gweithio Tuag at Ragoriaeth' - Sian Davies Ebrill 29: Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol

Gweler gwefan y clwb am ragor o wybodaeth a lluniau gan aelodau www.dyffrynogwencamera.co.uk 6 Llais Ogwan | Mawrth | 2020

Mynydd Llandygái THEATR BARA CAWS Theta Owen, Gwêl y Môr, Mynydd Llandygái  600744 yn cyflwyno cyfrifoldeb yn disgyn ar eu hysgwyddau nhw. Mae Hi yn gadael, a’n dod yn ôl o bryd Ysbyty DRAENEN DDU i’w gilydd. Mae O yn aros, a’n gweithio ar y Anfonwn ein cofion at Mrs. Joyce Tong sydd cyfieithiadAngharad Tomos fferm. Wrth iddynt dyfu’n hyˆn, mae nhw’n wedi cael llaw-driniaeth fawr yn yr ysbyty yn o ddrama Charley Miles cwrdd yn achlysurol – amser angladd, Lerpwl. Da clywed ei bod adref erbyn hyn. priodas neu dros y Dolig. Yn ei dychymyg Cymerwch ofal. Rydym yn meddwl amdanoch Daw’r teitl o sgwrs rhwng dau gymeriad Hi, mae bro ei phlentyndod yn aros. Iddo gyda llawer o gariad. am y ddraenen ddu sy’n blanhigyn tu hwnt Fo, mae’n dyst i’r newid yn ddyddiol. Mae’r o anodd cael gwared ohono fo. Mae nhw’n hen wynebau’n marw, a rhai dieithr yn dod Diolch trafod sut mae’r hyn sy’n ymddangos fel yn eu lle. Mae sawl tyˆar werth, tai haf yn Dymuna Mrs. Joyce Tong ddiolch i bawb am dau blanhigyn ar yr wyneb yn tarddu o’r un britho’r ardal, ac mae enwau ffermydd a eu caredigrwydd tuag ati. Diolch i Ysbyty lle, a bron yn amhosib ei ddadwreiddio. A chaeau dan fygythiad. Lerpwl, ffrindiau a’r teulu. Diolch yn fawr i dyma un o broblemau dwysaf cefn gwlad chwi i gyd! heddiw. YDA CHI’N GWYBOD AM ENWAU LLEOL SYDD WEDI EU NEWID YN EICH CYMUNED Cydymdeimlad Ddylen ni aros neu adael? Datblygu neu CHI? YDA CHI WEDI GORFOD CWFFIO Anfonwn ein cydymdeimlad at deulu Mrs. warchod? Beth ddaw o’n cymunedau ni, a DROS YR HAWL I WRTHOD? FASA NI Margaret Hughes, Ffrancon View, yn eu chyfrifoldeb pwy yw eu parhad? WRTH EIN BODDAU TASA CHI’N GYRRU profedigaeth. Y plant, Kathryn, Valmai, Adrian ENGHREIFFTIAU I NI GAEL CYNNWYS a Mandy, a’r wˆyrion, Morgan a Steffan. Rydym Hen, hen thema sydd yma, ond mae’n cael FAINT FEDRWN NI YN Y RHAGLEN. yn meddwl amdanoch i gyd. ei chyflwyno i genhedlaeth newydd mewn Gyrrwch at [email protected] a modd annwyl, doniol a dirdynnol. diolch rhag blaen am gyfrannu. Eglwys St. Ann a St. Mair Mawrth 22ain - 9.30. Sul y Fam - Cymun Y ddau yn y ddrama yw’r plant cyntaf Taith o amgylch cymunedau Cymru rhwng Bendigaid sy’n cael eu geni yn y pentref ers Mai 12 – Meh. 6 . (Neuadd Ogwen - 16 Mai.) Mawrth 29ain - 9.30. Cymun Bendigaid - ugain mlynedd. Wrth iddynt dyfu mae’r Cast: Rhian Blythe a Rhys ap Trefor Eglwys St. Mair, Tregarth (Yr unig gwasanaeth yn y Plwyf y Sul hwn) Ebrill 5ed - 9.30. Cymun Bendigaid Ebrill 9fed - 6 y.h. Gwasanaeth Dydd Iau Cablyd Chwarel Penrhyn – (St. Cedol, Pentir) Ebrill 10fed - 2p.m. Dydd Gwener y Groglith (Eglwys Crist, Glanogwen) Ymgynghoriad Cyhoeddus Ebrill 12fed - 9.30. Sul y Pasg - Cymun Bendigaid Mae Welsh Slate ar hyn o bryd yn paratoi Croeso cynnes i bawb ymuno a ni yn ein gwasanaethau dros Wyl y Pasg. CAIS CYNLLUNIO AM ESTYNIAD BYCHAN I FFÎN GOGLEDD ORLLEWIN Cofiwn am bawb sy’n sâl ar hyn o bryd ac Y CHWAREL YNGHYD Â NEWID PROFFIL DWY DOMEN anfonwn ein cofion cywiraf atoch i gyd.

“FFAIR BASG” yn y NEUADD GOFFA, Mynydd Llandygai Sadwrn, 4ydd Ebrill, 11.00 – 2.00 p.m. Bydd lluniaeth ysgafn ar gael dros yr awr ginio ynghyd ag amrywiaeth o stondinau. Croeso cynnes i bawb.

Hoffem eich gwahodd i weld ein bwriadau ac fe fyddwn yn cynnal y digwyddiadau ymgynghorol cyhoeddus canlynol:

1 Ebrill – Neuadd Ogwen, Bethesda. 2.00yp hyd at 7.00yh 2 Ebrill – Neuadd Goffa, Mynydd Llandygai. 2.00yp hyd at 6.00yh

Byddem yn croesawu’r cyfle i egluro yr hyn sydd gennym dan sylw ac felly byddem yn falch o’ch gweld yno. Os yn methu dod, ac angen rhagor o wybodaeth arnoch, mae croeso i chi ein e-bostio ar [email protected] Llais Ogwan | Mawrth | 2020 7 1917 – Ffilm gan Sam Mendes Y Gerlan Diolch i Heledd Selwyn am ei chyfraniad. Rydym yn chwilio am ohebydd newydd, felly os oes diddordeb gennych cysylltwch â Llais Ogwan.

Dau Benblwydd Arbennig Penblwydd hapus arbennig yn 50oed i Tony Owen, Llwyn Rhandir, Ciltwllan. Gobeithio dy fod wedi mwynhau’r dathlu yn Ffrainc.

Un arall fu’n dathlu ydi Iago Davies, Tyˆ Dwˆr. Mae Iago ar hyn o bryd yn gweithio / astudio yng Ngwlad Belg. Gobeithio iti fwynhau dathlu dy benblwydd yn 21.

Theatr Ieuenctid Llongyfarchiadau i Dyddgu Glyn, Rallt Uchaf. Mae wedi ei dewis i fod yn aelod o Theatr Genedlaethol Ieuenctid Cymru. Edrychwn ymlaen i dy weld ar y llwyfan Dyddgu a phob lwc iti. (Diolch i Jo Arwel Hughes, Yr Wyddgrug ffosydd hynny hefyd ac yn ddealladwy yn am hanes y cardiau post a yrrwyd o’r dewis peidio ag adrodd am ei brofiadau ffosydd i Dregarth.) hunllefus wrth ei deulu. Ond wrth glirio eiddo fy niweddar fam – Edith Hughes, Erw Ennillodd y ffilm hon nifer o wobrau BAFTA Faen – fe ddarganfyddais tua 30 o gardiau yn ddiweddar. Mae’n dangos erchylltra post a yrrwyd ganddo o’r ffosydd i’w deulu amgylchiadau’r ffosydd yn Ffrainc yn yn Nhregarth. Doedd mam erioed wedi ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. Mae hefyd yn eu dangos i ni’r hogia. Cardiau wedi eu clodfori dewrder unigolion oedd yn wynebu brodio’n gywrain gan ferched yn Ffrainc pob math o fygythiadau i’w diogelwch oeddynt, ac er mai Cymraeg oedd mamiaith a’u bywydau. I’r rhai ohonoch a welodd taid, oherwydd y rheolau sensoriaeth, yn y ffilm, fe gofiwch yr olygfa olaf o’r milwr Saesneg oedd ei negeseuon, ar wahân i un! ifanc Prydeinig a lwyddodd i oroesi’r holl Yn y neges Gymraeg i’w fam, roedd wedi beryglon, er wedi llwyr ymladd, yn darllen cynnwys pennill sy’n cyffwrdd y galon, cefn cerdyn gan ei deulu yn erfyn arno i ac ar ôl gweld y ffilm 1917, gallaf lwyr ddychwelyd adref yn ddiogel. werthfawrogi arwyddocâd y cardiau hyn, Fel miloedd o Gymry ifanc eraill bu a rhannu eu cynnwys gyda fy nheulu ac fy nhaid, Joseph Richard Roberts yn y eraill.

• Cyflwynydd y Corn Hirlas – oedolyn (gwryw neu fenyw) sy’n dod o Lyˆ n, CyflwynwyrLlythyrau yr Orsedd Eifionydd neu Arfon, neu yn byw yno ar Oes gennych chi, berthynas neu ffrind hyn o bryd. ddiddordeb mewn cymryd rhan yn seremonïau • Macwyaid yr Orsedd – Bechgyn sydd ar Gorsedd y Beirdd Eisteddfod 2021? Wel dyma hyn o bryd ym mlwyddyn 6 yn ysgolion y Bydd disgwyl i’r ymgeiswyr fynychu eich cyfle! Cynhelir Eisteddfod Genedlaethol dalgylch clyweliadau a gynhelir yn lleol. Llyˆ n ac Eifionydd rhwng 30 Gorffennaf a 7 • Cyflwynydd y Flodeuged a Chynnyrch Gall unrhyw un sydd â diddordeb ac sy’n Awst 2021 ar dir ym Moduan ger Pwllheli. Mae y Meysydd – person ifanc (merch neu byw neu’n mynychu ysgol o fewn dalgylch yr Gorsedd y Beirdd yn chwilio am bersonau o fachgen) tua 17-18 oed sy’n dod o Lyˆ n, Eisteddfod ymgeisio, a cheir y ffurflenni cais Lyˆ n, Eifionydd neu Arfon i gyflawni’r swyddi Eifionydd neu Arfon neu’n mynychu Ysgol / o Swyddfa’r Eisteddfod (Ffôn: 0845 409 0400; canlynol yn Seremoni’r Cyhoeddi eleni a Coleg yn yr ardal [email protected]) a’i dychwelyd i gynhelir ym Mhorthmadog ar 27 Mehefin • Llawforynion yr Orsedd – Merched sydd ar Swyddfa'r Eisteddfod, Uned 15, Parc Busnes Yr yn ogystal â seremonïau’r Orsedd yn ystod hyn o bryd ym mlwyddyn 6 yn ysgolion y Wyddgrug Ffordd Wrecsam, Yr Wyddgrug, Sir wythnos yr Eisteddfod y flwyddyn nesaf: dalgylch y Fflint, CH7 1XP fan bellaf erbyn 3 Ebrill 2020.

www.llaisogwan.com Trydar: @Llais_Ogwan 8 Llais Ogwan | Mawrth | 2020 Ysgol Llanllechid William Ellis Williams Yn ystod y cyflwyniadau Gwˆyl Ddewi, lle bu`r Cydymdeimlwn plant yn trin a thrafod pob math o gymeriadau Anfonwn ein cydymdeimlad dwys at deulu o`r ardal, traddodwyd hanes William Ellis Mrs Mona Macdonald. Bu farw mam Williams, peiriannydd o fri o Rachub. Bydd Mrs Macdonald yn ysbyty Bryn Beryl yn y gân gyfan i`w chlywed ar gyfrif Trydar ddiweddar. Anfonwn ein cofion cynnes at y yr ysgol yn fuan, ond am rwan, dyma i chi teulu i gyd. Cydymdeimlwn yn ogystal â Mr bennilll gyntaf y gan wreiddiol â ysgrifennwyd Dafydd Wyn Jones, a fu’n gweithio yn Ysgol gan Mrs Marian Jones:- Llanllechid ddwy flynedd yn ôl gyda disgyblion blwyddyn chwech. Anfonwn ein cofion atoch Cân William Ellis Williams fel teulu yn Sir Feirionnydd. Gwraig arbennig Clwb Mentergarwch “I ffwrdd a ti i chwarae “ oedd geiriau’i fam a’i oedd dy fam Dafydd, a bydd colled aruthrol ar Diolch i Ms Gwenlli Haf am ei gwaith yn dad ei hôl. Cofion annwyl. arwain ein Clwb Mentergarwch. Bu’r “Dos i ben Moel Faban i weld mor hardd yw’r aelodau yn brysur yn creu bwyd i’r adar a wlad” Brysia Wella gorchudd cwyr gwenyn mewn clwb ar ôl ond sleifio’n slei wnaeth William Ar hyn o bryd, mae Ms Lliwen yn Ysbyty ysgol. Gwerthwyd y cynnyrch mewn dim o i mewn i’r sied ar garlam Glan Clwyd yn derbyn triniaeth. Cofion dro, wrth giat yr ysgol! Diolch i bawb am I weithio a phendroni, - a gwirioni!!! cynnes atoch Ms Lliwen gan bawb yn gefnogi. Ar y rhifau, patrymau, syniadau, adeiladau, Ysgol Llanllechid. Cynhelir te prynhawn ar Peiriannau, trionglau, problemau, mesuriadau brynhawn Sul, Ebrill 19 yn Neuadd Ysgol di ri… Llanllechid i godi arian tuag at gronfa Ms Roedd ei ben o’n y cymylau bach gwynion Lliwen. Mwy o fanylion i ddilyn! tir yn gyfangwbwl. Treuliwyd prynhawn Yn meddwl a meddwl am syniadau bach difyr yn y dosabarth yn herio sterioteipio, gwirion Ela gan bwysleisio`r angen i hyrwyddo parch a Roedd y llanc o Dyddyn Canol yn fachgen go Braf yw cael dweud fod Ela Williams yn dda chyfle cyfartal tuag at ein cyd-ddynion, beth wahanol….. iawn yn dilyn cyfnod byr yn yr ysbyty – gwên bynnag fo eu tras. Un o`r prif themau oedd ar ei hwyneb bach bob dydd. Da’r hogan! ddathlu gwahaniaeth, yn hytrach nag edrych Clwb Hanes ar wahaniaeth mewn modd negyddol. Cafwyd Daeth Mr Dilwyn Pritchard, o Rachub draw Bingo Pasg gwersi pwysig ynglyˆn â`r angen i ddangos i`r ysgol i drwytho disgyblion Bl 3 yn hanes Cofiwch am ein Bingo Pasg, a gynhelir ar cynhesrwydd a phositifrwydd tuag at un ag William Ellis Williams. Diolch yn fawr i chi Fawrth 25, yn y Clwb Criced. Diolch yn fawr oll, a hynny heb fod yn feirniadol. Negeseuon Dilwyn am ein cynorthwyo fel hyn. i`n Cyfeillion am drefnu ac i Sara Roberts am hollbwysig! ein cynorthwyo. Golchi Dwylo Ymweliad â Maes Awyr Caernarfon Yng nghanol y storm Coronavirus, pwysleisir Clocsio Fel rhan o`u gwaith thema ar awyrennau, yr angen i olchi dwylo ac yna gwneud yn siwr Braf oedd croesawu Tudur Phillips i ddysgu cafodd plant dosbarth Mrs Marian Jones eu bod yn sgleinio fel swllt, o dan y twcan! sgil hollol newydd i`n disgyblion. Edrychwn ddiwrnod i’w gofio, pan gawsant fynd i weld ymlaen at ei wahodd atom eto`n fuan. Mae`n yr hen awyrennau yn Amgueddfa Dinas syndod pa mor ffit y mae rhaid i chi fod i Dinlle. Roedd yn brofiad gwerth chweil cael glocsio!! eistedd yn yr hen awyrennau. Cafwyd croeso gwych gan griw’r Ambiwlans Awyr hefyd, Cerdyn Coch i Hiliaeth a chawsom wybod pa mor gyflym y mae’r Daeth Eryl at ein blwyddyn 6, i gynnal hofrenydd coch yn cyrraedd Ysbyty Gwynedd, sesiwn ‘Dangos y Cerdyn Coch i Hiliaeth’. Alder Hey a Chaerdydd! Dysgwyd am yr hyn Dyma elusen a sefydlwyd ym mis Ionawr sydd gan y parafeddygon yn y bagiau trwm, a 1996, gan beldroediwr enwog o’r enw Shaka chael cyfle i eistedd yn yr ambiwlans awyr ei Hislop, gyda`r nôd o waredu hiliaeth o`n hun! Diwrnod gwych!

Gwyl Ddewi yn dathlu ein hunaniaeth y wên sydd o’i mewn hi; Bu disgyblion Mrs Bethan a’n Cymreictod. Cafwyd Rhwydd Gamwr… Cafwyd Jones yn brysur yn amrywiaeth eang o eitemau gwledd o’n diwylliant ni fel gwneud cawl cennin a ac mae’n anodd crynhoi’r Cymry, a’r rhieni a ffrindiau’r fu’n coginio’n araf, braf cyfan mewn ychydig eiriau! ysgol yn llawn clôd. yn y dosbarth, a’r arogl Adroddodd y disgyblion Dywedodd y Prifardd Ieuan hyfryd yn treiddio drwy’r doreth o farddoniaeth oedd Wyn, “Rhagorol! Roedd y ysgol gyfan. Wrth goginio, ar ein tafod leferydd ni, pan cyfan yn batrwm i ysgolion dysgwyd y dywediad hwn oedden ni’n blant, Soned Y trwy Gymru!” Diolch i bawb ar y côf: “Gwisg genhinen Llwynog; Fi’n nos fan hyn; am eu cefnogaeth hael a yn dy gap a gwisg hi yn Ffarwel i Gwm Penllafar; diolch i’r holl staff am eu dy galon.” Cafwyd bore Gwinllan a Roddwyd; hymroddiad, ac i`r athrawon cyfan o adloniant oedd Modryb Elin Ennog; Mwyn am y gwobrau raffl. Llais Ogwan | Mawrth | 2020 9 Ysgol Tregarth

Ymweliad arbennig Fel rhan o’r gwaith ar y thema Cymru, croesawyd Mr Hywel Williams (taid Elliw) i ddosbarth Ffrydlas. Cyflwynodd i’r plant brofiadau a straeon difyr am rai o arwyr Cymru a fu’n brwydro’n ddewr dros hawliau’r iaith fel aelodau o Gymdeithas yr Iaith. Peintiodd lun byw o’r dulliau protestio, o’r driniaeth gan yr heddlu a barnwyr yn y llys, heb son am deithio mewn Black Maria! Cawsom ganu, a chwerthin a dysgu. Profiad y bydd y plant yn ei gofio ac yn eu hysbrydoli i ddefnyddio’u Cymraeg. Diolch iddo a phenblwydd hapus iawn iddo.

Gwasasnaeth Dosbarth alawon a chwaraeodd. Profiad Croesawyd rhieni a theuluoedd bendigedig i bob un plentyn. disgyblion dosbarth Ffrydlas i’r ysgol fore dydd Gwener Dydd Miwsig Cymru Chwefror 14 eg. Cyflwynwyd Fel rhan oʼn gwaith Siarter Iaith iddynt beth o waith y maeʼr ysgol yn gwrando ar dosbarth ar y thema Cymru. lawer o gerddoriaeth Cymraeg Roedd canmoliaeth mawr i yn wythnosol. Rydym yn dysgu gyflwyniadau proffesiynol y am artistiaid Cymraeg ac am plant, a’u gwybodaeth drylwyr o wahanol fathau o gerddoriaeth. hanes Cymru o gyfnod Llywelyn Braf felly oedd cael dathlu dydd hyd at heddiw! miwsig Cymru wrth ddysgu am ein hoff artistiaid a gwrando Cyngerdd Dathlu Dydd Gwˆyl ar fwy o gerddoriaeth! Diolch Dewi o galon i’r Cyngor Ysgol a’r Brynhawn dydd Gwener Sgwad Cymraeg am gynnal cynhaliwyd cyngerdd yn Neuadd diwrnod lliwgar a hwyliog. yr ysgol i ddathlu Gwˆyl Ddewi. Maeʼr ysgol wedi codi £200 Braf oedd gweld y Neuadd yn yn ystod y dydd drwy werthu orlawn o rieni a ffrindiau. Yn raffl cerddoriaeth Cymraeg, ystod y cyngerdd cyflwynodd Cawsom gyfle i weld Bethan yn chwarae’r Delyn geltaidd, y gwahodd y plant i wisgo fel pob dosbarth eitemau amrywiol, ei gwisg draddodiadol a wnaed Delyn deires, y crwth, y pibgorn eu hoff artist Cymraeg, yn cafwyd canu torfol yn cynnwys ar batrwm un draddodiadol a’r ffidil gan esbonio eu cefndir, ogystal â gwerthu llawer o alawon gwerin, caneuon o Nant Ffrancon. Bu Huw yn eu datblygiad a hanes rhai o’r gacennau cri. Diolch i’r rhieni ysgafn a chloi gyda datganiad am baratoi’r cacennau. Bydd ysbrydoledig o’r anthem yr ysgol yn defnyddio’r arian er genedlaethol. Gwnaed llawer mwyn prynu offer cerddoriaeth. o’r trefniadau gan y cyngor ysgol , gan gynnwys gwerthu’r Mewn Cymeriad tocynnau raffl ac fe enillodd un Cafodd disgyblion person lwcus hamper o nwyddau dosbarthiadau Ffrydlas ac Cymreig. Hoffem ddiolch i bawb Ogwen fore cynhyrfus iawn am eu cefnogaeth. pan ddaeth cwmni ‘Mewn Cymeriad’ a’u cyflwyniad Traddodiadau Cymru dramatig am Llywelyn ein Llyw Dydd Mawrth y 3ydd treuliodd Olaf i ymweld â’r ysgol. Drwy Huw a Bethan Roberts gymryd rhan weithredol yn y ddiwrnod cyfan yn ein cwmni. cyflwyniad fe ddysgodd pawb Yn ystod y dydd cafodd pob am fywyd y tywysog Cymreig. dosbarth weithdy yn dysgu Bore bendigedig, ac rydym am offerynnau traddodiadol yn edrych ymlaen yn barod Cymreig, alawon traddodiadol, i’w croesawu’n ôl unwaith yn ac ambell ddawns werin hefyd. rhagor cyn bo hir. 10 Llais Ogwan | Mawrth | 2020 200? Bethesda – ein pentref bach ni.

(Hen dro ffadiracs fod pawb wedi anghofio Mae cynllun pob pentref yn hynod debyg i yr Annibynwyr ac nid fel Telfordville neu fod ein pentra bach ni yn dathlu ei ddau can jig-so, gyda phob rhan yn plethu i’w gilydd i rhyw hen enw tebyg. Ychydig flynyddoedd mlwyddiant eleni, ac mae’n siwr y byddai pob greu’r cyfanwaith cyfan, neu, fel a ddigwydd yn gynharach yn 1794 yr oedd, Owen Ellis, pentref arall yng Nghymru yn falch o ddathlu yn aml, mae un darn ar goll i’w lenwi gan ffermwr cefnog a phrydleswr fferm fawr penblwydd o’r fath. Ond mae degymwyr ddarn newydd yn y man sy’n newid ychydig Cefnfaes i’r dwyrain o Dalybont, wedi prynu y mintis a’r annis o’r farn nad hwn yw’r ar y patrwm gwreiddiol. Nid yw datblygiad tyddyn Cilfoden Isaf am £735 heb fawr dyddiad cywir, ond yn hytrach 1823 fyddai’r pentref Bethesda yn ystod dau can mlynedd sylweddoli bryd hynny mai y llain serth a flwyddyn. Gwell felly ddyfynnu arch hanesydd cwta ei fodolaeth yn eithriad i batrymau chreigiog hwn oedd i ddatblygu yn gnewyllyn Dyffryn Ogwen, Hugh Derfel Hughes, yn ei datblygiad y rhelyw o bentrefi Cymru o’r un canolog y pentref o 1820 ymlaen. Estynnai’r gyfrol werthfawr Hynafiaethau Llandegai a cyfnod neu, o ran hynny, i gyfuno y jig so fel tir o Ffordd Carneddi yn y dwyrain i lan Afon Llanllechid (1866). Wrth drafod enwad yr cymhariaeth. Ym Methesda y deinamo a oedd Ogwen yn y gorllewin, ac wedi ei gywasgu Annibynnwyr dywed y canlynol –‘O’r diwedd yn rheoli datblygiad y pentref drwy gydol y rhwng tiroedd stad Coetmor i’r gogledd a yn 1820, codasant gapel o’r tu dwyrain i 19g oedd esblygiad chwarel y Penrhyn i fod stad y Penrhyn i’r de. Datblygwyd y cnewyllyn Ogwen mewn lle a elwid y Wern uchaf, yr hwn yn un o chwareli llechi mwyaf y byd, ac yn mewn dwy ran gyda rhan y gorllewin yn creu ar ddydd ei agoriad a alwyd yn Bethesda, ac sgil hynny yn creu gofyn cynyddol am lety i’w y stryd fawr yn dilyn heol Telford, a rhan y a roddodd ei enw ar y pentref presenol, pan gweithlu. dwyrain yn arwain i adeiladu nifer o resi tai nad oedd yno cyn hyny ond dau dyˆ, sef y Star Cyn bod pentref ym Methesda yr oedd dau gweithiol unffurf a gwael eu hadeiladwaith a thyˆ J. Williams, gynt o Cochwillan’. Bydded lwybr yn ymestyn drwy blwyf Llanllechid; y yn ardal Brynteg a Carneddi. Rhyngddynt, i’r holltwyr blew benderfynu ar y dyddiad cyntaf yn cyrraedd o Lanllechid i Carneddi ac yn fwgan diwydiannol ymwthiol, tyfodd cywir ond dyma bill bach i lenwi bwlch a chodi yn gwasanaethu nifer o dyddynnod ar lawr y chwarel lechi Pantdreiniog gyda’i domennydd ymwybyddiaeth yn y Llais.) dyffryn gan gynnwys Penybryn, Garneddwen, rwbel ansefydlog a’i dwll dwfn bygythiol yn Pant y Ffrydlas ac Abercaseg; cyrhaeddai’r llethu datblygu’r cnewyllyn yn ganolbwynt ail lwybr i Goetmor o Gochwillan gan ymuno dinesig unol. Datblygodd y Stryd Fawr yn brif gyda’r cyntaf ym Mhenybryn. Cynigiai y ddau ganolfan marchnata’r pentref ac ar ei chyrion lwybr fframwaith i ddatblygiadau cynharaf tyfodd stad ddiwydiannol fechan yng Nghae egin bentref y dyfodol, a gellir priodoli Star, ac ar yr hen lwybr o Goetmor stryd o dai patrwm llinynnol y tai cyntaf o Lidiart y gweithiol Bryntirion, tra yng nghysgod y stryd Gweunydd hyd at Gapel Carneddi i gyfnod cyn fawr datblygodd terasau unffurf Penygraig, adeiladu’r capel yn 1816. Twr a Glanrafon, a phob datblygiad wedi Y datblygiad sylfaenol i sefydlu’r pentref ei werthu neu ei lesu gan deulu Ellisiaid y oedd adeiladu ffordd bost Telford yn 1820 Cefnfaes. a olygodd agor mynediad i lain mawr o dir Yn 1854 drwy ddeddf gwlad awdurdodwyd rhwng Pont y Twˆr a Phont y Pandy gyda’r Ddeddf Gwelliant Bethesda ac etholwyd nifer rhan helaethaf ohono mewn meddiant o barchusion yr ardal i ffurfio Comisiynwyr annibynnol i stad y Penrhyn. Byddai yn Gwelliant Bethesda, math o egin gyngor dipyn o sioc i Thomas Telford pe sylweddolai gwarcheidiol i’r pentref, dan gadeiryddiaeth mai ef oedd sylfaenydd y pentref ac mae’n yr Arglwydd Penrhyn. Cyfrannodd ef £1000 dda ystyried mai fel Bethesda yng ngwlad tuag at wella gwasanaethau’r pentref a Cannan yr enwyd y pentref ar ôl capel mawr chyflwynwyd cynlluniau ar gyfer cyflenwi

Proffesiynol, diogel a chyfrinachol LLEDDFU POEN Cefn, cyhyrau, esgyrn, cymalau, a thensiwn cur pen Eli Lichtenstein ✆ 07743373895  [email protected]

Ogwen Advert Mono.indd 1 2015-09-15 8:56 AM Llais Ogwan | Mawrth | 2020 11 Galw am ddatgan diddordeb: Cadair Eisteddfod 2021 Bethesda – ein pentref bach ni. Gyda blwyddyn a hanner i fynd tan Eisteddfod Genedlaethol Llyˆn ac Eifionydd, dwˆr yfed, carthffosiaeth, nwy a goleuadau i’r o derasau tai newydd ar naill ochr y briffordd mae rhoddwyr y Gadair yn chwilio am pentref. Golygodd y ddeddf hefyd gyflwyno ac i’r teras mwyaf mawreddog ohonynt oll, gynllunydd i greu un o brif wobrau’r gwell safonau adeiladu tai gan ddwyn sylw Penrhyn Teras, a fyddai’n gyflwyniad teilwng Brifwyl. at ddiffygion y terasau salw ar dir stad y i’r Stryd Fawr fel ei gymar tebyg yn Ogwen Cyflwynir y Gadair er cof am Dafydd Cefnfaes. Yn cyfateb fwy neu lai i’r safonau Teras ym mhen arall y pentref. Ar derfyn Orwig, un a fu mor amlwg ym mywyd newydd adeiladwyd rhesdai urddasol y ganrif digwyddodd un newid gweinyddol cyhoeddus Gwynedd yn ystod ei oes. Yn Ogwen Teras i addurno mynediad y de i’r yn hanes y pentref pan sefydlwyd Cyngor 2021, bydd hi’n chwarter canrif ers ei pentref gan ei gynllunio ar dro i ymestyn Dinesig Bethesda yn 1895 i gymryd lle yr farwolaeth, ac mae’r teulu’n awyddus i rhwng capel Bethesda a gwesty’r Douglas hen Fwrdd Lleol. Y corff hwn felly a oedd i nodi hyn a dathlu’i fywyd a’i gyfraniad, Arms. Datblygiad ar dir y Penrhyn ydoedd awdurdodi datblygiadau pwysicaf y ganrif a drwy gomisiynu Cadair arbennig, a fydd hwn ac yn gynsail iddo adeiladwyd capel ddilynodd. yn adlewyrchu’i fywyd a’i gredoau. mawreddog Jerusalem yn 1841 ar un ochr y Un o ddatblygiadau cynharaf y ganrif oedd Yn wreiddiol o Ddeiniolen, magwyd ffordd gan ychwanegu eglwys Glanogwen at agor llwybr newydd i redeg o’r ffordd bost Dafydd Orwig (1928-1996) yn Carnew, y cynllun yn 1856. Datblygiad arwyddocaol ger Penrhyn Teras i Goetmor a chyfeiriad Iwerddon tan ei fod yn 11 oed pan arall sy’n cyfateb i’r cyfnod hwn oedd i Hen Barc yn y dwyrain. Lôn Newydd Coetmor ddychwelodd y teulu i Ddeiniolen. Yn stad y Penrhyn brynu hen stad Coetmor yn oedd y fynedfa a roddai hwylustod ar y dilyn cyfnod fel athro daearyddiaeth 1855 a thrwy hynny ganiatáu i rym mwyaf cyntaf i gyrraedd yr Ysgol Sir a chartref ym Mlaenau Ffestiniog a Bethesda, pwerus yr ardal amgylchynu y cnewyllyn W. J. Parry yn Coetmor Hall, ond erbyn bu’n ddarlithydd yn Y Coleg Normal ym annibynnol gwreiddiol. O hyn allan mae holl tri a phedwar degau’r ganrif a oedd yn Mangor, gan ddysgu cannoedd o fyfyrwyr. ddatblygiadau mwyaf arwyddocaol gweddill bennaf hwylusydd i ddatblygu stadau tai Yn addysgwr ac arloeswr, bu’n Gadeirydd y ganrif i ddigwydd drwy nawdd stad y preifat a chymdeithasol yng Nghoetmor a Cyngor Sir Gwynedd ac yn Gadeirydd Penrhyn. Maes Coetmor. Datblygiadau tebyg a oedd Cyngor Llyfrau Cymru, ynghyd â nifer Hen fferm Penybryn oedd canolbwynt i ddigwydd ar orlifdir afonydd y Gaseg a’r o sefydliadau cenedlaethol a mudiadau y datblygiad nesaf sy’n perthyn i gyfnod Ffrydlas ym mhen deheuol y pentref, sef eraill. cythryblus yn hanes Dyffryn Ogwen. Yn 1864 yn y rhannau hynny o’r ardal a fyddai, o Gobaith y teulu yw bod y Gadair yn cael yr oedd cysylltiadau diwydiannol yn chwarel safbwynt daearyddol, yn llawer mwy addas i ei defnyddio fel rhan o ddodrefn arferol y Penrhyn yn bur fregus ac arweiniodd leoliad y pentref onid i resymau cymdeithasol cartref yr enillydd, ond bod rhaid hefyd hyn at streic a barhaodd am wythnos ym ganoli’r datblygiad ar safle annibynnol, ond iddi edrych yn drawiadol ac urddasol ar mis Awst y flwyddyn honno. Efallai mai cyd ffisegol anoddach, yn stad y Cefnfaes. Ar y lwyfan y Pafiliwn yn ystod wythnos yr ddigwyddiad oedd i lythyr ymddangos yn y llwyfandir diddymwyd caeau hen dyddynnod Eisteddfod ym mis Awst 2021. wasg yn y mis Rhagfyr canlynol yn canmol Garneddwen, Pant Ffrydlas ac Abercaseg Bydd y cynllunydd llwyddiannus yn cael haelioni Barwn Cyntaf y Penrhyn yn adeiladu ac adeiladwyd arnynt stadau cyngor Adwy’r cynnig pren o un o goed derw gwreiddiol tai o safon arbennig ar gyfer trigolion y Nant yn y tri degau ac yn ddiweddarach yn y Lôn Goed, a ddisgynnodd mewn storm pentref. Cyfeirio mae’r llythyr at y datblygiad y pumdegau stadau sylweddol eu maint yn tua phum mlynedd yn ôl. Mae’r coedyn uchelgeisiol a gynlluniwyd yn driongl o dai Glanffrydlas a Glanogwen. yn 200 oed ac fe anfarwolwyd y Lôn Goed pâr a gerddi sylweddol yn gysylltiedig â hwy Datblygiad pwysicaf y ganrif bur debyg yng ngherdd eiconig R Williams Parry, a amgylchynodd yr hen fferm, ar y naill law oedd penderfyniad y Swyddfa Gymreig Eifionydd. allt Penybryn ac yn Garneddwen a Ffordd bryd hynny i ariannu symud chwarel Gellir lawr lwytho’r briff a’r manylion Pantglas. Yr oedd cadernid a ffresni’r tai yn Pantdreiniog yn ei chyfanrwydd o ganol y llawn ar gyfer creu’r Gadair drwy fynd gyferbyniad goleuedig i foelni llwyd Brynteg pentref, Cwblhawyd y cynllun yn ystod y i wefan yr Eisteddfod, www.eisteddfod. a’i gyffiniau. chwech degau ac er mor ddymunol oedd cymru. Y dyddiad cau i gyflwyno cais yw Y cam nesaf yn natblygiad y pentref oedd cael gwared o hagrwch afler y tomennydd 1 Mehefin eleni, a bydd enw’r cynllunydd cynllunio harddach mynediad i begwn a pheryglon y twll, eto gadawodd y glanhau llwyddiannus yn cael ei ch/gyhoeddi gogledd y stryd fawr. Y symbyliad allweddol ddiffeithwch bron yr un mor afler a’i maes o law. oedd adeiladu gorsaf drenau sylweddol ragflaenydd diwydiannol yng nghanol y Cynhelir Eisteddfod Genedlaethol Llyˆn ei maint yn 1884 yn derminws i reilffordd pentref. Tasg cynllunwyr yr unfed ganrif ac Eifionydd ym Moduan, ger Pwllheli genedlaethol yr LNWR ar domennydd ar hugain fydd adnewyddu canolbwynt o 31 Gorffennaf i 7 Awst 2021, gyda’r rwbel hen chwarel lechi Llety’r Adar. Fel ar mwy addas i bentref Bethesda na’r borfa dalgylch yn ymestyn o Abergwyngregyn i ddechrau’r ganrif pan gysylltwyd Bethesda ddiffaith sy’n perchnogi’r safle yn bresennol. Aberdaron. Am ragor o wybodaeth ewch gyntaf gyda phriffordd genedlaethol, felly Cynllunwyr Cyngor Gwynedd biau’r ar-lein. hefyd ar ddiwedd y ganrif unwyd y pentref cyfrifoldeb i wneud hynny a bellach mae gyda chyfundrefn drafnidiaeth oedd yr un mor annibyniaeth pentref Bethesda wedi ei golli allweddol bwysig i’w ffyniant economaidd ers i gorff gweinyddol Bangor Ogwen ddod ac i’w delwedd gymdeithasol, cysylltiad i rym gan danseilio hunaniaeth a balchder I hysbysebu yn Llais Ogwan, seicolegol bwysig yr oedd aelodau’r Bwrdd dinesig y pentref a pheryglu Gymreictod Lleol wedi brwydro i’w wireddu ers nifer o cynhenid yr ardal er mwyn creu maesdref i Neville Hughes 600853 flynyddoedd. Arweiniodd hyn at adeiladu nifer ddinas Bangor. 12 Llais Ogwan | Mawrth | 2020

Profedigaeth “Mewn Beibl nad oes iddo glawr Bethesda Ar 11eg o Chwefror bu farw Margaret Wynne Mae’r Gair yn fyw ymhob gweithred fawr; Hughes yn Nghartref Nyrsio Fairways Difater ydwyf am berlog borth – Mary Jones, [email protected] Newydd, gynt o Ty Cerrig a 4 Ffrancon View, Fe gaf fy nefoedd wrth rannu’r dorth.  07443 047642 Coed y Parc. Mam annwyl i Kathryn, Valmai, Pan gaiff merch ei mesur, gofynnir gan Dduw Joe Hughes, Awel y Nant, Ffordd Adrian a’i bartner Mandy a nain hoffus a ffeind Nid sut y gwnaeth farw, ond sut y gwnaeth fyw; Ffrydlas, Bethesda  601902 i Morgan a Steffan. Nid beth oedd ei chred, ond beth fyddai’n ei wneud, Priodas Ddiemwnt Bu Margaret yn aelod ffyddlon o Eglwys A faint oedd hi’n teimlo, nid faint allai ddweud; Llongyfarchiadau mawr i Mr. a Mrs. Gareth a St Anns a St Mair am flynyddoedd lawer Nid faint oedd y deyrnged gan bawb i hen ffrind, Nancy Jones, Pant Glas, Bethesda, ar achlysur hyd at ei gwaeledd. Cafwyd gwasanaeth Ond faint deimlodd golled ar ôl iddi fynd.” dathlu eu priodas ddiemwnt ar Chwefror 27. angladd gyhoeddus yn yr eglwys honno ac Priodwyd y cwpwl yn eglwys St Gwynant, fe’i rhoddwyd i orffwys ym mynwent Pentir. Mr Richard Lloyd Jones (cefnder): Penmaenmawr yn 1960. Cariad mawr iddynt Derbyniwyd rhoddion yn ddiolchgar tuag at Nid hawdd yw rhoi mewn brawddeg – yn oddiwrth Carys a Bill, Helen a Paul, Gerallt a Uned Iau, Ward 8, Ysbyty Plant Birmingham. gywrain Bethan, â’u wˆyrion, Bethan, Cameron, Megan, Bydd colled enfawr ar ei hôl. Am gariad gwraig landeg. Alice, Osian ac Annest, a hefyd eu gor-wˆyrion, I’ch Duw, rhowch ei hymdrech deg Max, Myla, Jessie ac Ashley. Yr Eglwys Unedig Yn eiriau ar ei charreg. Tywydd Garw Penblwydd Arbennig Yn anffodus, bu’n rhaid i ni ddileu tair oedfa Y fam fu’n destun dameg – yn ei byw Llongyfarchiadau hefyd i Karen Aston, Erw yn ystod y mis, oherwydd ein pryderon am Bu i bawb yn anrheg. Las a ddathlodd benblwydd arbennig ym mis iechyd a diogelwch pawb yn ystod y stormydd Cofio wnawn dawn trin yn deg, Chwefror. Rydym yn adnabod Karen yn dda diweddar. Gobeithiwn yn fawr na ddigwydd A’i haelioni’n delyneg. drwy Gaffi Coed y Brenin wrth gwrs. Gobeithio hyn am amser maith eto. iti fwynhau y dathlu Karen! Iwan – ar ran yr wyrion: Y Gymdeithas Yng nghanol ein hiraeth am Nain – a heb Gair o ddiolch gan Karen Aston, Erw Las Cawsom gyfarfod hynod o ddiddorol - ac anghofio Taid, cysur mawr i’r tri ohonom, Dymunaf ddiolch yn arbennig i Gerald, Cara, addysgiadol - ym mis Chwefror, yng nghwmni sef Aled, Daniel a minnau, yw cofio bod y Mam a Beth, teulu a ffrindiau am yr holl Mr Thomas Hughes o ‘Ymateb Cyntaf’. ddau wedi cael mwynhau cwmni ei gilydd, ac gardiau ac anrhegion a dderbyniais ar fy Derbyniwyd hyfforddiant gwerthfawr dros wedi byw bywyd mor gymdeithasol. Byddwn mhenblwydd yn mis Chwefror. ben ganddo ar sut i ddefnyddio diffibriliwr, a ein tri’n fythol ddiolchgar am y cariad a chyflawni CPR. Diolch i Neville am wirfoddoli ddangoswyd ganddynt tuag atom. Genedigaeth i fod yn ‘glaf’! Ym mis Ebrill, disgwyliwn gael Llongyfarchiadau i Lois a Mathew Nottingham, noson ddifyr arall yng nghwmni Mari Gwilym. Euryl – ar ran y meibion: Erw Las ar enedigaeth merch fach, Ania Wyn Hogan o Gerlan oedd Mam, ac efallai’n ar Chwefror 16eg. Yr un yw’r dymuniad i Colledion bwysicach na hynny, hogan o’r Gwernydd. Nid deulu dros y ffordd sef nain a taid, Helen ac Gyda gofid a thristwch mawr yr ydym oes amheuaeth bod y fagwriaeth gariadus Arfon Evans. unwaith eto yn gorfod cofnodi marwolaeth a’r gymdogaeth gyfeillgar ac annwyl yn y dwy o’n haelodau, sef Miss Alwen Eleri Gwernydd yn rhan o’i gwneuthuriad hi a’i Hughes, a Mrs Mair Jones. Bu’r ddwy yn chyfoedion. ‘Roedd ei chonsyrn, gofal am, a aelodau ffyddlon ac ymroddgar dros ben chariad at eraill yn wir yn esiampl i bawb. i’r capel am flynyddoedd lawer, hyd nes i Dymuniad Gerwyn a minnau yw diolch am afiechyd creulon eu rhwystro, a bydd bwlch fywyd llawn mam, nain, chwaer, chwaer yng mawr ar eu hôl. Dymunwn ddatgan ein nghyfraith, modryb a ffrind. Diolch o waelod cydymdeimlad cywiraf â’u teuluoedd, gan calon i’r rhai a fu’n driw i Mam drwy ei salwch, obeithio y derbyniant gysur o wybod gymaint a diolch o galon hefyd am ofal staff Plas oedd ein parch tuag atynt ill dwy. Ogwen a Bryn Seiont Newydd, Caernarfon. Yn yr un modd, dymunwn hefyd anfon ein cofion at Mr Joe Hughes yn ei brofedigaeth Llenwi’r Cwpan lem o golli Eira. Er mai yng nghapel Carmel y Mae drws agored yn y Festri fach bob bore Iau mae Joe yn aelod, mae’n hynod o ffyddlon i’n – dewch am baned, a chyfle i roi’r byd yn ei le! hoedfaon boreol ni yma’n Jerusalem, ac yn barod iawn i gymryd rhan yn y gwasanaethau. Cyhoeddiadau’r Sul Bendith arnoch fel teulu. Mawrth: 22: Mr Richard Morris Jones Mrs Glenys Wyn Lloyd Jones 29: Mr Aled Job (10) Dyma ddetholiad o’r teyrngedau a roddwyd i Mr Dafydd Iwan (5) Glenys yn ystod gwasanaeth ei hangladd: Ebrill: Y Parchedig Cledwyn Williams (cefnder): 5: O dan ofal yr Ysgol Sul (10) Penblwydd Arbennig Addurnodd ei chapel â’i phresenoldeb – yn Trefniant Mewnol (5) Penblwydd hapus i Phyllis Williams, gyntaf yn Y Gerlan, ac yna Jerusalem, ar hyd 12: Cyfarfod Eglwysig (10) Adwy’r Nant, yn 90 mlwydd oed ar ei hoes. Gwasanaethodd ynddynt fel un o’r Y Parchedig Iwan Ll. Jones Chwefror 13eg. Cafodd barti sypreis gyda’r swyddogion ers 1986, ac ‘roedd ei pherthynas 19: Y Parchedig Cledwyn Williams teulu yn ‘Tyˆ Golchi’ i ddathlu. â’r capel yn un i’w efelychu. Credai Glenys: 26: Y Parchedig Nan Wyn Powell Davies Llais Ogwan | Mawrth | 2020 13

Eglwys Crist, Glanogwen Glasinfryn a Chaerhun

Gwasanaethau Cylch Glasinfryn Elwyn Oswald Jones Pob Bore Sul: Cymun Bendigaid Corawl Cychwyn trist a gawsom i’n Cyfarfod Ar 28 Ionawr, yn dawel yn ei gartref, Ty’n am 11yb Blynyddol o’r Cylch bnawn Iau 13 Chwefror. Pwll, Caerhun yn 86 oed, bu farw Elwyn Pob bore Mercher: Gwasanaeth Cymun Clywsom am farwolaeth Margaret Griffith, Oswald Jones. Yr oedd Elwyn wedi bod byr am 10.30yb, ac i ddilyn, paned a sgwrs un o’n aelodau ffyddlon. Talwyd teyrnged yn ddall ers nifer o flynyddoedd, ond serch hwyliog. Croeso cynnes i bawb i’r holl syml o’i bywyd diddorol gan Mair Griffiths a hynny ‘roedd yn mwynhau bywyd yn llawn. wasanaethau. chawsom funud o dawelwch i gofio amdani. Hyd at ychydig o flynyddoedd yn ôl fe Braf oedd gweld cynifer wedi dwad i drafod welwyd ef yn ddyddiol yn cerdded gyda’i Tymor y Garawys ein gweithgareddau am y flwyddyn bresennol gi tywys o amgylch yr ardal a thu hwnt, fel Cynhelir gwasanaeth byr bob nos Fawrth a chawsom bnawn difyr yn cymdeithasu a Porthaethwy yn wythnosol! Cydymdeimlwn yn ystod y Garawys yn dilyn taith yr Iesu chael paned a chrempog. Diolch i Mair am ag Andy, ei fab ac Alison, ei ferch a’r teulu i trwy Orsafoedd y Groes, ac yn rhoi sylw blatiad o grempogau blasus! gyd yn eu profedigaeth. i wahanol gymeriadau oedd yn rhannu’r Cawl a Chân fydd ar yr agenda mis daith honno. Ymunwch â ni yn Eglwys nesaf, 13 Mawrth, yn y Ganolfan am Cydymdeimlad Glanogwen bob nos Fawrth am 7 o’r gloch. 6.30yh. Croeso i aelodau newydd ddod Cydymdeimlwn â Mrs Elizabeth Evans, Anfonwn ein cofion cynnes at bawb sydd i fwynhau swper a dathlu Gwyl Ddewi Fferm Penhower Uchaf ar golli ei brawd yn wael neu yn gaeth i’w cartrefi. Cofiwch gydag adloniant wedi ei drefnu gan Marian Gwynfor Prytherch o Borthmadog yn gysylltu a Glenys Morgan (600371) neu Bryfdir. Ar 8 Ebrill am 7yh mae Carol ddiweddar. Yr oedd hefyd yn frawd yng Barbara Owen (600530) os am gael Williams (Rhaglenni garddio S4C a Moelyci) nghyfraith i Mrs Elsi Prytherch, Erwau’r ymweliad neu Gymun yn y cartref. yn dod atom i arddangos a sgwrsio am Gwynt, Waen Wen. Arddio’r Gwanwyn. Dowch atom - cewch Mynwent Coetmor groeso cynnes ! Dymuniadau Gorau Gyda tymor blodau Sul y Fam a’r Pasg Gyda phob dymuniad da am adferiad buan yn nesau, atgoffir pawb yn garedig i roi Margaret Griffith i Carol Jones, Pentref Glasinfryn sydd wedi unrhyw fagiau plastig yn y bun gwyrdd Yn dawel yn Ysbyty Eryri ar 1 Chwefror, bu bod yn yr ysbyty yn ddiweddar (neu fynd a nhw adra), fel nad oes ond farw Margaret Griffith, gynt o 21 Caerhun, blodau a dail yn y bun brown. Diolch yn yn 76 oed. Ganwyd a magwyd Margaret Bingo fawr i’r rhai sydd yn tacluso o gwmpas y yng Nglasinfryn, gan fynychu yr ysgol Wedi gorfod gohirio Bingo cyntaf y biniau – gwerthfawrogir yn fawr unrhyw leol a chapel Bethmaaca. Wedi hyfforddi flwyddyn newydd oherwydd y tywydd help. yn y diwydiant Gwestai a Rheolaeth bu’n garw llwyddwyd i gael noson hwyliog ar Ac os oes gennych amser ac awydd i gweithio mewn sawl rhan o’r wlad cyn 28 Chwefror, gyda’r elw o £117 yn mynd ddod i helpu dacluso’r drain a’r mieri o dod adref i weithio yn Morris & Jones, at y Ganolfan. Diolch o galon i bawb am amgylch y fynwent, cysylltwch a’r rhifau Caernarfon ac yna cyn ei hymddeoloiad eich rhoddion tuag at y noson. Cynhelir uchod i drefnu dod ynghyd. Diolch. yn yr Adran Pelydr X yn Ysbyty Gwynedd. y Bingo nesaf ar 27 Mawrth gyda’r elw Bu yn weithgar iawn yn ei bro a’i hardal, yn mynd at “Gafael Llaw”, elusen sydd yn gadeirydd Sefydliad y Merched, Sioe yn codi arian i gefnogi plant efo cancr yn Glasinfryn a’r Ganolfan. Yn ogystal bu’n yr ardal a rhoi cymorth i Ward Dewi yn www.llaisogwan.com Gynghorydd bro ar Gyngor Cymuned Pentir Ysbyty Gwynedd. Unwaith eto cofiwch am nifer o flynyddoedd. ‘Roedd wrth ei amdanom os ydych efo “presanta” yn y @Llais_Ogwan bodd yn garddio, gwnio a gwylio adar, yn tyˆ heb eu defnyddio! Blwyddyn diwethaf, aelod brwd o Urdd y Brodweithwyr a’r 2019, codwyd £1,442 tuag at achosion I hysbysebu yn Llais Ogwan, RSPB. da lleol, llawer o ddiolch i bawb am bob Bu’r cynhebrwng ar 14 Chwefror yn cefnogaeth a chyfraniadau i’r nosweithiau Neville Hughes 600853 eglwys Sant Cedol, lle bu’n aelod selog. hyn drwy y llynedd, hefyd yn arbennig i’r Bydd ei cholled yn fawr ymysg ei ffrindiau. trefnwyr! 14 Llais Ogwan | Mawrth | 2020

Gwaeledd Tregarth Anfonwn ein cofion at y Parchedig Gwynfor Williams, Caernarfon, sydd wedi bod yn bur Olwen Hills (Anti Olwen), 44 Bro Syr Ifor, Tregarth  600192 wael yn ddiweddar ac sydd yn glaf yn Ysbyty Angharad Williams, Gwynedd, Bangor. Brysiwch wella Gwynfor. 23 Ffordd Tanrhiw, Tregarth  601544 Mae’n braf iawn gweld bod un o ffyddloniaid Shiloh wedi gwella ac yn ddigon da i ddychwelyd i’w sedd sef Wynne Roberts, Bryn Gwobr arbennig Difyr, Tregarth. Da eich gweld yn ôl Wynne Llongyfarchiadau enfawr i Tomos Morris wedi cyfnod o waeledd. Jones, mab Christine ac Emyr Morris Jones, 28 Tal y Cae, Tregarth. Daeth Tomos Drws Agored yn fuddugol am y ffilm a wnaeth fel rhan Mae’n braf iawn cael croesawu cymaint i o’i gwrs gradd mewn Newyddiaduraeth a mewn drwy ddrws Shiloh ar fore Gwener, Ffilm ym Mhrifysgol Bangor. Ffilm am ei rhwng 10 o’r gloch a 12 o’r gloch. Cyfle am ffrind Elis Derby o’r Felinheli yw testun y sgwrs, paned a chwmni. Beth well ar fore gwaith. Enillodd Tomos wobr RTS Israddedig Gwener oer a gwlyb na chwmni ffrindiau ! Myfyrwyr am ei ffilm fer ‘Elis Derby; Fi ac OCD.’ Erbyn hyn mae Tomos yn Olygydd Eglwys y Santes Fair Teledu dan hyfforddiant gyda Cwmni Da Gwasanaethau (am 9.30yb) yng Nghaernarfon. Ardderchog Tomos ac Mawrth 22: Cymun Bendigaid – Sul y Fam edrychwn ymlaen i ddilyn dy yrfa ym myd y Mawrth 29: Cymun Bendigaid. ffilmiau. Ebrill 5: Boreol Weddi – Sul y Blodau Ebrill 12: Cymun Pasg. Capel Shiloh Gwasanaethau (am 5 o’r gloch oni nodir yn Te Crempog wahanol) Diolch i bawb wnaeth gefnogi’r Te Crempog. Mawrth 15: Philip Barnett, Swydd Efrog Braf gweld cymaint wedi dod ac yn mwynhau! Mawrth 22: Glyn Owen, Llanwnda Mawrth 29: Richard Gillion Festri Pasg Ebrill 5: Oedfa Deulu Sul y Blodau, Ar ôl y gwasanaeth dydd Sul, Ebrill 5ed, Richard Gillion byddwn yn cynnal y Festri Pasg – Cyfarfod Ebrill 12: Sul y Pasg, Ffion Rowlinson Blynyddol yr eglwys. Croeso i bawb ymuno. Ebrill 19: Gwynfor Williams, Caenarfon Ebrill 26: Rhian Evans-Hill, Rhiwlas Cangen Tregarth o Ferched y Wawr Yng nghyfarfod cyntaf 2020 braf iawn oedd cael Cydymdeimlo croesawu Paula Roberts o Lanberis i’r gangen. Bu farw John Huw Evans, Rhiwlas, sef tad Darlithydd ym Mhrifysgol Bangor ydi Paula ac Rhian Evans-Hill, a chydymdeimlwn gyda hi mae’n wyddonydd wrth ei gwaith. Bu’n crwydro a’r teulu yn eu hiraeth. rhannau pell o’r byd yn astudio daeareg a phlanhigion sy’n ffynnu mewn hinsawdd o bob math. Yn ei chwmni cawsom wybod, a gweld drwy luniau ar y sgrin, gynefinoedd yn yr Artig ac yn Antartiga. Yn ogystal a phlanhigion sydd yn tyfu yn y gwledydd hynny cawsom gip ar yr anifeiliaid a’r pysgod sydd yn byw mewn amgylchedd o’r fath. Yn ogystal a bod yn ddaearegydd mae Paula hefyd yn feiciwr o fri ac mae ei gwˆr a hithau yn beicio tandem ar draws y wlad. Diolchwyd i Paula am noson ddifyr ac addysgol gan Iona Rhys a’r llywydd, sef Myfanwy Harper. Cyfeiriodd Myfanwy at farwolaeth un o’n haelodau ffyddlonaf fu farw yn ddiweddar sef Dilys Parry Williams. Cydymdeimlodd gyda Rhian Evans-Hill yn ei phrofedigaeth o golli ei thad, sef John Huw Evans, Rhiwlas. Llongyfarchodd un o’r aelodau Myfanwy, ein llywydd, am ddod yn nain am y tro cynta i Eric Idwal. Bydd y gangen yn dathlu Gwˆyl Ddewi , Nos Lun, Mawrth 2 yng Nghlwb Rygbi, Bethesda. Ar Ebrill 6 cawn gwmni Wil Aaron , y cyfarwyddwr ffilm, a’i destun fydd Martha 01248 298763 Hughes Cannon, a hynny yn Festri Capel Shiloh am 7’30 o’r gloch. Llais Ogwan | Mawrth | 2020 15 Plaid Lafur Llythyrau Dyffryn Annwyl Olygydd, ysgolion Cymraeg a Saesneg sy’n siarad Cymraeg arnom. Ogwen Mae plant yn dychwelyd eu hiaith gyda’r rhaglen, sy’n Mae ein gwirfoddolwyr i’w dosbarthiadau ar ôl helpu plant i ddysgu mewn hyfforddedig yn ymrwymo i Ar ddechrau mis Chwefror, gwyliau hanner tymor, ac ffordd briodol i’w hoedran am gyflwyno o leiaf ddwy sesiwn cynhaliwyd cyfarfod pob aelod felly hefyd ein tîm pwrpasol y gwahanol fathau o gam-drin, y mis a helpu i gychwyn etholaeth Arfon ym Mhlas Menai, yn o wirfoddolwyr hyfforddedig oedolion y gellir ymddiried sgyrsiau am gam-drin mewn bennaf i enwebu arweinydd ac is- sy’n rhoi eu hamser i helpu ynddyn nhw, a Childline. ffordd ryngweithiol, gan arweinydd Plaid Lafur Prydain. i gadw plant yn ddiogel ar Yn anffodus, ni fydd llawer alluogi athrawon i barhau â’r Yna, ar ddiwedd y mis, cynhaliwyd draws Gwynedd. o blant yn gwybod bod yr hyn trafodaethau gyda’u myfyrwyr cyfarfod pob aelod arall o Blaid Lafur Mae pob ysgol gynradd sy’n digwydd iddyn nhw yn yn yr ystafell Arfon, yn bennaf i ddewis anfonogion yn gymwys ar gyfer rhaglen gam-drin, a gyda dau blentyn Mae ein gwirfoddolwyr i a chynigion ar gyfer Cynhadledd ddiogelu rad ac am ddim o’r mewn dosbarth ar gyfartaledd gyd yn teimlo’n gryf ynglyˆn Cymru a fydd yn cael ei chynnal yn enw ‘Cofia ddweud, Cadwa’n yn profi rhyw fath o gam-drin, ag amddiffyn plant rhag Llandudno. ddiogel’, sy’n cael ei chyflwyno mae’n hanfodol ein bod yn niwed, ac maen nhw’n cael Aeth cynrychiolaeth o’r gangen i’r gan NSPCC Cymru. grymuso’r genhedlaeth nesaf yr hyfforddiant a’r cymorth ddau gyfarfod uchod ac yn y dyfodol Mae’r sesiynau’n cael eu ac yn sicrhau ein bod yn eu sydd eu hangen arnyn nhw bydd cyfarfodydd pob aelod Arfon yn cyflwyno gan dîm ymroddedig hamddiffyn. er mwyn iddynt deimlo’n cael eu cynnal ar yr ail Nos Fercher o wirfoddolwyr sy’n rhoi Rydyn ni’n cynnig ein hyderus yn eu rôl. o’r mis (ac eithrio Awst a Rhagfyr) yn o’u hamser i helpu eraill. gwasanaethau boreol a’n Gall unrhyw un a hoffai Institiwt Caernarfon neu Clwb Hirael Fodd bynnag, mae angen gweithdai yn ddwyieithog, wybod mwy am wirfoddoli Bangor. mwy o wirfoddolwyr arnom er mwyn i ni allu cyflwyno’r gyda ni gysylltu â fi ar 07980 Cynhelir y cyfarfod cangen deufisol er mwyn i ni allu cyrraedd rhaglen i blant yn yr iaith 005 964 neu anfon e-bost at nesaf yng Nghanolfan Cefnfaes, cynifer â phosib o blant gyda’r maen nhw’n fwyaf cyfforddus [email protected]. Bethesda ar Fawrth y 24ain am 7:30 negeseuon pwysig hyn. â hi, ac ar hyn o bryd mae Rhian Jones y.h. a Gwladoli (Nationalisation) fydd Rydyn ni’n ymweld ag angen mwy o wirfoddolwyr NSPCC Cymru/Wales y pwnc trafod yn yr ail hanner.

Gof o Fethesda a fu yn Y Rhyfel Byd Cyntaf

gan Andre Lomozik bapur yn dweud bod angen i’r swyddog â swnio yn ddiarth i mi, ac wrth edrych ar gofal yn y fyddin fodloni ei hun fod Richard “Ancestry.Com” gwelais mae un o Ddyfnaint Wrth ymchwilio i hanes y milwyr o Fethesda yn gallu gwneud gwaith gof yn foddhaol cyn oedd ei thad. Dyma’r teulu fel y maent a fu’n ymladd yn y Rhyfel Byd Cyntaf, ei gymeradwyo, (ac mae’n rhaid cofio bod yn ymddangos ar gyfrifiad 1891: George deuthum ar draws y tudalennau yma yn tua miliwn o geffylau wedi’u defnyddio yn Maiden, 48 oed, wedi’i eni yn Nyfnaint, ac yn ymwneud â bachgen o’r enw Richard ystod y rhyfel, felly roedd gwaith gof yn un gweithio fel labrwr yn chwarel y Penrhyn; Roberts. ‘Roedd yn byw yn rhif 5 Coetmor hanfodol). ‘Roedd Richard yn 30ml. a 3 mis Margaret ei wraig yn 44 oed ac wedi’i geni Terrace, Bethesda, yn y flwyddyn 1914, ond oed pan ymunodd â’r Royal Engineers fel yng Nghaernarfon; Catherine Ann, wedi’i yn 18 Mill Street ar gyfrifiad 1911. Rhif 58182 ar y 30/11/1914, ac ‘roedd yn 5 geni yng Nghaernarfon, yn 15 oed, ac yn cael Anfoneb busnes yw’r dudalen gyntaf, troedfedd a 5 modfedd o daldra. ei disgrifio fel morwyn; Emily, yn 14 oed, gyda’r cyfeiriad Douglas Smithy, Bethesda Mae llyfr Llenyddiaeth ac Enwogion ac wedi’i geni ym Methesda, fel gweddill a’r enw H. Williams, General Blacksmith Llanllechid a Llandegai, William Parry y teulu; Margaret Ellen, 12 oed, (gwraig and Shoeing Smith. ‘Roedd Hugh Williams (Llechidon) a Robert Parry (Trebor Llechid) Richard Roberts yn ddiweddarach); Ellen a’i wraig Ellen yn byw yn rhif 4 Douglas yn nodi mai aelod o eglwys Glanogwen oedd Jane 8 oed; George 3 oed; a Bessie yn 1 oed. Terrace, (Douglas Smithy), ac mae’r cyfrifiad Richard, a’i fod o a George Maiden, ei frawd ‘Roedd y teulu yn byw yn Mill St. Bethesda yn nodi mai uniaith Gymraeg oedd Hugh ag yng nghyfraith, ill dau wedi bod yn ymladd ar y pryd. Ellen. Mae un o’r ddwy dudalen arall wedi’i yn y Rhyfel Byd Cyntaf, a rhoddwyd cyfeiriad Dioddefodd Richard o’r malaria yn hysgrifennu a’i llofnodi gan R. ? Jones ar ran 5 Coetmor Yard iddynt. ystod y rhyfel a chafodd ei wobrwyo gyda H. Williams, ac yn tystio fod Richard Roberts Bachgen o Ddolgellau oedd Richard yn phensiwn o 3/- yr wythnos o’r 3ydd o Fedi wedi bod yn gweithio yn yr efail, a’i fod wreiddiol, ac ‘roedd wedi priodi merch o 1919, i’w adolygu ymhen 64 wythnos o’r yn aelod o eglwys ac yn ddyn dibynadwy. Fethesda o’r enw Margaret Ellen (Maiden) dyddiad hwnnw. ‘Roedd Richard a’i frawd ‘Roedd R Jones yn siwˆr y byddai Richard ar y 23ain o Ragfyr 1908. Ganwyd merch yng nghyfraith, George yn rhai o’r bechgyn yn cyflawni pa bynnag ddyletswyddau a fach o’r enw Margaret May i’r pâr ar y lwcus a ddaeth adref yn ôl i’w cynefin ar ôl roddid iddo yn y fyddin. Mae’r ail ddarn o 4ydd o Fai 1910. ‘Roedd yr enw Maiden yn blynyddoedd arswydus y Rhyfel.

I hysbysebu yn Llais Ogwan, Neville Hughes 600853 16 Llais Ogwan | Mawrth | 2020 Ysgol Dyffryn Ogwen

gipiodd y wobr gyntaf ac i’r ddwy ymgom o’r Morris o flwyddyn 10 wnaeth orffen fel ysgol, y naill o flwyddyn 9 a’r llall o flwyddyn Athletwraig dan 15 y diwrnod, Osian Davies 7 a gipiodd y wobr gyntaf a’r ail wobr mewn wnaeth orffen yn 2ail fel Athletwr y diwrnod cystadleuaeth gref iawn. Pob hwyl i chi gyd ac i Cai Davies am orffen yn 3ydd. yn yr Eisteddfod Sir. Cewch fwy o’r hanes yn y rhifyn nesaf. Traws gwlad Fe aeth Boe Celyn Jones, Madeleine Sinfield, Adran Gerdd Erin Basinger ac Emily Jones draw i Diolch i Lapsen Trust am roi £500 i’r adran Ddolgellau i gynrychioli ysgolion Arfon ym Gerdd i brynu gitârs newydd. mhencampwriaeth traws gwlad Eryri ar y 5ed o Chwefror. Llwyddodd Boe i orffen yn 2ail Sioe Deithiol Addysg Uwch yn ei ras hi, Madeleine yn 6ed ac Erin yn 8fed Cafwyd ymweliad hynod ddiddorol gan y Sioe felly maen nhw yn mynd ymlaen i gynrychioli Cogurdd Deithiol Addysg Uwch (Prifysgolion Caerdydd ysgolion Eryri ym mhencampwriaeth Cymru Da iawn i bawb a fu’n cystadlu yng a Met Caerdydd) pan ddaethant i gyflwyno nesaf. Llongyfarchiadau i’r pedair ohonynt am nghystadleuaeth coginio yr Urdd ble i flynyddoedd 8 a 9 yr wythnos hon. ‘Codi wneud mor dda i gychwyn ac i’r dair am fynd roedd yn ofynnol iddynt goginio dau bryd Dyheadau’ oedd y nod i flwyddyn 8, ac yn sicr trwodd. tapas. Bendigedig gweld disgyblion yn trio mae llawer mwy o’n disgyblion yn ystyried rhywbeth newydd, a phob lwc i Siwan White bywyd Prifysgol fel opsiwn ôl-ysgol yn dilyn Rygbi a Mia Williams yn y rownd rhanbarthol. y wybodaeth gafwyd. ‘Paratoi ar gyfer TGAU’ Llongyfarchiadau mawr i sawl disgybl oedd y thema i flwyddyn 9, a hwythau ar sydd wedi cynrychioli timau rygbi RGC Ymweliad Dr Dafydd Roberts hyn o bryd yn ceisio dewis pynciau ar gyfer yn ddiweddar. Mae Elis Evans, Huw Diolch o galon unwaith eto eleni i Dr Dafydd y ddwy flynedd nesaf yn eu gyrfa ysgol. Y Davies, Tomos Hughes a Leon Wild wedi Roberts am ei arweiniad i’r criw sy’n sialens iddynt rwˆan fydd gweithredu ar y bod yn aelodau cyson o dîm dan 16 ac yn astudio’r Gymraeg ym mlwyddyn 13. Bu Dr cyngor gawsant a gwneud penderfyniadau berfformwyr cryf iawn. Yn yr un modd Roberts yn trafod Bethesda yn ystod cyfnod doeth ar gyfer eu dyfodol. mae Jac Wyn Roberts, Cai Davies ac Osian y nofel Un Nos Ola Leuad. Bydd y sgwrs yn Davies wedi chwarae sawl gwaith dros werthfawr iawn i’r myfyrwyr pan fyddant yn Athletau dîm Gorllewin RGC dan 15 ac wedi gwneud sefyll yr arholiad ddiwedd y mis hwn. Diolch Mae Ela Oliver wedi llwyddo i ennill argraff dda iawn ar yr hyfforddwyr. unwaith eto. medal arian yn y 200m a’r 60m ym mhencampwriaeth athletau Cymru. Pêl rwyd Eisteddfod yr Urdd Llwyddodd i redeg mewn ‘PB’ o 26.26 eiliad Mae timau pêl rwyd dan 14 a dan 16 wedi Bu’n noson lwyddiannus iawn i ddisgyblion yn y 200m. gwneud cynnydd mawr dros yr wythnosau yr ysgol yn yr Eisteddfod Cylch eleni. diwethaf, ac wedi ennill eu gemau diweddar Cynhaliwyd yr eisteddfod yn ysgol Tryfan Athletau dan do yn erbyn Ysgol St Gerrard. Llongyfarchiadau a llwyddodd nifer fawr o unigolion o ysgol Bu i nifer o ddisgyblion berfformio’n i bawb am gymryd rhan, yn enwedig i Beca Dyffryn Ogwen i ennill eu lle yn yr Eisteddfod arbennig o dda yng nghystadleuaeth ysgolion Jones, Elin Owen ac Ela Jones am fod yn sêr Sir. Llongyfarchion fil i’r Parti Merched a Gwynedd. Llongyfarchiadau mawr i Mared y gêm.

Tîm pêl rwyd dan 14 Tîm pêl rwyd dan 16 Llais Ogwan | Mawrth | 2020 17

Cynhaliwyd Cyfarfod Blynyddol y Marchnado ardal Trawsfynydd yn gwerthu Ogwencig yn y Farchnad yn ystod mis Chwefror. Braf Farchnad. Croeso arbennig i Tesni a’i - chig iawn oedd gallu llawenhau fod y Farchnad Cymreig lleol - yn enwedig wedi i siop ar seiliau cadarn ac wedi datblygu i fod cigydd y pentref gau. Felly, cyfle i stocio yn un hapus a llwyddiannus. Diolch i’n eich rhewgell am y mis ym mhob Marchnad. cwsmeriaid ffyddlon ac i waith y Pwyllgor. Croeso mawr Tesni. Llongyfarchiadau mawr i Lois a’i gŵr Mae Stondin Elusen mis Ebrill yng Mathew ar enedigaeth Ania fach. Mae ngofal ‘Ymatebwyr Cyntaf yn y Gymuned’ Lois yn berchen stondin ‘Cypcêcs Lois’ Mae’r bobl arbennig yma ar alwad mewn ac yn gwneud cacennau blasus tu hwnt. argyfwng meddygol yn ein cymuned. Maent Rhaid i ni beidio anghofio llongyfarch yn gwirfoddoli i wneud gwaith arbennig o Taid a Nain hefyd – sef Helen ac Arfon bwysig yn yr ardal. Yr hyn sy’n sobor yw bod Evans, Erw Las. Mae Helen yn helpu Lois yn rhaid iddynt gasglu arian eu hunain i ar y stondin. brynu’r pecyn offer i ymateb galw. Felly pleser yw gallu cefnogi’r criw lleol ym Marchnad chreu Cardiau Maes Melyn. Mae gen i Stondinau Newydd Hwre! Ogwen. ddau fab, Rhys a’i deulu yn byw ym Maes Mae Mug Run wedi cychwyn gyda ni Y mis nesaf sy’n rhydd i’r Stondin Elusen Meddyg, Caernarfon, a Siôn a’i deulu yn ym Marchnad Chwefror. Croeso cynnes yw Awst. byw ym Mraichmelyn. Dyna sut y daeth i Tim Parry o’r Rhyl sy’n rhostio coffi yn Bydd y Farchnad nesaf ar Sadwrn y Pasg, yr enw i fodoli. I dorri stori hir yn fyr, dwi ffres. Cewch brynu ffa cyfan neu rhai sef Ebrill 11eg. Croeso cynnes wrth gwrs. Mae bellach yn creu cardiau Cymraeg at bob wedi malu’n fân “gyda llwyaid o gariad gwybodaeth am y Farchnad ar ein gwefan achlysur (bron iawn)! ac yn cael pleser Cymreig” meddai Tim. www.marchnadogwen.co.uk ac ar facebook garw. Braf iawn yw croesawu Elin Pritchard y Farchnad. Mae holl elw’r cardiau yn mynd i’r Uned o Rachub atom ym Marchnad Mawrth. Ymchwil Cancr sydd ar Ffordd Deiniol, A beth sydd gan Elin meddwch chi - wel Stondin y mis Bangor (dros y ffordd i archfarchnad ydi ‘Popty Pritch’ yn swnio’n addawol? Ia, Cardiau Maes Melyn. Asda). Hefyd, i elusennau sy’n agos cacennau sydd gan Elin yn ei phopty. Mae Dyma fi yn gorfod ysgrifennu am fy stondin at fy nghalon megis Cyfeillion Ysbyty hi yn tynnu dŵr o’n dannedd yn crasu fy hun! Jan Jones ydw i sef ysgrifennydd Gwynedd, yr NSPCC ac yn y blaen. cacennau cri yn y fan a’r lle! Mae rhai Marchnad Ogwen. Gaf i fanteisio ar y cyfle i ddiolch yn cacennau eraill ar werth hefyd. Croeso Mi ddechreuais trwy wneud cardiau pwyth fawr iawn i fy nghwsmeriaid ffyddlon ym mawr Elin. croes i benblwyddi teulu ag ati, ond yna daeth Marchnad Ogwen - rydach chi yn gwybod Newyddion da arall yw bod Cig Eryri yr awydd i drio gwneud cardiau ‘go iawn’ a pwy ydach chi! Llawer o ddiolch.

Ysgol Penybryn

Disgo Santes Dwynwen cyfrwng ffilm; roedd hyn yn plesio PAWB. y ffilm, cael eu hyfforddi gan arbenigwyr Cafwyd disgo Santes Dwynwen llwyddiannus I fod yn gwbl onest, doeddem ddim yn camera a sain, y nhw oedd yn gyfrifol am iawn a oedd wedi’i drefnu gan y cyfeillion. sylweddoli mawredd y gwaith oedd o’n y gwisgoedd, y cyfarwyddo a llawer mwy. Daeth llawer o blant yr ysgol i’r disgo ac blaenau, o’r sgriptio, i’r ffilmio, y cyfarwyddo, Dysgodd y plant am eu hetifeddiaeth,a’u cyn- roedd dawnsio brwdfrydig iawn i’w weld. cynhyrchu, a’r golygu. Ond , aethom ati deidiau ac am gymuned glos y gorffennol , yn Diolch yn fawr i’r rhai a drefnodd y noson am fel lladd nadroedd i gasglu arian, cwblhau ogystal a dysgu am fro eu mebyd heddiw, a’i eu gwaith caled a’u cefnogaeth. ffurflenni grantiau, a mynd ar ofyn trigolion phobl unigryw. Yn fy nhyb i, profiadau fel hyn hael Bethesda a oedd yn barod iawn i rannu fydd yn aros ar gôf a chadw yn fwy na dim o’u Ffilmio “Ein Bro” eu harbenigeddau, am ddim cofiwch !! hamser ym Mhenybryn. Yn sgil dyfodiad y Cwricwlwm newydd yng Does dim dwywaith amdani fod y plant wedi Felly yn Neuadd Ogwen ar Fawrth 31 2020, Nghymru, roedd blwyddyn chwech , Ysgol cael profiadau amhrisiadwy, bythgofiadwy. Y byddwn yn rhoi ein dehongliad ni o “Ein Bro”! Penybryn yn awyddus iawn i ddysgu am eu nhw sydd wedi bod wrth y llyw ers y cychwyn Cysylltydd am fwy o wybodaeth Llinos hardal leol mewn ffordd gyfoes, hwyliog, cyntaf, llais y plentyn sydd wedi ein harwain ni Morgan Jones – athrawes Blwyddyn 6 , Ysgol ymarferol a gwahanol i’r arfer. Felly, yn i greu’r cyfanwaith. Bu’r plant wrthi’n sgriptio Penybryn, Bethesda, Bangor, Gwynedd. Rhif dilyn pleidlais ddosbarth, penderfynwyd ar y golygfeydd, yn cyfansoddi cân ar gyfer diwedd ffon yr Ysgol: 01248 600375

www.llaisogwan.com Trydar: @Llais_Ogwan 18 Llais Ogwan | Mawrth | 2020 Beth sy’n digwydd yn y Dyffryn?

CANOLFAN CEFNFAES Grŵp Canu Ogwen Dyddiadur GYRFA CHWIST (Sgwrs a Chân) MAWRTH 24 a 31 Pob bythefnos o’r EBRILL 14 a 28 Boreau 10 Ionawr ymlaen am 7:00 o’r gloch. Croeso i bawb 1.30 – 2.30yp Coffi 2020 CANOLFAN CEFNFAES (Panad a Sgwrs am 1.15) Mawrth yn Ystafell Gymunedol 21 Cefnfaes – Eglwys Crist Glanogwen. BORE COFFI Canolfan Feddygol Bethesda 28 Cefnfaes – Eglwys St. Cedol, Pentir. EGLWYS CRIST Croesewir aelodau newydd sydd Ebrill dros 50 oed, yn enwedig dynion 04 Cefnfaes – Eisteddfod Dyffryn Ogwen. GLANOGWEN 18 Cefnfaes – Cymdeithas Jerusalem. SADWRN, 21 MAWRTH 25 Cefnfaes – Plaid Lafur. 10.00 – 12.00 CANOLFAN CEFNFAES Mai 02 Cefnfaes – NSPCC CANOLFAN CEFNFAES BORE COFFI 16 Cefnfaes – Cymorth Cristnogol. 30 Cefnfaes – Eglwys Sant Tegai Eisteddfod BORE COFFI Dyffryn Ogwen Mehefin Eglwys St. Cedol SADWRN, 4 EBRILL 06 Cefnfaes – Eglwys Crist Glanogwen. 20 Cefnfaes – Eisteddfod Dyffryn Ogwen. Pentir 10.00 – 12.00 27 Cefnfaes – Eglwys St. Cedol, Pentir. SADWRN, 28 MAWRTH 10.00 – 12.00 Gorffennaf CANOLFAN CEFNFAES 04 Cefnfaes – Cronfa Goffa Tracey Smith. BORE COFFI Medi Ysgoldy Carmel, Cymdeithas 12 Cefnfaes – NSPCC. Llanllechid 19 Cefnfaes – Eglwys Crist Glanogwen. Jerusalem 26 Cefnfaes – Plaid Cymru. TE BACH SADWRN, 18 EBRILL Pnawn Llun, Hydref 23 Mawrth 10.00 – 12.00 03 Cefnfaes – Cyfeillion Ysbyty Gwynedd. 2.30 – 4.00 10 Cefnfaes – Eglwys Sant Tegai. Croeso i bawb 17 Cefnfaes – Eisteddfod Dyffryn Ogwen. 24 Cefnfaes – Eglwys St. Cedol, Pentir. Cymdeithas Jerusalem yn Festri Jerusalem Nos Iau, 9 Ebrill Tachwedd Neuadd Bentref Rhiwlas 07 Cefnfaes – Gorffwysfan. am 7 o’r gloch gyda 14 Cefnfaes – Clwb Camera Dyffryn Cyfres Darlithoedd Hanes Ogwen. Noson yng nghwmni 21 Cefnfaes – Cronfa Goffa Tracey Smith. 14eg Ebrill MARI GWILYM am 7.00 o’r gloch Pwysig Cynrig Hughes Os yn trefnu Bore Coffi yn ardal Bethesda, FFAIR BASG bydd y rhestr uchod yn gymorth i chi ‘Bara Brith ar y Paith’ ddewis dyddiad gwag. Eglwys St’ Ann a St. Mair (Hanes teulu ymfudodd i Sadwrn, 4ydd Ebrill Gallwch wedyn gynnwys eich dyddiad chi Batagonia o Rhiwlas) 11 - 2 p.m. ar y rhestr hon. yn y NEUADD GOFFA, Pris mynediad £3.00 Mynydd Llandygai Bydd yn cael ei diweddaru ac yn hefyd Bydd lluniaeth ysgafn ar gael ymddangos pob mis. Anfonwch y Yr uchod drwy gyfrwng Saesneg dros yr awr ginio ynghyd manylion at Neville Hughes (600853). ag amrywiaeth o stondinau. 28ain Ebrill am 7.00 o’r gloch Croeso cynnes i bawb. Llais Ogwan | Mawrth | 2020 19 Coffáu 70 mlynedd ers Trychineb Awyren Fomio Bethesda Apêl Leol Eisteddfod Genedlaethol Yn oriau mân 15 Mawrth 1950 cwympodd a fyddai’n mynd allan i helpu gan eu bod yn Lly^n ac Eifionydd 2021 awyren fomio Avro Lincoln o RAF Scampton, meddu ar wybodaeth leol fanwl, a byddent Swydd Lincoln uwchben Bethesda. Ni fu i’r yn gallu nodi’r llwybr mwyaf diogel a chyflym un o’r criw, rhwng 22 a 32 oed, oroesi. i safle’r ddamwain. Eleni, 80 mlynedd ers Brwydr Prydain, Cychwynnodd y grwpiau achub am Gwm CYFARFOD mae Dr Hazel Pierce, Aelod Cyswllt Canolfan Pen Llafar dros dir corsiog, llawn cerrig Stephen Colclough ar Hanes a Diwylliant mawrion, mewn tywyllwch llwyr, gyda AGORED y Llyfr ym Mhrifysgol Bangor, wedi edrych gwyntoedd cryfion a chawodydd trwm o law. Yn Llyfrgell Gymunedol i mewn i’r ddamwain hon i gofio’r chwe Wrth iddynt ymlwybro dros bedair milltir o gwˆr a gollodd eu bywydau, ac i gydnabod rostir parhaodd yr awyren i losgi, ond gallai’r Bethesda ymdrechion pobl leol a gynorthwyodd yn yr grwpiau weld fflerau’n cael eu goleuo a Nos Iau, 2 Ebrill ymgais i’w hachub y noson honno. roddodd obaith iddynt y gallai rhai fod wedi am 7 o’r gloch ‘Dynion ifanc oedd pob un o’r criw, rhai goroesi. gyda theuluoedd ifanc a oedd eisoes wedi Ar ôl cyrraedd safle’r ddamwain, chwalwyd gwasanaethu eu gwlad gydag anrhydedd, y gobaith a roddwyd gan y fflerau yn llwyr. ac wedi goroesi peryglon ofnadwy yn ystod Ni allai neb fod wedi goroesi gwrthdrawiad Balchder Bro y rhyfel,’ eglura Hazel. ‘Mae’n anodd derbyn o’r fath, a oedd prin ychydig gannoedd o Dyffryn Ogwen eu bod wedi colli eu bywydau yn ystod adeg droedfeddi o dan y grib rhwng Carnedd heddwch ar daith hyfforddi arferol.’ Llewelyn a Charnedd Dafydd. Cafwyd hyd CYFARFOD Ar ôl cael ei ddargyfeirio i RAF Fali i bedwar corff bron yn syth yn y malurion a BLYNYDDOL oherwydd tywydd gwael, aeth y Lincoln oedd yn mudlosgi, tra bu’n rhaid chwilio am yng am y cyfeiriad hwnnw gyda radio diffygiol y ddau arall. Nghanolfan Cefnfaes a oedd yn golygu bod angen cyfathrebu Esbonia Mr Chris Lloyd o dîm Achub Nos Fercher, ag ef ar ddau amledd. Fe’i gwelwyd ac fe’i Mynydd Dyffryn Ogwen: ‘agwedd na chafodd 25 Mawrth am 7.00 clywyd yn yr awyr, ond ddeng munud yn ei hystyried yn y 1950au yw’r effaith ysgytiol Croeso i bawb. ddiweddarach fe ddeffrodd Mr Owen Brown- y gallai digwyddiad fel hwn ei chael ar yr Williams, Beili Dwˆr yng Nghronfa Ddwˆr achubwyr.’ Dywed Mr Lloyd: ‘heddiw mae Corfforaeth Bangor, Gerlan a’i wraig Agnes, i ymwybyddiaeth ac arbenigedd cwnsela i GORFFWYSFAN ruo peiriannau awyren. Wrth edrych drwy’r gynorthwyo achubwyr i ymdopi â phrofiad o’r ffenestr, gwelsant oleuadau llywio awyren fath.’ fawr. Roedd yr awyren fomio enfawr gyda Yn y cwest ym Methesda cofnodwyd Stryd Fawr, Bethesda rhychwant adenydd o 120 troedfedd ar gwrs rheithfarn o farwolaeth drwy ddamwain, a sefydlog, a heb ddangos unrhyw arwydd nododd y crwner fod ‘sut y canfu’r peilot ei Mae Gorffwysfan o fod mewn trafferthion ond, yn ôl Owen, hun yn y bryniau yn benbleth, ac y byddai’n ar agor bob dydd ‘roedd yn edrych fel petai’n rhy isel mewn amlwg yn parhau’n benbleth.’ Dydd Llun i Ddydd Gwener ardal mor fynyddig.’ Diolchodd hefyd i bawb a oedd wedi mynd rhwng 9.00yb a 4.00yp Yn anffodus, roedd barn Owen yn gywir, allan i helpu’r rhai a oedd yn yr awyren. a dim ond munudau i ffwrdd yr oedd dinistr Ategwyd ei ddiolchiadau gan yr Arweinydd CROESO I BAWB yr awyren fawr a’i chwe chriw. ‘Clywsom Sgwadron Hewitson o’r Fali, a nododd ei alw i mewn am sgwrs. ffrwydrad o fewn cyfnod byr iawn a fod wedi ymdrin â damweiniau awyrennau Rhagor o wybodaeth gan neidiodd haen o dân i awyr y nos ym mhen yn yr ardal yn ystod y rhyfel, a ‘gymaint y pellaf Cwm Pen Llafar’. Hefyd yn dyst i’r gwerthfawrogwyd y cymorth a roddwyd Bartneriaeth Ogwen – 602131. ffrwydrad ofnadwy roedd ffermwyr mynydd bob amser a’r caredigrwydd a ddangoswyd a’i disgrifiodd fel ‘pelen o dân yn y dyffryn gan bobl ardal Bethesda i bersonél yr RAF gyda darnau’n llosgi yn gwasgaru i bob a fu’n rhan o ymdrechion achub mewn cyfeiriad.’ damweiniau.’ Ffoniodd Agnes Brown-Williams orsaf yr Roedd yr awyren fomio enfawr wedi heddlu ym Methesda ar unwaith a gosod cwympo ar gyrion ardal sy’n cael ei golau yn ffenestr ei hystafell wely i ddangos hadnabod fel mynwent i awyrennau y ffordd i unrhyw un a oedd wedi goroesi. oherwydd y nifer a oedd wedi cael Roedd Gorsaf yr RAF yn Fali yn dal i geisio damweiniau yno yn ystod y rhyfel. 70 cysylltu â’r awyren, a chafodd sioc o dderbyn mlynedd yn ôl ar 15 Mawrth 1950, er mawr y newyddion anghredadwy, ac anfonwyd Tîm dristwch, hawliodd chwe bywyd arall. Achub Mynydd yr RAF allan i chwilio. I gael mwy o wybodaeth am y ddamwain Cyrhaeddodd aelodau o’r Frigâd Dân y a’r chwe chriw a gollodd eu bywydau yn gwaith dwˆr a rhannu’n ddau grwˆp; un yn cael y man anghysbell hwnnw, ewch i wefan: ei arwain gan Mr Owen Brown-Williams a’r Canolfan Stephen Colclough ar gyfer llall gan Mr John Ogwen Thomas o Fferm Hanes a Diwylliant y Llyfr ym Mhrifygsol Tyddyn Du, Gerlan. Yn y dyddiau cyn timau Bangor http://colclough.bangor.ac.uk/ gwirfoddol Achub Mynydd, dynion fel y rhain newyddion 20 Llais Ogwan | Mawrth | 2020 CYMDEITHAS EDWARD LLWYD Arwydd y Gwanwyn

Tydan ni’n lwcus fel Ionawr! Tybed oedd hyn Cymry, yn y Ddraig Goch yn arwydd o’r newid mae gennym y faner hinsawdd? Dw’n i ddim, gorau yn y byd, heb ond mae’r sinig ynof fi yn amheuaeth. A pheth meddwl mai rhywbeth gwell na’r cennin Pedr i wneud efo’r diwydiant fel arwyddlun? Mae blodau ydi hynny, wedi hanes go iawn tu ôl i’r bod yn gweithio ar faner wrth gwrs a gallwn fagu gwahanol straen i ni fynd i Ddinas Emrys, ehangu’r tymor, siwˆr o ger Beddgelert a sefyll fod. Ond dw i ddim yn uwchben ble roedd y cwyno, mae’r blodyn yn Ddraig Goch a’r Ddraig ein sicrhau bod tymor y Wen yn ymladd. Ond dyw’r gwanwyn ar y ffordd a’r stori yna ddim yn wir byd yn ailddechrau efo meddwch chi, ond a ydych bywyd, a lliwiau, newydd. chi’n hollol siwˆr? Roedd Ardderchog! ein gelynion dros y ffin Dewch efo ni i yn gwybod bod dreigiau Yn fy nyddiau i yn Dewi. Bechgyn drygionus boreol. Plant ynte! fwynhau ein cefn gwlad, yng Nghymru achos ar y yr ysgol go brin fydd oedden ni wrth gwrs a’n Roeddwn i’n synnu edrychwch ar ein gwefan mapiau cynnar doedd dim y cennin Pedr mewn harfer oedd cnoi’r dail gweld cennin Pedr mewn cymdeithasedwardllwyd. manylion i ddangos yn blodau ar gyfer diwrnod agosach at ein cegau. blodau tu allan i’r capel cymru i weld os ydan ni’n ein gwlad ddewr ni, dim ein nawddsant a’r cennin Roedd neuadd yr ysgol ble mae’n gymdeithas cerdded yn eich ardal. ond y frawddeg ‘Here be roedden ni’n gwisgo i’r yn llawn o oglau cennin Cymraeg yn cyfarfod Bydd croeso mawr i chi! Dragons’! ysgol ar ddydd Gwˆyl yn ystod y gwasanaeth a hynny ar y 13eg o fis Rob Evans

STEPHEN JONES TREFNWR ANGLADDAU CYF PEN Y BRYN BETHESDA GWASANAETH PERSONOL PEDAIR AWR AR HUGAIN CAPEL GORFFWYS BETHESDA l 01248 600455 l 07770265976 Ebost: [email protected] Llais Ogwan | Mawrth | 2020 21

gan Derfel Roberts Côr y Penrhyn Dathlu Gŵyl Ddewi ym Maesdu megis Glastonbury, Eglwys mwynhau pryd o fwyd blasus “Côr hyblyg ydy’n côr ni ”meddai Gadeiriol America yn Washington yn cynnwys cig oen Cymreig a Derek Griffiths o’r ail denoriaid neu neuaddau pentref yng nghefn danteithion eraill cyn ymlacio i wrth gerdded i mewn i glwb gwlad Cymru. fwynhau’r adloniant. Golff Maesdu a doedd o ddim yn Roedd Iori Jones, Glanwydden, cyfeirio at hyblygrwydd corfforol Clwb Golff Maesdu, Llandudno sy’n gyn-lywydd y clwb, wedi pan ddywedodd o hynny. Yn oedd y fangre ar Nos Sadwrn, gwirioni ar y canu a dwedodd o a hytrach, yr hyn oedd ganddo Chwefror 29 pan wahoddwyd sawl aelod arall, “Dyma’r noson mewn golwg oedd parodrwydd y côr i’r clwb i ddathlu gwˆyl orau eto hogia a diolch i chi am y bechgyn i berfformio ymhob Derek Griffiths, o blith yr ein nawddsant ac mae canu ddod.” Er nad oedd pawb yn ail denoriaid sefyllfa. Aeth Derek yn ei flaen mewn ystafell lle mae bar yn siarad Cymraeg roedden nhw i ddweud, “ fel arfer, neuaddau hen arfer perfformio mewn brofiad anghyfarwydd i fwyafrif oll yn unfarn bod noson gyfan o tref a phentref neu gapeli ac lleoedd anghyfarwydd.” Cyfeiriad yr aelodau. Bid a fo am hynny, ganeuon Cymraeg a Chymreig eglwysi ydy’r lleoedd i gynnal oedd hynny at y ffaith bod y côr cafodd y côr groeso cynnes gan yr wedi bod yn amheuthun ac yn wir, cyngherddau ond rydan ni wedi wedi canu ar lwyfannau mawr aelodau a’r gwesteion oedd wedi yn agoriad llygad i lawer.

Cymeriadau’r Côr Cyfres yw hon sy’n rhoi ychydig o fanylion am o’r Chweched Dosbarth yn Ysgol Tryfan ar aelodau Côr y Penrhyn. ôl cael cynnig gan ein athro cerdd ar y pryd (Owain Arwel Davies) i ganu ar gae Stadiwm Yr aelod y mis hwn yw Tomos Morris Jones o y Mileniwm gyda’r côr cyn gêm rygbi rhwng Dregarth sy’n olygydd teledu dan hyfforddiant Cymru a’r Alban. Heb ddychmygu baswn i’n gyda Cwmni Da. Enillodd Tomos wobr RTS (Royal dal yn aelod 6 mlynedd wedyn! Television Society) Cymru yn ddiweddar am ei ffilm 10 Pa un ydy dy hoff gân yn rhaglen y côr? fer, ‘Elis Derby, Fi ac OCD’. Mae ‘Mor Fawr Wyt Ti’ wedi dod yn ffefryn i mi ers iddi gael ei Tomos Morris Jones gyda’r tlws a enillodd am ei hychwanegu i gatalog y côr, ond ffilm fer. mae un o’r caneuon mwyaf 1 Be’ ydy dy enw llawn? Tomos Morris-Jones diweddar i’r côr ddysgu – ‘Tui 2 Oed? 22 Egeo’, hefyd wedi dod yn 3 Gwaith Golygydd Teledu Dan Hyfforddiant ffefryn yn syth. gyda Cwmni Da 11 Pwy ydy dy hoff ganwr/ 4 Lle wyt ti’n byw? Tregarth gantores? Bruce 5 Un o lle wyt ti’n wreiddiol? Bangor Springsteen. 6 Pa dri pheth fasai’n dy ddisgrifio orau? 12 Beth ydy dy farn di am Cyfeillgar, amyneddgar, diog. ganu pop? 7 Ers faint wyt ti’n aelod o’r côr? 6 mlynedd Os ydi’r gân yn un 8 Pa lais wyt ti? Bas 2 dda, dim bwys gen i pa 9 Pam wnest ti ymuno â Chôr y Penrhyn? genre ydi’r gerddoriaeth. Ymuno ar y dechrau gydag ambell hogyn arall Braf cael amrywiaeth.

Arfbais Douglas Arms Cwrw Casgen - Gardd Gwrw Noson Cwis Yr ail nos Fawrth bob mis – 20:00 Oriau Agor Llun - wedi cau Mawrth – Gwener 18:00 – 23:00 Sadwrn 15:30 – 00:00 Sul 13:00 – 15:00 a 20:00 – 23:00 douglasarmsbethesda.com 01248 600219 22 Llais Ogwan | Mawrth | 2020

gair neu ddau droed. Un ohonynt yw iechyd; ac os Felly y mae bob tro wrth gau capel am y tro gohirio, bydd rhaid derbyn mai dyna’r peth olaf. synhwyrol i’w wneud. Ymysg y pethau Wn i ddim beth yw bwriad yr aelodau sy’n eraill sy’n bwysicach na phêl droed y mae weddill yn Horeb. Caf wybod y noson honno John Pritchard capel ac eglwys. Ac felly, mater syml oedd os ydynt am fynd i gapel arall ai peidio. penderfynu nad awn i Abertawe wedi i mi Gobeithio mai dyna ddigwydd. Ond mi wn gael gwahoddiad i oedfa ym Mynytho noson nad Horeb fydd y capel olaf i gau. Bydd HOREB y gêm. Yn wahanol i Stadiwm Liberty, mae mwy nag un arall yn cau eleni, a’r flwyddyn Diolch na phrynais docyn. Roeddwn wedi lleoliad yr oedfa’n gyfarwydd i mi. Bûm nesaf, a’r blynyddoedd dilynol. Ni all llond bwriadu gwneud hynny. Fûm i erioed yn ynddo gannoedd o weithiau. Horeb oedd dwrn o aelodau gadw adeiladau sy’n Stadiwm Liberty yn Abertawe, lle bydd tîm un o bedwar capel fy ngofalaeth gyntaf, a heneiddio ac yn mynd yn gynyddol ddrud pêl droed Cymru’n wynebu tîm Awstria thros y naw mlynedd a hanner y bûm yno i’w cynnal bob blwyddyn. ddiwedd Mawrth. Ac er y byddwn wedi cefais groeso cynnes a chefnogaeth barod Mae’n ofid gwirioneddol i mi weld unrhyw mwynhau mynd yno, fyddaf fi ddim yn gan aelodau ffyddlon a chydweithwyr brwd gapel yn cau. Ond nid cau adeilad yw’r pryder agos at y stadiwm y noson honno. Caiff y mewn oedfa, Ysgol Sul, dosbarth Beiblaidd a mwyaf. Ers blynyddoedd yn yr ardaloedd caiff y gêm ei darlledu’n fyw; ond debyg chyfarfodydd plant ac ieuenctid. chwarelyddol daethom yn gyfarwydd â chau na chaf ei gweld na’i chlywed. Trueni am Mae’n chwith meddwl na chaf fynd am capeli. Y gwir yw bod yma ormod ohonynt; hynny o gofio mai’r gêm hon a’r un yn y tro cyntaf i’r Liberty. Ond mwy chwith roedd yma gapeli y gellid dadlau na ddylent erbyn yr Unol Daleithiau yng Nghaerdydd yw sylweddoli mai dyma’r tro olaf yr af i fod wedi eu codi o gwbl. Wnes i erioed ddeall y nos Lun ganlynol fydd y cyfle olaf i rai Horeb gan mai cyfarfod datgorffori’r eglwys pam fod angen dau gapel o’r un enwad yn o’r chwaraewyr wneud argraff ar Ryan a chau’r capel fydd yno. Mae dros ddeng Llanberis, lai na dau gan llath oddi wrth ei Giggs cyn iddo enwi’r garfan ar gyfer mlynedd ar hugain ers i mi adael Horeb, gilydd. Gwelsom gapeli’n cau a’r aelodau cystadleuaeth yr Ewros yr haf hwn. ac yn naturiol a minnau ynghlwm wrth fy ffyddlon yn symud i gapel arall. Ond erbyn Mae hynny’n rhagdybio wrth gwrs y caiff ngofalaeth bresennol prin fu’r cyfleoedd hyn, mewn sawl lle, mae capeli’n cau am nad yr Ewros eu cynnal ac na chânt eu gohirio i fynd yno ers sawl blwyddyn. Ond gwn o oes fawr o neb ar ôl. Dyna’r gwir bryder; a oherwydd y pryder ynghylch Coronafeirws. brofiad rhy gyfarwydd o’r hanner mai noson dyna destun gweddi, ar i Dduw godi eto bobl Mae llawer o bethau pwysicach na phêl ddigon trist sydd o’m blaen ddiwedd y mis. iddo’i hun yn ein plith.

Llandygái

Iona Wyn Jones, Dyma Fo, 16 Pentref, Llandygái, Bangor LL57 4HU  01248 354280 Eirlys Edwards, Sŵn y Coed, 23 Pentref Llandygái, Bangor LL57 4HU  01248 351633

Cyfarchion Penblwydd misoedd yr haf. Penblwydd hapus i Robin Jones, Braf yw cael dechrau ar y 14 Pentref Llandygai, a fydd yn 96 gwaith pwysig yma yn ogystal a ar 20 Fawrth. Mwyhewch y dathlu chontract torri coed yn y fynwent. Robin! Gwellhad buan Profedigaeth Dymuniadau gorau am wellhâd Rydym yn cydymdeimlo gyda buan i bawb yn yr eglwys ac Catherine Ann a Richard Llywelyn yn y pentref sydd yn parhau o’r Hen Ficerdy, Llandygai a’r i dderbyn triniaeth neu i teulu. Bu farw eu mam Catherine ddisgwyl sylw yn yr ysbyty. Beryl Hughes ar Chwefror 12 yn Ni fydd gwasanaeth yma ar Gwasanaeth Unedig Bro Ogwen 93 oed. Stondin Ysbyty Gwynedd fore Sul Mawrth 29ain – cynhelir Eglwys Crist, Glanogwen 2.00yp Diolch i bawb a wirfoddolodd gwasanaeth unedig Bro Ogwen Eleni, ni chynhelir yr Orymdaith Eglwys Sant Tegai i werthu nwyddau yn stondin am 9.30 yn Eglwys Santes Fair Tystiolaeth Ffydd o St Tegai i St Gwaith Atgyweirio Mawrth 2020 Ysbyty Gwynedd ar Fawrth (Gelli) Tregarth. Cross Bydd rhan gyntaf o waith 16eg. Mae’r elw yn cyfrannu Cofiwch gadw golwg ar Ebrill 12fed Y Pasg – atgyweirio yr eglwys yn dechrau at yr ymgyrch i gyllido’r ail hysbysfwrdd yr eglwys rhag Gwasanaeth Eglwys St Tegai ar Fawrth 9fed 2020. ran o atgyweirio ein heglwys ofn bydd newidiadau ar fyr Cymun Bendigaid am 11.00 Y pensaer siartredig yw Mr hanesyddol. rybudd. Geoff Stott o Gwmni Paterson, Macaulay & Owens a’r adeiladwyr Gwasanaethau Sant Tegai Rhagflas o wasanaethau’r I hysbysebu yn yw Cwmni William Taylor Llandygai Wythnos Fawr Llais Ogwan, Masonry Contractors. Sylwer: Cynhelir y gwasanaethau Ebrill 9fed Dydd Iau Cablyd – Bydd yr eglwys ar gau i’r cyhoedd arferol am 10.15 ddydd Gwasanaeth Unedig Bro Ogwen Neville Hughes trwy gydol mis Mawrth. Bydd y Mercher ac am 11.00 ddydd Sul Eglwys St Cedol Pentir 6.00 yh 600853 gwaith tu allan yn cychwyn ym yn Neuadd Talgai. Ebrill 10fed Y Groglith – Llais Ogwan | Mawrth | 2020 23 CHWILA R Offer Adeiladwyr

0808 164 0123

Yn y chwilair mis yma mae enw DEUDDEG Dyma atebion Ionawr: Bachgen bach o dincer; Abergele Enillydd Ionawr oedd: Begw Mai OFFER FYDDAI ADEILADWYR YN Bwrw glaw; Ceiliog bach y dandi; Dacw mam Williams, 1 Bryn Caseg, Bethesda. DDEFNYDDIO YN EU GWAITH i’w ddarganfod. yn dwad; Dau gi bach; Gee cefyl bach; I fewn Mae un cliw wedi ei ddangos yn barod. A oes i’r arch a nhw; Mynd drot drot; Oes gafr eto; Dyma atebion Chwefror: ESGOBION modd i chwi ddod o hyd i’r gweddill? (Mae Pwsi meri mew; Robin goch; Si hei lwli mabi. CADEIRLAN BANGOR 1559 – 2020. Rowland LL, CH, DD, TH, acyb yn un llythyren yn y Meyrick (1559-1566); Hugh Bellot (1586- Gymraeg, ond i bwrpas y Chwilair dangosir Dyma enwau’r rhai a gafodd yr ateb cywir: 1595); Lewis Bayly (1616-1631); Humphrey hwynt fel dwy lythyren ar wahân). Wendy Dore, Garneddwen; Marilyn Jones, Humphreys (1689-1701); Zachary Pearce Atebion gydag enw a chyfeiriad i Andre Glanffrydlas; Margaret Williams, Erw Las; (1748-1756); Watkin Williams (1920-1924); Lomozik, Zakopane, 7 Rhos y coed, Bethesda, Mrs Gwen Davies, Tanysgrafell Isaf, Bethesda; Charles Green (1928-1944); Gwilym Williams Bangor, Gwynedd LL57 3NW, erbyn MAWRTH Dilys A. Pritchard-Jones, Abererch; Doris (1957-1982); Barry Morgan (1993-1999); 27 . Bydd gwobr o £10 i’r enw cyntaf allan Shaw, Bangor; Gwenda Roberts, Rhosmeirch; Saunders Davies (2000-2004); Anthony o’r het. Os na fydd unrhyw un wedi canfod y Barbara Anne Conlan, Glanogwen; Merfyn Crockett (2004-2008); Andrew John (2008 -) deuddeg, yna’r rhif agosaf fydd yn cael y wobr. a Laura Jones, Halfway Bridge, Bangor; Margaret Williams, Fron Erch, Abererch; Dyma enwau’r rhai a gafodd yr ateb cywir: Roedd eich atebion Ionawr chi, Dilys A. Carys Parry, Glanogwen; Gwenda Bowen, Barbara Anne Conlan, Glanogwen; Dilys A. Pritchard-Jones yn gywir, ond yn anffodus Gerlan; Ogwena Griffith; Cian Owain Hughes, Pritchard-Jones, Abererch; ychydig ddyddiau yn hwyr trwy’r post. Aeth Gaerwen; Rhys Thomas, Mynydd Llandygai; Merfyn a Laura Jones, Halfway Bridge; rhywbeth o’i le gyda’r Chwilair y mis diwethaf, M. A. Jones, Rachub; Begw Mai Williams, Rosemary Williams, Tregarth; Gwenda ac ni ddangoswyd enwau’r rhai a gafodd Bryn Caseg, Bethesda; Selwyn Owen, Ffordd Roberts, Rhosmeirch; Marilyn Jones, atebion cywir i Chwilair Ionawr, nac enw’r Ffrydlas, Bethesda; Myfanwy Jones, Gaerwen; Glanffrydlas; Wendy Eccles, Llanllechid; enillydd. Felly dyma’r atebion ac enwau’r rhai Mair Jones, Ffordd Bangor; Elizabeth Buckley, Gwenda Bowen, Gerlan; Carys Parry, a gafodd yr atebion cywir i Chwilair Ionawr, Tregarth; Rosemary Williams, Tregarth; Helen Glanogwen. Enillydd Chwefror oedd: sef DEUDDEG O HWIANGERDDI A CHANEUON Jones, Erw Las, Bethesda; Elfed Bullock, Rosemary Williams, 19 Ffordd Tanrhiw, ERAILL I BLANT Maes y Garnedd, Bethesda; Dilys W. Griffith, Tregarth, Bangor. 24 Llais Ogwan | Mawrth | 2020

Clwb Hanes Rachub, Caellwyngrydd a Rachub a Llanllechid Cafwyd sgwrs ddifyr a diddorol dros ben Llanllechid yng nghyfarfod Mis Chwefror, gan Gruff a Emlyn Williams, 13 Hen Barc, Llanllechid, Nia Ellis Williams, ‘Yr Hen Bwl’, Llanllechid. Bangor, LL57 3RS. 01248 605582 a Ac yn wir, testun y sgwrs oedd ‘Yr Hen Bwl’, 07887624459 [email protected] sef yr hen dyˆ tafarn sydd ar y sgwâr yn Llan. Mae’n hollol amlwg bod Gruff a Nia wedi gwneud ymchwil trylwyr iawn i hanes yr Newyddion adeilad, ac i’r holl bobol a fu’n byw yno ar Phillips David Michael: Dymuna Iona, Cerys hyd y canrifoedd! Er bod y manylion yn llawer a’r teulu ddiolch i bawb yn ardal Rachub a rhy niferus i’w rhestru yma, mae nifer fawr Bethesda am eu harwydd o gydymdeimlad o ffeithiau diddorol yn aros yn y côf, e.e. ‘Tyˆ tuag atynt yn eu colled trist o golli gwˆr a thad Newydd’ oedd enw gwreiddiol y Bwl, [yn y arbennig iawn. Diolch hefyd am y rhoddion 19fed] ganrif, lle bu teulu Robert Evans yn tuag at Walton Centre I.C.U. Diolch hefyd i bragu a gwerthu cwrw yn ogystal â gwneud Dyma lun dwy ohonyn nhw’n brysur wrth eu Stephen am ei wasanaeth. bwyd a gwerthu nwyddau. Roedd ‘Tyˆ Newydd’ gwaith, sef Charmaine ac Efa Lois. Dymunwn yn dda i Glenys Roberts, Hen yn ganolfan brysur iawn, yn enwedig ar Barc - a dreuliodd ychydig o wythnosau yn noson Ffair Llan. Roedd hanes trist iawn i Ysbyty Cae Garnedd, Bangor wedi iddi gael codwm noson Ffair Llan ym 1820, pan ymosodwyd ar Pan oedd y Llais ar fîn mynd i’r wasg clywsom yn ei thyˆ. wˆr tu allan i’r dafarn gan griw o lanciau, ac bod Mrs. Helen Wyn Williams wedi ei chymryd Dydd Llun, Chwefror 24, 2020 bu angladd yn anffodus, ymhen dyddiau, bu farw’r gwˆr i Ysbyty Gwynedd yn dilyn codwm y tu allan Marion Owen (Griffiths gynt) yn Y Foel, Sir hwnnw. Pris mawr i’w dalu am beidio talu ei i Gapel Jerusalem ddydd Gwener 6 Mawrth. Drefaldwyn a hithau’n 88 mlwydd oed.. Er ei ddyledion! Dymunwn wellhad llwyr a buan iddi! bod wedi gadael yr ardal am y canolbarth ers Ym 1890, gwerthwyd y ‘Bull’ i gwmni dros drigian mlynedd daliai Marion i gadw Greenall Whitley am £650, a hwy oedd y cysylltiad gyda’i theulu a’i chyfeillion bore perchnogion hyd at 1983. oes yn yr ardal yma yn rheolaidd. Anfonwn Mae’n bosib fod llawer yn cofio mai ein cydymdeimlad at ddwy gyfneither iddi, ‘Milverton’ oedd enw’r tyˆ wedi iddo gau fel sef Helen Williams, Llwynbleddyn a Deila tyˆ tafarn ym 1971, a dyna fu ei enw hyd nes SIOP Griffiths ym Metws y Coed, a’r teulu oll yn eu i Gruff a Nia ddod yno i fyw, a newid yr enw profedigaeth. i’r ‘Hen Bwl’. Yn sicr, maent wedi ymgartrefu OGWEN Cydymdeimlwn â Brenda Baston oherwydd mewn adeilad sy’n dalp o hanes yr ardal, ac, 33 Stryd Fawr, Bethesda marwolaeth ei chymar yn ddiweddar. yn ogystal, maent wedi etifeddu ffrwd fechan Hefyd, cydymdeimlwn ag Angharad a sy’n llifo’n ddi-baid drwy eu selar, - un sy’n Peidiwch anghofio am Siop Ogwen. Joshua Hughes, Stryd Britannia, oherwydd hudo llyffantod yno gan achosi difyrwch mawr Galwch draw! marwolaeth mam a nain , sef Eira Hughes i aelodau ieuengaf y teulu! Diolch yn fawr i’r Anrhegion a chrefftau lleol, Cardiau, o Fethesda a oedd yn aelod ffyddlon a ddau ohonoch am sgwrs ddifyr a chartrefol! Llyfrau, Coffi Poblado, Jam Cartra, gweithgar yng Nghapel Carmel. Cyfarfod nesaf – Mawrth 25ain, ‘Ddoe yn y CDs, Lluniau, Gemwaith, Sebon, Trist oedd clywed am farwolaeth Hazel Dyffryn [3]’ , Dr. John Elwyn Hughes. Canhwyllau, Dillad, Golwg, Y Cymro, Holton, Plas Ogwan a symudodd yno o Stryd Llais Ogwan a llawer mwy! Fawr , Rachub. Capel Carmel Cewch archebu llyfrau Cyngor Llyfrau Daeth gweithwyr Cyngor Gwynedd i Trefn Gwasanaethau (am 5.00yp oni nodir yn Cymru trwy’r siop, neu gylchgronau lenwi sawl twll yn Maes Bleddyn wedi i’r wahanol.) (e.e. Barn, Mellten, Bore Da, cynghorydd cymunedol Godfrey Northam Mawrth 22: Gweinidog. Y Traethodydd, O’r Pedwar Gwynt ain gwyno. Yn anffodus mae ambell dwll arall Mawrth 29 - Y Parchg. Mererid Mair ayyb) a CDs hefyd. wedi ymddangos ers hynny. Ebrill 5ed - Gweinidog Ar gais y cynghorydd Michael Williams, Ebrill 12fed - Y Parchg. Alan Spencer Ar agor ddydd Mercher (10-2), cyfeiriodd Cyngor Bethesda y broblem o Ebrill 21ain - Y Parchg. Ddr. Dafydd Wyn Wiliam Dydd Iau /Gwener (10-5) a dydd barcio anystyrlon mewn dau le i Gyngor Croeso cynnes iawn i bawb. Sadwrn (10-3). Gwynedd am ddatrysiad. [email protected] Bydd y cynghorydd sirol Paul Rownlinson Ysgol Sul am 10.30. Clwb Dwylo Prysur, bob yn trafod y broblem o groesi’r ffordd yn Sgwâr nos Wener am 6.30. 01248 208 485 Rachub yn ddiogel efo swyddogion Cyngor Gwynedd. Colled Enfawr Bu farw aelod ffyddlon a gweithgar o’n plith ni yng Ngharmel, sef Eira Hughes, Awel-y-Nant, CLWB HANES RACHUB yn ofnadwy o sydyn ym mis Chwefror. Bydd A LLANLLECHID. mwy o wybodaeth i ddilyn yn y rhifyn nesaf o’r Llais. Nos Fercher, Mawrth 25ain am 7 o’r gloch yn Festri Capel Carmel. Clwb Dwylo Prysur ‘Ddoe yn y Dyffryn [3]’ Mae aelodau’r clwb wedi bod yn brysur yn Dr. John Elwyn Hughes. paratoi ar gyfer gwasanaeth Dydd Gwˆyl CROESO CYNNES! Ddewi. Fe fuon nhw’n ymarfer eu gwaith ac yn gosod blodau o amgylch y capel a’r ysgoldy. Llais Ogwan | Mawrth | 2020 25

Llwyddiant Mae’r ateb yn syml. Os ydi’ch Y Garawys: Talybont Llongyfarchiadau i Seren ci yn maeddu, codwch y baw, Pob Nos Fawrth: Unsted, 3 Dolhelyg, ar gwblháu rhowch o mewn bag plastig a’i 7.00yh. - 7.30yh. Eglwys Crist, Neville Hughes, 14 Pant, Bethesda  600853 ei harholiadau, a chymhwyso fel roi mewn un o’r biniau pwrpasol. Glanogwen - Gorsafoedd y Groes Barbara Jones, nyrs ddeintyddol. Un ardderchog Os oes rhywun angen gwersi, 1 Dol Helyg, Talybont ydi hi, hefyd! Pob bendith iti, gofynnwch i Judy, Tyˆ Cerrig. Mae Cinio Garawys:  353500 Seren, ar dy yrfa ddewisol. hi’n batrwm i bawb sy’n berchen 12.00 - 1.30yp. Ebrill 2il, Eglwys ar gi. Sts Fair, Gelli - £5.00 Ychydig iawn o newyddion sydd Y Llyfrgell Deithiol gennym y mis yma. Dowch, Ga’i apelio, unwaith eto os Diolch a Chydymdeimlo Yr Wythnos Fawr: bobl Talybont, mae’n rhaid gwelwch yn dda, am gefnogaeth ‘Rydym ni i gyd, yn Nhalybont, 9/04 - Nos Iau Cablyd - 6.00 bod rhywbeth o ddiddordeb i’r Llyfrgell Deithiol? mor ddiolchgar i bawb fu’n p.m. Eglwys St Cedol, Pentir - i ddarllenwyr y ‘Llais’ wedi Erbyn hyn, mae Wil yn aros gyfrifol am ein hamddiffyn rhag Gwasanaeth Cymun digwydd yn ein hardal ni! mewn dau le. Mae o’n cychwyn llifogydd, ac yn cydymdeimlo 10/04 - Dydd Gwener y Groglith - ‘Rydach chi’n gwybod lle ‘dw i’n wrth rif 2 Cae Gwigin o waelod calon â’r cymunedau 2.00yp. Eglwys Crist, Glanogwen byw! (B.J.) ac yn dod i fyny i Ddolhelyg cyn oll sydd wedi dioddef y fath Bore Coffi: Dydd Mawrth, gadael y pentref. difrod yn ystod mis Chwefror. Ebrill 7fed, 10.30 a.m. Hen Nain Mi synnech faint o lyfrau Anfonwn longyfarchiadau diddorol sydd ganddo – Cymraeg; Eglwys St Cross Cofrestr Etholwyr Plwyf Ardal cynnes i Ben a Lisa o Norwich, ar Saesneg; rhai print bras; Gwasanaethau’r Sul Weinidogaethol Bro Ogwen: enedigaeth Noah Ben ar y 10fed cyfrolau’n syth o’r Wasg; nofelau; Mis Mawrth: Bob pum mlynedd mae’r Eglwys o Chwefror. ” Norwich”, medda’ bywgraffiadau; llyfrau hyfforddiant 22/03 – Y Garawys IV – yng Nghymru yn gofyn i bob chi, “mae fan’no’n bell iawn o ar bob math o bynciau – Sul y Fam 11.00yb. plwyf baratoi cofrestr newydd Dalybont?” anghofiwch ‘You Tube’, ffrindiau! 29/03 – Y Garawys V – Sul y o blwyfolion. Os ydych am gael Ydi, mae’n debyg, ond, mae Mae Wil yn mynd i drafferth Dioddefaint - 9.30yb. cofnodi eich enw ar y gofrestr Ben yn fab i Neil ac Elaine mawr i chwilio am lyfr at ddant Gwasanaeth plwyf Bro Ogwen yn (er mwyn cymryd rhan yng Hodgkins; sef, merch Sheila a’r pawb. Mi fyddai’n biti garw pe Eglwys Sts Fair, Gelli nghyfarfodydd yr eglwys a diweddar Barry Owen, Millbank, gollem ei wasanaeth. (DIM gwasanaeth yn St Cross) phleidleisio am swyddogion), Dolhelyg, sy’n gwneud Sheila yn gofynnir i chi gysylltu â Warden hen-nain am y tro cyntaf. Baw Ci Mis Ebrill: unrhyw un o Eglwysi Bro Ogwen Er gwaetha’r pellter, rydw Mae Rachel, 10 Dolhelyg, wedi 05/04 – Y Garawys VI – am fanylion pellach a ffurflen i’n siwˆr na fydd hi’n hir cyn i gofyn yn garedig a wnawn ni Sul y Blodau. gais. Ben ddod â’i fab bach newydd i dynnu sylw trigolion y pentref 11.00 a.m. gyfarfod â’i hen nain. Mae Sheila, at broblem baw ci ar y pafin, 12/04 - Sul y Pasg - 11.00yb. a’r cymdogion, yn edrych ymlaen sy’n dal i fodoli, er gwaetha’r 19/04 - 2il Sul y Pasg - yn arw iawn. rhybuddion i gyd. 11.00yb.

CAPEL BETHLEHEM hanes, yn gwneud lluniau a chanu amdano. Oedfaon Diolch i Anti Barbara am y cacennau cri (yn Mawrth 22: Gweinidog. lle’r bisgedi arferol) a’r diod o ddwˆr (addas Mawrth 29: Oedfa. iawn wrth ddathlu Gwˆyl Ddewi!) Ebrill 05: Mr. D. Glyn Williams, Llandudno. Ebrill 12: Gweinidog. Ysbyty Ebrill 19: Parchg. D. Rees Roberts. Yn dilyn codwm yn ei chartref mae Mrs. Ebrill 26: Gweinidog. Enfys Jones wedi derbyn llaw-driniaeth yn Ysbyty Gwynedd. Mae hi bellach yn Ysbyty Oedfaon am 2 o’r gloch oni nodir yn wahanol. Eryri ac yn gwella. Mae ei phriod, Mr. Llew Ysgol Sul am 10 o’r gloch y bore. Jones, ym Mhlas Ogwen ar hyn o bryd, a’r Croeso cynnes i bawb. gobaith yw y caiff y ddau ddychwelyd i Gae Gwigyn pan fydd Enfys wedi gwella’n ddigon Dyma rai o’r aelodau’n plygu eu cwiltiau Ysgol Sul da. Mae pawb yn gweld eich colli yn y Capel lliwgar i’w hanfon i Dyˆ Gobaith, Dyffryn Ar Fawrth 1af, Dewi Sant oedd thema’r bore a’r Bwrlwm, ac yn edrych ymlaen at eich Conwy. Bydd y plant bach yn siwˆr o’u hoffi’n a bu’r plant wrthi’n brysur yn gwrando ar ei gweld yn ôl. fawr iawn.

Croeso’n ôl Braf oedd medru croesawu Mrs. Eirlys Ellis i’r oedfa ar Sul, 23 Chwefror. Hyn wedi absenoldeb o bedwar mis yn dilyn triniaeth yn yr ysbyty. Roeddem wrth ein bodd ei gweld yn eistedd yn ei sedd arferol.

Rhoddion i Dyˆ Gobaith Mae grwˆp clytwaith brwdfrydig a hwyliog yn cyfarfod yn festri’r Capel bob yn ail ddydd Iau o dan arweiniad celfydd Angharad. 26 Llais Ogwan | Mawrth | 2020

Sadwrn 29 Chwefror yn Neuadd Ogwen. Bore Coffi Pentir Pwrpas y gynhadledd oedd cydnabod y gwaith Bydd yr Eglwys yn cynnal Bore Coffi yng o gofnodi enwau caeau’r ardal. Hoffai Cynrig Nghanolfan Cefnfaes, Bethesda ar 28 Mawrth Cynrig a Carys Hughes, Rallt Uchaf, Pentir, LL57 4YB ddiolch yn fawr iawn am gymorth yr holl am 10yb. Croeso cynnes i bawb.  01248 601318 unigolion gyfrannodd i’r casglu. E-bost: [email protected] Ffair Grefftau Eglwys St Cedol Bydd Eglwys St. Cedol yn cynnal Ffair Clwb 100 Mis Ionawr 2020 Grefftau yn Neuadd Bentref Rhiwlas ddydd Moelyci neu Moel-y-Ci? 1af Rhif 7 – Catrin Williams, Waun Pentir Sadwrn, 4 Ebrill o 11.00yb hyd at 4.00yp. Chwi ddarllenwyr cyson y Llais, rwyf yn siwˆr 2ail Rhif 38 – Huw Redvers Jones, Llanddaniel Bydd yno amrywiaeth o stondinau, i gyd gan eich bod yn gyfarwydd â’r bregeth sy’n dilyn! 3ydd Rhif 26 – Catherine Roberts, Rhiwlas greffwyr lleol. Bydd cawl a lluniaeth ysgafn Ond, dyfal donc gan obeithio bod y maen yn ar gael drwy gydol y dydd. Croeso cynnes i dod i’r wal. Clwb 100 Mis Chwefror 2020 bawb. Yn y gorffennol cofnodai fapiau Arolwg 1af Rhif 29 – Beryl Riley, Rhiwlas Ordnans y bryn rhwng Pentir, Rhiwlas a 2ail Rhif 15 – Terry Jones, Caernarfon Hwyl Yr Wyl Mynydd Llandygai fel Moel-y-Ci. Dyma sut 3ydd Rhif 12 – Jac Hughes, Rhiwlas Prynhawn Sadwrn 11 Ebrill – Sadwrn Pasg - mae llawer o newydd ddyfodiaid i’r ardal yn Bydd prynhawn o hwyl yn cael ei gynnal yn y ynganu’r enw ac rwyf wedi clywed mwy nag Cydymdeimlad Ganolfan, Glasinfryn am 1.30yp. Bydd helfa unwaith rhai yn dweud Dog Mountain. Cydymdeimlwn â ffrindiau a Chymdogion y Basg ar gyfer y plant, gêm o bingo, tombola ac Cam sillafu rhyw syrfëwr yn y gorffennol ddiweddar Miss Margaret Griffith, Caerhun, a ambell stondin a lluniaeth ysgafn. Mae croeso sy’n gyfrifol am y cam sillafu. Moelyci, fel fu yn aeold ffyddlon yn yr Eglwys. cynnes i chwi ymuno yn yr hwyl. enw’r fferm sy’n gywir. Bu i swyddogion presennol yr Arolwg Hefyd daeth y newyddion trist am farwolaeth Gwasanaethau’r Sul Ordnans dderbyn y ddadl bod yr enw yn Bill Perry ar ôl cystydd hir. Cydymdeimlwn Mae’r Gwasanaethau bob bore Sul am 9.30yb, darddiad o Moel Lleucu ac yn 1789, y sillafu a â’i wraig Gaynor a’r meibion Tom, Steven a’r os na nodir yn wahanol. Croeso cynnes i chwi gofnodwyd oedd ‘Moelycci’. teulu yn eu profedigaeth. Anfonwn ein cofion ymuno a ni yn y gwasanaethau: Mae’r fersiwn gyfredol o fap OL17 yn atoch fel teulu yn eich galar. dangos y sillafu cywir am y tro cyntaf ond 22.3.20 Boreol Weddi dim dyna ddiwedd y frwydr. Mae angen i ni Anfonwn ein cydymdeilad at deulu a 29.3.20 Gwasanaeth ar y cyd- Eglwys gyd fel ardalwyr Dyffryn Ogwen addysgu’r ffrindiau y ddiweddar Elwyn Oswald-Jones Y Santes Fair, Tregarth bobl hynny sy’n defnyddio Moel-y-Ci. Nid oes yn euprofedigaeth. Roedd Elwyn yn ffrind 5.4.20 Cymun Bendigaid gennyf unrhyw gywilydd erbyn hyn wrth dorri ffyddlon i’r Eglwys. 9.4.20 6yh Dydd Iau Cablyd – Gwasanaeth ar ar draws sgwrs gan ddweud ‘Esgusodwch y Cyd Eglwys St. Cedol Pentir fi, gobeithio nad wyf yn ddigywilydd, Moelyci Arddangosfa Addurno Cacan 10.4.20 2yh Gwener y Groglith – Gwasanaeth ydy’r ynganiad cywir’. Hyd yn hyn, mae pawb Bydd arddangosfa addurno cacan ar Nos ar y Cyd Eglwys Glanogwen,Bethesda wedi ymateb yn gadarnhaol ac yn diolch am Wener 20 Mawrth am 6.30y.h yn Y Ganolfan, 12.4.20 6yh Gwasanaeth y wawr – dynnu sylw i’r mater. Glasinfryn. dewch a Chacan sponge blaen hefo Maes Parcio Llyn Ogwen chi, i’w haddurno yn ystod yr arddaghosfa, 9.30yb Sul y Pasg – Cymun Bendigaid Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru bydd defnydd i addurno y gacen i’w gael ar y 19.4.20 Cymun Bendigaid Cafwyd cynhadledd hynod o ddiddorol ddydd noson. croeso cynnes i bawb. 26.4.20 Boreol Weddi

Plaid Cymru Cangen Dyffryn Ogwen Cynhaliwyd Cyfarfod Blynyddol y Gangen Cynghorydd Catrin Wager (Is-Gadeirydd); eleni yng Nghanolfan Cefnfaes ar nos Cynghorydd Neville Hughes (Trysorydd Fawrth, 25 Chwefror. acYsgrifennydd Aelodaeth); Cynghorydd Yn dilyn y busnes arferol derbyniwyd Mary Jones (Ysgrifenndd y Gangen.) adroddiadau’r gwahanol swyddogion Ein gwˆr gwadd oedd y Cynghorydd Cai am y flwyddyn 2019. Yn ôl adroddiad y Larsen o Gaernarfon, sydd yn arbennigwr cadeirydd, Dr. Paul Rowlinson, uchafbwynt ar ddadansoddi canlyniadau etholiadau. y flwyddyn oedd buddugoliaeth swmpus Roedd ei ddadansoddiad manwl o Hywel Williams yn Etholiad San Steffan ym ganlyniadau Etholiad Cyffredinol Rhagfyr mis Rhagfyr. Roedd yn falch o gyfraniad 2019 yng ngwledydd Prydain i ddechrau, di-flino’r gangen yn yr ymgyrch honno. O ac yna o safbwynt Cymru gyfan, Etholaeth Owen’s Tregarth ganlyniad i hyn, dywedodd bod Pwyllgor Arfon a Dyffryn Ogwen yn ddiddorol ac yn Cerbydau 4, 8 ac 16 sedd Etholaeth Arfon wedi enwebu Cangen ddadlennol dros ben. Noson berffaith i’n Arbenigo mewn Dyffryn Ogwen ar gyfer y teitl o ”Gangen y symbylu ar gyfer gweithio’n galed tuag meysydd awyr Flwyddyn”. at ennill etholiad Comisiynydd yr Heddlu Cludiant Preifat Wedyn aethpwyd ymlaen i ethol ym mis Mai, yn ogystal a dychwelyd Siân a Bws Mini swyddogion ar gyfer 2020 fel â ganlyn:- Gwenllian i’r Senedd yng Nghaerdydd yn Cynghorydd Bleddyn Williams (Cadeirydd); 2021. 01248 60 22 60 | 07761 619 475 w w w . o w e n s w a l e s . c o . u k Llais Ogwan | Mawrth | 2020 27

Pwy Sy’n Cofio Ddoe? © Dr J. Elwyn Hughes

Mae’n siwˆr y bydd rhai ohonoch testun. Ac o sôn am John, mi y llun a gynhwysais yn rhifyn Porth Llechog ym Môn) yn erbyn yn cofio i mi sôn dro’n ôl (yn hoffwn dynnu eich sylw at ei Chwefror 2019 ac fe’i gwelir isod. Mr Hugh Lloyd a Mr Wheldon rhifynnau Llais Ogwan Ionawr a wefan ardderchog, ar y cyd â’i Gallai’r llun hwn o rai o Jones a oedd yn cynrychioli Clwb Chwefror y llynedd) am Glwb Golff ferch, Lowri Wynne, sef ‘Hanes aelodau’r Clwb Golff fod wedi’i Nant Ffrancon. Yna, roedd nifer o Nant Ffrancon. Derbyniais ragor Dyffryn Ogwen’ sy’n cynnwys dynnu ddydd Sadwrn, Mai 10, gystadlaethau wedi eu trefnu ac o wybodaeth yn ddiweddar drwy cyfoeth o wybodaeth ddiddorol 1930, ar achlysur cynnal agoriad yn agored i’r aelodau i gyd. law fy nghyfaill, John Llywelyn ar amrywiaeth o bynciau sy’n swyddogol y Cwrs Golff yn Ysgrifennydd y Clwb ym 1930 Williams, Ffordd Bangor, ac rwy’n adlewyrchu ymchwil fanwl, Nant Ffrancon. Perfformiwyd oedd E. R. Hughes ac er byrred ddyledus iddo am ganiatáu i ddadlennol a diddorol. y seremoni gan yr Arglwydd y cwrs (naw twll), gallai’r clwb mi weld a defnyddio sawl rhan Cyn mynd ymhellach, dw i am Penrhyn a’i briod a chredaf mai fforddio chwaraewr proffesiynol o’r hyn a wˆyr yntau am yr un gynnwys ychydig sylwadau ar ef, sef Hugh Napier Douglas- i hyfforddi’r darpar aelodau, gwˆr Pennant (1894-1948) ydi’r gwˆr yn o’r enw H. Palferman a oedd yr het sy’n eistedd ar y chwith yn wedi ennill Pencampwriaeth y tu blaen (a’i wraig, Sybil Mary, Broffesiynol Cymru yn Wrecsam wrth ei ochr), y ddau’n llywyddion yr un flwyddyn. Roedd Cwpan anrhydeddus y Clwb, a siwˆr o fod arian i’w dyfarnu’n flynyddol ond wedi rhoi prydles ar y tir i’r Clwb rhaid chwilota mwy i gael hyd i gan fod y cwrs golff ar stad y ragor o fanylion am hynny Penrhyn. Yn ein rhifyn nesaf, gobeithiaf Yn dilyn y seremoni, cynhaliwyd ymhelaethu ar union safle’r clwb gêm o golff arddangosiadol rhwng golff a thaflu ychydig o oleuni ar y Mr Skirton (o Glwb Golff Bangor) ‘Club House’. a Mr Lewis Williams (o Glwb Golff I’w barhau

Y Dyddiadur toriadau (19) Detholiad gan Derfel Roberts

(sef adroddiadau o bapurau Newyddion mae’n adrodd fel y cafodd fynd i Long Beach a a bod “arwyr” fel Hindenburg ac Adolf Hitler Cymraeg fel ‘Y Cloriannydd’ a rhai eitemau Los Angeles yng Nghaliffornia lle cyfarfu â Will wedi ymladd am hunan barch yr Almaen eraill wedi eu gludio ar dudalennau Rogers y seren ffilmiau a’r comedïwr enwog o a bod y gwledydd eraill yn genfigennus o dyddiadur bychan 10cm x 6cm [4m x 2½m] gyfnod y 30au. ddyfeisgarwch a dewrder yr Almaenwyr. yn dyddio o 1933, oedd yn eiddo i John Owen, Yn y darn nesaf mae teyrnged yn cael (Dylid cofio yma mai 1933 yw dyddiad y Garnedd Wen, Llanfairpwll.) ei thalu i hen forwr arall, sef John Jones, toriadau a bod hynny yn y cyfnod pan oedd Tanygraig. Bu John Jones yn y llynges am Hitler yn tynhau ei afael ar yr Almaen ond heb CAU PEN Y MWDWL flynyddoedd a sonnir amdano yn ystod Rhyfel eto ddangos yn eglur pa mor eithafol oedd ei Yn y bennod olaf hon tynnir sylw’r darllenydd 1914-19 yn cario bwyd i’r milwyr yn Ffrainc gynlluniau.) at ddau hanesyn am forwyr lleol oedd yn “er gwaethaf y submarines a pheryglon Mae’r llyfr yn llawn cydymdeimlad â’r hwylio’r byd ar longau ryfel. Mae’r cyntaf, sef eraill.” Gwasanaethai John ar long o’r enw Almaen a’r cam real a dychmygol a deimlai gwˆr o’r enw Charlie Moules yn gwasanaethu ‘Lapland’ a’i fab gydag ef, “pan gafodd y llawer o Almaenwyr am yr hyn a ddigwyddodd ar long ryfel o’r enw HMS llong dorpedo yn ngenau Afon Mersey.” ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf. Dyna’r cyfnod pan Dragon ac wedi mynd i Jamaica oherwydd Penderfynodd y ‘Royal Seamen’s Society’ eu oedd y Cyngrheiriaid yn amgylchynu’r Almaen bod cythrwfl ar Ynys Ciwba. Dywed y bod am roi pensiwn wythnosol i John Jones ac yn mynnu iawndâl am y gost a ddioddefwyd cyflwyniad mai hwylio i bellafoedd byd mae’r am ei flynyddoedd o wasanaeth i’r RNR. yn y Rhyfel Mawr. Canmoliaethus yn llongau rhyfel Prydeinig i “wylio’n buddiannau Terfyna’r erthygl gyda’r gohebydd yn honni gyffredinol yw tôn yr adroddiad ac mae’n ni” yno. Mae’r erthygl yn cymharu’r gwaith a nad oedd neb “a’i haeddodd yn well,” ac y cytuno mai cam gafodd yr Almaen ond ond wneir gan long ryfel i waith yr heddgeidwaid byddai’n fuddiol i gael noson o giniawa yn y yn fwy na hynny bod angen i blant yr Almaen ym Môn sy’n cael eu symud o le i le pan fo Neuadd gyda John Jones yn adrodd hanes ei ddysgu eu “gwir” hanes a gweld pa mor anghydfod. Mae’r dôn ganmoliaethus i waith y anturiaethau ar y môr. arwrol a dewr y gall Almaenwyr fod ond llynges Brydeinig yn naïf o ddiniwed ond dyna Yn y toriadau olaf un adroddir hanes yn iddynt gael arweiniad cryf fel yr hyn a gynigir agwedd llawer rhwng y ddau ryfel byd mae’n yr iaith Saesneg gan ohebydd arbennig o gan Adolf Hitler. rhaid. Mae Charlie, mewn llythyr at golofnydd Berlin. Sôn mae’r erthygl am lyfr i blant 7 i 8 Ychydig iawn o bobl a sylweddolai‘r fath ‘Y Cloriannydd’ yn sôn am y Cymry a gyfarfu ar oed a gyhoeddwyd yn yr Almaeneg. Yr hyn a greulondeb a dioddefaint y byddai’r arweinydd ei deithiau ac yn dweud pa mor braf oedd cael ddywedir yn y toriad yw bod yr Almaen wedi “cryf” hwnnw yn ei achosi i’r holl fyd ychydig siarad yr hen iaith efo nhw. Yn nes ymlaen cael cam dybryd gan Loegr, Ffrainc a Rwsia flynyddoedd yn ddiweddarach. 28 Llais Ogwan | Mawrth | 2020 Ysgol Llandygai

Bwyd Tapas yn dod i mewn yn ddiweddar er mwyn ateb Fy Myd Perffaith Bu disgyblion dosbarth Awel (Blwyddyn 4 eu cwestiynau. Bu’r disgyblion yn brysur Mae gen i freuddwyd am fyd a 5) ar ymweliad i fwyty Midland Tapas ym yn paratoi cwestiynau ar ei gyfer er mwyn Lle bydd pawb yn parchu yr amgylchedd a Miwmares cyn hanner tymor er mwyn dathlu ysgrifennu bywgraffiad amdano. Yn sicr, ddim yn hagru planhigion, diwedd eu thema. Cawsant wledd tri chwrs maent wedi dysgu llawer iawn amdano a’i Lle na fydd llygru gwledydd, o fwydydd traddodiadol Sbaeneg wedi ei gyfnod yn perfformio gyda’r grwˆp Hogia Lle na fydd cynhesu byd-eang. baratoi ar eu cyfer a hyn yn dilyn eu gwaith Llandegai. Diolch yn fawr iawn i chi! yn dysgu’r iaith ar lawr y dosbarth. Diolch Mae gen i freuddwyd am fyd yn fawr iawn i’r bwyty Midland am y croeso Dydd Miwsig Cymru Lle bydd pawb yn gallu dangos ei emosiynau, arbennig ac am y bwyd hynod o flasus! Cafodd Bu’r ysgol yn brysur yn paratoi at y diwrnod Lle na fydd pobl yn cyflawni hunan-laddiad pawb ddiwrnod i’r gofio. yma gyda phob dosbarth yn gyfrifol am Lle na fydd pobl yn ddigalon. ddysgu cân Gymraeg i’w berfformio. Taith Techniquest Cawsom wasanaeth cerddorol iawn y Mae gen i freuddwyd am fyd Bu disgyblion dosbarth Gwawr ar ymweliad bore hwn gyda pherfformiadau o ganeuon Lle bydd anifeiliaid yn ddiogel, â Techniquest yn Wrecsam yn ddiweddar amrywiol o bob genre! Llongyfarchiadau Lle na fydd pobl yn herwhela creaduriaid er mwyn cael sbardun i gychwyn eu thema mawr i ddosbarth Awel ar ddod yn fuddugol. prydferth, newydd “Y Gofod”. Cawsant weithdai I orffen y diwrnod, bu’r disgyblion oll allan Lle na fydd morfilod yn marw allan. ymarferol drwy’r dydd am y gofod a’r ar fuarth yr ysgol yn yr heulwen yn dawnsio, planedau ac am rymoedd. canu ac yn mwynhau perfformiad gan y Mae gen i freuddwyd am fyd cerddor ‘Welsh Whisperer’. Lle bydd pawb yn iach, Dathlu Diwrnod Diogelwch ar y We Lle na fydd cancr yn curo, Ar yr 11eg o Chwefror, bu’r ysgol yn dathlu Eisteddfod Ysgol Llandygai Lle na fydd y genedl yn sâl. diwrnod Diogelwch ar y We. Bu pob dosbarth Bu cyffro mawr ar ddiwrnod Eisteddfod yn canolbwyntio ar agweddau gwahanol yr ysgol eleni unwaith eto. Mae disgyblion Mae gen i freuddwyd am fyd o ddiogelwch. Diolch yn fawr i’r grwˆp blwyddyn 6 wedi bod yn gweithio’n ddygn ar Lle bydd pawb yn saff, Derwyddon y Cyfrifiaduron am drefnu’r eu cyfansoddiadau barddonol a chawsom ni Lle na fydd terfysgwyr yn ymosod ar gweithgareddau o dan ofal Mrs Pritchard. oll glywed y feirniadaeth ganmoladwy iawn. ddinasoedd Llongyfarchiadau mawr i Finley Naylor o Lle na fydd tryblith ym mhobman yn tarfu. Ymweliad Mr.Neville Hughes â Dosbarth Awel flwyddyn 6 am fod yn deilwng o’r gadair eleni. Hoffai ddisgyblion dosbarth Awel ddiolch yn Roedd hi’n gerdd llawn delweddau. Dyma i Mae gen i freuddwyd am fyd fawr iawn i Mr.Neville Hughes am ei amser chi’r gerdd fuddugol. Lle bydd cariad yn gryf fel aur, Lle na fydd y wlad yn wylo, Lle na fydd teuluoedd yn torri.

Mae gen i freuddwyd am fywyd Dawns Te’r Ail Ryfel Byd Lle bydd pawb yn anelu am y sêr, Lle na fydd dinasoedd yn dymchwel Lle na fydd dynol-rhyw yn colli gobaith…

I gloi thema’r ‘Ail Ryfel Byd’ dosbarth traddodiadol o’r cyfnod gyda’r disgyblion Tirion, cawsant brynhawn o wledda yn eu wedi gwisgo fyny fel efaciwis. Mwynhaodd y dawns te. Mae’r disgyblion wedi mwynhau’r disgyblion a’r rhieni frechdanau a chacenni thema yn fawr iawn. Buont yn brysur yn gyda phaneidiau o de. paratoi ar gyfer y Ddawns Te drwy ddysgu Hoffwn gymryd y cyfle i ddiolch i caneuon traddodiadol o’r cyfnod (‘We’ll Morrisons, Bangor am eu cyfraniad tuag at y meet again’ a ‘White Cliffs of Dover’) yn prynhawn gyda’u rhoddion bwyd ar gyfer y ogystal â dysgu’r dawnsiau Charlston a’r te prynhawn, a diolch i’r rhieni a chwmnïau Lambeth walk. Rhoddwyd gwahoddiad lleol am eu rhoddion tuag at y raffl. Diolch i’r rhieni a daeth pawb yn eu gwisgoedd yn fawr iawn i chi. Llais Ogwan | Mawrth | 2020 29 Ysgol Llandygai Nyth y Gân Wythnos Cwˆl Cymru Wel...am wythnos llawn hwyl yn dathlu Cymreictod! Mae’r plant wedi bod yn Y Llwybr Troed Bleddyn mwynhau wythnos o weithgareddau lu (Tan y Bryn, Parc Moch) (fy naeargi) ac wedi cael cyfleoedd di-ri i ddangos eu i gynffon yw’r ffyddlonaf, - a’i lygaid creadigrwydd. Drwy’r coed yn araf oedi yr af i Golygus yw’r mwynaf; Bu’r cerddor Huw Roberts yn brysur yn y I’r fan gan fyfyrio; Bri hwn yw ei gwmni braf - bore yn perfformio ar amryw o offerynnau Ar ei hyd y bu rhodio Eto mae’n llamu ataf! (corn bib, ffidil a’r delyn) ar gyfer y Cyfnod Yno fel hyn ers cyn co’. Sylfaen tra bu’r adran Iau yn mwynhau bore o gelf gan yr artist lleol, Glyn Price. Buont yn Blodyn Drych astudio ei arddulliau ac yna’n creu cyfanwaith Yn dawel y blodeuodd, a lliwiau Ynddo gwêl hud y ddelwedd - ohonot eu hunain yn dilyn y gweithdy. Llawen a ddangosodd; Ti dy hun heb sylwedd, Cawsom hefyd ymweliad gan Ed Holden ar Blodyn blwydd mor rhwydd y rhodd Ac yn y llun yn unwedd y dydd Gwener lle bu’r disgyblion yn gwrando O’r gofal hir a gafodd. Y mae gweld ystum a gwedd. ar ei berfformiadau a dysgu un neu ddau o’i driciau ar sut i ‘beat-bocsio’. Cafodd y disgyblion fwynhad mawr o hyn. Y Morwr Cloc Hoffem ddiolch i bawb a fuodd yn ymweld Fe’i denwyd gan gryf donnau i hwylio Pob munud o’n byd a’n byw, - a’n heiliad, â’r ysgol yr wythnos yma i ddiddanu’n Drwy’r heli i fannau Yn rheolaidd hyglyw; disgyblion a chynnig profiadau newydd iddynt! Y melyn, wych gymylau Eilradd yw trefn dynolryw, Yn ei gwch cyn i’r nos gau. Mesurydd ein dydd yw Duw. PC Owain Daeth PC Owain acw i sgwrsio gyda disgyblion yr adran Iau am ymddygiad Y Ferch ar y Traeth Cadair Freichiau gwrthgymdeithasol a sut mae ymddwyn (profiad Lili, mam Eurwen) Mwyn i gael adfer amynedd - ac awr yn synhwyrol ar-lein ac mewn bywyd yn O gwsg ’rôl anhunedd; gyffredinol. Cafwyd ymateb da ac aeddfed gan Am oriau y bu’n chwarae Mawr yw budd hwyrddydd ei hedd, y disgyblion. Ar draeth wrth dyˆ ei mam, Ei hafan o dangnefedd. A hynod bleser gafodd Diolch a Ffarwel Heb dderbyn unrhyw gam. Mae’r amser wedi dod i ni ffarwelio â Miss Canol Oed Angharad Price. Mae Miss Price wedi bod Broc môr a cherrig llyfnion Heno mae beichiau henaint hefo ni ers bron i flwyddyn yn gwneud cyfnod Orweddai dan ei thraed, Yn hyll ar fy ngwar fel haint; Mamolaeth. Diolch yn fawr iawn i chi am A nifer fawr o gregyn Moeli a chrydcymalau eich holl waith caled a’ch brwdfrydedd di-ri Amryliw yno gaed. A rhychau, a breichiau brau; dyddiol! Mi fyddwn ni oll yn gweld colled Y boen o sylwi fod bol fawr ar eich ôl. Hoffwn ddymuno’n dda i chi a Roedd ambell bwll i’w weled Yng nghynnydd bras fy nghanol. gobeithiwn yn wir i chi gadw mewn cysylltiad. A’i ddŵr yn weddol lân, Daeth canol oed ac oedaf Yn cynnwys sawl creadur, Wedi braint y doeau braf; Dymuniadau gorau Yn grancod mawr a mân. Hen atgofion sy’n llonni, Dymuniadau gorau i Miss Lois am wellhad Yn nawdd i fy nghalon i, buan. Mae pawb yn cofio atoch Miss Lois. Â hithau yn chwilota A’u hwyl sy’n gof anwylaf Y traeth ar gwr y lli, O hyd er treio fy haf. Croeso Ymysg y graean yno Hydref ddaw ag aeddfedrwydd Hoffwn groesawu acw ein myfyrwyr o’r Bawd troed a ganfu hi. A rhoi ei ffrwythau yn rhwydd. Brifysgol, Miss Jones a Mr Williams sydd ar gyfnod o brofiad dysgu blwyddyn gyntaf yn y Roedd hyn ar ôl y rhyfel, Goronwy Wyn Owen Cyfnod Sylfaen. Croeso mawr atom! A brith ein traethau ni O lawer o weddillion Sawl llong aeth dan y lli.

Un rhan o gorff o’r rhyfel Yn dangos colled llwyr, A’r ferch a’i mam yn holi “Pwy ydoedd?” Pwy a wˆyr?

Dafydd Morris 30 Llais Ogwan | Mawrth | 2020

AR DRAWS 1 Gall ddigwydd neu beidio (6) CROESAIR 4 Pam chwilio yma am y ffordd yn ôl ? (3) 8 Beth yw’r pwrpas, yn niwedd Medi mae cychwyn bendithiol (5) 9 Carcus wrth deithio i’r de (7) 10 Pentref ffynnon yn Eifionydd (7) 11 Mynd i rwydi dryslyd yn gosb (5) 12 Gweithwyr ambiwlans (11) 17 Dymunol a hardd, ‘-- --- o bryd’ (idiom) (2,3) 19 Fferen coes bren (7) 21 Gwers iaith yn yr ysgol, ‘------Deall’ (6,1) 22 Llong yr anialwch (5) 23 100 medr neu filltir mor gyflym ag y medrwch (3) 24 Yn ei swancio hi’n bwysig wrth gerdded (6)

I LAWR 1 Llestri metel (6) 2 Drysu wrth esbonio heb ddeg beth i’ch cadw’n lân (5) 3 Rhoi dros dro (7) 4 Dinistrio, ond yn moli aur o hyd (7) 5 Lle i gael dwˆr yn y llan yn ôl yr unawd enwog (6) 6 Traean un o’r chwedeg sydd mewn awr (5, 6) 7 Yr hyn a wneir yn 5 I Lawr efallai (4) 13 Kate neu Eigra, Manon neu Caryl (7) 14 Gwella clyma’ o’i gyhyrau wrth hamddena a gorffwys (7) 15 Cyfnod sy’n grimp, heb wlybaniaeth (6) Emrys Griffiths, Rhosgadfan; Dulcie Roberts, Enw Rita Bullock, 8 Maes-y-Garnedd, 16 Dechrau ei lapio yn ofalus ar ôl gofyn yn Elizabeth Buckley, Tregarth; David T. Hughes, Bethesda, Bangor, Gwynedd LL57 3BP ddaeth daer amdano (6) Cyffordd Llandudno; Gill King, Mynydd allan gyntaf o’r het ac iddi hi yr aiff y wobr y 18 Cŵyr (4) Llandygai; Iona Williams, Llanddulas; John a mis yma. Llongyfarchiadau mawr. 20 Mis Mai mewn trefn (5) Meirwen Hughes, Abergele; Gwyneth Jones, Atebion erbyn 1af Ebrill, 2020 fan Glasinfryn; Dilys A. Pritchard-Jones, Abererch; bellaf i ‘Croesair Mawrth’, Bron Eryri, 12 Jean Hughes, Talybont. Garneddwen, Bethesda, Gwynedd LL57 3PD. ATEBION CROESAIR CHWEFROR 2020

AR DRAWS 1 Tyfu, 3 Tagu, 8 Ensynio, 9 Arfau, 10 Goror, 11 Ymlusgo, 13 Toriad Gwawr, Atebion erbyn 1 Ebrill, 2020 i ‘Croesair Mawrth’ 16 Buddsoddi, 18 Genod, 19 Bambŵ, 21 Iraciad, Bron Eryri, 12 Garneddwen, Bethesda LL57 3PD 22 Crin, 23 Tu ôl

I LAWR 1 Treigl, 2 Festrioedd, 3 Traul, 4 Gof, 5 Enw Yn Troi, 6 Gorymdeithio, 7 Huno, 12 Siwrneiau, 14 Wigwam, 15 A Didol, 16 Babi, 17 Olwen, 20 Mur Cyfeiriad

Ychydig o gamgymeriadau a gafwyd y tro yma, sef tri ohonoch wedi rhoi ‘Codiad Gwawr’ yn lle ‘Toriad Gwawr’ (13 Ar Draws), a dau wedi cynnig ‘Trengi’ yn lle’r ateb cywir ‘Treigl’ (1 I Lawr).

Dyma’r rhai gwblhaodd y croesair yn hollol gywir. Llongyfarchiadau i chi oll : Gaynor Elis-Williams, Gwen a Bryn Evans, Rita Bullock, Ann Morris, Bethesda; Gwenda Davies, Llanfairpwll; Doris Shaw, Bangor; Llais Ogwan | Mawrth | 2020 31

Orwig, Roedd hefyd yn ymfalchio fod ei fam yn Cydymdeimlo Rhiwlas un o’r 609. Wedi cyfnod yng Ngholeg Madryn Yn yr un modd fe gydymdeimlwn ag Eluned aeth i Aberystwyth i astudio amaethyddiaeth a Dafydd Williams, Megan a Gwen, Carreg y Iona Jones, 17 Bro Rhiwen, Rhiwlas  01248 355336 ac fe dreuliodd flynyddoedd yn gweithio i Gath. Bu farw tad Eluned, y diweddar, Arwyn Adran Amaeth y Llywodraeth,yn ymweld â’r Humphreys, Bryn Crug. Roedd yn weithgar ffermydd ac yn sicr wedi mwynhau sawl paned gyda’r Wesleiaid, yn Oruchwyliwr Cylchdaith Merched y Wawr a chlonc ar ei ymweliadau. Glannau Meirion a Dyfi, ac yn aelod o Synod Cyfarfod Chwefror 10 Roedd yn angerddol dros Gymru hyd y Cymru. Anfonwn ein cofion atoch fel teulu. Croesawyd pawb i’r cyfarfod cyntaf o’r diwedd ac yn sicr yn ddyn ei filltir sgwar, flwyddyn gan na chafwyd cyfarfod ym Mis ac fel y dywedodd Angharad Tomos yn Yr Clwb Rhiwen Ionawr oherwydd y tywydd garw. Cafwyd Herald Gymraeg, “un o’r Milwyr Traed ydoedd Yng nghyfarfod olaf mis Chwefror aeth nifer ymddiheuriadau oddi wrth Annes, Jean, Elina yn gweithio’n dawel a dygn”. Roedd Capel ohonom i gaffi Fferm Moelyci i gael paned a a Rhiannon. Pisgah yn bwysig iddo, y Neuadd Bentref, sgwrs. Roedd yn ddiwrnod braf, dim glaw na Ein gwˆ r gwadd oedd Cynrig Hughes. Diolch Cymorth Cristnogol a Llais Ogwan, a bu’n gwynt fel rydym wedi ei gael yn aml yn ystod i Cadi Iolen am ddod hefyd i helpu gyda’r ohebydd y pentref am flynyddoedd ac yn y mis bach eleni. Fe fydd y cyfarfod nesaf yng sleidiau. Mae gan Cynrig ddiddordeb mawr ddosbarthwr hefyd. Fe hoffai ysgrifennu ngofal Jean. mewn hanes, yn enwedig hanes lleol. Testun hefyd, yn cystadlu ac yn ennill mewn ei sgwrs oedd Trysorau Rhiwlas a Phentir. eisteddfodau. Derbyniodd Dlws Coffa Eirug Dymuno’n dda Pan edrychodd yn y llyfr Crwydro Arfon Wyn gan Y Faner Newydd. Bydd colled ar ei Pob dymuniad da i Mark Williams, Bro Rhiwen gan Alun Llewelyn Williams yn ddiweddar ôl. wedi iddo gael triniaeth yn yr Ysbyty. Cofion atat. siomedig oedd sylwi mai dim ond wyth Anfonwn ein cydymdeimlad at Rhys a gair oedd am Rhiwlas ac felly aeth ati i Kate, Rhian a Jim ac at Heledd a Morgan. Y Neuadd wrthbrofi hyn. Dyma rai o’r eitemau diddorol Derbynwyd rhoddion er cof tuag at Llais Mae’r Neuadd ar ei newydd wedd yn edrych a gawsom ganddo. Yn Rallt Isaf y ganed Ogwan. yn dda iawn, dipyn o baentio wedi bod. Diolch John William Thomas i deulu cyffredin iawn. i’r rhai a fu yn helpu gyda’r gwaith yn enwedig Roedd ei dad yn gyfrifol am gwˆ n hela Plas John Huw i John Jones , Bro Rhiwen. Diolch i’r canlynol Pentir. Galwodd ei hun yn Arfonwyson a (Ysgrifenwyd yn dilyn ymweliad â John ym hefyd, Dylan Griffiths, Carl Walher, Jennifer bu’n athro a gwerthwr llyfrau. Cyhoddoedd Mhlas Pengwaith yn 2018 ac a ddarllenwyd Barnard a Gareth Williams. sawl llyfr ac aeth i Lundain wedyn i chwilio gennyf yn ei angladd - Neville Hughes) am waith. Yno daeth yn aelod o Gymdeithas Digwyddiadau y Cymreigyddion ac ymhen amser aeth Na, ni welais yn fy myw Mawrth 14 – Sêl Penbwrdd. 10 – 1 y pnawn. i weithio i’r Arsyllfa Frenhinol. Daeth i Neb yn debyg i John Huw, Ebrill 7fed am 7 o’r gloch: Darlith, Cyfrwng enwogrwydd lleol am iddo gynllunio Llechi Er ei fod o wedi pasio’r naw deg oed; Cymraeg gan Cynrig Hughes: Bara Brith ar y Seryddol Bryn Twrw sydd nawr yn Tyddyn Anodd credu hyn, mae’n wir, Paith - hanes mynd o Rhiwlas i Batagonia Dicwm. Â’i gof mor loyw glir, Paned a sgwrs i helpu dysgwyr am 10 o’r Cyn cyrraedd ysgol y pentref mae murddun A’i sgwrs mor ddifyr ag y bu erioed. gloch. o‘r enw Llidiart Mawr, ac yno roedd hen dir comin yr ardal. Roedd tir comin yn bwysig ‘Rwyn gwybod bod John Huw Clwb Crefftau Mae’r clwb bellach yn flwydd yn y cyfnod yna ond yn 1811 cafwyd deddf yn I mi yn gyfaill triw, oed ac yn mynd o nerth i nerth. Ymunwch â ni cau’r tir yma a’i roi i’r Faenol, Penrhyn a Plas Ac yn driw i Gymru gyfan ac i’r iaith; ar Nos Lun am 7 o’r gloch. Pentir. Adeiladwyd tyˆ ar y ffin a Llidiart Mawr Un cadarn iawn ei farn ar draws y ffordd er mwyn rheoli’r mynediad Ac yn Gymro at y carn, yn y blynyddoedd cyntaf. Diddorol oedd cael Un felly bu John Huw ar hyd y daith. hanes tarddiad enw’r murddun Llidiart Mawr. Cawsom fwy o wybodaeth am yr ardal ond ‘Roedd Rhiwlas i John Huw yn sicr fe fydd darlith arall gan Cynrig am Yn fwy na lle i fyw, drysorau Rhiwlas a Phentir. Diolch iddo, ac Dyna’i nefoedd ar y ddaear, yn ddi-ffael; Pantri i Cadi am ddod atom i roi blas ar drysorau y Fe garodd ei ardal, do, pentref. Diolch i Carys a Linda am wneud y A bu’n golofn yn ei fro, Pat baned. Nac anghofiwn ninnau ei gyfraniad hael! PESTO

Angladd John Huw Evans, Bro Rhiwen a Yr annwylaf o blant Duw Cynhwysion: Phlas Pengwaith Yn ddi-ddadl oedd John Huw, 2 lond dwrn o frenhinllys (basil). Bu farw John Huw yn Ysbyty Gwynedd yn 93 Un a gerddodd hyd ei oes yn ffyrdd y saint; 100 gram o gaws Parma (parmesan oed. Bu’r angladd yn yr Amlosgfa ar Chwefror Y mae’n cyfarch pawb mor glên, cheese) wedi ei gratio. 12fed ac ‘roedd y dyrfa a oedd yno yn dyst o’i - Yr ysgwyd llaw a’r wên! 1 gewin o arlleg. boblogrwydd a’r parch tuag ato. Mae cael fy nghyfri’n un o’i ffrindiau i mi’n 100 gram o olew olewydd pur (virgin). Roedd y gwasanaeth yng ngofal y Parch fraint. 100 gram o olew olewydd cyffredin. Euron Hughes, Seion gynt, ac un a fynychodd 1 llond llaw o gnau pinwydd (pine nuts). yr Ysgol Sul yng nghapel Pisgah. Cafwyd Diolch 2 lwy fawr o ddwˆr pasta. darlleniad gan Gareth Evans a D Wynn Dymuna teulu’r diweddar John Huw Williams oedd wrth yr organ Evans ddiolch o galon am bob arwydd o Dull: Cafwyd teyrnged iddo gan Neville Hughes gydymdeimlad ddangoswyd tuag atynt yn Rhowch y gwbl mewn prosesydd bwyd ac eglurodd i’r ddau ohonynt ddod yn ffrindiau dilyn marwolaeth tad a thaid annwyl. Diolch gyda’r dwˆr pasta a’u cymysgu’n dda. drwy iddynt gyfarfod yn y 60au pan yn hefyd i bawb fu yn ymweld ag ef tra bu ym Rhowch o dros y pryd pasta, neu ei botelu ymgyrchu dros Blaid Cymru gyda Dadydd Mhlas Pengwaith. a’i roi yn yr oergell. 32 Llais Ogwan | Mawrth | 2020 Ras Llwybr Llechi Eryri 2020

(Gyda diolch i Emyr Roberts, Bryn Derwen Isaf, am y stori a’r llun.)

Dros y penwythnos 21-23 Chwefror cynhaliwyd yr ail ras ‘Ultra Marathon’ 89 milltir sydd yn amgylchu ardaloedd llechi Eryri. Mae’r rhan fwyaf o’r ras yn dilyn y Llwybr Llechi Eryri swyddogol gafodd ei lansio yn Neuadd Ogwen ym mis Tachwedd 2017 – sydd yn 83 milltir o hyd, yn dechrau ym Mhorthladd Penrhyn ac yna ymlaen i Lanberis, Beddgelert, Llan Ffestiniog a Betws-y-Coed, ac yn gorffen yn Llys Dafydd, Bethesda. Gyda cymorth Cronfa Dreftadaeth y Loteri, datblygwyd y Llwybr gan Aled Owen o Gwm Penmachno - yn enedigol o ardal Bethesda. Cwmni ‘Uphilldowndale’ sydd yn gyfrifol am y ras, ac i hwyluso’r trefniadau, mae dechrau a diwedd y ras yng Nghlwb Rygbi Bangor ger Llandygai. Mewn ambell le, mae llwybr y ras yn wahanol i’r llwybr swyddogol, a dyna pam fod y ras yn 89 milltir. Mae tirwedd y llwybr yn anodd gyda dringo dros 500 metr (1600 troedfedd) mewn dau le. Dechreuwyd y ras am 7yh ar y nos Wener gyda 62 o ymgeiswyr – tua 54 o ddynion a 8 o ferched. I ddechrau, ‘roedd y tywydd ar y Tristan Steed – enillydd y ras yn Nant Ffrancon – erbyn hyn wedi rhedeg 83 milltir mewn 20 awr. noson yn aruthrol gyda glaw trwm a gwynt cryf – amgylchiadau anodd iawn, ond cafwyd gwell tywydd ar y dydd Sadwrn. Eleni, enillydd y ras oedd Tristan Steed o Glwb Rhedeg Witham, Essex wedi cwblhau y cwrs mewn 21awr, 33munud a 54 eiliad (dros 4 milltir yr awr), a’r ferch fuddugol oedd Seda Nur Celic o Twrci gyda’r amser ychydig eiliadau o dan 31 awr. Daeth y rhedwr olaf i ddiwedd y ras ar ôl 41 awr – yn gorffen hanner-dydd dydd Sul wedi treulio dwy noson ar y daith. Er gwaetha’r tywydd, fe lwyddodd 24 o redwyr i gwblhau y ras. Er gwybodaeth, mae’r llyfr ‘Snowdonia Slate Trail’ gan Aled Owen yn rhoi disgrifiad manwl o’r llwybr.