T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Ve Din Bilimleri Anabilim Dali Dinler Tarihi Bilim Dali
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİNLER TARİHİ BİLİM DALI MESİH İNANCININ YAHUDİ TOPLUMUNDAKİ SOSYAL VE SİYASAL YANSIMALARI (XVIII. YÜZYILDAN İTİBAREN) DOKTORA TEZİ ŞULE İSMİHAN TÜREM ANKARA 2017 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİNLER TARİHİ BİLİM DALI MESİH İNANCININ YAHUDİ TOPLUMUNDAKİ SOSYAL VE SİYASAL YANSIMALARI (XVIII. YÜZYILDAN İTİBAREN) DOKTORA TEZİ HAZIRLAYAN ŞULE İSMİHAN TÜREM TEZ DANIŞMANI PROF. DR. BAKİ ADAM ANKARA 2017 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim.(……/……/20…) Şule İsmihan Türem İmzası ÖNSÖZ Ortadoğu’da asırlardır devam eden, zaman zaman şiddeti azalan, zaman zaman artan, kökeninde din ve toprak ögesi barındıran, hiç birimizin duyarsız kalmadığı Yahudi–Arap toprak savaşı süre gelmektedir. Kimine göre iki bin yıldır, kimine göre ise yetmiş yıldan fazladır devam eden bu savaşta yıllardır çok sayıda insan ölmüştür. Bu toprak kavgasının Yahudiler kısmı her zaman Siyonist hareketle ilişkilendirilmiştir. Aslında Siyonizm bu durumun görünen kısmıdır. Oysa arka planda Yahudileri Siyonizm’den önce topraklara göçe yönlendiren, orada yerleşkeler kurduran, Yahudi toplumunu yeniden bir araya toplayarak devlet kurmak isteyen ve daha sonra devletin kuruluşuna destek olan önemli öncü hareket vardır. Bu hareket, dinsel bir olgu olan Mesih inancının Ortodoks Yahudilik tarafından yeniden yorumlanmasının yarattığı sosyal ve siyasal yansımalardır. Yahudiler nerdeyse iki bin yıldır sürgünden dönüp Vaat edilen topraklara yerleşmek, Mabetlerini yeniden yapmak ve Kral Süleyman zamanındaki gibi büyük İsrail Devletini kurmak için zamanı geldiğinde Tanrı’nın göndereceği Davud soyundan Kral Mesih’in gelmesini beklemişlerdir. Mesihi bekleme olarak kısaca ifade edilen bu inanç, sürgün topraklarında yaşadıkları anti- Semitizm gibi olumsuzlukların etkisiyle ilk olarak Kabalistler tarafından Tanrı Mesihi göndermeden kutsal topraklara gidip, onu orada bekleme şeklinde yorumlanmaya başlamıştır. XVIII. yüzyılda Hasidim ve Mitnagedim gruplarının Kabalist yorumlardan etkilenerek kendi Mesihçi yorumlarını oluşturması ise Doğu Avrupa’da anti-Semitizmin arttığı ve Haskala’nın başladığı dönemde Yahudilerin pasif bekleyişten aktif harekete geçmesinin yolunu açmış, Filistin’e ilk göçler yapılarak burada ilk gettoların oluşturulmasını sağlamıştır. Balkanlarda yaşanan Milliyetçilik hareketleri, Avrupa ve Rusya da ise Yahudi karşıtlığının artması neticesinde Ortodoks rabbiler tarafından yapılan yeni Mesihçi yorumlar yayılmaya başlamış, Filistin’e göçler artmış, yerleşkeler, okullar ve tarımsal çiftlikler kurulmuştur. Siyonizmin öncüsü bu hareketler, Siyonizm hareketinin oluşmasıyla daha 2 sistemli ve organize hale gelmiştir. Dini Siyonizmin temsilcisi Mizrahi ve Rabbi Kook’un Mesihçi anlayışları hakim olmuş, Kook’un Mesihçiliği önce ideoloji haline gelmiş, Guş Emunim’in kurulmasıyla radikalleşmiştir. Çalışmamızda yaşanan bu süreçleri kapsamlı olarak analiz ederek Mesih inancının yarattığı sosyal ve siyasal yansımaları tüm yönleriyle ortaya koymayı hedeflemekteyiz. Tezimizin Giriş kısmında, XVIII. yüzyıldan itibaren değişen Mesihçi yorumları daha iyi kavrayabilmek ve karşılaştırma yapabilmek için öncelikle Yahudi Tarihinde Mesih İnancı ve Mesihi Hareketler (XVIII. Yüzyıla Kadar) başlığı altında; Yahudi Tarihinde Mesih İnancının Gelişim süreci, Yahudiliğin Karakteristik Özellikleri ve Mesih Düşüncesi, Yahudi Bilginlerin Mesih ve Mesihi Döneme İlişkin Yorumları ile Yahudi Tarihi İçinde Ortaya Çıkan Mesihi Hareketlere yer verdik. Daha sonra kronolojik sıraya uygun olarak hazırladığımız çalışmamızın Birinci Bölümüne başladık. Bu bölümde, XVIII ve XIX. yüzyıllarda Yahudi Toplumunda Mesih İnancı ve Siyonizm Hareketinin Öncüsü Mesihçiler konusunu iki alt başlık halinde inceledik. Birinci Bölümde 1700-1850 yılları arasında Mesih İnancının Yahudi Toplumuna Etkilerini; Mesihçi Düşünce ve Sabetaycılık, Mesihçi Düşünce ve Hasidim ve Mitnagedimin Ortaya Çıkışı, Mesihçi Düşünce ve Haskala ile Mesihçi Düşünce ve Avrupa’dan İlk Göçler alt başlıklarıyla ele aldık. İkinci Bölümde 1850-1900 yılları arasında Mesihçilik ve Siyonizm başlığı altında Siyonizmin İlk Mesihçi Öncüleri, Yeni Mesihçilerin Destekçileri ve İlk Yerleşim Faaliyetleri, Hovevei Zion Hareketinin Kuruluşu, Siyonizm Hareketinin Kuruluşu ve Mesihçi Siyonistler ile Siyonizm Karşıtı Mesihçileri inceledik. Çalışmamızın İkinci Bölümünü ise XX. yüzyılın İlk döneminde Mesihçilik konusu oluşturmaktadır. Bu bölümde Mesih İnancı ve Dini Siyonizm, Neturei Karta Hareketinin Oluşması, Holokost Döneminde Mesihçilik, İsrail Devleti’nin Kuruluşu ve Mesihçilik ile Anti-Siyonist Mesihçilerin İsrail Devleti’nin Kuruluşuna Tepkilerine yer verdik. İsrail Devleti’nin Kuruluşu Sonrası Mesihçilik ise tezimizin üçüncü bölümünü oluşturmaktadır. Bu bölümde İsrail Devleti’nin Kuruluşunun Mesihçiler Üzerine Etkileri, İsrail’in Toprak 3 Politikasına Mesihçilerin Tepkileri ve Radikal Grupların Oluşması, Oslo Anlaşmasına Mesihçilerin Tepkileri, Rabin Suikastı Sonrası Mesihçiler ve XXI. Yüzyıla Girereken Son Durum Başlıkları altında Guş Emunim Hareketi, Meir Kahane’nin Mesihçiliği, Mabetçi Radikal Gruplar, Haredi Radikaller, Rabin Suikastı ve Mesihçilerin onların sosyal ve siyasal etkilerini çok yönlü olarak ele aldık. Şule İsmihan TÜREM, Ankara 2017 4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .......................................................................................................... 2 İÇİNDEKİLER ................................................................................................ 5 KISALTMALAR ............................................................................................. 8 GİRİŞ ............................................................................................................. 9 A. Araştırmanın Amacı ve Önemi ............................................................. 9 B. Araştırmanın Metodu .......................................................................... 10 C. Araştırmanın Kapsam ve Sınırlılıkları ................................................. 11 D. Kaynaklar ........................................................................................... 11 E. Yahudi Tarihinde Mesih İnancı ve Mesihi Hareketler (XVIII. yüzyıla kadar) ........................................................................................................... 15 a) Mesih İnancının Gelişim Süreci ................................................................16 b) Yahudiliğin Karakteristik Özellikleri ve Mesih Düşüncesi ...........................23 c) Yahudi Bilginlerin Mesih ve Mesih Dönemine ilişkin Yorumları .................31 d) Yahudi Tarihi İçinde Ortaya Çıkan Mesihi Hareketler ................................41 BİRİNCİ BÖLÜM ......................................................................................... 66 XVIII ve XIX. YÜZYILLARDA YAHUDİ TOPLUMUNDA MESİH İNANCI VE SİYONİZM HAREKETİNİN ÖNCÜSÜ MESİHÇİLER ................................... 66 A. Mesih İnancının Yahudi Toplumuna Etkileri ( 1700-1850) .................. 67 a) Mesihçi Düşünce ve Sabetaycılık .............................................................67 b) Mesihçi Düşünce ve Hasidim ve Mitnagedimin Ortaya Çıkışı ....................72 c) Mesihçi Düşünce ve Haskala ....................................................................77 d) Mesihçi Düşünce ve Avrupa’dan İlk Göçler ...............................................86 B. Mesihçilik ve Siyonizm (1850-1900) ................................................. 100 a) Siyonizmin İlk Mesihçi Öncüleri .............................................................. 100 a1 Judah Ben Solomon Alkalai .................................................................... 102 a2 Zevi Hirsch Kalischer .............................................................................. 104 a3 Elijah Gutmacher .................................................................................... 107 a4 Joseph Natonek ...................................................................................... 109 b) Yeni Mesihçilerin Destekçileri ve İlk Yerleşim Faaliyetleri ....................... 111 c) Hovevei Zion Hareketinin Kuruluşu ve Rusya’dan Yapılan Göçler .......... 120 d) Siyonizm Hareketinin Kuruluşu ve Mesihçi Siyonistler ............................ 127 e) Siyonizm Karşıtı Mesihçiler ..................................................................... 136 5 İKİNCİ BÖLÜM .......................................................................................... 144 XX. YÜZYILIN İLK DÖNEMİNDE MESİHÇİLİK ......................................... 144 A. Mesih İnancı ve Dini Siyonizm ......................................................... 146 a) Mizrahi Hareketinin Oluşması ................................................................. 147 b) Agudat Israel’in Kuruluşu ........................................................................ 151 c) Rabbi Abraham Isaac Kook Mesihçiliğinin Dini Siyonizme Etkisi ............ 154 d) 1917-1933 Arasında Filistin’de Yaşanan Olaylar Karşısında Mesihçiler .. 160 B. Neturei Karta Hareketinin Oluşması ................................................. 169 C. Holokost Döneminde Mesihçilik ......................................................