Natuurimpressie BOTSWANA

Wilde dieren en vogels spotten doorheen Botswana Pierre Van Heuverswyn www.WildLifeImpressions.be

Natuurimpressie BOTSWANA

Wilde dieren en vogels spotten doorheen Botswana Pierre Van Heuverswyn www.WildLifeImpressions.be Colofon

Copyright © 2020 - Pierre Van Heuverswyn Natuurimpressie Botswana

Fotografie en tekst: Pierre Van Heuverswyn Layout en druk: Graphius nv, Gent

ISBN 978-94-6407-879-4 D / 2020 / Pierre Van Heuverswyn, uitgever NUR 410 / 500

Eerste druk, september 2020

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form or by any means electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior written permission from the publisher. Inhoud

Inleiding ...... 5 Botswana ...... 9 Natuurreservaten in Botswana ...... 13 San ...... 28 Reigerachtigen ...... 31 Boottocht op de Chobe rivier ...... 46 Antilopen van het moeras ...... 53 Ooievaar, ibis en lepelaar ...... 58 Nijlvaraan ...... 68 Olifant ...... 72 Neushoornvogel ...... 79 De leeuw ...... 82 Impala ...... 86 Een “early morning game drive” ...... 89 De baobab ...... 94 Bavianen ...... 96 Zebra ...... 99 Wilde honden ...... 103 Giraf ...... 105 Knobbelzwijn ...... 112 Jakhals ...... 114 De hyena ...... 118 Nijlpaard ...... 120 Een mokoro boottocht door de delta ...... 126 Flamingo’s ...... 131 De jakhalsbes ...... 132 The Big 5 – the Ugly 5 ...... 134 Boksmatch in de halfwoestijn ...... 141 Antilopen in de droge savanne ...... 144 Op pad in de savanne ...... 152 Vogels spotten in Botswana ...... 158 Index van de vogels ...... 204 Index van de dieren ...... 206 Nuttige informatie ...... 207

Inleiding

De term “wildlife impression” dekt een hele lading. De Engelse term “wild life” staat voor de ongerepte wildernis en natuur maar ook voor de wilde dieren en vogels die in deze ongerepte natuur vrij leven, eten, slapen, zich voortplanten, … De meesten onder ons zullen zich tevreden stellen met een “impressie” van deze ongerepte wildernis en de in het wild levende dieren zonder zich te willen verdiepen in wetenschappelijke studie en onderzoek van het “wild life”. Dit fotoboek geeft een impressie van de Afrikaanse dieren en vogels die in die ongerepte natuur evolueren. Botswana is de regio bij uitstek om deze impressie te ervaren. Met zijn talrijke natuurparken en reservaten is Botswana een ­favoriete bestemming voor de klassieke safari. Een safari door Botswana is een ware ervaring.­ De safarireis leidt u langs de immense schoonheid en uitgestrektheid van dit Afrikaanse land, via moerassen, watervlaktes en rivieren tot in de droge woestijn van de Kalahari. Een safarireis wordt een zoektocht naar de vele wilde dieren en vogels die dit grootse gebied herbergt. Botswana biedt een ruime waaier aan safarireizen met een ruime keuze aan accommodaties gaande van het basis tentenkamp tot de meer luxueuzere safari lodges. Maar wat u ook kiest, dit boek biedt u een eerste natuurimpressie van wat u tijdens uw safari rondreis onder meer kunt ontdekken van de vele fauna en flora.

Geniet.

WildLifeImpressions Pierre Van Heuverswyn

5 6 De leeuw, de koning onder de dieren en de heerser van de Afrikaanse savanne, zal zeker niet ontbreken op uw lijstje van gespotte dieren tijdens uw safaritocht doorheen Botswana.

7 Het waterrijke noorden van Botswana met zijn vele rivieren en meren.

Het droger zuidelijk gedeelte van Botswana met zijn prachtig gekleurde zandduinen.

8 Botswana

Met zijn vele nationale parken en natuurreservaten is Botswana een van de betere bestem- mingen voor het spotten van wilde dieren en vogels tijdens een safarireis.

Botswana ligt in het zuiden van Afrika grenzend aan Namibië, Zuid Afrika, Zimbabwe en Zambia. Doordat een groot deel van de oppervlakte ingenomen wordt door woestijn is Botswana een van de dunst bevolkte landen ter wereld. Ook het massa toerisme ontbreekt er. Botswana hanteert het “high cost, low impact” principe. Om een zo laag mogelijke impact op de natuur te hebben, wordt het aantal safari­ toeristen beperkt gehouden, die elk dan wat meer betalen voor een safarireis. Dit maakt van Botswana een ongerept gebied, met minder toeristen maar met meer aandacht voor het kwetsbare biotoop.

Een safari lodge ligt goed verscholen in de savanne, die frisgroen kleurt door de recente regen.

9 Het noordelijk deel van Botswana is bijzonder waterrijk met Eens u zich verwijdert van de rivier of de waterrijke delta, o.m. de Chobe rivier en de Okavango rivier die uitmondt komt u in de savanne terecht, deels begroeit met grasland en in de Okavango Delta. Door deze waterrijkdom is er een deels bebost. Dit is de echte wildernis met zanderige paden overvloed aan wilde dieren en watervogels. U ziet nergens tussen de acacia en mopsane bomen of andere baobabs. anders meer olifanten dan rond de Chobe rivier en in de Verder naar het zuiden begeeft u zich in de woestijn, Okavango Delta bezorgen de vele nijlpaarden u onver­ de “Kalahari Desert”. Bijna 85% van het grondgebied van getelijke safarimomenten. De vogelliefhebbers vinden er Botswana wordt ingenomen door de Kalahari. De Kalahari in overvloed hun gading. Boottochten op de Chobe rivier is een gebied in zuidelijk Afrika van ongeveer 900.000 km² of een mokoro tocht (de traditionele Okavango kano) in de dat zicht uitstrekt over het grootste deel van Botswana, het Okavango Delta brengen u zo dicht bij de weinig schuwe oosten van Namibië, en delen van Zimbabwe, Zuid‑Afrika vogels dat een verrekijker een overbodige luxe wordt. en Angola. De Kalahari woestijn is in feite geen echte

10 Bij aankomst in uw safarilodge wordt je hartelijk ontvangen door de vriendelijke en gastvrije medewerkers van de lodge.

woestijn maar een halfwoestijn met een zeer gevarieerd gebied dat naast grote stukken grazige steppe en savanne ook zandwoestijn omvat, waarbij, voornamelijk in het zuid­westen van Botswana, de oranjegekleurde duinen een magisch spektakel vormen. De flora in Botswana varieert in het noorden van hoge savannebossen, tot lager struikgewas en steppe in het ­drogere zuiden. De bodem is grotendeels met gras bedekt. Hoe droger­ het land wordt, des te lager en schaarser worden­ de bomen. Grassen bedekken de bodem dan niet meer regel- matig, maar groeien in pollen.

11 In de regentijd (varieert per regio, maar ruwweg van nestelen. De veranderingen in de woestijn zorgen voor november tot maart) kent Botswana een compleet ander geweldige migraties van grote groepen buffels, olifanten, aanzien. Tijdens het regenseizoen vloeit het overvloedige allerhande antilopen en zebra’s. De dieren leggen in de loop water via de Okavango rivier in het noorden de Okavango van het jaar enorme afstanden af op zoek naar voedsel Delta binnen. Het volledige noordelijke gebied wordt over- en water. In het vochtige jaargetijde trekken ze naar het stroomt en het water vormt uiteindelijk een drassige delta drogere zuiden, om de overstromingen in het noordelijke met een netwerk van meertjes en rivieren. De meeste regen deel van Botswana uit de weg te gaan. In de droge tijd, valt in december en maart, dikwijls in de vorm van hevig als het water schaarser wordt in het zuidelijke gedeelte, onweer dat kan losbarsten in de namiddag. Dit beïnvloedt trekken ze dan weer naar het noorden op zoek naar het natuurlijk ook de dierenwereld. Al snel is er vis in overvloed laatste beetje drinkbaar water in de Okavango Delta en en talrijke vogels vliegen aan om voedsel te zoeken en te langs de Chobe rivier.

Het water werkt uiteraard als een magneet voor de dieren. Zebra’s komen zich tegoed doen van het frisse water van de Chobe rivier in de vroege ochtend.

12 Natuurreservaten in Botswana

Het noordelijk deel van Botswana herbergt tal van 18.000 km², uit over Botswana en Zuid Afrika. Kgalagadi ­nationale parken en reservaten, zoals het Chobe National Transfrontier Park is het thuisland van grote groepen Park, het Moremi Game Reserve en de Okavango Delta. springbok, gemsbok, eland en gnoe. Uiteraard trekt dit ook Deze parken zijn niet afgesloten zodat de wilde dieren er vele roofdieren aan. vrijelijk kunnen leven en migreren over een oppervlakte In deze gevarieerde habitat, van waterrijke gebieden tot van meer dan 40.000 km² (anderhalf maal België!). In de de droge woestijn, treft men ook een grote verscheidenheid Kalahari woestijn vind je het Central Kalahari Game aan vogels. Tot meer dan 600 vogelsoorten zijn er gespot Reserve en in het zuidwesten, het Kgalagadi Transfrontier in Botswana waaronder vele migrerende vogels (Avibase – Park. Dit grensoverschrijdend park strekt zich, met zijn Bird Checklist of the World, Botswana).

ANGOLA ZAMBIA Livingstone Airport (Zambia) BOTSWANA Victoria Falls Kasane Airport Kasane Kwando, Selinda Victoria Falls Airport (Zimbabwe) & Linyanti GR Chobe NP

Moremi GR Okavango Delta ZIMBABWE

Maun Airport Nxai Pan NP Maun

Makgadikgadi Pans GR

Francistown Airport Francistown Deception Valley NAMIBIA Ghanzi Northern Tuli GR Central Kalahari GR (Incl. Mashatu GR)

Khutse GR

Seretse Khama Int. Airport GABORONE Mokolodi NR Kgalagadi TP

SOUTH AFRICA

0 100 KM

0 62 MILES

13 Chobe National Park

Chobe National Park is een van de grote, bekendere natuur- is, kunnen de dieren migreren tussen de verschillende reservaten van zuidelijk Afrika. Het park ligt in het noord- natuur­reservaten die het noordoosten van Botswana rijk oosten van Botswana, aan de gelijknamige rivier. Doordat is. Daardoor beschikken de dieren over een natuurgebied het park, dat zelfs reeds 12.000 km² omvat, niet omheind van meer dan 40.000 km².

De Chobe rivier die het noorden van het Chobe National Park afboordt, vormt tevens de grens met Namibia. Een kudde zebra steekt de rivier over op zoek naar nieuwe graaslanden in Namibië. Een groepje jonge waterbok mannetjes daarentegen verkiest in het park te blijven. In het park zijn ze immers veiliger dan aan de overzijde van de rivier. De andere zijde van de rivier, op Namibiaans grondgebied, is geen nationaal park en kunnen stropers ongehinderd wilde dieren vangen.

14 In Chobe komen vrijwel alle in ­zuidelijk Afrika levende dieren voor, met uitzondering van de neus- hoorn die zo goed als uitgestorven is. Het Chobe National Park wordt dikwijls met de olifant geassocieerd. Met meer dan 60.000 exem­plaren is de olifantenpopulatie van Chobe verreweg de grootste ter wereld. Deze Olifant komt zijn dagelijks rantsoen water op drinken in de Chobe rivier. Andere diersoorten die veelvuldig voorkomen, zijn buffel, impala, gnoe, hartenbeest, zebra en giraf. Van de talloze antilopensoorten in het gebied vallen drie zeldzame op: sitatoenga of moeras­antilope, litschi- waterbok en poekoe. Een bijzondere plaats neemt de Afrikaanse wilde hond in. Op deze bedreigde dier- soort werd tot voor kort op grote schaal jacht gemaakt wegens de vermeende schade die het dier aan de lokale veestapels zou toebrengen. Naar schatting de helft van de in Afrika voorkomende wilde honden leeft in de driehoek Chobe-Moremi- Hwange. Er komen in Chobe 350 soorten vogels voor. De beste plek om vogels te spotten in het park, is in de omgeving van de Chobe rivier.

Litschi-waterbok met kalf. Deze antilopesoort leeft enkel in het waterrijke noorden van Botswana.

15 Chobe National Park wordt voor een groot deel gevoed met regenwater uit de bergen van Angola. De Chobe rivier is bijna het ganse jaar door voorzien van water. Vele dieren zoals deze olifanten familie zijn bijna dagelijks te spotten langs de rivier. Het Chobe Nationaal park herbergt trouwens een van de grootste populaties aan olifanten van Afrika.

16 17 Moremi Game Reserve

Het Moremi Game Reserve vormt de tussenschakel tussen het Chobe National Park en de Okavango Delta. Dit gebied is als reservaat uitgeroepen. Dit wil zeggen dat men hier niet op het wild mag jagen maar, in tegenstelling tot een nationaal park, men er wel in beperkte mate aan veeteelt mag doen. Het Moremi Game Reserve ligt in het oostelijk deel van de Okavango Delta en kenmerkt zich door dichte begroeiing van acacia’s. Het wild in het Moremi Game Reserve is ook zeer gevarieerd en talrijk. In dit ca. 3000 km² grote gebied, variërend van savanneland- schap en moerassige gebieden tot dichte wouden komen vele antilopensoorten, giraffen, buffels, zebra’s en olifanten voor, maar ook leeuwen, hyena’s, jakhalzen en de bedreigde wilde honden.

18 Okavango Delta

Een van de meest bijzondere natuurgebieden ter wereld papyrusvelden, grasvlaktes en savanne. Het water stroomt is de Okavango Delta. De Okavango Delta is een enorm bijzonder langzaam door de delta: het doet er een half- moerasgebied dat wordt gevoed door de Okavango rivier. jaar over om vanuit Angola naar het zuidelijkste punt van Deze 1600 km lange rivier, ontspringt in het hoogland de delta bij de stad Maun te vloeien. Daardoor heeft de van Angola en mondt uit in de Kalahari, die hierdoor een Okavango Delta als enige gebied in de regio een omgekeerd binnenland-delta vormt. Het water vindt zijn oorsprong seizoen; juist in het droogseizoen staat het water er het in de loofwouden van Angola en stroomt van deze hoger hoogst en verzamelen de dieren in dit waterrijk gebied. gelegen regio Botswana binnen om gedurende maanden In de regentijd trekken de dieren zoals zebra’s, gnoes, buffels door te stromen via de vele riviertjes en kanaaltjes door het en olifanten weg van de delta omdat er dan in de gebieden deltagebied om uiteindelijk te verdampen in de Kalahari buiten de delta, waaronder de Kalahari, voldoende water en woestijn. De vorm van de Okavango Delta wordt ver­ groen te vinden is. In de droge tijd trekken ze de delta weer geleken met een hand waarvan de handpalm het moeras­ binnen, omdat het stijgende water voor een uit­bundige gebied vormt en de vingers de uitlopers van rivieren en plantengroei heeft gezorgd. kanalen. Deze binnenland-delta, met een oppervlakte van 15.000 km², is een enorm moerasgebied en de grootste De dierenwereld in de delta is overweldigend. De moeras­ rivierdelta ter wereld. Het gebied bestaat uit vele rivier- bevolking bestaat uit nijlpaarden, krokodillen, slangen, armen en stroompjes, beboste eilanden, riet-, lelie- en schildpadden, hagedissen, vissen en talloze insectensoorten.

19 Litchi waterbok

20 De Okavango Delta is ook een paradijs voor vogelaars. In het gebied leven meer dan 400 vogelsoorten waaronder talrijke watervogels, zoals deze overvliegende groep kleine pelikanen.

De litschi-waterbok is een zeldzame antilope die men enkel in spectrum aan grote roofdieren (leeuw, gevlekte hyena, wilde de delta aantreft. Andere water minnende dieren zijn olifant, hond, luipaard en jachtluipaard) is aanwezig. De dieren spelen waterbok, buffel en knobbelzwijn. Op de drogere stukken trouwens een belangrijke rol in het ecosysteem. Nijlpaarden worden giraf, zebra en verschillende soorten antilopen zoals zorgen met hun grote lichaam dat de riviertjes niet dicht- gnoe, koedoe, hartenbeest en impala waargenomen. groeien, terwijl de vraatzuchtige olifanten ganse bomen opeten en zodoende voor een open moerasachtig landschap De neushoorn is door de jacht uitgeroeid en is een van zorgen waar vele grassoorten welig groeien, die dan weer de ­weinige ontbrekende dieren in de delta. Ook het hele voedsel en ruimte brengt voor de vele vogels en insecten.

21 Het Kgalagadi Transfrontier Park is een halfwoestijn. Rode zandduinen en droge rivierbeddingen vormen hier het decor van deze halfwoestijn.

Kgalagadi Transfrontier Park

Het Kgalagadi Transfrontier Park ligt deels in Botswana doorkruist door twee rivieren: de Nossob rivier en de Auob en deels in Zuid Afrika, aan de grens met Namibië. rivier, die weliswaar zo goed als gans het jaar droog staan. Oorspronkelijk bestond het uit twee nationale parken: De ondergrond daarentegen houdt het weinige water op. het Gemsbok National Park, gelegen in Botswana en het Via watermolens wordt water uit de grond gepompt zodat er Kalahari Gemsbok National Park in het Zuid Afrikaanse kunstmatige drinkplaatsen ontstaan (“waterholes”). De tal- gebied. In mei 2000 werd het samengevoegd tot een groot loze dieren maken er dan ook gretig gebruik van. Deze nationaal park dat een gebied bestrijkt van meer dan drinkplaatsen vormen een verzamelplaats van een grote 38.000 km². Het is daarmee één van de grootste nationale variëteit aan dieren. parken ter wereld. Doordat het gebied gelegen is onder een constante hoog- Onder de antilopesoorten komen vooral de spring- drukzone, kan vochtige lucht van de Oceaan de halfwoestijn bok en de gemsbok (of oryx) het meeste voor, die zich niet bereiken. Er is dan ook bitter weinig neerslag. Het wordt goed hebben aangepast aan het moeilijke leven in de

22 Waterhole

halfwoestijn. Maar ook elandantilope, hartenbeest, giraf en gnoe kan men er regelmatig spotten. Uiteraard ont- breken ook de roofdieren niet, waaronder de donker gekleurde kalahari leeuw, het jachtluipaard en hyena. In dit droge gebied hebben zich ook vele vogels weten aan te passen, waaronder de struisvogel en secretarisvogel als meest opmerkelijksten. Door de weinige vegetatie krijgt u mooie vergezichten. Bij zonsopgang of -ondergang verkleuren de grote zand- duinen van geelbruin naar oranje en dieprood. De droog- gelopen rivierbeddingen met zijn “waterholes” verzekeren u een grote concentratie van planten en dieren.

23 Ondanks de droogte hebben enkele planten en bloemen zich aangepast aan dit dorre gebied.

Een kudde springbokken graast op de heuvels langs de Nossob rivier.

24 Andere natuurreservaten

Andere natuurreservaten omvatten het Central Kalahari Game Reserve gelegen in het midden van het land in de Kalahari woestijn. Het Makgadikgadi Pan omvat het Makgadikgadi Pans National Park en het Nxai Pan National Park. Verder zijn er een aantal kleine natuurreservaten, meestal private game parks.

Een eenzame gemsbok rust in de schaduw van een acaciastruik in de Kalahari woestijn. Gemsbokken zijn uitermate aangepast aan het dorre woestijnlandschap, waarin ze dagen zonder water kunnen ronddwalen.

25 Tijdens het regenseizoen kunnen in de namiddag warmte onweders losbreken, waardoor er lokaal veel neerslag kan neervallen, zoals deze stortbui in de verte.

26 Door de vele regen kleurt de savanne heerlijk frisgroen.

27 San

De oudste bewoners van de regio zijn de San of Bosjesmannen. de Nederlandse kolonisten. De naam verwijst naar de bosjes De San of Bosjesmannen is een verzamelnaam voor een (struikgewas) waarin de San leven. aantal bevolkingsgroepen die in het zuidelijke Afrika wonen waaronder Botswana. De San bewoonden ooit in groten De San vormen reeds eeuwenlang kleine gemeen­schappen getale en als enigen de vlakten en bergen van heel zuidelijk van geroutineerde jagers. Ze kennen de wildernis en het Afrika. De rotstekeningen die ze er maakten worden gezien ­dierenleven in al hun facetten wat hen toelaat, met pijl als de eerste menselijke kunstuitingen. en boog, wilde dieren te vangen en te overleven van het ­weinige vocht in planten en bloemen. Er leven nu nog Ze spreken verschillende talen waarvan de meeste een ongeveer 100.000 San verspreid in kleine gemeenschappen. gemeenschappelijk kenmerkend klikfenomeen kennen. Hun geschiedenis wordt getekend door een voortschrijdend Ze kennen ook een gebarentaal die wordt gebruikt voor verlies van hun land en strijd om te overleven. De San zijn de jacht. in 1904 door de Duitse overheersers de woestijn richting het huidige Botswana in gedreven. Tienduizenden zijn daarbij De naam Bosjesman is Nederlands en stamt uit de tijd van omgekomen.

28 “De Boschjesmans zyn uitermate klein en door den honger meest al sterk uitgedroogd. De Generaal nam de lengtemaat van een hunner, naar gissing een man van veertig à vyftig jaren, en bevond dat hy vier voet en drie duim groot was, de vrouwen zyn nog klynder en gantsch niet schoon. Het gelaat dezer wilden heeft veel overeenkomst met dat der Hottentotten, egter een veel snediger en vernuftiger uitzicht, het welk misschien is toeteschryven, aan de waakzaamheid welke zy voortduurend in de staat van gevaar in welke zy leeven, moeten gebruiken. Hunne taal heeft ook meer tongslagen dan die der Hottentotten, welke dog voortyds de zelve natie uitgemaakt hebben; hunne couleur is over het algemeen veel blanker dan die der Hottentotten, eenige zelfs zyn nog minder geel dan de Spanjaarden op het eiland Teneriffe, byzonder diegene welke veel in de rivieren zyn tot de vischvangst” (1)

(1) Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa, Paravincini di Capelli, Kaapstad 1803, geciteerd in Wikipedia.

29 30 Reigerachtigen

Zilverreigers

Op de drassige landerijen en langs de rivieren treft men dikwijls reigerachtige vogels aan met een volledig wit veren- kleed. Ogenschijnlijk dezelfde soort vogel, maar bij nader toezien onderscheiden we 4 soorten reigers, die van elkaar verschillen door hun grootte, de kleur van bek en poten en hun gedragspatroon: koereiger, kleine zilverreiger, grote zilverreiger, en middelste zilverreiger.

Het wit verenkleed van deze reigersoorten, zal in het broed- seizoen aangroeien met mooie zijdeachtige verenpluimen op de schouders of op het hoofd, of, zoals bij de koereiger, krijgt het wit verenkleed een oranje – rossige schijn. De lange broedpluimen van deze zilverreigers waren ­destijds zeer in trek om er onder meer dameshoeden mee te ­versieren, waardoor deze vogels sterk bejaagd werden en met uitsterven bedreigd waren. Op heden nemen de populaties zilverreigers weer toe.

Met uitzondering van de middelste zilverreiger, treft men deze zilverreigers niet alleen in Afrika aan maar ook in Europa. De laatste jaren komen ze trouwens meer en meer voor in België en Nederland.

Grote zilverreiger

31