İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ
ONDAİSAİR VE SAİNSHAND BÖLGELERİNİN (GÜNEY MOĞOLİSTAN) KRETASE YAŞLI KARASAL OSTRAKODLARI VE BİYOSTRATİGRAFİSİ
Undariya JALBAA Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı
Danışman Prof..Dr. İzver ÖZKAR ÖNGEN İkinci Danışman Dr.Khand YONDON
Şubat ,2010
İSTANBUL
Bu çal ma 26/02/2010 tarihinde a a daki jüri taraf ndan stanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisli i Anabilim Dal nda Doktora Tezi olarak kabul edilmi tir.
Tez Jürisi
Üye Üye Üye Dan man Prof.Dr.Hayrettin KORAL Prof.Dr.Atiye NAZ K Prof.Dr. zver ÖZKAR ( .Ü.) (Çukurova Üniv.) ÖNGEN ( .Ü.)
Üye Üye Prof.Dr.Mehmet SARKIÇ Prof.Dr.Nam k YALÇIN ( .T.Ü.) ( .Ü.) This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com. The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only. This page will not be added after purchasing Win2PDF. i
ÖNSÖZ
Bu çalı ma, “Ondaisair ve Sainshand bölgelerinin (Güney Moğolistan) Kretase ya lı karasal ostrakodları ve biyostratigrafisi” ba lığı ile Đstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Genel Jeoloji Anabilim Dalı’nda, Doktora tezi olarak hazırlanmı tır. Tezin ba langıcından raporların hazırlanmasına ve tezin tamamlanma kadar geçen süreçte çalı mayı yönlendiren, kar ıla tığım problemlerin çözümüne maddi ve manevi yardımlarını esirgemeyen değerli danı manım Prof. Dr. Đzver ÖZKAR ÖNGEN’e, minnet ve ükranlarımı sunarım. Saha çalı maları sırasında problemlerin tespiti ile çözümünde ve saha çalı maları sonrası derlenen verilerin değerlendirilip yorumlanmasına kadar tezin her a amasında vermi olduğu destek ve katkılarından dolayı değerli ikinci danı manım Dr. Khand YONDON’a, Tez Đzleme Komitesi’nde yer almı olan ve kendilerine sunmu olduğum raporları değerlendirerek, çalı mamın geli imini yönlendirmede katkıda bulunan Prof. Dr. Atike NAZĐK’e ile Prof. Dr. Timur USTAÖMER’e çok te ekkür ederim. Tezimin yazım a amasında değerli katkılarını esirgemeyen Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı ba kanı Prof. Dr. M. Namık YALÇIN ile Prof. Dr Hayrettin KORAL’a ükranlarımı sunarım. Tezin sağlıklı bir ekilde yürütülmesi için görü ve önerilerinden faydalandığım değerli hocalarım Prof. Dr. Minjin CHULUUN ve Dr. Bolortsetseg MINJIN’e, arazi çalı maları sırasındaki yardımlarından dolayı Dr. Sersmaa GONCHIGDORJ’a, ara tırmamda bulunan ostrakod cins ve türlerinin fotograflarını SEM ile çekilmesi a amasında yardımlarından dolayı Jeoloji Yüksek Mühendisi Munkhtsetseg JUGDERNAMJIL’a çok te ekkür ederim. Oksijen ve karbon izotopları ölçümlerini MAT 251 spektrometresinde gerçekle tiren Prof. Dr. Neil TABOR (USMU)’na Utah Üniversitesi Đzotop Jeokimyası Laboratuarlarında Ar39/Ar40 yöntemi ile tarihlendirmeyi ücretsiz olarak yapan Prof. Dr. Cari JHONSON’a, Volkanik kayaçları tayin eden Dr. Bat Olzii’ye (Moğol Teknik Üniversitesi) de çok te ekkür ederim. Rapor yazımı ve düzenlenmesi süresince katkılarını gördüğüm Jeoloji Yüksek Mühendisi Burcu ÇEVĐK ÜNER’e,
ii
Ayrıca Türkiye’de bulunduğum süre içerisinde ilgi ve manevi desteğini esirgemeyen Yrd.Doç. Dr. Đsak YILMAZ’da te ekkürlerimi sunarım. Akademik çalı malarımın her a amasında hiçbir zaman desteğini esirgemeyen fedakar e im Munkhbat TSERENDORJ’a, aileme ve kızım Hongorzul MUNKHBAT’a sonsuz ükranlarımı sunarım.
ubat, 2010 Undariya JALBAA
iii
ĐÇĐNDEKĐLER
ÖNSÖZ…………………………………………………………………….Đ ĐÇĐNDEKĐLER………………………………………………………….ĐĐĐ EKĐL LĐSTESĐ…………………………………………………………VĐ TABLO LĐSTESĐ……………………………………………………...... ĐX EKLER LĐSTESĐ……………………………………………………...... X ÖZET…………………………………………………………………….XĐ ABSTRACT……………………………………………………………XĐĐĐ 1. GĐRĐ …………………………………………………………………………….…1 1.1. ÇALI MANIN AMACI VE KAPSAMI ……………………………...1 1.2. OSTRAKODLARIN TEMEL ÖZELLĐKLERĐ VE ÖNEMLERĐ …………………………………………………………………...3 1.2.1. Ostrakodlarda genel özellik ve ya am ………………………3 1.2.1.1. Ostrakodların ya am ortamları ………………………….4 1.3. OKSĐJEN VE KARBON ĐZOTOPLARININ ÖZELLĐKLERĐ …..7 1.3.1. Oksijen ve Karbon izotoplarının karasal ostrakod kavkılarında kullanımı ...... 8 2. GENEL KISIMLAR ..... …………………………………………………………...12
2.1. ĐNCELEME ALANIN TANIMI ……………………………………..12 2.1.1. Đnceleme alanın konumu ...... 12 2.1.2. Yerle im, Ekonomi ve Ula ım ………………………………….13 2.1.2.1. Sainshand Bölgesi ...……………………………………13 2.1.2.2. Ondaisair Bölgesi ………………………………………13 2.1.3. Morfoloji ve Akarsular …………………………………………13 2.1.3.1. Sainshand Bölgesi ………………………………..…….13 2.1.3.2. Ondaisair Bölgesi ………………………………………14 2.1.4. Đklim ve bitki örtüsü ……………………………………………17 2.1.4.1. Sainshand Bölgesi ……….……………………………..17 2.1.4.2. Ondaisair Bölgesi ………………………………………17 2.2. ÇALI MAYA TEMEL OLU TURAN ÖNCEKĐ ARA TIRMALAR …………………………………………………………..18 2.2.1. Sainshand Bölgesi ……………………………………………….18 2.2.2. Ondaisair Bölgesi ……………………………………………….21 2.3. BÖLGESEL JEOLOJĐ ...……………………………………………... 24 2.3.1. Tektonik Konum …………..…………………………………...24 3. MALZEME ve YÖNTEM ……………………………………………………27 3.1. ÇALI MA YÖNTEMĐ ………………………………………………...27 3.1.1. Saha öncesi çalı maları …………………………………………27 3.1.2. Saha çalı maları ………………………………………………...27 3.1.3. Laboratuvar çalı maları …………………………….…………29
iv
3.1.3.1. Yıkama örneklerinin hazırlanması ……………………..29 3.1.3.2. Duraylı izotop ölçümü için örnek hazırlanması ……...... 30 3.1.3.3. Örneklerin Mikroskopta Đncelenmesi …………………..30 3.1.3.4. Ya landırma ……………………………………………31 3.1.4. Büro çalı maları ………………………………………………...31 4. BULGULAR ……………………………………………………………………..34 4.1. STRATĐGRAFĐ …………………………………………………………34 4.1.1. Sainshand Bölgesinin stratigrafisi …………………………...... 34 4.1.1.1. Paleozoyik ……………………………………………...38 4.1.1.2. Mesozoyik ………………………………………………39 4.1.1.3. Senozoyik ……………………………………………….46 4.1.1.4. Sainshand Bölgesinin ölçülmü stratigrafi kesitleri …...48 4.1.2. Ondaisair Bölgesinin stratigrafisi ……………………………...65 4.1.2.1. Paleozoyik ……………………………………………...70 4.1.2.2. Mesozoyik ………………………………………………70 4.1.2.3. Senozoyik (Tersiyer) …………………………………..76 4.1.2.4. Ondaisair Bölgesinin ölçülmü stratigrafi kesitleri ...... 79 4.2. BĐYOSTRATĐGRAFĐ ……………………………………………….....89 4.3. YAPISAL JEOLOJĐ …………………………………………………...90 4.3.1. Uyumsuzluklar ...... 90 4.3.1.1. Sainshand Bölgesi ...... 90 4.3.1.2. Ondaisair Bölgesi ...... 91 4.3.2. Çalı ma alanların tektonik konumu ...... 91 4.3.2.1. Sainshand Bölgesi ...... 91 4.3.2.2. Ondaisair Bölgesi ...... 92 4.3.3. Faylar ...... 93 4.3.3.1. Sainshand Bölgesi ...... 93 4.3.3.2. Ondaisair Bölgesi ...... 94 4.4. ÇALI MA ALANININ JEOLOJĐK EVRĐMĐ ...... 95 4.5. PALEONTOLOJĐ ……………………………………………………..99 4.5.1. Ostrakodların genel özellikleri ………………………………...89 4.5.2. Moğolistan Mesozoyik ya lı ostrakodların biyostratigrafisi ve litostratigrafisi ...... 103 4.5.2.1. Tsagaantsav Formasyonu’nun ostrakod topluluğu ... …106 4.5.2.2. Shinekhudag Formasyonu’nun ostrakod topluluğu .. ….106 4.5.2.3. Khokhteeg Formasyonu’nûn ostrakod topluluğu…… .108 4.5.2.4. Baruunbayan Formasyonu’un ostrakod topluluğu ... ….108 4.5.2.5. Bayanshiree Formasyonu’nun ostrakod topluluğu …..109 4.5.2.6. Bayanzag Formasyonu’nun ostrakod topluluğu ...... ….109 4.5.2.7. Baruungoyot Formasyonu’nun ostrakod topluluğu …110 4.5.2.8. Nemegt Formasyonu’nun ostrakod topluluğu ...... 111 4.5.3. Çalı ma alanları karasal formasyonlarında bulunan fauna ve flora toplulukları ...... 115 4.5.3.1. Sainshand Bölgesi …………………………………….115 4.5.3.2. Ondaisair Bölgesi...... …118 4.5.4. Ostrakodların sınıflaması ...... 109 4.5.4.1. Çalı ma bölgelerindeki ostrakodların tanım ve dağılımları ...... 120
v
4.5.5. Çalı ma alanlarında Erken Kretase ya lı karasal yeni bir ostracod türü...... 138 4.5.6. Moğolistan ve çalı ma bölgelerinin karasal ostrakod paleoekolojisi ...... 149 4.6. OSTRAKODLARDA DURAYLI OKSĐJEN VE KARBON ĐZOTOP SONUÇLARININ DEĞERLENDĐRĐLMESĐ ………………….…..………151 5. TARTI MA VE SONUÇ ...... 157 5.1. OSTRAKOD BULGULARI (SAINSHAND VE ONDAISAIR BÖLGELERĐNDEKĐ TOPLULUKLAR): ……...... 157 5.1.1. Sainshand ve Ondaisair Bölgelerinde saptanan yeni ostrakod türü ……………………………………………………………………...158 5.2. BĐYOSTRATĐGRAFĐ VE ÇALI MA BÖLGELERĐ GÜNEY MOĞOLĐSTAN ĐLE AVRASYA KARASAL OSTRAKOD TOPLULUKLARININ KAR ILA TIRILMASI ……………………….…….159 5.3. BÖLGESEL JEOLOJĐSĐ EVRĐM …………………………………...…...159 5.4. OSTRAKODLARDA OKSĐJEN VE KARBON ĐZOTOPLARININ KULLANIMI ………………………………………...... 160 5.5. RADYOMETRĐK TARĐHLENDĐRME …………………………………..161 LEVHALAR ...... 164 KAYNAKLAR ...... 185 EKLER ...... 202 EK.A. Moğolistan Jeolojisi...... 202 EK.B. Bölgesel Jeoloji...... 214 EK.C. Ekonomik Jeoloji...... 216 ÖZGEÇMĐ ...... 219
vi
EKĐL LĐSTESĐ
ekil 1 : Bazı ostrakod cinslerinin ya adıkları ortamlar (Grekoff, 1963)………6 ekil 2 : Đnceleme alanının yer bulduru haritası……………………………….12 ekil 3 : Sainshand Bölgesinin topografya haritası……………….…………...15 ekil 4 : Ondaisair Bölgesinin topografya haritası………………….…………16 ekil 5 : Moğolistan tektonik haritası (Tomortogoo, 1996)…………………...24 ekil 6 : Sainshand Bölgesinin örnekleme haritası…………………………….32 ekil 7 : Ondaisair Bölgesinin örnekleme haritası……………………………..33 ekil 8 : Sainshand Bölgesinin jeoloji haritası…………………………………35 ekil 9 : Sainshand Bölgesinin enine jeolojik kesiti…………………………...36 ekil 10 : Sainshand Bölgesinin genelle tirilmi stratigrafi kesiti………………37 ekil 11 : Shinekhudag Formasyonu (siyah renkli eyl ve koyu gri renkli milta ı, siyah renkli eyl, koyu renkli bazaltlar)……….………………………..42 ekil 12 : Khokhteeg Formasyonu (kumta ı ve koyu gri, kırmızı renkli kumlu kilta ları)………………………………………………………………..43 ekil 13 : Bayanshiree Formasyonu (ince tabakalı kumta ı ile kırmızı renkli çamur ve çamurta ları)..………………………………………………..45 ekil 14 : Baruungoyot Formasyonu (koyu kırmızı renkli tutturulmu ince tabakalı kumta ı ile kırmızı renkli çamur ve çamurta ları)……….46 ekil 15 : Kuvaterner çökellerinin genel görünümü……………………………..47 ekil 16 : Sainshand Bölgesinde Ölçülmü Stratigrafi Kesitlerinin menzilleri ....48 ekil 17 : Sainshand I ölçülmü stratigrafi kesiti...……………………………...49 ekil 17a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………....49 ekil 18 : Sainshand II ölçülmü stratigrafi kesiti..……………………………...50 ekil 18a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..…………….…………...50 ekil 19 : Sainshand III ölçülmü stratigrafi kesiti…...……………………….…51 ekil 19a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………....52 ekil 20 : Sainshand IV ölçülmü stratigrafi kesiti..………………………….....53 ekil 20a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..…………………….…...53 ekil 21 : Sainshand V ölçülmü stratigrafi kesiti………………………………54 ekil 21a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………...54 ekil 22 : Sainshand VI ölçülmü stratigrafi kesiti…………………………...…55 ekil 22a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………...56 ekil 23 : Sainshand VII ölçülmü stratigrafi kesiti…………………………….57 ekil 23a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………...57 ekil 24 : Sainshand VIII ölçülmü stratigrafi kesiti……………………………58 ekil 24a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………...59 ekil 25 : Sainshand IX ölçülmü stratigrafi kesiti……………………………...59 ekil 25a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………...60 ekil 26 : Sainshand X ölçülmü stratigrafi kesiti………………………………60 ekil 26a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………...61 ekil 27 : Sainshand XI ölçülmü stratigrafi kesiti……………………………...61 ekil 27a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ……………………….....62 ekil 28 : Sainshand XII ölçülmü stratigrafi kesiti…………………………….62
vii
ekil 28a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………...63 ekil 29 : Sainshand XIII ölçülmü stratigrafi kesiti……………………………64 ekil 29a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………...64 ekil 30 : Ondaisair Bölgesinin jeoloji haritası (Zabotken 1988 dan basitle tirilerek düzenlenmi tir)………………………………………..66 ekil 31 : Ondaisair Bölgesinin enine jeolojik kesiti……………………………68 ekil 32 : Ondaisair Bölgesinin genelle tirilmi stratigrafi kesiti……………….69 ekil 33 : Bakhar Formasyonu (koyu gri, boz sarı renkli, milta ı, siltta ı)…….71 ekil 34 : Shinekhudag Formasyonu (gri renkli milta ı, çamurta ı, ince katmanlı kumta ı)………………………………………………………………...73 ekil 35 : Shinekhudag Formasyonu (gri renkli milta ı, çamurta ı, ince katmanlı kumta ı)………………………………………………………………..74 ekil 36 : Shinekhudag Formasyonu (gri renkli milta ı, kumta ı)……………...74 ekil 37 : Khokhteeg Formasyonu (koyu gri renkli trakibazalt ve gri krem ile gri ye il renkli tüf, volkanik kayaçlar)…………………………………75 ekil 38 : Ondaisair Bölgesinde Ölçülmü Stratigrafi Kesitlerinin menzilleri ….79 ekil 39 : Ondaisair I ölçülmü stratigrafi kesiti…………………...…………....80 ekil 39a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………....81 ekil 40 : Ondaisair II ölçülmü stratigrafi kesiti..……………………………...82 ekil 40a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………....82 ekil 41 : Ondaisair III ölçülmü stratigrafi kesiti……………………………...84 ekil 41a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………....85 ekil 42 : Ondaisair IV ölçülmü stratigrafi kesiti…………………………...... 86 ekil 42a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………....87 ekil 43 : Ondaisair V ölçülmü stratigrafi kesiti……………………………....88 ekil 43a : Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ..………………………....88 ekil 44 : Onadaisair ve Sainshand bölgelerindeki saptanan ostrakod zonlarından: "Cypridea copulenta C. unicostata Bolluk Zonu"…………………....89 ekil 45 : Erken Triyas döneminde Moğolistan’ın paleocoğrafik konumu……..96 ekil 46 : Erken Jura döneminde Moğolistan’ın paleocoğrafik konumu ………97 ekil 47 : Geç Jura döneminde Moğolistan’ın paleocoğrafik konumu…………97 ekil 48 : Geç Kretase döneminde Moğolistan’ın paleocoğrafik konumu ……..97 ekil 49 : Canlı bir ostrakodun anatomisi (Herpetocypris chevreuxi Sars (1896) ………………………………………………………………………….99 ekil 50 : Güncel bir ostracodun iç organları (anatomisi) (Horme vd (2003))…100 ekil 51 : Ostrakod kavkısı içindeki kas izlerinin konumu ve dağılımları…...... 100 ekil 52 : Ostrakodlarda arniyer tipleri (Morkkhoven 1962 1963’den alınmı tır)……………………………………………………………...101 ekil 53 : Ostrakod kavkısı yüzeyindeki süs çe itleri. …………………………102 ekil 54 : Ostrakod kavkısında ölçüleri.………………………………………..103 ekil 55 : Ostracodlarda kavkı morfolojisi (Easton, 1960)……………………..103 ekil 56 : Kretase ya lı ostrakodların Moğolistandaki coğrafik dağılımları (Khand 2000)………………………………………………………….105 ekil 57 : Abiespollenites editus Chlonova……………………………………..116 ekil 58 :Foraminisporis assymmetricus Cookson ve Dettmann………………...117 ekil 59 : Cooksonites variabilis Pocock……………………………………… 117 ekil 60 : Foraminisporis wonthaggiensis Cookson ve Dettmann…………….118 ekil 61 : Tricolpites sp…………………………………………………………119 ekil 62 : Ondaisair V Tip Kesiti……………………………………………….122
viii
ekil 63 : Sainshand IV Tip Kesiti……………………………………………..123 ekil 64 : Cypridea cinsinin C. propuncta türünden bir örnek Dı görünümler: a sağ kavkı dı görünümü b sol kavkı dı görünümü c sırttan görünümü Đç karakter özellikleri: Kavkı içindeki kas izleri: d sağ kavkı, e sol kavkı……………………………………………...124 ekil 65 : Mongolianella cinsinin dı görünümleri: a sol kavkı dı görünümü b sağ kavkı dı görünümü c sırttan görünümü……………………..132 ekil 66 : Ziziphocypris cinsinin Dı görünümleri: a sağ kavkı dı görünümü b sol kavkı dı görünümü c sırttan görünümü Đç görünümleri: d arniyer tipleri [merodont grubu, (lophodont) ] 1 sağ kavkı 2 sol kavkı……………………………………………………………..134 ekil 67 : Ilyocypris cinsinin Dı görünümleri: a sol kavkı dı görünümü b sol kavkı iç ve kas izleri grubu c sırttan görünümü Đç görünümleri: d kavkı içindeki kas izleri ve çe itlerinin ematik görünümü e arniyer yapıları (amphidont grubu) 1 sağ kavkı 2 sol kavkı …………………………………………………………………..136 ekil 68 : Sainshand Bölgelsinin Cypridea copulenta ve C. unicostata türlerin elde edilen δ18 O ve δ13 C izotop değerlerinin (‰) dü ey dağılımları……...154 ekil 69 : Sainshand Bölgelsinin Cypridea trita ve C.vitimensis cinslerin elde edilen δ18 O ve δ13 C izotop değerlerinin (‰) dü ey dağılımları ……..155 ekil 70 : Ondaisair Bölgelsinin C.copulenta ve C.unicostata türlerin elde edilen δ18 O ve δ13 C izotop değerlerinin (‰) dü ey dağılımları ...... 156
ix
TABLO LĐSTESĐ
Tablo 1 : Duraylı izotopların izotop oranları ve standartları ……………………8 Tablo 2 : Çalı ma alanlarında ölçülmü stratigrafi kesitlerinin (Ö.S.K) örnek sayıları, kalınlık ve GPS koordinatları.………………………….28 Tablo 3 : Ar/39 Ar/40 izotopları yöntemi ile tarihlendirmede çalı ma alanlarına ait basaltlardan seçilmi örnekler ve sonuçları.……………..29 Tablo 4 :Kretase ya lı birimlere ait stratigrafik sütün kesiti (Khand.2000)……104 Tablo 5 : Ondaisair ve Sainshand Bölgelerinde saptanan ostrakodların stratigrafik dağılımları.…………………………………………………………….112 Tablo 6 : Güney Moğolistan ile çalı ma bölgelerinin (Ondaisair ve Sainshand) Erken Kretase ya lı karasal ostrakodların dağılımları………………...113 Tablo 7 :. Moğolistan’ın Üst Kretase ya lı karasal ostrakod dağılımları (Khand.2000).…………………………………………………………114 Tablo 8 : Rhinocypris Anderson, 1940 cins’inin morfolojik özelliklerin kar ıla tırmalı tablosu...... 141 Tablo 9 : Sainshand Bölgesinde saptanan ostrakod türlerinin % çokluk değer dağılımları …………………………………………………………….141 Tablo 10 : Ondaisair Bölgesinde saptanan ostrakod türlerinin % çokluk değer dağılımları …………………………………………………………….143 Tablo 11 : Sainshand Bölgelerinde gözlenen farklı ostrakod cins ve türlerin kesitlere göre dağılımı ...... 145 Tablo 12 : Ondaisair Bölgelerinde gözlenen farklı ostrakod cins ve türlerin kesitlere göre dağılımı...... 146 Tablo 13 : Sainshand Bölgesinin Erken Kretase ya lı karasal ostrakodların Doğu ,Merkez Moğolistan, Baykal ve Çin üzerindeki dağılımları...... 147 Tablo 14 : Ondaisair Bölgesinin Erken Kretase ya lı karasal ostrakodların Doğu, Merkez Moğolistan, Baykal ve Çin üzerindeki dağılımları...... 148 Tablo 15 : Çalı ma bölgelerinin seçilmi ostrakod örneklerinde MAT 251 Kütle Spektrometresinde ölçülmü δ18 O ve δ13 C izotop analiz sonuçları …162 Tablo 16 : Ar/39 Ar/40 izotopları yöntemi ile tarihlendirmede çalı ma alanlarına ait bazaltlardan seçilmi örnekler ve sonuçları………………………..163 Tablo 17 : Üst Jura Alt Kretase ya lı birimlerinin lito stratigrafik sınıflaması…214 Tablo 18 : Kretase ya lı karasal ostrakodların Avrasya’daki dağılımları ………218
x
EKLER LĐSTESĐ
EK.A. MOĞOLISTAN JEOLOJĐSĐ ……………..………………………204 EK. B. BÖLGESEL JEOLOJĐ ………………..……………………….…… 216 EK.C. EKONOMĐK JEOLOJĐ ………………..……………………….……214
xi
ÖZET ONDAĐSAĐR VE SAĐNSHAND BÖLGELERĐNĐN (GÜNEY MOĞOLĐSTAN) KRETASE YA LI KARASAL OSTRAKODLARI VE BĐYOSTRATĐGRAFĐSĐ
Güney Moğolistan’da oldukça geni yüzleklere sahip olan Kretase istifleri (Alt Kretase Üst Kretase) Sainshand ve Ondaisair bölgelerinde geni bir yayılım gösterir. Sainshand Bölgesinde temelde, Paleozoyik ya lı volkanik ve sedimenter kayaçlar bulunur. Bu birimlerin üzerine uyumsuz olarak Üst Jura ya lı granit, volkanik çakılta ı, çamurta ı ve kumta larından olu an Sharilin Formasyonu gelir. Bunun da üzerinde Kretase ya lı istif; karasal tatlı su çökellerin olu turduğu Tsagaantsav Formasyonu (Valanjiniyen Berriasiyen), bunların üzerinde de trakibazalt, trakiandezit, bazalt ve kumta larından olu an Shinekhudag Formasyonu (Hotriviyen Barremiyen) uyumlu olarak yeralır. Kretase istifi kumta ı ve kumlu kilta larından olu an Khokhteeg Formasyonu (Apsiyen Albiyen) ile çamurta larından olu an Bayanshiree Formasyonu (Türoniyen) ve kumta ı, çamurta ları içeren Baruungoyot Formasyonu (Kampaniyen) ile sonlanır. Kretase birimleri çakıl, kum, kil ve milden olu an Kuvaterner çökelleri ile uyumsuz örtülmü tür.
Ondaisair Bölgesinin temelinde ise; Erken Orta Rifiyen ya lı granodiyorit ve gnayslar yeralır. Bu birimlerin üzerinde uyumsuz olarak gnays, granit, trakibazalt, trakidasit, riyolit, trakiriyodasit, dasitlerden olu mu Ulagchin masifi (Alt Permiyen) bulunur. Kumta ı, milta ı, kireçta larından olu an Bagantuul Formasyonu (Alt Permiyen) ile uyumsuz olarak devam eder. Kumta larından olu mu Bakhar Formasyonu (Alt Orta Jura) ile riyolit, trakiriyolit kumta ı, kireçta ı, çamurta larından olu an Tsagaantsav Formasyonu (Valanjiniyen Berriyasiyen) daha ya lı birimleri uyumsuz olarak örtmektedir. Bunların üzerinde bazalt, trakibazalt, milta ı, çamurta ı, kumta larından olu an Shinekhudag Formasyonu (Hotriviyen Barremiyen) ile volkanik bre , bazalt, trakibazalt, kumta ı, milta ı, kireçta larından olu mu Khokhteeg Formasyonu (Apsiyen Albiyen) bulunmaktadır. Bölgedeki Senozoyik ya lı istif trakibazalt, bazalt,
xii
kilta ı ve karbonlu kumta larından olu an Oligosen, kumta ı, killi kumta ı, silt ve çakılta larından olu mu Neojen ile çakıl, kum, kil ve mil içeren Kuvaterner çökelleri ile temsil edilmi tir. Bu çalı mada Güney Moğolistan’ın Ondaisair ve Sainshand Erken Kretase ya lı sedimentlerinden alınmı olan 18 adet Ölçülmü Stratigrafi Kesitinde ostrakod topluluklarının dağılımları incelenerek sistematik açıdan ostrakodlara ait 4 cins ve 11 tür tespit edilmi tir. Yapılan mikropaleontoloji incelemelerinde ilk verilere göre belirlenen ancak tanımlanamayan Rhinocypris sp1? bu çalı ma ile Ondaisair ve Sainshand bölgeleri için Rhinocypris izverae n.sp., olarak tanıtılan yeni bir ostrakod tür kayıtıdır. Đnceleme kapsamında ayrıca, Alt Kretase formasyonlarından alınan ölçülmü stratigrafi kesitleri ile derlenen sistematik örneklerin cins ve türleri Avrasya’ya ait (Đngiltere, Fransa, Almanya, Danimarka, Polonya, Afganistan, Güney Sibirya, Baykal ve Çin) bulunan aynı ya lı ostrakod toplulukları ile kar ıla tırıldığında çok sayıda ortak cins ve türlerin varlığını ve ortam benzerliklerini de ortaya koymu tur. Ondaisair Bölgesinin Cypridea copulenta ve C. unicostata türleri ile Sainshand Bölgesinin C. copulenta, C. unicostata, C. trita ve C. vitimensis türlerinde duraylı izotop analizleri yapılmı tır. Bu bölgelerden derlenen sediment örneklerinin içerdiği ostrakodlara ait δ18 O değerleri ile δ13 C izotopları birlikte değerlendirildiğinde tatlı acı su ortam ko ullarındaki gölde zaman içinde tuzlulukta azalma olduğu görülmektedir. Bu veriler ayrıca, Sainshand Bölgesinde iklim sıcak ve kurak iken, tatlı su ortamının geli tiğini, Ondasair Bölgesinde ise; iklimin Shainshand Bölgesine göre daha kurak ve a ırı buharla manın olduğunu da dü ündürmektedir. Tarihlendirme için toplam üç adet bazalt örneğinde Ar 39 /Ar 40 yöntemi kullanılarak Shinekhudag Formasyonu’nun ya ı 131 ±5 M.y (Hotriviyen Barremiyen) bulunmu tur. Đlk kez saptanan bu radyometrik ya bulgusu ile Sainshand ve Ondaisair bölgelerinin ostrakod cins ve türlerinin kar ıla tırılması sonucunda Hotriviyen Barremiyen ya ları bölgenin için kesinlik kazanmı tır. Moğolistan’ın bu yörelerinde Mesozoyik’in Üst Jura Alt Kretase olarak tanımlanan (Sinitsa, 1993) ayırtlanmamı birimlerinde Alt Kretase’nin varlığı da belirlenmi tir.
xiii
ABSTRACT CONTINENTAL LOWER CRETACEOUS OSTRACODS AND BIOSTRATIGRAPHY OF THE ONDAISAIR AND SAINSHAND REGIONS, SOUTHERN MONGOLIA
The Cretaceous deposits (Lower Cretaceous Upper Cretaceous), which are widespread and well developed in southern Mongolia, are widely manifested in the Sainshand and Ondaisair areas. The basement of the Sainshand area is consists of volcanic and sedimentary rocks of Paleozoic age. Unconformably above the basement, lies the Sharilin formation (Upper Jurassic) which is composed of granit, volcanic gravel, mudstone and sandstone. The overlying non marine sedimentary rocks, the Tsagaantsav formation (Valanginian Berriasian), which is conformably overlain by the Shinekhudag formation (Hauterivian Barremian). The Shinekhudag formation consists of trachybasalt , trachyandesite, basalt , claystone and sandstone. The sequence conditions conformably by the Cretaceous Khokhteeg formation (Aptian Albian), which is composed claystones and , clayceous sandstones. Đt is overlain by the Bayanshiree formation (Turonian), which passes upward into mudstones and claystones of the Baruungoyot Formation (Campanian). The Quaternary consists of gravel , sand , clay and silt overlying the Cretaceous formations. The Ondaisair area basement is made of Middle Late Riphean granodiorite and gneiss. The Ulagchin massif (Lower Proterozoic) consists of gneiss, granit, trachybasalt, trachyandesite, rhyolite, trachyrhyodasite, dasite and is unconformably overlain by the Middle Late Riphean units. Unconformably above it there is the Bakhar formation (Lower Middle Jurassic), which consists of rhyolite, trachyrhyolite sandstone, limestone and mudstones. The overlying Tsagaantsav Formation (Valanginian Berriasian) is composed of rhyolite, trachyrhyolite sandstone, limestone and mudstones, which is in turn conformably overlain by basalt, trachybasalt, claystone limestone and mudstones Shinekhudag Formation (Hauterivian Barremian). Upword in the sequence there is the Khokhteeg Formation (Aptian Albian) consisting of volcanic breccia , basalt, trachybasalt, sandstone, claystone and limestones. The uppermost unit Cenozoic
xiv
consists of Oligocene aged basalts, claystone and carbonaceous sandstones, Neocene aged sandstone clayceous sandstone siltstone , gravels and Quaternary aged alluvial deposits. In this study, ostracoda distributions were determined along eighteen stratigraphic cross sections, measured the Ondaisair and Sainshand areas in the Southern Mongolia. Four being genus and eleven species of ostracods were identified during the systematic investigations. The new species Rhinocypris sp1? described as Rhinocypris izverae n.sp., from the Shinekhudag Formation (Hauterivian Barremian) were found in micropaleontological examinations. This new species is new ostracoda from Ondaisair and Sainshand areas.
Lower Cretaceous Ostracods types and species from the study areas are correlated and found similar to those ostracods identified in Eurasian (France, England, Germany, Argentina, Poland, Afghanistan, Southern Baikal, Mongolia, and China).
Oxygen and Carbon stable isotope analysis were carried out on Cypridea copulenta and C. unicostata species from the Ondaisair area and on C. copulenta, C. unicostata, C. trita and C. vitimensis species from the Sainshand area. δ18 O values of the ostracoda support fresh water brackish water conditions of lake environment in the study areas. δ13 C values are indicating that the salinity of the lake water has decreased. The data especially show that Sainshand area ′s climate was warm and dry with fresh water conditions , and the Ondasair area ′s climate was warmer and drier than the Sainshand area with excessive evaporation conditions.
Ar 39 /Ar 40 age determination analyses were applied to three basalt samples. The yield ages of from the Shinekhudag Formation 131 ±5 m.y of the Lower Cretaceous Hauterivian Barremian stage. For the first time, it has been identified that ostracod assemblages of Ondaisair region is of Lower Cretaceous Hauterivian Barremian stage.
Some researchers (Sinitsa, 1993) suggest the fossils from the Sainshand and the Ondaisair areas are of Mesozoic of Late Jurassic Lower Cretaceous. However, according to the correlation result of ostracod assemblages of this study a Lower Cretaceous stage is indicated.
1
1. GĐRĐ
1.1. ÇALI MANIN AMACI VE KAPSAMI
Bu çalı manın amacı • Moğolistan′ın güney kesimi olan Sainshand ve Ondaisair yörelerinde bugüne dek Jura Kretase ya lı olarak tanımlanmı olan karasal çökellerin, ostrakod ve diğer paleontolojik bulgularla kesin ya ını ortaya koyabilmek,
• Kretase döneminde karasal ortam deği imleri ve ko ullarını ara tırmak,
• Kretase dönemi içinde ostrakodların ya adıkları suyun sıcaklık, tuzluluk ve verimliliğini ostrakodlarla kontrol etmek (duraylı oksijen (δ18 O) ve karbon (δ13 C) izotopları), radyometrik tarihlendirme (Ar 39 /Ar 40 ) ile de daha önce verilmi ya ların kontrolünü yaparak, ayırtlanmamı Jura Kretase karasal çökellerinin ya problemini çözümlemek,
• Moğolistan′ın iki ayrı bölgesinde (GD ve GB kesimlerinde) karasal ostrakod topluluklarındaki dağılım ve deği imleri ile sayısal bolluklarını belirlemek,
• Kar ıla tırmalı paleontolojik çalı maları ile özellikle bugüne kadar yapılan karasal ostrakodlara ili kin yayınlardan ve Moğolistan’a ait ostrakod koleksiyonlarından yararlanarak ayrıntılı Güney Moğolistan karasal ostrakod taksonomisini ortaya koyabilmek ve tanımlanan ostrakod cins ve türlerini elektron mikroskobunda (SEM) fotograflayarak kanıtlamak,
• Çalı ma bölgelerinde saptanan karasal ostrakod topluluğunu biyostratigrafi açısından Asya (Moğolistan, Baykal, Afganistan ve Çin) ile diğer Avrupa ülkelerindeki ostrakod biyozonları ile benzerlik ve farklılığını ortaya koymak,
Bu amaç doğrultusunda, Güney Moğolistan’ın Ondaisair ve Sainshand Bölgelerinde Erken Kretase ya lı çökel istifinde 18 adet Ölçülmü Stratigrafi Kesiti çalı ılmı ,
2
sedimentlerden derlenen 94 adet örnek üzerinde ostrakod topluluklarının taksonomisi ve dağılımları ortaya konulmaya çalı ılmı tır. Çalı ılan bölgelerindeki ostrakod kavkılarının yaygınlık, bolluk ve iyi korunmalarına göre Ondaisair Bölgesinden: Cypridea copulenta, C. unicostata türleri ile Sainshand Bölgesinden: C.copulenta , C. trita, C. vitimensis , C. unicostata türleri özel seçilerek, bu bölgelere ait ortamsal ko ul artları deği imini belirleme amacı ile duraylı izotop analiz yöntemleri kullanılmı tır. Ayrıca bu örneklerde inorganik karbon ölçümleri de aynı amaç doğrultusunda yürütülmü tür. Đzotopik ölçümlerin gerçekle tirilemediği az sayıdaki ostrakodlar için önceki çalı malardaki verilerden (Neustrueva,1974, Khand, 2003) yararlanılmı tır. Her iki çalı ma alanında yüzeyleyen ve Jura Kretase olarak tanıtılmı olan Shinekhudag Formasyon’un kesin ya ını belirleyebilme amacı ile Sainshand Bölgesinde bu formasyon’un alt ve üstünde yer alan olivinli alkali bazaltlardan Ar 39 /Ar 40 yöntemini ile tarihlendirme için iki adet örnek alınmı tır. Ondaisair Bölgesinde aynı bazalt aflormanı olmadığından sadece Neojen ya lı olivinli alkali bazalt örneği ile tarihlendirme yoluna gidilmi tir (Tab. 2).
3
1.2. OSTRAKODLARIN TEMEL ÖZELLĐKLERĐ VE ÖNEMLERĐ
Ostrakodların yapısal özelliklerinin incelenmesi ile dört adet alt grup olan; Podocopa, Myodocopa, Cladocopa ve Platycopa alt sınıflar ilk kez Sars (1886) tarafından sınıflandırılmı tır. Söz konusu bu ara tırmadan itibaren fosil ve güncel ostrakodlar hakkında binlerce ara tırma yapılmı , sonuçlarına bakıldığında daha önce ayırtlanan alt gruplar bireysel yapı özelliklerine göre sınıflandırılmı ve incelenmi tir. Son zamanlarda dünya çapındaki ostrakodlar hakkında yapılan çalı malar ile materyaller çoğalmakta ve ara tırma yöntemleri daha da geli tirilmektedir. Elektron tarayıcı mikroskobun kullanılmasıyla sınıflandırmanın detaylandırılması, daha önce ya tayinleri yapılmı örneklerin kontrol edilmesi ve sınıflandırma seviyelerinin yenilenmesi ile eski çalı malarda kabul edilen 4 adet alt grubun tanımları deği mi tir. Bu alt grupların 4 adet bireysel yapı olarak sınıflandırılması, onlarca birimin sınıflandırma sisteminin deği mesine neden olan büyük ölçekli çalı maların temelini olu turmu tur (Morkhoven 1963). Ayrıca, belli grupların incelenerek yapı özelliklerinin kontrol edilmesiyle sınıflandırma sisteminde yenilikler sunan çalı malar yaygınla mı ve yayınlanmı tır (Wikolayeva,1985). Ostrakod konusunu aydınlatan en önemli, 1960’lı yılların ba ında SSCB (eski adıyla) yayınlanan ve ABD’de basılan “Paleontoloji” adlı kitaptır (Osnovi, 1960; Treatise on invertebrate paleontology, 1961). Ayrıca, Rusya Federasyonu’nda Mesozoyik ve Senozoyik’e ait ostrakodların yenilenmi iki cilt kitabı mevcut olup, (Paleojen ya lı Ostrakodları, 1989; Mesozoyik Ostrakodları, 1999), daha sonra da “Moğolistan’da Geç Mesozoyik ve Paleojen ostrakodları” adlı bir eser yayınlanmı tır (Neustruyeva, 1985).
1.2.1. Ostrakodlarda genel özellik ve ya am
Ostrakodlar hayvansal kökenli, hem bentik hem de planktik ya am ekli olan çe itli formlara sahip tek hücreli organizmalardır. Tatlı ve acı sularda ya ayan cins ve türleri bulunmasına kar ın, genellikle denizel ortamda ya arlar. Bentik tiplerinin en eski fosil kayıtlarına Kambriyen devrinde rastlanılır. Sistematik olarak çalı ılmaya ba lanıldıktan sonra, stratigrafik önemi fark edilerek, petrol endüstrisinde kayaçların ya landırılması ve biyozonasyon çalı malarında diğer organizmalarla dene tirilerek bölgesel ve
4
ortamsal korelasyonlarda kullanılmaları bu organizmalar için bir dönüm noktası olmu tur. Belirli bir jeolojik zaman aralığında ya amı karakteristik ve i aretçi türleri, özellikle eski çökel kayalarının ya landırılmasında ve çökeldikleri ortamsal ko ulların yorumlanmasında (fiziksel, kimyasal ve biyolojik) geni kullanım alanı bulmu lardır.
Ostrakodlar, günümüz denizlerinde de hala ya amını sürdüren pek çok cins ve türlere sahiptir. Küçük boyutta olmaları, kavkılarının iyi korunabilmesi, denizel sedimentler içinde bol miktarda bulunmaları ve de sedimenter malzeme içinde az miktarda bulunduğu hallerde bile bu organizmaların çalı abilmesi kolaylığı vardır. Güncel ya ayan formlar, karakteristik formlar gibi içinde bulunduğu sedimentlerin doğrudan ya landırılmasına olanak vermese de, radyometrik tarihlendirme yöntemleri kullanılarak kesin ve doğru ya landırma yapılmasına imkân sağlar.
Günümüz ostrakodların dağılımı, ya amı oldukları ortamın fiziksel ve kimyasal özellikleri (deniz suyunun sıcaklığı, tuzluluğu, PH’ı; ortamın derinliği, kalsiyum karbonat içeriği, oksijen ve besin miktarı; ı ık ve özellikle bentik ya ayanlar için dip suyu ko ulları) ile yakından ili kilidir. Güncel ya ayan türlerin tercih etmi oldukları ortamsal ko ulların ya da dağılımlarında rol oynayan faktörlerin, bir ba ka deyi le ekolojilerinin iyi bilinmesi jeolojik dönemlerdeki ortamsal deği imlerin aydınlatılmasına da olanak sağladığından, son yıllarda sedimentler içinde ve su kolonu altındaki ya ayan bireylerinin detaylı çalı ılması çok sayıda ara tırma konusu olmu tur.
1.2.1.1. Ostrakodların ya am ortamları
Ostrakodlar hem denizel hem de karasal ortamlarda ya arlar. Tatlı ve acı su ko ullarında göl, akarsu ve bataklık ortamlarında ya ayanlar karasal ortamları temsil eder ( ek.1). Tatlısu formları genellikle Cypridea, Ilyocypris, Limnocythere, Candona gibi kavkısı düz, ince ve hafif olan cinslerdir. Denizel olanların kavkıları ise; çok sağlam olup, iyi kalkerle mi ve üstü çe itli süsler içerir. Kavkı yüzü girinti ve çıkıntılarla geni lemi olan cinsler Hemicythere, Pterygocythereis, Leguminocythereis ’dir. Genel olarak bentik ya ayan ostrakodlar, ı ıklı, sakin zeminleri seçerler. Yüzme kabiliyetleri çok azdır, çünkü kavkıları ağırdır. I ıklı çevreden uzak kalamazlar, bunun da sebebi gıdalarının esasını te kil eden alglerin ı ığa olan ihtiyaçlardır. Nadir olarak
5
pelajik formları varsa da, bunlar çok hafiftirler, kavkıları çok ince olup kalkersizdir. Bu yüzden fosille emezler ve dolayısıyla pelajik formların paleontologlarca hiçbir değerleri yoktur. Hemipelajik formların kavkıları ise, bir taraf ince ve sivri değer tarafı ise yuvarlak geli mi tir. Ostrakodlarda kavkı yapıları, arniyer tipleri, kas izleri grubu ve konumu bulundukları ortama göre deği im gösterir. Sağlam çakıllı zeminde ya ayanların ise, kavkı yüzeyleri düzdür ( Paradoxostoma ). Çamurda hareketsiz ya ayanlar ince kavkılıdırlar, kanatlı ve dikenli kavkıları ile çamura batmaktan korunurlar ( Cytheropteron ).
6
ekil 1. Bazı ostrakod cinslerinin ya adıkları ortamlar (Grekoff, 1963).
7
1.3. OKSĐJEN VE KARBON ĐZOTOPLARININ ÖZELLĐKLERĐ
Đzotoplar; radyoaktif ve duraylı olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Radyoaktif izotoplar, radyoaktif bozu ma yoluyla bir ba ka elemente dönü en izotoplardır. Duraylı izotoplar ise, radyoaktif bozu maya uğramayan izotoplardır. Đzotopların jeolojide ba lıca iki uygulama alanı vardır. Radyoaktif izotoplar kayaç, mineral ve suların ya larının belirlenmesinde, duraylı izotoplar ise jeolojik malzemelerin olu um ko ulları ve kökenlerinin ortaya konulmasında kullanılmaktadır. Bu elementlerin ağır ve hafif olan izotopları arasındaki göreceli kütle farkı oldukça fazladır. Örneğin; 13 C ve 12 C arasında % 8.3, 18 O ve 16 O arasında %12.5 gibi kütle farkı bulunmaktadır. Kütle spektrometresi duraylı izotop konsantrasyonlarını ölçen bir alettir. Bu cihaz, farklı kütle izotoplarını bir araya getirir ve bunların bolluk oranlarını sürekli olarak ölçer. Analiz sırasında ortay çıkan çe itli kimyasal, fiziksel ve elektronik süreçler nedeniyle, bu oran mutlak ekilde ölçülememekte ancak aynı kütle oranına sahip bir standart ile kar ıla tırılmaktadır. Böylece, bir örnekteki bilinmeyen kütle oranı, R örnek , (18 O/ 16 O, veya 13 C/ 12 C gibi) tam olarak bilinmese de referans olarak alınan bir maddedeki (R standart ) aynı kütle oranı ile doğru bir ekilde kar ıla tırılabilmektedir. Bu analizlerde izotopların ayrı ayrı mutlak değerleri yerine oranları ölçülür ve 18 O/ 16 O gibi oranlar ekilde sık kullanılan δ faktoru ile binde (per mil;‰) olarak ifade edilmektedir. δ değeri pozitif ise, örnek standarda göre ağır izotop açısından zengin; negatif ise, hafif izotop açısından zengin demektir (Güleç, 1993).
δörnek = [(R örnek – Rstandart ) / R standart ] x 1000 18 18 16 18 16 18 16 Örneğin: δ O ‰ = [( O / O) örnek ( O / O) standart ] / ( O / O) standart ] x 1000’dir.
Yukardaki e itlikte δ18 O değerini hesaplamak için hem örneğin hem de kullanılan standart her ikisinin 18 O/ 16 O oranlarının da gerekli olduğu görülmektedir. δ18 O için standart olarak SMOW kullanılmaktadır. SMOW (Standard Mean Ocean Water) standart ortalama deniz suyu anlamına gelmektedir. Đlk olarak 1961’de Craig tarafından önerilen SMOW, hiç mevcut olmamı fakat Potomac Nehri’nden alınan örnekle kalibre edilerek tanımlanmı bir standarttır.
18 16 18 16 6 ( O/ O) SMOW =1,008 ( O/ O) NBS 1=(1993,4)x10
8
Ancak 1976 yılında Viyana’da Duraylı Đzotop Standartları konusunda yapılan bir toplantıda, gelecek yıllarda Viyana SMOW Standartının (V SMOW) kullanılması
önerilmi tir.
18 16 6 ( O/ O) V SMOW =(2005,2 ±0,45)x10
Hidrolojik döngünün giri ve çıkı noktalarını en iyi ekilde temsil etmesinden dolayı, okyanus suyu standart olarak seçilmi tir. Bununla birlikte, yeryüzündeki suyun yakla ık %97’sini olu turan okyanus suyu oldukça tekdüze bir izotop bile imine sahiptir. Karbon için öngörülen standart, Kuzey Carolina PeeDee Formasyonunda görülen belemnit fosilinin (PDB) karbon izotop bile imidir (Tab.1). Bu standartın orijinal malzemesi günümüzde mevcut değildir. Yeni karbonat referansı NBS 19’dir. V PDB, V SMOW’ a ağıdaki ekildedir:
18 18 δ O V SMOW =1,03092x δ O V PDB +30,92‰
Tablo1. Duraylı izotopların izotop oranları ve standartları Element Simge Oran Standart Mutlak Oran Karbon δ13 C 13 C / 12 C PDB 1.122x10 2 Oksijen δ18 O 18 O/ 16 O SMOW 2.0052x10 3 17 16 4 δ17 O O/ O SMOW 3.76x10
1.3.1. Oksijen ve Karbon izotoplarının karasal ostrakod kavkılarında kullanımı
Günümüzde, fosille mi ostrakodların kavkılarında izotop çalı ması yapılmaktadır. Kavkı kimyası, organizmanın yeti tiği suyun kimyasını yansıtması açısında önemli ve kararlı oksijen izotoplarının oranı su sıcaklığına bağlıdır. Çünkü su ısındıkça daha fazla hafif izotop buharla acaktır. Ostrakod kavkılarındaki kararlı oksijen izotopu ölçümü (δ18 O), geçmi teki su sıcaklıklarının belirlenmesinde kullanılmı tır. Bu veriler, iklim, tuzluluk ile buz hacmi hakkında bilgi vererek, geçmi te nasıl deği tiğini anlamamıza yardımcı olmaktadır (Murray,1991). Đzotopların, paleoklimatolojik çalı malarda kullanımı a ağıdaki alanlarda yoğun olarak kullanılmaktadır.
9
• Đklim deği imlerinin ara tırılması • Suyun paleosıcaklık belirlenmesinde, tuzluluk deği imlerinin tespit edilmesinde • Organik maddenin kökeninin ve girdisinin saptamasında
Bu konuların ara tırılması yönünde karbonatlar üzerinde yapılan oksijen ve karbon izotop analizleri, son zamanlarda iklimsel deği imlerin anla ılmasına büyük katkı sağlamı tır. Fosillerin karbonatlı kavkılarında bulunan hafif 16 O izotopu ile ağır 18 O izotopu oran deği imleri kullanarak yapılan sıçaklık belirleme metodu Urey, (1947) tarafindan geli tirilmi tir.
Bu çalı mada; Sainshand Bölgesinin 7 Ölçülmü Stratigrafı Kesitinden 25 adet numune ve Ondasair Bölgesinden 4 Ölçülmü Stratigrafı Kesitinden 10 adet numune alınmı tır. Đzotop analizleri Amerika Birle ik Devletleri’nde, Güney Methodist Üniversitesi’nin Yer Bilimleri Bölümü Kimya Laboratuvarında MAT 251 kütle spektrometresi kullanılarak Prof. Dr. Neil Tabor tarafından yapılmı tır. Sonuçlar V PDB standardına göre ‰ olarak verilmi tir. Oksijen ve karbon izotop analiz sonuçlarının doğruluğu ve güvenilirliği için, kullanılan ostrakodların temiz ve kırılmamı olmasına özellikle özen gösterilmi tir.
Ostrakod kavkılarındaki 18 O/ 16 O oranı su kütlesinin sıcaklığı tahmin etmek için kullanılmaktadır. Ostrakodun kavkıları kalsiyum karbonattan olu ur ve oksijen içerirler. Doğada oksijenin 16 O, 17 O ve 18 O olmak üzere üç duraylı izotopu bulunmaktadır. 16 O en hafif ve bol bulunur. 17 O ise doğada nadir bulunduğundan ölçümlerde 18 O/ 16 O oranı kullanılmaktadır. Kavkının 18 O/ 16 O oranı, içindeki suyun 18 O/ 16 O oranı ile dengededir veya sudaki 18 O/ 16 O oranı deği ir ise benzer ekilde kavkıdaki oranda deği ir. 18 O/ 16 O oranına sıcaklığın etkisinden dolayı izotopik deği imler sıcak soğuk döngülerini de yansıtır. Buzullar olu urken hafif olan 16 O tercih edilir sudaki 18 O artar, 18 O/ 16 O oranı büyür ve su içindeki organizma da 18 O açısından zenginle ir. 18 O zenginle mesine su sıcaklığının dü mesi sonucu ortaya çıkan zenginle me eklenir. Buzulların erimesiyle sistem geri döner 16 O sudaki 18 O/ 16 O oranının azalmasına neden olur (Gonfiantini vd. 1971).
10
Yüksek δ18 O değerleri ile dü ük δ18 O değerleri nehir ve deniz sularının karı ımı hakkında bilgiler vermektedir. Buharla manın fazla ve tuzluluğun yüksek olduğu bölgelerde δ18 O değerler pozitif (+) olmaktadır. Tatlı sularında daha fazla negatif ( ) δ18 O değerleri gözlenmektedir (Craig, 1965). Ondaisair ve Sainshand gibi bölgelerde tatlı sularda buharla ma negative ( ) δ18 O meydana gelmi tir (Gülec, 1993).
Buharla ma ile tuzluluk miktarı arasında da ili ki kurulmu tur. Tuzluluk ile δ18 O değerleri arasında bağlantı olduğu gösterilmi tir. 18 O/ 16 O oranının (+) olması durumunda denizel (tuzlu), ( ) olması durumunda tatlı su ortamı olduğu saptanmı tır (Matyas vd.,1996). Sudaki δ18 O izotop değerleri yüksek ise; tuzlu su ortamı, δ16 O oranı yüksek ise tatlı su olduğu belirlenmi tir (Magaritz vd.,1981).
Geçmi dönemlere ait sıcaklıkların belirlenmesinde kullanılan 18 O/ 16 O oranı sıcaklığa bağlı olarak değerlendirilir. Karbonat ile suyun O 2 izotoplarının birbirine oranı organizmanın içinde ya adığı suyun sıcaklığına bağlıdır.
Doğada karbonunun 12 C/ 13 C olmak üzere iki duraylı izotopu vardır. Bunların doğal bollukları, sırası ile % 98.89 ve %1.11’dır. Ostrakodlardaki δ13 C analizları paleo biyo üretkenlik için kullanılmaktadır (Wefer vd.1999, Machenken vd. 2000, Mischke, 2001). Biyojenik karbonattaki δ12 C/ δ13 C oranındaki deği im suda birincil üretimindeki bölgesel deği ikliğe, farklı su kütlelerine, akıntılara, ya amsal etkilere ve mikrohabitat etkilerine bağlıdır. Organik maddenin artmasına bağlı olarak, bu sularda 12 C daha fazla tüketilmektedir. Bu olay süresince 12 C’nın tercih edilmesi sebebi ile sudaki 13 C artmaktadır. Dolayısı ile burada çökelen herhangi bir karbon 13 C bakımından zenginle mektedir. Böylece pozitif (+) 13 C değerleri çıkarmakta buna kar ın sudaki 13 C dü mektedir. (Corfield, 1994).
13 13 12 13 12 13 12 δ C(‰)= [( C/ C) örnek ( C/ C) standart ] / [( C/ C) standart ] x 1000
Denklemdeki ‰ i areti binde kelimesine kar ılık gelmektedir. δ değeri pozitif ise, örnek standarda oranla ağır izotop açısından zenginle mi , negatif ise, hafif izotop açısında zenginle mi demektir (Mischke, 2001).
11
Aynı dönemde ya ayan ostrakodlar örneklerinde yapılan 13 C izotop değerleri arasında fark ne kadar fazla ise o dönemde birincil üretim o kadar fazla olduğuna i arettir.
12
2. GENEL KISIMLAR
2.1. ĐNCELEME ALANININ TANITIMI
2.1.1. Đnceleme alanının konumu
Đnceleme alanları Moğolistan’ın güneydoğusundaki Sainshand ile güneybatısındaki Ondaisair Bölgeleri olup, birinci bölge; Sainshand’a 18km, Ulaanbaatar’a ise 400 km uzakta ve 12 km 2 alanı kapsar. Đkinci bölge; Bayankhongor ve Ovorkhangai Bölgeleri arasında Ulaanbaatar’a 380 km Ovorkhangai ise 48 km uzaklık olup, 16 km 2lik alanı içerir ( ek.2).
Ondaisair Bölgesi Sainshand Bölgesi
ekil 2. Đnceleme alanının yer bulduru haritası. Çalı ma bölgelerinin yeri kırmızı renkli karelere ile ematik olarak gösterilmi tir.
13
2.1.2. Yerle im, Ekonomi ve Ula ım
2.1.2.1. Sainshand Bölgesi
Đnceleme alanında yerle im merkezleri azdır. Sainshand Bölgesi ve civarında Zamiin Uud, Baynt Ukhaa gibi demir yoluna yakın kesimlerde yerle im birimleri bölge nüfusunun önemli bir kısmını olu turur. Genelde yerle im ova ve yol kenarlarında olup, çoğunlukla nüfus 200 350 arasındadır. Halk, kı ın yaylalardan daha alçak seviyelerdeki yerle im merkezlerinde oturmaktadır. Köylerde ya ayanlar ise; genellikle geçimini hayvancılık ve kısmen tarımla sağlamaktadır. Bölgede ula ım asfalt ve toprak yollara sağlanmaktadır. Toprak ve patika yollar çalı ma alanı içinde en fazla rastlananlardır.
2.1.2.2. Ondaisair Bölgesi
Đnceleme alanında yerle im merkezleri azdır. Genelde yerle im ova ve yol kenarlarında olup, çoğunlukla nüfus 200 250 arasındadır. Halk, kı ın yaylalardan daha alçak seviyelerdeki yerle im merkezlerinde oturmaktadır. Köylerde ya ayanlar genellikle geçimini hayvancılık ile sağlamaktadır. Đnceleme alanına ula ımda bölgenin dı ından geçen Ulaanbaatar Ovorkhangai ve Ulaanbaatar –Bayankhongor karayolu kullanılmaktadır. Đnceleme alanının iç kısımında bulunan köylere ise asfalt ve stabilize yollarla ula ılabilmektedir. Toprak ve patika yollar çalı ma alanı içinde en fazla rastlananlardır.
2.1.3. Morfoloji ve Akarsular
2.1.3.1. Sainshand Bölgesi
Sainshand Bölgesindeki önemli yükseltiler: Taliin uul (1262 m ), Khokh Teeg (1213m), Khotol Tsagaan Khayr (1257m), Đderiin Nuruu (1219m), Ondor Shil (115m), Đkh Bayan Uul (1232m), Tsagaan Del (1211m), Debkhrekhiin Shil (1107m) dır. Đnceleme bölgesindeki yükseltilerin ortalaması 400 1700m arasında deği mektedir. En yüksek tepeler çalı ma alanının kuzeydoğusunda yer almaktadır. Bunlardan en yüksek
14
olanı 1705m olan Orlog dağı ve en alçak olanı 827m olan Dolootiin Govi dağlarıdır ( ek.3). Çalı ma alanı yeraltı suyu bakımından oldukça fakirdir. Saishand Bölgesinin ba lıca dereleri: Khotliin khondii, Tsagaan ergin gol, Kholgui usnii gobi, Sukhain khudag, Modon oboonii khudag’dır ( ek.3).
2.1.3.2. Ondaisair Bölgesi
Ondaisair Bölgesindeki önemli yükseltiler: Zuun shiir uul (1862.3m), Oodan uul (1990.3m), Onts uul (2089.9m), Shiluustei uul (1838.8m), Andain davaa (1988.8m), Khuren Bukht (1958.4m) dır. En yüksek olanı Ooshiim Đkh zalaa 2346.3m dağdır ve en alçak noktası 1500m Andaisair’dir ( ek.4). Çalı ma alanı yeraltı suyu bakımından oldukça fakirdir. Ondaisair Bölgesinin ba lıca dereleri: Andai khudag, Bumbatiin khudagdır ( ek.4).
15
ekil 3. Sainshand Bölgesinin topografya haritası
16
ekil 4. Ondaisair Bölgesinin topografya haritası
17
2.1.4. Đklim ve Bitki örtüsü
2.1.4.1. Sainshand Bölgesi
Bölgede kara iklimi hakimdir. Yazlar sıcak ve kuraktır. Sıcaklık ortalaması geceleri 15°C, gündüzleri ise 20°C arasında deği mektedir. Kı ları ise soğuktur ( 20°C 25°C). Gece ile gündüz arasında önemli derecede ısı farkı vardır. En dü ük sıcaklık 20 25°C ile Ocak ayında, en yüksek sıcaklık ise +30°C +35°C ile Temmuz ayında görülür. Yağı lar, özellikle kı ve sonbaharda kar, ilkbahar aylarında ise yağmur eklinde olur. Yaz ayları genelde kurak ve çok az yağı lı olup, yıllık yağı toplamı ise 60 120 mm’dir. Çalı ma alanı bitki örtüsü açı ından da fakırdır. Dağlık ve akarsuların bulunduğu vadilerde ufak ağaçlar gözlenir.
2.1.4.2. Ondaisair Bölgesi
Bölgede kara iklimi hakimdir. Yazlar sıcak ve kuraktır. Sıcaklık ortalaması geceleri 15°C, gündüzleri ise 20°C arasında deği mektedir. Kı ları ise soğuk ( 25°C 30°C) olup, gece ile gündüz arasında önemli derecede ısı farkı vardır. En dü ük sıcaklık 25°C 30°C ile Ocak ayında, en yüksek sıcaklık ise 30°C 35°C ile Temmuz ayında görülür. Yağı lar, özellikle kı ve sonbaharda kar, ilkbahar aylarında yağmur eklinde olur. Yaz ayları genelde kurak ve çok az yağı lı olup, yıllık toplamı ise 80 150 mm’dir. Đnceleme alanı bitki örtüsü açısından fazla geli memi tir. Dağlık ve akarsuların bulunduğu vadilerde ufak ağaçlar gözlenir.
18
2.2. ÇALI MAYA TEMEL OLU TURAN ÖNCEKĐ ARA TIRMALAR
Çalı ma alanları gaz ve petrol rezervi açısından oldukça zengin olması nedeniyle yerli ve yabancı özellikle birçok Rus ara tırıcılar tarafından inceleme konusu olmu tur. Bölgemizde çe itli amaçları içeren ilk jeolojik incelemeler 1862 yıllarına kadar dayanır.
2.2.1. Sainshand Bölgesi
PEMPELL (1862 1865): Orgoo’den Pekin’e giderken güzergah boyunca ilk kez jeolojik incelemelerde bulunmu tur. PEBTSOB ve PREJVALSKII (1876 1885): Bölgenin coğrafyası ile ilgili çalı malar yapmı lardır. OBRUCHIB (1892) : Sainshand Bölgesinin 1:2500 000 ölçekli jeoloji haritasını ilk kez yapmı tır. BERKI ve MORRIS (1922 1923): Moğolistan’ın güneydoğusunda 1:1000 000 ölçekli jeoloji haritasını hazırlayarak Kretase ve Tersiyer stratigrafisini ilk kez çalı mı lardır. STEPANENKO (1934): Sainshand çevresinde yaptığı genel jeoloji ve hidrojeoloji çalı masında y eraltısuyu akı yönü doğrultusunu açıklamı tır. CHAIKOVSKII (1935 1936) : Bölgesinin güneybatısında 1:200 000 ölçekli jeoloji haritası hazırlayarak, eyl kumta ı içindeki kireçta larının stratigrafisine değinmi , fosil içeriği ve özelliğine göre bunların Karbonifer Permiyen ya ta olabileceğini vurgulamı tır. BORODIKO ( 1935 1936) : Sainshand Bölgesi batısının hidrojeoloji haritasını yapmı ve yeraltısuyu akı yönünü ve rezerv zenginliğini belirtmi tir. JELUBOVSKII (1940 1941) : Đnceleme alanında 1:500 000 ölçekli bir jeoloji hidrojeoloji haritası yaparak bölgede Tersiyer ve Kuvaterner sedimanter birimlerini ayırtlamı tır. SHITSULIN (1941): Yaptığı genel jeoloji çalı masında Sainshand Bölgesinde 0,6 3,5m. kalınlığındaki kömür tabakalarını bularak tanımlamı tır. ALEKSIICHIK (1943) : 1:1000 000 ölçekli jeoloji ve hidrojeoloji haritasını yapmı ve bölgenin stratigrafisini inceleyerek kireçta larının kömür olanaklarını ara tırmı tır. DELINOV vd. (1941 1956) : Sainshand ve çevresinde yaptıkları çalı mada bölgenin 1:50 000 ölçekli jeoloji haritasını ortaya koymu lardır. Hem jeofizik hem de sondajlar
19
yaparak bölgenin ayrıntılı stratigrafisini ortaya çıkartmı lardır. Fosillere dayanarak Zuunbayan, Sainshand ve Bayanshiree Formasyonlarını ayırtlamı lardır. MOKSHANTSEV vd (1948 1956) : Sainshand ve Zuunbayan bölgelerinin güneybatısında 1:200 000 ölçekli detaylı jeoloji haritası yapmı lardır. Bölgenin ayrıntılı jeolojisini, stratigrafisini ve tektoniğini inceleyerek petrol ve gaz olanaklarını ara tırmı lardır. GALEEVA (1951 1952): Çalı ma alanın ostrakodlara dayalı Alt Kretase biyostratigrafisini ortaya koymu tur. Bu çalı mada 38 familya ile 41 türü tanımlamı tır. BRATASH (1953): Ondorshil Bölgesinin 1:500 000 ölçekli jeoloji haritasını çıkararak stratigrafisini incelemi ve Mesozoyik ya lı sedimanların iki ayrı bölgede ( Zuunbayan, Sainshand ) incelenebileceğini de açıklamı tır. LUTENKO vd. (1953 1957) : Tushleg uul Bölgesinin 1:200 000 ölçekli jeoloji haritasını yapmı ve stratigrafisini incelemi lerdir. Çalı ma alanın intrüsiflerinin jeokimyasal ve petrografisini inceleyerek buradaki florit cevherle mesinin varlığına dikkati çekmi lerdir. MAKAROV (1955) : Bölgenin kuzeydoğusunda 1:1000 000 ölçekli jeoloji haritasını yaparak stratigrafisini ve tektoniğini ortaya koymu ve Permiyen’den Tersiyer’e kadar ya lı birimlerin olduğunu söylemi tir. LUBIMOVA (1959) : Sainshand Bölgesinde sedimenter birimlerin ostrakodlara ait 3 familya, 43 cins ve 94 türü belirleyerek bunların taksonomisini ve morfolojik özelliklerini ortaya koymu tur. PASSKAZCHIKOV vd. (1963 1966): Yaptıkları genel jeoloji çalı masında; bölgenin kuzeybatısında gerçekle tirdikleri ayrıntılı jeoloji incelemesinde Prekambriyen ya lı eyl ile Orta Geç Paleozoyik ya lı sedimenter birimleri ayırmı lardır. Mesozoyik’te ise fosillere dayalı olarak Alt Kretase’yı saptamı lardır. Aynı zamanda flor, bakır ve demir yataklarını da ortaya çıkarmı lardır. NELKOV (1967 1968): Sainshand Bölgesinin ayrıntılı jeoloji haritasını yapmı tır. Kretase ve Paleojen çökellerinin jeolojisi ile volkanitlerin petrolojisini incelemi tir. Bölgedeki dolomitlerin ekonomik kullanım olanaklarını da ara tırmı tır. BELIKOV (1968): Bölgenin detaylı jeoloji haritasını yaparak stratıgrafik istifi ortaya koymu ve sedimanter özelliklerini açıklamı tır. Ayrıca bölgede flor, bakır ve demir yataklarını da bulmu tur.
20
GOMBOSUREN (1970): Bölgenin kuzeybatısında 1:200 000 ölçekli jeoloji haritası yapmı ve stratigrafisini inceleyerek Alt Orta Üst Prekambriyen ya lı kireçta ları ile Alt Permiyen ya lı volkanik, Üst Permiyen ya lı molas istifini ayırtlamı tır. Mesozoyik ya lı Tsagaantsav Formasyonu, Zuunbayan Formasyonu ile Orta Üst Kuvaterner ya lı birimleri tanımlamı tır. Yapılan çalı maların sonucunda, Orta Üst Prekambriyen, Alt Orta Permiyen, Alt Orta Jura ile Alt Kretase ya lı sedimentlerde paleontolojik incelemelerle bir çok fosiller bulmu tur. ADIYA (1970) : Mandakh bölgesinin 1:200 000 ölçekli jeoloji haritasını yapmı ve stratigrafisini inceleyerek Ordovisiyen–Siluriyen ya lı kumlu killi eylleri, Üst Devoniyen ya lı kireçta ları, Alt Karbonifer ya lı volkanoklastikleri, Alt Orta Jura ya lı molas, Üst Jura–Alt Kretase ya lı volkanoklastik çökeller içeren Tsagaantsav Formasyonu’nu, Alt Kretase ya lı kumlu killi Zuunbayan Formasyonu’nu ve bunların üzerine gelen Paleosen Kuvaterner ya lı birimlerini ayırtlamı tır. Aynı zamanda Permiyen ve Kretase ya lı intrüsif kayaçları da ayırmı tır. Ayrıca, ilk olarak bölgede bakır yatağının bulunduğunu vurgulayanlardandır. DASHTSEREN (1971): Genel jeoloji çalı masında bölgenin güneybatısında 1:200 000 ölçekli bir jeolojik haritası yapmı ve istifin en altında Alt Devoniyen volkanoklastikleri, üzerinde Alt Karbonifer ya lı volkanitlerin, daha üstte ise, Orta Üst Karbonifer ya lı konglomera, kumta ı, silta ı ve kilta larının bulunduğunu, daha üstte de Alt Permiyen ya lı volkanitlerin ve biyomikritik kireçta larından olu an Üst Permiyen’in varlığını belirlemi tir. Hepsinin üzerine Üst Jura Alt Kretase ya lı Tsagaantsav Formasyonu’nun geldiğini ve en üste de kumlu killi Senozoyik ve Kuvaterner ya lı çökellerin bulunduğunu vurgulamı tır. Bu çalı ma ile Tsagaantsav Formasyonu’nun ya ını, fosillere dayalı olarak Üst Jura Alt Kretase olabileceğini belirtmi tir. KHAYANKHAYRVAA (1971) : Bölgenin küzeybatısında 1:200 000 ölçekli bir jeoloji haritası yapmı ve en altta Prekambriyen, üstünde Alt Permiyen (volkani klastikler), Alt Orta Jura, Üst Jura Alt Kretase (Tsagaantsav Formasyonu), Alt Kretase (Zuunbayan Formasyonu) ve Kuvaterner olarak istifi belirtmi tir. Granitoyitik intrüsiflerin jeokimyasal ve petrografik incelemi tir. SANJAADORJ (1972 1973) : Sainshand Bölgesinin güneybatısında 1:200 000 ölçekli bir jeoloji haritası hazırlamı ve paleontolojik incelemelerin sonucunda çalı ma alanındaki birimlerin Devoniyen Alt Karbonifer ya ında olduğunu belirtmi tir.
21
Ara tırmada özellikle bölgenin tektoniğini incelemi ve tektonik evrimini ortaya çıkartmı tır. GOLIDENBERG (1974 1977) : Shainshand’ın güneybatısının 1:200 000 ölçekli jeoloji haritasını hazırlayarak bölgenin stratigrafisini, tektoniğini ve volkanitlerin jeokimyasal ve petrografik incelemesini yapmı tır. Çalı ma bölgesindeki birimlerin fosillere dayalı ya ının Siluriyen olduğunu ve içinde mafik volkanizma ürünlerini ara katmanlı olarak içerdiğini de belirtmi tir. KHISHIGDELGER (1978 1981): Sainshand civarında yaptığı çalı mada bölgenin stratigrafisini inceleyerek sedimanter özellikleri ile yapısal niteliklerine açıklık getirmi tir. Ayrıca bölgedeki kıvrım ve fayları da belirtmi tir. DAVGA OCHIR (1997) : Yaptığı genel jeoloji çalı masında bölgedeki litostratigrafik birimleri ayırt ederek Sainshand Formasyonu’nun stratigrafik dağılımına ili kin 1:200 000 ölçekli bir jeoloji haritasını da ortaya koymu tur. KHAND (1989 2001) : Sainshand bölgesinde ostrakod faunasına ili kin taksonomik bir çalı ma yapmı tır.
2.2.2. Ondaisair Bölgesi
PREJVALSKII vd (1919 1921): Ondaisair çevresinde yaptıkları genel jeoloji çalı masında; paleontolojik incelemeler ile bölge coğrafyasına ait çalı maları da ortaya koymu lardır. BERKEY ve GRANGER (1923): Ondaisair Bölgesindeki jeolojik ara tırmalarda Mesozoyik–Senozoyik serilerini ayırarak Alt Kretase ya lı Ondaisair F ormasyonu’nu ilk kez tanımlamı ve adlamı lardır. BERKEY ve MORRIS (1927): Ondaisair Bölgesinde genel jeoloji ve paleontoloji çalı maları yapmı lardır. DELINOV ve DODONOBA (1940) : Ondaisair Bölgesi güneyinde 1:500 000 ölçekli jeoloji ve hidrojeoloji haritası hazırlamı lar ve stratigrafisini inceleyerek Devoniyen’den Senozoyik’e kadar devamlı birbiriyle uyumlu istifinin varlığını iddia etmi lerdir. DELINOV ve POLYAKOVA (1940) : Gurban Bogd Uul civarında ve Dulaan Bogd’ın çevresinde bölgenin ayrıntılı jeolojisini inceleyerek bitümlü kilta ı, kumta ı, marn ve bunların içindeki ince katmanlı kömürü belirtmi lerdir.
22
EPREMOVA (1946 1949) : Orog Nuur’da paleontolojik bir çalı ma yapmı ve fosillere dayanarak birimlerin Alt Kretase ya ında olduğunu belirtmi tir. BERKEY ve MORRIS (1955): Ondaisair Bölgesinde genel jeoloji ve paleontoloji çalı maları yapmı ve stratigrafisini ortaya çıkarmı lardır. KOROLEBA (1955): Ondaisair Bölgesinin 1:500 000 ölçekli jeoloji haritasını hazırlamı tır. TOLMACHEVSKIM ve vd (1959): Baga Bogd civarının gaz ve petrol olanaklarını ara tırmı lardır. CHEKMAREV (1959): Jura–Alt Kretase ya lı Baruungoyot Formasyonu’nun paleontoloji incelemesini yapmı ve petrol olanaklarını ara tırmı tır. BEZZUBTSEVIM ve VOLCHEK (1960): Đkh Bogd Uul, Tariat Uul, Đkh Khad Uul bölgelerinin volkanitlerinin jeokimyasal ve petrografik incelemesini yapmı lar stratigrafisini inceleyerek en ya lı Prekambriyen’e ait bazalt volkanitlerinin üzerinde Kambriyen ya lı ye il renkli andezitik tüf, bunların üzerinde Ordovisiyen–Siluriyen ya lı karbonatların bulunduğunu belirtmi lerdir. PLORENKOVA ve SOLONENKO (1963) : Gurban Bogd Uul civarında yaptıkları çalı ma ile bölgenin ayrıntılı jeolojisini ve stratigrafisini inceleyerek en altta volkanik ve metamorfiklerin Alt Orta Paleozoyik’e ait olduğunu, bunların üzerindeki karbonatların Devoniyen–Karbonifer ya lı olduğunu ve Mesozoyik serisinin Alt Orta Jura; Alt Kretase–Üst Kretase olarak ayırıldığını, paleontolojik incelemeler sonucunda fosillere göre de Mesozoyik ya ında olduğunu belirtmi lerdir. KHARPOVA (1964): Ondaisair’ın kuzey kesiminde 1:1000000 ölçekli jeoloji haritasını hazırlamı tır. Jeoloji çalı malarında üç ayrı Proterozoyik serisini gnays, gnays ist, ist olarak ayırmı ve üzerindeki birimleri ise Alt Kambriyen, Alt Devoniyen, Alt Karbonifer, Permiyen, Alt Kretase, Üst Kretase Paleosen, Miyosen Kuvaterner ve Kuvaterner olarak ayırtlamı tır. Đntrüsifleri; Proterozoyik, Alt Orta Paleozoyik, Üst Paleozoyik olarak ayırarak petrografik yönden de incelemi tir. ANDERSON (1966 1968) : Ondaisair kuzeyinin temel jeolojisini ortaya koymu tur. Stratigrafisini inceleyerek, en ya lının Alt Proterozoyik olduğu, Üst Proterozoyik Kambriyen, Kambriyen Ordovisiyen, Siluriyen, Alt Devoniyen, Alt Karbonifer, Permiyen, Jura, Jura Kretase, Paleojen, Neojen ve Kuvaterner olarak birimleri belirtmi tir. Bölgenin Mesozoyik–Senozoyik ya lı birimlerinin stratigrafisini daha ayrıntılı açıklamı tır.
23
SHUVALOV (1970): Mongol Altai Bölgesinin stratigrafisini inceleyerek Bakhar (Alt
Orta Jura J1 2 bh ), Toromkhon (Üst Jura J3t ), Undurkhaan (Üst Jura Alt Kretase J 3
K1uh ), Andkhudag (Alt Kretase K1ah ), Khulsiin Gol (Alt Kretase K1hg ), Sainshand (Orta
Kretase K2sd ), Bayanshiree (Orta Kretase K2bs ), Baruungoyot (Orta Kretase K2bg ) birimlerini ayırmı tır. MARINOVA (1972): Ondaisair Bölgesinin 1:500 000 ölçekli bir jeolojik haritasını hazırlamı tır. OBIEDKOV vd (1972): Ondaisair civarında, STEPANOV vd (1972 1973): Ondaisair Bölgesinin güneybatısında , TURCHINOV vd (1973 1974) : Ondaisair’in güneyinde jeoloji haritası yapmı lardır. KHRAPOVA vd (1972 1977): Ondaisair çevresinin stratigrafisini ve granit intrüsifini inceleyerek 1:500 000 ölçekli jeoloji ve hidrojeoloji haritası hazırlamı lardır. BADARCH vd (1973 1974): Ondaisair civarında daha önce yapılmı olan çalı maları inceleyerek detaylı jeoloji ve paleontoloji ağırlıklı iki tane rapor hazırlamı lardır. ANASOVOI vd (1975 1976): Ondaisair’in kuzeybatısında 1:500 000 ölçekli jeoloji ve hidrojeoloji haritaları hazırlamı lardır. KHRAPOVA vd (1976 1977): Önceki çalı maları derleyip inceleyerek bölge stratigrafisine açıklık getirmi lerdir. TOGTOKH (1986) : Ondaisair Bölgesinin 1:200000 ölçekli jeoloji ve hidrojeoloji haritasını hazırlamı ve stratigrafisini inceleyerek birçok fosiller bulmu ve fosillere dayanarak Kretase ya landırması yapmı tır. ZABOTKEN (1988): Yaptığı genel jeoloji çalı masında bölgedeki litostratigrafik birimleri ayırt ederek 1:100 000 ölçekli bir jeoloji haritasını da ortaya koymu tur. SINITSA (1993): Ondaisair Bölgesinde ostrakod faunasına ili kin taksonomik bir çalı ma yapmı tır.
24
2.3. BÖLGESEL JEOLOJĐ
2.3.1. Tektonik Konum
Moğolistan, Orta Asyanın tektonik hareketli ku ağının ve Avrupa levhasının iç kısmında yer almaktadır. Moğolistan’ın jeolojisi büyük ölçüde Paleozoyik ya lı levhacıkların ve kıtasal alanların Sibirya’nın ya lı çekirdek kayalarına eklenmesiyle olu mu tur (Badarch, 1990, 2001, 2002, Tomortogoo, 1990,1996, 2000., ek.5).
0
ekil 5. Moğolistan tektonik haritası. Çalı ma bölgelerinin yeri kırmızı renkli karelerle ematik olarak gösterilmi tir (Tomortogoo, 1996).
25
Prekambriyen, yüksek dereceli metamorfik kayaları içerir ve kıtasal mikro levhalarla temsil edilmi tir. Bunlar, Orta Asya Tektonik Ku ağının (Central Asian Mobile Belt) önemli bir kısmını olu turur. Bunların en büyükleri Dzabkhan, Khangai, Tuv Mongol ve Altaydır. Paleozoyik, Neoproterozoyik, Kambriyen Alt Ordovisiyen (Kaledoniyen), Ordovisiyen Alt Karbonifer (Hersiniyen) ve Karbonifer Permiyen (Đndosiniyen) olmak üzere kısımlara ayrılmı tır. Diğer bazı Paleozoyik birimler çöküntü havzalarının birimleri olarak değerlerdirilir. Paleozoyik granitoyidler ve volkanik kayalar kıta kenarı mağmatizma ürünleridir. Bunların bazıları bakırlı cevher yatakları içerirler. Mesozoyik granitoyidleri çoğunlukla anorojeniktir ve alkalidir. Bazıları nadir toprak element yatakları içerir. Mesozoyik volkanikleri Doğu Moğolistandaki kıta içi riftle mesi ile ili kilidir. Jura ve Kretase çökelleri karasaldır. Dinozor fosilleri içerir. Kömür olu ukları vardır. Bu birimleri üzerleyen diğer Senozoyik birimler de karasaldır. Plaser yataklar içerirler. Senozoyik bazaltları kabuk derinliklerine kadar uzanan faylar boyunca püskürmü lerdir. Bu fayların sismik aktiviteleri günümüzde de devam etmektedir. Moğolistan, Orta Asya jeolojisinin anla ılmasında anahtar bir konuma sahiptir. Moğolistan’ın bugünkü jeolojisi temel olarak Üst Paleozoyik–Erken Mesozoyik döneminde blokların bir araya gelmesi sonucunda olu mu tur. Tektonik olarak Moğolistan; kuzeydeki Orta Asya Orojenik Supercollage (Altaylar) ile Güneydeki Katasia (Tarım ve Sino Kore kratonları) arasındadır. Son yıllardaki tektonik ara tırmacılarca jeolojisi, a. Kuzey Moğolistan tektonik birliği (domain) b. Orta Moğolistan masifi c. Güney Moğolistan tektonik birliği ve bunları üzerleyen Mesozoyik Senozoyik yapılar olmak üzere ayrılmı tır. Kuzey Moğolistan tektonik birliği mozayik bir yapıya sahiptir. Orta Moğolistan masifi ve genellikle ofiyolit zonları, ada yayı volkanitleri ve türbiditik birimleri içerir.
Moğolistan Altayları, tektonik bakımdan aktif sağ yönlü transpresyonel deformasyonun egemen olduğu kıta içi dağ ku ağıdır. Temelde yer alan kayaların olu turduğu birlikler, yay ardı ve yitim komplekslerini temsil ederler. Bu birlikler, Senozoyik deformasyonununa direnç gösteren Jungar ve Hungay arasında yer alır. Moğolistan Altayları, KB yönelimli doğrultu atımlı faylar arasında yükselmi tektonik birlikler eklindedir. Bloklar dü ey rotasyon ekseni boyunca deforme olmu lardır. Doğu
26
Altaylardaki sıkı malı dilimlerin bir araya geli i dağ içi havzalarının (ramp basins) kapanımına ve süreklilik gösteren dağ ku ağının geli imine yol açmı tır. Saatın tersi yönündeki kuzey ve güney Altayların rotasyonu bölgesel oroklinlerde görülmektedir. Rijit bloklar arasındaki geometrik ili ki, Paleozoyik ya lı temel birimler ve kuzeydoğu yönlü maksimum gerilme yönü Moğolistan Altaylarındaki Geç Senozoyik deformasyonunu denetleyen faktörlerdir.
27
3. MALZEME ve YÖNTEM
2005 2009 yılları arasında Ağustos ayı dönemlerinde gerçekle tirilen arazi çalı malarının öncesinde, eski çalı malardan derlenen bilgiler ı ığında, öncelikli inceleme alan seçiminde Kretase karasal ostrakodları açısından zengin ve yaygın olan Ondaisair ve Sainshand bölgeleri tipik yerler seçilmi tir. Bu ara tırma, yukarıda belirtilen inceleme alanlarında geni yüzlekler veren Alt Kretase ya lı birimlerin haritalanması (Tsagaantsav, Shinekhudag ve Khokhteeg Formasyonları) ile 18 adet ölçülmü stratigrafi kesitlerinden derlenen 94 örnek üzerinden yürütülmü tür.
3.1. ÇALI MA YÖNTEM Đ
2005 yılından itibaren yürütülen doktora çalı ması üç a amalı olarak; saha öncesi, saha ve laboratuar çalı maları eklinde sürdürülmü tür.
3.1.1. Saha öncesi çalı maları
Moğolistan Teknik Üniversitesi ile Milli Üniversite ve Ulusal Paleontoloji Akademisi kurumlarının kütüphane ve ar ivlerinden öncelikle literatür taraması için yararlanılmı tır. Saha çalı malarına ba layabilmek için gerekli olan 1/100.000 ölçekli Jeoloji haritaları, ilgili bölgelerin hava fotoğrafları ile Landsat TM leri (uzakta algılama Tematik Harita görüntüleri) hazırlanmı tır. Arazi çalı maları için gerekli olan çekiç, pusula, altimetre ve eritmetre gibi gereçler ile örnekleme için de ihtiyaç malzemeleri temin edilmi tir.
3.1.2. Saha çalı maları
Arazi çalı malarında öncelikle inceleme bölgeleri ayrıntılı olarak gezilmi ve çalı ılan bölgelerin 1:50000 ve 1:100000 ölçekli jeoloji ve örnekleme haritalarının hazırlanmasına inceleme alanlarının 1/100.000 ve 1/200.000 ölçekli jeoloji haritaları ile hava fotoğrafları ve Landsat TM leri (uzakta algılama Tematik Harita görüntüleri) destek olmu tur. Olu turulan her iki jeolojik harita bilgisayar ortamına aktarılmı ve ArcView 3.3 programı kullanılarak çizilmi tir ( ek. 3,4,8,30). Ara tırmaya ili kin Alt
28
Kretase ya lı birimlerin (Tsagaantsav, Shinekhudag ve Khokhteeg Formasyonları) en iyi gözlendiği yerlerden tip kesit yerleri belirlenerek ölçülmü stratigrafi kesit (Ö.S.K) yerleri de saptanmı tır. Çalı ılan bölgelerdeki topoğrafya ve arazinin genel durumu gözetildiğinde Pusula ve (Brunton) eritmetre yönteminin kullanılması ön görülerek 18 adet ölçülü stratigrafi kesitleri yapılmı , birimlerin tuturulmamı seviyelerinden yıkama örnekleri, dayanımlı kesimlerinden ise ince kesit örnekleri derlenmi tir. Ölçülen kesitlerin ve derlenen örnek yerlerinin koordinatları GPS Garmin ile belirlenerek 94 yıkama ve 3 adet ince kesit örneği olarak toplam 97 örnek alımı yapılmı tır (Tab.2). Ayrıca, çalı mayı destekleyici nokta örnek alımları ile ya landırmada Ar/39 Ar/40 izotop tarihlendirme yönteminin kullanılabilmesi için inceleme bölgelerindeki bazaltlardan bu amaca yönelik 3 adet örnek derlenmi tir (Tab.3). Bölgelerin haritalanması sırasında ve örnek derlenmelerde gerektiğinde de fotoğraflandırma yapılmı tır ( ek.34,35,36).
Tablo 2. Çalı ma alanlarında ölçülmü stratigrafi kesitlerinin (Ö.S.K) örnek sayıları, kalınlık ve GPS koordinatları. SAINSHAND BÖLGESI ONDAISAIR BÖLGESI Koordinatlar Kesit Kalınlık Örnek Koordinatlar Kesit Örnek Kalınlık № (m) sayısı № sayısı X:110°19’0.8” Sh 1 68 3 X:101°50’0.75” O 1 71m. 3 Y: 44°47’0.9” Y: 45°26’32.5” X: 110°05’51.8” Sh 2 126m. 8 X:102°39’11.4” O 2 110m. 2 Y: 44°46’3.1” Y: 45°19’0.63” X:110°06’16.2” Sh 3 83m. 6 X:101°49’54.4” O 3 276m 9 Y: 44°47’34.2” Y: 45°21’52.4” X:110°06’36.9” Sh 4 77m. 9 X:101°50’37.4” O 4 237m 9 Y: 44°47’30.4” Y: 45°25’55” X:110°05’34.4” Sh 5 186m. 7 X:102°23’49.3” O 5 102m 6 Y: 44°46’31.5” Y: 45°21’11.3” X:110°19’35.3” Sh 6 112m. 6 Y: 44°48’26.2” X: 110°19’28” Sh 7 96m. 9 Y: 44°48’30” X:110°19’35.5” Sh 8 120m. 3 Y: 44°48’25.7” X: 110°19’18.9” Sh 9 174m 2 Y: 44°47’5.5” X:110°19’18.9” Sh 10 100m 3 Y: 44°47’5.5”
29
X:110°19’18.9” Sh 11 154m 4 Y: 44°47’5.5” X: 110°19’14.6” Sh 12 115m 3 Y: 44°47’0.7” X: 110°05’41.2” Sh 13 177m 2 Y: 44°46’19.3”
Tablo 3. Ar/39 Ar/40 izotopları yöntemi ile tarihlendirmede çalı ma alanlarına ait bazaltlardan seçilmi örnekler.
SAINSHAND BÖLGESI ONDAISAIR BÖLGESI Örnek № Koordınatlar Örnek № Koordınatlar X: 110°19’35.3” X: 02°25’52.3” T1/1 D12 Y: 44°48’26.2” Y: 44°27’19.2” T8/1 X: 110°19’0.8”
Y: 44°47’0.9”
3.1.3. Laboratuvar çalı maları
Ara tırmanın en önemli a amasını olu turan laboratuar çalı malarında örnek hazırlama birincil i lem olup, bunlar yıkama ve ince kesit örneklerinin düzenlenmesi eklindedir. Yıkama örneklerinin hazırlamasında öncelikle yıkanan örneklerin içeriğindeki fosillerin ve özellikle ostrakodların binoküler mikroskop altında seçilerek ayırtlanmasıdır. Đyi korunan ve seçilen ostracod örneklerinin sınıflandırılması (taksonomisi), cins ve türlerine göre dağılım belirleme çalı maları Đ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalının Mikropaleontoloji laboratuvarında yapılmı tır.
3.1.3. 1. Yıkama örneklerinin hazırlanması
Arazide ölçülmü stratigrafi kesitlerinden (Ö.S.K) sistematik olarak derlenen, yıkama örnekleri laboratuarda su a amalardan geçirilmi tir. Örnekler 100 gr üzerinden alınarak yıkama a amasında önce tartılmı örneklerin üzerine %17’ lik H 2O2 (hidrojen peroksit) ilave edilerek 24 saat bekletilmi tir. Çözülmü olan örnekler 0.063 mm’lik elekte basınçlı su altında kil ve milinden arınana kadar yıkanmı tır. Bu örnekler etüvde
30
200° Cde kurutulmu , 2, 1, 0.500, 0.250, 0.125 ve 0.063mm lik eleklerde elenerek her elekten alınan örnekler de ayrı ayrı örnek kaplarına konarak 1 cm 2 lik karelajlı mikrofosil ayıklama tablasında binoküler mikroskop altında seçilerek toplanmı tır. Ayırtlanan fosiller slaytlar içine konarak tanımlanmaya hazır duruma getirilmi lerdir. Bu yıkama i leminde yeterince temizlenemeyen örnekler ise; saf su ile ultrasonik banyoda 30 dakika tekrar yıkama i lemine tabi tutulmu lardır. Tekrar yıkanan ve ayıklanan örnekler içindeki ostrakodlar cins ve tür tayini için hazırlanarak sistematik tanımlanmaları yapılmı tır.
3.1.3.2. Duraylı izotop için örnek hazırlanması
Duraylı izotop ölçümleri için sediment içerisindeki ostrakod kavkıları ayıklanarak örnekler hazırlanmı tır. Đzotopik ölçümlerinin gerçekle tirildiği örnek miktarı genelikle fert sayısına göre ve kavkı boyutuna göre deği mektedir. Çalı ılan bölgelerindeki korunma, yaygınlık ve bolluklarına göre ölçümlerin yapılabilmesinde Ondaisair Bölgesinden: Cypridea copulenta, C. unicostata türleri ile ve Sainshand Bölgesinden: C.copulenta , C.trita, C.vitimensis, C. unicostata türleri seçilmi tir. Ostrakod kavkılarındaki izotop ölçümleri Đzotop Jeokimya Laboratuarlarında Prof. Neil Tabor (USMU,2008) tarafından MAT 251 spektrometresi kullanılarak gerçekle tirilmi tir. Az sayıdaki Cypridea fracta, C. simplex, Ziziphocypris linchengensis , Mongolianella gigantea, Rhinocypris jurassica, Rh. izverae n. sp., ostrakod türleri ise atlanmı tır. Seçilen ostrakod türlerinde ve yapılan ölçümlerde sapma yüksek olduğundan güvenilir sonuçlar elde edilmi tir (Tab.14). Đzotop analizleri toplam 35 örnek üzerinde gerçekle tirilmi tir.
3.1.3.3. Örneklerin Mikroskopta Đncelenmesi
Ayıklama tablasında yayımları yapılan sedimentler içindeki fosil örnekler mikroskop altında tutucu bir iğne ile tabladan alınarak örneklerin derlendiği fosil slaytlarına konmu tur. Daha sonraki a amada slayt içindeki ostrakodların tanımlamaları binoküler mikroskop altında, her bir örneğin içermi olduğu ostrakod cins ve türleri tek tek ayıklanarak ayrı slaytlara yerle tirmi , ayırtlama i lemi tamamlandıktan sonra ise faunal deği imi saptama amacı ile cins ve türler tanımlanarak sayılmı tır. Tanımlanan
31
ostrakodların fotoğraflanması i lemi Đ. Ü. Mühendislik Fakültesi Metalürji Mühendisliği Bölümünde (SEM JSM 5600) ve Moğolistan Teknik Üniversitesinin Mikropaleontoloji laboratuarında elektron mikroskobunda (SEM TM1000 Hitachi) gerçekle tirilmi tir.
3.1.3.4. Ya landırma
Đnceleme alanlarında yüzeyleyen Shinekhudag Formasyonu’nun ya ına ili kin bügüne kadar deği ik farklı görü ler öne sürülmü tür. Ancak, ya ile ilgili tüm veriler literatürden ve dene tirmeden elde edilmi tir Sinitsa (1993) . Çalı ılan bölgelerdeki formasyonların tarihlendirilmesi için bazaltlardan üç adet örnek alınarak Utah Üniversitesi Đzotop Jeokimya Laboratuarlarında Cari tarafından Ar39/Ar40 yöntemi kullanılarak ya landırma yapılmı tır. Sainshand bölgesi için ya 131 ±±±5 M.y olarak tayin edilmi ve Erken Kretase (Hotriviyen Valanjinyen), olarak verilmi tir. Ondaisair Bölgesi için 19 ±±±5M.y ve Neojen olarak belirlenmi tir (Tab. 15).
3.1.4. Büro çalı maları
Elde edilen tüm ara tırma bulgularının derlenip toparlanması, bunların Đ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü’nün belirlediği tez yazım kuralları çerçevesinde rapor haline getirilip sunulması eklinde yürütülmü tür.
32
ekil 6. Sainshand Bölgesinin örnekleme haritası.
33
ekil 7. Ondaisair Bölgesinin örnekleme haritası.
34
4. BULGULAR
Çalı malar Moğolistan’ın güneyinde iki ayrı bölgede yürütüldüğünden stratigrafik bulgular a ağıdaki bölgeler için farklı olarak belirtilmi tir.
4.1. STRATĐGRAFĐ
Đnceleme alanlarındaki Sainsaind Bölgesinde: Paleozoyikten Senozoyike, Ondaisair ise; Prekambriyen’den Senozoyike kadar çe itli kaya–stratigrafi birimleri bulunmaktadır ( ek.8,15).
4.1.1. Sainshand Bölgesi
Çalı ma alanındaki formasyon adlamalarında önceden yapılmı çalı malarda kullanılan adlamalardan yararlanılmı tır. Sainsaind Bölgesinde: Paleozoyik, Mesozoyik ve Senozoyik ya lı birimler yer almaktadır. Paleozoyik: Alt Karbonifer ya lı boz ve kahverengi renkli andezit, gri ye il andezit tüf, andezit, bazalt, açık sarı renkli kumlu kireçta ları, gri renkli konglomera, gri ye il renkli milta ı arakatkılı kumta ları (Gunbayan Formasyonu), Mesozoyik: Üst Jura ya lı kırmızı renkli granit, volkanik çakılta ı parçaları, çamurta ı, kumta ı ile çoğun iyi yuvarlanmamı , çakılları, eyl, kumta ı (Sharilin Formasyonu), Alt Kretase: siyah renkli trakibazalt ve siyah kahverengi, kahverengi, kırmızı kahve renkli ve boz renkleri içeren trakibazalt ile trakiandezit ve bazalt, sedimentar olarak çamurta ı ve kumta ı (Tsagaantsav Formasyonu), siyah renkli eyl, koyu gri renkli milta ı, kumta ı, çamurta ı ve bazaltlar (Shinekhudag Formasyonu), sarı kahverengi, gri kahverengi, sarı renkli, ince taneli ve iyi yuvarlakla mı konglomeralar, kumta ı koyu gri, kırmızı renkli kumlu kilta lar (Khokhteeg Formasyonu), Üst Kretase ise; kırmızı renkli kumta ı, açık gri, sarımsı çakıllı ince tabakalı konglomeralar, kırmızı renkli çamurta lar (Bayanshiree Formasyonu), kırmızı, kırmızı sarı renkli kumlu çamurta ı, tutturulmu ince tabakalı kumta ı, çamurta ı (Baruungoyot Formasyonu), ve Senozoyik: Kuvaterner ile temsil edilmektedir. Bölgenin genel stratigrafisi, ekil 10’de genelle tirilmi stratigrafi kesiti’nde gösterilmi tir.
35
ekil 8. Sainshand Bölgesinin jeoloji haritası (Bomboroo 1989’dan basitle tirilerek düzenlenmi tir).
36
AÇIKLAMA LAR
Q IY Mil, kil, kum ve tuturulmamı çakıllar.
Sarı, sarı kahverengi, gri kahverengi ve kırmızı renki kumta ı, çamurta ı, kum, QIII-IY çamur, silt, kil ve kumlu ince çakıllar.
QII-III Kil, silt, kum ve ince çakıl.
Baruungoyot Formasyonu kırmızı, kırmızı sarı renkli kumlu çamurta , gri, K2 bg açık gri renkli tutturulmu ince tabakalı kumta ı, çamur ve çamurta lar.
Bayanshiree Formasyonu Sarı renkli kumta ı, açık gri, sarımsı çakıllı ince K2 bs tabakalı konglomeralar, gri renkli kumta ı, beyaz ve açık renkli kum, sarı renkli kumta ları.
Khokhteeg Formasyonu sarı kahverengi, gri kahverengi, sarı renkli, ince taneli K1 ht ve iyi yuvarlakla mı konglomeralar, kumta ı ve koyu gri, sarı gri ve gri ye il renkli kumlu kilta ları.
Shinekhudag Formasyonu siyah renkli eyl ve koyu gri renkli milta ı, K1 sh kumta ı, sarı renkli killi kumta ı, ye il ve koyu renkli çamurta ları.
Tsagaantsav Formasyonu Siyah renkli trakibazalt ve siyah kahverengi, K1CC kahverengi, kırmızı kahverenkli ve boz renkleri içeren trakibazalt ile trakiandezit ve bazaltlar.
Sharilin Formasyonu kırmızı renkli granit, volkanik çakılta ı parçaları içeren J3 sr ve sedimentar olarak çamurta ı, kumta ı ile çoğun iyi yuvarlanmamı , konglomeralar.
Gunbayan Formasyonu boz ve kahverengi renkli andezit, gri ye il andezit tüf,
C1bg andezit, koyu ye il renkli tüf ve ye il renkli andezit.
Fay 30 Tabaka eğim ve doğrultusu II Ölçülmü Stratigrafi kesiti
Ölçek 1:100 000 ekil 9. Sainshand Bölgesinin jeolojik enine kesiti.
37
ekil 10. Sainshand Bölgesinin genelle tirilmi stratigrafi kesiti.
38
4.1.1.1. Paleozoyik
Karbonifer
Gunbayan Formasyonu (C 1gb ) (Alt Karbonifer)
Tanım: Birim ilk olarak Boishenko (1977) tarafından “Gunbayan Formasyonu” olarak adlandırılmı ve çalı mamızda da bu adlama kullanılmı tır. Tip yeri: Gunbayan Formasyonu inceleme alanının güney ve güneybatısında dar alanlarda yüzlekler verir. Birimin tipik gözlendiği bölge Shatariin khudag ve Khar uul yakınındadır ve çalı ma alanın en ya lı birimdir. Litolojik Özellikleri: Altta taban 31m. kalınlıkta boz ve kahverengi renkli andezit ile ba lar, üste doğru sırasıyla 35m. kalınlıkta gri ye il andezit tüf, andezit, 42m. kalınlıkta koyu ye il renkli tüf ve ye il renkli andezit, 77m. kalınlıkta koyu ye il renkli andezit bazalt, gri ye il renkli andezit, 10m. kalınlıkta açık sarı renkli kumlu kireçta ları ile devam eder. Bunun üzerinde 247m. kalınlıkta gri renkli konglomeralar ufak tane boyutlarında polijenik (metamorfik kayaç parçacıklı) elemanlı olarak bulunur. 226m. kalınlıkta gri renkli ince katmanlı milta ı, 212m. kalınlıkta gri ye il renkli milta ı arakatkılı kumta ı, 233m. kalınlıkta gri renkli eyl, gri ve gri ye il renkli kumta ı, 31m. kalınlıkta ye il renkli andezit, 46m. kalınlıkta ye il renkli ince taneli kumta ı ile, 28m. Kalınlıktaki gri ye il renkli andezitler ile sonlanır. Kalınlık : Birimin kalınlığı 1228 metre olarak kabul edilmi tir. Ya : Suurisuren (1980) tarafından Brachiopod fosillerinden Viganella sp ., Syringothyris sp .,Rugosochonetes sp . saptanmı , Suetenko (1982) tarafından ise u flora bulunmu tur: Tomiodendron regulatory sp., Snorria sp ., Tomiadendron, Augaropteridium ex.gr . Pyrganicum, Tomiodendron aff ., Subregulare sur, Đngaropteridium sp , Tomiodendren ex. gr. ostrgianum, ingaroptrloios sp. n. Ichinnorov (1983), Tomiodendron, Paratomidendron ex.gr subregulare., Knorris sp . Paleontolojik incelemenin sonucunda formasyon’un Erken Karbonifer ya lı olduğu belirtilmi tir. Birimin üstünde açılı uyumsuzlukla Erken Kretase ya lı Tsagaantsav Formasyonu ile Kuvaterner ya lı alüvyon yer almaktadır.
39
4.1.1.2. Mesozoyik
Mesozoyik inceleme alanında, Üst Jura; Sharilin Formasyonu, Alt Kretase; Tsagaantsav, Shinekhudag ve Khokhteeg formasyonları, Üst Kretase ise; Bayanshiree ve Baruungoyot Formasyonları ile temsil edilirler.
Jura
Đnceleme alanında Jura ya lı birimler çok küçük bir alanda yüzlek vermektedir. Jura ya lı birimler: Sharilin Formasyonu (Üst Jura) ile temsil edilmektedir.
Sharilin Formasyonu (J 3sr )
Tanım: Turishev vd (1964 1965) Khamarkhoovor khudag ve Sharilin Khiidiin çevresinde en tipik yüzlekler vermesi nedeni ile tip kesit yeri olarak Sharilin’i seçerek bu formasyonu tanımlamı lardır. Martinson ve Shuvalov (1969 1987) Sainshand yöresinin Sharilin khiid bölgesinde ayrıntılı stratigrafisini yapmı lardır. Tip yeri: Sharilin Formasyonu inceleme alanının güneybatısında, ve doğusunda en yaygın olarak görülmektedir. Birimin en tipik gözlendiği yerler; Obdog Ukhaa, Ar Suujiin Uul, Serten Uul, Khairkhan Uul’un kuzeyi, Khavchuugiin Tsagaan Uul, Khuren Sarkhiar Uul ve Gurbansaikhan dağlarıdır. Litolojik Özellikleri: Sharilin Formasyonu kırmızı renkli granit, volkanik çakılta ı parçaları ve çamurta ı, kumta ı, içeren çoğun iyi yuvarlanmamı , boyutları 0.2 10 cm arasında deği en çakıllardan olu mu tur. Birimin orta seviyeleri sarı kırmızı renkli kötü boyanmalı çakılta ı, eyl, volkanik kayaç parçalarından olu an çakılla geçer. Altta da gri, açık gri renkli çakılta ı, kumta ı, çamurta lar görülmektedir. Kalınlık: Birimin kalınlığı jeoloji enine kesitlerinden yararlanılarak yakla ık 1248 1250m olarak saptanmı tır. Ya : Turshev (1954), Marinov (1957) ve Shuvalov (1969) gibi ara tırıcılar tarafından yapılan kesitlerde bulunan a ağıdaki floraya göre birime Geç Jura ya ı verilmi tir. Cladopailebis ex. gr . Nebbensis (Brongn), Nath , Czekanowskia sp. , Podosamites sp., Pityophyllum nordenskoildii .
40
Kretase
Alt Kretase; Tsagaantsav, Shinekhudag, Khokhteeg, formasyonları, Üst Kretase ise; Bayanshiree, Baruungoyot formasyonları ile temsil edilmi tir.
Alt Kretase
Tsagaantsav Formasyonu (K 1cc) Tanım: Bu formasyon ilk olarak Chaikovskii (1934–1935) tarafından “Tüf ta ı olarak tanıtılmı , daha sonra ise Turushev (1955) Dornogovi bölgesinin detaylı stratigrafisini inceleyerek Tsagaantsav khudag civarında ölçtüğü stratigrafi kesiti ile birime “Tsagaantsav Formasyonu“ adını vermi tir. Aynı adlama çalı mamızda da kullanılmı tır. Tip yeri: Tsagaantsav Formasyonu inceleme alanının doğusunda, kuzey doğusunda ve kuzeybatısında görülmektedir. Birimin tipik gözlendiği bölge Khaalga Uul, Sharil Khudag ve Mogoitiin Tolgod dağlarıdır. Litolojik Özellikleri: Tsagaantsav Formasyonu genellikle siyah renkli trakibazalt ve siyah kahverengi, kahverengi, kırmızı kahve renkli ve boz renkleri içeren trakibazalt ile trakiandezit ve bazalt, sedimentar olarak çamurta ı ve kumta larından olu maktadır. Tsagaantsav Formasyonu’nun altında uyumlu olarak Geç Jura ya lı Sharilin Formasyonu, üzerine ise uyumsuzlukla gelen Erken Kretase ya lı Shinekhudag Formasyonu yer almaktadır. Kalınlık : Birimin kalınlığı 800m. olarak kabul edilmi tir. Ya : Yapılan çalı malarda Pelesipodlardan: Arguniella ovalis., A.elongata., A.quadrata., Unio elongatus., Martinsoniconcha murtoica., M.tugrigensis., Limnocyrena wangshihensis., L.marginata., L.subplana., L.shantungensis., Probaicalia elongata., Bithynia leachioides., Gyraulus sp., Ostrakodlardan: Cypridea remota., C. concinna, C. zagustaica., Darwinula contracta., Mongolionella palmosa., Lycopterocypris infantilis., Timiriasevia costata., fosilleri ve bitkilerden ;Bairdestheria jeholensis, B. orientalis., B. aequialta., B. pseudomiddendorfii., B. oblonga., B. longissima., Paleoleptestheria cybaea., P. wolchonini., Brachygrapta kansuensis., Opsipolygrapta rhombifera., Balıklardan: Lycoptera middendorfii., L. fragilis., bulunmu tur. Belirlenen bu fauna ve floraya göre Erken Kretase ya ı verilmi tir.
41
Shinekhudag Formasyonu ( K 1sh )
Tanım: Đlk kez Martinson vd Shuvalov (1973) Dornogovi bölgesinin detaylı stratigrafisini incelemi ve Shaazangiin Govi civarında ölçülmü bir stratigrafi kesiti yaparak “Shinekhudag Formasyonu“ adını vermi tir Tip yeri: Shinekhudag Formasyonu inceleme alanının doğusunda ve batısındaki yüzleklerde görülmektedir. Birimin tipik gözlendiği bölge Khaalga Uul, Tushleg Uul, dağlarıdır. Litolojik Özellikleri: Birimin en alt kesimi 30m. kalınlıkta siyah renkli eyl ve koyu gri renkli milta ı, üste doğru sırasıyla 10.5m. kalınlıkta siyah renkli eyl, sarı renkli ince taneli Bairdesteria middendorfi fosilleri içeren kumta ı, 2.5m. kalınlıkta sarı renkli killi kumta ı, 7m. kalınlıkta killi kumta ı ve siyah, siyah gri renkli eyl, 15.2m. kalınlıkta siyah eyl, Ephemeropsis trisetalis Eichw fosilleri içeren kilta ı, 13.9m. kalınlıktaki ye il,siyah gri renkli çamurta ı ve 176m. kalınlıkta koyu renkli bazaltlarından olu maktadır ( ek.11). Kalınlık : Birimin kalınlığı yakla ık 550m. olarak kabul edilmi tir. Ya : Cypridea faveolata (Egger), C. vitimensis., C. aff. mediocris., Darwinula contracta., D. barabinskiensis., Rhinocypris tugurigensis., ostrakodları, Limnocyrena cf.amgensis Martins ., L. mongolica Martins ., L. wangshihensis., L. kweichowensis., molluskleri, Bairdestheria shinchudukensis., B. argunica., B. oblonga Oleyn., peudograpta ovoida Kras. , P. asanoi (Kob. et Kus) , P. khalfini., P. porrecta., Sinoestheria tsaidamensis Chang , Liograpta sp. , Erisopsis sp., bitkileri ile Lycoptera fragilis balığı bulunmu tur. Saptanan bu fauna ve floraya göre formasyon’a Erken Kretase ya ı verilmi tir. Bu çalı mada ise; radyometrik tarihlendirme ile bulunan ya verisi 131 ±5 milyon yıldır (Hotriviyen Barremiyen).
42
. N
ekil 11. Shinekhudag Formasyonu Sainshand Bölgesi (siyah renkli eyl ve koyu gri renkli milta ı, siyah renkli eyl, koyu renkli bazaltlar).
Khokhteeg Formasyonu (K 1ht )
Tanım: Đlk olarak Martinson (1973) Dundgovi Bölgesinde Shaazangiin Toirm ve Khokhteeg civarında yaptığı ölçülmü stratigrafi kesitleri ile birime “Khokhteeg Formasyonu“ adını vermi tir. Tip yeri: Khokhteeg Formasyonuna inceleme alanının kuzeybatısı, kuzeyi ve doğubatısında rastlanmaktadır. Birimin en tipik gözlendiği bölgeler; Dund Ukhaa, Ooshiin Els, Shaazangiin Toirm, Đkh Burkhan Uul, Jargalant Uul, Khaalag Uul Sharilin Khudag ve Toosgot dağlarıdır. Litolojik Özellikleri: Birimin en alt seviyesi 100m. kalınlıkta sarı kahverengi, gri kahverengi, sarı renkli, ince taneli ve iyi yuvarlakla mı konglomeralarla ba lar, üste doğru sırasıyla 1m. kalınlıkta katmanlanma gösteren kumta ı ve koyu gri, kırmızı renkli kumlu kilta ları ve 70m. kalınlıktaki kırmızı renkli kumta ı ile 0.5 0.7m. kalınlıkta iyi yuvarlakla mı , ufak çakıllı, sarı kahverengi ve gri kahverengi yer yer katmanlanma gösteren konglomeralardan olu maktadır ( ek. 12). Kalınlık : Birimin kalınlığı 260m. olarak kabul edilmi tir. Ya : Gastropodlardan: Viviparus robustus Martins. , Protelliptio hamili (Mc Learn), P. cf. muschketowi Martins., Unio paletsensis., Limnocyrena elliptiformis., L. andersoni
43
(Grab.,), Sainchandia tushlegica., S. mongolica, Ongonulensa sp ., Sinotaiaspusilla n.sp ., Campelsta cf. yihciensis., Lioplax cf . elongatus. bulunmu tur. Belirlenen gastropod bulgularına ve radiyometrik ya tayinlerine göre formasyonun ya ı 105 118 milyon yıl Apsiyen Albiyen olarak belirlenmi tir (Yarmoluk, 1994).
N
ekil 12. Khokhteeg Formasyonu Sainshand Bölgesi (kumta ı ve koyu gri, kırmızı renkli kumlu kilta ları).
Üst Kretase
Bölgede Geç Kretase ya lı birimler Bayanshiree ve Baruungoyot Formasyonları ile temsil edilmi lerdir.
44
Bayanshiree Formasyonu (K 2bs )
Tanım: Barsbold, Blokhin, Mokshatsev, Drekhlova ve Pershutkin (1968 1969) adlı ara tırıcılar Khar Khotol, Bayanshiree Uul, Khongil Tsav, Tsagaantsav Khudag ve Sainshand bölgelerinde ilk kez ayrıntılı stratigrafik inceleme yapmı lar ve “Bayanshiree Formasyonunu“ tanımlamı lardır. Tip yeri: Bayanshiree Formasyonu inceleme alanının güneybatısında ve güneydoğusunda en fazla yüzlekler vermektedir. Birimin tipik gözlendiği yerler Bor Guvee, Gashuunii Tal, Onst Uul, Shaazan Tsav Uul’un kuzeyi ile Ulaan Tsav Uul ve Dalain dağlarıdır. Litolojik Özellikleri: Bayanshiree Formasyonu’nun tabanı 40m. kalınlıkta kırmızı renkli kumta ı, açık gri, sarımsı çakıllı ince tabakalı konglomeralarla ba lar, üste doğru 2 m. kalınlıkta kırmızı renkli kumta ı, 2.5m. kalınlıkta açık, açık sarı renkli konglomera, 2m. kalınlıkta kumta ı ile kırmızı renkli çamur ve çamurta ları, 3m. kalınlıkta kırmızı renkli kumta ları ile devam eder ( ek. 13). Bayanshiree Formasyonu’nun tabanında uyumsuz olarak Alt Kretase ya lı Baruunbayan Formasyonu, üzerinde ise yine uyumsuz olarak gelmi Paleosen ya lı birimler yer alır. Kalınlık : Birimin kalınlığı 49.5m. olarak verilmi tir. Ya : Memelilere ait Gobiola kharachutulica Martinson ., Guneopsis gracilis Barsbold., Plenrobema glaria Martinson, Barsbold, Tolstikova fosilleri bulunmu tur. Belirlenen bu fauna bulgularına ve radiyometrik ya tayinlerine göre formasyonun ya ı 88 105 milyon yıl Senomaniyen Türoniyen ya verilmi tir (Yarmoluk, 1994).
45
N
ekil 13. Bayanshiree Formasyonu Sainshand Bölgesi (ince tabakalı kumta ı ile kırmızı renkli çamur ve çamurta ları).
Baruungoyot Formasyonu (K 2bg )
Tanım: Barsbold vd., (1969) tarafından Bayanzag bölgesinde gerçekle tirdikleri stratigrafi çalı masında “ Baruungoyot Formasyonunu“ ilk kez adlandırmı lardır. Fakat daha sonra Shuvalov (1973) Sainshand bölgesinin Khaalga uul civarındaki stratigrafi incelemesinde bu formasyonun Baruungoyot Formasyonu olduğunu özellikle belirtmi tir. Tip yeri: Baruungoyot Formasyonu en iyi inceleme alanının güneydoğusunda görülmektedir. Birimin en tipik gözlendiği bölgeler: Gashuunii Ukhaa, Buruu Guya Uul, Bulangiin Ulaan Nuur, Bor Shiree, Đkh Baga Tariach Uul ve Khokh bulagdır. Litolojik Özellikleri: Baruungoyot Formasyonu’nun tabanı 17m. kalınlıkta kırmızı, kırmızı sarı renkli kumlu çamurta ları ile ba lar, üste doğru 28 m. kalınlıkta gri, açık gri renkli tutturulmu ince tabakalı kumta ı ile sarı ve kırmızı sarı renkli çamur ve çamurta ları ile devam eder. Daha üstte 9.5m. kalınlıkta sarı renkli ince tabakalı kumta ı ve kırmızı açık kırmızı çamur, 26m. kalınlıkta sarı, kırmızı sarı renkli çamur ve
46
çamurta ları, 10m. kalınlıkta ince tabakalı kumta ı ve kırmızı renkli çamur ile 11m. kalınlıkta kırmızı renkli kumta ı ve kumlu çamurta ları sıralanımı gösteren çökellerden olu mu tur ( ek. 14). Kalınlık : Birimin kalınlığı 101.5m. dir. Ya : Mollusklerden : Sainshandia robusta Mart., Gobiella charachutulica., Psorula mica., Et tels., ostrakodlardan; Timiriaseria martinson ., Lycopterocypris bagataratchensis fosilleri, omurgalı fosillerden Adocus sp . Trionyx sp. (kaplumbağa) ve Ankilesaures sp. , (dinosorlar) fosilleri bulunmu tur. Bu faunaya göre birimin ya ı Geç Kretase olarak belirlenmi tir (Badamgarav, 1975). N
ekil 14. Baruungoyot Formasyonu Sainshand Bölgesi (koyu kırmızı renkli tutturulmu ince tabakalı kumta ı ile kırmızı renkli çamur ve çamurta ları).
4.1.1.3. Kuvaterner
Sainshand Bölgesi jeoloji haritasında da görüldüğü gibi Kuvaterner çökelleri litolojik
özellik farklılığından üç ayrı (Q II III , QIII IY, QIY ) bölge olarak incelenmi tir.
47
(Q II III )
Shar Modnii Khudag güneybatısında, Osokhiin khudag’ın kuzeydoğusunda çok küçük bir alanda yüzlekler vermektedir. Birimin en iyi gözlendiği bölge Gashuunii Ukhaa, Buruu Guya Uul derelerinin birle tiği kesimlerdir. Litolojisi kil, silt, kum ve ince çakıl karakterindedir. Tane boyutlarında a ağı akı yönüne doğru incelme, kö elilikten yarı yuvarlaklığa geçi gözlenmektedir. Kalınlık : Birimin kalınlığı 15m.dir.
(Q III IY ) Sainshand Bölgesinin her tarafında çok iyi gözlenmektedir. Birim genellikle sarı, sarı kahverengi, gri kahverengi ve kırmızı renki kumta ı, çamurta ı, kum, çamur, silt, kil ve kumlu ince çakıllardan olu maktadır. Taneler kö eli ve yarı yuvarlaktır. Ortalama 20 30m. kalınlıkta olup, nadiren 15 20m kalınlık sunar.
(Q IY ) Sainshand Bölgesi kuzeyi ile Kholgui Usnii Govi gölünde yüzlekleri görülen günümüz Kuvaterner çökelleri mil, kil, kum ve tutturulmamı çakıllardan olu maktadır. Genellikle dere yataklarında, yatağı geni dere kenarlarında birikim gösteren bu çökeller kötü boylanmalı olup, %50 60 kum, çakıl, % 40 silt ve % 30 kaba çakıl oranına sahiptirler. Kalınlığı 2 5m arasında deği im göstermektedir ( ek.15). N
ekil 15. Sainshand Bölgesi kuvaterner çökellerinin genel görünümü.
48
4.1.1.4. Sainshand Bölgesinin ölçülmü stratigrafi kesitleri
Sainshand Bölgesinde yüzeyleyen Erken Kretase ya lı sedimenter kayaçlar içerisindeki ostrakod faunasının saptanması ve sistematik tanımlarını belirlemek amacı ile litoloji birimlerinin en iyi gözlendiği yerde on üç ayrı Ö.S.K yapılmı ve tüm bu kesitlerden toplam 65 adet yıkama örneği alınmı tır ( ek. 16). Ayrıca stratigrafik kesit almak için uygun olmayan 2 yerden ise nokta örnekler derlenmi tir.
Ölçek 1:100 000 ekil 16. Sainshand Bölgesinde Ölçülmü Stratigrafi Kesitlerinin menzileri.
49
Sainshand I ölçülmü stratigrafi kesiti X: 110°19’0.8” Y: 44°47’0.9” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. 68m. toplam kalınlık ölçülen kesitin tabandan itibaren Khokhteeg Formasyonu olu turmaktadır. Kesit tabanda 30m. kalınlıkta kırmızı bazalt, tüf, volkanik bre ile ba lar. 17m. kalınlıkta kırmızı renkli, orta taneli çakılta ları devam eder. Bunların üzerinde ise 21m. kalınlıkta sarı gri renkli, ince orta taneli çakılta ı ve kumta larından olu ur ( ek.17). Đçerisinde Cypridea unicostata Galeeva , C.copulenta Lubimova bulunmu tur. Kesit boyunca 3 örnek derlenmi , 1 ostrakod cinsi ve 2 türü belirlenmi tir ( ek.17a).
ekil 17. Sainshand I ölçülmü stratigrafi kesiti.
Cypridea unicostata 42%
C.copulenta 58%
ekil 17a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.17).
50
Sainshand II ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°05’51.8” Y: 44°46’3.1” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. 126m. toplam kalınlıklı ölçülen kesitin tabandan itibaren Khokhteeg Formasyonu olu turmaktadır. Gri renkli kumlu çakılta ı, kumta ı ve çakılta ı ardalanması ekilde devam eder. Cypridea vitimensis Mandelstam, C.unicostata Galeeva içeren kumta larından olu ur ( ek.18). Kesit boyunca 8 örnek derlenmi , bu örneklerden 1 ostrakod cinsi ve 2 türü belirlenmi tir ( ek.18a).
ekil 18. Sainshand II ölçülmü stratigrafi kesiti.
Cypridea vitimensis
31%
69%
C. unicostata
ekil 18a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.18).
51
Sainshand III ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°06’16.2” Y: 44°47’34.2” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. 83m. toplam kalınlıklı ölçülen kesitin tabandan itibaren Khokhteeg Formasyonu olu turmaktadır. 30m. kalınlıkta sarı renkli volkanik kayaçlardan olu an çamurlu çakılta ları ile ba lar, üzerine ise, 50m. kalınlıkta sarı renkli ince orta taneli çakılta ı, 60m. kalınlıkta sarı renkli ostrakodlu çamurta ı devam eder. Daha sonra 64m. kalınlıkta sarı renkli çakılta ı, 69m. kalınlıkta sarı renkli Cypridea unicostata Lubimova ostrakod içeren çamurta lardan olu mu tur. Üzerine ise, 73m. kalınlıkta sarı renkli çakıltaslarından olu mu tur ( ek.19). Kesit boyunca 6 örnek derlenmi , bu örneklerden 2 ostrakod cinsi, 3 türü ve Cypridea unicostata Lubimova, C. occollata Lubimova ve Mongolianella gigantea Galeeva belirlenmi tir ( ek.19a).
ekil 19. Sainshand III ölçülmü stratigrafi kesiti.
52
Mongolianella gigantea
20%
55% Cypridea 25% unicostata C.occollata
ekil 19a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.19).
Sainshand IV ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°06’36.9” Y: 44°47’30.4” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. 77m. toplam kalınlıklı ölçülen kesitin tabanda Shinekhudag Formasyonu olu turmaktadır. 10m. kalınlıkta Cypridea unicostata Galeeva , Rhinocypris izverae n.sp., içeren ye il gri renkli çamurlu kumta ı ile ba lar, 21m. kalınlıkta Rhinocypris izverae sp. nov içeren sarı kahverengili kumta ı, 41m. kalınlıkta çamurlu kumta ı, 49m. kalınlıkta sarı kahverengili çamurta ı, 55m. kalınlıkta Cypridea unicostata Galeeva , Rhinocypris izverae n.sp., içeren sarı kahverengili kumta ı, Khokhteeg Formasyonu ba lar 62m. kalınlıkta ye il gri renkli çamurlu kumta ı, 67m. kalınlıkta Cypridea unicostata Galeeva içeren ye il gri renkli çamurta ı, 71m. kalınlıkta Cypridea unicostata Galeeva , C.copulenta Lubimova içeren ye il gri renkli çamurlu kumta lar ile devam eder. Bunların üzerinde ise; 77m. kalınlıkta ye il gri renkli volkanik kayaçlardan olu an çakılta ı bulunmaktadır ( ek.20). Kesit boyunca 9 örnek derlenmi , bu örneklerden 2 ostrakod cinsi ve 2 türü belirlenmi tir ( ek.20a).
53
ekil 20. Sainshand IV ölçülmü stratigrafi kesiti.
Rhinocypris izverae n.sp
16% C. unicostata Galeeva 50% 34%
Cypridea copulenta Lubimova
ekil 20a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.20).
Sainshand V ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°05’34.4” Y: 44°46’31.5” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Toplam kalınlıklı 186m. Kesitin en alt seviyesi Shinekhudag Formasyonu olu turmaktadır. 5 kalınlıkta sarı renkli çakılta larla ba lar, üste doğru sırasıy 20m. kalınlıkta gri renkli ince taneli çakılta ları ve 66m. kalınlıktaki sarı renkli kumta ı ile 86m. kalınlıkta C.
54
unicostata Galeeva, Cypridea trita Lubimova , içeren sarı renkli kumta ı olu mu tur. 128m. kalınlıkta Khokhteeg Formasyonu gri renkli orta taneli çakılta ı, 168 kalınlıkta C. unicostata Galeeva içeren kırmızı ve sarı renkli kum, çamurlu kumta ı, kum, 186m. kalınlıkta beyaz gri renkli çakılta lardan olu maktadır ( ek.21). Kesit boyunca 7 örnek derlenmi , bu örneklerden 1 ostrakod cinsi ve 2 türü belirlenmi tir ( ek.21a).
ekil 21. Sainshand V ölçülmü stratigrafi kesiti.
Cypridea trita
25%
75%
C.unicostata
ekil 21a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.21).
55
Sainshand VI ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°19’35.3” Y: 44°48’26.2” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. 112m. toplam kalınlıklı ölçülen kesitin tabandan itibaren Shinrkhudag Formasyonu olu turmaktadır. Shinekhudag Formasyonu’un tabanı altta kırmızı renkli, 50metre bazalt ile ba lar üste doğru sarı renkli 10 metre çakıltası, sarı renkli kıltası ve çamurtası 71m. kalınlıkta sarı renkli çakılta ı ile bol ostrakodlı kılta lardan olu mu tur. 86m kalınlıkta çamurta larından olu an konglomera, 102m. kalınlıkta sarı renkli çakılta ı ve çamurta ı, 118 m. kalınlıkta beyaz renkli orta taneli çakılta ı bulunmaktadır ( ek.22). Kesit boyunca 6 örnek derlenmi , bu örneklerden 1 ostrakod cinsi, 5 türü ve Cypridea copulenta Lubimova, C. fracta Lubimova , C. trita Lubimova , C. unicostata Galeeva ve C. vitimensis Mandelstam belirlenmi tir ( ek.22a).
ekil 22. Sainshand VI ölçülmü stratigrafi kesiti.
56
C. trita Cypridea copulenta
17% 24%
C.fracta 14% 14% C. vitimensis 31%
C. unicostata
ekil 22a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.22).
Sainshand VII ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°19’28” ve Y: 44°48’30” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. 96m. toplam kalınlıkta ölçülen kesitin tabandan itibaren Shinekhudag Formasyonu olu turmaktadır. Kesitte Shınekhudag Formasyonu, tabanda 30 32 metreler arasında koyu renkli bazaltları ile ba lar, 62 metresinde Cypridea unicostata Galeeva ve C. trita Lubimova ostrakod içeren sarı renkli killi kumta ı, 72m kalınlıkta beyaz sarı renkli, ince orta taneli milta ları, 79m kalınlıkta koyu gri renkli milta ları ile devam eder. 84m kalınlıkta beyaz sarı renkli ince orta taneli milta ları ile devam etmektedir. Đstifin 93 kalınlıkta beyaz sarı renkli ince orta taneli milta ı, kilta ı, 95m kalınlıkta sarı renkli ince taneli milta ı, 96m. kalınlıkta sarı renkli milta ı gözlenmektedir. Kesit boyunca 9 örnek derlenmi ( ek.23), bu örneklerden 1 ostrakod cinsi, 2 türü ve Cypridea unicostata Galeeva ve C. trita Lubimova belirlenmi tir ( ek.23a).
57
ekil 23. Sainshand VII ölçülmü stratigrafi kesiti.
C. trita
31%
69% Cypridea unicostata
ekil 23a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.23).
58
Sainshand VIII ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°19’35.5” Y: 44°48’25.7” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Toplam kalınlık 120m. Kesitin tabanı altta 25 kalınlıkta gri renkli kötü boylanmalı tutturulmamı çakıl, kum, kumlu çakılta lardan olu an konglomera ile ba lar, 35 kalınlıkta Cypridea vitimensis Mandelstam, C. simplex Galeeva içeren sarı renkli kumta ı ile devam eder. Bunların üzerinde ise 85m. kalınlıkta gri renkli ince taneli kumta ı ve kumlu çakılta ı bulunmaktadır ( ek.24). Kesit boyunca 3 örnek derlenmi , bu örneklerden 1 ostrakod cinsi ve 2 türü belirlenmi tir ( ek.24a).
ekil 24. Sainshand VIII ölçülmü stratigrafi kesiti.
59
Cypridea vitimensis
36%
64% C.simplex
ekil 24a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.24).
Sainshand IX ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°19’18.9” Y: 44°47’5.5” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Toplam kalınlık 174m. ölçülen kesit tabandan itibaren Shinrkhudag Formasyonu ile temsil edilir. Tabanı altta koyu renkli andezit bazalt, volkanik kayaçlardan olu an tüflü konglomera, en üste ise 85m. kalınlıkta kırmızı, sarı renkli kumta ı ve çakılta ları bulunur. Đçeriğinde Cypridea simplex Galeeva , C. unicostata Galeeva , C. vitimensis Mandelstam ostrakodları bulmu tur ( ek.25). Kesit boyunca 2 örnek derlenmi , bu örneklerden 1 ostrakod cinsi ve 3 türü belirlenmi tir ( ek.25a).
ekil 25. Sainshand IX ölçülmü stratigrafi kesiti.
60
Cypridea vitimensis
28% C.unicostata 50%
22%
C.simplex
ekil 25a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.25).
Sainshand X ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°19’18.9” Y: 44°47’5.5” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Üste doğru kırmızı beyaz renkli ostrakodlu çamurta ı (25m.), daha sonra ise koyu renkli bazalt 25m. kalınlık sunar. En üste kırmızı renkli ostrakodlu çamurta ları (25m.) bulunur. Kalınlık 100m’dir ( ek.26). Kesit boyunca 3 örnek derlenmi , bu örneklerden tarihlendirilmesi için bazaltlardan örnek alınmı , sedimentlerden 2 ostrakod cinsi, 3 türü ve Cypridea copulenta Lubimova, C. fracta Lubimova ve Rhinocypris jurassica Martin belirlenmi tir ( ek.26a).
ekil 26. Sainshand X ölçülmü stratigrafi kesiti.
61
Rhinocypris jurassica 21% Cypridea copulenta 47%
32%
C. fracta
ekil 26a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.26).
Sainshand XI ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°19’18.9” Y: 44°47’5.5” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Kesitin en alt kesimleri 89m. kalınlıkta koyu renkli andezit, bazalt, volkanik kayaçlardan olu an tüflü konglomera ile ba lar. Bunların üzerine 65m. kalınlıkta kırmızı, sarı renkli Cypridea simplex Galeeva , C.unicostata Galeeva , C. vitimensis Mandelstam içeren kumta ı ve çakılta larından olu ur. Kalınlık 154m ( ek.27). Kesit boyunca 4 örnek derlenmi , bu örneklerden 1 ostrakod cinsi ve 3 türü belirlenmi tir ( ek.27a).
ekil 27. Sainshand XI ölçülmü stratigrafi kesiti.
62
Cypridea simplex
C.unicostata 35% 45%
20%
C. vitimensis
ekil 27a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.27).
Sainshand XII ölçülü stratigrafi kesiti
X: 110°19’14.6” Y: 44°47’0.7” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Kalınlık 132m’dir. Tabanda 30m. kalınlıkta koyu renkli bazalt ile ba lar, 35m. kalınlıkta beyaz gri renkli ostrakodlu çamurta larından olu mu tur. Üzerine ise 27m kalınlıkta beyaz gri renkli orta taneli çakılta ı, 40m. kalınlıkta kırmızı sarı renkli Cypridea copulenta Lubimova, C. unicostata Galeeva içeren çamurta ları ile devam eder. Kalınlık 133m ( ek.28). Kesit boyunca 3 örnek derlenmi , bu örneklerden 1 ostrakod cinsi ve 2 türü belirlenmi tir ( ek.28a).
ekil 28. Sainshand XII ölçülmü stratigrafi kesiti.
63
Cypridea unicostata 44% C.copulenta 56%
ekil 28a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.28).
Sainshand XIII ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 110°05’41.2” Y: 44°46’19.3” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Toplam kalınlık 177m. ölçülen kesiti tabanından itibaren Tsagaantsav Formasyonu olu turmaktadır. Kesit tabandan itibaren 92m. kalınlıkta Cypridea trita Lubimova , C. simplex Galeeva içeren beyaz gri renkli kumlu çamurta ları ile ba lar, 85m. kalınlıkta beyaz gri renkli ince taneli kumta larından olu mu tur ( ek.29). Kesit boyunca 2 örnek derlenmi , bu örneklerden 1 ostrakod cinsi ve 2 türü belirlenmi tir ( ek.29a).
64
ekil 29. Sainshand XIII ölçülmü stratigrafi kesiti.
Cypridea trita 44% C. simplex 56%
ekil 29a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.29).
65
4.1.2 Ondaisair Bölgesi
Bu ara tırmada, çalı ma alanı içindeki formasyon adlanmaları ile önceki yapılmı çalı malarda kullanılan ve verilmi adlanmalardan yararlanılmı tır. Ondaisair Bölgesi; Prekambriyen, Paleozoyik, Mesozoyik ve Senozoyik zamanlarına ait birimleri içermektedir. Prekambriyen’de Orta Alt Rifiyen, granit, iri taneli plajioklaz, tonalit, granodiyorit, biotit, amfibolit, gnays. Alt Proterozoyik, gnays dokulu, iri taneli koyu renkli minerallerce zengin garnit. Üst Proterozoyik, amfibol ve granit, iri taneli kuvars, stavrolit, biotit, silimanit. Paleozoyik’te; Alt Permiyen koyu renkli trakibazalt, trakidasit, riyolit, trakiriyodasit, dasit. Açık renkli kuvarsı bol, taneleri orta irilikte kayaçı olu turan, asıl mineraller: kuvars, feldspat, paljiyoklas ve biyotit (Ulagchin granitoid masifi). Alt Permiyen krem ve kahve renkli riyolit, ince orta taneli kumta ı, milta ı, kireçta ı, tüf, tüflü milta ı, konglomera, koyu gri ye il renkli andezit (Bagantuul Formasyonu), Mesozoyik’te; Alt Orta Jura gri, ye il gri renkli konglomera, kumta ı, koyu gri, boz sarı renkli, milta ı, siltta ı, açık sarı renkli ince orta taneli kumta ı (Bakhar Formasyonu), Alt Kretase; Valanjiniyen Berriyasiyen ya lı bazalt, tüf, volkanik bre , gri renkli milta ı, tüflü kumta ı, kireçta ı, çamurta ı, kırmızı renkli konglomera, konglobre , riyolit, trakiriyolit (Tsagaantsav Formasyonu), Hotriviyen Barremiyen, tüf, bazalt, konglomera, koyu renkli trakibazalt, gri renkli milta ı, çamurta ı, ince katmanlı kumta ı (Shinekhudag Formasyonu), Apsiyen Albiyen, volkanik bre , bazalt, gri ince orta katmanlı kumta ı, ince tabakalı milta ı, koyu ye il renkli kireçta ı, sarı ve gri mavi renkli kumlu kireçta ı, koyu gri renkli trakibazalt, konglomera (Khokhteeg Formasyonu) bulunmaktadır. Senozoyik ya lı birimler ise; Oligosen, Neojen ve Kuvaterner ile temsil edilmi olup, Senozoyik’te bölgede formasyon ayrımı bugüne dek yapılmamı tır. Ondaisair Bölgesinin genelle tirilmi stratigrafi kesiti ek.32’ de gösterilmi tir.
66
ekil 30. Ondaisair Bölgesinin jeoloji haritası (Zabotken 1988 dan basıtle tirilerek düzenlenmi tir).
67
AÇIKLAMALAR
Q IY Kuvaterner Kötü boylanmalı, turturulmamı çakıl, kum, kil ve mil.
Kuvaterner Silt, kil ve kumlu ince çakıllar. QIII-IY
Neojen koyu gri renkli trakibazalt, ye il ve açık gri renkli kil, beyaz kumta ı, N1 ince tabakalı killi kumta ı, silt ve çakıllar.
Oligosen kırmızı kahverengi renkli kum, ince katmanlı kil, kırmızı renkli P3 karbonlu kum, silt, çakıl, kil boyutunda tutturulmamı taneler.
Alt Kretase Khokhteeg Formasyon volkanik bre ve bazalt, gri ince orta
K1 ht katmanlı kumta ı, ince tabakalı milta ı, koyu ye il renkli kireçta ı ve sarı ve gri mavi renkli kumlu kireçta lar.
Alt Kretase Shinekhudag Formasyon tüf, bazalt ve konglomera, koyu renkli K1sh trakibazalt, gri renkli milta ı, çamurta ı, ince katmanlı kumta ı.
Alt Kretase Tsagaantsav Formasyon bazalt, tüf, volkanik bre , gri renkli
K1CC milta , tüflü kumta ı, kireçta ı, çamurta ı, kırmızı renkli konglomera,
konglobre , kumta ı, riyolit, trakiriyolit ve tüfler.
Alt Orta Jura Bakhar Formasyon gri, ye il gri renkli, konglomera, kumta , J1-2bh koyu gri, boz sarı renkli, milta ı, siltta ı ve açık sarı renkli ince orta taneli
kumta ı.
Erken Permiyen Bagantuul Formasyon krem ve kahve renkli riyolit, ince orta P1bg taneli kumta ı seviyeli milta ı, kireçta ı, tüf riyolit, tüflü kumta ı ve riyolit, tüflü kumta ı ve tüflü milta ı.
Alt Permiyen Ulagchin granitoid masifi. Açık renkli kuvarsı bol, taneleri orta γP1u irilikte kayaçı olu turan, asıl mineraller: kuvars, feldspat, paljiyoklas ve biyotit.
ιP2 Alt Permiyen koyu renkli trakibazalt, trakidasit, riyolit, trakiriyodasit, dasit.
2 Üst Proterozoyik amfibol ve granit, iri taneli kuvars, stavrolit, biotit, silimanit. PR 1
1 Alt Proterozoyik gnays dokulu, iri taneli koyu renkli minerallerce zengin PR 1 garnit.
Orta Alt Rifiyen granit, iri taneli plajioklaz, tonalit, granodiyorit, biotit, P2-3 amfibolit ve gnays.
Fay 30 Tabaka eğim ve doğrultusu II Ölçülmü Stratigrafi Kesiti
68
Ölçek 1:100 000
ekil 31. Ondaisair Bölgesinin jeolojik enine kesiti
69
ekil 32. Ondaisair Bölgesinin genelle tirilmi stratigrafi kesiti.
70
4.1.2.1. Paleozoyik
Permiyen
Bagantuul Formasyonu (P 1bg )
Tanım: Suetenko vd (1972 1974) tip kesit yeri olarak Bagant Uul ve Uushgin Nuruu çevresinde gördükleri tipik özelliklerden dolayı formasyona “Bagantuul Formasyonu” adını vermi lerdir. Tip Yer: Bagantuul Formasyonu Ondaisair Bölgesinin güneysinde Bagnat uul’un güney doğusunda en iyi gözlenmektedir. Birimin en tipik gözlendiği bölgeler Shinejinst uul, Bagant Uul ve Uushig Uul mevkiilerdir. Litolojik Özellikleri: Đstif krem ve kahve renkli 20m. kalınlıkta riyolit ile ba lar, 130m. kalınlıkta ince orta taneli kumta ı seviyeli milta ı, kireçta ı, tüf ve riyolit üstünde 200m. kalınlıkta tüflü kumta ı ve riyolit ile devam eder. Daha üstte 100m. kalınlıkta tüflü kumta ı ve tüflü milta ları yer alır. Bunları da 300m. kalınlıkta orta taneli kumta ı, tüflü kumta ı, milta ı ile konglomeralar ve üzerlerinde 100m. kalınlıkta tüflü kumta ı ve konglomera izler. Birim 400m kalınlıkta konglomera, koyu gri ye il renkli andezit ve riyolit ardalanmasıyla son bulur. Fosil içeriği : Çalı ma alanında yapılan incelemelerde fosil bulgularına rastlanmamı tır. Kalınlık: Formasyonun kalınlığı ortalama 1250m. olarak kabul edilmi tir. Ya : Komarom Nephropsis ex gr . Rhomboidea Neub. , bitkileri bularak birime Erken Permiyen ya ını vermi tir.
4.1.2.2. Mesozoyik
Ondaisair Bölgesinde yapılan çe itli jeoloji çalı malarında Mesozoyik; Jura ve Kretase olarak iki sisteme ayırtlanmı tır. Jura’da; Bakhar Formasyonu (Alt Orta Jura), Kretase’de Tsagaantsav, Shinekhudag ve Khokhteeg (Alt Kretase) formasyonları olmak üzere toplam dört formasyon tanımı yapılmı tır.
71
Jura
Bakhar Formasyonu (J 1 2 bh ) Tanım: Logachev ve Khilko (1963) ilk kez floraya dayalı Erken Orta Jura ya ını verdikleri Tseliin formasyonunu adlandırmı lardır. Daha sonra ise Shuvalov (1975) Bahar uul’un kesit yeri olan Bahar uul yaylasında tipik özellikler göstermesi nedeni ile ‘Bakhar Formasyonu’nu yeniden adlandırmı tır. Tip yeri: Bakhar Formasyonu Ondaisair Bölgesinin güneyinde ve Zuunshiir uul’un kuzey batısında görülmektedir. Birimin tipik gözlendiği bölge Bayantsagaan Nuru, Baga Bogd ve Shinejinst dağlarıdır. Litolojik Özellikleri: Bakhar Formasyonu’nun tabanı altta gri, ye il gri renkli, 300m. kalınlıkta konglomera ve kumta ları ile ba lar, üste doğru koyu gri, boz sarı renkli, 400metre kalınlıkta milta ı, siltta ı ve açık sarı renkli ince orta taneli kumta ı ardalanması ekilde devam eder ( ek. 33). Kalınlık : Formasyon’un kalınlığı ortalama 700 m. olarak verilmi tir. Ya : Lebedeva ve Doludenko (1974) bu birim içerisinde Cladephlebis ex gr. Haiburnensis Brongn., C. ex gr . Williamsonii (Brongn) ., C. sp . Đndet., Czekanewskia ex gr. Nigida Heer, Phoenicopsis sp . indet., Desmiophyllum sp ., Teaniopteris sp., Sphenopteris sp. indet., Equisetites sp . bitkileri bularak Erken Orta Jura ya lı olduğunu söylemi tir.
N
ekil 33. Bakhar Formasyonu Ondaisair Bölgesi (koyu gri, boz sarı renkli, milta ı, siltta ı).
72
Kretase
Bölgedeki Alt Kretase olarak; volkanik ve sedimanter birimlerle Tsagaantsav Formasyonu (Valanjiniyen Berriyasiyen) Shinekhudag Formasyonu (Hotriviyen Barremiyen) ve Khokhteeg Formasyonu (Apsiyen Albiyen) ile temsil edilmektedir.
Tsagaantsav Formasyonu (K 1cc )
Tanım: Đlk olarak Shuvalov (1975) Govi Altai bölgesinde ayrıntılı stratigrafi çalı ması yapmı ve Sainshand civarındaki formasyonlarla kar ıla tırarak Alt Kretase ya ınını vermi tir. Çalı mamızda da bu adlama aynen kullanılmı tır. Tip yeri: Tsagaantsav Formasyonu Ondaisair Bölgesinin güneyinde, ortasında Bumbatiin Khudag civarında görülmektedir. Birimin tipik gözlendiği bölge Đkh Bogd Uul, Baga Bogd uul ve Boon Tsagaan Nuur’un güneyi ve kuzeybatısıdır. Litolojik Özellikleri: Birim tabanda 120 130m. kalınlıkta bazalt, tüf, volkanik bre , gri renkli milta ları ile ba lar, 17 20m. kalınlıkta tüflü kumta ı, kireçta ı, çamurta ı, kırmızı renkli konglomera, konglobre , kumta ı, riyolit, trakiriyolit ve tüflerle devam eder. Bunların üzerinde ise 230 250m. kalınlıkta trakiriyolit bulunmaktadır. Kalınlık : Formasyonun kalınlığı ortalama 700metre olarak kabul edilmi tir. Ya : Bu formasyondan alınan numunelerde a ağıdaki bivalvia fosiller bulunarak ve Erken Jura Geç Kretase ya ı verilmi tir. Valvata subpiecinalis Martina ., Muaculiepais strialalus., Arguniella achabarowi., A cf .olonpata (Ramm), Schaerioncha amgensis (Martins), Limnocyrena venusta., Galba obrutahevi (Reis), Probajcalia cf. vitimanais Martins., P. sp ., molluskleri bularak Geç Jura Erken Kretase ya lı olduğunu söylemi tir.
Shinekhudag Formasyonu (K 1sn )
Tanım: Önceleri Berki ve Grenjerom (1974) tarafından "Ondaisair Formasyonu" olarak adlandırılan ve daha sonra da Shuvalov (1975) tarafından Shinekhudag Bölgesinde Shinekhudag’ın tipik özelliklerini içermesi nedeni ile Shinekhudag Formasyonu olarak aynı adlama ile kullanılmı tır.
73
Tip yeri: Shinekhudag Formasyonu Ondaisair Bölgesinin batısında Bumbatiin Khudag yöresinde ve Ondaisair civarında yüzleklere sahiptir. Birimin en tipik gözlendiği bölgeler ise; Baga Bogd uul’un güneyi, Buridgol, Boon Tsagaan Nuur güneyi ile Tsetsen Uul ve Khashaat Uul’un doğusundaki yerlerdir. Litolojik Özellikleri: Formasyon tabanda 150 200m. kalınlıkta tüf, bazalt ve konglomera ile ba lar, 250 300m. kalınlıktaki koyu renkli trakibazaltlarla devam eder. Üzerine ise 150 170m. kalınlıkta gri renkli milta ı, çamurta ı, ince katmanlı kumta ı ile bol fosilli eyllerden (gastropoda, balık) olu mu tur. Bu birim içerisinde ayrıca mollusca ve gastropoda ait fosiller de bulunmu tur ( ek. 34,35,36). Kalınlık : Formasyonun kalınlığı ortalama 670m. olarak ölçülmü tür. Ya : Bu formasyondan derlenen örneklerde a ağıdaki fosiller bulunmu ve formasyona Erken Kretase ya ı verilmi tir. Đçeriğinde a ağıdaki Bivalviadan : Daurinia marginata., Hemicorbicula pusilla (Reis), H.subplana (Reis), Musculiopsis striulatis Kol , Sinotaia onogoensis., böceklerden : Ephemeroptera, Ephemeropsis trisetalis., Coleoptera, Coptoclava Longipoda Ping . bulunmu tur.
ekil 34. Shinekhudag Formasyonu Ondaisair Bölgesi (gri renkli milta ı, çamurta ı, ince katmanlı kumta ları).
74
N
ekil 35. Shinekhudag Formasyonu Ondaisair Bölgesi (gri renkli milta ı, çamurta ı, ince katmanlı kumta ları).
N
ekil 36. Shinekhudag Formasyonu Ondaisair Bölgesi (gri renkli milta ı, kumta ları).
Khokhteeg Formasyonu (K 1hh )
Tanım: Martinson (1973) tarafından Ondorshil bölgesinin ayrıntılı stratigrafi incelemesini yapmı ve ölçülmü stratigrafi kesitleri ile birime “Khokhteeg Formasyonu“ adını vermi tir. Tip yeri: Khokhteeg Formasyonu Ondaisair Bölgesinin güneydoğusundaki Ondaisair Khudag ve Oodon uul civarında görülmektedir. Birimin en tipik gözlendiği bölgeler ise;
75
Baga Bogd uul’un güneyi ile Đkh Bogd Uul, Boon Tsagaan Nuur, Tsetsen Uul, Khashaat Uul bölgelerinin doğusudur. Litolojik Özellikleri: Birimin en alt kesimleri 27 30m kalınlıkta volkanik bre ve bazalt, gri ince orta katmanlı kumta ı, ince tabakalı milta ı, ostrakod içeren koyu ye il renkli kireçta ı ve sarı ve gri mavi renkli kumlu kireçta ları ile ba lar. Bunların üzerine 170 200m kalınlıkta koyu gri renkli trakibazalt ve gri krem ile gri ye il renkli tüf, volkanik bre ler gelir. Daha üstte ise; 300 400m. kalınlıktaki koyu gri, gri krem, gri ye il renkli bazalt, sarı gri renkli kumta ı, ince tabakalı milta ı, 3 5m kalınlıkta gri ye il renkli Daurinia ovalis (Ramm.), D. scalaris Kol., Shaerium cf . albicum (Martins) içeren kumta ları ile 2 3m kalınlıkta konglomera ve çakılta ları ile devam eder. Onun üstünde ise 20 25m kalınlıkta koyu gri renkli trakibazalt, gri ye il renkli tüf, tüflübre ve bazalt, sarı gri renkli konglomera, gri ye il renkli Sinotaia ononoensis. Daurinia scalaris., Pisidium tani (Grab), Subtilia rotunda., Murraia modesta., içeren killi kumta ılarından olu ur ( ek. 37). Kalınlık : Formasyonun kalınlığı ortalama 630m. olarak verilmi tir. Ya : Bu formasyonun ya ı Shuvalov tarafından derlenen flora ve fauna göre Erken Kretase olarak verilmi tir. Ara tırcının bulduğu molluska faunası; Physa mongolensis n. sp., Shaerium albicum (Martins.), Musculiopsis striolatus., Sinoataia mongolensis., Daurinia scalaris., Pisidium tani (Grab.), Subtilia rotunda., Murraia modesta. Daurinia ovalis (Ramm) , D.scalaris., Shaerium cf. Albicum (Martins.), Daurinia ovalis (Ramm.) dır.
N
ekil 37. Khokhteeg Formasyonu Ondaisair Bölgesi (koyu gri renkli trakibazalt ve gri krem ile gri ye il renkli tüf, volkanik kayaçları).
76
4.1.2.3. Senozoyik (Tersiyer) Bölgedeki Tersiyer, Paleojen (Oligosen) ve Neojen ( Miyosen) ile temsil edilmi tir.
Oligosen (P 3 )
Bugüne dek çalı ma alanında Oligosen’de herhangi bir formasyon tanımına gidilmemi tir. Ancak çesitli ara tırmacılar farklı kesit adları kullanmı lardır. Tanım: Berkey, Morris vd (1927) " Khangai Gol " ve Khangai ve Nuuruudiin Khondii civarında yaptıkları çalı mada "Kholbolch Formasyonu " adını kullanmı lar. Daha sonra da Epremov ve diğ. (1954), Devyatkin ve Dashzeveg (1970), Nikolaeva (1971) Badamgarav (1975) yaptıkları çalı malarda ölçülmü stratigrafi kesitlerini inceleyerek " Shand Gol " adın da birle mi lerdir. Tip yeri: Đnceleme alanında geni bir alan kaplasan birim, özellikle Ondaisair bölgesinin güney kuzeyinde ( kuzeybatısında ) Khaylalzakhiin khudag ve Baruun Shiiriin khudag civarında görülmektedir. Birimin tipik gözlendiği bölgeler; Luu Us Khudag, Tataal Gol ve Nuuruudiin Khondii bölgelerinin batısıdır. Litolojik Özellikleri: Birim tabandan itibaren 3 4m. kalınlıkta beyaz renkli kumta ları ile ba lar, üste doğru sırasıyla 17 20m kalınlıkta kahverengi Tsaganomys altaicus, Granger; Sinolagomys sp. , Eumerys sp. içeren karbonlu kilta ı, 3 10m. kalınlıkta trakibazalt ve bazalt, 21m. kalınlıkta krem kırmızı renkli kilta ı, 10 11m. kalınlıkta gri ye il renkli kilta ı ve ince tabakalı kil, karbonlu kumta ı, 6 m. kalınlıkta sarı, gri ye il ve ince orta taneli kum, 17 18m. kalınlıkta kırmızı kahverengi renkli Tsaganomys altaicus, Granger fosilleri içeren killi kumta larından olu mu tur. Kalınlık: Birimin kalınlığı ortalama 104m. olarak kabul edilmi tir. Ya : Dashzeveg (1981) Mogoin Teeg bölgesinde yaptığı incelemeler sonucunda memelilerden: Tsaganomys altaicus, Granger, Sinolagomys tatalgolicus., Amphicynodon teilhardi., Granger gibi fosillere dayanarak birime Oligosen ya ını vermi tir.
Neojen – Miyosen (N 1)
Tanım: Çalı ma alanında formasyon bağlamında gerçek bir adlama bugüne değin henüz yapılmamı tır. Ancak bir cok ara tırcı Berkey, Morris vd (1927), Badamgarav (1975),
77
Dashzeveg (1975), Devyatkin (1981) Ulaan Tolgoi ve Taatsiin Gol’de yaptıkları incelemelerde ve kesit ölçümlerinde kesit adlarını (Loo) formasyon gibi kullanarak birimin ya ının Miyosen olarak belirlemi lerdir. Tip yeri: Ondaisair Bölgesinin kuzey ve güneydoğusundaki Khulgariin khudag ve Zuun Shiir Uul bölgelerinde görülmektedir. Birimin en iyi gözlendiği yerler iseLuu Us Khudag, Shand Gol, Ulaan Tolgoi bölgeleridir. Litolojik Özellikleri: Birim altta koyugri renkli trakibazalt, üstte ye il ve açık gri renkli kil, beyaz kumta ı, ince tabakalı killi kumta ı, silt ve Paludotona cf. gobiensis Young, Pretalactaga cf. tunggurensis Wood, Serridentinus tologojensis Bel. , S. gobiensis Osb. , Gobiocerus mongolicum Socolov gibi fosillerinin di leri içeren çakılta larından olu maktadır. Kalınlık : Birimin kalınlığı ortalama 80 100 m. dir. Ya : Paludotona cf. gobiensis Young, Pretalactaga cf. tunggurensis Wood, Serridentinus tologojensis Bel., S. gobiensis Osb ., gobiocerus mongolicum Socolov ve dig. gibi at fosillerinin di lerine dayanılarak birime Miyosen ya ı verilmi tir.
Kuvaterner
Ondaisair Bölgesi jeoloji haritasında da görüldüğü gibi kuvaterner çökelleri litolojik
özellik farklılığından dolayı iki ayrı (Q III IY , QIY ) bölgede incelenmi tir.
(Q III IY )
Khayalalzakhiin khudag güneydoğusunda ve Baruun Shiiriin khudag güney kesiminde görülmektedir. Yüksek dağların dik eğimli eteklerinde karma ık bir durumda silt, kil ve kumlu ince çakıllardan olu ur. Taneler kö eli ve yarı yuvarlaktır. Ortalama 5 10 m kalınlıktadır. Nadiren 10 15m. kalınlığa ula ır.
(Q IY )
Günümüz çökellerinden olu an bu birim, genellikle dere yataklarında, yatağı geni olan dere kenarlarında biriken kötü boylanmalı, turturulmamı çakıl, kum, kil ve milden olu maktadır. Ortalama kalınlığı 25m. olarak belirlenmi tir. Ondaisair bölgesinin kuzey,
78
güneydoğusunda (Suujiin khudag) ve Ondaisair’in khudag civarında görülmektedir. Đçeriğinde kum çakıl oranı %30 70, silt oranı % 20, kaba çakıl ise % 20 cıvarındadır. Dashzeveg (1972) Cabalus sp . at di i bularak birime Kuvaterner ya ını vermi tir.
79
4.1.2.4. Ondaisair bölgesinin ölçülmü stratigrafi kesitleri
Ondaisair Bölgesinde Erken Kretase ya lı birimlerin içermi olduğu mikrofaunayı incelemek ve bu faunaya göre istifin stratigrafisini ve ortamsal özelliğini ortaya koyabilmek amacıyla, litoloji birimlerinin en iyi gözlendiği be ayrı yerde 5 adet ölçülü stratigrafik kesit alınmı tır ( ek.38). Çalı mada saptanmı yeni türün sistematik tanımlaması ile birlikte bulunan tüm ostrakodların stratigrafik dağılımları ve bölge istifini olu turan litoloji birimleri öncelikle yayınlanmı tır (Lubimova, 1956). Đnceleme alanında istifteki ostrakod faunası ile ya landırma yapılmı olmakla beraber, bazı seviyelerde ostrakod faunasının yetersiz olu u daha önce bölgede çalı an Shuvalov’in (1975) bivalvia ve mollusca faunası ile belirlemi olduğu ya tarafımızdan kabul edilmi tir.
Ölçek 1:100 000 ekil 38. Ondaisair Bölgesinde Ölçülmü Stratigrafi Kesitlerinin menzilleri.
80
Ondaisair I ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 101°50’0.75” Y: 45°26’32.5” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Toplam kalınlık 71m’dir. Ölçülen kesiti tabandan itibaren Khokhteeg Formasyonu olu turmaktadır. Altta taban 40m. kalınlıkta ye il renkli eyl ile ba lar, 20m. kalınlıkta Cypridea copulenta Lubimova, C. unicostata Galeeva, C. vitimensis Mandelstam, içeren ye il renkli çamurlu kumta ı devam eder. Bunların üstünde C. copulenta Lubimova, C.fracta Lubimova , içeren ye il renkli çamurta ları ile son bulur ( ek.39). Kesit boyunca 3 örnek derlenmi , bu örneklerden 2 ostrakod cinsi ve 4 türü belirlenmi tir ( ek.39a).
ekil 39. Ondaisair I ölçülmü stratigrafi kesiti.
81
C.fracta Lubimova C.copulenta Lubimova 15%
38% 26% C. unicostata Galeeva
21%
C.vitimensis Mandelstam ekil 39a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.39)
Ondaisair II ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 102°39’11.4” Y: 45°19’0.63” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Toplam kalınlık 110m’dır. Ölçülen kesiti tabandan itibaren Khokhteeg Formasyonu olu turmaktadır. Kesit tabandan itibaren 50m. kalınlıkta ye il renkli ince taneli kumta ları ile ba lar, üste doğru sırasıyla 20m. kalınlıkta Cypridea copulenta Lubimova, C. vitimensis Mandelstam, içeren ye il renkli çamurta ı, 10m. kalınlıkta ye il renkli orta taneli kumta ı, 20m. kalınlıkta C. copulenta Lubimova, C. vitimensis Mandelstam C. unicostata Galeeva içeren gri ve ye il renkli çamurta ı, 10m. kalınlıkta ye il renkli eyllerden olu mu tur ( ek.40). Kesit boyunca 2 örnek derlenmi , bu örneklerden 1 ostrakod cinsi ve 3 türü belirlenmi tir ( ek.40a).
82
ekil 40. Ondaisair II ölçülmü stratigrafi kesiti.
C. vitimensis
23% Cypridea copulenta 42%
35%
C.unicostata
ekil 40a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.40)
83
Ondaisair III ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 101°49’54.4” Y: 45°21’52.4” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. 276m kalınlık ölçülen kesiti tabandan itibaren Shinekhudag Formasyonu olu turmaktadır. Kesitin en alt seviyesi 28m. kalınlıkta Rhinocypris izverae n.sp., Cypridea copulenta Lubimova içeren ye il gri renkli camurta ı ile ba lar, üste doğru sırasıyla 12m. kalınlıkta gri renkli orta taneli kumta ı, 36m. kalınlıkta C. unicostata Galeeva, C. vitamensis Mandelstam içeren ye il gri renkli kumta ı ve çamurta ı, 11m. kalınlıkta C. copulenta Lubimova içeren ye il gri renkli çamurlu kumta ı, 5m. kalınlıkta C. copulenta Lubimova içeren ye il gri renkli çamurta ı, 40m. kalınlıkta Rhinocypris izverae n.sp., C. fracta Lubimova içeren ye il gri renkli orta taneli kumta ı, 60m. kalınlıkta kırmızı renkli orta taneli kumta ı, 30m. kalınlıkta ye il gri renkli ince taneli kumta ı, 40m. kalınlıkta Ziziphocypris linchingensis Chen , C. vitamensis Mandelstam , C. unicostata Galeeva içeren ye il gri renkli çamurta lardan olu maktadır ( ek.41). Kesit boyunca 9 örnek derlenmi , bu örneklerden 3 ostrakod cinsi ve 6 türü belirlenmi tir ( ek.41a).
84
ekil 41. Ondaisair III ölçülmü stratigrafi kesiti.
85
Rhinocypris izverae n.sp C.unicostata Ziziphocypris Galeeva 5% linchingensis 22% 14% Chen
8% C.vitimensis Mandelstam 26% 14% C.fracta Lubimova C.copulenta 11% Lubimova C. simplex Galeeva
ekil 41a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.41)
Ondaisair IV ölçülmü stratigrafi kesiti
X:101°50’37.4” Y: 45°25’55” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Toplam kalınlık 237m’dir. Kesitin en alt kesimi Cypridea copulenta Lubimova, Rhinocypris jurassica Martin içeren ye il renkli çamurta ı ve kumta ı, daha sonra ise 27m. kalınlıkta sarı renkli kumta ı, 36m. kalınlıkta C. copulenta Lubimova, C. fracta Lubimova, C. unicostata Galeeva içeren gri renkli çamurta ı ve kumta ı, 38m. kalınlıkta C. copulenta Lubimova, C. unicostata Galeeva içeren sarı renkli çamurlu kumta ı, 40m. kalınlıkta C. copulenta Lubimova, C. fracta Lubimova, C. unicostata Galeeva içeren koyu ye il renkli çamurta ı, 43m. kalınlıkta C. copulenta Lubimova, C. unicostata Galeeva içeren gri renkli çamurlu kumta ı, 30m. kalınlıkta ye il gri renkli eyllerden olu mu tur ( ek.42). Kesit boyunca 9 örnek derlenmi , bu örneklerden 2 ostrakod cinsi ve 4 türü belirlenmi tir ( ek.42a).
86
ekil 42. Ondaisair IV ölçülmü stratigrafi kesiti.
87
Rhinocypris jurassica
8% C. fracta 15% Cypridea 46% copulenta
31%
C.unicostata
ekil 42a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.42).
Ondaisair V ölçülmü stratigrafi kesiti
X: 102°23’49.3” Y: 45°21’11.3” ba langıç koordinatlarında yer almaktadır. Ölçülen kesiti tabandan itibaren Shinekhudag Formasyonu olu turmaktadır. Toplam kalınlık 102m’dir. 25m. kalınlıkta Rhinocypris izverae n.sp., Cypridea copulenta Lubimova, Ziziphocypris Linchingensis Chen, Mongolianella giganta Galeeva, içeren ye il gri renkli çamurta ı, 15m. kalınlıkta Ziziphocypris Linchingensis Chen , C.copulenta Lubimova, C. simplex Galeeva içeren ye il gri renkli çamurta ı ve çakılta ı, , 20m. kalınlıkta ye il gri renkli kumta ı, 15m. kalınlıkta kırmızı renkli bazalt, 5m. kalınlıkta C.copulenta Lubimova içeren ye il gri renkli çamurta ı, 10m. kalınlıkta ye il gri renkli kumta ı, 12m. kalınlıkta, C. copulenta Lubimova, Ziziphocypris linchingensis Chen, C. vitimensis Mandelstam, C. copulenta Lubimova, ye il gri renkli çamurta lardan olu maktadır ( ek.43). Kesit boyunca 6 örnek derlenmi , bu örneklerden 4 ostrakod cinsi ve 4 türü belirlenmi tir ( ek.43a)
88
ekil 43. Ondaisair V ölçülmü stratigrafi kesiti.
Rhinocypris izverae n.sp.
Cypridea copulenta Mongolianella 7% Lubimova giganta Galeeva 14% 36% Ziziphocypris 11% Linchingensis Chen
18% 14%
C. simplex Galeeva C.vitimensis Mandelstam
ekil 43a. Ostrakod türlerinin yüzde çokluk değerleri ( ek.43).
89
4.2. BĐYOSTRATĐGRAFĐ
Teze konu olan her iki çalı ma (Öndaisair ve Sainshand) alanlarında saptanan karasal ostrakod çe itliliğindeki azlık ve arazı ko ularının elveri izliği örneklerin yeterince sistematik sıklıkta alınamamasına ve dolaysıyla ayrıntılı bir biyostratigrafik birim ayırtımında biyozonasyona olanak vermemi tir. Ancak, her iki bölgeden derlenen 18 adet Ölçülmü Stratigrafi Kesitlerinde Shinekhudag Formasyon’unda gözlemlenen ostrakod türlerinin % çokluk değer dağılımları izlenerek birlikte değerlendirildiğinde; Cypridea copulenta ve C. unicostata türlerinin diğer ostrakod türlerine göre çokluğu biyostratigrafi açısından Bolluk Zonu ayrımına olanak sağlamaktadır. A adaki ekilde görüldüğü gibi Cypridea copulenta ve C.unicostata Bolluk Zonu Erken Kretase ya lı Shinekhudag Formasyonun Hotriviyen Barremiyen katları arasında yoğun olarak izlenmekte; alt sınır bu iki türün birlikte çok bol olarak yayılım göstermesi ile üst sınır ise; Khokhteeg Formasyonunda bolluğun birden azalımı ile belirlenir ( ek. 44).
ekil 44. Onadaisair ve Sainshand bölgelerindeki saptanan ostrakod zonlarından: "Cypridea copulenta C. unicostata Bolluk Zonu".
90
4.3. YAPISAL JEOLOJĐ
1950 1960’lı yıllarda çalı ma alanları ile kom u alanı kapsayan tektonik sınıflama ve ku aklar hakkındaki çalı malar; Sinitsen (1956) ve Amantov (1961, 1967) ile ba lamı ve genel olarak jeosenklinal teorisine dayanmaktaydı. Moğolistan’da ayrıntılı anlamda jeolojik çalı malar 1970’li yıllardan itibaren aktif bir ekilde yürütülmü ve mobilist teori açısından yorumlanması ve buna bağlı olarakta Moğolistan’ın tektonik sınıflaması yeniden ele alınarak (Amantov,1970, Zonensgain, 1972, Badarch 1990, Tomortogoo, 1996) ara tırmacılar tarafından yapılmı tır. 1980 1990 yıllarında Moğol Sovyet Bilim Akademilerinin birlikte yürüttüğü ara tırmalar sonucu 1:500000 ölçekli jeoloji ve 1:200000 ile 1:500000 ölçekli jeoloji hidrojeoloji haritalama çalı malarıyla a ağıda ( ek.5) gösterilen ayırtlanmı tektonik ku akların iç yapısı detaylandırılarak yapı, formasyonları kompleksleri ayırtlanıp kıtasal kabuğun olu um evresi yorumlanmaya çalı ılmı tır (Rujentsev, 1985, 1987, 1990, Badarch, 1990, Tomortogoo, 1990). 1990 yılından itibaren ise terrane kavramının ortaya çıkmasıyla tektonik ku aklar litostratigrafik terranlere ayrılması ile kenet ku akları ortaya çıkarılmaya ba lanmı tır (Badarch ve Orolmaa, 1998, Badarch., 2001, 2002, Tomortogoo, 2000).
4.3.1. Uyumsuzluklar
4.3.1. 1. Sainshand Bölgesi
Sainshand bölgesinde dört uyumsuzluk bulunmaktadır. Bunlardan ilki Erken Karbonifer ya lı birimler ile Üst Jura ya lı birimler arasında bulunmaktadır. Đkinci uyumsuzluk ise: Erken Kretase ya lı Khokhteeg Formasyonu ile Bayanshiree Formasyonu arasındadır. Üçüncü uyumsuzluk Üst Kretase ya lı Bayanshiree Formasyonu ile Baruungoyot Formasyonu arasında bulmaktadır. Dördüncü uyumsuzluk ise; Geç Kretase ya lı Baruungoyot Formasyonu ile Kuvaterner ya lı birimler arasında görülür.
91
4.3.1.2. Ondaisair Bölgesi
Ondaisair bölgesinde dört uyumsuzluk bulunmaktadır. Bunlardan ilki Erken Karbonifer ya lı birimler ile Alt Orta Jura ya lı birimler arasında, ikinci uyumsuzluk ise; Erken Orta Jura ya lı birimler ile Alt Kretase ya lı birimler arasında bulunmaktadır. Üçüncü uyumsuzluk Alt Kretase ya lı birimler ile Eosen ya lı birimlerin arasındadır. Dördüncü uyumsuzluk Miyosen ya lı birimler ile Kuvaterner ya lı birimler arasında gözlenir. Çalı ma alanında Baidrag ku ağında bölgesel metamorfizma çok geli mi tir ve Erken Proterozoyik, Üst Proterozoyik ve Vendiyen Kambriyen diye 3 döngüsü bulunur. Baidrag ku ağının olu masında tektonik hareketler önemli rol oynamı tır. Bu ku ak yapısında cok sayıda yapı birlikleri bulunmakta ve bunlar açısal diskordansla bölünmektedir.
4.3.2. Çalı ma alanların tektonik konumu
Đnceleme alanları Moğolistan’ın geleneksel tektonik sınıflamasına göre iki deformasyon evresi geçirmi tir. Bunlar; Güney Moğolistan’da gözlenen Erken Herseniyen deformasyonları, Güney Gobi mikro kıtasında izlenen Kaledoniyen ve Sulinkheer’in Üst Herseniyen deformasyonlar’dır .
4.3.2. 1. Sainshand Bölgesi
Mesozoyik yapıları ve birlikleri. Mesozoyik öncesi deformasyonların geli imine Kuzey veya Güney yönünden kuvvetler etkimi ise de, Mesozoyik ya lı yapıların eklinde bu evrede doğu yönünden hatta Pasifik okyanusundaki dalma batma olaylarından kaynaklanan kuvvetlerin rol oynadığı dü ünülür. Mesozoyik deformasyonlar, Erken ve Geç diye ikiye ayrılır (Badamgarab,1997). Inceleme alanındaki Khutag dağı ve Sulinkheer’in Geç Herseniyen ku ağında Erken Triyas ya lı Bayan Ovoo ve Khangi Ovoo kompleksi (subvolkanlarla birlikte), Kaledoniyen ku ağında Geç Triyas Erken Jura ya lı Khalzan dağı kompleksi ile Geç Jura ya lı sınıflandırılmamı derinlik kayaçlarına rastlanır (Badamgarav, 1997).
92
Mezozoyik ve Senozoyik yapıları ve birlikleri Burada; temelin genel yapısına bağlı olmayan kıtasal artlarda üst üste olu mu Erken Jura Geç Kretase dönemleri, platform evresinde meydana gelmi Geç Kretase dönemlerinden sonraki yapılardan birliklerden bahsedilecektir. Inceleme alanında dağlar arası çukurluğunda çökelmi kömür içeren molas birligine ait Geç Jura ya lı Sharilin Formasyonu genelde kuzeydoğu ve doğubatı yönündeki Khamar Khuuvur, Gungiin Toirom, Dalain Shand, Burdiin Tolgod, Dalain Tolgod gibi havzalarda görülür. Bu çökeller genelde kuzeydoğu gidi li ekseni olan kıvrımları olu turur ve 1250 metre kalınlığındadır. Aktif kıta kenar ortamında meydana gelmi bazik riyolit andezit birliğine ait Orta Üst Jura ya lı sınıflandırılmamı 200 280 m. kalın volkanik çökeller Durvuljin Hayar, Sangiin Uul Yyenshuu, Hundlungiin hyar, Huh Tolgoi olarak isimlendirilen kuzeydoğu yönlü graben niteliği olan havzalarda değinilmi tir (Badamgarab, 1997, 2003). Alt Ketase ya lı 500 m’ye kadar kalın diğer formasyonlara (Tsagaantsav, Shinekhudag, Khokhteeg, Formasyonları) inceleme alanının genel yapısı boyunca veya genelde kuzeydoğu yönlü, Tsagaantsav Formasyon’unkinden daha geni havzalarda rastlanır. Kıtasal dağlar arası havzalarına ait Üst Kretase yaslı Bayanshiree ve Baruungoyot Formasyonları Sainshand, Zuunbayan, Galbiin Gobi, Harmagtain Gobi diye adlandırılan havzalarda geni yer kaplamaktadır. Kuzey doğuya eğimli ve monoklinal kıvrım olu turduğu görülür ve 500 metre kalınlığındadır.
4.3.2. 2. Ondaisair Bölgesi
Çalı ma alanının merkezi kısımdan Kuzey Moğolistan ile Güney Moğolistan megablokları olarak adlandırılan 2 büyük megabloğun sınırı geçer. (Zoneshain,1973) Bu iki megablok sınırları, Moğolistan’ın genel gidi ine göre belirlenmekte olup, çalı ma alanımız genelinde Güney Ikhbogd fayı ile çakı ır (Badarch, 1990, 2001, 2002, Tomortogoo, 1990,1996). Kuzey megablokta Baykal ile Erken Kaledoniyen deformasyonlar, Güney megablokta ise; Geç Kaledoniyen ile Hersiniyen deformasyonları ayırtlanmı tır. Deği ik ya lı deformasyonların ayırtlanması belli oranda tahmini olarak yapılmı olup, ku aklarda bir sonraki döneme ait hareketler bulunmaktadır (Bayambaa ,1997, Badarch, 2000).
93
Kuzey megablok kapsamında Baidrag ve Ikhbogd yapı formasyon ku akları, Güney megablok kapsamında ise; Bayanlig, Shinejinst ve Altay ötesi yapı formasyon ku akları ayırtlanır (Zoneshain, 1973). Çakı an yapıların büyük kısmını olu turan ve geni bir yer kaplayan Geç Kretase ile genç çökelleri özellikle ele alınarak (Zabotken, 1974, Badamgarab, 1996) incelenmi tir.
4.3.3. Faylar
4.3.3.1. Sainshand Bölgesi
Inceleme alanında birçok fay bulunur. Sainshand alanındaki kırık, çatlaklar jeolojık ve yapısal unsurlar için önemli rol oynar ve çok yaygın bulunur. Ayrıca bu kırık, çatlaklar deği ik zamanlarda ve derinlikte olu mu , tekrar yeniden aktifle mi ve genç faylar tarafından kesilmi ekilde bulunur (Khishigdelger vd., 1981). Bu faylar dü ey veya eğimli olup; genel olarak KB ile KG doğrultulu olanlar ya açısıdan daha gençtir (Khichigdelger vd., 1981, Davga Ochir vd., 1997). Zuunbayan Fayı: olarak adlandırılan gömülü fay çalı ma alanının ortasından geçerek KD ve DB yönünde 200 km devam eder ve Ulaan Dağı ile Huvsgul Ulaanbadrah tektonik ku aklarını ayırır (Khishigdelger vd., 1981). Bu fay ku ağında rastlanan Senozoyik ya lı kayaçlar a ırı derecede kırılmı durmundadır. Hatta bu fayın ilk olarak Devoniyen ve Permiyen döneminde aktif hale geçmi olduğu, bu konağındaki deği ik kayaçların bu fayın doğrultusu boyunca uzanmı olduğundan anla ılmaktadır (Khishigdelger vd., 1981, Davga Ochir, 1997). Bu fayın etkisiyle Kaledoniyen orojenik dönemine ait Ulaan dağı ku ağı Ordovisiyen’in ortalarında yükselmi ken Huvsgul Ulaanbadrah ku ağının alçalmı olduğu var sayılmaktadır ve bunu da bu ku aklardaki çökel birikimlerin durumu göstermektedir (Davga Ochir, 1997).
Haalga Uul Fayı: Bu fay çalı ma alanının kuzeybatısında Gobi Hyangan ku ağının Devoniyen ve Karbonifer ya lı çökellerini kontrol ederek a ağı yukarı DB yönünde devam eder. Bu fay aynasından iyi ayırtedilir ve deği ik yönlerde çatallanır ve Kuvaterner döneminde Orta Senozoyik ya lı çökellerle doldurulmu büyük çukur bu fayın güneyinde devam eder. Bu fay zonunda kırılmalar, ezilmeler ve yer deği tirmeler çok görülür (Khishigdelger vd., 1981, Davga Ochir, 1997, ek. 9).
94
Cirem Uul Fayı: Bu fay Cirem subzonunun batı ucunda Sulinheer ile Baruunmandal faylarının arasında KD yönünde ortaya çıkar. Bu fayın batı tarafında Karbonifer ya lı çökellerin bulunması, bu kesmin Bairim ovoo subzonuyla aynı özelliğine sahip veya Cirem subzonundan farklı ba ka bir subzon olabileceğini göstermektedir (Davga Ochir vd., 1997). Bu fayın yukarıda bahsedilen 2 fayı keserek ta ınmalarına neden olduğuna bakılırsa daha genç olduğu görülür (Davga Ochir vd.,1997). Ayrıca fay doğrultusu boyunca Alt Kretase döneminde Tsagaantsav formasyonuna ait volkanitlerin mostra vermesi ile bu fayın bu dönemde tekrar aktif hale geçmi olabileceği tahmin edilir (Khishigdelger vd., 1981, Davga Ochir, 1997, ek. 8).
4.3.3.2. Ondasair Bölgesi
Tuin ile Taats nehri arasında dü ey veya eğimli, kuzeybatı, kuzeydoğu doğrultulu faylar, tektonik hareketlerle birle ik bir yapı kazanmı olup, yuvarlak bir yapı göze çarpar ve merkez kısmı granatlı pegmatit türü granitle doymu Geç Proterozoyik ya lı alt kesimden olu mu tur ve kenarları üst subformasyon çökellerle doldurulmu tur. Eğim açısı kıvrımın merkezinde 40 50 0, kenarlarında ise 60 80 0 dır. Bu yapının enine kesitinin ölçüsü 15 20 km civarındadır (Zabotkin vd 1988).
95
4.4. ÇALI MA ALANININ JEOLOJĐK EVRĐMĐ
Çalı ma alanlarındaki jeolojik yapılar Prekambriyen’den Kuvaterner’e kadar bir çok evreden geçerek geli mi tir.
Prekambriyen evresi ( >>>1650 M.y) Paleoproterozoyik polimetamorfik kayaçları ve Alt Prekambriyen Üst Prekambriyen karbonatlı ye il ist kayaçları, sintektonik gnays granitoyidleri ile Üst Prekambriyen Alt Kambriyen ya lı ofiyolit, kalk alkali volkanitler ve karbonat kayaçları bulunur. Bu sırada Herlen ve Güney Govi masifleri deformasyona uğramı lardır; buna kar ın Ordovisiyen Silüriyen ya lı volkanik kökenli sedimanter kayaçlar ile doldurulmu tur (Tomortogoo, 1989,1996).
Devoniyen evresi (400-350 M.y) Çalı ma alanlarının GB kesimi olan Gobi Hyangan ku ağında Devoniyen döneminden itibaren geli meye ba lanmı tır. Bu ku ağın geli im etkisiyle kom u Kaledoniyen ku aklarında Bayan dağı ile Zamin shand çukurları olu up Jinst Tolgoi Formasyonu, Burged Har dağı serisinin aynı çökelleri birikmi tir. Aynı zamanda Ulaan dağı ku ağı yükselmi tir (Tomortogoo, 1989, 1996, Bomboroo vd., 1990). Devoniyen’in ortasından Gobi Hyangan ku ağı ile Kaledoniyen ku akları yükselmeye ba lanmı tır (Bomboroo vd., 1990,Badarch vd., 1993). Gobi Hyangan ku ağı Erken Karbonifer döneminde tekrar alçalıp bunun sonucunda Sainshand çukuru olu arak, burada Alt Karbonifer ya lı Gunbayan ve Orta Üst Karbonifer ya lı Dö Ovoo Formasyonları olu mu tur ( Sodov vd., 1990). Bunlar kenar çukur eklinde olu mu olup, volkanitler ile ve andezit riyolit birliğine aittir. Cirem dağı çukurunda volkanit birliğine ait Alt Permiyen ya lı Cirem dağı ve orta üst birle tirmenin birliğine ait Har tolgoi Formasyonu çökelmi tir (Sodov vd., 1990). Kaledoniyen olu um üzerindeki çukur ile Cirem dağı çukurları neredeyse aynı zamanda kapanıp aktif kıta kenarında Geç Permiyen ya lı Ulaanbadrah kompleksine ait derinlik kayaçlarını olu turmu tur. Böylece çalı ma alanı kapsamında erken Hersiniyen geli imi tamamlanmı tır ( Badarch, 1993, Tomortogoo, 1996).
Karbonifer evresi (350- 250 M.y) Çalı ma alanlarının en güney kenarında yer alan Geç Hersiniyen Sulinheer ku ağında Karbonifer ba ında okyanusal kabuk, Sulinheer
96
kompleksine ait ultramafik kayaçların ortaya çıkmasıyla Geç Hersiniyen evresi ba lamı tır (Badarch, 1993, Tomortogoo, 1996). Bu ku akta ada yayının spilit diyabaz birliğine ait Alt Permiyen ya lı Hangi ovoo Formasyonu aynı adda çukuru olu turmu tur. Bundan sonra tektonizma aktivitesi azalarak bu çukurda çökel birikimi kesintisi olmu tur (Bomboroo vd., 1990, Badarch, 1993, Tomortogoo, 1996).
Mesozoyik evresi (250-95M.y) Bu evreden itibaren çalı ma alanları genelinde yükselme olu arak tektonik aktivite azalmı ve kıtasal duruma geçmi tir. Kuzey okyanusu hareketli ku ağının etkisiyle aktiviteye uğramı tır. Bundan önceki tektonik hareketlerin yönü boylam boyunca, aktivite kuvvetinin yönü ise, enlem boyunca olmu tur ( ek.45 48). Erken Kretase’nin ba langıcında kıtasal rift olu up orada bazik bimodal volkanit birliğine ait Tsagaantsav Formasyonu olu mu tur. Sonra kıtasal havzada kömür içeren genellikle molas birliğine ait Erken Kretase ya lı Khokhteeg ve Shinekhudag Formasyonlarının çökel birimleri birikmi tir. Bu sırada yüzeysel a ınma olayı iddetli bir ekilde geli ir (Badamgarav, 1989, Bomboroo vd., 1990).
ekil 45. Erken Triyas döneminde Moğolistan’ın paleocoğrafik konumu (http://www.scotese.com/newpage8.htm).
97
ekil 46. Erken Jura döneminde Moğolistan’ın paleocoğrafik konumu (http://www.scotese.com/jurassic.htm).
ekil 47.Geç Jura döneminde Moğolistan’ın paleocoğrafik konumu (http://www.scotese.com/late1.htm).
ekil 48. Geç Kretase döneminde Moğolistan’ın paleocoğrafik konumu (http://www.scotese.com/cretaceo.htm).
98
Geç Kretase Kuvaterner evresi (95 M.y’dan sonra) Çalı ma alanları Geç Kretase’den itibaren geli im açısından platform evresine geçerek Gobi Platformu’nun bir kesimi olarak geli mi tir (Tomortogoo, 1989, Davga ochir, 1997). Dağlar arası çukurluklarda alacalı renkli birliğe ait Geç Kretase ya lı Bayan iree ve Baruungoyot Formasyonu ve Paleojen ya lı birimler birikmi tir. Oysa Miyosen Pliyosen döneminde kırmızı renkli volkanik çökellerinin birikmesi ile bu dönemde iklimin sıcak ve kuru havanın hakim olduğunu göstermektedir (Badarch, 1998, 2000, 2004). Pliyosen döneminde de kıtasal artlarda olivinli bazalt olu umları geli mi tir (Bomboroo vd., 1990). Kuvaterner döneminde alüvyon, yamaç molozu, göl ve rüzgar kökenli çökeller dağlar arası küçük çukurluklarda ve nehir yataklarında olu mu tur. A ınma, ta ınma ve birikme olayları bugünlere kadar devam etmektedir.
99
4.5. PALEONTOLOJĐ
4.5.1. Ostrakodların genel özellikleri
Ostrakodların en önemli özelliği, ba ı ve vücudu içine alan çoğunlukla kalkerli çift kavkılı olmasıdır. Ostrakodlar denizde, tatlı ve acı sularda ya ayan küçük Crustacea’dır. Đki çenetten meydana gelmi kavkıları, sırttan bakıldığında yassıdır. Genellikle büyüklükleri mikroskopik olup (0.4 1.5mm), nadir olarak bazı formları makroskopiktir. Örneğin Güney Afrika’da bulunan Gigantocypris 20mm, karasal formlardan G.megalocypris , 7mm uzunluğunda bulunan örneklerdir. Bilinen ilk ostrakod 1776 yılında Müller tarafından tanımlanmı tır. Ostrakod taksonomisine ait ilk çalı malar, Sars (1886) ile ba lar, 1933 yılında Alexander tarafından yapılan sınıflama çalı maları çok dikkate değerdir. Günümüzde ostrakod sınıflamalarında Raymond ve Moore (1964) ile en son olarakta Hartman ve Puri’ye (1974) ait taksonomi çalı maları kullanılmaktadır. Bu tez çalı masında aynı sınıflamalardan yararlanılmı tır.
ekil 49. Canlı bir ostrakodun anatomisi ( Herpetocypris chevreuxi Sars (1896) 1 Birinci anten 2 Đkinci anten 3 Torasik ayak 4 Yürüme ayağı 5 Temizleme ayağı 6 Furka 7 Kas izi 8 Orta bağırsak 9 Hepatornkreas 10 Göz 11 Yumurta kanalı
100
12 Yumurtalık (Uterus içinde yumurtalar) 13 Maksilla 14 Mandibül 15 Ovaryum 16 Kavkı içi kısım
ekil 50. Güncel bir ostrakodun iç organları (anatomisi) (Horne vd., 2003)
Kas izi, kas izi bölgesi ( ek.50); kapayıcı kasların kavkının iç yüzünde bıraktığı izlerdir. Bunların yerle mi oldukları bölge, kavkının içinden veya dı ından, yükseklik ve çukurluk eklinde görülür, bu kısma da kas izi bölgesi denir. Kas izlerinin sayısı ve sıralanması, ordo, üst familya, familyaların ayrılmasında rol oynar. Anten izi bölgenin dı ında, önde, üstte, mandibül izi ise bölgenin dı ında önde, alttadır.
ekil 51. Ostrakod kavkısı içindeki kas izlerinin konumu ve dağılımları.
101
Ostrakod kavkıları sırt kenarları boyunca geli mi arniyerler yardımı ile açılıp kapanabilirler. Ostrakodlarda dört ana tip arniyer yapısı mevcuttur ( ek.52). Adont arniyer en basit arniyer tipidir ve di ya da soket içermez. Bunların yerine nispeten daha büyük olan kapakta uzunlamasına bir oyuk, daha küçük olanda ise bu oyuğa kar ılık gelen uzunlamasına bir çıkıntı bulunur. Merodont arniyerde ön, orta ve arka elemanları mevcuttur. Ön ve arka elemanlar birer di ve soketten olu urken orta eleman uzunlamasına bir oyuk ve çıkıntıdan olu ur. Entomodont arniyerde orta elemanın ön kısmı daha iri ve kaba tırtıklıdır. Amphidont arniyerde ise bu bölge ayrı bir di soket çiftine dönü mü tür. Bu arniyer yapıları kendi içlerinde ufak farklılıklar gösterebilirler. arniyerin bulunduğu kenara da arniyer kenarı veya sırt kenarı denir. arniyer kenarından sonra kavkının serbest kenarları ön kenar, karın kenarı, arka kenar olarak isimlendirilmi tir ( ek.55).
ekil 52. Ostrakodlarda arniyer tipleri (Morkkhoven 1962 1963’den alınmı tır).
102
Süs yapılar genel olarak dikenler, tüberküller, noktalar, çizgiler, çukur ve tümsekler ile granül ve retiküller eklindedir (Sönmez, 1964). Genel olarak sağ ve sol kapakdaki süs yapıları birbirlerinin aynısıdır ancak bazı istisnalar mevcuttur (Morkkhoven,1962 1963). Süs yapıları ostrakod cins ve türlerinin birbirlerinden ayrılmasında kullanılan en önemli unsurlardan biridir ve bir türe ait her bireyin süs yapısı en ince ayrıntısına kadar aynıdır (Morkkhoven,1962 1963). Çoğunlukla süs yapıları ve dı ekil beraber değerlendirilerek cins ve tür tayini yapmak mümkündür ( ek.53). Bu durum kavkı içi yapılarının görüldüğü durumlarda bize kolaylık sağlar.
ekil 53. Ostrakod kavkısı yüzeyindeki süs çe itleri.
103
ekil 54. Ostrakod kavkısında ölçüleri.
ekil 55. Ostracodlarda kavkı morfolojisi (Easton, 1960)
4.5.2. Moğolistan Mesozoyik ya lı ostrakodlarının biyostratigrafisi ve litostratigrafisi
Ostrakodların çevresel deği imlere kar ı oldukça dayanıklı olan dı kavkıları bu özellikleri ile kayaçlarda iyi bir ekilde korunmu lardır. Biyostratigraf ayrımı ile sınıflandırma ve kar ıla tırmalarında önemli bir yere sahiptirler. Önceki ara tırmacılardan; Galeeva (1955), Lubimova (1956), Neustreva (1974, 1977, 1985), Stankevich ve Sochava (1974), Shuvalov ve Stankevich (1977), Khand (1974, 1979, 1987, 1994, 2001), Khand ve Stankevich (1975), Khand ve Badamgarav (1995), Sinitsa
104
(1986, 1993), Szczechura (1971, 1978), Szczechura ve Blaszyk (1970), Khand (1996), Khand vd. (2000) ve Cari (2003) yaptıkları çalı malar ile Moğolistan’ın Kretase ya lı katmanlarını stratigrafik olarak ayırtlayarak sınıflandırmı lar çökeller içerisindeki ostrakod topluluklarını ayrıntılı bir ekilde ortaya koymu lardır. Đncelemelerin sonucunda; Kretase ya lı volkanik, volkano sedimanter, sedimanter kayaçların Moğolistan’ın doğu ve güney kısımlarında geni yüzlekler verdiği gözlemlenmi ve Alt Kretase’de; Tsagaantsav, Shinekhudag ile Khokhteeg Formasyonları, Üst Kretase’de; Baruunbayan, Bayanshiree, Bayanzag, Baruungoyot ile Nemegt Formasyonları (Khand,2000) ayırtlanarak tanımlanmı tır (Tablo 4).
Tablo 4. Kretase ya lı birimlere ait Genelle tirilmi Stratigrafi Kesiti (Khand, 2000)
105
ekil 56. Kretase ya lı ostrakodların Moğolistan’da lokalitelere göre coğrafik dağılımları ( Khand, 2000).
106
Stratigrafik dizinimlerine göre formasyonlar ve ostrakod toplulukları:
4.5.2.1. Tsagaantsav Formasyonu’nun ostrakod topluluğu
Turushev (1955) Dornogovi bölgesinin stratigrafisini detaylı inceleyerek Tsagaantsav khudag civarında ölçtüğü stratigrafi kesiti ile birime “Tsagaantsav Formasyonu“ adını vermi tir. Ostrakodlarla ilgili yapılan çalı malarda Ostrakodlardan : Cypridea polita Galeeva , C. occollata Lubimova, C. priva Lubimova , C. trita Lubimova, C. vitimensis Mandelstam, C. laeva Galeeva, C. remota Lubimova , Limnocypridea tumulosa Lubimova , Mongolionella palmosa Mandelstam, M. gigantea Galeeva, Rhinocypris jurassica Martin, Darwinula contracta Mandelstam, D. Llyocyprimorpha palustis Mandelstam, Timiriasevia polymorpha Mandelstam, T. tuberculata Mandelstam bulunmu tur. Bu çalı ma ile farklı olarak; Tsagaantsav Formasyon’unda ve Sainshand bölgesinde belirlenen ostrakod toplulukları: Cypridea copulenta Lubimova ., C. simplex Galeeva. , C. occollata Lubimova , C. trita Lubimova ., C. unicostata Galeeva, C. vitimensis Mandelstam, Ziziphocypris linchengensis Chen, Rhinocypris izverae n. sp. Bu toplulukta Cypridea copulenta Lubimova , C. simplex Galeeva, C. trita Lubimova , C. unicostata Galeeva, C. vitimensis Mandelstam türlerine rastlanırken diğer cinslere ise nadir rastlanmı tır. Sık görülen türler: Cypridea copulenta Lubimova , C. occollata Lubimova , C. simplex Galeeva , C. unicostata Galeeva , C. vitimensis Mandelstam Moğolistan’ın orta ve doğu bölgelerinde geni yüzlekler sunan Tsagaantsav Formasyonlarında (Galeev,1995, Lubimova, 1956) ilk kez olarak saptanmı tır. Cypridea, Darwinula, Limnocypris, Ilyocyprimorpha, Timiriaseva ostrakod cinsleri ise Moğolistan’ın güney, orta ve doğu bölgelerinde, Çin’in kuzeydoğusu, kuzey ve orta kesiminlerinde, Sibirya’nın dü ük röliyefli Erken Kretase ya lı birimlerinde bulunmu lardır (Lubimova, 1961, Skobo, Lyamina, 1980, Hou Youtang vd. 2002).
4.5.2.2. Shinekhudag Formasyonu’nun ostrakod topluluğu
Martinson ve Shuvalov (1973) Dundgovi bölgesinde Shaazangiin Toirm ve Shinekhudag civarında yaptığı ölçülmü stratigrafi kesitleri ile birime “Shinekhudag
107
Formasyonu“ (milta ı, çamurta ı, ince katmanlı kumta ı ile bol fosilli eyleri) adını vermi lerdir. Formasyonda yapılan çalı malarda Ostrakodlardan : Cypridea simplex Galeeva , C. polita Galeeva , C. sulcata Mandelstam, C. priva Lubimova, C. occollata Lubimova, C. trita Lubimova, C.accommodata Lubimova, C. azagangensis Scobo, C. copulenta Lubimova, C. faveolata Egger, C.flexodorsails Mandelstam, C.kosculensis Mandelstam, C. osodoevi Scobo, C. spinigera Lubimova, C. suboblonga Scobo, C. zagustaica Scobo, C. dolabrata angulata Scobo, C. turitschevi Lubimova, C. figurata Neustreva, C. kansuensis Hou, C. solida Galeeva, C. unicostata Galeeva, C. mundula Lubimova, C. profusa Neustreva, C. prynadai Mandelstam, C. tuberculisperga Galeeva, C. vitimensis Mandelstam, C. grandiula Scobo, C. valida Galeeva, C. modica Lubimova , C.verrucata Neustreva, C. communis Neustreva, Limnocypridea tumulosa Lubimova , L. abscondida Lubimova , L. bitumulosa Lubimova , L. grammi Lubimova, L.subplana Lubimova, Lycopterocypris multifera Lubimova, L. infantilis Lubimova, L. debilis Lubimova, Darwinula ovata Galeeva, D.contracta Mandelstam, D. oblonga Raema, D. Barabinskiensis Mandelstam, Harbinia hapla Tsao, Ilyocyprimorpha palustis Mandelstam, Mongolianella gigantea Galeeva, M. khamariniensis Mandelstam, M. palmosa Mandelstam, Timiriasevia tuberculata Mandelstam, T. polymorpha Mandelstam, T. versabilis Mandelstam, T. quadritimula Galeeva , T. ex.gr. principalis Lubimova, T. n.sp. Ziziphocypris linchengensis Su ve Li, Rhinocypris jurassica Martin, Rh. tugrugigensis Lubimova, Rh.panosa Lubimova, Theriosynoecum defensum Lubimova, Th. ulansis Neustreva, Darbicythere jakovlevi Neustreva bulunmu tur. Bu ostrakodlar Moğolistan’ın diğer bölgelerinde, Çin’in kuzeydoğusunda ve Sibirya bölgelerinde bulunmu lardır. Bu çalı mada Shinekhudag formasyonu’nda saptanan ostrakod topluluğuna Sainshand bölgesinde de rastlanılmı ve 10 farklı türü belirlenmi tir. Bunlar Cypridea copulenta Lubimova, C. simplex Galeeva, C. occollata Lubimova, C. trita Lubimova, C. unicostata Galeeva, C. vitimensis Mandelstam, Ziziphocypris linchengensis Chen, Rhinocypris izverae n.sp., dir. Bu topluluğun en yaygın türleri ise Cypridea copulenta Lubimova , C. simplex Galeeva, C. occollata Lubimova , C. trita Lubimova, C. unicostata Galeeva’dır. Diğer türleri ise nadir bulunmu tur.
108
4.5.2.3. Khokhteeg Formasyonu’nûn ostrakod topluluğu
Khukhteeg Formasyonun’un belirlendiği stratitigraf kesiti ilk kez Martinson ve Shuvalov tarafından 1973 yılında Shinekhudag’ın batısında yeralan Khukhteeg mevkiinde ölçülmü ve bu formasyon’da bulunan kaplumbağa ve dinozor fosillerine göre formasyon’un ya ı Erken Kretase (Albiyen) olarak belirlenmi tir. Yapılan çalı malarda Ostrakodlardan Cypridea figurate Neustreva, C. unicostata Galeeva, C. mundula Lubimova, C. profusa Lubimova, C. tuberculisperga Galeeva, C. vitimensis Mandelstam, C. prognata Lubimova, C. selengensis Scobo, C. priva Lubimova, C. trita Lubimova, C. polita Galeeva, C. flexodorsalis Mandelstam, C. concinna Hou, C. fasciculata Fortes, C. grandicula Scoba, Darwinula contracta Mandelstam, D. oblonga Lubimova, D. ovata Galeeva, Lycopterocypris infantilis Lubimova, Mongolianella palmosa Mandelstam, M. giganta Galeeva, M. zerussata Galeeva, Timiriasevia polymorpha Mandelstam, T. principalis Lubimova, T. concinna Mandelstam, T. tubercullata Mandelstam, Theriosynoecum krystofovitschi Mandelstam, Th. praetuberculata Lubimova, Rhinocypris potanini Lubimova, Rh. tugrigensis Lubimova, Mantelliana sp , Ziziphocypris costata Galeeva, Limnocypridea toreinsis Sinitsa, Ilyocyprimorpha palustis Mandelstam, Candona mongolica Sinitsa, C. archineaformis Sinitsa, Cyclocypris sp. bulunmu tur. Bu çalı mada Khukhteeg Formasyonu’nda bulunan ostrakod topluluğuna Ondasair bölgesindeki ostrakodlardan farklı altı cins ve türe rastlanmı tır: Cypridea copulenta Lubimova, C. simplex Galeeva, C. trita Lubimova, C. unicostata Galeeva, C. vitimensis Mandelstam, Rhinocypris jurassica Martin’ türleridir. Toplulukta yaygın olarak bulunanlar ise, Cypridea copulenta Lubimova, C. unicostata Galeeva, Rhinocypris jurassica Martin türleridir.
4.5.2.4. Baruunbayan Formasyonu’un ostrakod topluluğu
Baruunbayan Formasyonuna ait ölçülmü stratitigrafi kesiti ilk kez Barsbold vd., (1969) tarafından Baruunbayan bölgesinde gerçekle tirilmi ve bu stratigrafi çalı masında “Baruunbayan Formasyonu’nun“ ilk adlaması yapılmı tır. Daha sonra Martinson ve Shuvalov (1973) da Sainshand bölgesinin Tushleg uul civarında stratigrafi incelemelerin bulunarak bu formasyonun Baruunbayan Formasyonu olabileceğini bir
109
kez daha özellikle belirtmi lerdir. Ara tırmacıların çalı malarında 5 cinse ait 13 tür tespit edilmi tir: Yapılan çalı malarla; Darwinula contracta Mandelstam, Rhinocypris dzunbayanensis Stankevitch, Cypridea occollata Lubimova, Ziziphocypris costata Galeeva, C. cavernosa Galeeva, Bisulcocypridea skeeteri Peck, Z. martinsoni Stankevitch, C. tsogtobensis Stankevitch, C. shuvalovi bulunmu tur. Ostrakod bulgularının bulunduğu diğer bölgeler: güney Moğolistan, Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuzeydoğusu ve Sibirya bölgeleridir (Galeeva 1955, Lubimova 1956, Chen Te Chiung 1965, Neustreva 1974, Khand 1979, Skoblo ve Lyamina 1980, Stankevitch 1982, Sinitsa 1993).
4.5.2.5. Bayanshiree Formasyonu’nun ostrakod topluluğu
Barsbold, Blokhin, Mokshatsev, Drekhlova ve Pershutkin (1968 1969) adlı ara tırıcılar Khar Khotol, Bayanshiree Uul, Khongil Tsav, Tsagaantsav Khudag ve Sainshand bölgelerinde ilk kez ayrıntılı stratigrafik incelemeleri yapmı lar ve “Bayanshiree Formasyonu’nu“ tanımlamı lardır. Ara tırmacıların çalı malarında 12 cinse ait 16 ostrakod türü tespit edilmi tir. Bunlar: Timiriasevia polymorpha Mandelstam, T. minuscula Stankevitch, Cypridea cavernosa Galeeva, C. fracta Lubimova, Candona bagmodica Stankevitch, Candoniella altanica Stankevitch, C. elata Stankevitch, Eucyoris khandae Stankevitch, Lycopterocypris bagatarachensis Stankevitch, L. baishintsaviensis Khand, Mongolcypris distributa Stankevitch, Clinocypris aff dentiformis Galeeva, Mediocypris sp ., Talicypridea longiscula Stankevitch, Ziziphocypris costata Galeeva, Z. martinsoni Stankevitch’ dir. Diğer bölgelerdekiler; Moğolistan’da Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuzeydoğusunda ve Sibirya bölgelerinde saptanan ostrakodlarla kar ıla tırıldığında ya bulgusu Senomaniyen Türoniyen olarak belirlenmi tir (Khand ve Yotankevich 1975, Szczechura 1978, Khand 1979, Hao Yichun 1982).
4.5.2.6. Bayanzag Formasyonu’nun ostrakod topluluğu
Bayanzag Formasyonu’nun genelle tirilmi stratigrafik kesiti ilk kez Martinson ve Shuvalov (1973) tarafından Dornogovi bölgesinde Bayanzag civarında yapılmı ve tespit edilen fosil verilerine (içerisinde kaplumbağa ve dinozor fosilleri ile birlikte)
110
dayanılarak formasyonun ya ı Koniasiyen Santoniyen (Geç Kretase) olarak belirlenmi tir. Yapılan çalı malar sonucunda a ağıdaki ostrakodlar saptanmı tır: Limnocythere barungoiotensis Khand, L.ulannurensis Khand, L.bulganiensis Khand, Gobiocypris tugrigiensis Khand, Ilyocypris protea Khand, Cyclocypris ex gr . transitoria Stankevitch, Cypria elata Stankevitch, Cyprinotus bayanzagiensis Khand, Lycopterocypris bagatarachiensis Stankevitch, Talicypridea biformata Szczechura, T.neustruevae n. sp. Altanicypris sp, Bogdocypris khosbayari Khand’dır (Kielan Jaworowska 1970, Khand 1974, Hao Yichun vd. 1982).
4.5.2.7. Baruungoyot Formasyonu’nun ostrakod topluluğu
Barsbold vd. (1969) tarafından Bayanzag bölgesinde gerçekle tirdikleri stratigrafi çalı masında “ Baruungoyot Formasyonunu“ ilk kez adlandırmı lardır. Fakat daha sonra Shuvalov (1973) Sainshand bölgesinin Khaalga uul civarındaki yaptığı stratigrafi incelemesinde bu formasyonu’nun Baruungoyot Formasyonu olduğunu bir kez daha belirtmi tir. Barsbold (1983) tarafından bulunan dinozor fosillerine dayanarak birime Geç Kretase ya ını verilmi tir. Ara tırmacının çalı masında ostrakodlardan 14 cinse ait 20 tür tespit edilmi tir. Bunlar: Limnocythera barungoiotensis Khand, Timiriasevia polymorpha Mandelstam, Rhinocypris ingenica Stankevitch, Cypridea cavernosa Galeeva, C. ex gr. fracta Lubimova, C. profusa Lubimova. C. halzanensis Khand, C.hongiloensis Khand, Candona altanulaensis Szczechura, Candoniella altanica Stankevitch, Mediocypris ectyra Stankevitch, Cyclocypris transitoria Stankevitch, Talicypridea biformata Khand, Cypridea barsbold Khand, Mongolianella cuspidigera Mandelstam, Gobiella prima Khand, Mongolcypris mongoliea Szczechura, Talicypridea obliquecostae Szczechura, Eucypris hermintsaviea Stankevitch, Lycopterocypris bagatarachiensis Mandelstam, L.bulganiensis Mandelstam, Cypria elata Stankevitch, C.bagmodica Stankevitch, Talicypris sp ., Timiriasevia minuseula Mandelstam, Mongolocypris distributa Szczechura, Ziziphocypris martinsoni Galeeva, Mongolianella palmosa Mandelstam, Talicypridea avdrantiensis Khand.’dır.
111
4.5.2.8. Nemegt Formasyonu’nun ostrakod topluluğu
Turushev (1955) Omnogovi bölgesinde detaylı stratigrafi incelemesi ve Nemegt Uul civarında ölçülmü bir stratigrafi kesiti yaparak “Nemegt Formasyonu’’nu adlandırmı tır. Eski ara tırıcılar yörede gerçekle tirdikleri çalı malarla a ağıdaki ostrakodları tespit etmi lerdir: Mongolcypris mongolica Szczechura, Cypridea barsbold Khand, Candona altanulaensis Szczechura, Rhinocypris ingenica Stankevitch, Talicypridea biformata Szczechura, Cyclocypris transitoria Stankevitch, Mediocypris ectypa Stankevitch, Bogdscypria ongoniensis Khand, Alnatcypris szezechurae Khand, A. multispina Khand , Clinocypris parva Stankevitch, Khandia stankevitchar Stankevitch, Leiria alaktsaviensis Stankevitch, Altancypris nogontsaviensis Khand, Eucypris tostoensis Stankevitch, E.tooroiensis Stankevitch’tir. Saptanan ostrakodlar diğer bölgelerle kar ıla tırdığında güney Moğolistan, Çin Halk Cumhuriyetinin güney ile kuzeydoğusu ve Sibirya bölgeleri ile dene tirildiğinde Geç Kretase (Kampaniyen Maastrihtiyen) ya ı kesin olarak belirlenmi tir.
112
Tablo 5. Ondaisair ve Sainshand Bölgelerinde saptanan ostrakodların stratigrafik dağılımları.
113
Tablo 6. Güney Moğolistan ile çalı ma bölgelerinin (Ondaisair ve Sainshand) Erken Kretase ya lı ostrakodların dağılımları. Önceki çalı malar (Khand 2000) Bu çalı mada Ostrakod türleri Ostrakod türleri Ziziphcypris costata Ziziphcypris Rh.dzunbayanensis Rh.dzunbayanensis Rh.tugrigensis potanini Rhinocypris Mongonianellazerussata sp. Lycoptercypris sp. Ilyocyprimorpha sp. Darwinula Mongolianellapalmosa jurasica Rhinocypris infantilis Lycopterocypris D.barabinskiensis contracta Darwinula linchengensis Ziziphocypris khamariniensis Mongolianella gigantea Mongolianella sp. Lycoptercypris debilis Lycopterocypris multifera Lycopterocypris sp. Limnocypridea subplana Limnocypridea grammi Limnocypridea bitumulosa Limnocypridea abscondida Limnocypridea sp. Ilyocyprimorpha haplaHarbinia ovata Darwinula jakovlevi Darbicythere sp. Darwinula tumulosa Limnocypridea Th.praetuberculata Th.praetuberculata krystofovitchi Theriosynoecum T.principalis concinna Timiriasevia sp. Timiriasevia sp. Talicypridea C.bispinosa C.selengensis prognata Cypridea sp. Cyclocypris sp. Candona grandicula Cypridea polymorpha Timiriasevia sp. Cypridea C.vitimensis C.tuberculisperga prynadi C. C.profusa C.mundula unicostata C. C.solida kansuensis C. figurata Cypridea Trapexoidellasp. tuberculata Timiriasevia C.turitschevi angulata C.dolabrata C.zagustaica C.spinigera C.osodoevi C.kosculensis C.fluxodorsalis C.faveolata C.copulenta C.azagangensis accommodata C. occollata C. trita C. priva C. polita C. sulcata C. simplex Cypridea Formasyonlar
Ya n.sp.
Cypridea simplex C. trita C. occollata C.copulenta C.ypridea unicostata C.vitimensis Mongolianella gigantea Ziziphocypris linchengensis Rhinocypris jurasica Rhinocypris izverae izverae Rhinocypris
Khokhteeg Apsiyen Apsiyen Albiyen
Shinekhudag Barremiyen Hotriviyen Hotriviyen
Ttsagaantsav Valanjiniyen Berriasiyen Berriasiyen
114
Tablo 7. Moğolistan’ın Geç Kretase ya lı ostrakod dağılımıları (Khand.2000). Ostrakod türleri Ya Ya Formasyon Formasyon bagatarachiensis bagatarachiensis barungoyotensis Talicypridea obliquecostae prima Gobiella cuspidigera barsboldi Cypridea altanulaensis Candona biformata Talicypridea transitoria Cyclocypris Parma Clinocypris Cypridea rostrata rostrata Cypridea C.occolata C.prognata C.shuvalovi C.tsogtobensis neustruevae cavernosa Cypridea fracta Cypridea C.profusa minuseula Timiriasevia altanica Candoniella polymorpha Timiriasevia C.bagmodica longiuscula Talicypridea baishintsaviensis sp. Clinocypris Cyprinotus bayadzagiensis tugrigensis Gobicypris ulannurensis sp. Talicypris elata Cypria Limnocythere Limnocythere hermintsaviea Eucypris mongoliea Mongolcypris Mongolianella ingenica Rhinocypris ectyra Mediocypris ongoniensis Bogdocypria szezchurae Altanicypris A.multispina stankevitchae Khandia alaktsaviensis Leiria tostoensis Eucypris E.tooroiensis Lycopterocypris Lycopterocypris Darwinula contracta contracta Darwinula D.subcontracta dzunbayensis Rhinocypris skeeteri Bisulcocypridea Ziziphocypris Z.costata Z.martinsoni palmosa Mongolianella distributa Mongolocypris khandae Eucypris sp. Mediocypris Lycopterocypris proteus Ilyocypris khosbayari Bogdocypris Limnocythere L.bulganiensis
Nemegt Nemegt Maastrihtiyen Maastrihtiyen
Kampaniyen Kampaniyen Baruungoyot Baruungoyot
Bayanzag Bayanzag Koniasiyen Santoniyen
Bayanshiree Bayanshiree Senomaniyen Türoniyen
Albiyen Senomaniyen Baruunbayan Baruunbayan
115
4.5.3. Çalı ma alanları karasal formasyonlarında bulunan fauna ve flora toplulukları:
Eski ara tırmacıların heriki çalı ma bölgelerinde geni yüzlekler veren Kretase birimlerinde gerçekle tirdikleri çalı malarda ve bu formasyonların içerdiği katmanlardaki fauna ve flora ayrıntılı olarak a ağıda verilmi tir.
4.5.3.1. Sainshand Bölgesi
Đnceleme alanında yüzeyleyen Kretase ya lı birimler Alt Kretase’de Tsagaantsav, Shinekhudag ve Khokhteeg, formasyonları ile Üst Kretase’de ise; Bayanshiree, Baruungoyot formasyonları ile temsil edilmektedir.
Tsagaantsav Formasyonu:
Yörede önceki ara tırmacılar tarafından gerçeklestirilen çalı malarda a ağıdaki fosiller saptanmı tır: Pelesipodlardan ; Arguniella ovalis (Kol), A.elongata (Kol), A.quadrata (Kol), Unio elongatus (Nilson), Limnocyrena wangshihensis (Niall J. Mateer) , L. marginata (Niall J. Mateer) , L.subplana (Niall J. Mateer) , L.shantungensis (Niall J. Mateer) , Probaicalia elongata (Reis.) , Bithynia leachioides (Sheppard) , Gyraulus sp., Bitkilerden ; Bairdestheria jeholensis (Grabau) , B. Orientalis (Grabau) , B. aequialta (Grabau) , B. pseudomiddendorfii (Grabau), B.oblonga (Roemer) , B. longissima (Defretin Lefranc), Paleoleptestheria cybaea (Kab. ve Kus.) , P.wolchonini (Kab. ve Kus.) , Brachygrapta kansuensis (Kab. ve Kus.) , Opsipolygrapta rhombifera (Kab. ve Kus.) , Balıklardan : Lycoptera middendorfii (Müler), L.fragilis (Hussakof), Chara olarak Porochara cf. obovata (Peck) Said , Mesochara cf voluta (Peck) Grambast, Mesochara sp, Jurella karierica (Kyansep Rom) , Jurella sp . (Gereltsetseg,1988) bulunmu tur.
Shinekhudag Formasyonu
Yapılan çalı malarda; Mollusklerden : Limnocyrena cf.amgensis (Martins) , L. mongolica (Martins) , L. wangshihensis (Martins), L. kweichowensis (Martins),
116
Bitkilerden : Bairdestheria shinchudukensis (Trussova) , B. argunica (Niall J. Mateer) , B. oblonga (Oleyn) , Peudograpta ovoida (Kras) , P. asanoi ( Kob. et Kus) , P. khalfini, P. porrecta, Sinoestheria tsaidamensis (Chang), Liograpta sp. , Erisopsis sp., Sporlardan : Abiespollenites editus (Chlonova) , A. orientalis n.sp., Cedripidites sp ., Phyllocladidites bibulbus (Naumova) , Protoconiferus funarius (Naumova) , Piceapollenites exiloides (Naumova), Keterleeriapollenites mesozoica n.sp., Chasmatosporites sp., Sciadopityspollenites sp. , Classopollis sp ., (Ichinnorov,1996, 1198, 2000, 2002, 2003, 2004, 2005), Balıklardan: Lycoptera fragilis (Hussakof) , fosilleri bulunmu tur.
Khokhteeg Formasyonu:
Bu formasyon’da yapılan calı malar sonuçunda a ağıdaki fosillerle birlikte bitkiler de saptanmı tır. Mollusklerin Gastropod grubundan: Viviparus robustus (Martins), Protelliptio hamili ( Mc Learn ), P. cf. muschketowi (Martins) , Unio paletsensis., Limnocyrena elliptiformis (Grab) , L. andersoni (Grab), Sainchandia tushlegica (Grab) , S. Mongolica (Grab) , Ongonulensa sp ., Sinotaiaspusilla n.sp., Lioplax cf. Elongatus (Mason) Sporlardan: Abiespollenites editus (Chlonova) , A. orientalis n.sp., (Ichinnorov,1996, 1998, 2000, 2002, 2003, 2004, 2005). Chara’lardan : Aclistochara cf caii Wang Shui , Aclistochara aff lata (Peck) , Atopochara trivolvis (Peck) , Flabellochara aff harrisi (Peck) Grambast , Mesochara voluta (Peck) Grambast , Mesochara tuzsoni (Rasky) Kyansep Rom , Mesochara tarica Kyansep Rom , Mesochara sainshandinica (Kyansep Rom), Praechara sp., Porochara sp., Raskyella sp., Sphaerochara verticulata (Peck) Horn af Rantzien (Gereltsetseg,1988) fosilleri bulunmu tur.
ekil 57. Abiespollenites editus Chlonova (Đchinnorov, 1996)
117
Bayanshiree Formasyonu:
Eski çalı malarda bu formasyonda omurgalıların memeli grubundan u fosiller saptanmı tır: Gobiola kharachutulica Martinson , Guneopsis gracilis Barsbold , Plenrobema glaria Martinson , Dinozorlardan: Altirhinus kurzanovi (David), Basal hadrosaur (Bolotsky), Saurolophus angustirostris (Rozhdestvensky) , (Tsogtbaatar,1997, 1998) , Chara’lardan : Atopochara trivolvis Peck, Atopochara restricta Grambast, Atopochara sp., Mesochara shuvalovii Kyansep Rom , Mesochara sainshandinica Kyansep Rom , Harrisichara cretacea Karczew , (Karczewska, Ziembinska, Tworzydlo,1970), Sporlardan : Foraminisporites assymmetricus (Cookson ve Dettmann) , F. wonthaggiensis (Cookson ve Dettmann) , Maculatisporites asper (Bolkhovitina) , Rousesporites reticulates (Cookson ve Dettmann) , Laevigatosporites ovatus (Wilson ve Webster) , Cooksonites irregularis (Singh) , C. variabilis (Pocock) (Ichinnorov,1996, 1198, 2000, 2002, 2003, 2004, 2005) fosilleri bulunmu tur.
ekil 58. Foraminisporis assymmetricus ekil 59. Cooksonites variabilis Pocock Cookson ve Dettmann (Đchinnorov, 1998) (Đchinnorov, 1998)
Baruungoyot formasyonu:
Bugüne dek yapılmı olan çalı malarda: Mollusklerden : Sainshandia robusta (Martins) , Gobiella charachutulica, Psorula mica, Et tels, Kaplumbağadan : Adocus sp . Trionyx sp. Dinozorlardan : Ankilesaures sp., (Tsogtbaatar,1997, 1998), Sporlardan : Cicatricosisporites hallei (Delcourt and Sprumont) , C. exiloides (Delcourt and Sprumont) , С. Ausraliensis (Delcourt and Sprumont) , Foraminisporites assymmetricus (Cookson ve Dettmann) , F. wonthaggiensis (Cookson ve Dettmann) ,
118
Maculatisporites asper (Bolkhovitina) , Rousesporites reticulates (Bolkhovitina) , Laevigatosporites ovatus (Wilson ve Webster) , Pilosisporites notensis (Cookson ve Dettmann) , Klukisporites sp., Cooksonites irregularis (Singh) , C. variabilis (Pocock) , Aequitriradites spinulosus (Cookson & Dettmann) , Osmundacidites granulatus (Chlonova) , (Ichinnorov,1996, 1198, 2000, 2002, 2003, 2004, 2005) Chara’lardan: Atopochara barungoiotica (Kyansep Rom) , Mesochara sainshandinica (Kyansep Rom) , Mesochara oviformus (Kyansep Rom) , Lamprothamnium bambuhudukae (Kyansep Rom) , Grambastichara sp., Saportanella barsboldi (Kyansep Rom) , Raskyella rosuliforma (Kyansep Rom) , (Gereltsetseg,1988) fosilleri bulunmu tur.
ekil 60. Foraminisporis wonthaggiensis Cookson ve Dettmann
4.5.3.2. Ondaisair Bölgesi
Bölgede yapılan çe itli jeolojik ara tırmalar sonucunda ayırtlanan Kretase birimlerinde Tsagaantsav, Shinekhudag ve Khokhteeg (Alt Kretase) formasyonları bulunmaktadır.
Tsagaantsav Formasyonu
Bu formasyonda yapılan çalı malarda: Mollusklerden : Valvata subpiecinalis Martina , Muaculiepais strialalus Martina ,, Arguniella achabarowi (Ramm), A cf.olonpata (Ramm), Schaerioncha amgensis (Martins) , Limnocyrena venusta (Galba) , Obrutahevi reis (Galba) , Probajcalia cf. vitimanais Martins, P. sp ., Sporlardan: Rousesporites reticulates (Cook.t Dette.) , Aequitriradites verrucosus (Cook.t Dette.) , Concavissimisporites sp., Cyathidites australis (Couper) , C.mino (Couper) ,
119
Osmundacidites granulata (Chlonova) , Coptospora sp., (Ichinnorov,1996, 1198, 2000, 2002, 2003, 2004, 2005), fosilleri bulunmu tur.
Shinekhudag Formasyonu
Shinekhudag Formasyon’unda gerçekle tirilmi çalı malarda: Bivalviadan : Daurinia marginata (Reis) , Hemicorbicula pusilla (Reis) , H.subplana (Reis) , Musculiopsis striulatis (Kol) , Sinotaia onogoensis (Kobayashi ve Suzuki) , fosilleri Insecta (böcek) olarak : Ephemeroptera, Ephemeropsis trisetalis, Coleoptera, Coptoclava longipoda Ping , Sporlardan : Tricolpites sp (Raine) , Retitricolpites sp (Williams and Brideaux) , (Bratseva, Novodvorskaya, 1975, 1979, Khosbayar,1979, Nichols, 1995) fosilleri bulunmu tur.
ekil 61. Tricolpites sp.(Ichinnorov,1996).
Khokhteeg Formasyonu
Bu formasyonda yapılan eski incelemeler sonucunda; Mollusklerden: Physa mongolensis n.sp., Shaerium albicum (Martins.) , Musculiopsis striolatus (Grab) , Sinoataia mongolensis (Grab) , Daurinia scalaris (Ramm) , Pisidium tani (Grab.), Subtilia rotunda (Ramm) , Murraia modesta (Ramm) , Daurinia ovalis (Ramm) , D.scalaris (Martins.) , Dinozorlardan: Lambeosaurinae barsboldia (Maryanska ve Osmolska), B. sicinskii (Maryanska ve Osmolska), (Tsogtbaatar,1997, 1998) fosilleri bulunmu tur.
120
4.5.4. Ostrakodların sınıflaması
Her iki çalı ma bölgelerinde yapılan paleontolojik ara tırmalar sonucunda a ağıdaki sistematik tanımlamaları verilmi olan 4 ayrı familyaya ait, 18 cins toplam 33 ostrakod türü ayırtlanmı tır. Sınıflandırmada Galeeva (1955) ve Lubimova (1956) sınıflaması kullanılmı ve tanımlamalar sırasında Galeeva (1955), Lubimova (1956), Moore (1964) ve Sinetsa (1974)’nin Ostrakod Katologlarından da yararlanılmı tır. 1770 yıllarından beri belirlenen ve tanımlanan ostracodlar Müller (1776), Sars (1886), Alexander vd. (1933) tarafından çalı ılmı , günümüzde ise; Scanning Elektron Mikroskobunun (SEM) kullanımı cins ve türlerinin ayrıntılı özelliğinin belirlenmesinde ve görüntülenmesinde çok büyük katkı sağlamı tır. Ostrakodlarda cins ayırımında ba lıca kriterler; kavkı ekli ve boyutları, süs yapıları ve türleri, kenar ve normal delik kanallarının yapısı, konkresyon çizgisi, tüberküllerinin bulunup bulunmaması, sayısı ve türü, kenar zon yapısı ve kapakların birbirini kavramasıdır. Tür ayrımında ise; detaylı olarak kenar kıvrımının incelenmesi, kenar delik kanallarının karakteri ve sayısı, kavkı boyutları, arniyer bölgesinin özelliği gibi kriterler rol oynar. Çalı ma bölgelerinde saptanan ostrakodların taksonomisinde Galeeva (1955) ve Lubimova (1956) taksonomik sınıflandırması kullanılarak a ağıda liste halinde verilmi tir:
Filum : ARTHROPODA Siebold ve Stannius, 1985 Sınıf : CRUSTACEA Brongniart et Desmarest, 1822 Altsınıf : OSTRACODA Latreille, 1806 Takım : PODOCOPIDA Sars, 1865 Alt takım : CYPRIDOCOPINA Jones in Chapman, 1901 Üst aile : CYPRIDOIDEA Baird, 1845 Familya : CYPRIDEIDAE Martin, 1940 Cins : Cypridea Bosquet, 1852 Tür : C. copulenta Lubimova, 1956 C. fracta Lubimova, 1956 C. occollata Lubimova, 1956 C. simplex Galeeva, 1955 C. trita Lubimova, 1956
121
C. unicostata Galeeva, 1955 C. vitimensis Mandelstam, (in Galeeva ,1955) Familya : ZIZIPHOCYPRIDAE Chen, 2002 Cins : Ziziphocypris Chen, 1965 Tür : Z. linchengensis Chen, 1975 Cins : MONGOLIANELLA Neustrueva, 1989 Tür : Mongolianella gigantea Galeeva Familya : ILYOCYPRIDIDAE Kaufmann, 1900 Cins : Ilyocypris Brady & Norman, 1889 Tür : Rhinocypris jurassica Martin,1940 Rhinocypris izverae n. sp.
4.5.4.1. Çalı ma bölgelerindeki ostrakodların tanım ve dağılımları
Ondaisair Ölçülmü Stratıgrafi Kesitleri Ondaisair Bölgesinde 5 adet Ölçülmü Strtatigrafi kesiti yapılarak bunların içinden Ondaisair V kesiti, tip kesit olarak belirlenmi tir. Bu bölgedeki Ölçülmü Kesitlerden derlenen örnekler ile Ondaisair V tip kesitinin içerdiği ostrakodlar: Cypridea copulenta Lubimova (1956 ), C.fracta Lubimova (1956), C. simplex Galeeva (1955), C. trita Lubimova (1956), C. copulenta Lubimova (1956), C. unicostata Galeeva (1955 ), C. vitimensis Mandelstam, Ziziphocypris linchengensis Chen, (1975), Mongolianella gigantea Galeeva, Rhinocypris jurassica Martin, Rhinocypris izverae n. sp., dir ( ek. 62). Sainshand Ölçülmü Stratıgrafi Kesitleri Sainshand Bölgesinde 13 adet Ölçülmü Strtatigrafi kesiti yapılarak bunlardan Shainshand IV kesiti, tip kesit olarak belirlenmi tir. Bu bölgedeki Ölçülmü Kesitlerden derlenen örnekler ile Sainshand IV tip kesitinin içerdiği ostrakodlar: Cypridea copulenta Lubimova (1956 ), C. trita Lubimova (1956), C. copulenta Lubimova (1956), C. unicostata Galeeva (1955 ), C.fracta Lubimova (1956), Ziziphocypris linchengensis Chen (1975), C. vitimensis Mandelstam, C. simplex Galeeva (1955), Mongolianella gigantea Galeeva, Rhinocypris jurassica Martin, Rhinocypris izverae n.sp.,dir ( ek.63).
122
ekil 62. Ondaisair V Tip Kesiti.
123
ekil 63. Sainshand IV Tip Kesiti.
124
Sınıf : CRUSTACEA Brongniart et Desmarest, 1822 Altsınıf: OSTRACODA Latreille, 1806 Takım: PODOCOPIDA Sars, 1865 Familya: CYPRIDEIDAE Martin, 1940 Cins: CYPRIDEA Bosquet, 1852
Sinonim: Cypris granulos a Sowerby, 1836 Tanım: Kavkı ekli dörtgenimsi, genellikle basık, bazen hafifçe i kin, dorsal tarafı düzdür. Кavkı büyükçe, sol kavkı sağ kavkıdan biraz daha büyük olup, yüzeyi dikenli, tüberküllü, noktalı granüllü, pürüzlü ve düğüm veya diken eklinde çıkıntılarla kaplıdır. Ortam: Karasal, tatlısu (göl, akarsu) Coğrafik dağılım: Avrupa, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Afrika, Japonya ve Moğolistan’da yaygın görülür. Stratigrafik yayılım: Orta Jura Erken Kretase.
ekil 64. Cypridea cinsinin C. propuncta türünden bir örnek Dı görünümler: a sağ kavkı dı görünümü, b sol kavkı dı görünümü, c sırttan görünümü Đç karakter özellikleri: Kavkı içindeki kas izi grubu: d sağ kavkı, e sol kavkı
125
Cypridea copulenta Lubimova, 1956 Lev. 1,2,3,4,5,6 ek. 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10
1956. Cypridea copulenta Lubimova; s. 81. Lev. XYII, ek. 3a, 3b. Holotip : VNIGRI (Leningrad Bilimler Akademisi), N271 13, Geç Kretase, Tsanten, (Sainshand Formasyonu)
Tanım : Кavkı büyük, uzun ve oblik. Ön kenarı büyük ve yüksek. Sağ kavkı soldan büyükçe ve çevirili. Arka kenar, sırt kenarı ile yuvarlak kö eli, karın kenarı ile çevrilerek örtülmü . Arka yüzeyi alçak, ventral tarafı düz, sağ kavkının karın kısımı ise uzun. Ön kenar oldukça yüksek ve arka kenara doğru eğimli, arka kenar dü ük, yuvarlak kö eli, kavkının ön ve arkası sıralı dikenli, kavkı yüzeyi yuvarlak noktalı ve tüberküllü. Kas izi cins karakterindedir.
Boyutlar : Uzunluk: 1.24mm (Ondaisair Bölgesi U 31) Yükseklik: 0.73 mm Geni lik: 0.64mm Materyal: 20 kavkı (12 sağ kavkı, 8 sol kavkı)
Ortam: Karasal, tatlı su (göl, akarsu)
Benzerlik ve farklılıklar : Cypridea copulenta Lubimova morfolojik olarak C. unicostata Galeeva’ye ilk bakı ta büyük bir benzerlik gösterip yakla sada, kavkı boyutunun oldukça büyük olması ve kavkı yüzeyindeki konik dikenlerinin varlığı ile farklılık gösterir, arka kenarı da dü üktür. C.coronata Galeeva ile de kar ıla tırıldığında sağ kapağın sola göre büyük olması, sırttan incelendiğinde de kuvvetli olarak alt taraftın sağı örtmesi ile farklılık gösterir. Ayrıca kabuk yüzeyindeki süslemeleri ile ayırılır.
Coğrafik ve stratigrafik dağılım: Moğolistan’da: Dornogovi, Tushler Uul Bölgesi (Sainshand ve Ondaisair), Sainshand Formasyonu’nda. Diğer ülkelerde: Çin.
Ya : Erken Kretase.
126
Cypridea fracta Lubimova, 1956 Lev. 6 ek. 11
1956. Cypridea fracta Lubimova ; Lev. XYII, ek. 2a, 2b. Holotip VNIGRI (Leningrad Bilimler Akademisi), N271 10, Geç Kretase, Tsanten, (Sainshand Formasyonu)
Tanım: Kavkının yan görünümü oval ekilli. Maksimum yükseklik ön tarafa yakın, ön sırt bölgesi kanatçıklı, sağ kavkı sol kavkıdan daha büyükçe ve çevirili olup karın kenarında ise daha fazla çevrilmi tir. Sırt kenarı düz ve arkaya eğimlidir. Karın kenarın orta yarısı konkav. Kavkının merkezi bölgesi yüksek, ön karın ve arka karın kenarlarına yakın bölgeler üzerinde sayısı dört ile be arasında deği en dikenler mevcuttur. Yüzeyi noktalı ve tüberküllüdür.
Boyutlar : Uzunluk: 1.15 mm (Ondaisair Bölgesi U 32/1) Yükseklik: 0.60 mm Geni lik: 0.48 mm Materyal: 10 kapalı çift kavkı, 20 kavkı (15 sağ kavkı, 5 sol kavkı) Ortam: Karasal, tatlısu (göl, akarsu) Benzerlik ve farklılıklar : Bu tür Cypridea cavernosa Galeeva (Dornogovi, Tushleg Uul bölgesi, Sainshand Formasyonu, Erken Kretase) Galeeva 1956, lev. X, ek. 1a, 1b,1c,1d,1i,1g,1j s 42 43) ile benzerlik gösterirse de, kavkı boyutlarının küçük, sağ kavkının sol kavkıdan daha büyük olması ve de kavkı uzunluğunun daha fazla uzunluk göstermesi ile kolaylıkla ayırt edilebilinir. Cypridea sulcata Mandelstam ,(Dornogovi, Zuunbayan ve Bayanshiree bölgeleri, Formasyonu) Alt Kretase) ile benzerlik gösterirse de, ön kenarı dü ük, sırt kenarın düz. Kavkının merkez bölgesindeki dikenlerinin varlığı ile kolayca ayırtlanır.
Coğrafik ve stratigrafik dağılım: Moğolistan’da; Dornogovi, Tushler Uul Bölgesi, Sainshand Formasyonu’nda ,
Ya : Erken Kretase.
127
Cypridea occollata Lubimova, 1956
Lev. 7 ek.12 1956. Cypridea occollata Lubimova; Lev. XII, ek. 3a, b,c Holotip VNIGRI (Leningrad Bilimler Akademisi), N738 36, Erken Kretase, Naylga bölgesi, (Zuunbayan Formasyonu) Tanım: Kavkı küçük, sırttan uzun ve oval görünümde. En fazla yükseklik ve geni lik ön kenarda, orta kısmı ise i kincedir. Sol kavkı sağ kavkıdan daha büyük ve yuvarlakla mı tır. Sırt kenarı düz ve arkaya meyilli ve merkezi bölge i kindir. Kavkı yüzeyi iyi geli mi retiküllerle ve tüberküllerle kaplıdır. Kavkı yüzeyinin ön kısmında tüberküller ile noktalı granüller oldukça net olarak görülmektedir. Kavkının ön ve arka bölgelerinde farklı boyutta sivri tüberkül yoğunlukları bulunur. Kavkı yüzeyi noktalı, granüllü ve tüberküllüdür. Arka kenar ön kenara bölgesine göre nispeten daha fazla noktalı granüllerin olmasıyla ayırt edilebilinir. Boyutlar : Uzunluk: 0,82 mm (Sainshand Bölgesi, T13/3) Yükseklik: 0.51 mm Geni lik: 0.28 mm Materyal: 12 kavkı (4 sağ kavkı, 8 sol kavkı) Ortam: Karasal, tatlı su (göl, akarsu) Benzerlik ve farklılıklar : Bu tür ile Cypridea justa Lubimova, 1956, (Dornogovi, Tushleg Uul bölgesi, Kharganat Formasyonu, Erken Kretase) Lubimova 1956, Lev. XII, ek. 2a, 2b’nın kavkılarının genel özelliklerinin benzer olmasına kar ın, bu tür kavkı boyutlarının küçük ve sırt kenarının daha duz olmasıyla Cypridea justa’ dan kolayca ayrılır. Coğrafik ve stratigrafik dağılım: Dornogovi, Tushler Uul bölgesi, Zuunbayan Formasyonu’nda
Ya : Erken Kretase.
128
Cypridea simplex Galeeva, 1955
Lev. 7,8 ek. 13,14 1955. Cypridea simplex Galeeva Lev. Y, ek. 1a, 1b, 1c. 1956. Cypridea simplex Lubimova; Lev. YII, ek. 2 1994 Cypridea simplex C.H. Ye, Lev. XIY, ek. 6,7. Holotip VNIGRI (Leningrad Bilimler Akademisi), N200 22, Erken Kretase, Zuunbayan bölgesi, (Zuunbayan Formasyonu) Tanım: Kavkının genel ve yan görünümü uzun oval ekilli, en fazla yükseklik önde bulunurken, ön kenar oldukça iyi yuvarlakla mı tır. Ön sırt bölgeside kanatçık bulunur. Sol kavkı sağ kavkıdan daha büyük, arka kenar ön kenardan daha dü ük ve yuvarlak. Sırt kenarı düz ve arkaya eğimlidir. Karın kenarının orta yarısı konveks ve kavkı yüzeyi oldukça küçük az süslü ve yüzeyi bombelidir. Boyutlar : Uzunluk: 1.25 mm (Sainshand Bölgesi Ty 55 84) Yükseklik: 0.80 mm Geni lik: 0.52 mm Materyal: 20 kavkı (13 sağ kavkı, 7 sol kavkı)
Ortam: Karasal, tatlı su (göl, akarsu) Benzerlik ve farklılıklar : Bu tür Cypridea trita Lubimova ((Omnogovi, Tsagaantsav Formasyonu) Erken Kretase) ile benzerlik gösterirse de, Cypridea trita Lubimova’nin kavkısı küçük ve ön kenarı arkaya doğru meyillidir. Cypridea cavernosa Galeeva’ya kavkı ekli ile yakın benzerse de bu tür kavkı yüzeyinde noktalı granüller ve az sayıda dikenller bulundurması ile C.simplex ’den kolayca ayırt edilebilinir. Coğrafik ve stratigrafik dağılım: Dornogovi, Sainshand, Tushler Uul Bölgesi, Zuunbayan Formasyonu’nda
Ya : Erken Kretase.
129
Cypridea trita Lubimova, 1956
Lev. 8,9 ek.15,16 1956. Cypridea trita .Lubimova; Lev. YI, ek. 1a, 1b, 1c. 1978 Cypridea trita Szczechura , Lev. YII, ek. 1,2. 1994 Cypridea trita C.H. Ye, Lev. XIII, ek. 8,9. Holotip VNIGRI (Leningrad Bilimler Akademisi), N738 7, Erken Kretase, Zuunbayan bölgesi, (Tsagaantsav Formasyonu) Tanım: Kavkısı genel ve yandan oval ekilli, en fazla yükseklik sırtın biraz ortasına yakın. Kavkının merkez bölgesi i kin ve geni çedir. Sol kavkı sağ kavkıdan daha büyük ve sağ kavkıyı daha fazla çevirmi tir. En fazla yükseklik yakla ık öne doğru, en fazla uzunluk ise karın kenarının yakınındadır. Sırt kenarı oldukça iyi yuvarlakla mı tır. Ön sırt bölgesinde kanatçık vardır. Arka kenar ön kenardan daha dü ük ve yuvarlaktır. Sırt kenar düz ve arkaya meyilli. Arka kısım ise yuvarlak, sırt eklem kenarı eğri olup, karın kenarı hafif konveks düzdür. Kavkı yüzü granüllü ve bazen dikenlidir. Karın kenarın orta yarısına yakın kavkı yüzeyi oldukça küçük yuvarlak retiküllerle kaplıdır. Kavkı yüzeyindeki bu retiküller özellikle arka kenarda daha belirgin gözlenir. Boyutlar : Uzunluk: 0.99 mm (Sainshand Bölgesi, T2/2) Yükseklik: 0.57 mm Geni lik: 0.38 mm Materyal: 28 kavkı (23 sağ kavkı, 5 sol kavkı)
Ortamı: Karasal, tatlısu (göl, akarsu) Benzerlik ve farklılıklar : Bu türe ait örnekler Lubimova’nın holotipine yakın benzerdir ve Lubimova’nın koleksıyonları ile kar ıla tırılmı tır [Dornogovi, Tushleg Uul bölgesi, (Tsagaantsav Formasyonu) Alt Kretase, koleksıyon No738 7]. Diğer bir benzerlik ise Cypridea simplex Galeeva, türü ile olup, bu türden kavkının büyüklüğü, yüzeyinin farklılıklarıyla, ön ve arka kenarlarının konveks olmasıyla ayrtlanır. Coğrafik ve stratigrafik dağılım: Dornogovi, Sainshand, Tushler Uul Bölgesi, Tsagaantsav Formasyonu’nda,
Ya : Erken Kretase.
130
Cypridea unicostata Galeeva, 1955 Lev. 8,9,10,11 ek. 17,18,19,20,21
1955. Cypridea unicostata Galeeva Lev. IY, ek. 2a, 2b, 2c, 2g. 1956. Cypridea unicostata Lubimova; Lev. YII, ek. 2a, 2b, 2c.
Holotip VNIGRI (Leningrad Bilimler Akademisi), N200 16, Alt Kretase, Zuunbayan Bölgesi, (Zuunbayan Formasyonu)
Tanım: Kavkı ince, az bombeli ve oval ekilli, en fazla yükseklik öndedir. Kavkının arka kısım i kin ve geni tir. Sol kapak sağ kapaktan daha büyük. Kavkının arka ve merkez kenarları yuvarlaktır. Ön sırt bölgede kanatçık vardır. Arka kenar ön kenardan daha dü ük ve yuvarlak. Karın ve sırt kenarları düz ve ön kenarı arkaya meyilli. Karın tarafı düz ve kavkı yüzeyi ince granüllü ve deliklidir. Kavkının arka tarafının önünde ince dikenler bulunur. Boyutlar : Uzunluk: 1.06mm. (Ondaisair Bölgesi U 35) Yükseklik: 0.67mm. Geni lik: 0.48mm. Materyal: 15 kavkı (11sağ kavkı, 4 sol kavkı)
Ortam: Karasal, tatlısu (göl, akarsu)
Benzerlik ve farkılıklar : Morfolojik olarak Cypridea priva Galeeva'ya yakla ıyorsa da, bu türün kavkı yüzeyinin retiküllerle kaplı olması ve dikenler bulundurmasıyla bu türden kolayca ayrılır.
Coğrafik ve stratigrafik dağılım: Moğolistan’da ; Tushler Uul, Ondaisair Bölgesleri, Tsagaantsav Formasyonu’nda, Diğer ülkelerde; Çin'de (Hailaer havzası), Baykal Bölgesi civarında.
Ya : Erken Kretase.
131
Cypridea vitimensis Mandelstam, 1956
Lev. 12,13,14, 15 ek. 22,23,24,25,26 1955. Cypridea vitimensis Galeeva Lev. YII, ek. 2a, 2b, 2c. 1956. Cypridea vitimensis Lubimova; Lev. Y, ek. 6a, 6b, 6c. 1993. Cypridea vitimensis Sinitsa. Lev. X, ek. 7.
Holotip VNIGRI (Leningrad Bilimler Akademisi), N284 14, Alt Kretase, Zuunbayan Bölgesi, (Zuunbayan Formasyonu)
Tanım: Kavkı kalın ve düzce, yan görünümü oval ekilli, sırt kenarı düz, arka kenar yuvarlakla mı tır. Sırttan görünümde kavkının orta kısımları i kincedir. Sol kavkı sağ kavkıdan daha geni , ön kenar yüksek, üst kesime doğru hafifçe eğimli olup, ön kenar üzerinde sayısı altı ile yedi arasında deği en dikenler mevcuttur. Ön kenar orta ve alt kesimlere doğru ise düzgün yuvarlak olarak geli mi tir. Karın kenarının merkezi öne doğru i kindir. Ön sırt bölgesinde kanatçık vardır. Kavkı yüzeyi genellikle düzcedir. Arka kenarda bir kaç adet dikenler bulunur. Kavkı içinde kas gruplarının bulunduğu alanda arkaya doğru dü ey bir doğru üzerinde sıralamı üç kas izi ile bunların önünde de aralıklı yerle mi diğer iki kas izi mevcuttur.
Boyutlar : Uzunluk: 1.10 mm (Ondaisair Bölgesi U 35) Yükseklik: 0.50 mm Geni lik: 0.32 mm Materyal: 15 kavkı (8 sağ kavkı, 7 sol kavkı)
Ortam: Karasal, tatlısu (göl, akarsu)
Benzerlik ve farklılıklar : Bu tür Cypridea cinsinin uç ayrı türüne kavkı morfolojisi açısından çok yakın benzerse de [Cypridea mediocris Galeeva Zuunbayan Formasyonu; Cypridea priva Galeeva Tsagaantsav Formasyonu; Cypridea impolita Galeeva Zuunbayan Formasyonu ] kavkı yüzeyinin delikli ve fazla sayıda tüberkül içermesi ile bu türlerden kolayca ayırılır.
132
Coğrafik ve stratigrafik dağılım: Moğolistan’da; Dornogovi, Tushler Uul Bölgesi, Tsagaantsav Formasyonu’nda, Diğer ülkelerden: sadece Güney Sibirya Bölgesinde bulunmu tur.
Ya : Erken Kretase.
Cins MONGOLIANELLA Mandelstam., 1955
Sinonim: Mongolianella palmaso Mandelstam., 1955 Tanım: Kavkı boyut olarak orta büyük boyda, ince ve i kincedir. Sol kavkı sağ kavkıdan daha büyük olup, kavkı yandan uzamı tır. Ön kenar arka kenardan daha yüksektir. Sırt bölgesi eğimli, ön kenar ve arka kenar yuvarlakla mı tır. Kavkı yüzeyi düzdür. Dorsal taraf konveks düz, ventral taraf ise konkavdır. Ön kenar arkaya doğru fazla eğimlidir. Ortam: Tatlısu (göl, akarsu) Coğrafik dağılım: Asya ve Moğolistan’da yaygın görülür. Stratigrafik yayılım: Erken Kretase.
ekil 65. Mongolianella cinsinin dı görünümleri: a sol kavkı dı görünümü b sağ kavkı dı görünümü c sırttan görünümü Đç karakter özellikleri: Kavkı içindeki kas grubu izleri: d sol kavkı e sağ kavkı arniyer tipi: Adont grubu
133
Mongolianella gigantea Galeeva, 1955
Lev. 14 ek. 27 1948. Limnocypris gigantea Mandelstam Lev. XIII, ek. 1a,1b. 1955. Mongolianella gigantea Galeeva Lev. XII, ek. 1a, 1b, 1c. 1956. Mongolianella gigantea Lubimova; Lev. XYIII, ek. 4a, 4b.
Holotip VNIGRI (Leningrad Bilimler Akademisi), N200 29, Erken Kretase, Zuunbayan Bölgesi, (Zuunbayan Formasyonu) Tanım: Kavkı büyük boyda, ince i kin olup, yandan uzamı oval görünümdedir. Ön kenarı arkaya doğru fazla eğimlidir. Ön kenarı kısa, en fazla uzunluğu ise karın kenarına doğru yer almı tır. Kavkının arka bölgesi üçgen ekilli olup merkezi bölgeye oranla daha uzayarak uzun geli mi tir. Sırt bölgesi ön ve arkaya doğru eğimli, karın kenarı içbükey ve incedir. Kavkıda en fazla yükseklik genelikle önde olup bu bölge yuvarlak geli mi tir. Kavkı yüzeyi oldukça küçük retiküllerle kaplıdır. Kavkı iç yüzeyinde ise çok sayıda kas izleri görülür. Boyutlar : Uzunluk: 2.65 mm (Sainshand Bölgesi T13/3) Yükseklik: 1.25 mm Geni lik: 0.62 mm Materyal: Örnek sayılarının az ve kırık olmasından dolayı sadece iyi korunmu 5 kavkı Mongolianella gigantea Galeeva olarak tanımlanmı tır. (2 sağ kavkı, 3 sol kavkı) Ortamı: Karasal, tatlısu (göl, akarsu) Benzerlik ve farklılıklar : Mongolianella gigantea türü daha önceleri Limnocypris gigantea olarak tanıtılmı ancak (Galeeve, 1955) Limnocypris gigantea ’nın kanatçık içermesi ile cins bazında Mongolianella’dan farklı olduğu bilerlenmi tir. Bu tür Mongolianella zerussata (Zuunbayan Formasyonu, Erken Kretase) ile benzerlik gösterir. Ancak kavkı yüzeyinin küçük tüberküllü olması ve boyut açısından kavkının daha büyük boyda olması nedeni ile bu türden farklıdır. Coğrafik ve stratigrafik dağılım: Moğolistan’da; Dornogovi, Sainshand ve Tushler Uul Bölgeleri, Tsagaantsav Formasyonu’nda ve Çin’de bulunmu tur.
Ya : Erken Kretase.
134
Familya ZIZIPHOCYPRIDAE Chen, 2002 Cins Ziziphocypris Chen, 1965
Sinonim: Timiriasevia epidermiformis, Timiriasevia Mandelstam, 1947 Tanım: Kavkı küçük, orta boyda, ince ve i kindir. Sol kavkı sağ kavkıdan daha büyüktür. Ön kenar arka kenardan yüksektir. Kavkı yüzeyi noktalı, tüberküllü,dikenli ve çizgili süslere sahiptır. Sırt bölgesi eğimli, ön ve arka kenarlar oldukça iyi yuvarlakla mı tır. Dorsal taraf konveks, ventral taraf ise konkavdır. Kavkı içindeki kas izleri ise dört adüktür, iki mandibula kas izleri eklindedir. arniyerinde ön, orta ve arka arniyer elemanları mevcuttur. Ortam: Tatlısu (göl, akarsu) Coğrafik dağılım: Avrupa, Asya, Güneydoğu Asya ( Rusya). Stratigrafik yayılım: Orta Jura Erken Kretase.
ekil 66. Ziziphocypris cinsinin Dı görünümleri: a sağ kavkı dı görünümü b sol kavkı dı görünümü c sırttan görünü Đç karakterler: d arniyer yapıları [merodont grubu, (lophodont) ]
135
Ziziphocypris Chen, 1965 Ziziphocypris linchengensis Chen, 1975
Lev. 15,16,17,18 ek. 28,29,30,31 1949 Timiriasevia martinsoni Stankevitch Lev. VII, ek. 7. Holotip VNIGRI (Leningrad Bilimler Akademisi), N38, Erken Kretase, Zuunbayan bölgesi, (Sainshand Formasyonu) Tanım: Kavkı küçük boyda ve oval eklinde. Kavkının ön ve arka kenarları yüksek genellikle arka kenarı biraz daha alçaktır. Ön ve arka kenarlar bölgesi oldukça iyi yuvarlakla mı tır. Sol kavkı sağ kavkıdan daha büyük. Sırt kenarı hafif konveks ve ön kenarı arkaya doğru meyillidir. Kavkı yüzeyi ince çizgili ve merkezi kısımdaki 3 4 adet di bükey çizgileri dikkat çekicidir. Karın kenarı orta kısımde az konveks olup dalgalı çizgiler içerir. Boyutlar : Uzunluk: 1.10 mm (Ondaisair Bölgesi U 35) Yükseklik: 0.50 mm Geni lik: 0.32 mm Materyal: 20 kavkı (4 sağ kavkı, 18 sol kavkı) Ortamı: Karasal, tatlısu (göl, akarsu) Benzerlik ve farklılıklar : Tanımlanan örnek, Timiriasevia simacovi ’ye benzerdir. Fakat bu türün kavkı yüzeyinin fazla çizgili süslere sahip olması, ön ve arka bölgelerinde çizgili tüberküller içermesi, sırt ve karın kenarlarının da konkav olması nedeni ile Ziziphocypris linchengensis’den ayırılır. Benzerlik gösterdiği diğer bir tür olan Timiriasevia fluxalis Lubimova türünde ise; kavkı yüzeyinin küçük dikenler içermesi, ön kenarının alçak ve sırt kenarının da dikenli olması ba lıca ayırtman özellikleridir. Coğrafik ve stratigrafik dağılım : Moğolistan’da Dornogovi, Sainshand, Ondaisair ve Tushler Uul bölgeleri, Sainshand Formasyonu’nda, Avrupa ülkelerinde, Çin ve Güney Sibirya’da bulunmu tur.
Ya : Erken Kretase.
136
Familya ILYOCYPRIDIDAE Kaufmann, 1900 Cins Ilyocypris Brady & Norman, 1889
Sinonim: Cypris gibba Ramdohr, 1808; Jliocyprinae Müller, 1900; Iliocypris Daday, 1900; Ilyocyprinae Masi, 1906. Tanım: Kavkı yandan uzamı oval ekilli, sırttan basık. Sol kavkı sağ kavkıdan daha büyük, kenarlar ince di li, kavkı yüzeyinde birkaç çıkıntı mevcut, dorsal taraftan a ağıya doğru uzanan iki oluğa sahiptir. Bu oluklar alttaki dört kas izine kar ılık gelir. Kavkı yüzeyi noktalı, tüberküllü ve dikenler ile süslü olabilir. Dorsal kenarı düz ve geriye doğru eğimli, karın kenarın ortası ise konkavdır. Ön kenar yuvarlakla mı , arka kenar ile sırt kenarın birle imi kö eli, karın kenarı ile yuvarlakça bir görünüm sunar. Sırttan görünümü basık, ön uç arkaya göre sivri, orta kısımlarda girintiler ile belirgin sivri tüberküller vardır. Tüberküller genellikle bu olukların arasındaki sete ve de devamına yerle mi tir. Kavkıların iç karakterinde ise: kenar zonu ince, iç kenar ile konkresyon çizgisi fazla belirgin değildir. Kas izileri çıkıntı eklinde olup, bunlar oluk üzerine ve bitimine raslamaktadır. Diğer kas izleri ise çok sayıda ve iki sıralı bir yerle im gösterirler. Kas izi bölgesinin önünde sırtta doğru (dorsal) yayılım gösteren ikincil kas izleri bulunmaktadır. arniyer tipi ise amphidont grubuna aittir. Ortam: Karasal, tatlısu (göl, akarsu) Coğrafik dağılım: Moğolistan, Kuzey Avrupa, Kuzey Amerika. Stratigrafik yayılım: Triyas Güncel
137
ekil 67. Ilyocypris cinsinin kavkı dı ve iç görünümleri: a sol kavkı dı görünümü b sol kavkı iç ve kas izler grubu c sırttan görünümü ematik iç görünümler: d kavkı içindeki kas izleri ve çe itleri e arniyer yapıları (amphidont grubu) 1 sağ kavkı 2 sol kavkı
Rhinocypris Anderson, 1941 Rhinocypris jurassica Martin, 1940
Lev. 17, 18 ek. 32,33,34,35,36 1993. Rhinocypris jurassica Martin Sinitsa. Lev. XII, ek. 1. 2005. Rhinocypris jurassica Martin Neustrueva . Lev. XXIII, ek. 3,4 Holotip VNIGRI (Leningrad Bilimler Akademisi), N200 16, Alt Kretase, Zuunbayan, Obdog Khudag, Ondaisair Bölgesleri, (Ondaisair Formasyonu) Tanım: Kavkı genellikle uzamı oval eklinde. En fazla yükseklik önde olup, en fazla geni lik karın kenarında yer almaktadır. Ön kenarın üstü a ağı meyilli ve yuvarlak. Sırt kenarı düzce de arkaya doğru hafif meyilli geli mi tir. Karın kenarı ortada hafıf konkav. Sol kavkı sağ kavkıdan daha büyük. Kavkı üzerinde iki adet çok iri tüberkül bulundurmaktadır. Örneğe ait bir ba ka özellik ise, arka kenar bölgesinin orta kısmında 5 7 adet dikenlerin bulunmasıdır. Boyutlar : Uzunluk: 1.06 mm (Ondaisair, U 39 ve Sainshand T5/2 Bölgeleri) Yükseklik: 0.67 mm Geni lik: 0.48 mm Materyal: Đyi korunmu 8 kavkı, diğerleri iyi korunmamı kırıklıdır (2 sağ kavkı, 6 sol kavkı) Ortam: Karasal, tatlısu (göl, akarsu)
138
Benzerlik ve farklılıklar : Bu tür, genel özellikleriyle Origoilyocypris barunbainensis , O.panosa ile Cypridea priva Galeeva türlerine benzerlik gösterir. Ancak bu türlerin kavkı yüzeyleri küçük dikenler ve tüberküller içermesi gibi özelliklerin nedeni ile Rhinocypris jurassica türünden kolayca ayrılır (Sainshand ve Ondaisair, Zuunbayan Formasyonu, Erken Kretase). Coğrafik ve stratigrafik dağılım: Moğolistan’da; Dornogovi, Sainshand, Ondaisair ve Tushler Uul bölgeleri, Tsagaantsav Formasyonu’nda. Diğer ülkelerde; Kuzey Avrupa, Kuzey Amerika, Asya’da görülür. Ya : Erken Kretase.
4.5.5. Çalı ma alanlarında Erken Kretase ya lı karasal yeni bir ostracod türü
Moğolistan’da ilk ostrakod çalı maları fosil yakıtlar aramacılığının ba lanmasına bağlı olarak 1950’lerde ara tırılmaya ba lanmı tır (Galeeva, 1955, Lubimova, 1956). 1951 1952 yıllarında Galeeva Zuunbayan, Baishinshiree Bölgelerinde geni yayılıma sahip Geç Kretase ostrakodlarını çalı mı ve bu çalı ma Moğolistan’da Kretase ya lı çökellerde yapılan ilk büyük kapsamlı ostrakod çalı ması olmu tur. Bu inceleme ile ara tırmacı Erken Geç Kretase sınırını ostrakod topluluğu ile biyostratigrafik olarak ayırmayı denemi tir ve sonuçta; 3 familya, 9 cinse ait 41 ostrakod türü saptamı tır. Ayrıca 29 türün ilk kayıtlarını da bulmu tur.
Moğolistan Kretase ostrakodlarına en büyük katkı sağlıyan diğer bir isim de Lubimova (1956)’dır. Ara tırmacının çalı masında 3 familyaya ait 11 cins ve 94 tür tespit edilmi tir. Bu ostrakodlar Tsagaantsav, Shinekhudag (K 1), Khokhteeg ile Bayanshiree
(K 2) formasyonlarından bulunmu tur.
1960’larda Moğolistan ile Sovyetler Birligi ve Moğolistan ile Polonya’nın birlikte yürüttükleri jeoloji paleontoloji projelerinin hayata geçirilmesi ile karasal Kretase Paleojen ostrakod çalı malarında büyük ilerlemeler kaydedilmi tir (Khand, 2001).
Böylece karasal Kretase Paleojen çökellerine ait ostrakodlar hakkında bircok ara tırmacı tarafından detaylı ara tırmalar yapılmı tır (Sochava,1974, Szczechura,
139
1981, Neustrueva 1982; Khand, 1989, 2001; Stankevich ve Sinitsa, 1992; Khand, Barsbold ve Badamgarav 2003;) ve ostrakodların morfolojisi, yapısal özelikleri, taksonomisi, filogenezine bağlı geli im kuralları ile ostrakod toplulukları saptanarak bu gruba ait çalı malar daha da detaylandırılmı tır. Moğolistan′ın iki ayrı bölgesinde GD ve GB kesimlerinde karasal ostrakod türlerinin belirlenmesi ve dağılımını incelemek amacıyla ba latılan bu çalı mada ilk verilere göre Rhinocypris sp1? türü saptamı tır. Bu tür Moğolistan′ın Ondaisair ve Sainshand Bölgeleri için çok yeni bir kayıttır. Ondaisair Stratigrafi Kesitlerinde (U 28,U 32/2,U 37,U 50 Numaralı ve ek. 40,41), Sainshand Stratigrafi Kesitlerinde (T12/2, T12/5, Numaralı ve ek.42,43) toplam on sekiz adet Kretase ya lı Rhinocypris türü ayırt edilmi tir. Saptanan tüm Rhinocypris türleri ve bunlara ait elektron mikroskop görüntüleri Lev.21,20 ve sekil 40,41,42,43 de verilmektedir. Bu cinsin sistematik sınıflandırmasında Galeeva (1955) ve Lubimova (1956) esas alınmı , ayrıca Müller (1776), Sars (1886), Alexander vd. (1933) ile Ostrakod Katologlarından (Galeeva 1951 1952 ve Lubimova 1959) da yararlanılmı tır.
ILYOCYPRIDIDAE Kaufmann, 1900 Rhinocypris Anderson, 1940 Rhinocypris izverae n. sp. Lev. 21, ek. 40,41 (Holotip) Lev. 22, ek.42,43 (Paratip)
1999. Rhinocypris sp C.H. Ye, Lev. XIV, ek. 6,7 2005. Rhinocypris sp Neustrueva . Lev. XXIV, ek. 1,2
Adın kökeni: Đ.Ü. Müh. Fak. Jeoloji Mühendisliği Profesorlerinden Mikropaleontolog Prof. Dr.Đzver ÖZKAR ÖNGEN’e atfen verilmi tir.
Holotip: Lev. 21, ek. 40,41 orijinal materyal Sainshand bölgesi S IV ölçülmü stratıgrafi kesitinden derlenen yıkama örneği olan sol kavkı, PT MAS (Moğolistan Paleontoloji Akademisi) de holotip №5/308 ve diğer 4 adet sol kavkı (Sainshand ve Ondaisair Bölgeleri) paratip №5/309 olarak muhafaza edilmektedir. (Lev. 22, ek.42,43).
140
Tip lokalite: Moğolistan′ın Ondaisair ve Sainshand Bölgeleri, Shinekhudag Formasyonu ( X: 101°49’54.4 Y: 45°21’52.4”) .
Ayırtman özelliği: Kavkı küçük oval olarak uzamı , yan görünümü oval ekilli. Sırt görüntüsünde ön kenar ortası dı bükey ve 3 adet kalın tüberküllü. Kavkı ortası ile sırt arası bölgede ayırtman üç iri tüberkül mevcut. Tüberküller delikli kanallı ve basit olmasına kar ın bazen ikiye ayrılarak çatallanır, bazen de testere ekillidir.
Tanım: Kavkı oval ve küçük Sırtta ön kenarın ortası konveks ve iri kalın iki tüberküllü. Karın kenarı arka kenara doğru yuvarlakla mı , ön ve arka kenarlar testerelenme gösterir. En fazla yükseklik önde, en fazla geni lik ise merkezde yer almaktadır. Merkez kısmı iyi geli mi retiküllerle kaplanmı tır. Sırt kenar düz olup, karın kenarı merkezde iç bükeylik gösterir. Ön kenarı arkaya eğimlidir. Arka kenarı alçaktır. Kapakların büyüklükleri birbirine göre farklılık göstermemektedir. Sırt kenarı 5 6 adet büyük tüberküller bulundurmaktadır. Bu tüberküllerden karın kenarındaki diğerlerinden daha küçüktür. Kavkı yüzeyi iyi geli mi küçük retiküllerle kaplıdır.
Boyutlar : Uzunluk: 0.75 mm (Sainshand Bölgesi, S IV Ö.S.K) (Holotip) Yükseklik: 0.50 mm (№5/308) Geni lik: 0.30 mm
(Paratip) Uzunluk: 0.725 mm ( Ondaisair Bölgesi, I,II,V Ö.S.K) ( №5/309) Yükseklik: 0.475 mm Geni lik: 0.275 mm
Materyal: Tüm örnek sayısı 18’dir. En iyi korunmu be örnekten biri holotip diğer dört adet ise paratip olarak ayırtlanmı tır.
Ortam: Karasal, tatlısu (göl, akarsu)
Benzerlik ve farklılıklar : Bu holotip örnek , genel özellikleriyle benzerlik gösterdiği Rhinocypris panosa Lubimova, 1956 (Zereg Formasyonu, Erken Kretase)‘dan kavkı
141
yüzeyinin küçük retiküllerle kaplı ve sırt kenarındaki 5 6 adet büyük tüberküllü olmasıyla ayrılır. Benzerik gösterdiği diğer bir tür de Rhinocypris ingenicus Stankevitch‘dan sırt görüntüsündeki tüberküllerin iki ve iri olması ile ayrılmaktadır.
Coğrafik ve stratigrafik dağılım: Moğolistan’ın Dornogovi, Sainshand, Ondaisair ve Tushler Uul bölgeleri, Shinekhudag Formasyonu’nda bulunmu tur.
Ya : Erken Kretase.
Tablo 8. Rhinocypris Anderson, 1940 cins’inin farklı türler ile morfolojik özelliklerin kar ıla tırmalı tablosu Tür Boyutlar Kavkı ekli Süsleme Rhinocypris Uzunluk: 0.55 mm Oval Üç tüberküllü izverae n. sp. Yükseklik: 0.35 mm (merkezde) Geni lik: 0.20 mm Rhinocypris Uzunluk: 0.55 mm Oval Tüberküllü ve dikenli ingenicus Yükseklik: 0.35 mm (kavkı yüzeyinde) Stankevitch, Geni lik: 0.22 mm
Rhinocypris Uzunluk: 0.53 mm Oval Đki tane tüberküllü proprius Yükseklik: 0.25 mm (kavkı yüzeyinde) Stankevitch, Geni lik: 0.23 mm
Tablo 9. Shainshand Bölgesinde saptanan ostrakod türlerinin % çokluk değer dağılımları SAINSHAND BÖLGESI Ostrakod türlerinin birey sayılarının yüzde Ostrakod türlerinin birey sayılarının % dağılımları yüzde % dağılımları Kesit № Kesit №
Cypridea Cypridea vitimensis unicostata 42% 36%
C.copulenta 58% 64% C.simplex Sainshand I Sainshand VIII
142
Cypridea Cypridea vitimensis vitimensis
31% 28% 69% C.unicostata 50%
C. unicostata 22% Sainshand II Sainshand IX C.simplex
Mongolianella Rhinocypris gigantea jurassica 21% Cypridea 20% copulenta 47%
55% Cypridea 32% 25% unicostata C.occollata C. fracta Sainshand X Sainshand III
Rhinocypris izverae n.sp Cypridea simplex 16% C.unicostata 35% C. unicostata 45% Galeeva
50% 34% 20%
Cypridea Sainshand IV Sainshand XI C. vitimensis copulenta Lubimova
Cypridea trita
Cypridea unicostata 25% 44% C.copulenta 56%
75% Sainshand V Sainshand XII C.unicostata
C. trita Cypridea copulenta
17% 24% Cypridea trita C.fracta 14% 44% 56% 14% C. simplex C. vitimensis 31% Sainshand VI Sainshand XIII
C. unicostata
143
C. trita
31%
69% Cypridea unicostata Sainshand YII
Tablo 10. Ondaisair Bölgesinde saptanan ostrakod türlerinin % çokluk değer dağılımları ONDAISAIR BÖLGESI
Ostrakod türlerinin birey sayılarının yüzde % dağılımları Kesit №
C.fracta Lubimova C.copulenta Lubimova 15%
38% 26% C. unicostata Galeeva
Ondaisair I 21%
C.vitimensis Mandelstam
C. vitimensis
23% Cypridea copulenta 42%
35% Ondaisair II C.unicostata
144
Rhinocypris izverae n.sp C.unicostata Ziziphocypris Galeeva 5% linchingensis 22% 14% Chen
8% C.vitimensis Mandelstam 26% 14%
Ondaisair III C.fracta Lubimova C.copulenta 11% Lubimova C. simplex Galeeva
Rhinocypris jurassica 8% C. fracta 15% Cypridea 46% copulenta
31% Ondaisair IV
C.unicostata
Rhinocypris izverae n.sp.
Cypridea copulenta Mongolianella 7% Lubimova giganta Galeeva 14% 36% Ziziphocypris 11% Linchingensis Chen
Ondaisair V 18% 14%
C.vitimensis C. simplex Galeeva Mandelstam
145
Tablo 11. Sainshand Bölgesinde gözlenen farklı ostrakod cins ve türlerin kesitlere göre dağılımları Kesitler
Cins ve Türler
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII Sainshand Sainshand Sainshand Sainshand Sainshand Sainshand Sainshand Sainshand Sainshand Sainshand Sainshand Sainshand Sainshand Cypridea copulenta + + + + + Lubimova, C. fracta Lubimova, + + C. simplex Galeeva, + + + + + C. trita Lubimova, + + + + C. unicostata , Galeeva + + + + + + + + + + C. vitimensis Mandelstam, + + + + + C. occollata Lubimova + Mongolianella gigantea + Galeeva Rhinocypris jurassica Martin + Rhinocypris izverae n. sp. +
146
Tablo 12. Ondaisair Bölgesinde gözlenen farklı ostrakod cins ve türlerin kesitlere göre dağılımları Kesitler
Cins ve Türler Ondaisair I Ondaisair II Ondaisair III Ondaisair IV Ondaisair V C. copulenta Lubimova, + + + + C. fracta Lubimova, + + C. simplex Galeeva, + C. unicostata , Galeeva + + + + C. vitimensis Mandelstam, + + + + C. occollata Lubimova + Mongolianella gigantea Galeeva, + Z. linchengensis Chen, + + Rhinocypris jurassica Martin +
Rhinocypris izverae n.sp. + + +
147
Tablo 13. Sainshand Bölgesinde saptanan Erken Kretase ya lı karasal ostrakodların Asya’nın Doğu Merkez Moğolistan, Baykal ve Çindeki dağılımları;
Sainshand Bölgesi Ostrakod cins ve türleri Çin Seri Sistem (2010) Baykal Moğolistan Formasyon Doğu ve Merkez Cypridea copulenta Lubimova + + C. trita Lubimova C. unicostata Galeeva +
Khokhteeg C. vitimensis Mandelstam + C. copulenta Lubimova + C. fracta Lubimova + C. occollata Lubimova
C. simplex Galeeva + C. trita Lubimova C. unicostata Galeeva Erken + + + KRETASE
Shinekhudag C. vitimensis Mandelstam + Mongolianella gigantea Galeeva + Rhinocypris jurassica Martin Rhinocypris izverae n. sp. C. simplex Galeeva +
C. trita Lubimova
Tsagaantsav
148
Tablo 14. Ondaisair Bölgesinde saptanan Erken Kretase ya lı karasal ostrakodların Asya’nın Doğu Merkez Moğolistan, Baykal ve Çindeki dağılımları;
Ondaisair Bölgesi Ostrakod cins ve türleri Çin
(2010) Baykal Moğolistan Doğu ve Merkez Sistem Seri Formasyon Cypridea copulenta Lubimova + + C. fracta Lubimova C. unicostata Galeeva + C. vitimensis Mandelstam + Khokhteeg Ziziphocypris linchengensis Chen + + C. copulenta Lubimova C. fracta Lubimova + C. simplex Galeeva + + Erken
KRETASE C. unicostata Galeeva + + + C. vitimensis Mandelstam + Mongolianella gigantea Galeeva + + Shinekhudag Ziziphocypris linchengensis Chen + Rhinocypris jurassica Martin + Rhinocypris izverae n. sp .
149
4.5.6. Moğolistan ve çalı ma bölgelerinin karasal ostrakod paleoekolojisi
Paleoekoloji, organizmaların ya adıkları sırada içinde bulundukları ortam artları ile öldükten sonraki evrelerde sedimentler için gömülmeleri ve fosille meleri ile ilgili ko uların aydınlatılmasına yardımcı olur. Ostrakodlar, çevre deği imine toleranslı ve iyi adapte olma özelliğine sahip, deniz, nehir, göl, tatlı su gibi çok geni ekolojik ortamlarda ya ayan eski ve güncel (modern) mikroorganizmalardır. Bu nedenle eski göl ve cevre ara tırmalarında ba arılı bir ekilde kullanılırlar. Ostrakod toplulukları, korunma artları ile aralarındaki sayısal oran, kavkı korunumu, içlerinde bulundukları kayaçların yapı özelliğine de dayanarak paleoekolojik metodlarla ara tırıldığında Erken Kretase ya lı Tsagaantsav, Shinehudag, Khokhteeg Formasyonlarında saptanan ostrakod topluluklarında 30’a yakın cins, 100 kadar türlerin bulunması deği ik dönemlerde özel ko ulları olan çe itli göllerin var olduğuna iyi bir kanıttır. Örneğin: Cypridea cinsinin kavkısındaki zeolit ve kalsit gibi minerallerin bulunması göl suyu içindeki tuz oranı miktarının mineralizasyonunun artması ile ili kili olabileceğini dü ündürür ve daha önce de buna benzer görü ler ileri sürülmü tür (Anderson,Bazley,1971).
Shinehudag Formasyonu’nun çökelim dönemine ait bazı göl çökellerindeki ostrakodların kavkı süsleri ve bu süs ekillerinin çok deği ik olması bu göllerin sığ, tuza doygun, göller oldugunu gösterir. Bunun yanı sıra daha derin, orta derece mineralizasyonu olan, turba içeriği yüksek, oksijeni az olan bazı göllerde ostrakod topluluğu cins, tür açısından oldukca fakirdir. Shinehudag, Sainshand, Bayan Erhet, Shivee Ovoo gibi bölgelerde yaygın yüksekleri olan istlerden ostrakodlar açısından fakir bir fauna gözlemlenmi tir. Khokhteeg Formasyonun çökelim dönemi olan Erken Kretase’de Moğolistan ile Altay dağlarının güneyinde ve Gobi çölünün yayılım gösterdiği alanlardaki göl sedimanlarında da saptanan ostrakod topluluklarındaki farklılıklar bu bölgelerin içinde yer alan göllerin birbiri ile bağlantı olmadığına i arettir. Erken Kretase’nin sonlarına doğru ülke genelinde belirgin bir tektonik rejim deği imi olmu , Gobi bölgeleri alçalmı , batı, kuzey ve kuzeydoğu bölgeleri ise yükselmeye ba lamı tır. Bu dönemden itibaren iklim ılık, sıcak olarak deği im gösterir (Shuvalov,1994). Dolayısıyla Erken Kretase döneminin ostrakod topluluğunun gölsel
150
geli iminin büyük bir kısımı Tsagaantsav ile Shinehudag Formasyonlarının çökelim dönemine denk gelmi ve Geç Kretase dönemine doğru Khokhteeg ile Baruunbayan Formasyonlarının olu um süreçinde göller alanları oldukça yava lamı tır. Geç Kretase dönemi boyunca ostrakod topluluğunda büyük deği iklik olmamı ve topluluk içinde en çok bulunan cins ve türlerin duraylı bir durum göstermi olması o dönemde göl rejiminde büyük deği iminin meydana gelmediğini gösterir (Khand 1994). Zamanla cins, türlerin artması özellikle Nemeget Formasyonu’nda ostrakod toplululuğu çok zenginle mi tir. Ostrakodların kabuk, kavkı duvarları kalınla arak çok iyi korunmu olmaları göllerin sığ, sıcak, karbonat ve kalsitle doygun olması ostrakodların ya amasına ve coğalmasına uygun ko ulların geli mi olduğunu gösterir. Bunun dı ında göl dibi canlıların ve bitkilerin bol bulunması, göl içindeki oksijenin yeterliliği göllerin sığ olduğunu gösterir. O dönemde iklimsel sıcaklığın ve nemsizliğin artması, su derinliğinin azalması, suyun mineralizasyonu gibi parametreler sıcaklığın artmasına sebeb olmu tur. (Stankevich,1982, Khand ,1987, Neustrueva, Khand,1994). Özellikle ostrakod, pelecypoda, gastropoda, balıklar, böcek fosillerinin yapısındaki deği iklikler göl rejimindeki deği imleri, göl suyunun derinliğini, sıcaklığını, mineralizasyonunu ve turba seviyesinin belirlenmesine katkı sağlarlar.
151
4.6. OSTRAKODLARDA OKSĐJEN VE KARBON ĐZOTOP SONUÇLARININ DEĞERLENDĐRĐLMESĐ
Ostrakod’larda Duraylı Đzotop ölçümleri, Güney Moğolistan’ın Ondaisair ve Sainshand bölgelerinde Kretase dönemlerine ili kin çökeleme ortamı ko ulları hakkında bilgi sağlamak amacı ile temsilci olarak seçilen Ölçülmü Stratigrafi Kesitlerinde gerçekle tirilmi tir. Ostrakodlar kavkılarında yapılacak izotopik ölçümlerinin ya adıkları döneme ili kin izotopik kayıtları ve dolayısı ile ortamdaki suyun ko ullarını yansıtacağı dü ünülmü tür. Sainshand ve Ondaisair bölgelerinde karasal ostrakod türleri son derece dü ük ve az sayıdadır. Çalı ılan bölgelerden Ondaisair bölgesi, yaygınlık ve bolluk ölçümlerin yapılabilmesine daha uygundur. Ondaisair bölgesinden: Cypridea copulenta, C. unicostata türleri ile Sainshand bölgesinden: C.copulenta, C. unicostata, C.trita, C.vitimensis, türleri seçilmi tir. Az sayıdaki Cypridea fracta , C.simplex, C. occolata, Ziziphocypris linchengensis , Mongolianella gigantea, Rhinocypris jurassica, Rh. izverae n. sp., ostrakod türleri ise dikkate alınmamı tır. δ18 O izotop değerleri yardımıyla ortamın paleo sıcaklık ve paleo tuzluluğu gibi deği imlerinin hesaplamaları yapılabilmektedir. Bunun nedeni, özellikle ostrakod kavkılarındaki δ18 O değerinin ortamdaki pek çok diğer faktörden de (buharla ma/yağı ) etkilenmi olmasındandır (Mischke, 2001). Bununla beraber δ18 O değerleri ile su tuzluluğu arasında da pozitif bir ili ki bulunmaktadır (Scheurle ve Hebbeln, 2003). Bu çalı mada δ18 O değerlerinin yorumunda paleo tuzluluk hesabı yapılmamı , ancak tuzluluğun göreceli olarak artıp, azaldığı ekilde bir yakla ımda bulunulmu tur. Genel olarak buzul dönemine ait δ18 O değerleri yüksek, buzul arası dönemlerde ise daha dü ük değerleri gösterir (Mischke, 2001). Buna göre Ondaisair ve Sainshand bölgelerinin (Güney Moğolistan) Kretase ya lı karasal tatlı su sistemlerinde ya amı ostrakodların δ18 O değerleri buzul arası dönemi göstermektedir. Örneklerin tümünde SMOW (Standard Mean Ocean Water) ve PDB (Kuzey Carolina PeeDee Formasyonunda görülen belemnit fosilinin) değerleri birlikte ölçülmü tür. Çalı malarımızda, eski göllerin sıcaklık ve tuzluluk değerlendirmelerinde daha hassas sonuçlar vermesi nedeniyle PDB değerleri kullanılmı tır. Sainshand bölgesinden alınan sedimentlerin içerdiği ostrakodlarla ait δ18 O değerleri ek. 68 69 ve Tab. 15da verilmi tir.
152
Cypridea copulenta : δ18 O= 9.256 ile 6.292 arası; δ13 C= 0.229 ile 0.427 arası; C. unicostata: δ18O= 9.264 ile 6.189 arası; δ13C=0,243 ile 0,321 arası; C. trita: δ18 O= 8.711 ile 5.698 arası; δ13 C= 0.265 ile 0.311 arası; C. vitimensis: δ18 O= 8.236 ile 6.552 arası; δ13 C= 0.298 ile 0.347 arası; Ondaisair bölgesinden alınan örneklerinde kullanılan ostrakod kavkılara ait elde edilen δ18 O değerler ek. 70 ve Tab. 15da verilmi tir. Bunlar; Cypridea copulenta : δ18 O= 15.615 ile 12.213 arası; δ13 C= 4.074 ile 4.107 arası; C. unicostata: δ18 O= 15.789 ile 11.766 arası; δ13 C= 3.870 ile 3.587 arası; Đzotop değerleri bir diyagram üzerinde kar ıla tırıldığında, Sainshand bölgesi için elde edilen değerlerin, Ondaisair bölgesi ostrakod kavkılarını temsil edenlere göre çok daha geni bir alan içerisinde yayılmı oldukları görülür. Buna kar ın; Kretase döneminde Sainshand bölgesini temsil eden ostrakod kavkılarının izotop değerleri ile Ondaisair bölgesine ait olanlar birbirlerine oldukça yakın bir alan yayılım gösterirler. Bu dağılımda ağır oksijen izotopunun ( δ18 O) azalması, tatlı su veya yüzey suyu ortam varlığının sonucudur. Karadan kaynaklanan hafif oksijen izotopu ( δ16 O ) açısından zengin tatlı sular deniz suyundaki ( δ18 O) değerlerinin azalmasına neden olmaktadır (Matyas vd.,1996). Erken Kretase ya lı Tsagaantsav, Shinekhudag ve Khokhteeg Formasyonlarında sedimantolojik yönden yapılan çalı malarda tatlı su çökelleri olarak tanımlanan (Badamgarav, vd., 2001) bu birimlerde ostrakod kavkılarında izlenen izotop değerleri de açık olarak destekleyici bir veridir. Bununla birlikte Sainshand bölgesindeki δ18 O= 9.256 ile 6.292 arasında yoğunla an bu izotop değerleri, Ondaisair bölgesinde ölçülenlere (δ18 O= 15.789 ile 11.766) göre daha dü ük δ18 O değerini içermektedir.
Ayrıca, Sainshand Bölgesinde ostrakod kavkı örneklerinin alındığı kumlu çamurta larından yoğunla an Cypridea copulenta, C. unicostata, C. trita ve
153
C. vitimensis türlerinin normal tatlı su tuzluluğunda, Ondaisair bölgesindeki ostrakod örneklerinin alındığı kumlu çamurta larında yoğunla an Cypridea copulenta, C. unicostata, türlerinin ya am ortamının tatlı su ostrakod topluluğu olduğu da bilinmektedir (Mischke, 2001).
Bu paleontolojik ve izotopik veriler bütünle tirildiğinde göreceli olarak ağır oksijen izotopunun ( δ18 O) artı ı, Sainshand Bölgesinin tatlı sulara göre, sedimantolojik çalı malarda da belirtildiği gibi biraz daha tuzlu ve Ondaisair bölgesinin ise tatlı su kapalı bir göl özelliği göstermesine bağlanabilir.
Bunun yanısıra, aynı ortamda ya ayan aynı organizma türlerinin CaCO 3'ı göl suyundan farklı hızda bağlama özellikleri nedeniyle δ18 O ağır izotopu açısından bu izotopik farklıla mayı olu turabileceği hakkında görü ler de mevcuttur (Matyas vd.,1996, Mischke, 2001). Ondaisair Bölgesinin kumlu çamurta larından toplanan Cypridea copulenta ve C. unicostata, türlerinde hem δ18 O hem de δ13 C açısından çok önemli azalmalar ( δ18 O= 15.789 ile 11.766, δ13 C= 3.870 ile 3.587) tespit edilmi tir.
Örneklerimizde 12 C hafif izotopları açısından zenginle me, bu zaman sürecinde havzanın tatlı su niteliği kazandığını gösteren önemli bir bulgudur. Çalı ılan bölgelerdeki ince kömür damarları ile belirginle en bataklık ko ulları da, izotoplarla ifade edilen bu ortamsal deği imi destekleyen sedimantolojik bulgulardır.
Sainshand ve Ondaisair Bölgeleri Alt Kretase istifleri içerisindeki Tsagaantsav, Shinekhudag ve Khokhteeg Formasyonlarının sedimanter çökelleri içerisinden alınan ostrakod kavkılarında ölçülen izotop değerleri ( δ18 O ve δ13 C), bu zaman süreçi için ortaya konulan sedimantolojik ve paleoekolojik verilerde büyük bir uyum göstermektedir.
154
ekil 68. Sainshand Bölgesine ait Cypridea copulenta ve C. unicostata türlerinde δ18 O ve δ13 C izotop değerlerinin (‰) dü ey dağılımları
155
ekil 69. Sainshand Bölgesine ait Cypridea trita ve C.vitimensis türlerinde δ18 O ve δ13 C izotop değerlerinin (‰) dü ey dağılımları
156
ekil 70. Ondaisair Bölgesine ait C.copulenta ve C.unicostata türlerinde δ18 O ve δ13 C izotop değerlerinin (‰) dü ey dağılımları
157
5. TARTI MA VE SONUÇ
Güney Moğolistan′ın güneydoğusu Sainshand ile güneybatısında yeralan Ondaisair Bölgelerinde ölçülmü 18 adet stratıgrafi kesitinden derlenen örneklere dayalı ayırıntılı bir mikropaleontoloji çalı ması yapılarak incelemelerin sonucu; Ostrakod bulguları, çalı ma alanlarında ilk kez tanımlanmı olan türler ve bir yeni tür, Biyostratigrafi ve karasal ostrakodların Moğolistan Avrasya’daki dağılımlarını kar ıla tırma, Duraylı izotoplar ile ortamsal değerlendirme, Radyometrik tarihlendirme (Ar39/Ar40), Bölgesel jeolojik evrim, ba lıklar halinde a ağıda verilmi tir:
5.1. OSTRAKOD BULGULARI (SAINSHAND VE ONDAISAIR BÖLGELERĐNDEKĐ TOPLULUKLAR):
Sainshand Bölgesinin ostrakod faunasını belirlemeye yönelik çalı malar (Galeeva,1955; Lubimova, 1956; Neustreva, 1974; 1977; 1985; Stankevich ve Sochava, 1974; Shuvalov ve Stankevich, 1977; Khand, 1974; 1979; 1987; 1994; 2001; Khand ve Stankevich, 1975; Khand ve Badamgarav, 1995; Sinitsa, 1986; 1993; Szczechura, 1971; 1978; Szczechura ve Blaszyk, 1970; Khand, 1996; Khand vd. 2001) tarafından gerçekle tirilmi olup , Ondaisair Bölgesine ait sedimentlerin ostrakod faunasında az sayıda çalı ma yapılmı tır (Sinitsa, 1993). Her iki bölgeden alınmı Ölçülmü Stratigrafi Kesitlerinde mikropaleontolojik incelemeler sonucu ostrakodlardan 4 cins, 10 tür ile bir yeni tür tanımlanmı tır. Çalı ılan her iki bölgedeki Ö.S.K’de belirlenen ostrakod faunasındaki ortak türler: Cypridea copulenta Lubimova, 1956, C.unicostata Galeeva, 1955, C.simplex Galeeva, 1955, C.occollata Lubimova,1956 , C.trita Lubimova,1956 , C.vitimensis Mandelstam ,1956, C.fracta Lubimova, 1956 , Mongonella gegantea Galeeva,1955 , Ziziphocypris linchingensis Chen, 1965, Rhinocypris jurassica Martin,1940 , Rh. izverae n.sp., ‘dir. Saptanan ostrakodlar içindeki ba lıca en yaygın türler: • Cypridea copulenta, C.unicostata, C.trita, C.simplex ’dir • Cypridea copulenta Lubimova, 1956 türü en yaygın gözlenendir ve morfolojik olarakta çe itlilik gösterir. Ba lıca morfolojik farklılıklar; ön sırt bölgesindeki kanatçık, arka kenarda dü üklük, karın kenarının ise
158
düz olmasıdır. Ön ile arka karın kenar sınırlarına yakın yerlerde sıralı dikenler, kavkı yüzeyinde noktalı ve tüberküllü süsleri ile farklı görünüm gösterirler (Lev. 1,2,3,4,5,6 ek. 1 10). • C.unicostata Galeeva, 1955 türünde kavkı oval ekilli, ince ve az bombe, sol kavkı sağ kavkıdan daha büyük, kavkının arka kısımı i kin ve geni , arka kenar ön kenardan daha dü ük ve yuvarlaktır. Ön sırt bölgesi kanatçıklı. Karın ve sırt kenarları düz. Kavkı yüzeyi ince granüllü, kavkının arka ve önünde ince dikenleri vardır (Lev. 8,9,10,11 ek. 17,18,19,20,21). • C.trita Lubimova, 1956 türünde kavkı genellikle oval, en fazla kavkı yüksekliği sırtın biraz ortasına yakındır. Sol kavkı sağ kavkıdan daha büyük, sırt kenarı oldukça iyi yuvarlakla mı tır. Ön sırt bölgesi kanatçıklıdır. Arka kısım yuvarlak, dorsal eklem kenarı eğri olup, ventral kenarı hafif konveks düzdür. Kavkı yüzü granüllü ve bazen dikenlidir. Kavkı yüzeyi retiküllü ve özellikle arka kenarda bu özellik daha belirgin gözlenir (Lev. 8,9 ek.15,16). • C.simplex Galeeva, 1955 türünde kavkı yandan uzun oval ekilli, kavkıda en fazla yükseklik önde ve bu bölge iyi yuvarlakla mı tır. Ön sırt bölgesi kanatçıklı. Sol kavkı sağ kavkıdan daha büyük, arka kenar ön kenardan daha dü ük ve yuvarlak. Sırt kenarı düz ve arkaya meyilli. Karın kenarının orta yarısı konveks ve kavkı yüzeyi az süslü ve bombelidir (Lev. 7,8 ek. 13,14).
5.1.1. Sainshand ve Ondaisair Bölgelerinde saptanan yeni ostrakod türü
Moğolistan′ın iki ayrı bölgesi olan Sainshand (GD) ve Ondaisair (GB) yörelerinde karasal ostrakod topluluklarını belirlenme ve dağılımlarını incelemek amacıyla yürütülmü önceki çalı malarda Ilyocyprididae Kaufmann, 1900 familyasına ait Rhinocypris sp1? olarak verilen belirlenemeyen bu tür ilk kez tarafımızdan tanıtılmı tır. Moğolistan′ın Ondaisair ve Sainshand Bölgeleri için bu tür çok yeni bir kayıttır. Diğer ostrakod türleri ile Rhinocypris jurassica türünden en önemli ayırtman özelliği; kavkı boyutunun küçük, genel ekil ve yan görünümünün oval olması, sırt ön kenar ortasının dı bükey ve kavkı yüzeyinde 3 adet kalın iri tüberkül içermesidir. Karın kenarı arka
159
kenara doğru yuvarlakla mı , ön ve arka kenarlar ise testere eklini almı tır. Rhinocypris izverae n.sp., her iki bölge için tanımlanan çok yeni bir tür olup, (Lev. 20,21, ek. 40,41,42,43) topluluğundaki tüm türler ile birlikte ortam ve fasiyes açısından tatlı su göl ortamının karasal ko ullarını temsil eder.
5.2. BĐYOSTRATĐGRAFĐ VE ÇALI MA BÖLGELERĐ GÜNEY MOĞOLĐSTAN ĐLE AVRASYA KARASAL OSTRAKOD TOPLULUKLARININ KAR ILA TIRILMASI
Her iki çalı ma alanında yüzeyleyen Erken Kretase ya lı Shinekhudag Formasyonu’nda karasal ostrakod topluluğu içinde Cypridea copulenta C. unicostata Bolluk Zonu ilk kez olarak (Hotriviyen Barremiyen) ayırtlanmı tır.
Ondaisair ve Sainshand Bölgelerinde bulunan Erken Kretase ya lı Tsagaantsav, Shinekhudag ve Khokhteeg Formasyon’larında karasal ostrakodlardan saptanan 11 tür Avrasya karasal ostrakodları ile kar ıla tırıldığında u sonuçlar elde edilmi tir;
• Moğolistan Erken Kretase ya lı karasal ostrakod faunasının özellikle Çin’deki ostrakod topluluğuna çok yakın benzer olduğu görülmü tür. • Bununla birlikte Đngiltere, Fransa, Almanya, Danimarka, Polonya gibi Avrupa ülkelerindeki karasal ostrakod topluluklarının Asya’nın Afganistan, Güney Sibirya ve Baykal Bölgeleri ile kar ıla tırıldığında ortak örnekler içermeleri çalı ılan bölgeler arasında yakın bir ortamsal benzerliği de ortaya koymaktadır (Tab. 18).
5.3. BÖLGESEL JEOLOJĐK EVRĐM
Moğolistan’da en ya lı temelini Kambriyen öncesi dağolu umlarından etkilenmi bu dönemde birçok kez deformasyona uğramı ve zamanla metamorfik hale dönü mü kayaçlar olu turmu tur. Kambriyen yüzleklerinin bulunduğu bölgelerde, Kambriyen öncesi masiflerin üzerini bu birimler açısal diskordansla yatay olarak örtmektedir. Ancak, Paleozoyik, Mesozoyik ve Senozoyik ya lı formasyonlar genelikle olu umları sırasındaki yatay konumlarını da korumu lardır (Obruchev, Zaitsev.1947).
160
Prekambriyen, yüksek dereceli metamorfik kayaları içerir ve kıtasal mikro levhalarla temsil edilmi lerdir. Bunlar, Orta Asya Tektonik Ku ağının (Central Asian Mobile Belt) önemli bir kısmını olu turur. Diğer bazı Paleozoyik birimler çöküntü havzalarının birimleri olarak değerlerdirilir. Paleozoyik granitoyidleri ve volkanik kayalar kıta kenarı mağmatizmasının ürünleridir. Mesozoyik granitoyidleri çoğunlukla anorojeniktir ve alkalidir. Bölge, Triyas döneminden itibaren yakla ık 200m.y öncesi karasalla maya ba lamı , Jura ve Kretase dönemlerine ait çökellerdeki dinozor fosilleri, kömür olu umlarındaki spor ve pollenler ile diğer fosil kayıtları [Memelilerden : Gobiola kharachutulica Martinson , Guneopsis gracilis Barsbold , Plenrobema glaria Martinson , Dinozorlardan: Altirhinus kurzanovi (David), Basal hadrosaur (Bolotsky), Saurolophus angustirostris (Rozhdestvensky) ] bunun en iyi göstergesi olmu tur (Tomortogoo, 1996). Tüm Mesozoyik birimlerini üzerleyen diğer Senozoyik çökel birimleri de karasal olarak geli imini sürdürmü tür.
5.4. OSTRAKODLARDA OKSĐJEN VE KARBON ĐZOTOPLARININ KULLANIMI
Moğolistan’ın güneydoğu ve güneybatı bölgelerinde Alt Kretase formasyonlarına ait karasal ostrakod kavkılarında eski göl suyu hidrolik deği im döngüsü ile dönemin paleoiklimini belirlenme amacına yönelik duraylı δ18 O ve δ13C izotop analizleri ilk kez gerçekle tirilmi tir (Tab.14).
Paleoekolojik olarak; Sainshand Bölgesinde kumlu çamurta larında yoğunla an ostrakod türlerinden Cypridea copulenta, C. unicostata, C. trita ve C. vitimensis kavkı örnekleri ile Ondaisair Bölgesinde aynı kumlu çamurta larında bulunan ostrakod kavkı örneklerinden Cypridea copulenta, C. unicostata türlerinin tatlı su ortam (göl) ko ullarını yansıtan ostrakod topluluğu olduğu bilinmektedir (Mischke, 2001).
Paleontolojik ve δ18 O ve δ13C izotop deği im sonuçları bütünle tirildiğinde (Tab.14); göreceli olarak ağır oksijen izotop değerlerindeki (δ18 O) artı : • Sainshand Bölgesinde sedimantolojik çalı maları da destekleyen az tuzlu göl ortam ve ko ullarının geli tiğine,
161
• δ18 O ve δ13C izotop değerlerindeki azalma ise: Ondaisair Bölgesinin kapalı bir göl özelliğinde ve tatlı su ortam ko ullarında geli mi olabileceğini dü ündürür. Ara tırma sonuçlarına bakıldığında, Ondasair ile Sainshand Bölgelerinin iki farklı ortamı temsil ettikleri görülmü tür. Sainshand Bölgesi sıcak, kurak ve tatlı su ortamıyken, Ondasair Bölgesi ise, daha kurak ve a ırı buharla manın yoğun olduğu bir ortamı yansıtmaktadır.
5.5. RADYOMETRĐK TARĐHLENDĐRME
Ostrakod toplulukları içeren Shinekhudag Formasyonun alt üst ve içinde yayılım gösteren bazaltların radyometrik tarihlendirilmesinde Ar/39 Ar/40 yöntemi kullanılmı tır. Sainshand Bölgesinden T1/1, T8/1 ile Ondaisair Bölgesinden D12 olmak üzere toplam 3 adet örnek, Utah Üniversitesi Jeokimya Laboratuarında tarihlendirilerek sonuçlar 131 ±5M.y (2 örnek), 19 ±5 M.y (1 örnek) olarak elde edilmi tir (Tab.15).
Çalı mada saptanan ostrakod bulguları bölge biyostratigrafisi için belirleyici olmu , Sainshand Bölgesi ile Ondasair Bölgesindeki cins ve türleri kar ıla tırılmı , önceki çalı malarda ayırtlamamı ve Üst Jura Alt Kretase (Sinitsa, 1993) olarak tanıtılan Shinekhudag Formasyon’un ya ı Hotriviyen Barremiyen olarak radyometrik ya landırma ile desteklemi tir.
162
Tablo 15. Çalı ma bölgelerinin seçilmi ostrakod örneklerinde MAT 251 Kütle Spektrometresinde ölçülmü δ18 O ve δ13 C izotop analiz sonuçları ( V PDB standartına oranla ‰ olarak verilmi tir ). SAINSHAND BÖLGESI ONDAISAIR BÖLGESĐ
Ostracod Örnek δδδ18 O δδδ13 C Ostracod Örnek δδδ18 O δδδ13 C türleri № (PDB) (PDB) türleri № (PDB) (PDB)
C.copulenta T2/3 9,256 0,427 C.copulenta U30 12.213 3,107 C.copulenta T5/1 6,276 0,395 C.copulenta U31 13.766 4,074 C.copulenta T5/2 8,242 0,315 C.copulenta U28 15.564 3,983 C.copulenta T7/3 7,278 0,305 C.copulenta U37 15.615 3,327 C.copulenta T8/3 6,292 0,229 C.copulenta U39 12.895 4,027 C.copulenta T12/8 8,287 0,348 C.copulenta U43 13.985 3,912 C. unicostata T1/1 9.249 0,312 C. unicostata U29 12.408 3,632
C. unicostata T2/3 6.189 0,287 C. unicostata U35 11.766 3,587 C. unicostata T4/2 9.264 0,301 C. unicostata U42 15.789 3,610
C. unicostata T6/2 8.238 0,311 C. unicostata U45 13.646 3,870
C. unicostata T7/1 7.273 0,289
C. unicostata T7/3 6.281 0,314
C. unicostata T9/1 7,193 0,321
C. unicostata T11/4 8,203 0,243
C. unicostata T12/5 8,230 0,254
C. unicostata T12/8 9,252 0,276
C. trita T1/1 8.353 0,265
C. trita T2/3 6.645 0,302 C. trita T11/4 5.698 0,311
C. trita Ty 55 84 8.711 0,298 C.vitimensis T2/3 7.276 0,347
C.vitimensis T3/2 6.966 0,324
C.vitimensis T4/2 6.552 0,325 C.vitimensis T4/4 8.236 0,315 C.vitimensis T6/2 6.863 0,343
163
Tablo 16. Ar/39 Ar/40 izotopları yöntemi ile tarihlendirmede çalı ma alanlarına ait bazaltlardan seçilmi örnekler ve sonuçları.
SAINSHAND BÖLGESI ONDAISAIR BÖLGESI Ya Ya Örnek Örnek Koordınatlar (Ar39/Ar40) Koordınatlar (Ar39/Ar40) № № M.y M.y X: 110°19’35.3” X: 02°25’52.3” T1/1 131 ±±±5 D12 19 ±±±5 Y: 44°48’26.2” Y: 44°27’19.2” X: 110°19’0.8” T8/1 131 ±±±5 Y: 44°47’0.9”
164
LEVHA 1
ekil 1. Cypridea copulenta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi, U 30), sol kavkının dı tan görünümü.
ekil 2. Sol kavkı yüzeyinde büyütülmü süsler. Cypridea copulenta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi, U 30).
165
LEVHA 2
ekil 3. Cypridea copulenta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi, U 31), sağ kavkı dı görünümü.
ekil 4. Cypridea copulenta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi, U 31), kavkı yüzeyinin büyütülmü strüktürü.
166
LEVHA 3
ekil 5. Cypridea copulenta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi, U 30), kavkıların sırttan görünü ü.
167
LEVHA 4
ekil 6. Cypridea copulenta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi, U 31) sağ kavkının dı tan görünümü.
ekil 7. Cypridea copulenta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi,U 31) sol kavkının dı tan görünümü
168
LEVHA 5
ekil 8. Cypridea copulenta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi, U 31) sol kavkı kenarı ve dikenleri.
ekil 9. Cypridea copulenta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi,U 28) sol kavkı yüzeyi ve dikenleri.
169
LEVHA 6
ekil 10. Cypridea copulenta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi, U 31) içten görünüm ve kas izlerinin dağılımları.
ekil 11. Cypridea fracta Lubimova, 1956 (Ondaisair Bölgesi, U 32/1) sol kavkının dı yüzeyi görünümü.
170
LEVHA 7
ekil 12. Cypridea occollata Lubimova, 1956 (Sainshand Bölgesi, T13/3) sol kavkının dı görünümü.
ekil 13. Cypridea simplex Lubimova, 1956 (Sainshand Bölgesi, Ту 55 84 ) sol kavkının dı tan görünümü.
171
LEVHA 8
ekil 14. Cypridea simplex Lubimova, 1956 (Sainshand Bölgesi,Ту 55 84 ) sağ kavkının dı görünümü
ekil 15. Cypridea trita Lubimova, 1956 (Sainshand Bölgesi, T2/2), sağ kavkının dı tan görünümü.
172
LEVHA 9
ekil 16. Cypridea trita Lubimova, 1956 ( Sainshand Bölgesi, T2/2), sol kavkının dı tan görünümü.
ekil 17. Cypridea unicostata Galeeva, 1955 Alt Kretase (Ondaisair Bölgesi, U 35), sol kavkının dı tan görünümü ve delikli kavkı yüzeyi.
173
LEVHA 10
ekil 18. Cypridea unicostata Galeeva, 1955 (Ondaisair Bölgesi, U 42) sağ kavkının dı görünümü.
ekil 19. Cypridea unicostata Galeeva, 1955 (Ondaisair Bölgesi, U 42) ön tarafı görünümü.
174
LEVHA 11
ekil 20. Cypridea unicostata Galeeva, (1955) Ondaisair Bölgesi, U 35 sol kavkının dı tan görünümü.
ekil 21. Cypridea unicostata Galeeva, 1955 Ondaisair Bölgesi, U 35, sağ kavkının dı tan görünümü.
175
LEVHA 12
ekil 22. Cypridea vitimensis Mandelstam, Ondaisair Bölgesi, U 35, sol kavkının dı tan görünümü.
ekil 23. Cypridea vitimensis Mandelstam, (Ondaisair Bölgesi, U 35), kavkının büyütülmü yüzeyi.
176
LEVHA 13
ekil 24. Cypridea vitimensis Mandelstam, Ondaisair Bölgesi, U 49, sağ kavkının içten görünüm ve kas izlerinin dağılımları.
ekil 25. Cypridea vitimensis Mandelstam, Ondaisair Bölgesi, U 49, içten görünüm ve kas izlerinin dağılımları.
177
LEVHA 14
ekil 26. Cypridea vitimensis Mandelstam, (Ondaisair Bölgesi, U 49), Kas izlerinin dağılımlarının büyütülmü ekli.
ekil 27. Mongolianella gigantea Galeeva (Sainshand Bölgesi,T13/3), sol kavkının dı tan görünümü.
178
LEVHA 15
ekil 28. Ziziphocypris linchengensis Chen, 1975 (Ondaisair Bölgesi, U 35), iki kavkının sırttan görünümü.
ekil 29. Ziziphocypris linchengensis Chen, 1975, Ondaisair Bölgesi, U 35, sol kavkının yandan görünüm ve çizgisel süsleri.
179
LEVHA 16
ekil 30. Ziziphocypris linchengensis Chen, 1975 (Ondaisair Bölgesi, U 35), sol kavkının ve süslerinin büyütülmü görünümü.
ekil 31. Ziziphocypris linchengensis Chen, (1975), Ondaisair Bölgesi, U 35, sol kavkının yandan görünümü
180
LEVHA 17
ekil 32. Rhinocypris jurassica Martin (1940) Ondaisair Bölgesi, U 39, sol kavkının dı tan görünümü.
ekil 33. Rhinocypris jurassica Martin, 1940 Ondaisair Bölgesi, U 39, sol kavkının süslerinin büyütülmü ü.
181
LEVHA 18
ekil 34. Rhinocypris jurassica Martin, 1940 (Ondaisair Bölgesi, U 39), sol kavkının dı yan görünümü.
182
LEVHA 19
ekil 35. Rhinocypris jurassica Martin, 1940 (Sainshand Bölgesi, T5/2), sağ kavkının dı tan görünümü.
ekil 36. Rhinocypris jurassica Martin, 1940 (Sainshand Bölgesi, T5/2), sol kavkının dı tan görünümü.
183
LEVHA 20
ekil 37. Rhinocypris izverae n. sp. (Sainshand Bölgesi, T12/5), sol kavkının dı tan görünümü
ekil 38. Rhinocypris izverae n. sp. (Sainshand Bölgesi, T12/5), sağ kavkının dı tan görünümü
184
LEVHA 21
ekil 39. Rhinocypris izverae n. sp . (Ondaisair Bölgesi, U 37), sol kavkının dı tan görünümü.
ekil 40. Rhinocypris izverae n.sp. (Ondaisair Bölgesi, U 37), sağ kavkının dı tan görünümü.
185
KAYNAKLAR
ANDERSON, F.W., (1966) : New genera of Purbeck and Wealden Ostracoda. Part I: The Ostracods Bulletin of the Geological Survey of Great Britan, 9, 78 95.
ANDERSON, F.W. , (1985) : Ostracod faunas in the Purbeck and Wealden of England. Micropalaeontological Journal, 4, 12 32.
ANDERSON, F.W., and BAZLEY, R. A., (1971) : The Purbeck Beds of the Weald, England. Bulletin of the Geological Survey of Great Britan 1971. N 34. 45 62 .
BABINOT, J.F., COLIN, J. P. and TAMBAREAU, Y., (1996) : Late Cretaceous non marine ostracods from Europe: Biostratigraphy, Paleobiogeography and Taxonomy. Cretaceous Research Journal. N 17. 151 167.
BATE, R.H., (1965) : Freshwater ostracods from Bathonian of Oxfordshire. Paleontology. Vol. 8, 749 759.
BATE, R.H., (1967) : The Bathonian Upper Estuarine series of Eastern England. P I. Ostracoda, Bulletin of the Geological Survey of Great Britan. Vol.14, N 2. 23 66.
BERKEY, C. and GRANGER, R., (1923) : Later sediments of the desert basins of central Mongolia, American Museum Journal , 14 26.
BERKEY, C. and MORRISN, F., (1927) : Geology of Mongolia, The American Museum National History , 24 44.
BERKEY, C. P. and MORRIS, F.K., (1927) : Geology of Mongolia, reconnaissancr report based on the investi gations of the years 1922 1926. The American Museum National History , 475 .
BERTELS, A., (1972) : Ostracodos de aqua dulce del miembra inferior de la formacion Huantrai co(Maastrichtiano inferior), Provincia del Neuquen, Argentina, Amerghiniana. Revista de la Asociacion Paleontologica Argentina;Buenos Aires , N2, 173 182.
186
BIELECKA, W. and SZTEJN, J., (1966) : Stratigraphy of the transitions beds between the Jurassic and the Cretaceous, based on microfauna. Geology, Vol., 10, 96 116.
BIELECKA, W., (1978) : The Stratigraphie significance of Foraminifers and brakish Ostracodes in thePortlandian deposits in the Polish Lowlands . Geological Journal, N 304. 5 63.
BOOMER, I., HORNE D.J. and SLIPPER, J.I., (2003) : The Use of Ostracodes in Paleoenviromental Studies, or what can you do with an ostracod shell. Paleontological society Papers , V.9, 26 32.
CARBONEL, P., COLIN, J.P. and DANIELOPOL, D., (1988) : The Paleoecology of limnic ostracodes, a review of some major topic. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology , Vol. 62. 413 461.
CHRISTENSEN, O. B. ,(1962) : Ostracod typer fra Keuper. Rhaet lagserien i dybdeboringeme ved Harteog UllerslvMedd. Geological Survey of Great Britan, 90 98.
CHRISTENSEN, O.B.,(1963) : Ostracods from the Purbeck Wealden beds in Bornholm, Geological Survey of Great Britan , Vol. 2 , 7 58.
CHRISTENSEN, O.B., (1968) : Some deposits and microfaunas from the Upper Jurassic in Scania with new species of ostracods. Geologıcal Journal , 1 46.
COLIN, J. P. and DANIELOPOL, D. L., (1979) : Why most of the Timiriaseviinae (Ostracoda, Crustacea) became extinct. Geobiology , 745 749.
COLIN, J. P. and DANIELOPOL, D. L., (1980) : Sur la morphologic, la systematique, la biogeographie et 1’evolution des Ostracodes Timiriaseviinae (Limnocytheridae). Paleobiology , Vol. 11.,1 51.
CORNFELD, R.M. (1994): Paleocene oceans and climate: An isotope perspective. Earth Science Reviews, 37, 225 252
187
CRAIG, H., (1961) : Standard for reporting concentration of deuterium and oxygen 18 in natural waters: Science,, 133,1333 1934. CRAIG, H.., (1963) : The isotopic geochemistry of water and carbon in geothermal areas: Nuclear Geology on Geothermal , 17 53.
DAVGA – OCHIR, D and SERCHINNAMJIL, G., (2001) : Map of the Sainshand area 1: 200 000, Ulaanbaatar, Mongolia Report, 14 276.
EPRIMOV, I., (1949): Stratigraphy of Mesozoic deposits of Mongolia, The joint Soviet Mongolian scientific research geological expedition transactions, vol.13.
ED, P.D., DECKKER, D. and COLIN, J.P., (1988) : Peypouquet Ostracoda in the Earth sciences. Amsterdam, Elsevier. 302 .
ED, M.J., BENTON, M.A. and SHISHKIN, D.M., (2000) : The age of dinosaurs in Russia and Mongolia., E.N. Kurochkin. Cambridge: University. Abstract 1 45.
GALEEVA, L.A., (1951 1952) : Cretaceous Ostracoda from Eastern Mongolia, Russia Leiningrad, The joint Soviet Mongolian Paleontological Expedition Transactions , 128 275.
GOU, Yun xian., WANG, ZONG ZHE., YANG, JIE DONG. and WANG, WEN SHENG., (1986) : Cretaceous Ostracoda from Eren Basin of Nei Mongol with sedimentary environments. Nanjing. 104.
GRILNDEL, J., (1967) : Zur Grossgliederung der Ordnung Podocopidae G.W. Müller, 1894 (Ostracoda) Geology and Paleontology Mongolia. 321 322.
GRIINDEL, J., (1978): Die Ordnung Podocopidae Sars, 1866 (Ostracoda) Stand und Problem der Taxonomie und Phylogenie, Freiburg. Forschung. 49 68.
GUBIN, Yu. M. and SINITSA S.M. , (1966) : Shar Teg: A unique Mesozoic locality of Asia. Bulletin of the Geological Survey of North Arizona, Vol. 60. 311 318.
188
ÇÜLEÇ,N. ÇAĞATAY,N. ve ERLER,A., (1993): Đzotoplar. Jeokimya, Temel Kavramlar ve ilkeler. O.D.T.Ü, Ankara,2. Baskı, 205 236.
GRIFFITHS, H.I and HOLMES, J.A., (1998) : Non Marine Ostracodes and Quaternary Paleoenviroments technical Guide and Quaternary Research Association, London. 188.
HARPER, F. and SUTTON, A.., (1935): Ostracodes of the Morrison Formation from the Black Hill, South Dakota. Paleontological Journal, Vol. 9, 623 628.
HARTMANN, G. and PURI, H.., (1974): Summary of Neontological and Paleontological Classification of Ostracoda. Hamburg, Germany. Zoology Museum 7 73.
HOME, D.J., (1995): A revised ostracod biostratigraphy for the Purbeck Wealden of England. Cretaceous Research , Vol. 16. P. 639 663.
HOU, Youtang., (1958): Jurassic and Cretaceous nonmarine ostracods of the subfamily Cyprideinae from north western and north eastern regions of China. Palaeontological Academy Sinica . N 1. 33 60.
HOU, Yo., GENG, Li. and CAO, Me., (1979): Advance in the study of Mesozoic and Cenozoic Ostracods in China. VII International Symposium on ostracodes: Taxonomy, biostratigraphy and distribution of Ostracodes. 103 108.
HOU, Yo.,(1982): On the taxonomy and origin of cristid ostracods. Acta Palaeontological Sinica, Vol. 21, 73 82.
HOU, Yo., GOU, Yu. and CHEN, De. (2002): Fossil Ostracoda of China: Superfamilies Cypridacea and Darwinulidacea. Paleontological jounal, Vol. 1, 1090.
JERZYKIEWICZ, T. and RUSSELL, D. A.,(1992) : Late Mesozoic stratigraphy and vertebrates of the Gobi Basin. Cretaceous Research , Vol. 12, 345 377.
189
KEMPF, E.G., (1980) : Đndex and Bibliography of nonmarine Ostracoda 1, Index A, Supplement 1. Sonderveröffentlichungen des Geologischen Instituts der Universitat zu Köln, 1 188.
KEMPF, E.G., (1997) : Đndex and Bibliography of nonmarine Ostracoda 6, Index A, Supplement 1. Sonderveröffentlichungen des Geologischen Instituts der Universitat zu Köln, 1 142.
KESLING, R.V.,(1951): Terminology of ostracod carapaces. Michegan. Contribution Museum Paleontological University Journal . Vol. 9, 93 171.
KILENYI, T. and NEAL J.W.,(1978): The Purbeck Beds of the Wealden, A stratigraphycal index of British Ostracoda. Liverpool. Geological Journal , 299 324.
KHAND, Yo., (1970): Ostracoda from Upper Cretaceous Kholbotu of some districts of Mongolia To Mongolia. Vol.1, 39 43. (ХАНД, Е., (1970): Остракоды из нижнемеловых отложений свиты Холботу некоторых районов Монголии . Moнголии. Вып. 1 . 39 43).
KHAND, Yo., (1974): Mesozoic sort of Gobiocypris sp. nov. from Mongolia . Vol. 1, 263 268. (ХАНД, Е., (1974): Позднемеловой род Gobiocypris gen. nov. Монголии . Вып. 1. 263 268).
KHAND, Yo. and STANKEVITCH, E.S., (1975) : New Ostracoda species from the Bayanshiree Formation (Upper Cretaceous) of the Easthern Gobi, Mongolia. The Joint Russian Mongolian Paleontological Expedition Transaction, Vol.2, 105 111.
KHAND,Yo., (1976): New types of Ostracoda from Upper Cretaceous and Palaeogene deposits of Southern Mongolia. Vol. 1. 111 148. (ХАНД,Е.,(1976): Новые виды остракод из верхнемеловых и палеогеновых отложений юга Монголии. Вып. 1. 111 148).
KHAND,Yo., (1976): New ostracod species from Upper Cretaceous and Paleogene deposits of the Southern part of the People’s Republic of Mongolia. The Joint Russian Mongolian Paleontological Expedition Transaction, Vol.3, 151 158.
190
KHAND,Yo., (1977): Ostracoda from the boundary layers of overhead Cretaceous and Palaeogene of Mongolia. Vol. 3, 100 122. (ХАНД, Е., (1977): Остракоды из пограничных слоев верхнего мела и палеогена Монголии. Вып. 4, 100 122).
KHAND,Yo., (1977): Ostracod species from Upper Cretaceous and Paleogene transitional beds Transaltaic Gobi, People’s Republic of Mongolia. The Joint Russian Mongolian Paleontological Expedition Transaction, Vol.4, 106 111.
KHAND,Yo., (1979): Taxonomy, biostratigraphy and distribution of ostracods. Proceeding of the 7 th International Symposium on Ostracodes. Serbian Geological Society , 131 135.
KHAND, Yo., (1984): Environment of Upper Cretaceous and Early Paleogen Ostracods in Mongolia. XXVII International Geological Congress, Abstracts. Moscow . Vol. 1, Section 01 03. 265.
KHAND,Yo., (1987) : Upper Cretaceous and Lower Palaeogene ostracoda of south part of Mongolia and stratigraphy Abstract: 22. (ХАНД, Е., (1987): Позднемеловые и раннепалеогеновые остракоды южной части Монголии и их стратиграфическое значение: Автореф, 22).
KHAND,Yo., (1988): About development of Upper Cretaceous and Lower Palaeogene ostracoda of Mongolia. Problems of geology of Mongolia. Ulanbator, 269 277. (ХАНД, Е., (1988): О развитии позднемеловых и раннепалеогеновых остракод МНР. Проблемы геологии Монголии . УланБатор, 269 277).
KHAND,Yo., (1989) : Taphonomy and terms of Upper Cretaceous and Lower Palaeogene Ostracoda of Mongolia. Theory and experience of taphonomy 131 140. ХАНД, Е., (1989): Тафономия и условия обитания позднемеловых и раннепалеогеновых остракод Монголии. Теория и опыт тафономии . 131 140.
KHAND,Yo., (1994): New Mesozoic of Cypridids from Mongolia (Ostracoda Cyprididae). Paleontology Journal 1, 126 129.
191
(ХАНД, Е., (1994): Новые Позднемеловые ципридиды Монголии (Ostracoda Cyprididae). Палеонтол. журн. № 1 . 126 129).
KHAND,Yo. and BADAMGARAV, D., (1995): Stratigraphical section of Mesozoic district of Indir Bogd in South Mongolia. Problems of geology and paleontology. Ulanbator, 68 70. (ХАНД Е., БАДАМГАРАВ, Д., (1995): K Cтратиграфии опорного разреза верхнемезозойских отло жений района Индыр Богд в Южной Монголии. Проблемы геологии и палеонтологии. УланБатор, 68 70).
KHAND, Yo. and STANKEVICH, E.S., (1996): The new types of ostracoda Baishinshiree Formation of Mongolia. 120 256. (ХАНД Е., СТАНКЕВИЧ, Е.С., (1996): Новые виды остракод баинширеинской свиты верхний Монголии. 120 256).
KHAND, Yo., (1999): Cretaceous nonmarine Ostracods of Mongolia. Cretaceous Environmental Change ES Asia . 23 24.
KHAND,Yo., (2000): The origins of modern nonmarine ostracod faunas: evendence from tha Late Cretaceous and Early Paleogene ostracods of Mongolia. Hydrobiologia, 419, 135 149.
KHAND, Yo., BADAMGARAV, D., ARIUNCHIMEG, Y.and BARSBOLD, R., (2000): Cretaceous system in Mongolia and its depositional environments. Amsterdam, Elsevier. Cretaceous environments of Asia. 49 79.
KHAND, Yo., ED, D. , HOME, J. and MARTENS, K., (2000): The origins of modern nonmarine ostracod faunas: evidence from the Late Cretaceous and Early Palaeogene of Mongolia. Evolutionary Biology and Ecology of Ostracoda . 119 124.
KHAND, Yo., (1989,2001): Jurassic and Lower Cretaceous of Central Mongolia, The Joint Russian Mongolian Paleontological Expedition Transaction, vol.42.
KHAND,Yo., (1989;2001): Mesozoic Ostracoda from Mongolia, Problem of Mongolia Ulaanbaatar , 46 54.
192
KHAND,Yo.,(2001): Cretaceous Ostracoda of Mongolia. Problems of geology of Mongolia. Ulanbator, 46 54. (ХАНД, Е., (2001): Меловые остракоды Монголии. Проблемы геологии Монголии. УланБатор, 46 54).
KHAND,Yo., (2001): Some questions of systematisation Cretaceous Ostracoda Mongolia of Problemy of Geology of Mongolia. Ulaanbaatar, №4. 143 147. (ХАНД, Е., (2001): Некоторые вопросы систематики меловых остракод Монголии // Проблемы Геологии Монголии. Улаанбаатар, . № 4. 143 147).
KHAND, Yo., (2001): Sistematics of Cretaceous and Palaeogene ostracods in Mongolia. Geology of Mongolia, 4, 35 42.
KHAND, Yo., BADAMGARAV, D., ARIUNCHIMEG, Y. and BARSBOLD, R., (2003): Ostracods of the Khukhteeg Formation in Southern Mongolia. Scientific and Educational Journal of Geology, Ulaanaabatar,3,30 35.
KHEUSTRUEVA, I.Y., (1956): Late Cretaceous Ostracoda from Mongolia Russia, Paleontological Journal, 126 144.
KHOSBAYAR, P., (1973): New information about Upper Jurassic and Lower Cretaceous deposits of Western Mongolia. 1426 1428. (ХОСБАЯР, П., (1973): Новые данные о верхнеюрских и нижнемеловых отложениях Западной Монголии. 1426 1428).
KOZUR, H., (1972): Einige Bemerkungen zur Systematik der Ostracoden den Beschreibung neuer Platycopidae aus der Trias Ungarn und der Slowakei. Geology and Paleontology, N 10. S. 1 27.
LIEBAU, A. (1977): Carapace ornamentation of the Ostracode Cytheracea: principles of evolution and functional significance. Aspects of Ecology and Zoogeography of Recent and Fossil Ostracoda: VI International symposium. on ostracods. 107 120.
193
LIEBAU, A., (1989): Sculptu revolution bei Ostracoden am Beispiel europoeischer “Ouadracytheren” Palaontological Journal . 395.
LUBIMOVA,P.S., (1956): Cretaceous Ostracoda from Eastern Mongolia Russia Leiningrad, 174.
LUBĐMOVA,P.S., (1956): Cretaceous Ostracoda from stratigraphy and biostratigraphy of Eastern Mongolia. Leiningrad, 164 . (ЛЮБИМОВА, П.С., (1956): Остракоды меловых отложений Восточной части Монгольской Республики и их значение для стратиграфии биостратиграфии. Ленинград,164) .
LUBIMOVA,P.S., (1956): Ostracoda from Cretaceous deposits of the eastern part of the Mongolia. Problem of Mongolia Novaya Seriya , 93, 1 194.
LUCAS, S.G. and ESTEP, J.W. (1998): Vertebrate biostratigraphy and biochronology of the Cretaceous of China. New Mexico Museum National History Journal . Vol.4, 58 114.
MAGARITZ,M.., HELLER,J. and VOLAKITA,M. (1981): Land air boundary environment as record by the 18 O/ 16 O and 13 C/ 12 C isotope rations in the shells of the land snails. Earth and Planetary Science Letters, 52, 101 152.
MANDELSHTAM, M.I. and SHNEIDER, G.F., (1963): Ostracoda of USSR. Family of Cyprididae, Vol. 203, 331. (МАНДЕЛЬШТАМ, М.И., ШНЕЙДЕР, Г.Ф.,(1963): Ископаемые остракоды СССР. Семейство Cyprididae, Вып. 203, 331).
MARTINSON, G.G. and SHUVALOVA, B.P., (1873): Mesozoic stratigraphy of Eastern Mongolia Russia, N 10. 139 143.
MATYAS,J., BURNS,S.T., MULLER,P and MAGYAR,I. (1996): What can stable isotopes say about salinity? An example from the late Pannonian Lake, Palaios, VII, 31 39.
194
MISCHKE, S., (2001): Mide and Late Holocene palaeoenvironment of the lake Eastern Juyanze and Sogo Nur in NW China, based on ostracod species assemblages and shell chemistry. Selbsverlag Fachbereich Geowissenschaften, FU Berlin. Palaobiologie Band 35. 43 57.
MILLER, G.W., (1894): Ostracoden des Golfes von Neapel und der angrenizenden Meeres Abschnitte.Abstract: 404.
MOORE, C.R., (1961): Treatise on invertebrate paleontology . Geol. Soc. Amer.; Kans. Univ. press,. Pt Q: Arthropoda 3. Crustacea. Ostracoda. 442.
MORKHOVEN,P.P., (1962): Post Palaeozoic Ostracoda: Their morphology, taxonomy and economic use. Amsterdam, Elsevier. Vol. 1, 204.
MORKHOVEN, P.P., (1962): Post Palaeozoic Ostracoda: Their morphology, taxonomy and economic use. Amsterdam, Elsevier. Vol. 2. 478
MURRAY, J.W. (1991): Ecology and distribution of planktonic foraminifera. Lee, J.J. ve Anderson, O.R. (Eds), Biology of Foraminifera, Academic Press, London, 255 284.
MUSACCHIO, E.A., (1973) : Charophytes ostracodos no marinos del Grupo Neuquen (Cretacico superior) en Algunos Afloramientos de las provincias de Rio Negro y Neuquen, Republica Argentina Revista del Museo de la Plata. Neuva serie. Seccion paleontology . Vol 48.1 32.
NEUSTRUEVA, I.Y., (1974): Some types of ostracoda from Jurassic and Upper Cretaceous of Mongolia . Vol.1, 247 264. (НЕУСТРУЕВА, И.Ю., (1974): Некоторые виды остракод из юрских и нижнемеловых отложений Монголии . Вып.1. 247 264).
NEUSTRUEVA, I.Y., (1977): New types of ostracoda from Jurassic and Upper Cretaceous of Central Mongolia. Vol.4, 136 142.
195
(НЕУСТРУЕВА, И.Ю., (1977): Новые виды остракод из верхней юры и нижнего мела Центральной Монголии. Вып.4. 136 142).
NEUSTRUEVA, I.Y., (1982): Terms of ostracoda of Lower Cretaceous of Mongolia. Mesozoic lacustrine pools of Mongolia. Science, 126 144. (НЕУСТРУЕВА, И.Ю., (1982): Условия обитания раннемеловых остракод Монголии. Мезозойские озерные бассейны Монголии. Наука, 126 144).
NEUSTRUEVA, I.Y., (1985): Features of associations of ostracoda of ancient lakes in the conditions of warm and dry climate. Paleolimnologiya of lakes is in warm and dry climate areas. Science, 86 120. (НЕУСТРУЕВА, И.Ю., (1985): Особенности ассоциаций остракод древних озер в условиях w и аридного климата. Палеолимнология озер в аридных и гумидных зонах. Наука, 86 120).
NEUSTRUEVA,I.Y.,(1989): Systematization of Mesozoic freshwater Ostracoda (families of Cyprideidae and Trapezoidellidae) . Micropaleontology Vol. 30, 10 17. (НЕУСТРУЕВА, И.Ю.,(1989): Систематика мезозойских пресноводных остракод (семейства Cyprideidae и Trapezoidellidae) Вопр. микропалеонтологии .. Вып. 30. 10 17).
NEUSTRUEVA, I.Y. and KHAND Yo., (1994): Features of ancient lakes from data of study of остракод . Limnologiya and paleoclimate of Mongolia. Science , 226 234. (НЕУСТРУЕВА, И.Ю., ХАНД Е., (1994): Особенности древних озер по данным изучения остракод . Лимнология и палеолимнология Монголии. Наука , 226 234).
Practical guidance on the Microfosil of the USSR. (1989): Ostrakoda of Cenozoic, 235. (Практическое руководство по микрофауне СССР. (1989): Недра, Остракоды кайнозоя. 235).
Practical guidance on the Microfosil of the USSR. (1999): Ostrakoda of Mesozoic . 244. (Практическое руководство по микрофауне СССР. (1999): Остракоды Mезозоя. 244).
OERTLI, H, J., (1963 ): Ostracodes du “Purbeckien” du Bassin Parisien. Science and Technology Vol. 18, 5 40.
196
POKORNY, V., (1958): Grundzuge der Zoologischen Micropalaontologie. Micropaleontological Journal Vol. 2. 66 453.
R. van GELDERN., JOACHIMSKI, M..M., DAY, J., JANSEN,U., ALVAREZ, F., YOLKIN, E.A., MA,X.P., (2006): Carbon, oxygen and strontium isotope records of Devonian brachiopod shell calcite. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 240, 47 67.
SARS, G.O., (1865): Oversigt of Norges marine ostracoder. Christiania: Forhandl. 48 97.
SINITSA, S.M., (1966): Ancient climates of Eurasia. Mesozoic. 167. (СИНИЦЫН, C.М., (1966): Древние климаты Евразии. . Мезозой. 167).
SINITSA, S.M., (1973): A new find of sort of Mapge Shapa is in the continental deposits of Jurassıc and Cretaceous of Baikal. Science, 118 123. (СИНИЦА, С. М., (1973): Новая находка рода Мапге Шапа в континентальных отложениях юры и мела Забайкалья. Наука ,, 118 123).
SINITSA, S.M., (1975) : History of development of Upper Mesozoic of lacustrine pools of East Zabaykalya: History of lakes in a Mesozoic, Paleocene and Niоcеnе. Science, 44 50. (СИНИЦА, С.М., (1975): История развития позднемезозойских озерных бассейнов Восточного Забайкалья: История озер в мезозое, палеогене и неогене. Наука, 44 50).
SINITSA, S.M., (1986): Crustaceas Ostrakoda in Okhasoea Nacecomi of Upper Cretaceous ecosistem of Western Mongolia. Science,174 178. (СИНИЦА, С. М., (1986): Ракообразные. Остракоды. Охасоёа Насекомые в раннемеловых экосистемах Западной Монголии. Наука ,174 178).
SINITSA, S.M., (1992): New Ostrakoda from Jurassic and Lower Cretaceous deposits of East Baikal. Paleontology Journal 3, 20 33. (СИНИЦА,С.М., (1992): Новые остракоды из юрских и нижнемеловых отложений Восточного Забайкалья. Палеонтол. журнaл № 3 . 20 33).
SINITSA, S.M., (1992): Mesozoic new Ostracoda of Eastern Baikal Russia, 20 33.
197
SINITSA, S.M., (1993): Ostracoda from Mesozoic of East Baikal ( the Mesozoic insects and to Ostracoda Asia. Science , 139 154. (СИНИЦА, С. М.,(1993): Остракоды верхнего мезозоя Восточного Забайкалья // Мезозойские насекомые и остракоды Азии. Наука , 139 154).
SINITSA, S.M., (1993): Jurassic and Lower Cretaceous of Central Mongolia. Science, 236. (СИНИЦА, С.М., (1993): Юра и нижний мел Центральной Монголии. Наука, 236).
SKOBLO, V. M. and LYAMINA, N.A. (1980): Ostracoda of Mesozoic of Western Baikal: Reference guide. Irkutsk: 226 . (СКОБЛО, В. М., ЛЯМИНА, Н.А. (1980): Остракоды мезозоя Западного Забайкалья: Справочное руководство. 226).
SKOBLO, V.M., LYAMINA, N. A., (1986): Biostratigrafical correlation of Jurassic and Cretaceous continental deposits of Western Baikal and some other region of Asia part of the USSR and Mongolia. Biostratigraphy of Mesozoic of Siberia and Easthern Novosibirsk, 144 149. (СКОБЛО, В.М., ЛЯМИНА Н. А., (1986): Биостратиграфическая корреляция юрских и меловых континентальных отложений Западного Забайкалья и некоторых других реги онов азиатской части СССР и Монголии. Биостратиграфия мезозоя Сибири и Дальнего Востока. Новосибирск, 144 149).
SKOBLO, V.M., LYAMINA, N.A, RUDNEV, A.F. and LUZINA, I.V., (2001): Continental Mesozoic of Baikal : Stratigraphical correlation. Novosibirsk. 331. (СКОБЛО, В.М., ЛЯМИНА, Н.А, РУДНЕВ, А.Ф., ЛУЗИНА, И.В., (2001): Континентальный верхний мезозой Прибайкалья и Забайкалья: Стратиграфия, условия осадконакопления, корреляция. Новосибирск. 331).
SOCHAVA, A. B., (1977): Lower Cretaceous of stromatolite Mongolia. Fauna and flora Biostratigraphy of Mesozoic and Cainozoic of Mongolia. Science, 145 160. (СОЧАВА, А. В., (1977): Раннемеловые строматолиты Монголии. Фауна, флора и биостратиграфия мезозоя и кайнозоя Монголии. Наука, 145 160).
198
SHORNIKOV, E.I., (1981): Ostrakody Bythocytheridae the Far Eastern seas. Science, 200. (ШОРНИКОВ, Е.И., (1981): Остракоды Bythocytheridae дальневосточных морей. Наука, 200).
SHORNIKOV, E.I., (1986): Disparities between “zoology” and “paleontology” classifications of ostracoda and possible ways of their overcoming. Mıcropaleontology, 232 234. (ШОРНИКОВ,Е.И., (1986): Несоответствия между “зоологической” и “палеонтологической” классификациями остракод и возможные пути их преодоления. Mикропалеонтол. совещ, 232 234).
SHORNIKOV, E.I., (1989) : Ostracoda of family of Bythocytheridae: Comparative morphology, ways of evolution, systematization, 47. (ШОРНИКОВ, Е.И., (1989): Остракоды семейства Bythocytheridae: Сравнительная морфология, пути эволюции, систематика, 47).
SHUVALOV, V.F., (1975) : Stratigraphy of Mesozoic of Central Mongolia Stratigraphy of Mesozoic deposits of Mongolia. 50 112. (ШУВАЛОВ, В.Ф., (1975): Стратиграфия мезозоя Центральной Монголии Стратиграфия мезозойских отложений Монголии. 50 112).
SHUVALOV, V.F. and TRUSOVA, E.K., (1976) : The Jurassic continental Biosenoz of South Siberia territories. Science , 199. (ШУВАЛОВ, В.Ф., ТРУСОВА, Е.К., (1976): Юрские континентальные биоценозы Южной Сибири и сопредельных территорий. Наука , 199).
SHUVALOV, V.F. and TRUSOVA, E.K.,(1976): New information about stratigrafical position of Upper Jurassic and Lower Cretaceous Conhostrac from Mongolia. Paleontology and Biostratigraphy of Mongolia. Science, 236 265. (ШУВАЛОВ, В.Ф., ТРУСОВА, Е.К., (1976) : Новые данные о стратиграфическом положении позднеюрских и раннемеловых конхострак Монголии. Палеонтология и биостратиграфия Монголии. Наука, 236 265).
199
SHUVALOV, V.F. and STANKEVĐCH, E.S., (1977) : Upper Cretaceous ostracoda and stratigraphy Baishintsav of district of South East Mongolia.. Vol. 4, 127 136. (ШУВАЛОВ, В.Ф. СТАНКЕВИЧ, Е.С., (1977): Позднемеловые остракоды и стратиграфия Байшинцавского района Юго Восточной Монголии. Вып. 4. 127 136).
SHUVALOV, V.F., (1982) : Paleogeography and history of development of the lacustrine systems of Mongolia in Jurassic and Cretaceous. Mesozoic lacustrine pools of Mongolia. Science ,18 80. (ШУВАЛОВ, В.Ф., (1982): Палеогеография и история развития озерных систем Монголии в юрское и меловое время. Мезозойские озерные бассейны Монголии. Наука,18 80).
SHUVALOV, V.F., (1987) : Age of Tsagaantsav formation of Mongolia in the light of new radiology of information USSR. Science , 10, 68 77. (ШУВАЛОВ, В.Ф., (1987): Возраст цаганцабского горизонта Монголии в свете новых радиологических данных Изв. АН СССР. Наука , № 10, 68 77).
SHUVALOV, V.F., (1994) : Paleogeography of lakes of Mongolia is in Mesozoic. Limnology and paleoclimate of Mongolia. Science ,148 181. (ШУВАЛОВ, В.Ф., (1994): Палеогеография озер Монголии в мезозое. Лимнология и палеолимнология Монголии. Наука ,148 181).
SHUVALOV, V.F., (2000) : The Cretaceous stratigraphy and paleobiogeography of Mongolia. 24 56.
SOHN, I.G., (1969) : Nonmarine ostracodes of Early Cretaceous age from Pine Valley Quadrangle, Nevada . Professional Paper. US Geological Survey . Vol. 643, B1 B9.
SOHN, I.G., (1979) : Nonmarine ostracodes in the Dacota Formation (Lower Cretaceous) from South Dacota and Wyoming . Paleontological Journal, Vol.1069, 1 41.
STANCEVICH, E.S and SOCHAVA, A.B., (1974) : Ostracoda from Mongolian senon The Joint Russian Mongolian Paleontological Expedition Transaction, Vol.40, 268 287.
200
SWAIN, F.M., (1999) : Fossil nonmarine Ostracoda of the United States. Developments in Paleontology and Stratigraphy, Elsevier. Micropaleontological Journal , Vol.4. 401.
SZCZECHURA, J. and BLASZYK, J., (1970) : Results of the Polish Mongolian palaeontological expeditions. Pt 2. Fresh water Ostracods from the Upper Cretaceous of the Nemegt Basin, Gobi Desert. Palaeontological Journal , N 21. 107 118.
SZCZECHURA, J., (1971) : Results of the Polish Mongolian palaeontological expedition. P 3. Fresh water Ostracoda from the Paleocene of the Nemegt Basin, Gobi Desert, Mongolia. Palaeontological Journal. Vol 25. 85 97.
SZCZECHURA, J., (1978) : Results of the Polish Mongolian palaeontological expeditions. P 8. Fresh water ostracodes from the Nemegt Formation (Upper Cretaceous) of Mongolia . Vol 38. 65 121.
SZCZECHURA, J., (1981) : The taxonomy of Cypridea Bosquet and similar ostracodes . Geological and Palaontological Journal, 254 269.
TURISHEV, I.E., (1954) : Early Cretaceous Ostracoda from South Eastern Mongolian, Russia, 99.
UREY ,H.C ., (1974): The thermodynamic properties of isotope sunstances. Journal of the Chemical society, 562 581.
WICK, W. and WOLBURG J., (1962) : Wealden in NW Deutshland. Leitfossilien der Mikropalaontologie, 191.
WEFER,G., BERGER,W.H., BIJMA, J. and FISCHER,G.,(1999): Clues to ocean history: a brief of overview of proxies. Use of Proxies in Paleoceanography: Examples from the South Atlantic. Springer Verlag, Berlin Heidelberg, 1 68.
201
WHATLEY, R. and MOGUILEVSKY A.,(1996) : The origins and early evolution of the Limnocytheridae (Crustacea, Ostracoda), What about Ostracoda! Ill Congress. Europ. des ostracodologist, Paris Bierville, France, Journal , 271 285.
VASILIEV, B.G and VOLKHONIN, B.S ., (1959) : Geology of Mongolia. Stratigraphy and Tectonic , Russia.
YE, Ch.Hu., (1984): Sequence of Jurassic Cretaceous nonmarine ostracod assemblages in China. Nanjing Institute. Geology and Palaeontology Academy Sinica . N 9. 219 235.
YE, Ch. Hu . and LI, Zu., (1988) : Ostracods of the Zhidan group from the Southwestern Ordos Basin. Geology and Palaeontology Academy Sinica Vol. 5, 47 56.
YOUTANG, H., YUNXIAN, G. and DEQIONG, C., (2002) : Fossil Ostracoda of China: Superfamilies Cypridacea and Darwinulidacea. Vol. 1, 1090.
202
EKLER
EK.A. MOĞOLISTAN JEOLOJĐSĐ
Moğolistan’ın en ya lı temel kayaçlar Kambriyen öncesi dağolu umlarından etkilenmi , bu dönemde birçok kez deforme olarak zamanla metamorfik hale dönümü lerdir. Bulunduğu Kambriyen yüzleklerinin bölgelerde daha ya lı birimler Kambriyen öncesi masiflerin üzerine yatay gelmekte ve ili kisi ise onlarla açılsal diskordanslıdır. Ancak Paleozoyik, Mesozoyik ve Senozoyik ya lı formasyonlar olu umları sırasındaki yatay durumlarını korumu lardır (Obruchev, Zaitsev.1947). Kambriyen ya lı formasyonlar Moğolistan’ın kuzey ve kuzeybatı kesimlerinde oldulça geni alanları kaplar ve çe itli ara tırıcılar tarafından ayrıntılı bir biçimde incelenmi lerdir. Moğolistan’ın kuzey kısmında yer alan granit metamorfık seriler ise hafif metamorfizma geçirerek granit gnays, eyl, amfibol ve migmatitlerden olu mu lardır.
PREKAMBĐRYEN
Moğolistan’ın genelinde Prekambiryen Arkeen ve Proterozoyik ile temsil edilir.
Arkeen
Moğolistan’ın kuzey bölgesi 1963’de Amantov tarafından incelemi , bölgenin ayrıntılı jeoloji haritasını ortaya koyarak litoloji birimlerini ayırtlamı ve metamorfızma hakkında da bazı sonuçlar elde etmi tirsaptamı tır. Baruunturuun granit metamorfık kompleksi olarakta adlandırılan Moğolistan bu büyük masifi kuzey ve batı bölgelerde geni alanları kaplar. Farklı derecelerde metamorfizmaya uğramı kayaç topluluklarını içeren Baruunturuun masifinde çe itli granülit, migmatit, gnays ve eyller bulunmaktadır. Granülit içinde piroksen, plajioklas, biyotit gibi mineralleri bulundurur. Faylar sınırlandırılmı tektonik dilimler eklinde ve 2000m lik bir kalınlık sunar.
203
Proterozoyik
Moğolistan’ın kuzey kısmında yer alan Khankhokhii kompleksi; granit, eyl, amfibolit ve migmatitlerden olu ur ve metamorfikleri üzerini kırmızı renkli taban konglomerasıyla örter.
PALEOZOYĐK
Moğolistan’ın küçük ölçekli bir jeoloji haritasına bakıldığında Paleozoyik ya lı olu umların en cok kuzey ve batı kesimlerde yeraldığı görülür. Paleozoyik olu umların stratigrafik dizilimleri Kambriyen’den Permiyen’in sonuna dek devam etmektedir.
Kambriyen
Kambriyen ya lı formasyonlar Moğolistan’ın kuzey ve kuzeybatı kesimlerinde geni alanları yüzyeler ve Tsagaanolom olarak adlandırılarak bu kırıntılı kayaçlar; eyl, kireçta ları ve siltta larının ardalanmasından meydana gelmi lerdir. Karbonatlı istiflerin bulunduğu seviyeler Archaeocyathata fosilini içerir. Kıvrılmı , kırılmı ve faylanmı lardır. Toplam kalınlığı 500 2500m kadardır. Mesozoyik ve Senozoyik ya lı sedimenterlerle örtülmü lerdir. Orta Kambriyen ya lı formasyonlar ise Moğolistan’ın batı, kuzey ve güney kısımlarında kalan bölgelerde görülür. Dorjnamjaa (2007) yaptığı çalı mada ile Ukhatolgoi Dağı çevresinin paleontolojik ve stratigrafik özellikleri ile belirlenmi tir. Ukhaatolgoi Formasyonu dolomit, dolomitlik kireçta ı, karbonatlı eyl ve ye il renkli kumta larından olu maktadır. Kalınlığı 500m olan bu formasyon; Bathyuriscellus robustus., Bergeroniaspis sp., Proebia annexa Ogienko ve Solenopleurella sp . trilobit fosilleri içermekte olup, ya ı Orta Kambriyen olarak verilmi tir.
Ordovisiyen
Ordovisyen ya lı sedimenter istifler litoloji farklılığı ve ya bulgularının özelliği gözetildiğinde Erken ve Geç Ordovisiyen ya lı birimler olarak incelenmi tir. 4000m
204
kalınlık sunan Ordovisyen ya lı kireçta ı, eyl ve kumta ı gözetildiğinde kuzey güney uzanımlı Govi Altay, Darvi dağlarında bulunmaktadır (Pedorovskii,Luvsandanzan, 1958). Ordovisyen serileri üzerine uyumsuz olarak Devoniyen ya lı Tsagaanshoroot Formasyonu’nun kireçta ları gelir ve üstüne ise yine uyumsuz olarak Erken Orta Kambriyen formasyonları gelmektedir.
Erken Ordovisyen (Tsagaandel Formasyonu)
Moğolistan’ın güneybatısında yer almı olan Tsagaandel Formasyonu 300 450m kalınlıkta olup, konglomera, kumta ı ve kireçta lardan olu ur. Bu formasyon içerdiği mercan fosillerine ( Рrороrа sресiоsа, Моngîliolitеs раrаdохidеs, Саtеniроrа рulсhеllа ) göre Geç Ordovisiyen olarak ya landırılmı tır (Rozman, Minjin, 1981). Tsagaandel Formasyonu üstüne uyumsuzlukla Bayankhongor kireçta ı birimi gelir ve Silüriyen ya lı Sarin Uul Formasyonu ile uyumsuz olarak örtülmü tür.
Geç Ordovisiyen (Alagboom Formasyonu)
Moğolistan’ın kuzey ve kuzeybatısında Govi Altay, Tonkhil ve Alag uul dağlarında Alagboom Formasyonu en iyi olarak gözlenmektedir. Togtoh (1996) tarafından ayrıntılı biçimde incelenen Govi Altay çevresindeki Geç Ordovisiyen ya lı birimler Alagboom Formasyonu ile ba lamaktadır. Bu formasyon yakla ık 300 400m. kalınlıkta, koyu ye il, koyu gri gri renkli konglomera, kumta ı, silta ı, killi kumta ları ve fosilli kireçta larından olu mu tur. Đçerdiği brachiopod fosilleri Eoplectodonta acuminate, Strophomena lebediensis septata, Kjerulfina polycyma, Glyptomena girvannensi (Rozman, Minjin, 1981) Geç Ordovisiyeni belirler. Govi Altay dağlarının doğusunda bu Geç Ordovisiyen serilerinin üzerini Erken Ordovisyen ya lı Alaguul Formasyonu uyumsuz olarak ve Silüriyen serleri tarafından örtülmü tür.
205
Silüriyen
Yakla ık 400 milyon yıl önce Kaledoniyen orojenezi geçirmi olan Silüriyen ya lı birimler Moğolistan’ın kuzey ve güneyinde Altay, Khovd, Tsagaanshivee bölgelerinde gözlenir.
Erken Silüriyen (Chigartai Formasoynu)
Erken Silüriyen ya lı Chigartai biriminin (Amantov,1961) tabanında bulunan Ordovisyen ya lı Namir Formasyonu bir bindirme ile tektonik olarak Devoniyen ve Karbonifer kayaçlarının üzerinde uyumsuz olarak yeralır. Chigartai Formasyonu yakla ık 500 650m. kalınlıkta, çoğunluğu karbonatlardan olu an bir sedimenter istif durumundadır. Altay bölgesinde ayrıntılı ara tırma yapan Rozman (1988), tarafından Chigartai Formasyonu olarak adlandırılan kumta ı, gri renkli kuvarsit ve Tuvaella rackovskii,Tannuspirifer padaschencoi ile Leptaena rhomboidalis gibi brachiopod fosilleri içeren kireçta larından olu mu tur.
Geç Silüriyen:
Khovd ve Erdeneburen’in yakın çevresinde ara tırmalar yapmı olan Barlamov (1979) bölgedeki istifin genelikle klastik kökenli sedimentlerin meydana getirdiği taban konglomerası ile ba lamakta olduğunu, konglomeralı eyl, kireçtası ve kumta larından olu an karma ık bir istifle devam ettiğini belirtmi tir. Üzerini uyumsuz olarak Geç Devoniyen ya lı kireçta ları ile Kambiriyen ya lı kayaçlar uyumsuz olarak örtmü tür. 500 600m. kalınlığı olan bu formasyon içerisinde Каgаgеmа аltаiса, Рrороrа sр., mercan ve Моnоgrарtus рlаnus, Сlimасоgrарtus sр., graptolitlerine rastlandığından serinin ya ı Geç Silüriyen olarak değerlendirilmi tir (Minjin, 1981).
Devoniyen:
Erken Devoniyen (Teel Formasyonu)
Moğol Altay ile Khankhokhii arasındaki bölgelerin güneybatısında yüzlekler veren Devoniyen 900 1200m. kalınlıkta olup, kırmızı renkli konglomera, kumta ı, volkanik
206
tüf ve kireçta larından olu maktadır. Teel Formasyonu olarak adlandırılan bu kayaçlar fosil içeriği bakımından zengindir, Erken Devoniyen ya ını veren u fosilleri içerirler: Ноwеllеllа аngustiрliсаtа, Тhаmnороgа gеtiсulаtа. Erken Devoniyen üzerinde Orta Geç Devoniyen ve Karbonifer serisi uyumsuz olarak bulunur.
Orta Devoniyen (Zuuntermis Formasyonu)
Moğolistan’ın kuzey kesiminde yer alan Zuuntermis Formasyonu konglomera, orta ince taneli kumta ı, fosilli silta ı ve kireçta larından meydana gelmi tir. Formasyonun toplam kalınlığı yakla ık 500 880m. dir. Zuuntermis Formasyonu üzerine uyumsuz olarak Orta Devoniyen ya lı Khoshoot Uul Formasyonu ve Erken Orta Devoniyen ya lı Khandgait Formasyonu gelir ve en üsttede Erken Karbonifer ya lı Termis Formasyonu uyumsuz olarak örtülmü tür. Govi Altay ve Khankhokhii arasındaki bölgelerde ayrıntılı çalı malar yapmı olan Davga Ochir (1986) formasyonu Orta Devoniyen olarak tanımlamı tır.
Geç Devoniyen (Khokh Uul Formasyonu)
Kuzeyde Bayan Olgii Ulaankhus dağlarında yüzlekler veren Geç Devoniyen olu umlarının en altında trakiandezit, trakidasit, trakit ve riyolit bulunur, bunların üzerinde kumta ı katmanları gelmektedir. Toplam kalınlığı 300 450m. olan bu birimi uyumlu olarak Erken Devoniyen ya lı fosilli Oigar Formasyonu örter; bunların üzerine ise yine fosilli çok kalın Geç Karbonifer ya lı Uliastai Formasyonu gelirmektedir. Bayan Olgii’deki Devoniyen, Bobrovskii (1991) tarafından yapılmı stratigrafi çalı masında “Khokh Uul Formasyonu“ olarak ilk kez adlandırılmı tır.
Karbonifer:
Erken Karbonifer (Tenget Formasyonu)
Moğol Altay ve Tolbo nuur bölgelerinde ayrıntlı çalı malar yapmı olan Ivanov (1944)’e göre Erken Karbonifer ya lı Tenget Formasyonu kumta ı, arkozumsu eyl, konglomera ve kilta lardan olu maktadır. Kumta larının bulunduğu seviyelerde
207
brachiopodlardan; Spirifer (Cyrtospirifer) cf. julii Dehee, Shizophoria sp. Chonetidea, Strophomenidea, Archaeocyath’lardan; Batostomella sp. , Monotrypella sp., Lioclema n.sp., Intrapora aff. lenticulata Nekh., Polypora ex gr. Uarsauiensis Prout, Fenestella ex gr. longa Nekh., F . cf. nododorsalis Ulr., Sulcoretepora sp. , bulunmu ve fosillere göre birime Turnaziyen (Karbonifer) ya ı verilmi tir. Karbonifer’in taban konglomeraları Permiyen Jivert Uul Formasyonu tarafından uyumlu olarak örtülmü tür.
Geç Karbonifer (Khuden Formasyonu)
Moğolistan’ın kuzey kesiminde bulunan Khuden Formasyonu’nun kalınlığı 550m’dir. Bu formasyon mercanlı, brachiopodlu kumta ı, konglomera, kömür ve kilta larından olu ur ve çevredeki senklinalin çekirdeğini meydana getirmi tir. Khuden Formasyonu’nu diskordan olarak Geç Karbonifer ya lı Baigur tolgoi Formasyonu örtmektedir (Davga Ochir, 1982).
Permiyen: (Adaatsag Formasyonu )
Moğolistan’ın güney ve merkez bölgelerinde yeralan Adaatsag Formasyonu 1000m. kalınlıkta olup, kumta ı, siltta ı ve fosilli kireçta larından olu maktadır. Đçerisinde Geç Karbonifer formlarına benzeyen brachiopod ve archaeocyath’lar bulunmu tur (Manankov,1980). Adaatsag Formasyonu’nun üzerine uyumsuzlukla Triyas katmanları gelir ve Devoniyen serisini de uyumsuz olarak örtmü tür.
MESOZOYĐK
Moğolistan genelinde Mesozoyik olu umları oldukça yaygın ve çe itlidir. Triyas, Jura ve Kretase ya lı birimler farklı fasiyeslerdedir. Mesozoyik olu umları Moğolistan’ın güney ve güneydoğusu bölgelerinde oldukça yaygın olup, ayrıntılı incelenmi lerdir.
Triyas:
Moğolistan’ın merkez kesiminde yüzeylenen Triyas; 1275m. kalınlıkta olup, konglomera, eyl ve kumta larından olu maktadır. Bunların üzerine uyumlu olarak
208
Permiyen ya lı ammonit içeren kumta ı ve eyller gelir. Üzerine uyumsuz gelen Jura ya lı sedimentler bitki fosilleri ile volkanik kayaçları kapsar (Zonenshain,1972).
Jura:
Erken Jura (Oosh Formasyonu)
Moğolistan’ın kuzeybatısında Khar Us nuur ile Oosh bölgeleri arasında bulunan Jura ya lı killi ve karbonatlı kumta ı, konglomera ve eyller devamlı bir kesit göstererek arazi üzerinde (en belirgin olarak Oosh Uul çevresinde) çok iyi gözlenebilmektedir. Bu bölgenin ayrıntılı jeoloji haritası ve stratigrafi kesiti Potanin (1981) tarafından yapılmı olup içeriğinde Cladophlebis sp, Czeranowsria regida gibi bitki fosilleri saptanmı tır. Buna dayanarak seriye Erken Jura ya ı verilmi tir (Shmaligauzen,1926). Bu birimi uyumsuz olarak Devoniyen kayaçlarının üstünde bulunur ve uyumlu olarakta Orta Jura ya lı Bahar Formasyonu ile örtülmü tür.
Alt Orta Jura (Bakhar Formasyonu)
Moğolistan’ın merkez ve batı bölgelerinde Bahar Formasyonu en iyi gözlenmektedir. Shuvalov (1975) tarafından Bahar uul’un kesit yeri olan Bahar uul yaylasında tipik özellikler göstermesi nedeni ile ‘Bakhar Formasyonu’nu yeniden adlandırmı tır. Bakhar Formasyonu’nun tabanı altta gri, ye il gri renkli, 300m. kalınlık gösteren konglomera ve kumta ları ile ba lar, üste doğru koyu gri, boz sarı renkli, 400metre kalınlıkta milta ı, siltta ı ve açık sarı renkli ince orta taneli kumta ı ardalanması ekilde devam eder. Formasyon’un kalınlığı ortalama 700m. olarak verilmi tir. Lebedeva ve Doludenko (1974) bu birim içerisinde bulduğu Cladephlebis ex gr. Haiburnensis (L.ft.H.) Brongn., C. ex gr . Williamsonii (Brongn).,C. sp . Đndet.,Czekanewskia ex gr. Nigida Heer, Phoenicopsis sp . Đndet., Desmiophyllum sp .,Teaniopteris sp. , Sphenopteris sp. indet., Equisetites sp . bitki fosillerine dayanarak Erken Orta Jura ya ını vermi lerdir. Bakhar Formasyonu uyumlu olup, Erken Jura ya lı kayaçlar üstünde bulunur ve uyumlu olarakta Geç Jura ya lı Sharilin Formasyonu tarafından örtülmü tür.
209
Üst Jura (Sharilin Formasyonu)
Turishev vd (1964 1965) tarafından tip kesit yeri olarak Khamarkhoovor khudag ve Sharilin Khiidiin çevresinde tipik yüzlek vermesi nedeni ile “Sharilin Formasyonu” olarak ayırtlanmı tır. Sharilin Formasyonu tabanda üst üste iki ayrı üyeye ayrılmı , Sharilin’in alt üyesi kırmızı bordo ve kırmızı renkli bre konglomera, kumlu çakılta ı, kumta ı, çamurta ı ve milta larından olu makta olup, üst üye ise; kırmızı renkli trakiandezit ile trakibazalt litolojilerinden olu maktadır. Formasyonun kalınlığı ortalama 600m. dir. Martinson (1970) yaptığı çalı mada mollusklerle, Neustreva (1972) ostrakodlarla, Romashkinoi (1973) chara ve E.M.Markobich (1974) flora ile formasyon’a Geç Jura ya ını vermi lerdir. Sharilin Formasyonu üzerine uyumsuz olarak Kretase ya lı kayaçlar gelmekte ve uyumlu olarak Orta Jura ya lı Bakhar Formasyonu ile örtülmü tür.
KRETASE:
Moğolistan genelinde alt Kretase; Tsagaantsav, Shinekhudag, Khokhteeg, Baruunbayan formasyonları ile Üst Kretase ise; Bayanshiree, Baruungoyot Nemegt formasyonları ile temsil edilmi lerdir.
Alt Kretase (Tsagaantsav Formasyonu)
Bu formasyon ilk olarak Chaikovskii (1934–1935) tarafından “Tüf ta ı’’ olarak tanıtılmı , daha sonra ise Turushev (1955) Dornogovi bölgesinin detaylı stratigrafisini inceleyerek Tsagaantsav khudag civarında ölçtüğü stratigrafi kesiti ile birime “Tsagaantsav Formasyonu“ adını vermi tir. Tsagaantsav Formasyonu genellikle siyah renkli trakibazalt ve siyah kahverengi, kahverengi, kırmızı kahverenkli ve boz renkleri içeren trakibazalt ile trakiandezit ve bazaltlardan olu maktadır. Tsagaantsav Formasyonu altındaki Üst Jura ya lı Sharilin Formasyonu ile uyumludur. Üzerine ise uyumsuzlukla Alt Kretase ya lı Shinekhudag Formasyonu gelmektedir. Birimin kalınlığı 800m. olarak kabul edilmi tir. Yapılan çalı malarda Pelecypodlardan: Arguniella ovalis., A. elongata., A.quadrata., Unio elongatus., Martinsoniconcha murtoica., M. tugrigensis., Limnocyrena wangshihensis., L.marginata., L.subplana., L.
210
shantungensis., Probaicalia elongata., Bithynia leachioides., Gyraulus sp., Ostrakodlardan : Cypridea remota., C. concinna, C. zagustaica., Darwinula contracta., Mongolionella palmosa., Lycopterocypris infantilis., Timiriasevia costata., fosilleri ve floradan; Bairdestheria jeholensis (Kob. et Kus.), B. orientalis., B. aequialta., B. pseudomiddendorfii., B. oblonga., B. longissima., Paleoleptestheria cybaea., P. wolchonini., Brachygrapta kansuensis., Opsipolygrapta rhombifera., Balıklardan: Lycoptera middendorfii., L. fragilis., bulunmu tur. Belirlenen bu fauna–flora ile birlikte radiyometrik olarak saptanan ya 115 120 milyon yıldır (Yarmoluk, 1994).
Alt Kretase (Shinekhudag Formasyonu)
Chaikovskii (1934–1935) tarafından Dornogovi bölgesindeki çalı maları ile Tsagaantsav khudag civarında yaptığı ölçülmü stratigrafi kesiti ile “Shinekhudag formasyonu“ adını vermi tir. Birimin en alt kesimi siyah renkli eyl ve koyu gri renkli milta ı, siyah renkli eyl, sarı renkli ince taneli Bairdesteria middendorfi phyllopod fosilleri içeren kumta ı, sarı renkli killi kumta ı, ye il ve koyu renkli çamurta larından olu maktadır. Birimin kalınlığı yakla ık 109m. olarak kabul edilmi tir. Cypridea faveolata (Egger), C. vitimensis., C. aff. mediocris., Darwinula contracta., D. barabinskiensis., Rhinocypris tugurigensis., ostrakodları, Limnocyrena cf. amgensis Martins ., L. mongolica Martins ., L. wangshihensis., L. kweichowensis., molluskleri, Bairdestheria shinchudukensis., B. argunica., B. oblonga Oleyn., Peudograpta ovoida Kras., P. asanoi (Kob. et Kus), P. khalfini., P. porrecta., Sinoestheria tsaidamensis Chang , Liograpta sp., Erisopsis sp., bitki fosilleri ile Lycoptera fragilis. Balık türü bulunmu tur. Saptanan bu fauna ve floraya göre formasyonu’nun ya ı Erken Kretase (Hotriviyen Barremiyen) olarak belirlenmi tir.
Alt Kretase (Khokhteeg Formasyonu)
Martinson (1973) Dundgovi bölgesinde Shaazangiin Toirm ve Khokhteeg civarında yaptığı ölçülmü stratigrafi kesitleri ile birime “Khokhteeg Formasyonu“ adını vermi tir. Birim ince taneli ve iyi yuvarlakla mı konglomeralarla ba lar, katmanlanma gösteren kumta ı kumlu kilta ları iyi yuvarlakla mı , ufak çakıllı, sarı kahverengi ve
211
gri kahverengi yer yer katmanlanma gösteren konglomeralardan olu maktadır. Birimin kalınlığı 260m. olarak kabul verilmi tir. Formasyonun içinde gastropodlardan: Viviparus robustus Martins ., Protelliptio hamili (Mc Learn), P. cf. muschketowi Martins., Unio paletsensis., Limnocyrena elliptiformis., L. andersoni (Grab.,), Sainchandia tushlegica., S.mongolica,Ongonulensa sp. , Sinotaiaspusilla n.sp., Campelsta cf. yihciensis., Lioplax cf. elongatus. bulunmu tur. Belirlenen bu gastropod faunasına göre birimin ya ı Erken Kretase’dir. Khokhteeg Formasyonu, Shinekhudag Formasyonun üzerine uyumsuz olarak gelir ve üzerini Geç Kretase kayaçları üzerler. Radyometrik olarak saptanan ya ise 105 118 milyon yıldır (Yarmoluk, 1994).
Üst Kretase
Üst Kretase ya lı birimler Bayanshiree ve Baruungoyot ve Nemegt formasyonları ile temsil edilmi lerdir.
Üst Kretase (Bayanshiree Formasyonu)
Barsbold vd. (1968 1969) Khar Khotol, Bayanshiree Uul, Khongil Tsav, Tsagaantsav Khudag ve Sainshand bölgelerinde ilk kez ayrıntılı olarak stratigrafik incelemeler yapmı lar ve Bayanshiree Formasyonunu tanımlamı lardır. Bayanshiree Formasyonu’nun tabanı sarı renkli kumta ı, açık gri, sarımsı çakıllı ince tabakalı konglomeralarla ba lar, üste doğru açık gri renkli kumta ı, açık sarı renkli konglomera, açık renkli kum, sarı renkli kumta ları ile devam eder. Bayanshiree Formasyonu’nun tabanında uyumsuz olarak Alt Kretase ya lı Baruunbayan Formasyonu bulunur, üzerinde ise uyumsuzluk gösteren Paleosen ya lı birimler yer almaktadır. Birimin kalınlığı 200m. olarak verilmi tir. Memelilere ait Gobiola kharachutulica Martinson., Guneopsis gracilis Barsbold. , Plenrobema glaria Martinson, Barsbold, Tolstikova fosilleri bulunmu tur. Belirlenen bu fauna bulgularına ve Radiyometrik ya tayinlerine göre formasyonun ya ı 88 105 milyon yıl (Üst Kretase) olarak belirlenmi tir (Yarmoluk, 1994).
212
Üst Kretase (Baruungoyot Formasyonu)
Barsbold vd. (1969) tarafından Bayanzag bölgesinde yaptıkları stratigrafi çalı ması ile “Baruungoyot Formasyonunu“ ilk kez adlandırmı lardır. Baruungoyot Formasyonu’nun tabanı kırmızı, kırmızı sarı renkli kumlu çamurta ları, gri, açık gri renkli tutturulmu ince tabakalı kumta ı ile sarı ve kırmızı sarı renkli çamur ve çamurta ları, kumlu çamurta ları sıralanımları gösteren çökellerden olu mu tur. Toplam kalınlığı 45 53m. dir. Mollusklerden : Sainshandia robusta., Gobiella charachutulica., Psorula mica., Et tels., ostracodlardan; Timiriaseria martinson., Lycopterocypris bagataratchensis , omurgalı fosillerden; Adocus sp . Trionyx sp. (kaplumbağa) ve Ankilesaures sp. , (dinozor) fosilleri bulunmu tur. Bu faunaya göre birimin ya ı Üst Kretase olarak belirlenmi tir. Baruungoyot Formasyonu’nun tabanında uyumsuz olarak Erken Kretase ya lı Bayanshiree Formasyonu bulunur, üzerinde ise uyumsuz olarak gelmi olan Paleosen ya lı birimler yer almaktadır.
Üst Kretase (Nemegt Formasyonu)
Moğolistan’ın güney kesimini olu turan Govi ve Nemegt dağlarında yüzlekler veren Nemegt Formasyonu; killi kumta ı, kilta ı ve bazaltlardan meydana gelmektedir (Martinson vd., 1973). Nemegt formasyonu ostrakod, balık, dinozor fosilleri içerir ve radiyometrik olarak saptanan ya 71 75 milyon yıl (Maastrihiyen)’dır. Nemegt Formasyonu’nun altında uyumlu olarak Baruungoyot Formasyonu bulunur, üzerini ise Kuvaterner ya lı yuvarlak çakıllı konglomeralar örtmü tür (Martinson,1973).
SENOZOYĐK
Moğolistan’ın hemen hemen her bölgesinde irili ufaklı çökelme havzaları olu mu ve genellikle topografik çukurlukları doldurmu tur. Bu çökeller Paleojen, Neojen ve Kuvaterner ile temsil edilmi lerdir.
213
Paleojen
Altta konglomera olmak üzere kumta ı marn ve çamurta ından olu ur. En üstte ise, kalın bir iri çakıllı konglomera istifi tüm birimleri örter durumdadır.
Neojen
Genellikle karasal ve gölsel tortullardan ve volkaniklerden olu ur. Tutturulmu ve bazen tutturulmamı kum, çakıl, blok boyutlarında elemanlar ile gölsel marn ve kumta ından olu mu lardır.
Kuvaterner
Kuvaterner olu umları, akarsu vadileri boyunca dar eritler halinde, yamaç molozları ve alüvyon yelpazeleri eklinde görülürler. Genellikle topografya düzlüklerini olu turan alüvyonlar; kum, çakıl ve millerden olu an yüzey çökelleri eklinde geli mi lerdir.
214
EK. B. BÖLGESEL JEOLOJĐ
Moğolistan’ın doğusunda geni yüzlekler sunan Mesozoyik ya lı birimlerdeki ilk ara tırmalar 1950’li yıllara kadar dayanır. Dönemin Sovyet bilim adamları ile jeologlarından olu an ara tırma ekibi ülkenin güneybatısındaki Kretase ya lı birimlerin ilk stratigrafik sınıflamasını yapmı lardır (Vasilyev vd. 1957; Turashev, 1954). Daha sonraki çalı malarda ise incelenen bölgeler alan olarak geni letilmi tir. 1967 yılından itibaren Moğolistan ve SSCB (eski adıyla)’nin birlikte gerçekle tirdiği ortak ara tırmalarla Moğolistan Mesozoyik ya lı karasal birimleri stratigrafik, biyostratigrafik, mineralojik, paleontolojik ve yapısal özellikler açısından ayrıntılı incelenerek ayırtlanmı tır (Martinson, 1973, Khosbayar,1982 ). Moğolistan’ın güneydoğu bölgesinde eski ara tırıcılar tarafından gerçekle tirilen jeoloji stratigrafi çalı maları sonucu a ağıdaki tabloda (Tablo 2) verilen formasyonlar ayırt edilmi tir.
Tablo 17. Geç Jura Erken Kretase ya lı birimlerinin lito stratigrafik sınıflaması
Vasilyev vd, 1959 Martinson ve Shuvalov Shuvalov, 1982 1973
Ya Formasyon Üye Ya Formasyon Ya Formasyon
Albiyen Albiyen Albiyen Apsiyen Üst Khokhteeg Khokhteeg Apsiyen Apsiyen
Zuunbayan Barremiyen Barremiyen Barremiyen Alt Shinekhudag Horiviyen Shinekhudag Hotriviyen Hotriviyen
Barremiyen Valanjiniyen Valanjiniyen Tsagaantsav Tsagaantsav Valanjiniyen Tsagaantsav Berriyasiyen Titoniyen
Titoniyen Titoniyen Berriyasiyen Sharil Sharil Sharil Kimmerisiyen Kimmerisiyen
Vasilyev vd. (1959) çalı ılan Moğolistan’ın güneyinde alttan üste doğru; Sharil
Formasyonu (K 1sh ) Tsagaantsav Formasyonu (K 1tv ), Zuunbayan Formasyon (K 1zu )’unu
üye kar ılığı gibi (K 1 (alt, üst)) litostratigrafik birimlere ayırmı tır. Martinson ve Shuvalov (1973) ise; yörede bulunan Erken Kretase ya lı birimleri litolojik ve
215
paleontolojik (fauna–flora) verilere dayanarak önce üç formasyona ayırmı lardır. Litostratigrafik birimler ya landırmadan sonra yeniden sınıflandırılırken Tsagaantsav Formasyonu eski adıyla, Zuunbayan Formasyonunun alt kesimleri Shienkhudag, üst kesimleri ise, Khokhteeg Formasyonları adıyla tekrar ayırtlanmı lardır. Shuvalov (1982)’da bölgedeki Tsagaantsav Formasyonu’nu ayrıntılı incelemi , çökellerde saptadığı balık, ostrakod ve su bitkilerine ait fosil kayıtlarına dayanarak bu Formasyonun ya ını Berriasiyen Valanjiniyen olarak tanımlamı tır.
216
EK. C. EKONOMĐK JEOLOJĐ
Sainshand Bölgesi
Çalı ma alanı ve yakınında ekonomik değeri olan birçok yeraltı zenginlikleri olmasına kar ın ara tırma bölgesi kapsamı içindeki en değerli olan fosil yakıt petroldur. Sainshand bölgenin güneyinde ve Dornogovi Petrol Sahası’nd bulunur. (X: 110°04’00” Y: 44°28’00”) 1950 yılında “Monğol Petrol” tarafından detaylı ara tırmalar yapılarak derin bir kuyu açılmı tır. Madenlerin dağılımı ve niteliği 1991 1994 yıllarında kısmen haritalanmı olup bu alanda önceki ara tırmacıların sonucları birle tirilerek maden dağılımı, trend ve potansiyel haritaları yapılmı tır.
Kömür, jips ve zeolit
Çalı ma alanında, hatta bu bölgede kömür yatakları ve cevherleri sadece Geç Permiyen ya lı Tavan Tolgoi Formasyonu, Erken Orta Jura ya lı Hamar Hoovor Formasyonu, Erken Kretase Khokhteeg ve Geç Kretase ya lı Bayan iree Formasyon’larına ait birimler ile yakından ili kilidir (Marianov vd., 1973, Bomboroo vd., 1990). Bu alan kapsamında yeni kömür yatağı ile cevherlerini araması mümkündür. Diğer metal olmayan madenlerden Geç Kretase ya lı alacalı kırmızı renkli çökelden, Erken Kretase ya lı gri renkli Zuunbayan serisi, Geç Kretase ya lı Bayan iree Formasyonu’ndan bitümlü ist, Erken Kretase Tsagaantsav Formasyonu’nun üst kesimindeki tabakasında bor zonu yatakları ve cevherlerini bulmak mümkündür. Çünkü bunlar sadece sözü edilen çökellerle ili kili olduğundan bu sonuca gidilebilinir.
Petrol potansiyeli hakkında
Saha çalı mamız kapsamında petrol yönünden ara tırma yapılmamı tır. Ancak, çalı ma alanı genelinde ilk petrol yatağı ile uç petrol kuyusu bulunduğu için petrol potansiyeli hakkında bazı görü ler ileri sürülebilinir. Ara tırma yaptığımız alanın batı ile güneybatı kesimini kapsayan petrol potansiyeli açı ından yüksek ve 20000 km 2lik alanda Erken Geç Kretase ya lı 500 3000m kalınlık
217
effüziv sedimenter, sedimenter kayaçlarla doldurulmu uç ova bulundurur (Rapeal vd.,1983).
Zuunbayan Tsetserleg ovası
Bu ova yapı açısından petrol yatağı ve cevher bulmak için umutlu bir ovadır ve bugün bilinen tüm yatak ve cevherlerin hepsi bu ovada bulunmaktadır. Bu ovada petrolün olabileceği birçok yapı unsuru bulunmu tur. Bugün ovada zengin beyaz kum yatağında Moğol Petrol irketi arama çalı masını sürdürmektedir (Tseveenjav 1999, 2001). Bu ova petrol yatağı ve cevher bulma için uygun olup, ancak ova alan açısından küçük fay ve kırıklar içerdiğinden bize göre büyük orta petrol yatağı bulundurma ihtimalı çok azdır. Ama küçük boyutlu petrol yatağı olabilme ihtimali ise yüksektir (Bomboroo vd., 1990, Tseveenjav, 1999, 2001).
Ondaisair Bölgesi
Kömür
Ondaisair Bölgesinde en çok gözlenen fosil yakıtlar ise kömürdür. Bunlar, Baga Bogd Uul’un güneyinde Erken Orta Jura ya lı Bakhar Formasyonundaki konglomera, gri ye il renkli kumta ı ve kömürlü mılta ları içerisinde olu mu tur (Bessonenko,1959) Kalınlıkları 0.5 1 m arasında deği im gösterir ( X: 101°43’40” Y: 44°44’45”).
218
219
ÖZGEÇMĐ
18.06.1974 tarihinde Moğolistan Ulaanbaatar'da doğdu. Đlk, orta ve lise eğitimlerini Moğolistan'da tamamladı. 1993 yılında kayıt olduğu Moğol Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği bölümünden 1997 yılında mezun oldu. 1998 yılında Moğol Teknik Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği anabilim dalında yüksek lisansa ba ladı. “Shinejinst bölgesinin mercanları ve biyostratigrafisi’’adlı yüksek lisans tez çalı masını yaparak 2000 yılında mezun oldu. 2000 yılında Moğol Teknik Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Genel Jeoloji Anabılım Dalı’na ara tırma görevlisi olarak atandı. 2003 yılında Hollanda Üniversitesi, Uluslararası Enstitüsü, Coğrafik Bilgi Bilim ve Dünya Gözleme Anabilim Dalı’nda, (International Institute for Geo Information Science and Earth Observation, ITC) yüksek lisansa ba ladı. ‘’Uzaktan algılama ve Litofasiyes haritlama (Güney Moğolistan)’’ adlı yüksek lisans tez çalı masını yaparak 2005 yılında mezun oldu. 2005 yılında Đstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Genel Jeoloji Anabilim Dalı’nda, doktora çalı masına ba ladı. “Ondaisair ve Sainshand bölgelerinin (Güney Moğolistan) Kretase ya lı karasal ostrakodları ve biyostratigrafisi” adlı çalı ması Doktora tezi olarak hazırlamı tır.