In Afrikaans Hoop

Hoop, glo &

Lééfin Afrikaans klankkoerant Só klop ons nuushart Afrikaans Cerneels Lourens: Vreeslose * vegter teen verengelsing Ons kuier by die koning van * Afrikaanse kinderboeke Mengelmoeskardoes *van musiekmenings Taal trippel op * al meer tonge

Skildklier Klein orgaan met groot impak

REFORMASIE: Ná 500 jaar brand vlam steeds hoog

VASBYT-TYDSKRIF • HERFS 2017 www.pretoriafm.co.za • 104.2 MHz • DStv-oudiokanaal 887 woordspeletjies • boeke • sakpaskos • kortverhaal ~ Hoop, glo & LÉÉF in Afrikaans ~ HERFS 2017 INHOUD

FOKUS OP DIE LUG 4 Laat ons lééf terwyl ons lewe 22 Klankkoerant: Só klop ons nuushart 5 Wat’s nuut op Pretoria FM? 24 Elke staalreus vertel ’n storie VASBYTER 27 Pretoria FM-span kuier rond én staan bont 6 Cerneels Lourens: GESONDHEID Verbete vegter teen verengelsing 28 WARMPATAT ABCBREIN vanBIELIES jou skildklier 8 Mengelmoeskardoes van musiekmenings 30 Toets jou kennis met ons woordspeletjies TONGVAL KORTVERHAAL Taal trippel op al meer tonge 12 32 Die liefde is mos ’n vreemde ding HISTORIESE DAGBOEK KUIERKOMBUIS 16 Reformasie: Ná 500 jaar brand vlam steeds 34 Sakpaskos vir die hele gesin WOORDMEESTER WÊRELDWYD 18 Jaco Jacobs: SA se kinderboekkoning 38 BOEKRAK ‘EkBOEKE bly ’n Afrikaner,VAT al is dit in Brisbane’ 21 39 Sing tot eer van die opgestane Here Koffie, kuier en kos saam met Kraal ~ Hoop, glo & LÉÉF in Afrikaans ~ FOKUS Laat ons lééf terwyl ons lewe

dinge wat ons nie sien nie. Dit is immers vanweë hulle geloof dat daar oor die mense van die “Om te glo, is om seker te wees van die dinge wat ons hoop, om oortuig te wees van die God geskep is: die sigbare dinge het dus nie ontstaan uit iets wat ons sien nie.” ou tyd met soveel lof getuig is. Omdat ons glo, weet ons dat die wêreld deur die woord van et hierdie woorde som Hebreërs 11:1-3 die wese van die Christelike lewe op. Om te glo, is om hoop te hê en seker Mte wees van daardie hoop – om met oor- tuigingskrag te werk aan dinge wat nog onsigbaar is. Dit is geloof wat die helde uit die geskiedenis onderskei van mense wie se bydrae bloot van verbygaande aard is. Ons het ook hedendaagse helde. Mense wat glo aan iets wat hulle nie kan sien nie, maar sterk genoeg daaraan glo dat hulle onvermoeid daaraan werk. Wat daarin slaag om ŉ prentjie te sien waar ander net onsekerheid sien. In hierdie herfsuitgawe van ons tydskrif bring ons hulde aan sulke helde. Ons kuier saam met Cerneels Lourens, ŉ siggestremde prokureur van Noordwes ons sien hoe ons taal lewe kry in die ge- ons te ontworstel aan ŉ toestand waarin wat man-alleen die regering aangevat het dagtewêreld van ons kinders. ons bloot moes vasbyt en stoei om te weens hulle versuim om behoorlike wetge- Ons stel jou ook voor aan verskeie oorleef na ŉ bestaan wat veel meer inhou: wing oor taal ooreenkomstig die grondwet- platforms wat opnuut bewys dat Afrikaans ŉ Bestaan waar ons nie bloot oorleef nie, like voorskrifte daar te stel. Cerneels inderdaad lééf in die harte en op die lippe maar voluit lééf! se liefde vir Afrikaans en sy hoop op ŉ van sy vele besondere sprekers. Dit is juis daarom dat die tema van toekoms waarin Afrikaans sy volwaardige En dan vertel ons jou meer van Klank- geloof en hoop, maar veral van lewe, so plek kan inneem, het hom gedryf om hier- koerant, Pretoria FM se nuusprogram wat sentraal staan in hierdie en toekomstige die goeie stryd, met baie onsekerheid maar besig is om gaandeweg landwyd uitgesaai uitgawes van ons tydskrif. ook met groot vrug, te stry. te word namate ander gemeenskaps- Ons hoop op ŉ toekoms vir ons taal Ons gesels oor die 500-jarige herden- radiostasies soos Overvaal Stereo in die en ons mense. Ons glo onwrikbaar aan ŉ king van die Reformasie of Hervorming Noord-Vrystaat en Noordwes, Lichvaal Hemelse Vader wat alles deur sy woord waarin die Duitse monnik Martin Luther Stereo, MedFM in Bloemfontein, Kosmos geskep het en ons in Christus vrygemaak sentraal gestaan het. Luther se geloof Stereo in Middelburg, Perron FM in die het. Juis daarom lééf ons met ŉ vertroue het hom eweneens gedryf om, ten spyte Kaap en vele meer deel word van ons dat daar inderdaad vir ons mense, ons van die gevaar van vervolging, die Bybel netwerk om vreeslose en onafhanklike taal en ons kinders ŉ toekoms is. in die taal van sy volk te vertaal. Hy het nuusberiggewing in Afrikaans te bied. Dum vivimus, vivamus. Laat ons lééf vyf-en-negentig stellinge teen ŉ kerkdeur Hoop, glo en lééf in Afrikaans! Met terwyl ons lewe. vasgespyker om te verklaar dat ons heil hierdie leuse het Pretoria FM homself slégs in geloof, slégs deur genade, slégs opnuut twee jaar gelede bekend gestel in die Woord, slégs in Christus en slégs as ŉ netwerk wat oor vyf provinsies heen, tot eer van God gevind kan word en nie in van nege verskillende senders af, uitsaai. die menseverering, beeldediens en aflaat- In die afgelope twee jaar kon ons deur briewe van daardie tyd nie. die harde werk van ons personeel en Dan gaan kuier ons in die wonder- direksie, maar veral danksy die genade WILLIE SPIES wêreld van Afrikaanse kinderboeke en van ons Hemelse Vader, daarin slaag om Besturende direkteur | Redakteur

4 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za FOKUS Wat’s nuut op Pretoria FM?

PRETORIA FM Tel: 012 543 0120 • Faks: 086 667 1259 E-pos: [email protected] Webadres: www.pretoriafm.co.za Posadres:

BESTURENDE Posbus DIREKTEUR 75653, Lynnwoodrif, | REDAKTEUR 0040 OGGEND Willie Spies

STASIEBESTUURDER Klankkoerant Oggenduitgawe spog met ’n nuwe aanbieder, Estel Cronjé. Saam Hennie Koortzen met Hennie Koortzen kuier hulle elke weekoggend saam met jou van 06:00 tot 09:00. Nuusleser Anton Meijer bring vir jou die nuus van die dag, verkeersinligting, die OPERASIONELE BESTUURDER Wilbrie Fourie weervoorspelling en lekker musiek om jou oggend op die regte noot te begin.

MEDEWERKERS

Dawid Brand, George de Bruin, ChristoSarina Frauenstein, Pretorius en Jaco Suné Jacobs, van Heerden. Johan Myburg, Ilze Nieuwoudt, VASBYT word namens Pretoria FM uitgegee deur Aksent Media. Uitleg, ont- werp, taalversorging deur Aksent Media.

MIDDAG Tel: 082 445 4513 | [email protected] MD Greyling Sarina Frauenstein skuif agter die mikro- is die nuwe DRUKWERK foon in van 14:00 tot 16:00. Hy bied ’n aanbieder van Klankkoerant Laatmid- XXXX goed gebalanseerde joernaalprogram op dag, weeksdae van 16:00 tot 18:30. Sy ’n ligter trant aan, wat kyk na allerlei inlig- gesels met woordvoerders oor aktuele INTEKENARE Teken in teen slegs R80 vir twee uitgawes per ting, kuns, kultuur en lekkergeite so na jou nuusgebeure en Esmarie Yssel hou jou op - smaak. Luister saam en maak jou tuis! hoogte van die jongste nuus. jaar. Faks jou naam, van, volle kontakbesonder hede, posadres en bewys van betalingFM-bank- na besonderhede:086 667 1259 of Absa-rekeningnommer: pos dit na Posbus 75653, 90148524;Lynnwoodrif, takkode: 0040. Pretoria632005.

Geen deel van die inhoud mag sonder die toestem- ming van die uitgewer elders gebruik word nie. Pretoria FM of die uitgewer aanvaar geen verantwoordelikheid of aanspreeklikheid vir enige aansprake wat deur adverteerders gemaak word nie. Pretoria FM onderskryf nie noodwendig enige mening in redaksionele inhoud uitgespreek nie. AAND

Martin Jansen, die naguil, is weeks- Saterdagaande tussen 22:00 en mid- aande aan die beurt van 22:00 tot dernag is dit Heinrich Marnitz middernag. Dan speel hy tydlose treffers wat jou geselskap hou. Hy bring sy fyn en gesels met interessante mense. Martin gekeurde musiek saam wat jou nostalgies is die man wat sal seker maak dat jy elke sal maak en vertel daarmee saam ook oomblik van wakker wees geniet. allerhande interessanthede.

Vir ons volledige programskedule, besoek www.pretoriafm.co.za

www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 5 VASBYTER cerneels lourens Vreeslose vegter teen verengelsing

neutedopTaalaktivis, op. prokureur, SONJA CARSTENS sakeman, het siggestremde. met dié vasbyter Dié gesels vier woorde oor sy liefde som Cerneels vir die taal. Lourens (55), een van Suid-Afrika se grootste strydrosse vir die behoud van Afrikaans as taal, in ŉ n Februarie het Cerneels die stryd teen taaldiskriminasie ŉ stap verder gevat. Hy het ŉ klag teen die Suid-Afrikaanse regering se taaldiskriminasie by die Verenigde INasies se menseregtekomitee vir burger- Ek is besig like en politieke regte ingedien. met ŉ konsep- Cerneels sê die Suid-Afrikaanse handves van regering stel Engels onregverdig bo sy taalregte vir 10 ander amptelike tale en diskrimineer “ Suid-Afrika, iets met dié gebruik teen minderheidstale wat ek graag as soos Afrikaans. Dit kom nadat dié proku- bloudruk vir reur van Brits in Noordwes vroeër bloed- neus gekry het toe die konstitusionele hof die toekoms wil in Johannesburg sy aansoek om verlof tot inisieer. Ek glo appèl teen ŉ besluit van die appèlhof in dit is tyd dat Bloemfontein geweier het. daar ŉ koalisie Dit het ŉ einde gebring aan Cerneels van Afrikaans- se grootste regstryd tot nog in Suid-Afrika sprekendes se howe wat begin het toe hy die gelyk- gestig word wat heidshof in Kaapstad genader het. die stryd om die Cerneels, wat al vele taalseges teen behoud van die die staat behaal het, het in dié aansoek taal in die die hof gevra om die regering te dwing toekoms sal om al 11 amptelike tale se amptelikheid bevorder.” te erken deur alle wetgewing wat deur die parlement gevoer word, in elke taal te publiseer. Die hof moes ook die staat gelas om alle bestaande wetgewing in al 11 amptelike tale te vertaal. Die aansoek is van die hand gewys en Cerneels het daarteen geappelleer. Anglo-Boereoorlog geveg. B.Juris en LLB behaal het, voordat hy by Derduisende rande aan regskoste Hy was 16 jaar oud toe sy ouers hom die kantoor van die staatsprokureur in later, bestaan die woorde “handdoek 40 jaar gelede op 17 Februarie uit die skool Pretoria sy klerkskap aangepak het. ingooi” steeds nie in dié vasbyter se in Hekpoort moes haal. Retinale loslatings Op 2 Oktober 1989 het Cerneels sy eie woordeskat nie. Tou opgooi sal nooit vir het Cerneels blind gelaat. Sou dieselfde praktyk in Brits geopen. Hy het onder meer Cerneels, ook ŉ sakeman met uitgebreide met hom vandag gebeur het, sou sy sig gespesialiseer in arbeidsreg en op die punt belange in die eiendoms- en graniet- gered kon word te danke aan gevorderde gestaan om sy doktersgraad in dié rigting bedryf, ŉ opsie wees nie. lasertegnologie, maar destyds was daar aan te pak toe ŉ nuwe gogga hom byt. niks wat dokters vir hom kon doen nie. Die Prokureursorde van die Noordelike Van sorgeloos tot blinde kind Hy het sy skoolloopbaan aan die Provinsies en die regstydskrif De Rebus Cerneels het grootgeword in ŉ nasiona- Pionierskool in Worcester in die Wes-Kaap het toenemend begin verengels en die listiese huis in Hekpoort in Noordwes voltooi. Vandaar is hy na die PU vir CHO, regte van Afrikaanssprekendes misken. met ŉ sensitiwiteit teen verengelsing. Sy vandag die Potchefstroom-kampus van die “Daar sou een Engelssprekende persoon oupa en naamgenoot het immers in die Noordwes-Universiteit, waar hy die grade in ŉ kursus van die Orde wees en dan sou

6 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za VASBYTER die hele kursus in Engels aangebied word.” Afrikaans tot hier gebring het nie. Tou Dit het gelei tot die stigting van Cerneels TIEN VINNIGE FEITE opgooi is nie ŉ opsie nie. Die digitale era se breinkind, die Vereniging van Regslui het die net vir die voortbestaan van Afri- vir Afrikaans (VRA), op 8 Junie 2002. • Sy middagete vir die afgelope kaans juis soveel wyer oopgegooi. Nou 25 jaar is vier Provitas en ŉ koppie kan mense Afrikaans praat ongeag waar Taalstryd word feller rooibostee. in die wêreld hulle is.” Toe die destydse minister van justisie, • Hy is versot op biografieë, maar Cerneels glo die sleutel in die voort- dr. Penuell Maduna, in 2000 aankondig lees nooit net een op ŉ slag nie. bestaan van Afrikaans lê deels in die dat Afrikaans as regstaal wegval, het Hy is pas klaar met Tony Leon bevordering en die ontwikkeling van Afrika- Cerneels besef minderheidstale se skrif se boek en is tans besig met ad- tale. Hy is ŉ voorstander daarvan dat Afri- is aan die muur indien die stryd teen junk-president Cyril Ramaphosa kaanssprekende kinders die Afrika-streek- verengelsing nie feller gevoer word nie. en Jannie Mouton se boeke. taal van hul omgewing van graad 1 af moet Maar ná drie jaar as uitvoerende hoof- • Hy speel graag skaak en was op aanleer. “Hoe meer Afrika-tale bevorder sekretaris van VRA kon hy nie sy kollegas skool ŉ skaakkampioen. word, hoe minder word die aanspraak op oortuig dat die tyd aangebreek het om • Hy praat Duits vlot en sy gunste- Engels.” die taalstryd deur die howe te voer nie. ling DStv-kanaal is die Duitse Cerneels het as bestuurslid uit VRA be- televisiekanaal. “Blindwees is ŉ bonus” dank, maar is tot vandag ŉ lojale lid van • Cerneels sukkel met slapeloos- Die feit dat hy siggestrem is, was volgens dié organisasie. heid en dit is juis in die middernag- hom ŉ bonus in sy regsaksies teen die “Ek het gevoel ons kom nêrens met telike ure wanneer hy sy navorsing regering. “As blinde man is ek as oppo- mooipraat en onderhandelings nie en wou doen. nent onderskat. Daar is ŉ neiging om te hof toe. Dit het op ŉ stemming uitgeloop • As hy saans tuis kom, sit hy vir aanvaar dat daar fout is met ŉ gestremde en my sienswyse is nie ondersteun nie. twee ure voor die televisie en wis- persoon se verstand net omdat die per- Toe bedank ek en voer my stryd op my sel deur al die nuuskanale om die soon gestremd is. Dit is die grootste fout manier: deur die howe.” wêreld se nuusgebeure op te vang. wat mense kan maak.” Van 2009 tot nou het Cerneels 12 hof- • Al sy boeke word op band gelees Hy beskryf homself as ŉ baie goeie aansoeke in die stryd teen verengelsing en hy gebruik bitter min braille litigant. “Ek is nie bang vir die hof nie. Ek in verskeie howe gevoer en “kaste met omdat hy so laat in sy lewe sy sig ken my terrein.” massas vol briewe, artikels en opinies” verloor het. Cerneels verduidelik hy leef 100% van geskryf om minderheidstale te beskerm. • Hy was al 17 keer in die buiteland, die tyd ŉ normale lewe. Sy vrou, Sarita, Tussendeur spreek hy ook gehore oor die is versot op Duitsland en sy gun- is sy oë en beskryf sy omgewing vir hom onderwerp in die buiteland toe. steling vakansieplek is sy woonstel met haar kunstige ingesteldheid in die “Daar is niemand wat my sake finan- in Wildernis in die Wes-Kaap. fynste besonderhede. sier nie. Ek gebruik die geld van sake wat • Cerneels is ŉ voëlkenner en dit Dié pastorale berader kies ook Cerneels ek gewen het om die volgende saak aan is sy stokperdjie om voëls aan hul se klere uit en sorg dat niks uit plek is in te pak.” klanke te herken. sy huis of by sy werk nie sodat hy hom nie Met sy laaste saak het die burgerreg- • Hy het die Bybelvasvra al twee keer teen meubels vasloop nie. teorganisasie AfriForum ingegryp en die gewen en geniet dit om ŉ hoofstuk Cerneels maak nie van ŉ gidshond of koste vir sy advokaat en die transkripsie in die Bybel op ŉ keer te lees. ŉ gidsstok gebruik nie. “Ek is baie lief vir van die hofrekord betaal sodat hy na die honde en het my eie, maar soek hulle nie appèlhof kon appelleer. heeldag om my nie. Ek glo ŉ hond se plek “Ek is hulle ewig dankbaar daarvoor, graag as bloudruk vir die toekoms wil is buite.” want daarsonder sou ek nie in staat ge- inisieer. Ek glo dit is tyd dat daar ŉ koali- Cerneels streef daarna om soveel as wees het om die saak verder te voer nie.” sie van Afrikaanssprekendes gestig word moontlik van sy kundigheid vir die toekoms wat die stryd om die behoud van die taal na te laat. Sy seun, Christiaan (26), deel sy Volgende in sy visier in die toekoms sal bevorder. pa se passie en liefde vir die politiek, maar Die verengelsing van Afrikaanse skole en “Ek het nog baie ysters in die taalvuur, het sy eie belangstellings en is nie van plan die verengelsing van die private sektor is daar is baie wat gedoen moet word. Ek om die taalstryd op te neem nie. nou in Cerneels se visier. “Dit is húlle wat het onbeperkte energie om Afrikaans as “Ek beywer my om meer jongmense ek volgende gaan bykom.” taal te beskerm en te bevorder. Ek is ŉ op te lei in taalregte en probeer om my Tussendeur werk hy aan die reg- vasbyter. Ek glo as ŉ mens kop onderste- kundigheid só na ŉ nuwe geslag taalak- stelling van staatsdepartemente se onder- bo loop, dan sien jy nie wyd nie. Sodra jy tiviste oor te dra. Ek glo daaraan om nooit skeie taalbeleide en ŉ oorgrens-taalprojek jou kop oplig, kyk jy met ŉ wyehoeklens moedeloos te raak met ŉ situasie nie. waaroor hy nie nou meer wil verklap nie. na die wêreld. Sodra jy moedeloos is, is “Ons mag nooit ophou om positief te “Ek is besig met ŉ konsephandves jy nie lojaal aan jou voorgangers wat veel dink oor ons land en sy toekoms nie. Ons van taalregte vir Suid-Afrika, iets wat ek groter uitdagings as jy moes trotseer en moet vasbyt.”

, lééf p, glo hoo ans Afrika in www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 7 WARMPATAT Afrikaanse musiek mengelmoeskardoes van menings

In ŉ onlangse vlaag kritiek in briewe aan koerante, op nuuswebwerwe en sosialemedia- getjank”;platforms liedjieskrywersteen Afrikaanse hetmusiek deurgeloop het sangers, vir “herhalendeliedjieskrywers en en niksseggende radiostasies lirieke” behoorlik en radiostasiesdeurgeloop. Sangers“wat nie is tussen beskuldig goed van en sleg“ritmelose, kan onderskei sielverterende nie” moes en irriterendehoor programopstellers elektroniese “doen nie navorsing om ordentlike materiaal te bekom nie”. JOHAN MYBURG het harmonie in dié herrie probeer vind. Foto’s: iStockphoto.com; Simfy; YouTube

Die een se ordentlik is “vir die ander hondvervelig; die een se getjank is vir die ander die toppunt van tere emosie. WARMPATAT

erdoesel in die klagtes oor die Lirieke is nié poësie mense wat die vermetelheid het om hul- stand van Afrikaanse musiek Andries Bezuidenhout, skilder, Afrikaans- self as musikante te beskryf”. kom die eeue oue vraag na vore: sprekende digter, musikant – indertyd lid Maas se ervaring en agtergrond, as Wat is goed en wat is sleg, wat van die Brixton Moord en Roof Orkes en voormalige algemene bestuurder by Vis reg en wat is verkeerd? Oor smaak, het meer onlangs van die kollektief Die Vrye Ra- Gallo Records, laat ŉ mens ag slaan op die Romeine dit al uitgemaak, kan ŉ mens dikales – en deesdae solokunstenaar in die dié kritiek, maar dan moet ŉ mens tegelyk nie ŉ finale beslissing vel nie. ŉ Mens se sanger-liedjieskrywer-genre, se mening is in gedagte hou dat kommersiële musiek persoonlike voorkeure bly bloot subjek- onomwonde oor keuring soos dié waaraan ŉ kommoditeit is, soos Coenie de Villiers tiewe opinies wat nie reg of verkeerd is nie poësie deur uitgewers onderwerp word. daarna verwys. De Villiers, wat verlede en nooit so hanteer moet word nie. Bo- “Asseblief, hou die poëtiese hek- jaar sy jongste CD, Emoji, uitgereik het, wenal kan smaak nooit afdwingbaar wees wagters se pote van ons musiek af weg! hou vol “musiek kan nie elitisties wees nie. Die een se ordentlik is die ander se Die bestaan van swak lirieke is ŉ klein nie, juis omdat dit ŉ massaproduk is. hondvervelig; die een se getjank is vir die opoffering om te maak in die belang van Dit is ŉ kommoditeit en as ŉ vrot liedjie ander die toppunt van tere emosie. artistieke vryheid,” voer hy aan. Artistieke betekenis het vir iemand, dan is dit goed Nietemin word die Romeine se wysheid vryheid sodat musiek kan wees wat dit wil so. ŉ Mens kan nie neersien op iemand maklik in die wind geslaan: Dít waarvan jy wees. Want ten diepste is lirieke nie poësie anders se keuses nie. As kommersiële hou, word sonder meer gelykgestel aan nie en wíl dit ook nie poësie wees nie. onderneming is dit vraag en aanbod wat “goed”. Net soos dít waaraan jy nie erg het In elk geval is die mag van plate- die inhoud van die mark bepaal.” >>> nie, meteens kwalifiseer as “vrot”. maatskappye wat sou kon keur – en Maar moenie dink die kwessie oor die wat dit in die verlede wél gedoen het, sê gehalte van Afrikaanse musiek is ŉ nuutjie Bezuidenhout – nou daarmee heen. “Dit In Pretoria FM se geval, nie. Met tussenposes is daar telkens ŉ is deesdae prakties onmoontlik,” sê hy. moet 60% plaaslike musiek welling wat opstoot en oorspoel soos nou. “Daar is nou musikale anargie.” gespeel word en 50% daar- In 2012 het Ilza Roggeband in dié verband Daarvoor het die internet en die op- in Huisgenoot kwellings van allerlei aard te koms van digitale media gesorg. En met van moet Afrikaanse musiek berde gebring. Van die sterkste argumente tegnologie wat goedkoper geword het, “wees. Met die hoeveelheid was dat “die mark oorstroom is met Afri- bied dit vir musikante moontlikhede om musiek wat op Pretoria FM kaanse musiek van swak gehalte”, dat daar musiek goedkoper op te neem en te “te min komponiste, te min liriekskrywers en versprei, sonder dat enigiemand ŉ oog uitgesaai word, raak dit al sangers is wat vernuwend dink en doen” en hou oor die gehalte van die produk. Met moeiliker om genoeg goeie dat “vernuwing, vernuwing en nogmaals ver- die platemaatskappy uit die prentjie, kan Afrikaanse musiek te vind om nuwing nodig is”. Vyf jaar later word steeds letterlik enigiets uitgereik word. briewe geskryf, grappe gemaak en kritiek “Noudat daar nie meer ŉ filter is nie aan die regulasies te voldoen.” geopper oor eentonige Afrikaanse musiek, en elkeen hul musiek kan opneem en ~ Hennie Koortzen, met vertakkings van doef-doef tot yl lirieke. versprei aan die algemene publiek deur stasiebestuurder ~ Luisteraars, of dan dié wat nie meer wil die internet, het die standaard drasties luister nie, praat van afskeid neem van Afri- afgeneem,” skryf Deon Maas in sy jongste kaanse musiek. Eweso praat sommige van boek, Melk die heilige koeie. voortaan radiostasies ondersteun wat nié “Die Afrikaanse publiek het enigiets Afrikaanse musiek speel nie en daar is ook gekoop, aanvaar dat backtracks die norm dié wat meen groter beheer moet toegepas is en elkeen sy oomblik in die son gegee.” word om te verseker dat gehalte gehand- In die Roggeband-artikel het hy in 2012 haaf kan word, dat platemaatskappye verklaar: “Die Afrikaanse mark is die afge- musiek moet keur voordat dit uitgereik word. lope dekade ŉ vullisdrom vir talentlose

Is CD-verkope nog ŉ maatstaf van musieksukses? Meer en meer musiek word die wêreld ingestuur, maar nie meer op CD nie. YouTube, iTunes en verskeie musiekstroomplatforms (streaming) is aan die orde van die dag. CD-verkope het om en by 1999 sy hoogtepunt bereik as die suksesvolste medium (soos plate in 1978 en voor dít kasette in 1988). Om- dat internetverkope die mark oorheers, is dit moeilik om te bepaal wat die verdienste uit Afrikaanse musiek is. CD-verkope is nie meer dié bepalende aanduiding van ŉ kunstenaar se sukses nie.

www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 9 WARMPATAT

“Musiek kan “ŉ Goeie nie elitisties liedjie gryp ŉ wees nie, mens dadelik juis omdat aan. Jy weet dit ŉ massa- nie altyd produk is.” hoekom nie.” ~ Coenie de ~ Laurika Villiers ~ Rauch ~

Musiek op radio “Daar is ongelukkig onder kunstenaars “Daar is nie ŉ resep nie,” sê Goosen. Is vraag en aanbod ook die kriterium wat en baie keer Afrikaanse kunstenaars, die “Dit bly belangrik dat die luisteraar ge- ŉ openbare uitsaaier soos RSG aanlê in neiging om die mark slaafs na te volg boei moet bly tot aan die einde van die die bepaling van sy speellys? Magdaleen deur die soort musiek te maak wat hulle liedjie. Of dit nou net met klavier of kitaar Kruger, dié radiostasie se bestuurder, glo goed verkoop,” voeg hy by. “Om uitgevoer word en of daar ŉ wyer klank- benadruk dat RSG nie werklik ŉ speellys genoeg goeie nuwe uitreikings te kry, ervaring ter sprake is.” het nie, maar wel gebruik maak van “vuller- bly ŉ uitdaging.” Dit klink na iets wat ŉ mens sommer musiek” wat met behulp van ŉ program Kruger eggo Koortzen se gevoel: Daar net weet. Soos Simon Witbooi, oftewel geskeduleer word. “Die woord ‘speellys’ is nie genoeg Afrikaanse musiek van hoë Hemelbesem, dit stel: “As ŉ song praat – skep ŉ verwagting. Ons hoofkriterium is gehalte nie. Met betrekking tot gehalte dan is dit ŉ goeie song.” dat die musiek, wat tussen programme onderskei sy tussen “kunstenaars (dié “ŉ Goeie liedjie,” sê Laurika Rauch, gebruik word om tyd te verwyl, musiek mense wat werklik meesters is en wat “gryp ŉ mens dadelik aan. Jy weet nie al- moet wees wat die luisteraar ‘goed laat kan skryf én sing), sangers (wat dit wat vir tyd hoekom nie. Ek vermoed dit is ŉ geval voel’, met ander woorde, musiek met ŉ hulle gegee word om te sing, goed kan van kommunikasie vóór begrip.” opgeruimde wysie. Middelmootmusiek wat vertolk) en singers (dié wat verkieslik nié Kom ŉ mens by die woorde van lied- jou in ŉ goeie luim kry. Nie rock nie en ook moet sing nie)”. jies is dit duidelik dat lirieke nie poësie nie stadiger of wroegende musiek nie. Die bepaling dat RSG sedert einde is nie, “maar dit beteken nie dat dit on- “Neem wyle Fredi Nest se ‘Ogies vir my’. verlede jaar 90% plaaslike musiekinhoud poëties hoef te wees nie,” sê De Villiers. Dit is nie watwonderse lirieke nie, maar moet hê, illustreer dié gehalte-tekort As voorbeeld verwys hy na Koos du Ples- die wysie kan jou dalk net op pad huis toe duidelik. “Dit hou onder meer in dat ons sis se “As almal ver is” en spesifiek na die ná ŉ harde dag in ŉ goeie luim kry.” ook die musiek van singers moet nader woorde “... weerloos en eensaam, soos ŉ Uiteraard moet radiostasies voldoen hark om voldoende te kan skeduleer.” vrou voor ŉ spieël”. aan reëls ten opsigte van musiek as deel Dit is dalk dié musiek wat buite die “Daar is maar 5% wat lirieke op van die Onafhanklike Kommunikasie- teikengehoor se smaak val. Kyk ŉ mens daardie vlak kan skryf,” sê hy. “Dit is so owerheid van Suid-Afrika (Okosa) se na luisteraars se kommentaar, lyk dit asof eenvoudig en tegelyk het dit soveel betek- lisensievoorwaardes. die grootste ontevredenheid daarvandaan enis. Die mikpunt is iets wat betekenis het, “In Pretoria FM se geval, moet 60% kom. lirieke wat iets te sê het, taal wat wys wat plaaslike musiek gespeel word en 50% “Dit sal altyd ŉ uitdaging bly om alle dit kan doen.” En dan droom hy van Kurt daarvan moet Afrikaanse musiek wees,” luisteraars tevrede te stel met die soort Weill en Jacques Brel wat “asemrowende sê Hennie Koortzen, stasiebestuurder van Afrikaanse musiek wat gespeel word,” sê goed met eenvoudige taal kon doen”. Pretoria FM. “Met die hoeveelheid musiek Koortzen. Maar net as ŉ mens nostalgies wil wat daagliks op Pretoria FM uitgesaai “Met ŉ ouderdomsgroep van tussen raak oor die goeie lirieke van weleer, is word, raak dit al moeiliker om genoeg 30 en 55 jaar en natuurlik ook luisteraars daar hedendaagse skrywers, soos Jaco goeie Afrikaanse musiek te vind om aan wat ouer is en almal wat gunstelinge en van der Merwe van Bittereinder en die die regulasies te voldoen.” voorkeure het, is dit feitlik onmoontlik om manne van Die Heuwels Fantasties, wie In dié opsig verwys Koortzen na baie aan almal se behoeftes te voldoen.” se liedjies in Rauch se jongste album, van die nuwe Afrikaanse musiek wat talle Die reis, opgeneem is – ŉ samewerkings- herhalings bevat in die lirieke asook ŉ ver- Soeke na gehalte ervaring wat sy beskryf as “ŉ inspirasie menging van taal “wat luisteraars vinnig “Gehalte” is ŉ woord wat nogal dikwels in om te sien watter kwaliteit werk daar deur negatief laat reageer”. Boonop gaan die die debat oor Afrikaanse musiek na vore van die jonger kunstenaars gelewer word tema van die meeste nuwe uitreikings oor kom. Anton Goosen haal wyle Ollie Viljoen – wat veral glad nie skryf volgens die die een of ander vorm van liefde en daar aan wat gesê het “daar is net twee soorte ouskoolnorme nie. Hulle boodskap is baie is nie veel variasie op die tema nie. musiek: goeie musiek en swak musiek”. sterk en dit word vars oorgedra.”

10 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za TONGVAL

Vernuwing en tradisie In dieselfde trant sonder Bezuidenhout mense uit wat werklik vernuwend te werk gaan. Benewens David Kramer en Anton Goosen, “die jonger generasie met mense soos Les Javan, Frazer Barry en Churchil Naude”. Riku Lätti se TV-program, Die wasgoedlyn, waar jy enigiets vind “van ŉ werkhemp tot kerkbloes, gelapte sokkies, Musiek gaan oor frokkies vol gate, onderbroeke van Jockey en die onderrokkie van jou bokkie”, het kruisbestuiwing. heelwat bygedra tot ŉ bewuswording van Wêreldwyd is daar vernuwing – wat grotendeels ŉ terugkeer “ŉ terugkeer na die is na ŉ plaaslike musiektradisie. wortels in reaksie Vernuwing is altyd goed en pro- gressief, sê Goosen, “dieselfde as om op die generiese. terug te gryp na die wortels van tradisie. Dít maak ŉ mens Kruisbestuiwing is gesond, solank dit opgewonde.” nie na-aping word nie. Kyk maar na ons musiek: Daar is Ierse, Europese en cajun- ~ Andries invloede in ons musiek”. Hy vertel toe hy Bezuidenhout ~ die Bushrock-album in 1996 gemaak het, het Isaac Mtshali, tromspeler van Stimela, wat ook gewerk het aan Paul Simon se Graceland, vir hom wat Goosen is gesê: “Sit nou hier op die mat saam met my en speel jou kitaar so that we can hook into your roots.” Albei was verstom oor hoe naby boeremusiek en marabi op grond- vlak aan mekaar is. Toe Simon destyds, in die 1980’s, Boonop benadruk meer kunstenaars as hulle Afrikaans was nie,” meen Bezui- op besoek was aan Suid-Afrika, het hy die feit dat Afrikaanse musiek as goeie denhout. “Dis ŉ frustrasie, maar die feit teenoor De Villiers opgemerk: “Kan jy musiek sy plek in die wêreld van musiek dat die musiektoneel nogal intiem is, is dink wat sal gebeur as julle in Suid-Afrika kan en moet vol staan. “Ek luister na Ys- ook positief.” na mekaar se musiek gaan begin luister! landse kunstenaars en ek verstaan nie ŉ Nie alles is so negatief soos wat brief- Julle het die ongelooflikste musiek tot julle woord wat hulle sing nie, maar die musiek skrywers en klaers graag wil glo nie. beskikking.” spreek tot my,” sê Rauch. “Afrikaanse Wat ŉ mens boonop nié uit die oog “Die goeie werk wat in Afrikaanse musiek kan verder geluister word, glo ek.” moet verloor nie, is dat ŉ beduidende musiek gedoen word, kry nie die erken- Die toenemende belangstelling in segment luisteraars van Afrikaanse ning wat dit verdien nie. ŉ Radiostasie Nederland en België is ŉ aanduiding van musiek nie noodwendig hoë artistieke soos 702 sal die bestes uitlig in Xhosa en ŉ groter wordende gehoor vir musiek in standaarde in gedagte het nie. Hulle wil Venda, maar byvoorbeeld nie erkenning Afrikaans. En dan moet ŉ mens ook nie sing en dans en lag. Dit is ook waar van gee aan knap werk in Afrikaans nie.” Die die uitgebreide netwerk van Afrikaans- luisteraars in Duitsland en Nederland. grootste erkenning wat hy nog ontvang sprekendes in die buiteland uit die oog Luister maar na Nederlandse kommersiële het, sê De Villiers, was toe hy in 2012 die verloor nie. musiek – banaler kan dit kwalik. En as ŉ Sama vir die beste volwasse kontem- mens toegang het tot Spaans of Italiaans porêre album gekry het vir sy album Hart ‘Frustrasie ... maar positief’ of Portugees, gaan jy tien teen een die- van glas – “juis omdat ek in daardie kate- Is die vernuwing waarna Roggeband in selfde bokkie-sokkie-rokkie-brabbel kry gorie meegeding het met iemand soos 2012 verwys het en so reikhalsend uitge- as waaroor mense mor ten opsigte van Judith Sephuma”. sien het, dan besig om ŉ werklikheid te Afrikaanse musiek. “Musiek gaan oor kruisbestuiwing,” word? Daar is nie iets fout met Afrikaanse hou Bezuidenhout vol. “Wêreldwyd is Niemand ontken die beperkings musiek as luisteraars musiek verkies daar ŉ terugkeer na die wortels in reaksie wat die Afrikaanse musiekmark het nie. wat hulle laat goed voel nie. Die woorde op die generiese. Dít maak ŉ mens opge- “Mense soos Leonard Cohen en Tom “smaak” en “verkeerd” is immers nie stal- wonde.” Waits sou nie heeltyds musiek kon maak maats nie.

, lééf p, glo hoo ans Afrika in www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 11 TONGVAL

Afrikaans trippel op al meer tonge

Wanneer ons hoor van die baie druk op Afrikaans, is dit maklik om te dink ons taal se dae is getel. Allermins! Behalwe vir ILSEal die SALZWEDEL tradisionele staatmakers. wat die taalvlag die afgelope honderd jaar laat wapper, is daar talle ander innoverende platforms waar Afrikaans vandag meer as ooit tevore gedy, skryf Aanlynnuusplatform nuusplatform wat in 2011 deur die Solida- waardige groei in gewildheid die afgelope riteit Beweging op die been gebring is. boekjaar, is dit duidelik dat Maroela meer Onafhanklike, objektiewe Maroela Media se opdrag was duide- as in dié doelwit geslaag het, en in die mediahuis wat mededinging lik: laat val die klem op inligting wat toe- proses ŉ Afrikaanse aar raakgeboor het kan bied vir bestaande media- paslik is vir die Afrikaanssprekende en sy – dis immers nie enige webwerf wat kan monopolieë in die gedrukte, leefwêreld – makliker gesê as gedaan in spog met die eerste posisie van alle Afri- ŉdigitale en uitsaaimediabedryf. Dít was die die uiters mededingende mediabedryf. kaanse webwerwe in alle kategorieë nie. idee agter Maroela Media, ’n gratis aanlyn- Kyk ’n mens egter na Maroela se merk- Volgens Susan Lombaard, uitvoerende

12 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za TONGVAL

hoof van Maroela Media, loop Huisgenoot werwe wat Maroela uitblink nie. Daarvan op die webwerf is, se rekord het ook in wel ŉ kortkop voor Maroela as daar na getuig Maroela se negende plek onder die slag gebly. Die vorige rekord was 3 800, unieke besoekers aan die webwerf gekyk alle Suid-Afrikaanse digitale nuusplat- maar ook op 6 Februarie vanjaar is 9 704 word, maar op al die ander metings is forms, wat groot Engelse name soos besoekers tegelykertyd op die webwerf Maroela voor Huisgenoot. Netwerk24 (die news24.com, timeslive.co.za, Daily Mail, aangeteken. Inderdaad indrukwekkende webwerf waardeur lesers kan inteken op EWN en Citizen insluit. Maroela Media, syfers wat bewys dat ŉ gefokusde span Rapport, Beeld, Die Burger en Volksblad, met sy 4,9 miljoen webwerfbesoeke per wat moeite doen om hul lesersmark te asook verskeie gemeenskapskoerante) is maand en Netwerk24 (in die tiende plek leer ken en verstaan, wel kan meeding ŉ hele ent agter Maroela en hul syfers daal met 3,5 miljoen besoeke) is die enigste met groot mediareuse. steeds, iets wat moontlik toegeskryf kan twee Afrikaanse webwerwe onder die top Ook op sosiale media gaan dit voor word aan die feit dat intekenare moet betaal 15 Suid-Afrikaanse nuuswebwerwe. die wind. Maroela spog met 180 312 om volledige berigte op Netwerk24 te lees. In Januarie vanjaar het Maroela Media “likes” op Facebook en 22 138 Twitter- Volgens Lombaard is dit ook be- boonop ŉ nuwe eie rekord opgestel nadat volgelinge. Ook op moderner digitale langrik om te noem dat Maroela Media 1,38 miljoen unieke lesers die webwerf platforms soos Instagram beïndruk Ma- (in die eerste posisie), Vrouekeur (in die dié maand besoek het. Hul rekordgetal roela Media se groei. Dit het in een jaar sesde posisie) en Goeie Huishouding (in bladsyvertonings (page views) op een dag verdriedubbel, van 4 019 in April verlede die tiende posisie) die enigste platforms is ewe indrukwekkend op ŉ yslike 637 500 jaar tot 12 901 in Januarie vanjaar. Altesa- onder die top 10 Afrikaanse webwerwe is op 6 Februarie vanjaar (die vorige rekord me 5 185 intekenaars ontvang daagliks ŉ wat nie deel is van Media24 nie. was 530 000 in November verlede jaar). Maroela Media-WhatsApp met die dag se iStockphoto.com Foto’s: Dis ook nie net onder Afrikaanse web- Die besoekers wat op ŉ enkele oomblik nuushoogtepunte. >>>

www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 13 TONGVAL

van, kennis oor en tegnologiegeba- idees uit te beeld deur video’s, anima- Aanlyntaaldiens seerde dienste vir Afrikaans in ŉ virtuele sies, illustrasies en foto’s. erbeel jou: ŉ aanlyntaaldiens netwerk te ontwikkel en beskikbaar te Volgens prof. Gerhard van Huys- via Facebook, ŉ omvattende stel tot voordeel van die Afrikaanse ge- steen, uitvoerende direkteur, het VivA ŉ webwerf of deur ŉ toepassing meenskap, maar dit gebeur allesbehal- veel groter langtermyndoelstelling: om ŉ (app) wat jy op jou selfoon we op ŉ droë, akademiese manier. omvattende korpus van kontemporêre Vkan saamdra. Dit is soos om woordeboeke Daarvoor sorg veral Varsgebek, ŉ geskrewe en gesproke Afrikaans te en taalgidse in jou sak saam te dra. heerlike inisiatief waar gewone mense ontwikkel en te onderhou. Dis presies wat die Virtuele Instituut van alle ouderdomme nuwe Afrikaanse “Dit is noodsaaklik om die rykheid vir Afrikaans (VivA) moontlik gemaak sêgoed kan deel. Of dit nou woorde, van Afrikaans in al sy variëteite vas te lê, het. Die werk hieraan het reeds in 2014 terme, uitdrukkings, idiome of vergely- nie net in Standaardafrikaans of een van begin, en sedert die amptelike bekend- kings is, Varsgebek wil ŉ geleentheid die hoofstroom variëteite nie. Hoe lyk stelling in 2015 het die publiek ook via skep waar daardie sêgoed voorgestel Zefrikaans? Hoe verskil vandag se tie- Facebook en die VivA-webwerf toegang word vir opname in amptelike woorde- nertaal van dié van die jare tagtig?” tot onder meer ŉ aanlyntaaldiens, ŉ boeke soos die HAT (Handwoordeboek VivA is gestig deur die Suid-Afri- hele klomp Afrikaanse woordeboeke van die Afrikaanse Taal), WAT (Woorde- kaanse Akademie vir Wetenskap en en taalgidse en webinare oor Afrikaans. boek van die Afrikaanse Taal) of AWS Kuns, die ATKV, Dagbreek Trust en die Hulp met Afrikaans is nou inderdaad (Afrikaanse Woordelys en Spelreëls). Noordwes-Universiteit. Ander organi- net ŉ muisklik ver, en dis uiters gebrui- Kompetisies met lekker pryse – en sasies, soos die Atterbury Trust, die kersvriendelik. As jy nie weet hoe om ŉ selfs ŉ studiebeurs – is ook in 2015 en Afrikaanse Taalraad, finansiële bydraes woord te spel nie, is daar selfs ŉ stem- 2016 gehou om skoliere aan te moedig deur AfriForum, CTexT (Noordwes-Uni- soekfunksie waarmee jy na woorde kan om idiome en sêgoed op treffende en versiteit), Fonds Neerlandistiek, die soek. oorspronklike maniere uit te beeld. Hoe, PUK-Kanselierstrust en Vriende van VivA woel behoorlik. Die aanvank- byvoorbeeld, lyk ŉ karnallie? Of ŉ bab- Afrikaans het ook gehelp met dié opwin- like doel was om digitale hulpbronne belbek? Enigeen was welkom om hul dende en steeds groeiende inisiatief.

Aanlynkuierplek Breyten Breytenbach en Adam Small meer. Die praktiese, goed uiteengesette (wat intussen oorlede is); die akade- organogram bied ook inligting oor en ns taal is polities onder mikus prof. Debra Meyer; die hoof van skakels na alles Afrikaans, van kultuur- en druk, en ons moes die Solidariteit Beweging, Flip Buys; die taalorganisasies, tot Afrikaanse liefdadig- besluit wat ons daaraan historikus prof. Hermann Giliomee; en heidsorganisasies, instellings wat beurse gaan doen,” het prof. Japie Gouws, besturende direkteur van vir Afrikaanse studente gee, en vakorga- “OTheuns Eloff, voorsitter van die Dagbreek die ATKV, is gevra om hul gewig agter die nisasies vir Afrikaanse beroepslui. Daar is Trust, verlede jaar oor die ontstaan van projek in te gooi. Behalwe vir beskermhere ook ŉ gratis Afrikaanse speltoetser. Gaan Afrikaans.com gesê. is daar ook ŉ afdeling vir ambassadeurs vir loer gerus onder “Netwerk” op die web- Só het die gedagte aan Veldtog Afri- Afrikaans. Die gevolg was ŉ omvattende tuiste www.afrikaans.com. kaans en Afrikaans.com, ŉ eie webwerf veldtog wat moeite doen om die taal op ŉ Sedert Mei 2016 was daar reeds vir Afrikaans waar die taal in sy volheid vars manier te verken en bevorder. 100 000 besoekers aan die webwerf, met en eiesoortigheid gevier kon word, in Afrikaans.com, die projek se web- ŉ gemiddeld van 12 500 gebruikers per September 2014 ontstaan tydens ŉ werf, is as ’t ware ŉ virtuele portaal vir maand. Die Facebook-blad het byna dinkskrum oor Afrikaans. Afrikaanssprekendes. Hier het jy toegang 30 000 aanhangers, en tik jy “Afrikaans” in Al die grootste Afrikaanse rolspelers tot interessante inhoud wat spesiaal vir op Google, is www.afrikaans.com tweede het – ongeag moontlike onderlinge ver- die webwerf geskep word, maar ook gelys (met die Wikipedia-webinskrywing skille of kompetisie – kragte saamgesnoer skakels na interessanthede op ander oor Afrikaans in die eerste plek). vir Afrikaans met net een doel voor oë: om Afrikaanse webtuistes. Gaan loer gerus: Afrikaans.com en die Veldtog vir ons taal in sy volheid te vier en te verken. daar is afdelings oor boeke, rolprente, Afrikaans word deur die Dagbreek Trust Verskeie beskermhere, soos die digters kos, kunstefeeste, opvoeding en nog baie gefinansier.

14 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za TONGVAL

koper DStv-pakkette beskikbaar is.” Afrikaans kraai Dit is baie opwindend koning op DStv Met kykNET & Kie (ŉ verskeidenheids- kanaal op kanaal 145) en kykNET NOU! om terugvoer van oor die hele erryk, vermaak, versoen en ver- (musiek, vermaaklikheid- en leefstylpro- wêreld te kry en te weet dat gramme en regstreekse geselsprogramme al inspireer – dis hoe kykNET, ons deur ons programme die tans die gewildste kanaal op op kanaal 146) wou kykNET sy programme DStv se premiumpakket, sy rol meer toeganklik maak vir meer kykers. “Afrikaanse diaspora vermaak, Vin én vir Afrikaans sien. kykNET voer sy betrokkenheid by inlig en in voeling hou met dit Afrikaans veel verder as net televisiepro- Van ŉ beskeie begin in 1999 met een wat in Suid-Afrika gebeur.” kanaal, het kykNET intussen gegroei tot duksies, en speel ŉ groot rol in die uitbou drie kanale agtien jaar later. Daar was feitlik van Afrikaans op ander platforms, soos die ~ Karen Meiring ~ geen begroting vir nuwe programme toe silwerdoek, kunstefeeste en die musiekbe- die kanaal begin het nie, en nou word meer dryf. Die afgelope sewe jaar is kykNET nou as 100 programreekse per jaar spesiaal vir betrokke by die Afrikaanse rolprentbedryf. werk by kunstefeeste vereer word, en deur kanaal 144 vervaardig. Kykers kan kies en Volgens Meiring is hulle tans betrokke by die die Ghoema-toekennings vereer kykNET keur tussen drama, sepies, komedie, leef- ontwikkeling van meer as 30 nuwe rolprent- uitblinkers in die Afrikaanse musiekbedryf. styl- en joernaalprogramme en daaglikse projekte. Noem my Skollie, een van verlede kykNET het nie van Afrikaansspreken- nuus en aktualiteitsprogramme. Ses pro- jaar se grootste lokettreffers waarby kykNET des in die buiteland vergeet nie, en deur gramme word elke weekdag uitgesaai: Bin- ook betrokke was, was vanjaar die amptelike Showmax (DStv se digitale stromingsdiens) nelanders, Getroud met rugby, Suidooster, Suid-Afrikaanse benoeming vir die Oscars. wat tans in 50 lande beskikbaar is, word Die Groot Ontbyt, eNuus en kykNET-verslag. Die Silwerskermfees, nog ŉ kykNET-inisi- alle kykNET-programme binne 24 uur ná Karen Meiring, kykNET-kanaalhoof, sê atief, is nog ŉ platform spesiaal geskep vir uitsending op kykNET ook op Showmax hulle is deeglik bewus van hul verantwoor- jong rolprentmakers. “Hierdeur bou ons ook beskikbaar gestel. “Dit is baie opwindend delikheid teenoor Afrikaans as televisieka- netwerke vir die groter Afrikaanse film- en om terugvoer van oor die hele wêreld te kry naal en mediaplatform. “Ons besef bekos- televisiebedryf,” meen Meiring. en te weet dat ons deur ons programme tigbaarheid is ŉ belangrike oorweging by Die kykNET Fiëstas is toekennings die Afrikaanse diaspora vermaak, inlig en betaaltelevisie, en daarom het ons uitgebrei waardeur skeppende en uitvoerende kun- in voeling hou met wat hier in Suid-Afrika met nog twee kanale wat ook op die goed- stenaars die afgelope sewe jaar vir hul gebeur,” sê Meiring.

, lééf p, glo hoo ans Afrika in HISTORIESE DAGBOEK

‘n Standbeeld van Martin Luther op die Wittenberg-plein. Reformasie: Ná 500 jaar brand vlam steeds

In 1517 begin ŉ vuur van Reformasie brand toe Martin Luther 95 stellings teen Wittenberg se kerkdeure vasgespyker het. Dis ŉ vlam wat vandag, vyfhonderd jaar later, nog steeds warm brand in die harte van diegene wat nie die eer van die mens nie, maar die eer van God alleen, die geloof in Christus alleen,Deur: Dr. Christo die SkrifPretorius alleen • Foto’s: en iStockphoto.com genade alleen nastreef.

ir eers begin ons die wandel- van figure so Desiderius Erasmus. Die tog in Praag, Hongarye en by “Reformasie” is afgelei van wekroep van Erasmus en ander eksponente Johannes Hus. Hus, gebore in die Latynse reformatio van die 16de eeuse Humanisme was ad 1369 in Husinec, Praag, word wat “hernuwing” of fontes – terug na die bronne. Die studie van Vbeskryf as ŉ voorloper van die Reforma- die Bybel in die oorspronklike tale, Hebreeus “herstel” beteken. sie en wie Praag besoek, sal lank voor en Grieks, was deel van die geestestroming sy standbeeld kan mymer oor sy woorde se benadering en dit lei tot ŉ noukeuriger en dade wat tot sy marteldood op 6 Julie ŉ Kooltjie begin brand studie van die Bybel. 1415 gelei het. As jong student het hy in In die universiteitsbiblioteek van Praag, in Martin Luther, gebore in 1483 te Eisle- aanraking gekom met die werke van John ŉ Hussitiese liedboek van 1572, word die ben, Duitsland, is van die bekendste her- Wycliffe. Net soos Wycliffe het Hus die verband tussen Luther en die voorgangers vormers en sy studie van die Bybel en uitleg verwêreldliking van die Roomse gees- van die Reformasie beeldryk geskets. Hierin daarvan is van die hartare van die Reforma- telikes veroordeel en veral wanpraktyke word Wycliffe voorgestel as die een wat met sie se bestaansgang. Hy sterf 63 jaar later, soos die handeldryf in aflaatbriewe. ŉ hamer die aambeeld slaan, Hus steek die in 1546, in sy geboortedorp. Sy ouers was Die aflaathandel kan só opgesom kole aan die brand met die vonke en Luther eenvoudige mense. Sy pa, Hans, het in die word: Jesus Christus en al die Roomse dra die kole na die brandende kaggel. silwermyne gewerk en wou aan sy seun ŉ heiliges het oneindig meer goeie werke Luther het tereg die brandstof vir die deeglike opvoeding gee. Hans wou hê sy op aarde gedoen as wat nodig was om Reformasie uit die evangelie geput en seun moet regte gaan studeer, maar Luther hulle eie sonde mee uit te boet. Hierdie in Wittenberg, langs die Elberivier, het se lewe het ŉ anders koers ingeslaan. goeie werke wat hulle te veel gedoen het, Luther se preke, briewe en geskrifte die Op 17 Julie 1505 sluit Luther aan by die gaan nie verlore nie, maar vorm ŉ skat regverdiging deur die geloof in Christus Augustyner Monnike-orde in Erfurt. Hy was van goeie werke wat deur die kerk of deur alleen wyd verkondig. oortuig dat die kloosterlewe tot sy saligheid die pous gebruik kan word om die tekort- In Oktober 1517 het Luther oor die sal bydrae ná ŉ noue ontkoming toe ŉ weer- kominge van die ander kerklidmate aan Wittenbergse plein na die kerkdeure van ligstraal naby hom geslaan het. Uit vrees en te vul. die Alle Heiliges-kerk gestap en met sy 95 ontsetting vir die dood het Luther ŉ belofte Hus se briewe, preke en sy boek oor stellings teen die aflaathandel die Roomse aan sy beskermheilige Anna afgelê dat hy ’n die kerk, De Ecclesia, het dekades later geestelikes tot ŉ openbare debat uitgedaag. monnik sou word. Getrou aan sy belofte, het ook die aandag getrek van die Duitser Ander faktore wat tot die Reformasie dit hom later gelei na die groot ontdekking Martin Luther. Trouens, Luther het erken- bygedra het, was die opkoms van die Re- in die Romeine-brief: Deur geloof in Christus ning aan Hus en Wycliffe gegee. naissance en die Humanisme onder leiding alleen, is die mens voor God geregverdig.

16 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za HISTORIESE DAGBOEK

Terwyl Luther in Duitsland preek, die Uit die staanspoor was dit duidelik dat Bybel in Duits vertaal en die lesings oor Calvyn ŉ skrander student was en ná sy Vervolging aan die Psalms, die briewe aan die Hebreërs en opleiding aan die Latynse skool in Parys het orde van die dag Romeine in Wittenberg lewer, het die hy regte aan die Universiteit van Orléans Reformasie ook elders posgevat. gaan studeer. In 1531 verander Calvyn van Die groot hervormers (byvoorbeeld studierigting en wend hom tot die studie van Luther, Zwingli en Calvyn) is gedurig ŉ Vuur aan die brand gesteek Grieks en Latyn en só kom hy in aanraking met vervolging en die doodstraf ge- In Switserland het Huldrich Zwingli die pas met die Franse Bybelse Humaniste. dreig vir hul geloof in Christus. Hier is aangegee. Zwingli is op Nuwejaarsdag Hoe Calvyn tot die Reformasie oorge- nog vier voorbeelde: 1484, twee maande ná Luther se geboorte, gaan het, is nie duidelik nie, maar deur • Op 16 Mei 1553 is vyf gerefor- in die Switserse dorp Wildhaus gebore. studie en nadenke neem Calvyn in 1534 meerde studente in Lyon, Frank- Hy het onder leiding van Heinrich Wölflin afskeid van die Roomse kerkleer en tree op ryk, tereggestel vir hulle gerefor- (Lupulus) ŉ humanisties gerigte opvoe- die weg van die evangeliese waarheid. Hy meerde geloof en belydenis. Dié ding geniet. Terwyl Luther gedurende 1502 publiseer in 1536 die eerste uitgawe van Die studente en soveel ander is in die tot 1506 in Erfurt studeer, studeer Zwingli onderwysing in die Christelike godsdiens. tronk deur briewe van Calvyn ver- aan die Universiteit van Basel en behaal Reeds in 1533 moes Calvyn uit Parys troos en bemoedig. die BA-graad in 1504 en twee jaar later ŉ vlug voor die vervolging van die Franse • Guido de Brès (1522 – 1567) meestersgraad. koning; ŉ vervolging wat later ook was die skrywer van die Neder- Dit was Thomas Wyttenbach lei tot die Hugenote se emigrasie landse Geloofsbelydenis. Hy is in wat in Basel tot Zwingli se pad op na onder andere Suid-Afrika. Ten 1565 gevange geneem en is later die hervorming bygedra het en spyte van terugslae en selfs ver- tereggestel vir die inhoud van die Zwingli verklaar dat hy by Wytten- banning deur die stadsraad, het belydenis. bach geleer het dat die Skrif die Calvyn volgehou en nie net deur • Duisende gereformeerdes is enigste gesagsbron is, dat Chris- predikantswerk nie, maar ook deur tydens en na aanleiding van die tus se dood die enigste prys vir vergifnis is studie die Reformasie verder gevoer. Op 27 berugte Bartholomeusnag (23 – 24 en dat die aflaatpraktyk niks werd is nie. Mei 1564 sterf die 55-jarige Calvyn en word Augustus 1572) vanweë hul geloof Dit was veral die studie van die Bybel in die begraafplaas van Painpalais begrawe. vermoor. Dit het in Parys begin en in die oorspronklike tale en die verkondig- op bevel van die Roomse koningin ing van die Woord in die volkstaal wat op Hartklop van die Reformasie regdeur Frankryk versprei. Zwingli se lewe invloed uitgeoefen het. Net Dít is van die kenmerke van die Hervor- • Cyrillus Lucaris (1572 – 1638) was soos Luther, het Zwingli ŉ ingrypende bele- mers en die Reformasie: Nie eie-gereg- ’n Grieks-Ortodokse teoloog uit wenis gehad. In September 1519 draai hy tigheid nie, maar God se geregtigheid in die tyd ná die Reformasie. Hy was by die dood om toe hy ŉ pesepidemie oor- Christus; nie die eer van die mens nie, onder meer die patriarg in Alexan- leef. Dit lei tot selfondersoek en bring hom maar die eer van God alleen, die geloof in drië en Konstantinopel. Wat gesag diep onder die indruk van sy roeping. Christus alleen, die Skrif alleen en genade betref is die patriarg met die pous alleen. Ná 500 jaar is dit steeds die hart- vergelykbaar. Hy is deur Calvyn se Die veldbrand versprei klop van die Reformasie. geskrifte en ander reformatoriese Die derde figuur wat die Reformasie ken- werke van die waarheid van die merk, is die Fransman Jean Cauvin, oftewel reformatoriese leer oortuig en het Johannes Calvyn. Calvyn is op 10 Julie sterk teen die verering van beelde 1509 in Noord-Frankryk gebore. Sy pa was in die kerk gestry. ’n Sultan het hom die sekretaris van die biskop van Noyon en deur Moslemsoldate laat vermoor. hy het gevolglik vroeg reeds ŉ uitstekende opvoeding ontvang. Foto (middel bo): Die Martin Luther-roos. Onder: ’n Standbeeld van Luther in Dresden. Wêreldwyd gedenk Nie net Europa, die bakermat van die Hervorming nie, maar ook die VSA, Korea, Suid-Afrika en elders vier vanjaar dié historiese gebeure luis- terryk. Pretoria FM reis saam en buiten historiese brokkies Sondag- oggende, sal ons die Reformasie vier met programme wat die musiekerfenis van die Hervorming beluister.

, lééf p, glo hoo ans Afrika in WOORDMEESTER kinderboekkoning

- Die skrywer Jaco Jacobs isSuurlemoen! ŉ meester as dit kom by die prikkeling van kinders se verbeel- ding. Nie net spog hy met 130 boeke,JOHAN 22 MYBURG ATKV-Kinderboektoekennings en verskeie letter kundepryse nie, die fliek , gebaseer op een van sy boeke, het in 2014 verskyn. Nóg ŉ fliek is in 2017 op pad. het met dié Bloemfonteinse pa van twee gesels oors jy inalles die bestek van van ŉ 12goudvis jaar wat jou huiswerk kan opeet tot rympies en rockster-oumas. 22 ATKV-kinderboektoekennings wen, moet jy iets reg doen. Want anders as ander literêreA pryse wat deur letterkundiges beoordeel word, is die beoordelaars van dié ATKV-pryse kinders, die lesers vir wie dié boeke in die eerste plek geskryf is, jonger lesers wat van humor, avontuur of grillerige goed hou. Welkom in die wonderlike wêreld van Jaco Jacobs – ŉ plek waar jou ouma ŉ rockster kan wees, ŉ goudvis jou huiswerk kan opeet en ŉ superheld onver- wags in jou tuin kan beland! Namate jy hierdie wêreld verken, kom jy gou agter dié wêreld ís inderdaad wonderlik: Daar is die guitigste prenteboeke vir kinders van drie tot sewe jaar; daar is avontuur-, feite- en rympiesboeke vir jong lesers; verskeie reekse en boeke vir tieners, die sogenaamde YA (young adult)- fiksie. Van die rympies is getoonset deur Anna Davel, en een van die boeke, Suur- lemoen!, is in 2014 uitgereik as vollengte rolprent met onder andere Tiaan Kelder- man, Ben Pienaar, Aimee Ritchie en Pearl Monama in die rolverdeling. Storieman Jaco Jacobs Jaco het die heerlikste onopgesmukt- by sy boekversameling. heid en jy snap vinnig dat jeugdige pret vir hom ononderhandelbaar is. Lees jy vir kinder- en jeugboeke verskyn (Harry Pot- “Die mense wie se mening ek die meeste sy boeke, val dit jou op dat hy nie beter- ter-skrywer JK Rowling se naam verskyn in ter harte neem, sit nog op die skoolbanke – weterig is nie, dat hy nie “af” skryf na dieselfde uitgawe slegs sewe keer). Sedert of is nog nie eens oud genoeg om skool te kinders toe nie en dat hy jong lesers hoe- Maart 2013 was hy al 712 keer op dié lys gaan nie. In daardie opsig is die ATKV-Kin- genaamd nie onderskat nie. (skuilname en vertalings uitgesluit). derboektoekenning vir my baie belangrik. “Dit is waarskynlik die één maatstaf Dit is die enigste toekenning waar kinders waaraan ek altyd my werk gemeet wil hê. Die reuk van die biblioteek self die wenboeke aanwys – volwassenes Die dag as ek begin voel my skryfwerk word In ŉ wêreld waarin kinder- en jeugboeke het geen sê in die proses nie.” prekerig of neerbuigend teenoor kinders, laer op die ranglys van literêre vermoëns Wat ŉ mens laat wonder, sonder om is die dag wat ek my pen sal neerlê.” gerangskik word, steur hy hom min aan die meester die kuns af te vra: Hoe slaag hy Jaco se naam het onlangs 26 keer in die wat volwassenes of akademici van dié daarin om as volwassene in voeling te wees, weeklikse Nielsen BookData se top-100-lys genre dink en of hulle daarop neersien. én te bly, met die wêreld van die kind?

18 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za WOORDMEESTER

“Aan die een kant glo ek dit het te hy nog nooit dié luukse gehad nie. So saam Ek onthou die boeke doen met ’n mens se eie herinneringe met ŉ voldag op kantoor het hy daarin wat ek as kind gelees het, en aan jou kinderdae. Sommige mense kan geslaag om tot dusver 130 boeke te skryf. hoe party van hulle my hul kinderdae skaars onthou of het slegs Hy skryf vroegoggend – voor hulle twee vae herinneringe daaraan. Ek, aan die kinders kon hy vroeër as vyfuur begin werk bang gemaak of my tone laat ander kant, het my kindertyd nogal intens – maar deesdae mik hy vir ŉ uur of wat se “omkrul het van lekkerkry.” beleef, en kan baie grepe daaruit nog skryfwerk voor sy dagtaak begin. glashelder onthou. “Ek dink ek het in die joernalistiek geleer “Ek onthou die speletjies wat ons klein- om sperdatums en spertye tot my voordeel tyd gespeel het – en hoe iets so eenvoudig te gebruik – soms is ’n knap sperdatum die VYF VINNIGE FEITE soos wegkruipertjie jou later kortasem- beste inspirasie en dryfveer wat daar vir ’n • Jaco het kleintyd nie net een opgewonde-benoud kon maak as jy dit skrywer is. Daar is ook ’n ander ongemak verbeeldingsmaatjie gehad tussen die digte melkbosse op die plaas wat nog altyd aan my geknaag het: dat dit nie, maar ŉ hele gesin, die speel. Ek onthou die reuk van die biblioteek sal voel asof ek regtig móét skryf om die “Dansters”. Sy ouers vertel hy op Carnarvon, my grootworddorp, en die pot aan die kook te hou indien ek nie meer kon ure lank met hulle gesels. boeke wat ek as kind gelees het, en hoe ŉ salariswerk het nie, terwyl dit tans nog • Hy is glad nie vol fiemies oor kos party van hulle my bang gemaak of my tone voel asof ek dit net vir die plesier doen en nie, maar dit gaan baie oorreding laat omkrul het van lekkerkry. enige tyd daarmee kan ophou.” verg om hom sover te kry om afval “Ek onthou my tienerdae; hoe jy een Wanneer hy soggens, of wanneer ook of Brusselse spruitjies te eet. oomblik kan voel asof die hele wêreld aan al, agter sy rekenaar inskuif, skud hy sy • Jaco is ŉ ywerige drawwer. Sy jou voete lê om oorwin te word, en die rol as “volwassene” af. “Ag, en watter beste tyd vir die 5 km lange volgende oomblik is jy in die diepste put lekker bevryding is dit nie! Jy begin met Parkrun is tans 20:34. Hy droom van ellende omdat ’n meisie jou ignoreer karakters werk en jy gee hul storie kans daarvan om eendag ŉ Parkrun in of jy sleg gedoen het in ’n toets.” om te ontvou – en wanneer jy dit so eerlik onder 20 minute klaar te maak. Aan die ander kant, sê hy, help ŉ as moontlik doen (en dit geniet!), is daar • Hy besit ŉ troppie skape op sy pa lewendige belangstelling in populêre nie plek of tyd vir allerlei agendas nie. se plaas in die Karoo. kultuur: flieks, musiek, boeke en so aan. “As ek byvoorbeeld aan een van die • Hy hoop om eendag as die uit- “En,” voeg hy by, “dit help om ’n mens se stories in die Professor Fungus-reeks skryf, vinder van die woord “boemtjak- verwysingsraamwerk ‘jonk’ te hou.” is dit ontsaglike pret om saam met die twee- ketjak” bekend te staan. Hy het ling Bennie en Jenny in die eksentrieke pro- dit die eerste keer gebruik terwyl Woeker met woorde fessor se laboratorium te gaan kuier en uit te hy en sy dogtertjies, Mia (5) en Die 37-jarige Jacobs het sy eerste boek vind wat gebeur as ’n mens zombietamaties Emma (2), nonsensrympies uit- in sy matriekjaar geskryf, wat in 2003 as kweek, ’n tydmasjien bou of in die oertyd gedink het. Een van die rympies Pretpark gepubliseer is. Daardie einste jaar beland. As ek as volwassene daarmee in sy nuwe bundel Moenie hierdie het hy sy eerste tydskrifverhale aan Sarie probeer inmeng, gaan ek in die eerste plek boek eet nie! verduidelik wat die verkoop, waarna die verhaalredakteur, my eie pret bederf – en sekerlik die leser woord beteken. François Bloemhof, hom aangemoedig het s’n ook. Skrywers hoef nie te preek nie – ŉ om kinderverhale te skryf. In sy studente- goeie, eerlike storie, selfs die eenvoudigste jare aan die Universiteit van die Vrystaat in een, doen sy werk ongesiens. Jy hoef nie Bloemfontein het hy verskeie pryse vir sy daarmee in te meng nie.” skryfwerk gewen, onder meer die Gerhard Beukes-prys vir kreatiewe skryfwerk in Humor en helde 1999, 2000 en 2001. Soms skuif Lize Roux saam met Jacobs in Ná ŉ kort ruk as boekeredakteur van agter die rekenaar. En by ander geleent- WEN Volksblad en later redakteur van Jip, ŉ hede Tania Brink. Roux, wie se naam pryk DIÉ bylae vir tieners, is hy in 2004 aange- op die Stalmaats-reeks, en Brink, wie se BOEK! Vyf lesers kan ŉ kopie stel as kinderboekuitgewer by LAPA eerste liefdesverhaal as Liefde laat jou van Moenie hierdie boek Uitgewers. Deel van sy pligte in dié pos Rice Krispies anders proe verskyn het, eet nie! ŉ Rympie vir elke dag is die keuring en proeflees van nuwe is die skuilname wat hy op aanbeveling manuskripte vir publikasie, terwyl hy ook van sy uitgewer destyds begin gebruik van die jaar wen met die kom- verskeie boeke van buitelandse skrywers het. Die voorstel van die uitgewer was dat plimente van LAPA Uitgewers. – soos Julia Donaldson, Chris Riddell en hy liefdesverhale vir tieners en ’n reeks Stuur jou naam en kontakbe- Philip Reeve – in Afrikaans vertaal. Jacobs perdestories onder vrouename eerder as sonderhede en Vasbyt in die on- beklee steeds dié pos. onder sy eie naam skryf, omdat lesers derwerpveld voor 30 April 2017 Hoewel dit waarskynlik lekker sou wees makliker aanklank sal vind by name soos na [email protected]. om ononderbroke en heeltyds te skryf, het Lize Roux en Tania Brink. >>>

www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 19 WOORDMEESTER

Jaco se hartsmense: Sy vrou, Elize, Emma (2) en Mia (5).

Jaco, die versamelaar

“Ek is al van skooldae af ŉ ywerige versamelaar – ek hou van die opwinding wat daarmee gepaard gaan om aan te hou soek na ’n skaars item of een wat tot dusver jou versameling ontwyk het. Dit streef hy na in sy eie skryfwerk, maar Verslind die rympies In ŉ stadium het ek seëls versamel, dieselfde skalkse taalgebruik en nuutskep- Die lekkerste deel van kinderboeke léés, maar die stokperdjie het later ietwat pings kom ook deur in sy vertaalwerk. Sy is wanneer jy sien hoe die jong leser mee- duur geword vir my skoolseunbegro- vertaling van Oliver and the Seawigs deur gevoer word deur die verhaal, of die resi- ting. Later jare het ek ou kameras begin Philip Reeve kry in Afrikaans ŉ tong wat dalk tasie. Want ŉ mens moet nie Jacobs se versamel, en ek het ŉ hele paar mooies. nóg snaakser is as die oorspronklike Engels. bydrae tot kinderrympies uit die oog ver- Ek versamel ook Afrikaanse rympie- Dit is die verhaal van Wouter wie se ouers loor nie. Op YouTube is daar ŉ video van boeke vir kinders – iets wat nogal seld- die wêreld met hulle woon-waar-jy-wil-wa ŉ meisie wat Jacobs se gedig “My boetie saam is. Ek is baie trots op party van verken. Hulle sorg onder meer daarvoor is ŉ alien” voordra. ŉ Beter getuigskrif vir die oues wat ek op my rak het. dat die Verlore Stad van Novasynouw nie ŉ goeie kinderrympie kan jy kwalik kry. “My PEZ-versameling het eers meer weg is nie. Maar dan raak húlle weg “Kinders wat van kleins af rympies so twee of drie jaar gelede begin. en Wouter gaan soek na hulle met die hulp hoor en dit later lees, leer vroeg die won- Ek het kleintyd een van hierdie lek- van sy nuwe vriende: ŉ knorrige albatros, ŉ ders en moontlikhede van klank, hulle leer kergoedhouers gehad, met ŉ Bugs bysiende meermin en… ŉ gawe eiland met woordspel verstaan en waardeer, hulle Bunny-kop. ŉ Paar jaar gelede het die naam Frans. ontwikkel ’n aanvoeling vir ritme (dit doen ek ŉ Superman-PEZ in ŉ winkel ge- Gŉ wonder nie dat Jacobs ook vir sy wondere vir latere wiskundevaardighede) en sien en dit uit pure nostalgie gekoop. vertaalwerk vereer is deur die Suid-Afri- dit bevorder geheue-ontwikkeling. Ek het op die internet begin lees kaanse Vertalersinstituut en die Suid-Afri- “Ek ervaar met my eie kinders hoe en agtergekom daar is wêreldwyd kaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. fantasties dit is as hulle kinderversies leer mense wat dit versamel. Van toe af Pryse is wonderlik, meen hy, “én dit opsê en met rym en ritme leer eksperi- snuffel ek gedurig op die internet of is broodnodig dat toekennings vir kinder- menteer. Ek wens ouers wil elke dag vir in oudhedewinkels rond om te kyk of en jeugboeke bestaan. Dit bevestig die hul kinders ten minste één rympie lees. Dit ek van hulle kan opspoor, en vriende belangrikheid van die genre, en dien as ŉ is waarom ek pas ’n boek gepubliseer het het selfs al van oorsee vir my PEZ aansporing vir skrywers. Ek dink dit help met die titel Moenie hierdie boek eet nie! ’n aangestuur. Daar is nou al byna 300 ouers ook om te kies tussen die nogal Rympie vir elke dag van die jaar. Dit bevat verskillendes in my versameling.” oorweldigende aanbod van Afrikaanse 366 rympies (een vir skrikkeldag ook) sodat kinderboeke wat tans beskikbaar is.” jy elke dag ’n lawwe, grillerige of snaakse “Eintlik is dit maar net twee reekse met hul Hoewel kinderboekskrywers erkenning rympie vir jou kind kan voorlees.” eie, afsonderlike identiteit wat ek onder vir hul werk kry, is dit nie die geval met illu- Hoewel Jaco ŉ wonderwêreld vir jonger die twee skuilname skryf. Die proses ver- streerders nie – ŉ neiging wat hier en in die lesers ontsluit, hou hy hom die grootste deel skil nie regtig soveel van enige van my buiteland voorkom. “Veral met prenteboeke van die dag met doodgewone dinge besig; ander skryfwerk nie,” sê hy. is die illustreerder medeskepper van die hy doen sy werk, betaal rekeninge, speel Wat ŉ mens opval, ook uit sy boeke, boek – en dikwels is die illustrasies selfs met sy kinders, kyk TV, gaan doen inkopies. is Jacobs se benutting van humor. By belangriker of dit vertel ŉ groter storie as die “My kop is minder in die wolke as wat geleentheid het hy opgemerk: “Moet nooit teks. Illustreerders soos Alex van Houwelin- jy dalk sou verwag. En tog, ja, iewers in my ooit die waarde van humor onderskat nie. gen, Johann Strauss, Zinelda McDonald agterkop is ek maar altyd besig om met die Selfs al onthou ŉ leser niks van ŉ storie en Chris Venter het ŉ reuse-aandeel in die storiemoontlikhede van alledaagse situasies nie, is die kans goed dat hy die gevoel sal sukses van my werk. Die lekkerste deel van rond te speel, om flertsies van gesprekke te onthou as ŉ boek hom kon laat glimlag kinderboeke skryf is die dag wanneer jy die steel, om te wonder hoe mense as karak- terwyl hy dit gelees het.” eerste keer die illustrasies te siene kry!” ters in ’n storie sou optree.”

, lééf p, glo hoo ans Afrika in 20 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za BOEKRAK Kraal

KraalWanneer Uitgewers die wêreld bied omdít enons sommer te gejaag nog raak, baie is meer daar opmin die dinge spreekwoordelike soos ’n koppie skinkbord boeretroos, aan. ’n Koffie,snoesige kombers, kuier Ma se kookkos & en ’nkos kuier saam saam met geliefdes met om sake weer reg te ruk. Deur: Ilze Nieuwoudt

Kom sit aan, Ma het gekook! n Skottel en spens (R160) word lekker resepte, sto- Iries en verse oor kosmaak saamgesnoer. Die boek is vir almal wat hou van lekker tradisionele Afrikaanse kos en meer daarvan wil weet. Dit bied ook ’n interessante Drink koffie soos ’n generaal afdeling oor eg Suid-Afrikaanse meubels en Reis terug in tyd is dalk nog nie moontlik nie, maar jy kan wel nou saam ander gebruiksvoorwerpe wat deur die loop met die trotse Boeregeneraals Koos de la Rey, Christiaan de Wet en van die eeue saam met die resepte ontwik- Christiaan Beyers ’n koppie boeretroos geniet. Kraal Uitgewers se reeks kel het. Die boek is nie net op die huis se ’n geskiedenis-produkte is onlangs bekendgestel en die eerste koffiebekers dra die kok gemik nie, maar op al die huisgenote trotse beelde van De la Rey, De Wet en Beyers. Sit terug en drink koffie soos ’n én hul vriende. Skottel en spens bied generaal teen slegs R60 per koppie (posgeld uitgesluit). aan lesers ’n heerlike avontuur. Wie weet nog hoe veel ’n knippie sout in Ouma se kookboek was en wat die verskil tussen ’n Kuier saam met geliefde Bosman in Afrikaans knippie en ’n grypie is? Waarvoor is ’n jam- ie geliefde Oom Schalk Lourens-stories van Herman merlappie gebruik en waar kom dié naam Charles Bosman is nou beskikbaar in Afrikaans. Mafeking- vandaan? Hoe lyk ’n oblietjiepan en wie het Dpad is vertaal in ’n kleurvolle Afrikaans, maar het die spits- al Jan-in-die-sak, galopsop of skuinskoek vondige karakter van Bosman se oorspronklike Engelse weergawe en stadige intrap geproe? Beleef saam hoe behou. Mafeking-pad, met illustrasies deur die “Rembrandt van digters en liedjieskrywers die alledaagse Suid-Afrikaanse spotprenttekenaars”, Fred Mouton, is beskikbaar van lekker kos ervaar en beskryf. teen slegs R110 (posgeld uitgesluit).

Besoek die Kraal-winkel Moenie speletjies tot vakansietye beperk! Kraal Uitgewers se boekwinkel is ie volgende stop-bordspel is die afdraaipad na Maandag tot Vrydag gedurende pret vir die hele gesin. Met dié gewilde Afrikaanse kantoorure oop vir die publiek en is Dbordspel sal die hele gesin vir ure kan saamspeel, geleë in die AfriForum-gebou op die hul kennis van Suid-Afrika, ons taal, mense en plekke toets hoek van D.F. Malan en Unionlaan, en selfs spotlike stomstreke speel. Vul die die pret aan met ’n Kloofsig, Centurion. Kom snuffel tweede stel speelkaarte en siedaar! – ure se pret! Die bordspel gerus Maandae tot Donderdae vanaf en ’n ekstra stel speelkaarte kos R430 (posgeld uitgesluit). 08:00 tot 16:30 en Vrydag tot 15:00. Jy kan ook aanlyn jou inkopies doen by www.kraaluitgewers.co.za. Kontak Kraal Uitgewers is ’n gespesialiseerde uitgewersmaatskappy wat sedert Kraal by 012 644 4329 of stuur ’n e-pos sy ontstaan in 1999 hoofsaaklik fokus op die publisering van gehalte- na [email protected] vir meer nie-fiksieboeke oor die Suid-Afrikaanse geskiedenis asook publikasies inligting oor al Kraal se produkte. wat die geskiedenis kan verander, regstel en sterk standpunt inneem oor onder meer politieke en maatskaplike kwessies in Suid-Afrika.

, lééf p, glo hoo ans Afrika in www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 21 OP DIE LUG

22 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za OP DIE LUG

www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 23 OP DIE LUG

646,4 m Die hoogte van die hoogste radiotoring ooit, die Warsaw- radiotoring in Pole. Die toring het egter in Augustus 1991 tydens instandhoudingswerk omgeval. Elke staalreus vertel ’n storie -

Wanneer ’n mens aan ’n radiostasie dink, sien jy gewoonlik ’n omroeper wat agter die mikro foon inskuif, insiggewende gesprekke en heerlike musiek voor jou geestesoog. Hoewel die isateljee deur diedie hartklop jare heen van deur enige vrywillige stasie is, luisteraars is Pretoria opgerig FM se torings en onderhou. die skakel Hulle wat moes verseker dikwels dat slegteons luisteraars paaie en gure’n boodskap weer aandurf van hoop, om diegeloof senders en lééf weer kan op hoor die –lug in teAfrikaans! kry as die Ons weerlig torings of

Eskom besluit het om ons te kortwiek. Elke toring het ’n unieke karakter en storie, en stuur weeksdae, maar spesifiek op Sondae, ’n boodskap van geloof uit vir elke oor om te hoor! Saam24 VASBYT vorm | herfsdié 2017staalreuse | www.pretoriafm.co.za ’n kombers van klankgolwe, ’n netwerk wat die land bedien! OP DIE LUG

ONS TORINGS

DAGBREEK DRAKENSBERG ERMELO Lisensie ERP 12 kW Lisensie ERP 10 kW Lisensie ERP 2.5 kW

Huidige ERP 2.3 kW Huidige ERP 2.3 kW Huidige ERP 2.3 kW

Sendersterkte 1 kW Sendersterkte 1 kW Sendersterkte 1 kW

Toringhoogte 26 m Toringhoogte 30 m Toringhoogte 30 m

Aantal antennas 16 Aantal antennas 16 Aantal antennas 4

Hoogte bo seespieël 1 846 m Hoogte bo seespieël 1 892 m Hoogte bo seespieël 1 827 m

Klankvoer Herleiding Klankvoer Satelliet Klankvoer Satelliet

KRANSBERG MAGALIESBERG NABOOM Lisensie ERP 0.2 kW Lisensie ERP – Lisensie ERP 0.2 kW

Huidige ERP 0.2 kW Huidige ERP – Huidige ERP 0.2 kW

Sendersterkte 0.025 kW Sendersterkte – Sendersterkte 0.3 kW

Toringhoogte 85 m Toringhoogte 35 m Toringhoogte 23 m

Aantal antennas 48 Aantal antennas 4 Aantal antennas 2

Hoogte bo seespieël 2 057 m Hoogte bo seespieël 1 604 m Hoogte bo seespieël 1 387 m

Klankvoer Diginet-lyn Klankvoer Satelliet Klankvoer Satelliet

www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 25 OP DIE LUG

PANORAMA PRETORIA TAFELKOP Lisensie ERP 2 kW Lisensie ERP 10 kW Lisensie ERP 0.5 kW

Huidige ERP 1 kW Huidige ERP 8.5 kW Huidige ERP 0.5 kW

Sendersterkte 0.5 kW Sendersterkte 2.8 kW Sendersterkte 0.7 kW

Toringhoogte 15 m Toringhoogte 96 m Toringhoogte 27 m

Aantal antennas 16 Aantal antennas 6 Aantal antennas 4

Hoogte bo seespieël 1 482 m Hoogte bo seespieël 1 584 m Hoogte bo seespieël 1 730 m

Klankvoer Satelliet Klankvoer STL-verbinding Klankvoer Satelliet

HET JY GEWEET?

Die Eiffeltoring in Frankryk het sy bestaan te danke aan Gustave Eiffel wat sy toring wou beskerm omdat dit ná 20 jaar afgebreek sou word. Die toring is in 1889 onthul tydens die eeufeesvieringe van die Franse Revo- lusie. Talle ontwerpers was gekant teen dié “belaglike toring”. Eiffel het in 1898 draadlose telegrafie-eksperimente gefinansier nadat hy ŉ antenna bo-op die toring geïnstalleer het. In 1903 was Eiffel steeds op soek na ŉ WOLKBERG YSTERBERG manier om sy toring te red, toe hy aan die leër voorgestel het dat die toring vir Lisensie ERP 10 kW Lisensie ERP 2 kW sy sender-eksperimente gebruik kan Huidige ERP 2.3 kW Huidige ERP 1.5 kW word. Hy het self dié operasie gefinan- Sendersterkte 1 kW Sendersterkte 1 kW sier en boodskappe is oor meer as 400 km gestuur. ŉ Ondergrondse Toringhoogte 35 m Toringhoogte 35 m militêre radiotelegrafiestasie is in 1909 Aantal antennas 16 Aantal antennas 4 opgerig en die Eiffeltoring se konsessie is in 1910 hernu. Meer as 100 antennas Hoogte bo seespieël 2 121 m Hoogte bo seespieël 1 724 m op die Eiffeltoring versend vandag ra- Klankvoer Internet Klankvoer Internet dio- en televisieuitsendings wêreldwyd.

26 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za OP DIE LUG Pretoria FM-span kuier rond én staan bont 2

1 3 5

4 6

1. Angeliqa Vorster, Charlotte Fouché en haar dogter Cameron, en Sarina Frauenstein by ŉ buite-uitsending. 2. Sanger Jak de Priester het in die ateljee kom kuier en ŉ spogkalender van Pretoria FM ontvang. 3. Die bekendstelling van Metro-Beeld saam met Pretoria FM. 4. Linda van Schalkwyk, Karen Zeelie, Angeliqa Vorster en Mari Ferreira geniet ŉ koppie koffie by een van ons buite-uitsendings. 5. Touch of Class se Ruhan du Toit and Deon van der Merwe het saam met Sarina Frauenstein gekuier. 6. Die sterre van rolprente soos Pad na jou hart en Vir altyd, Ivan Botha en Donna-Lee Roberts, het by Esmarie Yssel en Sarina Frauenstein ingeloer. GESONDHEID

ABC van jou skildklier sorgAan die dat voorkant ’n klomp van prosesse jou nek, in netjou onderliggaam jou klopdisselboom adamsappel, lê verloop.een van die interessantste kliere in jou liggaam – die skildklier. Dié klier is deel van die endokrienfamilie: ’n klomp kliere wat Artikel: George de Bruin • Foto’s: iStockphoto.com

ie skildklier kry sy interes- Twee hormone, baie funksies broodnodig om al die selle in jou liggaam sante naam van sy eienaar- Die skildklier verrig verskeie funksies in doeltreffend te laat werk en verrig vier dige vorm wat die anatoom die liggaam deur middel van twee hor- belangrike funksies: Thomas Wharton aan ’n mone wat dit in die bloedstroom afskei: • Ontwikkeling. Die skildklier speel Dantieke Griekse skild laat dink het. Hy tiroksien en trijodotironien. Tiroksien ’n kritieke rol tydens fetusontwikke- het toe die Griekse term daarvoor (thu- bestaan uit onder meer drie jodiumatome ling, veral wanneer die brein gevorm reoeides) gebruik om dié klier te benoem (vandaar die korter naam T3), terwyl tri- word. ’n Tekort aan jodium (en dus

(die volle wetenskaplike naam in Latyn is jodotironien uit vier jodiumatome bestaan T3- en T4-hormone) kan byvoorbeeld glandula thyreoidea). (en dus T4 genoem word). T3 en T4 is lei tot intellektuele gestremdheid.

28 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za GESONDHEID

Die skildklier verhoog ook die groei- • uitpeuloë en sigprobleme, en tempo in jong kinders en tieners. • slapeloosheid.

• Kardiovaskulêr. T3- en T4-hormone Die siekte kan suksesvol behandel word verhoog die tempo en sterkte waar- met betablokkers om hartkloppings, teen die hart klop. Dit verhoog ook die angs en sweet te verminder, of medisyne

asemhalingstempo, suurstofverbruik om die oormatige uitskeiding van T3- en

en die tempo waarteen energie in die T4-hormone te verminder. Behandeling selle vrygestel word. Elk van hierdie met radioaktiewe jodium of chirurgiese funksies help dat bloedvloei toeneem verwydering van die skildklier is ander en jou liggaamstemperatuur verhoog. opsies. Die suksesvolle behandeling van • Metabolies. Die skildklierhormone hipertiroïdisme veroorsaak egter ’n onder- Gesonde skildklier, verhoog aptyt, die opname van voe- aktiewe skildklier, wat met hormoonver- gesonde liggaam dingstowwe uit die spysverteringska- vangingsterapie herstel moet word. naal en die beweegbaarheid van die Jou dieet moet ’n aantal vitamiene dun- en dikderm. Dit help ook om vette Hashimoto se siekte en minerale insluit om die skildklier te af te breek en verhoog vryevetsure. ’n Die tweede toestand is ’n onderaktiewe help om op sy beste te funksioneer: Baie belangrike metaboliese funksie is skildklier of hipotiroïdisme, wanneer die • Jodium – dit is die belangrik-

dat dit glukose vervaardig wat jou van skildklier te min T3- en T4-hormone vervaar- ste bestanddeel van ’n skild- energie voorsien, en help met die dig. Hashimoto se siekte is die bekendste kliervriendelike dieet. Sluit daar- opneem en afbreek daarvan deur selle. oorsaak hiervan. Soos in die geval van om genoeg gedroogde seegras

• Emosionele welstand. Die T3- en Grave se siekte word die toestand aan ge- (by gesondheidswinkels te kry),

T4-hormone verseker gesonde slaap- netiese en omgewingsfaktore toegeskryf. tuna, jogurt, eiers en aartappels patrone en ’n seksdrang, asook dat Dit is meestal vroue tussen 30 en 50 jaar by jou dieet in. vroue se menstruele siklus glad ver- wat dié siekte ontwikkel. Hashimoto se • Selenium – dit bevat ensieme loop. siekte toon soms geen of min simptome wat die skildklier beskerm, dit Die skildklier vervaardig ook die hormoon wat ook nie juis spesifiek is nie, soos – spoel gifstowwe uit en verseker kalsitonien wat kalsiumvlakke in die bloed • moegheid en depressie, dat daar genoeg skildklierhor- beheer en verhinder dat kalsium uit been • hardlywigheid en gewigstoename, mone in die bloed, weefsel en onttrek word. • droë vel en haarverlies, organe soos die brein, niere en • geswolle, bleek gesig, lewer is. Eet genoeg tuna, sam- Ooraktief of onderaktief? • erge maar onreëlmatige menstruasie, pioene, orgaan- en beesvleis. Die skildklier is ’n hoogs gevoelige, fynge- • geswolle skildklier, en • Sink, yster en koper – sink en balanseerde orgaan wat maklik versteur • uitermatige gevoeligheid vir koue. yster help om die skildklierfunk- word – en dit kan ernstige simptome tot Hoewel daar geen kuur vir Hashimoto se sies aan die gang te hou, terwyl gevolg hê. Daar is veral drie toestande siekte is nie, kan dit met hormoonvervan- koper T4-produksie aanhelp. wat regstreeks met die wanfunksionering gingsterapie behandel word om T3- en Eet kalkoen, bees- en lamsvleis, van die skildklier verbind word. T4-hormoonvlakke te verhoog. asook neute en sardiens as bronne van sink, en sonneblom- Grave se siekte Skildkliervergroting (“goiter”) saad, bone en donkersjokolade Die eerste hiervan is ’n ooraktiewe skild- Die derde toestand is ’n niekankeragtige vir koper. Orgaanvleis, spinasie, klier, ook bekend as hipertiroïdisme. Dit vergroting van die skildklier wat oor die sojabone en lensies kan help om ontstaan wanneer die skildklier te veel algemeen deur ’n tekort aan jodium in die jou ysterinname te verhoog.

T3- en T4-hormone afskei. In die meeste dieet veroorsaak word, maar ook weens • Vitamien A, C en E – dit help die gevalle word hipertiroïdisme deur Grave swangerskap, die gebruik van sekere skildklier om oksidasiestres teë te se siekte veroorsaak – dis ’n outoïmmuun- tipes medisyne en blootstelling aan werk. Eet genoeg groen groentes, siekte wat vermoedelik deur ’n kombi- bestraling kan ontwikkel. Hoewel geen sitrusvrugte en grondboontjies, nasie van sowel genetiese as omgewings- simptome voorkom as die vergroting nie soja- en ander bone, asook aman- faktore veroorsaak word. Die toestand te ernstig is nie, kan styfheid in die nek, dels en sonneblomsaad om jou kan aangebring word deur siekte, stres probleme met asemhaling of sluk, hoes of vitamieninname te verhoog. of selfs ’n bevalling. Vroue en mense met ’n skor stem voorkom. • Vitamien B2, B3 en B6 – dit help tipe 1-diabetes en ander outoïmmuun- Die toestand word in die meeste met die vervaardiging van T3- en siektes soos rumatoïede artritis is veral gevalle met jodiumaanvulling behandel. T4-hormone, veral in mense wat vatbaar. Tipiese simptome sluit in – In uitermatige gevalle kan die skildklier aan Grave se siekte ly. Eet eiers, • angstigheid en geïrriteerdheid, gedeeltelik of heeltemal verwyder word, of orgaanvleis, wit vleis, grondbone, • moegheid, radioaktiewe jodium gebruik word om die vis, piesangs en brouersgis.

ééf , glo, l hoop • uitermatige hartkloppings en sweet, skildklier te laat krimp. frikaans A in

www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 29 BREINBIELIES Toets jou woordkennis Blokraai Verskaf deur Anina Roux, XWord (Edms) Bpk. Oplossings verskyn onderaan bladsy 31.

30 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za BREINBIELIES

Sudoko Woordsoek

Kyk of jy die 25 komponiste se name wat hier verskyn, in die woordsoekrooster kan opspoor. Woorde kan horisontaal, diagonaal of vertikaal gelees word en val soms oor mekaar:

Bach Debussy Lehar Puccini Stravinsk Bernstein Dvorak Liszt Ravel Tannhauser Bizet Handel Mahler Schubert Tchaikovsky Brahms Hoffmann Mozart Sibelius Verdi Chopin Kreisler Prokofiev Strauss Vivaldi

Oplossings

Het jy geweet?

As jy hoendervleis kry wanneer jy na mooi musiek

die “plesier”-chemikalie dopamien vrystel wat jou goedluister, laat is ditvoel. omdat Jou brein jou brein reageer in reaksie dieselfde op wanneerdie musiek jy iets lekker eet. Dopamien hou verband met motive- -

jouring hartklop en verslawing, na gelang daarom van die oefen maat jy maklikervan die musiek en lek kerder terwyl jy na musiek luister. Boonop verander waarna jy luister en ’n liedjie kan jou dus opgewek of treurig laat voel.

, lééf p, glo hoo ans Afrika in KORTVERHAAL

Die liefde is mos ’n vreemde Jy weet, die liefde is maar ’n vreemde ding. Was nog altyd en sal altyd so bly. So sê sy mos nou die dag vir ou Swannie. En daar kry Swannie toe so ’n skewerige plukkie langs ding die mond, en hy kyk haar só. “Tjaag, Natie,” vra hy met ’n grinnik, “wat weet ’n carwatch tog van die liefde, huh?” Deur: Jaco Jacobs • Illustrasies: iStockphoto.com

ou kyk, as jy vir haar wat Maar sy weet waaroor Swannie eintlik hier in Morgenstern’s Dry Cleaners werk Natie Landman is verkeerd so gegrinnik het. Dis oor hy dink ’n vrou nie. Of: Ek gaan nie vir ewig ’n motorwag wil opvryf, dan moet jy vir soos sy, sonder kind of kraai, oor die bult wees nie. Dis net tot daar beter dinge oor haar dáái soort vraag vra. Sy van vyftig en sonder medies en pensioen, my pad kom. mag nou wel net ’n motorwag weet niks van hartsake nie. Asof ’n mens Maar dan kom daardie beter dinge Nwees, maar sy is opgelei vir haar werk. Sy is op hierdie ouderdom nie meer jou hart nie. En jy maak later vrede daarmee dat trots op Dobermann Security Solutions CC kan verloor nie. Of dit mág verloor nie. hiérdie jou ding is. se wapen wat hier op haar baadjie vasge- Kyk maar vir Gabriella Morgenstern Oubaas Morgenstern en sy vrou is werk is. En wie ore het, laat hom hoor – hier van die droogskoonmakers. ’n Mens kan ’n paar jaar gelede dood, en van toe af in die parkeerterrein van die La Provence seker sê haar lot was verseël toe sy jare hanteer Gabriella die droogskoonmakery Arcade & Lifestyle Centre het sy al ’n paar gelede, pas klaar met skool, vir haar pa in vrou-alleen, soos sy dit eintlik maar al jare dingetjies oor die lewe geleer. die familiebesigheid begin werk het. G’n lank gedoen het. Boonop weet sy nie waaroor Swannie broers gehad nie. Haar susters het almal Maar die lewe gooi snaakse draaie hom so aanstel nie. Hy is self ’n motor- getrou en weggetrek, maar Gabriella het met ’n mens. Net sodra jy dink niks kan wag. En nie altyd die skerpste potlood in agtergebly en haar ouers met die besig- meer verander nie, dan kom ’n ding oor die pakkie nie, al praat sy nie graag sleg heid gehelp. jou pad. En in Gabriella se geval is dit toe van haar medemens nie. Sy het gehoor Sy wat Natie is, wéét mos hoe tyd met die man met die groen Mercedes. hy het sy opleiding die eerste keer met ’n mens werk. Jy dink nog: Ja, hierdie is Sy wat Natie is, het die ding as ’t ware vlieënde vaandels gedop. net ’n tydelike ding. Ek gaan nie vir ewig reg voor haar oë sien gebeur.

32 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za KORTVERHAAL

Meneer Groen Mercedes is die soort die motor kan oppas. Die vrou het ’n net- man wat jy nie kan miskyk nie. Nou nie jiese romp en bloes gedra, haar hare kort soos die klomp laventelhaantjies wat en modern gesny, met tekens van grys met hulle help-my-sterk-lyk-hempies daarin. Maar die eintlike ding wat Natie en laat-jou-bloos-broekies hier by die raakgesien het, was die vrou se oë. sentrum se gim kom rondpronk nie. As ’n vrou se hart gebreek is, kan jy dit Nee, hy’s al gryserig teen die slape, en nie miskyk nie. Dit sit haar oë vol. met daai sagtigheid aan die skouers en Die vrou het ’n oomblik voor die maag wat die ouderdom vir die meeste droogskoonmaker se deur gehuiwer en mans bring. Maar netjies en regop in sy ingeloer, asof sy eers wou seker maak werkspak, elke keer as hy sy klere by die daar is niemand anders in die winkel nie. droogskoonmaker kom afgee. En daardie Daarna het sy afgekyk, haar trouring so kuiltjie-glimlag as hy jou in die oë kyk om om en om haar ringvinger gedraai asof sy te knik en te wys dankie, jy kan maar sy moed probeer bymekaarskraap. En toe groen Mercedes oppas ... eers het sy ingegaan. Kyk, ’n man met kuiltjies is ’n mooi Wat daar binne gesê is, sal niemand ding, maar as hy boonop al so gryserig is Die vrou het ’n oomblik voor seker ooit weet nie. ... ai, ai, ai! die droogskoonmaker se deur Die vrou met die groen Mercedes is Sy wat Natie is, het gesien hier kom ’n gehuiwer en ingeloer, asof sy so ’n halfuur later weg. Oë rooi gehuil. Die ding. Maak nie saak hóé netjies ’n man is Back In 5 Minutes-bordjie het die res van eers wou seker maak daar is nie, jy laat nie jou klere twee keer per week die dag teen die deur gebly. droogskoonmaak nie. Hy was darem skie- niemand anders in die winkel Maak nie saak wat die skindertonge lik alte knaend hier by die sentrum. nie. Daarna het sy afgekyk, sê nie, sy wat Natie is, is oortuig Gabriella En Gabriella? haar trouring so om en om haar het van geen sout of water geweet nie. As ’n vrou verlief is, kan jy dit nie ringvinger gedraai asof sy moed Die mense sê sy is sak en pak weg. miskyk nie. En sy wat Natie is, het mos oë Die huis en die besigheid verkoop. Nugter in haar kop. probeer bymekaarskraap. weet waarheen. Daar was klein dingetjies, ja. Soos die En toe eers het sy ingegaan. Sy wat Natie is, hoop maar net die glimlag waarmee Gabriella skielik sog- stomme Gabriella het oor die jare hope gens die winkel oopgesluit en dit saans geld bymekaargemaak. Genoeg om die toegesluit het. Die vaal snyerspakkies wat Gerty, een van die ander motorwagte, op res van haar lewe met vakansie te gaan – plek gemaak het vir helder, vrolike klere ’n keer gespot. “Lyk my Morgenstern’s is op een van daai fênsie bote wat ’n casino wat ’n bietjie lyf wys. Selfs die blombakke deesdae ’n stomerige affêre.” en ’n swembad het, of iewers op ’n eiland vol petunias wat oornag op die winkel- Sy wat Natie is, het niks gesê nie. met palmbome en sambreeltjie-cocktails. stoepie voor Morgenstern’s verskyn het. Sy kon buitendien nie kla nie. Meneer Meneer Groen Mercedes was intussen Maar die grootste verandering van als Groen Mercedes het elke keer in haar al ’n keer of wat weer hier by die sentrum. was Gabriella se oë. blok geparkeer, en hy is ’n man wat net Hy het iewers anders geparkeer. Haar wat Hoe sal ’n mens dit nou beskryf? Sy so vrygewig is met sy fooitjies as met sy Natie is nie in die oë gekyk nie. Saam met wat Natie is, was nog nooit goed met kuiltjie-glimlagte. sy vrou en twee opgeskote kinders gaan woorde nie, maar jy weet, as ’n vrou reg- Almal het begin wonder wanneer die inkopies doen asof niks gebeur het nie. tig haar hart op ’n man verloor, kom daar tweetjies gaan afhaak. So ’n troue sou As sy wat Natie is nie goeie opleiding ’n soort ... lig in haar oë. nogal ’n grênd affêre wees, het party van Dobermann Security Solutions CC ’n Maand of drie het die ding so aange- geraai, want meneer Groen Mercedes lyk gekry het nie, het sy wraggies daai kar hou. Meneer Groen Mercedes se middag- soos ’n man met geld, en Gabriella moes van hom per-ongeluk-aspris met ’n win- kuiertjies het al hoe meer geword. Party- oor die jare ’n fortuin bymekaargemaak keltrollie gestamp. keer kon sy wat Natie is haar lag nie hou het, so op haar eie. Want sien, dis die ding wat sy nié vir nie, as daai Back In 5 Minutes-bordjie skie- Maar nou ja, daar staan Morgenstern’s Swannie gesê het nie – en dis buitendien lik sommerso tydig en ontydig in die droog- vandag. Die ruite almal toegeplak, en ’n nie sy besigheid nie: Glo dit of nie, sy wat skoonmakers se venster verskyn wanneer Te huur-bordjie teen die deur. Natie is, het ook al haar onderonsies met meneer Groen Mercedes kom kuier. Sy wat Natie is, was hier, daardie mid- die liefde gehad. Dit was natuurlik nie lank voor die spul dag toe die groen Mercedes weer voor En sy het oor die jare geleer amper hier by die sentrum lekker begin skinder die droogskoonmaker stilgehou het. Sy enigiemand kan ’n diploma kry om ’n duur het nie. Om te dink dat ’n ridder in ’n groen was stomverbaas toe ’n vrou uit die kar ding soos ’n motor op te pas. Mercedes skielik by vaal Gabriella kuier, klim. Die vrou het nie eens na haar kant Maar ’n hart? hier kniediep in haar oujongnooiskap. toe gekyk nie – maar sy was buitendien Nee, dié is veel, veel moeiliker om “Vergeet droogskoonmaak,” het te verslae om oudergewoonte te vra of sy veilig te hou.

, lééf p, glo hoo ans Afrika in www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 33 Hoender, mielies en avokado op blaarslaai Sakpaskos vir die hele gesin - raam om kop bo water te hou. Ons Suid-Afrikaners weet egter hoe om ons swaarverdiende randeWanneer te rek die en ekonomie dít was die begin inspirasie druk en agter tye swaarEkonomiese raak, moetgesinskos die meeste van ons planne be-

, Clover se nuutste resepte boek, uitgegee deur LAPA Uitgewers. Met 100 beproefde staatmakerdisse – van sop en ligte etes tot hoofgeregte (rooivleis, hoender, vis en vegetaries) en natuurlik iets vir die soettande –34 kanVASBYT jy binne | herfs ’n 2017 streng | www.pretoriafm.co.za begroting kosmaak sonder om geur en voedingswaarde in te boet. KUIERKOMBUIS Hoender, mielies en avokado op blaarslaai

LEWER 4 PORSIES Bestanddele Metode Clover Mooi River-botter 1. Verhit die botter in ’n swaarboomkastrol 1 ui, gekap en soteer die ui en knoffel tot die ui sag 5 ml fyngekapte knoffel is. Skep uit en hou eenkant. 8 ontbeende hoenderborsies, 2. Smelt nog botter en braai die hoender in klein blokkies gesny tot gaar. Skep die uiemengsel en ge- 2 ml sout braaide hoender terug in die braaipan. ’n knypie rooipeper 3. Verlaag die hitte en geur na smaak met 180 ml soetsuursous van jou keuse sout en ’n knypie rooipeper. 10 ml sojasous 4. Roer die soetsuursous, sojasous en 50 ml fyngekapte pietersielie deur die hoender. vars pietersielieblare 5. Bedek die kastrol en laat die hoender vir KRY 5 minute oor lae hitte prut tot gaar. DIÉ GROENTE 6. Groente: Sprinkel suurlemoensap oor BOEK! 3 avokado’s, geskil, ontpit die avokadoblokkies om te keer dat dit en in blokkies gesny verbruin. Sprinkel ’n bietjie peper oor. 20 ml suurlemoensap 7. Voeg mielies by die avokado en meng. BESTEL @ LAPA ’n knypie fyn swartpeper 8. Rangskik die blaarslaai op ’n opdien- Tel: 012 401 0700 1 x 410 g-blikkie pitmielies, gedreineer bord en skep die avokado, pitmielies www.lapa.co.za 1 /2 kop blaarslaai, fyngekerf en hoendermengsel op die blaarslaai.

Gevulde varktjops

LEWER 4 TOT 6 PORSIES Bestanddele 125 ml gerasperde Clover Mature Cheddar 1 sirkel Clover Feta Traditional, gekrummel 5 ml gekoopte basiliepesto 15 ml dennepitte, gekap (pine nuts) sout en varsgemaalde swartpeper na smaak ’n knypie droë tiemie peuselstokkies 6 dik varktjops, sonder been sout en varsgemaalde swartpeper na smaak Clover Farmstyle-botter

Metode 1. Meng al die vulselbestanddele saam en hou eenkant. 2. Sny die varktjops dwars om ’n holte in die middel van die varktjop te vorm. 3. Vul die holtes van die varktjops met vul- sel en steek met ’n peuselstokkie vas. 4. Geur die varktjops na smaak. 5. Smelt genoeg botter in ’n swaar- boompan en braai die varktjops vir 6 minute aan ’n kant tot goed gaar. 6. Bedien warm saam met groente. >>>

www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 35 KUIERKOMBUIS Spinasie-en-botterskorsielasagne

LEWERBestanddele 8 PORSIES 9 wit lasagne-velle 5 ml kookolie 20 ml Clover Mooi River-botter 3 knoffelhuisies, fyngekap 1 groot ui, fyngekap sout en varsgemaalde swartpeper na smaak 1 liter Clover 2% laevetmelk 60 ml mielieblom 300 g fyngekapte spinasie 150 ml fyngekapte vars pietersielie 2 ml fyn neutmuskaat 1 kg botterskorsie, geskil en ontpit, in lengte in skywe gesny 500 ml gerasperde Clover-wit Cheddarkaas

Metode 1. Voorverhit die oond tot 180 °C. 2. Week die lasagne-velle in warm water tot benodig. 3. Verhit die olie en botter in ’n groot pan en braai die knoffel, ui, sout en peper liggies tot die ui deurskynend is. Voeg ’n eetlepel water by indien die mengsel te droog braai. 4. Meng 125 ml melk en die mielieblom goed saam sodat daar geen klonte is nie. Verhit die oorblywende melk in ’n groot kastrol tot dit begin prut. Roer die mielieblommeng- sel deur en verhit tot kookpunt. Verlaag die hitte en laat die sous vir ongeveer 5 minute prut – roer aanhoudend. 5. Roer die uiemengsel, spinasie, 125 ml pietersielie en neutmuskaat deur die sous. Laat dit liggies prut tot die spinasie verwelk het en geur na smaak. Verwyder van die hitte. 6. Stoom die botterskorsieskywe vir 5 minute tot effens sag, maar nog hanteerbaar. 7. Dreineer die lasagne-velle. 8. Versprei 250 ml van die spinasiesous oor die bodem van ’n 30 cm x 20 cm-oondvaste bak. Rangskik 3 lasagne- velle oor die sous. Rangskik die helfte van die botterskorsieskywe oor die lasagne-velle en strooi ’n derde van die wit Cheddarkaas oor. 9. Versprei nog 250 ml van die spinasiesous oor die kaas, gevolg deur nog 3 lasagne-velle. Rangskik die oorblywende botterskorsieskywe op die lasagne-velle en strooi Het jy geweet? nog ’n derde van die kaas oor. 10. Versprei nog 250 ml van die spinasiesous oor die kaas, Spinasie bevat antioksidante wat uitstekend is vir jou immu- gevolg deur die laaste 3 lasagne-velle. Rond die dis af niteit en boonop goed is vir jou oë. Dis een van die varspro- met die oorblywende spinasiesous. dukte wat die doeltreffendste is om kanker te help beveg. ŉ Hoë inname van donkergroen blaargroentes, soos spinasie en 11. Bedek die lasagne met foelie en bak vir 40 minute. Ver- kool, kan jou risiko om tipe 2-diabetes te ontwikkel, drasties wyder uit die oond, haal die foelie af en strooi die oorbly- verlaag. Dis ŉ goeie bron van vitamien A, B , C, E en K, en ook wende kaas oor. Bak vir ’n verdere 15 minute tot die kaas 6 van selenium, niasien, sink, fosfor, koper, foliensuur, potassium, begin borrel en die botterskorsie sag is. kalsium, mangaan, betaïne en yster. 12. Laat lasagne vir 10 minute rus voor bediening.

36 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za TONGVAL

MAAK DIT Karamelkondensmelk SELF! Haal die etiket van die kondensmelkblik af. Maak twee gaatjies in die bokant van blik. Plaas regop in ’n groot kastrol en vul die kastrol tot 1 cm onder die blik se rand met water. Verhit die water tot kookpunt, verlaag die hitte en laat dit vir 3-3½ uur prut tot daar karamel vorm by die gaatjies in die blikkie. Vul die water in die kastrol gereeld met kookwater aan sodat dit nie droogkook nie. Die water moet 1 cm onder die rand van die blik bly. Verwyder die blik uit die kookwater en laat dit afkoel.

Karamel-en-koekiepoeding

LEWERBestanddele 6 PORSIES Metode KOEKIELAAG 1. Koekielaag: Meng al die bestanddele saam en hou eenkant. 1 x 200 g pakkie Nutty Crust-koekies, grofgekap 2. Karamellaag: Meng die suurlemoenjellie en gelatien saam. 60 ml klapper Voeg die kookwater by en roer tot opgelos. Plaas die mengsel 60 ml pekanneute, grofgekap solank in die yskas om af te koel, maar moenie dat dit stol nie. 3. Klits die verkoelde ingedampte melk tot dit verdubbel in KARAMELLAAG volume. 1 x 80 g-pakkie suurlemoenjellie 4. Roer die tuisgemaakte karamelkondensmelk tot glad en klits dit 5 ml gelatien by die styfgeklitste ingedampte melkmengsel. Roer die vanielje- 250 ml kookwater geursel deur. 1 x 380 g-blik ingedampte melk, verkoel 5. Voeg die jelliemengsel by die kondensmelkmengsel en meng 1 x 397 g-blik Clover-kondensmelk goed. 2,5 ml vanieljegeursel 6. Skep eetlepels vol van die gekapte koekiemengsel in ses glase of glasbakkies. Skep van die kondensmelkmengsel oor AFRONDING die koekies. Herhaal die lae tot al die bestanddele klaar is. 250 ml Clover-vars room 7. Plaas die mengsel vir 5 ure in die yskas om te stol. 10 ml versiersuiker, gesif 8. Afronding: Klits die room, versiersuiker en vanieljegeursel 2,5 ml vanieljegeursel tot styf en bedien saam met styfgeklitste room.

, lééf p, glo hoo ans Afrika in www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 37 WÊRELDWYD ‘Ek bly ’n Afrikaner, al is dit in Brisbane’ Pretoria FM-luisteraar in Australië deel sy reis Kerneels Olivier is ’n Suid-Afrikaner (en Pretoria FM-luisteraar) wat sedert 2009 saam metFoto’s: sy iStockphoto.com vrou en hul& verskaf vier kinders in Brisbane, Australië woon en werk. Ons het met hom gesels. Waar woon jy tans? Ons woon sedert 1 April 2009 in Brisbane, Australië. Ons het vroeër 14 jaar lank in Erasmuskloof in Pretoria gewoon.

Hoe het jy in dié land beland? Ek het 14 jaar lank by die Pretoria Stads- raad gewerk. In Maart 2008 het ek ŉ groot Australiese Expo by Gallagher Estate in Midrand bygewoon. Ek het ŉ paar onder- houde in Australië gehad en uiteindelik ŉ pos by die departement vervoer en paaie in Brisbane aanvaar.

Watter beroep beoefen jy? Ek werk die afgelope 23 jaar as vervoer- modelleerder.

Wat was vir jou die grootste aanpassing in die nuwe land? Die taal, die kulturele skok, die hitte en vogtigheid, en om ver van jou mense af wees. Die verlies aan ekonomiese vryheid was ook ŉ groot aanpassing. In Suid-Af- rika was my huis en motors afbetaal. Hier moes ons huur teen $620 per week en nuwe motors, skoolklere en rekenaars aankoop. Ons het baie “skoolgeld” betaal weens die gebrek aan kennis en inligting.

Hoe gereeld hoor/sien/praat Kerneels en Elna Olivier saam met hulle vier kinders, Ocker (23), Henk (22), Cornel (18) en Retha (16). jy Afrikaans? Ons huistaal is steeds Afrikaans. Al ons vriende is ook Afrikaans asook van my Pretoria FM gestel. Ek het vir lank nie En jou familie? kollegas by die werk. Seker 80% van ons geweet dat jy Pretoria FM hier kan luister Dis net ons gesin – ek, my vrou Elna en ons gemeente se lidmate is Afrikaners. In ŉ nie, totdat ’n vriend van my dit gewys vier kinders, Ocker (23), Henk (22), Cornel stadium was daar 200 Suid-Afrikaanse het. By die huis luister ek graag via die (18) en Retha (16) – wat gekom het. My vrou kinders en 30 onderwysers in die skool. internet na dié stasie. se jongste sussie woon ook in Australië. Ons woon ook gereeld die Afrikaanse klub se funksies by. My kinders luister nog Wat is die lekkerste ding van Waarna verlang jy die meeste gereeld Afrikaanse musiek. die nuwe land? van Suid-Afrika? Veiligheid, of die gevoel van veiligheid. Die familie, ons vriende en my broer se Waarom luister jy na Brisbane is baie goed geleë, naby die see, plaas in Frankfort, of Afrikaner-geleent- Pretoria FM? temaparke, die hinterland. Dit is maklik om hede. Jy bly maar ’n Afrikaner, al bly jy In Suid-Afrika was my radio altyd op vir ŉ naweek iewers heen te gaan. 12 000 km van jou geboorteland af.

, lééf p, glo hoo ans Afrika in 38 VASBYT | herfs 2017 | www.pretoriafm.co.za BOEKEVAT Sing tot eer van die opgestane Here

Deur: Dr. Christo Pretorius • Foto: iStockphoto.com

ie Hervormer Martin Luther was ook bekend as die Nagtegaal van Wittenberg en het sy lewe deur sang waardeer en met liedere die Devangelie gesing. Per geleentheid het Luther die opmerking gemaak: Wanneer die kerk sing, sid- der die duiwel. Sang en liturgie is deel van die gelo- wige se lewe; ons kan nie daarsonder nie en in die gedeelte, tussen die instelling van die nagmaal deur Jesus Christus en sy verraad en gevangeneming, merk Markus op: “Nadat hulle die lofsang gesing het, het hulle uitgegaan Olyfberg toe”. Is dit nie treffend nie? Dat Jesus Christus saam met die dissipels lofsange sing? Hoe is dit moontlik dat die Here saam sing? Judas is aangewys as die een wat Hom sou verraai en dit wat Jesus vooruit gesê het, dat Hy sal sterf en drie dae later opstaan, dit word al hoe meer werklik. Die terloopse opmerking van die lofliedere en die gaan na die Olyfberg, die plek van verraad, is nie so terloops nie, dit het betekenis. Vir ons, en al die gelo- Markus 14: 26–31 wiges deur die eeue het hierdie sang sin. Enersyds herinner die sing van die “hallel” tydens die Paasmaaltyd aan die verloss- singende en vierende Here en sy dissipels weg te dra en ons wat so faal, deel te ing van Israel uit Egipte. Dit was deel van volg die woorde van Jesus: “Julle sal al- maak van God se volk. die liturgie, van die godsdienstige reël- mal van my afvallig word”. Hy praat hier Hierdie waarheid word gevier, word maat van die Pasga. Ná die derde beker met die dissipels en nie net hier nie, maar gesing in die wêreld. En met die sang is die Paasmaaltyd afgesluit met die sing ook elders in die evangelie word die dis- en liturgie sing ons van God se plan, van Psalms 114 of 115 tot 118. sipels se onbegrip en onvermoë beskryf. sy Verlossing en versorging deur Jesus Dit is nie net lofliedere nie, hierdie Nie net verstaan hulle nie die Here se Christus. liedere is oorwinningsliedere. Dit herinner woorde nie, maar hulle misluk ook. Hier- Word daar nog in ons huise gesing? die volk Israel aan die oorwinning van van verseker die Here Petrus, hy sal mis- Sing ons nie te min vir ons Here nie? God, die uitlei van die volk uit Egipte deur luk en ook al die ander sal Hom verlaat. Bied sy verlossingsplan in Christus ons die Here. Jesus Christus neem deel aan In die Griekse wêreld is die optrede nie rede om in die midde van oorloë en die oorwinningsliedere en bring lof aan van die leerlinge teruggelei na die leer- onreg, rampe, probleme en swaarkry te God, die Vader. Hy sing terwyl die kruis meester. Wanneer die leerling misluk, dan sing nie? se skaduwee nader kom, terwyl God se is dit die gevolg van die leermeester se Al trek ons wêreld se nate los, kan ons oordeel en vloek oor die sonde soos don- opvoeding. Christus doen hiermee weg. met ons loflied oor Christus voor God se derweer aanrol. Hy verseker sy leerlinge, gelowiges, dat aangesig gaan staan en sing van die kruis Waarom sing die Here in hierdie om- hulle sal faal, maar Hy sal hulle weer op- en die opstanding, van ons Here wat ons standighede? tel, weer bymekaarmaak, altyd lei. deur alle nood, selfs die graf, na die op- Ons moet na die hele Markus luister, Dit is deel van God se plan. Hy kom standing en die lewe dra. maar in die besonder na die gedeelte wat om nie net die oordeel van die Vader oor Kom, laat ons sing van die gekruisigde volg op die terloopse mededeling. Op die die sonde te dra nie, maar om die sonde en die opgestane Here, Jesus Christus.

, lééf p, glo hoo ans Afrika in www.pretoriafm.co.za | herfs 2017 | VASBYT 39