Crime Pays Feuillades Adriaensens Vito Met Met De Wereld Van Het Theater in Zijn Centie
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
zomer 2008 Crime Pays Feuillades Les Vampires in een historisch en stilistisch daglicht 93 CineMagie 263 Vito Adriaensens p 24 maart 2008 bracht Artificial Eye opnieuw een stille filmklassieker van Oformaat uit. Na eerder al een stap in de goede richting te hebben gezet met de heruitgave van Fantômas (1913-1914), een filmisch hoogtepunt uit de jaren 10, is nu ook een van Louis Feuillades andere pareltjes in het misdaadgenre uitgegeven op enkele dvd’s. Les Vampires (1915-1916) volgt in tien episodes de criminele explo- ten van de gelijknamige Parijse dievenbende versus diens goedhartige tegenpolen, reporter Philippe Guérande (Édouard Mathé) en zijn komische sidekick Oscar Ma- zamette (Marcel Lévesque), en is zo in beeld gebracht dat een stilistische herwaar- dering en contextualisering nu alles behalve misdadig is. Here’s Louis! theatergezelschappen, en was hij tevens een ac - tief wielertoerist bij Vélo-Club Lunellois. De naam Feuillade zal tegenwoordig bij het Toen zijn ouders overleden in 1896 en ‘98 alledaagse filmpubliek nog maar weinig belletjes hield hij het voor bekeken in Lunel en trok hij doen rinkelen, maar zijn naam en faam resone- naar Parijs in de hoop daar literaire faam op te ren al sinds de stille filmrevival van 1960-‘70 bouwen. Zijn eerste jaren waren moeilijk, maar luid door academische middens als een van de als polemisch ingesteld politiek journalist en il- voornaamste exponenten van Europese filmstijl lustrator leerde hij enkele mensen kennen die in de tienerjaren van het filmische medium, en hem naar de cinema zouden leiden, zoals André van filmstijl tout court . Feuillades populariteit Heuzé. Laatstgenoemde leerde Feuillade kennen bij het grote publiek bleef niet lang uit toen hij bij het blad Paris-Toro en samen schreven ze en- in 1905 bij de Franse filmproducent Gaumont kele toneelstukken, tot Heuzé hem in 1905 intro- kon beginnen, en bij zijn dood in 1925 had hij duceerde in de lucratieve filmwereld. Ondanks maar liefst zo’n 800 films gedraaid (1). De pro- interesse van de op dat moment grootste speler ductiedrive die Feuillade aan de dag legde sloot op de Franse filmmarkt, Pathé Frères, opteerde nauw aan bij een vaak erg economische filmstijl Feuillade onder invloed van de artistieke direc- waarbij hij opteerde om - geheel in de Franse trice van Gaumont, Alice Guy, voor een job als traditie die hij zelf mee aan het uitvinden was scenarioschrijver/regisseur bij la Marguerite (2). - de actie te laten ontplooien voor een statische Op het moment dat Feuillade zich camera in wat wel eens pejoratief canned theatre aanmeldde bij Gaumont waren er vier grote of ingeblikt theater genoemd werd. spelers in de Franse filmindustrie: Pathé-Frè- Louis Feuillade, geboren in Lunel op 19 res, Gaumont, Star Films (Méliès) en Lumière. februari 1873, kwam voor het eerst in aanraking Laatstgenoemde zette zichzelf zo goed als bui- met de wereld van het theater in zijn adoles- tenspel door tussen 1902 en 1907 filmproduc- centie. Als vijfde en laatste zoon van wijnhan- tie in te wisselen voor de voltijdse productie delaars Barthélemy en Marie Feuillade was het van filmstock (3). De overige drie maatschap- bijna vanzelfsprekend dat Louis, net als zijn an- pijen waren exponentieel aan het uitbreiden op dere broers, in de voetsporen van zijn vader zou verschillende vlakken in de filmindustrie, maar Vampires Les treden, en zo geschiedde ook. In zijn vrije tijd Méliès’ Star Films was al snel niet meer succes- publiceerde Feuillade echter gedichten, schreef vol genoeg om bij te kunnen benen, waardoor hij theaterteksten, acteerde hij in plaatselijke Pathé en Gaumont de onbetwiste marktleiders werden. Filmhistoricus Richard Abel noemt dat zich, volgens Janet Staiger, pas rond 1909 in Pathé - de grootste van de twee reuzen - een de Amerikaanse filmindustrie manifesteerde. 94 waarachtige “ usine aux images ” (4), omdat Charles Pathé zijn kleine artisanale bedrijfje op Surreal Serial Queens minder dan zeven jaar tijd omgetoverd had tot een concern dat de Europese en Amerikaanse Louis Feuillade stond hetzelfde te wachten filmmarkt zou overheersen qua filmkwantiteit. bij Gaumont, maar karakteristiek voor de maat- CineMagie 263 zomer 2008 Het artistieke personeel zochten Pathé en de schappij gingen ze daar voorzichtig om met ver- anderen in de entertainmentsector, waaruit andering en werd het nieuwe systeem pas tussen zowel music hall performers en vaudeville ac- 1907 en 1909 ingevoerd. De omwisseling ging teurs als legitieme theateracteurs naar de film- gepaard met de aanstelling van Louis Feuillade industrie werden gelokt. In de vroege jaren van als nieuw hoofd van productie, die op 7 januari de cinema, tot ongeveer 1907, bestonden de 1907 de fakkel overnam van Alice Guy. Guy had kortfilms dan ook vaak uit niet meer dan een op dat moment al voor een huisstijl gezorgd, die reproductie van een act die al op het podium bestond uit het draaien van narratief verant- te bezichtigen was geweest, in wat filmhistori- woorde films op echte locaties. Het genre had cus Tom Gunning omschrijft als een cinema of daarbij geen belang (Abel, 1998, p.19). Feuillade attractions (5). Vanaf het prille begin (ca. 1905) had ten tijde van zijn aanstelling al heel wat films werd in de Franse filmindustrie volgens Abel gedraaid en ging verder op het elan van Guy door Pathé een systeem ingesteld waarbij een door het schrijven, regisseren en produceren regisseur zich, samen met vaste medewerkers, van films die op creatieve wijze omgingen met toespitste op bepaalde genrefilms om efficiën- ruimte, zowel op locatie als in de studio. De bes- Les Vampires Les ter werk te verrichten. In essentie is deze tactiek te voorbeelden zijn wellicht zijn veel gelauwerde een voorloper van het director-unitsysteem (6) misdaadseries of crime serials (zoals Fantômas , Les Vampires zomer 2008 Les Vampires , Judex en Tih Minh ). Feuillade ultieme belichaming van de zachte onderbuik combineerde hierin een mise-en-scène-esthe- van Parijs: sexy, edoch zeer verraderlijk. Gau- tiek, waarbij hij voornamelijk gebruik maakte thier en Lacassin noemen haar de eerste Franse 95 van de diepte in het kader om op interessante “vamp” (2006, p.75), en criticus/dichter Robert CineMagie 263 wijze de aandacht van de toeschouwer te sturen, Desnos herinnert zich zelfs nog zijn natte dro- met het concept van de film in serievorm, waar- men: “ Musidora, how beautiful you were in Les bij hij door het belang van de schurk een grote Vampires! Do you know that we dreamed of you mate aan surreële subversiviteit opwekte, die and that when evening came you entered our be- later opgepikt zou worden door Franse en Bel- drooms without knocking, dressed in your black gische surrealistische kunstenaars/filmmakers tights? ” (9). Hij legt de kracht van Les Vampires , zoals Robert Desnos (“Fantômas, Les Vampires, net zoals de andere surrealisten dat ook ten dele Les Mystères de New York,” in Le Soir (26 febru- deden, bij het hoge droomgehalte van de serie ari 1927)), Ernst Moerman ( Monsier Fantômas , dat volgens hem alles te maken had met “ love 1937, 17 min.), en René Magritte met zijn schil- and sensuality ”. derij Le Retour de Flamme van 1943. De primeur stond echter weer niet op naam Xavier Canonne geeft in zijn studie over de van Feuillade. Les Vampires was grotendeels een Belgische surrealisten als voornaamste reden reactie op het succes van de in Amerika gepro- voor de Feuillade-revival dat het subversieve van duceerde Pathé-misdaadserie The Perils of Pau- Fantômas en Les Vampires ligt in het feit dat de line (Gasnier & MacKenzie, 1914), die in 1915 crimineel bijna verheven wordt tot held; Feuil- – drie weken na Les Vampires - in Frankrijk lade noemt hij “ the man who made crime an art ” heruitgebracht werd onder de naam Les Mystè- (7). Feuillade was echter niet de eerste die dat res de New York . Het publiek kon serial queen deed. De crime serial trend werd in gang gezet Pearl White aan het werk zien als Pauline, de door de succesvolle new kid on the block Éclair en heldin van de serie, die haar leven moet verde- de vermaarde regisseur Victorin Jasset. In 1908 digen tegenover haar voogd die uit is op haar pakten Éclair en Jasset uit met een detectiveserie erfenis. Feuillade gaf natuurlijk een interessante die gebaseerd was op populaire misdaadnovel- wending aan het woord serial queen door van les uit Amerika: Nick Carter, le roi des détectives . Irma Vep de belichaming van het kwade te ma- De gelijkenis met Feuillade vinden we echter ken, een vrouw die voor niets terugdeinst. Le- iets later terug, wanneer Éclair – net als Feuil- zers die ondertussen het Irma Vep-virus al te lade daarna – een serie uitgeeft waarvan de titel pakken hebben, moeten zeker eens kijken naar rechtstreeks verwijst naar de crimineel: Zigomar de Franse filmmaker Olivier Assayas’ hommage (Jasset, 1911). Een promotiecampagne van Éclair aan de Franse schone, Irma Vep (1996), waarin schrijft het succes van Zigomar , en aldus ook het Jean-Pierre Léaud als neurotische filmmaker nog grotere succes van Fantômas en Les Vampi- een remake van Les Vampires wil maken met res, toe aan “ the strange and the fantastic within Chinese schone Maggie Cheung als fetisjactrice the very real fabric of modern life. ” (8) par excellence . Les Vampires verschilt echter op een belang- rijk vlak van de hiervoor vermelde series, want Staging is the name of the game de belangrijkste slechterik is een vrouw. In hun strijd tegen het kwade komen Philippe Guéran- Stilistisch gezien is Les Vampires iets spaarza- de en Oscar Mazamette (die overigens eerst zelf mer dan Fantômas . Feuillade was een regisseur een vampire was) verschillende schurken tegen die te plaatsen is in de Europese staging -traditie die zichzelf hoofd van Les Vampires noemen, die vaak, niet helemaal correct, lijnrecht tegen- maar die verdwijnen als sneeuw voor de zon in over de Amerikaanse montagetraditie geplaatst de loop van de reeks, terwijl één figuur vanaf de wordt.