Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Budzyń

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY BUDZY Ń

1999 2014 – I zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Studium uchwalono Uchwał ą Nr X/60/99 Rady Gminy w Budzyniu z dnia 9 listopada 1999 r.

Studium składa si ę z: − cz ęś ci opisowej, − cz ęś ci graficznej: − mapa w skali 1: 25000 pt. „Gmina Budzy ń – Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego”, − mapy w skali 1:5000 i 1:10000 pt. „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń – jednostki osadnicze”, − materiał pomocniczy stanowi mapa w skali 1:25000 pt. „Gmina Budzy ń – uwarunkowania rozwoju gminy”.

Zarz ąd Gminy Budzy ń − Przewodnicz ący Zarz ądu: mgr Marcin Sokołowski − Zastępca Przewodnicz ącego Zarz ądu: Zdzisław Rejek − Członkowie Zarz ądu: Kazimierz Cembrowicz Marek Cyran Tadeusz Grochowalski

Zespół autorski Studium opracował w Wojewódzkim Biurze Urbanistyki i Architektury w Pile zespół autorski pod kierunkiem mgr in ż. arch. Tomiry Ł ęskiej-Oleszak (nr ewidencyjny uprawnie ń 250/88), w składzie:

− mgr in ż. arch. Iwona Wojtecka – zagadnienia przestrzenne − mgr in ż. arch. Ireneusz Ratajczak – zagadnienia przestrzenne − mgr Helena Bielasiewicz-Nowicka – zagadnienia programowe − mgr Krystyna Syguła – zagadnienia przyrodnicze − in ż. Ewa Rochowiak – zagadnienia rolnictwa − mgr Ewa Kledzik – zagadnienia kulturowe − in ż. Halina Nowacka – zagadnienia infrastruktury technicznej − mgr in ż. Mieczysław Cholewo – zagadnienia infrastruktury technicznej − mgr in ż. Piotr Stró żyński – zagadnienia komunikacji − tech. Danuta Nowakowska – opracowanie graficzne

Zespół autorski zmiany studium − mgr Marcin Brytan − dr Witold Andrzejczak

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Podstawa prawna opracowania: − art. 6 ustawy z dnia 7 lipca 1994r. o zagospodarowaniu przestrzennym, − uchwała Nr XX/124/97 Rady Gminy w Budzyniu z dnia 30 kwietnia 1997 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

SPIS TRE ŚCI

I. WST ĘP

1. Podstawa prawna opracowania studium ...... 6 2. Zało żenia i podstawa prawna opracowania zmiany studium ...... 6 3. Materiały wej ściowe do studium ...... 7 4. Obowi ązuj ące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego...... 7 5. Obowi ązuj ące zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego Gminy ...... 8 6. Podstawowe dane o gminie ...... 9 5.1. Dane statystyczne ...... 9 5.2. Poło żenie geograficzne i administracyjne ...... 10

II. OCENA UWARUNKOWA Ń ROZWOJU GMINY ...... 12

1. Uwarunkowania wynikaj ące z polityki przestrzennej pa ństwa na obszarze gminy ...... 12 2. Zagadnienia rozwoju demograficzno-społecznego i gospodarczego ...... 12 2.1. Sie ć osadnicza – hierarchia i funkcje ...... 12 2.2. Demografia ...... 13 2.3. Zatrudnienie ...... 16 2.4. Bezrobocie ...... 18 2.5. Zasoby mieszkaniowe ...... 18 2.6. Edukacja i opieka socjalna ...... 20 2.7. Usługi ...... 20 3. Uwarunkowania wynikaj ące z ukształtowanej struktury funkcjonalno- przestrzennej ...... 21 4. Środowisko przyrodnicze ...... 21 4.1. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia ...... 21 4.2. Budowa geologiczna i surowce mineralne ...... 22 4.3. Warunki hydrograficzne i zasoby wód podziemnych ...... 25 4.4. Wody powierzchniowe i gospodarka wodna ...... 26 4.5. Warunki klimatyczne ...... 27 4.6. Warunki glebowe ...... 28 4.7. Szata ro ślinna ...... 29 5. Uwarunkowania wynikaj ące z cech środowiska przyrodniczego oraz wyst ępuj ących zagro żeń 31 5.1. Krajobraz i obiekty przyrodnicze prawnie chronione ...... 31 5.2. Wody ...... 32 5.3. Powietrze atmosferyczne, hałas ...... 33 5.4. Ochrona gleb i powierzchni ...... 33 5.5. Ochrona zieleni ...... 34 6. Zagadnienia gospodarki rolnej ...... 34 6.1. Użytkowanie gruntów ...... 34 6.2. Ogólna charakterystyka gleb ...... 35 6.3. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej ...... 37 6.4. Struktura władania ...... 38 6.5. Indywidualne gospodarstwa rolne ...... 39 6.6. Kierunki uprawy i chowu zwierz ąt ...... 40 6.7. Obsługa rolnictwa ...... 41 6.8. Cele produkcji rolnej...... 42 6.9. Ochrona ziemi ...... 42 7. Środowisko kulturowe ...... 43 7.1. Rys historyczny ...... 43 7.2. Charakterystyka warto ści kulturowych ...... 44 8. Uwarunkowania wynikaj ące z cech środowiska kulturowego oraz prawnej ochrony dóbr kultury ...... 48

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

9. Infrastruktura techniczna ...... 55 9.1. Zaopatrzenie w wod ę ...... 55 9.2. Zaopatrzenie w gaz ...... 56 9.3. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą ...... 56 9.4. Zaopatrzenie w ciepło ...... 56 9.5. Telekomunikacja ...... 56 9.6. Odprowadzanie ścieków sanitarnych ...... 57 9.7. Odprowadzanie ścieków deszczowych...... 58 9.8. Gospodarka odpadami stałymi ...... 58 10. Komunikacja ...... 58 10.1. Komunikacja drogowa ...... 58 10.2. Komunikacja kolejowa ...... 59 10.3. Komunikacja autobusowa ...... 59 10.4. Uwarunkowania rozwoju komunikacji ...... 60

III. CELE STRATEGICZNE ROZWOJU GMINY ...... 61

1. Cel podstawowy rozwoju ...... 61 2. Cele strategiczne ...... 61 3. Zadania, jako sposoby osi ągania celów ...... 61

IV. KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA, POLITYKA PRZESTRZENNA ...... 62

1. Kierunki ochrony warto ści i zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego ...... 62 1.1. Ochrona środowiska przyrodniczego ...... 62 1.2. Ochrona dóbr kultury...... 62 2. Kierunki rozwoju produkcji rolnej ...... 63 3. Kierunki rozwoju infrastruktury technicznej ...... 65 3.1. Zaopatrzenie w wod ę ...... 65 3.2. Zaopatrzenie w gaz ...... 65 3.3. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą ...... 65 3.4. Zaopatrzenie w ciepło ...... 65 3.5. Telekomunikacja ...... 66 3.6. Odprowadzanie ścieków sanitarnych ...... 66 3.7. Odprowadzenie ścieków deszczowych...... 66 3.8. Gospodarka odpadami stałymi ...... 67 4. Kierunki rozwoju komunikacji ...... 67 5. Kierunki rozwoju sieci osadniczej ...... 67 5.1. Tereny, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę ...... 67 5.2. Ustalenia dotycz ące zasad i form zagospodarowania ...... 68 6. Strefy polityki przestrzennej ...... 68 6.1. Strefy priorytetów dla ochrony środowiska ...... 68 6.2. Strefa priorytetów dla promocji i aktywizacji gospodarczej gminy ...... 69 6.3. Strefy priorytetów dla rozwoju rolnictwa...... 69

V. OBOWI ĄZUJ ĄCE SPORZ ĄDZENIE MIEJSCOWYCH PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ...... 71

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

I. WST ĘP

1. Podstawa prawna opracowania studium

Podstaw ę prawn ą opracowania studium okre śla:

a) art. 6 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym.

„art. 6.1. W celu okre ślenia polityki przestrzennej gminy, rada gminy podejmuje uchwał ę o przyst ąpieniu do sporz ądzenia studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.”

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń okre śla: − uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, − kierunki zagospodarowania przestrzennego, − polityk ę przestrzenn ą gminy.

„art. 6.7. Studium nie jest przepisem gminnym i nie stanowi podstawy do wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu”.

b) Uchwała Nr XX/124/97 Rady Gminy w Budzyniu z dnia 30 kwietnia 1997 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń.

2. Zało żenia i podstawa prawna opracowania zmiany studium

Podstaw ę prawn ą zmiany studium stanowią zapisy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz. U. z 2012 r., poz. 647 ze zm.) oraz uchwała Nr XXXIV/251/2014 Rady Gminy w Budzyniu z dnia 14 marca 2014 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia zmiany studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń. Zakres zmiany polega na uzupełnieniu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Budzy ń o pojedyncze ustalenia dla cz ęś ci gminy obj ętych zmian ą studium i wprowadzeniu ich do ujednoliconego tekstu i rysunku studium. Celem przeprowadzenia zmiany studium jest umo żliwienie budowy linii elektroenergetycznej wysokiego napi ęcia 110kV oraz stacji transformatorowej (GPZ – główny punkt zasilania). Infrastruktura powy ższa ma słu żyć obsłudze elektrowni wiatrowej zlokalizowanej na terenie gminy Budzy ń i gmin s ąsiednich. Obszar zmiany obejmuje dwa tereny – pierwszy jest poło żony na północny-wschód od miejscowo ści Ostrówki, natomiast drugi znajduje si ę na północ od miejscowo ści Podstolice. Zmiana studium obejmuje pas terenu o szeroko ści 20 m – po 10 m od osi planowanej linii elektroenergetycznej, a tak że działk ę o powierzchni ok. 5 ha przeznaczon ą na budow ę stacji transformatorowej (GPZ). Zmiany w tek ście studium zostały wprowadzone na str. 65 oraz w niniejszym punkcie. Oprócz zmian w tre ści zwi ązanych ści śle z zakresem przedmiotowej zmiany studium (oznaczonych kolorem), pozostałe zapisy dokumentu zachowuj ą dotychczasowe brzmienie. Dodatkowo w celu zwi ększenia przejrzysto ści i poprawy prezentacji zapisów, cała struktura tekstu studium została sformatowana na nowo. Nast ąpiło ujednolicenie stylów w całym dokumencie, standaryzacja zapisu dat i skrótów, tabelaryzacja wybranych danych, a tak że wprowadzenie innych niewielkich korekt redaktorskich pozostaj ących bez wpływu na merytoryczn ą tre ść dokumentu.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Na potrzeby zmiany studium została sporz ądzona prognoza oddziaływania na środowisko skutków uchwalenia zmiany studium zgodnie z zapisami ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tj. Dz. U. z 2013 r. poz. 1235 ze zm.). Zgodnie z § 8 ust 1, 2 i 3 Rozporz ądzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. – w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, zmiana studium polegaj ąca na uzupełnieniu studium o pojedyncze ustalenia, została wprowadzona w formie ujednoliconego projektu studium z wyró żnieniem projektowanych zmian kolorem.

3. Materiały wej ściowe do studium

Studium opracowano z wykorzystaniem danych dotycz ących gminy Budzy ń na podstawie nast ępuj ących materiałów:

− miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń, z pó źniejszymi zmianami, 1986 r., − zbioru danych uzyskanych z Urz ędu Gminy i Urz ędu Statystycznego w Pile, dodatkowo Roczniki Statystyczne 1993-97 r., − zbioru danych uzyskanych z Urz ędu Wojewódzkiego w Poznaniu, opracowanie – Województwo Wielkopolskie – 1998 r., − zbioru danych uzyskanych z Urz ędu Statystycznego w Poznaniu, Powiaty województwa wielkopolskiego – 1998 r., − projektu studium zagospodarowania przestrzennego województwa pilskiego, WBUiA, Piła 1997 r.

4. Obowi ązuj ące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

Plany uchwalone w trybie ustawy z dnia 12 lipca 1984 r. o planowaniu przestrzennym, trac ą moc z dniem 1.01.2000 r. zgodnie z art. 67 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym:

− miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń – uchwała Nr XI/52/86 Gminnej Rady Narodowej w Budzyniu z dnia 27.03.1986 r.,

− miejscowy plan szczegółowy zagospodarowania przestrzennego terenów przemysłowo-składowych w Budzyniu na Osiedlu Cechowym (ul. Piłsudskiego i Le śna) – uchwała Nr XII/67/91 Rady Gminy w Budzyniu z 29.05.1991 r.,

− miejscowy plan szczegółowego zagospodarowania przestrzennego terenu rzemiosła produkcyjnego i jednorodzinnego budownictwa mieszkaniowego w Budzyniu – Wybudowanie 41 – uchwała Nr XV/76/91 Rady Gminy w Budzyniu z 14.08.1991 r.,

− miejscowy plan szczegółowy zagospodarowania przestrzennego osiedla mieszkaniowego przy ulicy Rogozi ńskiej w Budzyniu – uchwała Nr XIV/63/86 Gminnej Rady Narodowej w Budzyniu z 25.09.1986 r.,

− miejscowy plan szczegółowy zagospodarowania przestrzennego osiedla mieszkaniowego w Wyszynach – uchwała Nr VII/42/89 Gminnej Rady Narodowej w Budzyniu z 28.09.1989 r.,

− miejscowy plan szczegółowy zagospodarowania przestrzennego osiedla mieszkaniowego w Budzyniu przy ul. Margoni ńskiej – uchwała Nr VIII/37/85 Gminnej Rady Narodowej w Budzyniu z 27.09.1985 r.,

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

− miejscowy plan szczegółowy zagospodarowania przestrzennego terenów przemysłowo-składowych przy ul. Chodzieskiej w Budzyniu – uchwała Nr XVII/87/87 Gminnej Rady Narodowej w Budzyniu z 26.03.1987 r.,

− zmiana w miejscowym planie szczegółowym zagospodarowania przestrzennego terenów przemysłowo-składowych w Budzyniu na Osiedlu Cechowym – uchwała Nr XVI/80/91 Rady Gminy w Budzyniu z 12.09.1991 r.,

− zmiana w miejscowym planie szczegółowym zagospodarowania przestrzennego terenu budownictwa mieszkaniowego przy ulicy Rogozińskiej w Budzyniu – uchwała Nr XXXI/149/93 Gminnej Rady Narodowej w Budzyniu z 29.07.1993 r.,

− zmiana w miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń (granica rolno-le śna) – uchwała Nr XXIV/114/92 Rady Gminy w Budzyniu z 22.10.1992 r.

− zmiana w miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń (wie ś Budzy ń, wie ś Bukowiec) – uchwała Nr XXIX/138/93 Rady Gminy w Budzyniu z 20.05.1993 r.,

− zmiana w miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń (rejon ul. Le śnej, Powsta ńców Wlkp. i Osiedla Cechowego w Budzyniu) – uchwała Nr XXXV/173/94 Rady Gminy w Budzyniu z 16.02.1994 r.,

5. Obowi ązuj ące zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy

Zmiany uchwalone w trybie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o planowaniu przestrzennym, zachowuj ą moc prawn ą zgodnie z art. 67 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym:

− zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń, wie ś Budzy ń – uchwała Nr XVII/101/96 Rady Gminy w Budzyniu z 28.11.1996 r.

− zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń, wie ś K ąkolewice – uchwała Nr XVII/102/96 rady Gminy w Budzyniu z 28.11.1996 r.,

− zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń, wie ś Budzy ń – uchwała Nr XXVIII/168/98 Rady Gminy w Budzyniu z 29.04.1998 r.,

− zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń, wie ś Bukowiec – uchwała Nr XXVIII/169/98 rady Gminy w Budzyniu z 29.04.1998 r.,

− zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń, wieś Wyszyny – uchwała Nr XXVIII/170/98 Rady Gminy w Budzyniu z 29.04.1998 r.,

− zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń, wie ś Podstolice – uchwała Nr XXVIII/171/98 Rady Gminy w Budzyniu z 29.04.1998 r.,

− zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń, wie ś K ąkolewice – uchwała Nr XXVIII/172/98 Rady Gminy w Budzyniu z 29.04.1998 r.,

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

− zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń, wie ś Budzy ń – uchwała Nr XXIX/180/98 Rady Gminy w Budzyniu z 8.06.1998 r.

OBSZARY, DLA KTÓRYCH OBOWI ĄZUJ Ą MIEJSCOWE PLANY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO SPORZ ĄDZONE W TRYBIE USTAWY Z DNIA 7.07.1994 R. O ZAGOSPODAROWANIU PRZESTRZENNYM

6. Podstawowe dane o gminie

6.1. Dane statystyczne

Liczba ludno ści (1997 r., dane: UG Budzy ń): 8235

Obszar gminy 20761 ha w tym: użytki rolne 12241 ha lasy grunty le śne 7477 ha wody otwarte 167 ha pozostałe grunty 876 ha

Dane demograficzne (1997 r.)

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Liczba ludno ści 8175 w tym: kobiety 4087 męż czy źni 4088

Zawodowo czynni (1996 r.) 1773 w tym: kobiety 565 męż czy źni 1208

Liczba bezrobotnych (1996 r.) 423 w tym: kobiety 274 Wska źnik bezrobocia rejestrowanego (1996 r.) 9,2%

Mieszkalnictwo ilo ść mieszka ń 2003 ilo ść izb 7788

byłe relacja wska źnika gmina l.p. wska źniki woj. gminnego do Budzy ń pilskie wojewódzkiego 1. gęsto ść zaludnienia w osobach / 1km 2 39,2 60,4 0,65 2. bezrobotni / 1000 mieszka ńców 52,8 72,5 0,73 3. abonenci telefoniczni / 1000 mieszka ńców 145,4 144,4 1,01 w tym wie ś 145,4 65,3 2,23 4. podmioty w systemie REGON / 1000 mieszka ńców 53,7 58,9 0,91 5. pracuj ący wg EKD / 1000 mieszka ńców 221,6 208,7 1,06 6. drogi gminne i lokalne w km / 100km 2 63,1 33,9 1,86 7. dochody gminne / 1 mieszka ńca 679 662 1,02

6.2. Poło żenie geograficzne i administracyjne

Gmina Budzy ń poło żona jest w północnej cz ęś ci województwa wielkopolskiego, w południowej cz ęś ci powiatu chodzieskiego. Rozci ągło ść południkowa gminy wynosi 20’ 02’’, od 16°46’19’’ do 17°06’21’’ długo ści geograficznej wschodniej. Rozci ągło ść równole żnikowa wynosi 8’17’’, od 52°49’06’’ do 52°57’23’’ s zeroko ści geograficznej północnej. Graniczy ona od północy z gminami Chodzie ż i Margonin, od wschodu z powiatem W ągrowiec, gmin ą W ągrowiec, od południa z powiatem Oborniki, gminami Rogo źno i Ryczywół, od zachodu z powiatem czarnkowsko-trzcianeckim, gmin ą Czarnków. Według podziału Polski J. Kondrackiego na krainy fizyczno-geograficzne Gmina Budzy ń le ży w obr ębie mezoregionu Pojezierze Chodzieskie, który jest cz ęś ci ą makroregionu Pojezierze Wielkopolskie, wchodz ącego w skład podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

II. OCENA UWARUNKOWA Ń ROZWOJU GMINY

1. Uwarunkowania wynikaj ące z polityki przestrzennej pa ństwa na obszarze gminy

Dla realizacji polityki przestrzennej pa ństwa organy rz ądowe opracowuj ą koncepcj ę polityki przestrzennego zagospodarowania kraju oraz programy zawieraj ące zadania rz ądowe słu żą ce realizacji ponadlokalnych celów publicznych. Wojewódzkie organy samorz ądowe opracowuj ą plan województwa uwzgl ędniaj ący zadania rz ądowe, o których mowa wy żej. Zgodnie z art. 6 ust. 2 i ust. 5 pkt. 8 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, w studium gminy okre śla si ę obszary przewidziane do realizacji zada ń i programów wynikaj ących z polityki zawartej w strategii rozwoju województwa i planie województwa. Prace nad strategi ą i planem województwa wielkopolskiego zostały podj ęte w styczniu 1999 r. po wprowadzeniu nowego podziału administracyjnego pa ństwa. Materiałem do ww. opracowa ń jest m.in. studium byłego województwa pilskiego zawieraj ące uwarunkowania ponadlokalne dla poszczególnych gmin. Takim elementem dla gminy Budzy ń jest droga krajowa nr 11, ł ącz ąca Śląsk ze Środkowym Wybrze żem. Znaczenie mi ędzyregionalne i mi ędzynarodowe trasy komunikacyjnej wymusza odpowiednie parametry drogi. Trasa nr 11 przewidziana jest do stopniowej modernizacji do parametrów drogi ekspresowej. W studium gminy Budzy ń, w kierunkach rozwoju komunikacji, wyznaczono 200 m stref ę postulowanej modernizacji drogi krajowej nr 11. Poza układem komunikacyjnym gmina Budzy ń nie ma istotnych uwarunkowa ń ponadlokalnych wynikaj ących z polityki przestrzennej pa ństwa.

2. Zagadnienia rozwoju demograficzno-społecznego i gospodarczego

2.1. Sie ć osadnicza – hierarchia i funkcje

Zmiany w liczbie ludno ści gminy w latach 1978-97 lata 1997 – 1997/ l.p. sołectwo wie ś 1978 1988 1997 1978 1978 1. Budzy ń Budzy ń 2888 3539 3992 1104 38,2 2. Brzekiniec Brzekiniec 258 228 243 -15 -5,8 3. Bukowiec Bukowiec 567 437 461 -106 -18,7 Nowa Wie ś Wyszy ńska 4. Dziewoklucz Dziewoklucz 452 479 450 -2 -0,4 5. Grabówka Grabówka 159 137 164 5 3,1 6. Kąkolewice Kąkolewice 174 154 157 -17 -9,8 7. Nowe Brze źno Nowe Brze źno 233 242 249 16 6,9 8. Ostrówki Ostrówki 261 224 241 -20 -7,7 9. Podstolice Podstolice 361 327 312 -49 -13,6 10. Prosna Prosna 380 381 382 2 0,5 11. Sokołowo Budzy ńskie Sokołowo Budzy ńskie 711 600 569 -142 -19,9 Popielno 12. Wyszynki Wyszynki 189 178 185 -4 -2,1 Niewiemko 13. Wyszyny Wyszyny 460 795 830 370 80,4 razem 7093 7721 8235 1142 16,1 Źródło: 1978 i 1988 – wyniki NSP, 1997 – dane Urz ędu Gminy Budzy ń.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

W strukturze sieci osadniczej gminy Budzy ń dominuj ą wsie licz ące od 200 do 700 mieszka ńców. W okresie lat 1978 – 1997 najwi ększy przyrost ludno ści nast ąpił w sołectwie Wyszyny (o 80,4%), nast ępnie w Budzyniu (o 38,2%), w Nowym Brze źnie (o 6,9%) i Grabówce (o 3,1%). W tym samym okresie du ży spadek liczby ludno ści zanotowano w sołectwach: Sokołowo Budzy ńskie (o 19,9%), Bukowiec (o 18,7%) i Podstolice (o 13,6%). Wie ś Budzy ń, licz ąca prawie 4 tys. mieszka ńców, w hierarchii sieci osadniczej gminy pełni rol ę lokalnego o środka gminnego o funkcji usługowo-produkcyjno-rolniczej. O środkiem pomocniczym, uzupełniaj ącym obsług ę mieszka ńców gminy, jest wie ś Wyszyny o wykształconej funkcji usługowo-rolniczej. Wyposa żona w podstawowy zakres usług wie ś Sokołowo Budzy ńskie równie ż pełni funkcj ę rolniczo-usługow ą. Pozostałe, elementarne wsie gminy Budzy ń, tworz ą podstawow ą sie ć osadnicz ą gminy o przewa żaj ącej funkcji rolniczej. Jedynie we wsiach: Bukowiec uzupełniaj ącą funkcj ą są usługi, w K ąkolewicach – produkcja oraz w Niewiemku – wypoczynek.

Gmina Budzy ń – funkcje wsi liczba ludno ści l.p. wie ś rodzaj pełnionej funkcji 1997 r. 1. Budzy ń 3992 usługowo- produkcyjno-rolnicza 2. Brzekiniec 243 rolnicza 3. Bukowiec 361 rolniczo-usługowa 4. Nowa Wie ś Wyszy ńska 100 rolnicza 5. Dziewoklucz 450 rolnicza 6. Grabówka 164 rolnicza 7. Kąkolewice 157 rolniczo-produkcyjna 8. Nowe Brze źno 249 rolnicza 9. Ostrówki 241 rolnicza 10. Podstolice 312 rolnicza 11. Prosna 382 rolnicza 12. Sokołowo Budzy ńskie 545 rolniczo-usługowa 13. Popielno 24 rolnicza 14. Wyszynki 149 rolnicza 15. Niewiemko 36 rolniczo-wypoczynkowa 16. Wyszyny 830 usługowo-rolnicza razem 8235 Źródło: materiały Urz ędu Gminy w Budzyniu.

2.2. Demografia

Gmina Budzy ń jest 21 co do wielko ści i 111 pod wzgl ędem liczby mieszka ńców gmin ą województwa wielkopolskiego, licz ącego 226 jednostek gminnych. Obszar gminy, wynosz ący 207,6 km 2, zamieszkuje 8175 osób, w tym 4087 kobiet. W ostatnim dwudziestoleciu rozwój demograficzny gminy przebiegał równomiernie. W 1970 r. gmin ę Budzy ń zamieszkiwało 6525 osób, a w nast ępuj ących po sobie latach liczba mieszka ńców kształtowała si ę nast ępuj ąco: 1975 – 6752 osoby 1980 – 7172 osoby 1985 – 7563 osoby 1990 – 7800 osób 1995 – 8050 osób 1996 – 8129 osób 1997 – 8175 osób

W latach 1970-97 liczba mieszka ńców gminy wzrosła o 1650 osób tj. o 25,3%. Głównym czynnikiem rozwoju demograficznego gminy był przyrost naturalny, najwy ższy

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń w 1975 r. – 17,2‰, najni ższy w 1995 r. – 5,3‰. W analizowanym okresie notuje si ę ujemne saldo migracji, gł ębsze po stronie odpływu ni ż napływu.

Podstawowe dane demograficzne gminy w latach 1975-95

wyszczególnienie 1975 1985 1995 stan ludno ści 6752 7563 8050 - w tym kobiety 3403 3764 4001 - w % ogółu ludno ści województwa 1,62 1,62 1,63 ludno ść na 1 km 2 34 36,4 38,8 ludno ść w wieku: - przedprodukcyjnym 2235 2646 2643 - produkcyjnym 3754 4102 4505 - poprodukcyjnym 763 815 0,02 ludno ść w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 79 84 79 mał żeństwa 75 63 80 - na 1000 mieszka ńców 11,1 8,3 7,4 urodzone żywe 163 177 107 - na 1000 mieszka ńców 24,1 23,3 13,3 zgony 47 81 64 - na 1000 mieszka ńców 6,9 10,7 7,9 zgony niemowl ąt 3 4 1 - na 1000 mieszka ńców 0,45 0,53 0,12 przyrost naturalny 116 96 43 - na 1000 mieszka ńców 17,2 12,7 5,3 saldo migracji -133 -11 -12 - na 1000 mieszka ńców 19 1,4 1,5 Źródło: materiały Urz ędu Statystycznego w Pile.

Liczba urodze ń żywych, dla gminy Budzy ń, w 1995 r. wynosiła 107 osób, czyli 13,3 osób na 1000 ludno ści, osi ągaj ąc najni ższy poziom od roku 1970. Obni żyła si ę równie ż liczba zgonów do poziomu 8 osób na 1000 ludno ści w 1995 r. W wyniku spadku liczby urodze ń nast ąpiło obni żenie przyrostu naturalnego do 43 osób, podczas gdy jeszcze w 1986 r. wyniósł on 110 osób; przyrost naturalny w gminie jest nadal wysoki. Współczynnik dynamiki demograficznej, wyra żaj ący stosunek liczby urodze ń do zgonów za 1995 r. wyniósł 2,18 i był wy ższy ni ż przeci ętnie w byłym województwie pilskim (1,41). W gminie Budzy ń, w ostatnich latach, spada ilo ść zawieranych mał żeństw. W roku 1995 na 1000 mieszka ńców zawarto 7,4 zwi ązków, podczas gdy w latach siedemdziesi ątych zawierano średnio rocznie 11,1 mał żeństw na 1000 ludno ści. Budzy ń charakteryzuje si ę młod ą struktur ą wieku ludno ści. Ponad 30% mieszka ńców gminy to dzieci i młodzie ż do lat 17-tu, 56,3% stanowi ą osoby w wieku produkcyjnym oraz 11,4% ludno ści jest w wieku poprodukcyjnym.

wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny rok 0-17 18-59/64 60/65 i wi ęcej razem osoby % osoby % osoby % 1982 2436 33,6 3987 55,0 824 11,4 7247 1996 2627 32,3 4577 56,3 925 11,4 8129

W latach 1982-96 udział ludno ści w wieku przedprodukcyjnym zmalał o 1,3 punktu, natomiast grupa ludzi w wieku produkcyjnym wrosła o 1,3 punktu, z 55,0% w roku 1982 do 56,3% w 1996 r. Na niezmienionym poziomie utrzymuje si ę udział ludno ści w grupie poprodukcyjnej i wynosi 11,4%. Ilo ść dzieci w wieku żłobkowym (0-2 lata) zmniejszyła si ę

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń z 6,8% w 1982 roku do 4,4% w 1996 r., oraz dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat) z 8,9% w 1982 roku do 6,2% w 1996 r. Odsetek młodzie ży w wieku szkoły ponadpodstawowej (15- 17 lat) wzrósł z 2,5% w 1982 roku do 5,8% w 1996 r. Na 1000 osób w wieku produkcyjnym w ko ńcu 1996 r. przypadały 573 osoby w wieku przedprodukcyjnym i 202 w wieku poprodukcyjnym.

Gmina Budzy ń – struktura wieku grupy wieku 1982 1996 (K – kobiety w liczbach w liczbach % % M – męż czy źni) bezwzgl ędnych bezwzgl ędnych 0-2 490 6,8 362 4,4 3-6 644 8,8 506 6,2 7-14 1123 15,5 1291 15,9 15-17 179 2,5 468 5,8 0-17 2436 33,6 2627 32,3 18-59 K 1917 26,5 2151 26,5 18-64 M 2070 28,5 2426 29,8 18-59/64 K+M 3987 55,0 4577 56,3 60 i wi ęcej K 559 7,7 638 7,6 65 i wi ęcej M 265 3,7 287 3,6 60/65 i wi ęcej K+M 824 11,4 925 11,4 razem 7247 100,0 8129 100,0 Źródło: materiały Urz ędu Statystycznego w Pile.

Gmina Budzy ń – rozwój ludno ści 1970-97 przyrost dynamik przyrost naturalny wska źnik ludno ść a w liczbach lata urodzenia zgony dynamiki ogółem 1970 bez- na demograf. =100 wzgl ędnych osoby 1000 mieszk. 1970 6525 100,0 * * * * * * 1975 6752 103,4 227 116 17,2 163 47 3,46 1978 7075 108,4 323 85 12,0 148 63 2,34 1980 7172 109,9 97 97 13,6 162 65 2,49 1981 7177 100,0 5 100 14,0 163 63 2,58 1982 7247 111,0 70 105 14,6 167 62 2,69 1983 7382 113,1 135 127 17,1 185 58 * 1984 7462 114,3 80 126 16,9 191 65 2,92 1985 7563 115,9 101 96 12,7 177 81 * 1986 7674 117,6 111 110 14,3 181 71 2,54 1987 7667 117,5 70 78 10,0 161 83 1,93 1988 7716 118,2 49 69 8,9 145 76 1,90 1989 7745 118,6 29 71 9,1 147 76 1,93 1990 7800 119,5 55 76 9,6 145 69 2,10 1991 7858 120,4 58 68 8,6 152 84 1,80 1992 7932 121,4 74 62 7,7 133 71 1,87 1993 7922 121,4 10 53 6,6 111 58 1,91 1994 8009 122,7 87 77 9,6 141 64 2,20 1995 8050 123,3 41 43 5,3 107 64 1,67 1996 8129 124,5 79 64 7,9 118 54 2,18 1997 8175 125,3 46 65 * 138 73 1,81 Źródło: materiały Urz ędu Statystycznego w Pile.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Gmina Budzy ń – ruch migracyjny ludno ści w latach 1975-96

napływ odpływ lata ludno ść

saldo z ze z z ze z migracji ogółem ogółem miast wsi zagr. miast wsi zagr. 1975 6752 100 23 77 - 233 126 107 - -113 1978 7075 155 60 95 - 255 107 148 - -100 1980 7172 228 104 124 - 320 198 122 - -92 1981 7177 120 60 60 - 187 94 93 - -67 1982 7247 149 64 85 - 184 110 74 - -35 1983 7382 148 75 73 - 168 116 52 - -20 1984 7463 137 52 85 - 183 107 76 - -46 1985 7563 120 55 65 - 151 94 57 - -35 1986 7674 96 37 59 - 95 54 41 - 1 1987 7667 88 24 64 - 173 83 90 - -85 1988 7716 96 45 51 - 176 90 86 - -80 1989 7745 109 43 66 27 151 59 92 52 -42 1990 7800 84 30 54 - 105 54 51 - -21 1991 7858 131 59 72 - 141 62 79 - -10 1992 7932 65 33 32 - 114 65 49 - -49 1993 7922 64 41 23 - 126 63 63 - -62 1994 8009 72 41 31 - 63 31 32 - 9 1995 8050 54 22 32 - 86 32 34 - -12 1996 8129 73 32 38 3 78 47 30 1 -5 Źródło: materiały Urz ędu Statystycznego w Pile.

2.3. Zatrudnienie

Na terenie gminy Budzy ń w systemie REGON, w 1996 r. zarejestrowanych było 430 podmiotów gospodarczych, z tego 97% stanowił sektor prywatny. Od 1993 r. nast ąpił wzrost o 21,8% ilo ści podmiotów gospodarczych, w tym w sektorze prywatnym o 22,5%.

− 1993 – 353 podmioty, w tym 342 prywatne − 1995 – 374 podmioty, w tym 366 prywatnych − 1996 – 430 podmiotów, w tym 419 prywatne

Struktura podmiotów gospodarczych w liczbach bezwzgl ędnych przedstawia si ę nast ępuj ąco:

ogółem liczba podmiotów 430 w tym : − rolnictwo i le śnictwo 34 − przemysł 96 − budownictwo 41 − handel i naprawy 159 − transport i ł ączno ść 25 − po średnictwo finansowe i obsługa nieruchomo ści firm 26 − pozostała działalno ść 16

Jednostki handlowo-naprawcze stanowi ą 36,9% ogółu podmiotów gospodarczych, nast ępnie przemysł 22,3% i budownictwo 9,5%. W 1996 r. w gospodarce narodowej wg EKD ł ączna liczba pracuj ących wyniosła 1773 osoby, z tego kobiety stanowiły 31,9% (565 osób). W przeliczeniu na jednostk ę gospodarczą

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń przypadało średnio 4,1 osób. Z ogólnej liczby pracuj ących w 1996 r. w dziale działalno ści produkcyjnej zatrudnionych było – 61,8%, w rolnictwie i le śnictwie – 15%, o świacie, ochronie zdrowia i opiece socjalnej – 8,9%, handlu – 3,7%, budownictwie – 3,6% i transporcie – 2,4%.

Pracuj ący w gospodarce narodowej Lata Ogółem w tym prze- budow- transport łączno ść handel rolnictwo- gosp. oświata ochrona mysł nictwo le śnictwo komunal zdrowia 1988 1365 112 * 14 30 169 250 1992 867 32 1 * 27 113 243 1994 1305 600 80 * * 81 227 10 102 46 1995 1430 736 88 44 * 74 244 * 91 31 1996 1773 1097 63 43 * 67 268 * 92 66 Źródło: materiały Urz ędu Statystycznego w Pile.

W okresie 1988-96 liczba zatrudnionych wahała si ę od 867 osób do 1773. Znaczny spadek zatrudnienia nast ąpił w 1992 r., natomiast wzrost w 1996 r. Najwi ększy, bo prawie dziesi ęciokrotny przyrost zatrudnienia notuje si ę w dziale produkcyjnym (przemysł i produkcja). Istniej ąca struktura zatrudnienia świadczy o pozytywnych zmianach zachodz ących na lokalnym rynku pracy i rozwoju pozarolniczej działalno ści gospodarczej gminy.

Firmy działaj ące na terenie gminy Budzy ń • Przedsi ębiorstwo produkcyjno-usługowo-handlowe TOMEX-C – produkcja klocków hamulcowych, cz ęś ci i akcesoria do pojazdów samochodowych i pojazdów rolniczych – zatrudnienie 100 osób. • Przedsi ębiorstwo produkcyjno-usługowo-handlowe TOMEX-S – produkcja cz ęś ci do maszyn i pojazdów rolniczych – zatrudnienie 100 osób. • Przedsi ębiorstwo produkcyjno-usługowo-handlowe TOMEX-E – produkcja tarczy sprz ęgłowych, r ączek hamulcowych do ci ągników i maszyn rolniczych – zatrudnienie 30 osób. • Zakład produkcyjno-usługowo-handlowy MARIWEX – produkcja tarczy hamulcowych okładzin – zatrudnienie 10 osób. • Przedsi ębiorstwo produkcyjno-usługowo-handlowe TOMEX-T – produkcja kinkietów, żyrandoli, lamp – zatrudnienie 10 osób. • Zakład produkcyjno-usługowo-handlowy ŁUMAG – produkcja okładzin hamulcowych – zatrudnienie 70 osób. • Stolarnia, tapicernia – Bukowiec – zatrudnienie 5 osób. • Przedsi ębiorstwo produkcyjno-usługowo-handlowe KABAT – produkcja wyrobów z gumy. • Przedsi ębiorstwo produkcyjno-usługowo-handlowe HENTLAMP – produkcja lamp oświetleniowych. • SCHRÖDER Polska – Kąkolewice – produkcja szkółkarska. • Przedsi ębiorstwo wielobran żowe – Sokołowo Budzy ńskie ARGO – produkcja mebli ogrodowych z palisad ą. • Przedsi ębiorstwo – Budzy ń GRANOWSCY ATA-TECHNIK – produkcja elementów do oczyszczalni ścieków, sieci gazowniczych i kanalizacyjnych. • Zakład Przemysłu Drzewnego ACERT – Budzy ń – produkcja tartaczna. • PPHU LAMP-POL – Budzy ń – produkcja lamp, żyrandoli. • MEBLO-BUD – produkcja mebli kuchennych. • EG Wytwórnia sprz ętu elektroinstalacyjnego – produkcja oprawek, odgałęź ników. • Zakład Produkcji Materiałów Budowlanych – produkcja płytek ceramicznych z wkładem marmurowym.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

• Zakład produkcyjno-usługowo-handlowy – produkcja bezazbestowych cz ęś ci zamiennych do samochodów, maszyn i ci ągników rolniczych. • Zakład produkcyjno-handlowo-usługowy CERLAMP-TERM – produkcja pieców dla przemysłu ceramicznego i szklarskiego. • Rze źnictwo Budzy ń. • Przedsi ębiorstwo produkcyjno-handlowe – Wyszyny – produkcja mro żonek. • FARMAPOL – Wyszyny – produkcja zwierz ęca i ro ślinna. • RSP Odrodzenie – Dziewoklucz – produkcja ro ślinna i zwierz ęca. • Gospodarstwo rolne – Dziewoklucz SKARBPOL – produkcja ro ślinna i zwierz ęca. • PPHU MADEX – Budzyń – produkcja artykułów spo żywczych. • FEB-ROL – Sokołowo Budzy ńskie. • FARM–POL – Wyszyny.

2.4. Bezrobocie

W okresie od 1989 do 1996 roku wielko ść bezrobocia w gminie Budzy ń nie przybrała tak ostrej formy jak w innych rejonach byłego województwa pilskiego i kształtowała si ę nast ępuj ąco: − 1990 – 252 osoby, w tym 154 kobiety − 1991 – 527 osób, w tym 274 kobiety − 1992 – 667 osób, w tym 367 kobiet − 1993 – 913 osób, w tym 458 kobiet − 1994 – 899 osób, w tym 401 kobiet − 1995 – 549 osób, w tym 307 kobiet − 1996 – 423 osoby, w tym 274 kobiety

Wśród bezrobotnych przewa żaj ą kobiety, w ko ńcu 1996 roku stanowiły 64,8% bezrobotnych. Najliczniejsz ą grup ą w śród bezrobotnych stanowi ą osoby z wykształceniem podstawowym i zasadniczym. Od 1993 r. notuje si ę stały wzrost współczynnika zatrudnienia: − 1993 – 25,4% − 1994 – 29,7% − 1995 – 31,7% − 1997 – 38,7% oraz obni żenie si ę wska źnika bezrobocia rejestrowanego: − 1993 – 21,2% − 1994 – 20,4% − 1995 – 12,2% − 1996 – 9,2%

Od 1993 r. w gminie Budzy ń nast ępuje spadek liczby i wska źnika bezrobocia.

2.5. Zasoby mieszkaniowe

Od 1989 r. notuje si ę wyra źny spadek liczby nowo budowanych obiektów we wszystkich formach budownictwa mieszkaniowego. W końcu 1996 r. zasoby mieszkaniowe gminy Budzy ń stanowiły: − 2003 mieszkania, − 7788 izby mieszkalne, − 148800 m 2 powierzchni u żytkowej mieszka ń.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Analiza zagadnie ń zwi ązanych z warunkami mieszkaniowymi wykazała zahamowanie tempa przyrostu zasobów mieszkaniowych w latach 1988-96 w odniesieniu do okresu poprzedniego. W dziesi ęcioleciu 1978-88 przyrost mieszka ń wyniósł – 8,3%, izb mieszkalnych – 21,4%, powierzchni u żytkowej – 29,7%. Odpowiednio w latach 1988-96 przyrosty te wyniosły: mieszkania – 4,3%, izby – 6,2%, powierzchnia użytkowa – 6,3%. Najwi ększy przyrost nast ępuje w powierzchni u żytkowej mieszka ń, co wskazuje na budowanie mieszka ń o wi ększym metra żu. W 1996 r. przeci ętne mieszkanie w gminie Budzy ń składało si ę z 3,89 izb (1978 – 3,4 izb) a jego powierzchnia u żytkowa wynosiła 74,3 m2 (1978 r. – 60,9 m 2).

przeci ętna liczba osób przeci ętna powierzchnia 2 wyszczególnienie na 1 mieszkanie na 1 izb ę użytkowa w m na 1 osob ę 1988 1996 1988 1996 1988 1996 gmina ogółem 4,02 4,06 1,05 1,04 18,1 18,3

Małe mo żliwo ści inwestycyjne spowodowały, i ż w roku 1995 i 1996 oddano do u żytku 3 mieszkania, osi ągaj ąc spadek w stosunku do roku 1985 o 54 mieszkania. Mieszkania oddane do u żytku w latach: − 1978 – 12 mieszka ń − 1985 – 57 mieszkania − 1991 – 31 mieszka ń − 1993 – 7 mieszka ń − 1994 – 4 mieszkania − 1995 – 3 mieszkania − 1996 – 3 mieszkania

Zasoby mieszkaniowe w latach 1978-96 l a t a zasoby mieszkaniowe 1978 1988 1996 liczba mieszka ń 1773 1921 2003 liczba izb mieszkalnych 6039 7330 7788 powierzchnia użytkowa mieszka ń (m 2) 107941 140029 148800 ludno ść w mieszkaniach 7082 7716 8132 liczba gospodarstw domowych 1995 2068 * przeci ętna liczba osób / mieszkanie 3,99 4,02 4,06 przeci ętna liczba osób / izb ę 1,17 1,05 1,04 przeci ętna liczba izb / mieszkanie 3,41 3,81 3,89 przeci ętna powierzchnia użytkowa w m 2 / osob ę 15,2 18,2 18,3 przeci ętna powierzchnia użytkowa w m 2 / osob ę 60,9 72,9 74,3 przeci ętna powierzchnia użytkowa w m 2 / izb ę 17,9 19,1 19,1 przeci ętna liczba gospodarstw domowych / mieszkanie 1,12 1,09 *

1978 = 100 1988 = 100 zasoby mieszkaniowe 1988 1996 1996 liczba mieszka ń 108,3 112,9 104,3 liczba izb mieszkalnych 121,4 128,9 106,2 powierzchnia u żytkowa mieszka ń (m 2) 129,7 137,8 106,3 ludno ść w mieszkaniach 108,9 114,8 105,4 źródło: materiały Urz ędu Statystycznego w Pile.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

2.6. Edukacja i opieka socjalna

Szkoły podstawowe Na terenie gminy Budzy ń działa 6 szkół podstawowych, z czego trzy szkoły pełne 8-klasowe, w Budzyniu, Wyszynach i Sokołowie Budzy ńskim oraz trzy szkoły filialne w Dziewokluczu, Prosnej i Bukowcu. W szkołach podstawowych uczy si ę ł ącznie 1176 dzieci, z czego w Budzyniu 753 dzieci, w Wyszynach 266 dzieci, W Sokołowie Budzy ńskim 79 dzieci oraz w filiach szkół 78 dzieci.

liczba liczba uczniów na miejscowo ść uczniowie pomieszcze ń oddziały rejon obsługi pomieszczenie do nauki do nauki Brzekiniec, Ostrówki, Budzy ń 753 22 31 34,2 Kąkolewice, Prosna, Dziewoklucz Prosna, Bukowiec, Wyszyny 266 9 13 29,5 Nowa Wie ś, Wyszynki, Grabówka, Niewiemko Sokołowo 79 6 6 13,1 Popielno Budzy ńskie Sypniewo, filia Dziewoklucz 27 2 2 13,5 Witkowice, Dąbkowice filia Prosna 18 2 2 9 - filia Bukowiec 33 3 2 11 Nowa Wie ś Wyszy ńska razem 1176 44 56 26,7 -

Przedszkola Na terenie gminy Budzy ń działaj ą 4 przedszkola dysponuj ące ł ącznie 245 miejscami. We wsi Budzy ń działaj ą dwie placówki przedszkolne 4-oddziałowe, do których ucz ęszcza 174 dzieci. Ponadto działa przedszkole w Wyszynach (2-oddziałowe) na 40 miejsc oraz jednooddziałowe w Dziewokluczu na 18 miejsc. Wychowaniem przedszkolnym na terenie gminy obj ętych jest 246 dzieci. W zwi ązku ze spadkiem populacji dzieci w wieku przedszkolnym (8,9% w 1982 r. do 6,2% w 1996 r.) maleje zapotrzebowanie na usługi wychowania przedszkolnego, wska źnik uczestnictwa dzieci wynosi 46,4%.

2.7. Usługi

Handel, gastronomia, rzemiosło W ci ągu ostatnich lat, na terenie gminy Budzy ń, nast ąpił rozwój prywatnej sieci handlowo-gastronomicznej. W sieci jednostek zarejestrowanych w systemie REGON dominuj ą placówki handlowe. Sie ć handlow ą tworz ą 72 sklepy prywatne oraz 4 stacje benzynowe, z tego 3 prywatne. Powstaj ące, liczne zakłady rzemie ślnicze wyspecjalizowane są głównie w bran ży samochodowej, instalacyjnej, blacharsko-dekarskiej, ślusarskiej i drzewnej.

Kultura Budzy ń jest pr ęż nym o środkiem kulturalnym o znaczeniu ponadlokalnym. Aktywne, amatorskie środowisko twórcze sprzyja organizacji wielu imprez kulturalnych o charakterze wojewódzkim. Do wa żniejszych nale żą : międzygminne spotkania teatralne, turniej ta ńca towarzyskiego. We wsi Budzy ń działa kino na 100 miejsc, biblioteka gminna z fili ą oraz dwa

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń punkty biblioteczne. Na jedn ą placówk ę biblioteczn ą przypada 2032,3 mieszka ńców gminy, ksi ęgozbiór stanowi 35,8 tys. woluminów tj. 4400 woluminów na 1000 mieszka ńców. Na jednego czytelnika przypada 28,9 wypo życzonych woluminów.

Kultura sakralna Na obszarze gminy Budzy ń funkcjonuj ą 3 parafie. Siedziby ko ściołów parafialnych znajduj ą si ę we wsiach: Budzy ń, Wyszyny i Podstolice. Parafia w Budzyniu (4900 osób) obsługuje sołectwa: Budzy ń, K ąkolewice, Brzekiniec, Sokołowo Budzy ńskie i Popielno. Oprócz ko ścioła parafialnego 2 świ ątynie znajduj ą si ę w Budzyniu i Sokołowie Budzy ńskim. Do rejonu obsługi parafii w Wyszynach (1760 osób) nale żą sołectwa: Wyszyny, Prosna, Grabówka, Nowa Wie ś Wyszy ńska, Bukowiec, Niewiemko, i Wyszynki. W Bukowcu znajduj ę si ę czynny ko ściół. Parafia w Podstolicach (1113 osób) obsługuje swoje sołectwo oraz rejon gminy Chodzie ż. Sołectwo Dziewoklucz nale ży do parafii w Kamienicy (gmina W ągrowiec), Sołectwo Brze źno Nowe do parafii Potulice z tej samej gminy, wie ś Ostrówki do parafii w Stró żewie (gmina Chodzie ż). Czynne cmentarze parafialne znajduj ą si ę w Budzyniu, Podstolicach i Wyszynach.

3. Uwarunkowania wynikaj ące z ukształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej

Układ przestrzenny sieci osadniczej gminy Budzy ń, ukształtowany do połowy XVII w., do dzisiaj został nieznacznie przeobra żony. Wi ększo ść wsi na terenie gminy Budzy ń zachowała dawny układ przestrzenny. Sie ć osadnicz ą gminy tworzy 13 sołectw, w skład których wchodzi 16 wsi. Wie ś Budzy ń, jako wyra źnie najwi ększy o środek gminy, charakteryzuje zabudowa małego miasteczka o funkcji rzemie ślniczo-rolniczej. Zurbanizowan ą, zwart ą struktur ę przestrzenn ą tworz ą wsie Wyszyny, Bukowiec, Sokołowo Budzy ńskie oraz wsie Podstolice i Ostrówki. Pozostałe wsie podstawowej sieci osadniczej, o czytelnym układzie przestrzennym, to Dziewoklucz, Prosna, Nowa Wie ś Wyszy ńska, Brzekiniec, Brze źno Nowe i Grabówka. Rozproszon ą struktur ę przestrzenn ą posiadaj ą wsie Niewiemko, Wyszynki, Popielno i K ąkolewice. W strukturze sieci osadniczej wie ś Budzy ń pełni rol ę o środka lokalnego gminy. Wie ś Wyszyny jest o środkiem wspomagaj ącym a Sokołowo Budzy ńskie wsi ą o podstawowym zakresie usług. Wykształcona sie ć osadnicza gminy spi ęta drogami, poza kilkoma małymi wsiami, tworzy uporz ądkowany układ przestrzenny. Peryferyjne poło żenie gminy na tle województwa wielkopolskiego i jednocze śnie usytuowanie przy trasie komunikacyjnej o znaczeniu mi ędzyregionalnym i mi ędzynarodowym wymaga zwi ększonej aktywno ści lokalnej i sprzyja rozwijaniu przedsi ębiorczo ści. Wie ś Budzy ń, z dobrze wykształconym układem komunikacyjnym, posiada rezerwy terenów pozwalaj ących na rozwój budownictwa mieszkaniowego i działalno ści gospodarczych. Utrudnieniem w realizacji przedsi ęwzi ęć publicznych jest mały udział własno ści komunalnej w strukturze własno ści gruntów.

4. Środowisko przyrodnicze

4.1. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia

Ukształtowanie powierzchni gminy jest mało urozmaicone. Znaczna cz ęść poło żona jest w przedziale wysoko ściowym od 80 do 100 m n.p.m. Najwy ższy punkt w gminie o rz ędnej 106,5 m n.p.m., znajduj ę si ę ok. 1 km na południowy wschód od stacji kolejowej Ostrówki i jest wierzchołkiem wydmy. Najni ższy punkt w gminie znajduje si ę w południowo-

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń zachodniej cz ęś ci gminy w dolinie rzeki Flinty. Jego rz ędna wynosi ok. 76 m n.p.m. Maksymalne deniwelacje terenu dochodz ą wi ęc do 30,5 m. Powierzchnia gminy ukształtowana została w czasie recesji l ądolodu ze stadiału pozna ńskiego. Formy geomorfologiczne układaj ą si ę południkowo. Najwcze śniej ukształtowana została środkowa cz ęść gminy w postaci moreny dennej płaskiej b ądź falistej, o jednostajnym monotonnym krajobrazie. Wznosi si ę ona na średniej wysoko ści 85-95 m n.p.m. Obejmuje obszary wsi: Ostrówki, Grabówki, Wyszyny, Prosna, Nowa Wie ś Wyszy ńska, Bukowiec oraz tereny poło żone na zachód od Budzynia w kierunku Sokołowa Budzy ńskiego. Nast ępnie powstał ci ąg niezbyt wysokich pagórków morenowych oscylacji sypniewsko-sieleckiej. Znajduj ą si ę one w północno-wschodniej cz ęś ci gminy, w postaci niewielkich wzniesie ń słabo zaznaczonych w terenie o wysoko ści ok. 100 m n.p.m. Na wschód od Budzynia znajduje si ę sandr Dziewoklucza, zwi ązany z t ą oscylacj ą. Pozostała cz ęść gminy ukształtowana została podczas fazy chodzieskiej stadiału pozna ńskiego. W czasie postoju l ądolodu w rejonie Chodzie ży na przedpolu moren czołowych (Gontyniec), poło żonych na północ od granic gminy Budzy ń, usypane zostały przez wody roztopowe płyn ące w kierunku pradoliny Wełny-Warty sandry: Flinty i Dymnicy. Otaczaj ą one środkow ą, morenow ą cz ęść gminy. Sandr Flinty posiada charakterystyczny sto żkowy kształt. Powierzchnia jego obni ża się w kierunku południowo-zachodnim. W schyłkowej fazie plejstocenu i na pocz ątku holocenu na powierzchniach sandrowych w środkowej i południowo-wschodniej cz ęś ci gminy powstały formy wydmowe, b ędące rezultatem akumulacji eolicznej na tym terenie. Wysoko ści wzgl ędne wydm dochodz ą do 20 m, dlatego te ż stanowi ą one pewne o żywienie w monotonnym krajobrazie gminy. Powierzchnie sandrów porozcinane s ą drobnymi, płytkimi dolinami cieków. Tereny wysoczyznowe poci ęte s ą równie ż g ęst ą sieci ą cieków, najcz ęś ciej bez nazwy, które cz ęsto maj ą charakter okresowy. Na zachodnim skraju gminy wyróżnia si ę dolinne obni żenie (terasy dolnej) Flinty i jej dopływów. Przej ścia mi ędzy poszczególnymi formami s ą bardzo łagodne, poziomy nie zaznaczaj ą si ę kraw ędziami. Cały obszar gminy obni ża si ę z północy i centrum w kierunku południowym średnio o ok. 10-12 m., a w kierunku południowo-zachodnim i południowo-wschodnim średnio o 20 m.

4.2. Budowa geologiczna i surowce mineralne

Budowa geologiczna Gmina Budzy ń poło żona jest po zachodniej stronie Wału Pomorsko-Kujawskiego, w jednostce geologiczno-strukturalnej zwanej Nieck ą Szczeci ńsko-Łódzk ą. Z bezpo średnich wierce ń znane są utwory czwartorz ędowe i młodszego trzeciorz ędu. Utwory trzeciorz ędowe do gł ęboko ści 140 m nie zostały na terenie gminy przewiercone. Wyst ępuj ą one głównie w postaci utworów miocenu i pliocenu, poniewa ż cienka warstwa utworów oligoce ńskich w du żym stopniu została denudowana. Mi ąż szo ści miocenu s ą do ść znaczne. Reprezentowany jest on głównie przez piaski drobno i średnioziarniste z wkładkami węgla brunatnego i mułki. Osady plioce ńskie zalegaj ą na prawie całej powierzchni. Dominuj ącym osadem plioce ńskim s ą iły pstre, zwane pozna ńskimi lub iły niebieskie. Nasuwaj ący si ę w czwartorz ędzie l ądolód spowodował zaburzenia iłów plioce ńskim, dlatego te ż wyst ępuj ą one miejscami tak że w śród osadów czwartorz ędowych w postaci soczewek i warstw. Nie stwierdzono jednak wychodni iłów plioce ńskich na terenie gminy Budzy ń. Utwory czwartorz ędowe tworz ą na terenie gminy ci ągł ą pokryw ę o do ść zró żnicowanej mi ąż szo ści. Najcz ęś ciej grubo ść osadów czwartorz ędowych waha si ę od 50 do 70 metrów. S ą to plejstoce ńskie utwory lodowcowe i wodnolodowcowe, wyst ępuj ące najcz ęś ciej w postaci pokładów gliny zwałowej, przedzielonych warstwami piaszczysto- żwirowymi sedymentacji wodno-lodowcowej. Grubo ść tych warstw jest zmienna. Gliny zwałowe buduj ą denno-morenow ą równin ę w środkowej cz ęś ci gminy oraz okolice wsi Podstolice i tereny poło żone na wschód od Dziewoklucza.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

W cz ęś ci północno-zachodniej i wschodniej gminy warstw ę powierzchniow ą buduj ą utwory piaszczysto-żwirowe sandrów. W miar ę posuwania si ę ku południowi materiał piaszczysto-żwirowy wypłyca si ę oraz staje si ę drobniejszy. Istniej ące w obr ębie sandrów wydmy zbudowane s ą z piasków drobnoziarnistych, dobrze obtoczonych i wysortowanych. W okresie holocenu w dolinach rzek i obni żeniach terenowych tworzyły si ę współczesne osady aluwialne. S ą to mułki, piaski rzeczne, torfy i gytie. Mułki i piaski wypełniaj ą tak że bezodpływowe zagł ębienia terenu. Budow ę geologiczn ą podło ża obrazuj ą przedstawione poni żej profile studzienne.

Budzy ń – rz ędna terenu 85 m n.p.m.

gł ęboko ść w m p.p.t. utwory geologiczne okres geologiczny 0,0 – 0,7 gleba 0,7 – 3,0 piaski średnioziarniste żółte 3,0 – 27,0 glina zwałowa szara 27,0 – 27,5 piaski średnioziarniste szare 27,5 – 31,0 glina zwałowa brunatna Q 31,0 – 32,0 bruk morenowy 32,0 – 51,0 glina zwałowa jasnoszara 51,0 – 64,0 piasek ró żnoziarnisty szary 64,0 – 64,7 bruk morenowy 64,7 – 66,0 ił pstry T

Wyszyny – rz ędna terenu 87,6 m n.p.m. okres gł ęboko ść w m p.p.t. utwory geologiczne geologiczny 0,0 – 0,7 gleba 0,7 – 3,0 glina żółta Q 3,0 – 64,5 glina zwałowa szara

64,5 – 72,0 ił zielonkawo-niebiesko-żółty, pstry 72,0 – 75,0 ił niebieski 75,0 – 76,0 ił niebieski z przewarstwieniami w ęgla 76,0 – 77,5 ił niebieski, piaszczysty 77,5 – 84,5 piasek pylasty, zielony 84,5 – 86,5 mułek brunatny 86,5 – 88,0 mułek szary 88,0 – 91,0 mułek piaszczysty, szary 91,0 – 93,0 mułek szary 93,0 – 96,0 mułek brunatny, zailony 96,0 – 102,0 mułek brunatny, piaszczysty 102,0 – 105,0 mułek szary, piaszczysty 105,0 – 107,0 mułek szary, zailony 107,0 – 109,0 piasek gruby, szary T 109,0 – 113,0 mułek brunatny z przewarstwieniami w ęgla 113,0 – 114,0 piasek średnioziarnisty 114,0 – 115,0 węgiel brunatny 115,0 – 116,5 piasek śr. z przew. w ęgla brunatnego 116,5 – 117,5 ił brunatny, zapiaszczony 117,5 – 119,0 węgiel brunatny 119,0 – 127,0 piasek drobnoziarnisty, brunatny 127,0 – 128,5 węgiel brunatny 128,5 – 129,0 ił piaszczysty 129,0 – 134,0 piasek drobnoziarnisty, szaro-brunatny 134,0 – 136,0 ił brunatny 126,0 – 138,5 piasek drobny, szary 138,5 – 140,0 ił piaszczysty, brunatny

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Dziewoklucz – rz ędna terenu 90,2 m n.p.m. okres gł ęboko ść w m p.p.t. utwory geologiczne geologiczny 0,0 – 0,3 gleba 0,3 – 2,0 żwir szaro-żółty 2,0 – 6,5 piasek drobny szary 6,5 – 23,0 glina zwałowa szara Q 23,0 – 34,6 ił szaro-niebieski 34,6 – 44,0 piasek drobny, szary 44,0 – 53,0 glina zwałowa szara 53,0 – 53,5 żwir drobnoziarnisty, szary 53,5 – 61,0 ił niebieski 61,0 – 67,0 piasek drobnoziarnisty, niebieski 67,0 – 72,0 ił szaro-niebieski 72,0 – 75,0 ił szary z w ęglem brunatnym 75,0 – 78,0 węgiel brunatnym z iłem 78,0 – 81,0 ił brunatno-szary T 81,0 – 89,0 mułek brunatny 89,0 – 91,0 węgiel brunatny 91,0 – 99,0 piasek drobnoziarnisty, szary 99,0 – 102,0 węgiel brunatny 102,0 – 125,0 piasek drobnoziarnisty, brunatno-szary

Surowce mineralne Gmina Budzy ń jest uboga w surowce mineralne. Prace poszukiwawcze za kruszywem naturalnym prowadzone na terenie gminy dały wynik negatywny. Nie wyznaczono obszarów perspektywicznych, głównie ze wzgl ędu na jako ść surowca, warunki geologiczne, oraz niekorzystne poło żenie wyrobisk w stosunku do terenów le śnych (obszary chronione).

Zastawienie udokumentowanych wi ększych złó ż surowców mineralnych

lokalizacja pole rodzaj kopaliny zasoby w tys. m 3 zakres rozpoznania torf 136 wst ępne A gytia 6 wst ępne dolina torf 169 wst ępne rzeki Dymnicy B gytia 12 wst ępne D torf 15 wst ępne rejon torf bilansowe 38 wst ępne C rzeki Flinty torf pozabilansowe 192 wst ępne torf bilansowe 55 wst ę pne A gytia pozabilansowe 42 wst ępne gytia ogółem 37 wst ępne torf bilansowe 39 wst ę pne B gytia pozabilansowe 23 wst ępne gytia ogółem 150 wst ępne Wyszyny C gytia 6 wst ępne torf bilansowe 12 wst ępne D gytia pozabilansowe 10 wst ępne gytia ogółem 22 wst ępne torf bilansowe 106 wst ę pne razem gytia pozabilansowe 81 wst ępne ogółem 209 wst ępne Dziewoklucz torf 105,68 wst ępne

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Kruszywo naturalne eksploatowane było okresowo na potrzeby lokalne miejscowej ludno ści w kilku odsłoni ęciach. Tylko w jednym z nich, poło żonym na południe od zwartej zabudowy wsi Dziewoklucz, istniej ą niewielkie perspektywy dalszej eksploatacji, po rozpoznaniu, w kierunku północnym. Obecnie wyrobisko to jest nieczynne. Aktualnie na terenie gminy nie wydobywa si ę kruszywa naturalnego – nie wydano żadnej koncesji na jego eksploatacj ę. Udokumentowano zło ża torfu i gytii, które nie s ą eksploatowane. Na tym etapie bada ń nie maj ą one wi ększego znaczenia gospodarczego i wymagaj ą szczegółowych prac w zakresie kompleksowego wykorzystania torfu i gytii dla potrzeb rolnictwa i ogrodnictwa.

4.3. Warunki hydrograficzne i zasoby wód podziemnych

Charakterystyka I poziomu wód podziemnych Gł ęboko ść zalegania I poziomu wodono śnego zale ży od ukształtowania terenu, geomorfologii, stropu pierwszej warstwy nieprzepuszczalnej, pór roku i pokrycia terenu. Czynniki te decyduj ą tak że o wahaniach I poziomu wodono śnego, jego jako ści i mo żliwo ści wykorzystania. Ma on du że znaczenie dla rolnictwa i budownictwa. Na wysoczy źnie morenowej (głównie w środkowej cz ęś ci gminy) zwierciadło I poziomu wyst ępuje pod pierwsz ą warstw ą gliny, na gł ęboko ści najcz ęś ciej kilku metrów pod powierzchni ą terenu. Na powierzchniach sandrowych w zachodniej cz ęś ci gminy (Sandr Flinty) i w środkowo-wschodniej cz ęś ci gminy (Sandr Dymnicy) wody gruntowe zalegaj ą najcz ęś ciej na gł ęboko ści od 2 do 5 m p.p.t. Warstw ą wodono śną s ą utwory piaszczysto- żwirowe sandrów. W obni żeniach terenowych, w s ąsiedztwie rzek i rowów zwierciadło I poziomu wodono śnego wyst ępuje znacznie płyciej, na gł ęboko ści od 0 do 2 m p.p.t. i ma zwi ązek ze zwierciadłem wód powierzchniowych.

Charakterystyka gł ębszych warstw wodono śnych W północno-zachodniej cz ęś ci gminy Budzy ń w utworach czwartorz ędowych poło żona jest cz ęść Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) o nazwie „Dolina Kopalna Smogulec – Margonin”. Szacunkowe zasoby wód tego zbiornika wynosz ą 30,0 tys. m3/dob ę, a średnia gł ęboko ść studni 50 m. Na terenie gminy eksploatowane s ą w północno- wschodniej cz ęś ci gminy (Dziewoklucz) oraz w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy (Sokołowo Budzy ńskie, Wyszyny). W rejonie Dziewoklucza wody te występuj ą na gł ęboko ści od ok. 79 do 125 m p.p.t. Grubo ść warstwy wodono śnej wynosi od ok. 10 do 30 m. S ą to studnie o stosunkowo du żych wydajno ściach: od 30 do ponad 70 m 3/h. W południowo- zachodniej cz ęś ci gminy wody pi ętra trzeciorz ędowego zalegaj ą na gł ęboko ści od 89 do 118 m p.p.t. Mi ąż szo ść warstwy wodono śnej wynosi tutaj od 3 do 20 m, a wydajno ść waha si ę od 4,3 do 52,6 m 3/h. Na znacznej cz ęś ci gminy eksploatowane s ą wody pi ętra czwartorz ędowego. Wyst ępuj ą one najcz ęś ciej w dwóch poziomach wodono śnych. Pierwszy to wody naglinowe eksploatowane w kopanych studniach wiejskich, zalegaj ące najcz ęś ciej na gł ęboko ści do 10 m. Czwartorz ędowe pi ętro wód śródglinowych zalega na ró żnych gł ęboko ściach w zale żno ści od budowy geologicznej podło ża. Eksploatacja wód czwartorz ędowych odbywa si ę głównie z gł ęboko ści 40-60 m p.p.t. (Podstolice – 40 m, Budzy ń – 51 m, Grabówka – 45 m p.p.t). Rzadziej eksploatowane s ą wody tego pi ętra zalegaj ące płyciej, np. w Brzeki ńcu – 16,5 m i 20 m p.p.t. Wody pi ętra trzeciorz ędowego i czwartorz ędowego wyst ępuj ą najcz ęś ciej pod ci śnieniem kilku atmosfer. Są to wi ęc wody subartezyjskie. Ogółem zasoby eksploatowane uj ęć wody podziemnej w gminie Budzy ń wynosz ą ok. 502,0 m 3/h, w tym: z pi ętra trzeciorz ędowego ok. 178 m 3/h, a z pi ętra czwartorz ędowego ok. 324 m 3/h.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

4.4. Wody powierzchniowe i gospodarka wodna

Wody powierzchniowe Wody powierzchniowe w gminie Budzy ń zajmuj ą powierzchni ę 167 ha, co stanowi 0,81% jej ogólnej powierzchni (wska źnik ten na terenie byłego województwa pilskiego wynosił 2,37%). Jest to wi ęc gmina o bardzo małym udziale wód powierzchniowych w ogólnej powierzchni. Podział wód jest nast ępuj ący: − wody stoj ące 17 ha (10,18%) − wody płyn ące - − rowy 150 ha (89,82%).

Wody stoj ące to głównie stawy i niewielkie oczka wodne. Du że powierzchnie stawów wyst ępuj ą we wsi Dziewoklucz. Najwi ęcej oczek wodnych wyst ępuje na wysoczy źnie w okolicach wsi Podstolice. W wykazie gruntów nie wykazano wód płyn ących, dlatego te ż nale ży przypuszcza ć, że rzeki Flinta, Dymnica i Struga Sokołowska zostały wliczone do powierzchni rowów. Są to na terenie gminy Budzy ń (w górnym biegu) niewielkie cieki, o bardzo małych przepływach, nie wyró żniaj ące si ę zbytnio w śród g ęstej sieci rowów i kanałów pokrywaj ących obszary wysoczyznowe oraz obni żenia terenowe na sandrach. Cała gmina Budzy ń poło żona jest w dorzeczu rzeki Warty. W północno-wschodniej cz ęś ci gminy przebiega dział wodny III rz ędu, miedzy zlewniami rzek Wełny i Noteci. Do zlewni Noteci (w kierunku północnym) odwadniany jest rejon wsi Dziewoklucz, wchodz ący w skład zlewni cz ąstkowej rzeki Margoninki. Nale ży do niej tak że rejon wsi Podstolice, le żącej w obszarze bezodpływowym. Blisko 95% powierzchni gminy Budzy ń le ży w obr ębie zlewni rzeki Wełny (wody spływaj ą w kierunku południowym). Zlewnia ta obejmuje nast ępuj ące zlewnie cz ąstkowe, wymieniaj ąc od zachodu: rzeki Flinty, Strugi Sokołowskiej i Dymnicy. Oddzielaj ą je działy wodne IV rz ędu. W gminie brak jest jezior.

Gospodarka wodna Gmina Budzy ń posiada zró żnicowane warunki hydrologiczne. Najmniej cieków wodnych (rowów i kanałów) wyst ępuje w północnych cz ęś ciach sandrów: Flinty, Dziewoklucza i Dymnicy. Na pozostałej cz ęś ci, a szczególnie na obszarze wysoczyznowym, sie ć rowów i kanałów jest g ęsta. Maj ą one cz ęsto charakter okresowy. Wi ększo ść drobnych cieków na obszarze wysoczyznowym została pogł ębiona i stanowi ą one cz ęść systemu melioracyjnego, co przyczyniło si ę do wł ączenia niekiedy znacznych obszarów uprzednio bezodpływowych do systemu odwodnionego rzeki Wełny. Cieki na obszarze gminy charakteryzuj ą si ę śnie żno-deszczowym re żimem zasilania, ze stanem maksymalnym wiosn ą (roztopy) i minimalnym jesieni ą. Niekiedy wyst ępuje drugorz ędna kulminacja w miesi ącach letnich, b ędąca efektem długotrwałych opadów. Obszar ten poło żony jest w strefie najni ższych odpływów wyst ępuj ących w Polsce. Na rzece Flincie w Ryczywole przy średniorocznym przepływie 0,73 m 3/s spływ jednostkowy wynosi 2,6 l/s/km 2 (w tym: dla półrocza zimowego 3,6 l/s/km 2 i letniego 1,6 l/s/km 2). Przepływy na ciekach w gminie Budzy ń nie były badane. Przeprowadzone na terenie gminy prace melioracyjne i drenarskie, szczególnie na obszarze wysoczyzny i gruntów organicznych spowodowały obni żenie si ę zwierciadła wód podziemnych. Dalsze prace w tym kierunku powinny by ć zaniechane, poniewa ż rejon ten ze wzgl ędu na stosunkowo małe opady zagro żony jest deficytem wody. Na terenie gminy nie przewiduje si ę wi ększych inwestycji maj ących na celu retencjonowanie wody. Na Kanale Budzy ńskim istnieje zastawka i mały zbiornik retencyjny pi ętrz ący wod ę dla potrzeb szkółki le śnej w okolicy Budzynia.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

4.5. Warunki klimatyczne

Gmina Budzy ń, według podziału Polski na dzielnice rolniczo-klimatyczne R. Gumi ńskiego (1948), poło żona jest w VIII, środkowej dzielnicy. Cechy charakterystyczne klimatu dzielnicy środkowej s ą nast ępuj ące:

− średnia roczna temperatura powietrza ok. 8,0 °C − średnia temperatura powietrza w styczniu ok. –1,4 °C − średnia temperatura powietrza w lipcu ok. 18,5 °C − liczba dni pochmurnych ok. 150 − liczba dni mro źnych (z temperatur ą pon. –10 °C) ok. 30-35 − liczba dni z przymrozkiem ok. 100-110 − liczba dni ciepłych (z temperatur ą pow. 15 °C) ok. 90 − liczba dni z opadem powy żej 0,1 mm ok. 150 − liczba dni z pokryw ą śnie żną ok. 40-60 − okres wegetacji ok. 210-220 dni − średnia roczna suma opadów ok. 500-550 mm − warto ść roczna opad-parowanie (P – E) ok. 300 mm.

Średnie sumy opadów atmosferycznych w mm na stacji meteorologicznej w Budzyniu za lata 1956-75 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII rok 24 29 28 34 55 56 67 61 46 45 38 40 523

Sumy opadów na posterunkach zlokalizowanych w bliskim s ąsiedztwie gminy Budzy ń przedstawiaj ą poni ższe zestawienia (P – rok przeci ętny, W – rok wilgotny, S – rok suchy).

Posterunek opadowy w Podaninie (rz ędna 100 m n.p.m.) za lata 1956-80 sumy opadów w mm XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X rok P 44 47 35 29 31 40 52 55 79 61 48 40 561 W (1980) 66 70 21 22 28 56 22 172 208 61 32 53 811 S (1975) 30 94 22 8 12 17 45 17 67 61 16 50 389

Posterunek opadowy w Ryczywole (rz ędna 70 m n.p.m.) za lata 1955-80 sumy opadów w mm XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X rok P 40 43 31 26 29 35 49 53 70 55 44 39 513 W (1980) 59 74 16 19 33 47 19 165 123 74 25 49 703 S (1959) 10 35 43 8 11 37 17 29 83 56 7 14 350

Średnie miesi ęczne i roczne temperatury powietrza na stacjach zlokalizowanych w sąsiedztwie gminy Budzy ń średnie miesi ęczne temperatury powietrza w °C I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII rok Chodzie ż -2,7 -3,3 1,0 6,4 11,8 15,8 17,3 16,5 12,9 8,4 3,0 -1,0 7,2 1954-67 Kobylec -2,4 -1,6 1,8 7,1 12,4 16,3 17,8 16,9 13,2 8,4 3,4 -0,7 7,7 1956-75

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Kierunki wiatrów na posterunkach meteorologicznych w Przeb ędowie, Szamotułach i Pile kierunek wiatru stacja okres N NE E SE S SW W NW cisza Przeb ędowo 1953-62 8,4 8,9 9,3 8,4 11,1 17,3 17,1 9,0 10,5 Szamotuły 1953-62 5,1 5,8 9,0 5,4 7,3 11,6 31,7 11,3 12,8 Piła 1974-80 8,3 8,8 10,4 9,1 9,6 21,5 16,0 10,3 6,0

Gmina Budzy ń poło żona jest w strefie niedoborów opadów. Przy braku retencji śnie żnej, ze wzgl ędu na łagodne zimy w ostatnich latach, cz ęstym zjawiskiem jest susza glebowa, powoduj ąca obni żanie si ę plonów. Zjawisko to potwierdza potrzeb ę wła ściwego gospodarowania zasobami wodnymi i regulowania odpływu wody. Ze wzgl ędu na małe zró żnicowanie rze źby terenu warunki klimatyczne s ą na ogół jednorodne. Niewielkie zró żnicowanie wynika z rodzaju pokrycia terenu (las, łąka, pole) oraz ze stopnia wilgotno ści podło ża. Dominuj ą wiatry z sektora zachodniego. Niezalesione tereny wysoczyznowe s ą na ogół dobrze przewietrzane, a warunki klimatyczne są typowe dla tej dzielnicy rolniczo-klimatycznej

4.6. Warunki glebowe

Gleby wyst ępuj ące w gminie Budzy ń s ą bardzo zró żnicowane. Ró żnorodno ść gleb świadczy o ró żnych procesach glebotwórczych, kształtuj ących pokryw ę glebow ą. Znaczny wpływ na wła ściwo ści gleb wywarła równie ż działalno ść człowieka. Najlepsze gleby wyst ępuj ą na wysoczy źnie morenowej. Najwi ększ ą powierzchni ę w gminie zajmuj ą gleby pseudobielicowe, brunatne wyługowane oraz czarne ziemie. Na mniejszych powierzchniach wyst ępuj ą gleby brunatne wła ściwe. Gleby brunatne wła ściwe i czarne ziemie wytworzone zostały z glin lekkich o spiaszczonych wierzchnich warstwach do piasku gliniastego mocnego. Zaliczono je do kompleksu 2-go pszennego dobrego. Wi ększe powierzchnie gleb tego kompleksu wyst ępuj ą we wsiach: Bukowiec, Sokołowo Budzy ńskie i Wyszyny. Gleby pseudobielicowe, brunatne wyługowane oraz czarne ziemie wytworzone z glin zwałowych płytko lub średnio gł ęboko spiaszczonych oraz z piasków gliniastych lekkich, naglinowych zaliczono do kompleksu 4-go żytniego bardzo dobrego. Wi ększe powierzchnie gleb tego kompleksu wyst ępuj ą w środkowej i północno-wschodniej cz ęś ci gminy, w obr ębie wsi: Bukowiec, Prosna, Wyszyny oraz w północnej cz ęś ci wsi Dziewoklucz. Słabsze gleby pseudobielicowe i brunatne wyługowane, wytworzone z piasków gliniastych i słabo gliniastych lekkich, zalegaj ące średnio gł ęboko na glinie lekkiej rzadziej średniej zaliczono do kompleksu 5-go żytniego dobrego. Najwi ększe ich powierzchnie wyst ępuj ą w obr ębie wsi: Podstolice, Dziewoklucz, Budzy ń, Prosna, Nowa Wie ś Wyszy ńska, Bukowiec i Sokołowo Budzy ńskie. Do kompleksu 6-go żytniego słabego zaliczono gleby brunatne wyługowane, wytworzone z piasków słabo gliniastych, zalegaj ących gł ęboko na glinie lekkiej oraz na piaskach lu źnych. Wi ększe powierzchnie tego kompleksu wyst ępuj ą we wsiach: Budzy ń, Podstolice, Ostrówki, Brzekiniec, Sokołowo Budzy ńskie. Do kompleksu tego zaliczono tak że gleby murszaste wyst ępuj ące na równinach sandrowych, wytworzone z piasków słabo gliniastych, pod ścielone płytko piaskiem lu źnym. Najsłabsze gleby brunatne wyługowane i murszaste wytworzone z piasków lu źnych całkowitych oraz z piasków słabo gliniastych, pod ścielonych płytko piaskiem lu źnym zaliczono do kompleksu 7-go żytnio-łubinowego. Wi ększe obszary tych gleb wyst ępuj ą w zachodniej cz ęś ci gminy w okolicach wsi: Niewiemko, Wyszynki, Grabówka oraz w okolicy Budzynia i Brzeki ńca. Gleby poło żone w płaskich obni żeniach oraz w dolinach rynnowych, okresowo podmokłe, w zale żno ści od ich składu mechanicznego zaliczono do kompleksu 8-go i 9-go. W obr ębie kompleksu zbo żowo-pastewnego mocnego wyst ępuj ą czarne ziemie, wytworzone

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń z piasków gliniastych lekkich zalegaj ące na zwi ęź lejszym podło żu oraz nieliczne gleby brunatne o podobnym składzie mechanicznym. Gleby te w wi ększych konturach wyst ępuj ą w okolicy wsi Sokołowo Budzy ńskie. L żejsze gleby okresowo podmokłe wchodz ą w skład kompleksu 9-go zbo żowo-pastewnego, słabego. Przewa żaj ą tu gleby słabo gliniaste, murszaste oraz czarne ziemie zdegradowane, pod ścielone płytko piaskiem lu źnym. Wyst ępuj ą one w obr ębie wsi: Wyszynki, Sokołowo Budzy ńskie, Popielno, Brzekiniec. Gleby te powinny by ć odwadniane, a podj ęte zabiegi agromelioracyjne powinny by ć prowadzone ostro żnie, aby nie spowodowa ć ich przesuszenia. Użytki zielone zajmuj ą w gminie najni ższe partie terenów płaskich, zagł ębie ń śródpolnych, niecek i dolin cieków (Flinty, Dymnicy, Strugi Sokołowskiej). Wi ększo ść tych użytków poło żonych jest na glebach pobagiennych, murszowych, murszowo-torfowych oraz murszowatych. Poza tym wyst ępuj ą tu równie ż u żytki zielone gr ądowe, zalegaj ące na czarnych ziemiach i nielicznych glebach pseudobielicowych i brunatnych wyługowanych. Zale żnie od warunków przyrodniczych oraz wła ściwo ści glebowych i wodnych u żytki zielone zaliczono do kompleksów 2z – użytki zielone średnie, które zajmuj ą 37,6% u żytków zielonych i 3z – użytki słabe i bardzo słabe, które zajmuj ą 62,4% u żytków zielonych. Gleby najsłabsze – rolniczo nieprzydatne zajmuj ą gminie 35 ha – 0,2% powierzchni gminy.

4.7. Szata ro ślinna

Powierzchnia terenów trwale pokrytych ro ślinno ści ą w gminie Budzy ń wynosi ok. 9791 ha, co stanowi około 47,2% powierzchni gminy (wska źnik ten w powiecie chodzieskim wynosi ok. 52,0%, a województwie wielkopolskim ok. 35,5%). Na ziele ń t ę składaj ą si ę: − tereny le śne 7434 ha − tereny zadrzewie ń i zakrzewie ń 43 ha − łąki 1144 ha − pastwiska 1152 ha − ziele ń osiedlowa 18 ha

Jest to gmina o nieco ni ższym wska źniku terenów trwale pokrytych ro ślinno ści ą ni ż średnio w powiecie chodzieskim, ale o ok. 12% wy ższym ni ż średnio w województwie wielkopolskim.

Ekosystemy le śne Na terenie gminy Budzy ń grunty pod lasami zajmuj ą powierzchni ę 7477 ha, co stanowi ponad 36% jej ogólnej powierzchni (wska źnik ten w powiecie chodzieskim wynosi 35,8%, a w województwie wielkopolskim 25,3%). Zalesienie jest wi ęc takie samo jak w powiecie chodzieskim i ok. 10% wy ższe od średniego w województwie wielkopolskim. Według L. Mroczkiewicza lasy w gminie Budzy ń nale żą do Wielkopolsko-Pomorskiej krainy przyrodniczo-le śnej na pograniczu dzielnic: Borów Nadnoteckich i Kotliny Gorzowskiej oraz Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Najwi ększe skupiska lasów wyst ępuj ą w północno- zachodniej i północno-wschodniej cz ęś ci gminy.

Struktura własno ściowa lasów w gminie Budzy ń (stan na 1.01.1998 r.) własno ść powierzchnia w ha wska źnik % lasy pa ństwowe 7054 94,34 lasy komunalne 38 0,51 lasy prywatne 294 3,93 rolnicze spółdzielnie – nieprodukcyjne 33 0,44 Pa ństwowy Fundusz ( AWRSP) 58 0,78 razem 7477 100,00

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Lasy pa ństwowe, których w gminie jest 94,34% administrowane s ą przez: − Nadle śnictwo Podanin (Obr ęb Podanin) w środkowej, północno-wschodniej i wschodniej cz ęś ci gminy, − Nadle śnictwo Sarbia (Obr ęb Wyszyny) w zachodniej cz ęś ci gminy, − Nadle śnictwo Durowo (Obr ęb Durowo i Sierniki) na niewielkich powierzchniach przy południowej i południowo-wschodniej granicy gminy.

Dominuj ącym siedliskiem w lasach pa ństwowych jest bór świe ży. Wyst ępuje on głównie w północno-zachodniej cz ęś ci gminy, a tak że na wschód od Budzynia. Zajmuje on ok. 51% ogólnej powierzchni lasów pa ństwowych w gminie. Głównym gatunkiem w tym siedlisku jest sosna – 95%, z domieszk ą brzozy, d ębu i osiki. Drugim siedliskiem pod wzgl ędem zajmowanego areału jest bór mieszany świe ży, który wyst ępuje w rejonie miejscowo ści: Grabówka, Wyszyny, Bukowiec oraz na zachód od Dziewoklucza. Zajmuje on około 27% ogólnej powierzchni lasów. W drzewostanie wyst ępuje sosna – 80%, z domieszk ą dębu – 10%, modrzewia – 5%, a tak że niewielkiej ilo ści świerka, buka i innych drzew li ściastych. Na mniejszych powierzchniach wyst ępuje las mieszany świe ży, bór mieszany wilgotny, las mieszany wilgotny, ols, bór suchy i las wilgotny. Las mieszany świe ży wyst ępuje głównie w północnej cz ęś ci gminy mi ędzy Budzyniem a Podstolicami. Zajmuje on około 13% ogólnej powierzchni lasów. W drzewostanie lasu mieszanego świe żego gatunkami głównymi są: sosna – 50%, d ąb – 20%, z gatunkami domieszkowymi buka, modrzewia, świerka, klonu i niewielu innych gatunków drzew li ściastych. Lasy te wyst ępuj ą na żyźniejszych glebach brunatnych. Cech ą charakterystyczn ą tego lasu jest wielowarstwowo ść oraz bogactwo gatunków drzew, krzewów i ro ślin zielnych. Lasy wilgotne zajmuj ą około 7,5% powierzchni le śnej. W ich skład wchodz ą: bór mieszany wilgotny, las mieszany wilgotny, ols, bór wilgotny. Wyst ępowanie tych lasów zwi ązane jest z płytkim zaleganiem wód gruntowych. Występuj ą w dolinach rzek, głównie Flinty i Dymnicy oraz w obni żeniach terenowych. Bór suchy wyst ępuje na około 1,5% powierzchni le śnej. Dominuj ącym gatunkiem w tym siedlisku jest sosna – 95%, z niewielk ą domieszk ą brzozy – 5%. Na terenie gminy Budzy ń wyst ępuj ą lasy ochronne. S ą to lasy stanowi ące ostoje zwierz ąt podlegaj ących ochronie gatunkowej. Szczegółow ą powierzchni ę i lokalizacj ę lasów ochronnych okre śla plan urz ądzenia lasu dla Nadle śnictwa Podanin na okres od 1.01.1994 r. do 31.12.2001 r. Gospodark ę le śną w lasach pa ństwowych nale ży prowadzi ć zgodnie z opracowanymi planami urz ądzenia lasu dla poszczególnych Nadle śnictw. Znaczn ą powierzchni ę: 3,93% w gminie zajmuj ą lasy prywatne. Najwi ęcej ich wyst ępuje w okolicach wsi Budzy ń. Typy siedliskowe tych lasów s ą bardzo zró żnicowane, ale najwi ęcej wyst ępuje borów świe żych i borów mieszanych świe żych. Gospodark ę w lasach prywatnych nale ży prowadzi ć zgodnie z opracowanymi uproszczonymi planami urz ądzenia lasu dla poszczególnych wsi, w obr ębie których lasy te wyst ępuj ą. Zgodnie z opracowanymi zmianami w miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy Budzy ń – Uchwała Nr XXIV/114/92 Rady Gminy w Budzyniu z dnia 22.10.1992 r. (Dziennik Urz ędowy Województwa Pilskiego z dnia 23.12.1992 r. Nr 11, poz. 122) oraz zał ącznikiem Nr 2 do tej Uchwały planowane s ą dolesienia na gruntach o powierzchni 240,31 ha, w tym: − na gruntach w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych 27,26 ha, − na gruntach PFZ (Agencja Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa) 213,05 ha. Znaczna cz ęść tych terenów została ju ż zalesiona.

Ekosystemy ł ąkowe Łąki i pastwiska zajmuj ą w gminie Budzy ń powierzchni ę 2296 ha (tj. 11,06% powierzchni całej gminy i ok. 18,76% powierzchni u żytków rolnych). Wyst ępuj ą one przede wszystkim w obni żeniach terenowych, w dolinach cieków: rzeki Flinty w zachodniej cz ęś ci gminy oraz Dymnicy w południowo-wschodniej cz ęś ci gminy.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Ro ślinno ść ł ąk i pastwisk została w znacznym stopniu przekształcona przez człowieka przez zabiegi melioracyjne (co spowodowało obni żenie poziomu wód gruntowych), koszenie oraz wysiew bardziej przydatnych gospodarczo gatunków traw.

Ekosystemy bagienne Wyst ępuj ą najcz ęściej w s ąsiedztwie ekosystemów ł ąkowych, w przegł ębieniach dolin rzecznych i zagł ębie ń bezodpływowych na niewielkich powierzchniach. Na terenach tych wyst ępuje ro ślinno ść bagienna i torfowiskowa.

Ziele ń urz ądzona Nale żą do niej parki, ziele ń osiedlowa (ziele ń wysoka i średnia oraz trawniki), a tak że zadrzewienia przydro żne i inne powstałe dzi ęki człowiekowi). Na terenie gminy Budzy ń znajduj ą si ę nast ępuj ące parki: − Dziewoklucz – park dworski, − Sokołowo Budzy ńskie – park wiejski z alej ą.

Parki te poza lasami nale żą do najwi ększych skupisk zieleni. Poza wy żej wymienionymi na terenie gminy znajduj ą si ę jeszcze inne mniejsze skupiska zieleni wysokiej: − w Budzyniu przy dworcu PKP, − przy Domu Kultury, − zadrzewienia urz ądzone na nowym osiedlu mieszkaniowym w Budzyniu, − park dawnego PGR w Wyszynach, − zadrzewienia urz ądzone przy RSP w Prosnej.

5. Uwarunkowania wynikaj ące z cech środowiska przyrodniczego oraz wyst ępuj ących zagro żeń

5.1. Krajobraz i obiekty przyrodnicze prawnie chronione

Ochrona krajobrazu Gmina Budzy ń poło żona jest terenach nie obj ętych systemem obszarów chronionego krajobrazu.

Rezerwaty przyrody Na terenie gminy w zachodniej cz ęś ci znajduje si ę fragment rezerwatu przyrody „Źródliska Flinty”. Uznany on został za rezerwat przyrody rozporz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 21 grudnia 1998 r. (Dz. U. Nr. 161, poz. 1104 z dnia 29.12.98 r.). Obejmuje on obszar wód, ł ąk i lasów o powierzchni 44,83 ha poło żony w gminach Czarnków i Budzy ń, w Nadle śnictwie Sarbia (oddziały lasu nr 263 l, m, n, r; 264 od b do f; 271 c, h, i, o, r; 272 od a do d; 279 a, b, c, j; według stanu na dzie ń 01.01.1993 r.). Wokół rezerwatu utworzono otulin ę o powierzchni 59,49 ha (obejmuje ona oddziały lasu nr 263 g, l, p; 264 a, g, h, i; 271 b, f, g, k, m, n, p; 272 f, g; 273 a, b, c; 279 d, k, l, m, n; 285 b, c, d, f, g, l; Nadle śnictwo Sarbia, według stanu na 01.01.1993 r.). Wy żej wymienione rozporz ądzenie okre śla zakazy obowi ązuj ące w rezerwacie.

Pomniki przyrody Orzeczeniami PWRN w Poznaniu i Rozporz ądzeniami Wojewody Pilskiego obj ęte ochron ą zostały nast ępuj ące pomniki przyrody, wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody:

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

wiek obw. wys. kor. nr rodzaj w w w w lokalizacja podstawa prawna latach cm m m Kąkolewice (N-ctwo orzeczenie nr 341 dąb 172 b.d. 714 25 20 Podanin) pole przy PWRN w Poznaniu szypułkowy gruntach ornych z dnia 28.03.1957 orzeczenie Nr 342 dąb Brzekiniec, ogródek obok 173 b.d. 379 20 18 PWRN w Poznaniu szypułkowy zabudowa ń p. Pietruszki z dnia 28.03.1957 Kąkolewice, 10 m od trasy dąb decyzja Nr 93/81 305 b.d. 361 25 21 Piła – Poznań, skraj szypułkowy z dnia 30.12.1981 młodnika sosnowego dąb stary cmentarz 531 150 294 19 b.d. szypułkowy ewangelicki; N-ctwo 3 d ęby 271- Podanin, L-ctwo 532 150 21 b.d. szypułkowe 302 Dziewoklucz Ostrówki, obok przystanku 3 d ęby 298- 21- 533 200 b.d. autobusowego na placu szypułkowe 324 23 rozporz ądzenie przed szkoł ą Nr 6/92 Wojewody lipa Podstolice, cmentarz 534 200 435 19 b.d. Pilskiego z dnia drobnolistna rzymsko-katolicki 31.12.1992 7 d ębów szypułkowych 250- 276- 21- obok Le śniczówki 535 b.d. i bez- 300 537 26 Szklarnia (N-ctwo Sarbia) szypułkowych dąb N-ctwo Sarbia, L-ctwo 536 200 440 25 b.d. szypułkowy Nówki, oddz. 249 rozporz ądzenie Bukowiec, przy ko ściele w lipa Nr 6/97 Wojewody 678 150 303 24 b.d. naro żniku ogrodzenia drobnolistna Pilskiego z dnia placu ko ścielnego 6.10.1997

Zagro żeniem dla pomników przyrody mo że by ć nie przestrzeganie ustale ń zawartych w orzeczeniu i rozporz ądzeniach o uznaniu za pomniki przyrody, a tak że czynniki naturalne – głównie silne wiatry.

Lasy ochronne Zarz ądzaniem Nr 43 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 10.021995 r. w sprawie uznania za ochronne lasów stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa, b ędących w Zarz ądzie Pa ństwowego Gospodarstwa Le śnego, Lasy Pa ństwowe, Nadle śnictwa Podanin ustanowiono w obr ębie le śnym Podanin lasy stanowi ące ostoje zwierz ąt podlegaj ących ochronie gatunkowej w oddziałach: 214, 305 i 306 (razem około 36 ha).

5.2. Wody

W północno-zachodniej cz ęś ci gminy w utworach czwartorz ędowych poło żona jest cz ęść Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) o nazwie „Dolina Kopalna Smogulec – Margonin”. Wody zbiornika obj ęte s ą wysok ą ochron ą (OWO – obszary wysokiej ochrony). Szacunkowe zasoby wód tego zbiornika wynosz ą 30,0 tys. m 3/dob ę, a średnia gł ęboko ść studni 50 m. Zgodnie z art. 21 Ustawy z dnia 31.01.1980 r., o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. Nr 3 z dnia 11.02.1980 r., z pó źniejszymi zmianami – tekst ujednolicony z 27.11.1997 r.) wody podziemne i obszary ich zasilania podlegaj ą szczególnej ochronie,

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń polegaj ącej zwłaszcza na niedopuszczeniu do zanieczyszczenia wód oraz zapobieganiu i przeciwdziałaniu szkodliwym wpływom na obszary ich zasilania. Zarz ądzeniem Nr 3/86 Dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej i Geologii Urz ędu Wojewódzkiego w Pile z dnia 24.11.1986 r. w sprawie okre ślenia klas czysto ści wód rzek i jezior województwa pilskiego ustalone zostały planowane klasy czysto ści wód powierzchniowych.

Planowane i aktualne klasy czysto ści wód powierzchniowych w gminie Budzy ń klasy czysto ści rzeki planowane aktualne – rok bada ń Flinta I NON – 1996 r. Struga Sokołowska II NON – 1996 r.

Wody innych cieków w gminie nie s ą badane. Zagro żeniem dla czysto ści wód w ciekach na terenie gminy Budzy ń jest głównie rolnictwo, a szczególnie hodowla fermowa. Ujemny wpływ na czysto ść wód powierzchniowych maj ą spływy powierzchniowe z rolniczej przestrzeni produkcyjnej (stosowane nawozy sztuczne i środki ochrony ro ślin).

5.3. Powietrze atmosferyczne, hałas

Gmina Budzy ń charakteryzuje si ę niskim zainwestowaniem przemysłowym oraz do ść znaczn ą powierzchni ą terenów le śnych (ok. 36%). Wpływa to korzystnie na czysto ść powietrza atmosferycznego. Lokalnie i okresowo zanieczyszczaj ą powietrze kotłownie, niska emisja z gospodarstw domowych, szczególnie w okresie grzewczym oraz w niewielkim stopniu wysypisko gminne w Łucjanowie (mała ilo ść odpadów – oddane do eksploatacji w 1997 r.). Przez gmin ę Budzy ń przebiega droga krajowa o znaczeniu mi ędzyregionalnym Nr 11, która zwi ększa zanieczyszczenia spalinami w bezpo średnim jej s ąsiedztwie oraz zwi ększa zagrożenie hałasem. Droga ta jest obwodnic ą wsi Budzy ń. Pewna uci ąż liwo ść ze wzgl ędu na zwi ększony hałas mo że wyst ępowa ć wzdłu ż linii kolejowej Pozna ń – Piła. Zagro żenie hałasem wyst ępuje na Osiedlu Cechowym, w s ąsiedztwie zakładu produkuj ącego cz ęś ci do samochodów, pracuj ącego cał ą dob ę. Zalecane jest wyciszenie hałasu powodowanego przez pracuj ące tam maszyny. Na jeziorach (nie dotyczy gminy Budzy ń, bo brak w niej jezior) i rzekach byłego województwa pilskiego obowi ązuj ą ustalenia Rozporz ądzenia Nr 6/98 Wojewody Pilskiego z dnia 27.05.1998 r. w sprawie wprowadzania zakazu u żywania jednostek z nap ędem motorowym.

5.4. Ochrona gleb i powierzchni

Zgodnie z ustaw ą o ochronie gruntów rolnych i le śnych z 3 lutego 1995 r. (Dz. U. Nr 16, poz. 78) znowelizowan ą 22 maja 1997 r. (Dz. U. Nr 60, poz. 370) na cele nierolnicze i niele śne mo żna przeznacza ć przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako nieu żytki, a w razie ich braku – inne grunty o najni ższej przydatno ści produkcyjnej. Użytki rolne III klasy bonitacyjnej zajmuj ą w gminie 1802 ha – 14,66% ogółu u żytków rolnych. Użytki rolne IV klasy bonitacyjnej zajmuj ą w gminie 4504 ha – 36,64% ogółu użytków rolnych. Ze wzgl ędu na rolniczy charakter gminy gleby dobre III klasy bonitacyjnej powinny by ć szczególnie chronione przed wył ączeniem ich z produkcji rolnej. Wył ączenie z produkcji rolnej gleb klasy IV powinno by ć ograniczone i musi mie ć racjonalne uzasadnienie.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Do ochrony powierzchni nale ży rekultywacja terenów po eksploatacji kruszywa naturalnego.

5.5. Ochrona zieleni

Na terenach le śnych nale żą cych do Nadle śnictwa Podanin, Sarbia i Durowo nale ży prowadzi ć gospodark ę le śną zgodnie z zatwierdzonymi planami urz ądzenia lasów dla tych Nadle śnictw, aby zapewni ć prawidłowy stan drzewostanów le śnych. W lasach niepa ństwowych gospodarka le śna powinna by ć prowadzona według uproszczonych planów urz ądzenia lasów. Nale ży dba ć o trwało ść skupisk zieleni wysokiej wyst ępuj ącej w parkach, na cmentarzach i skwerach. Jako skupiska zielni wysokiej nale ży chroni ć zadrzewienia przydro żne, szpalerowe oraz zadrzewienia i zakrzaczenia śródpolne, gdy ż spełniaj ą one wa żną rol ę ochronn ą i ekologiczn ą. Po żą dan ą spraw ą jest zalesianie gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa (nieu żytki i gleby słabe), szczególnie poło żonych w s ąsiedztwie lasów.

6. Zagadnienia gospodarki rolnej

6.1. Użytkowanie gruntów

Gmina Budzy ń, według podziału na rejony glebowo-rolnicze, nale ży do rejonu chodziesko-wągrowieckiego.

Użytkowanie gruntów w gminie Budzy ń (stan na 01.01.1998 r.) gmina Budzy ń powiat chodzieski wyszczególnienie powierzchnia w ha % powierzchnia ogólna 20761 100,00 100,00 użytki rolne 12241 58,96 48,81 grunty rolne 9899 47,68 38,100 sady 46 0,22 0,46 łąki 1144 5,51 7,25 pastwiska 1152 5,55 2,99 grunty pod lasami 7477 36,02 41,86 grunty po wodami 167 0,81 2,37 użytki kopalne 3 0,01 0,05 tereny komunikacyjne 459 2,21 2,48 tereny osiedlowe 328 1,58 1,83 tereny ró żne 7 0,03 0,75 nieu żytki 149 0,72, 1,70 pow. wyrównawcza –70 0,34 0,11 Źródło: dane geodezyjne za 1998 r.

Użytkowanie gruntów w gminie Budzy ń, ró żni si ę nieco od wska źnika byłego województwa pilskiego. Wy ższa jest powierzchnia u żytków rolnych, w tym obszar gruntów ornych i pastwisk. Ni ższa natomiast jest powierzchnia ł ąk i pastwisk oraz gruntów pod lasami. Gmina Budzy ń, w porównaniu z powiatem chodzieskim, ma mniej (o 6,3%) u żytków

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń rolnych. Znacznie ni ższy jest obszar ł ąk. Natomiast w gminie wy ższa jest powierzchnia lasów (o 6,0%). Cz ęść gruntów ornych i ł ąk jest u żytkowana naprzemiennie. W okresie od 1979 r. do 1998 r., powierzchnia u żytków rolnych zmniejszyła si ę o 235 ha tj. o 1,91% w tym: sadów o 13 ha (28,26%) i u żytków zielonych o 412 ha (17,94%). Natomiast wzrosła powierzchnia gruntów ornych o 164 ha (1,65%) i lasów o 398 ha (o 5,32%).

6.2. Ogólna charakterystyka gleb

Grunty orne Na terenie gminy wydzielono szereg jednostek glebowych ró żni ących si ę pomi ędzy sob ą budow ą profilu glebowego, wła ściwo ściami fizycznymi, chemicznymi, biologicznymi i w konsekwencji warto ści ą rolnicz ą. Najlepsze gleby wytworzone z glin lekkich płytko spiaszczonych, zaliczono do kompleksu 2 – pszennego dobrego. S ą to gleby brunatne wła ściwe i czarne ziemie. Wi ększe obszary tego kompleksu wyst ępuj ą tylko w obr ębie wsi Bukowiec, Sokołowo Budzy ńskie i Wyszyny. Zajmuj ą one 3,0% gruntów ornych i zaliczane s ą do IIIa klasy bonitacyjnej. Lżejsze gleby pseudobielicowe, brunatne wyługowane oraz czarne ziemie wytworzone z gleb zwałowych płytko lub średnio gł ęboko spiaszczonych oraz z piasków gliniastych lekko naglinowych, zaliczono do kompleksu 4 – żytniego bardzo dobrego (pszenno-żytniego). W warunkach dobrego nawo żenia i prawidłowej uprawy, glebom tym mo żna nada ć cechy wysokiej kultury rolnej i wówczas wskazana będzie na nich uprawa ro ślin o wy ższych wymaganiach glebowych, jak pszenica i buraki cukrowe. Plony tych ro ślin nie b ędą jednak tak du że jak w kompleksach wy ższych. Najwi ększe powierzchnie kompleksu 4 znajdują si ę w środkowej i północno-wschodniej cz ęś ci gminy. Du że zwarte kontury tych gruntów spotyka si ę w obr ębach wsi Bukowiec, Prosna, Wyszyny oraz w północnej cz ęś ci wsi Dziewoklucz. Kompleks żytni bardzo dobry zajmuje 16,5% gruntów ornych gminy i zalicza si ę do niego gleby klasy IIIa, IIIb i IVa. Na glebach tych mo żna osi ąga ć wysokie plony żyta, ziemniaków, j ęczmienia i rzepaku. Po nabyciu trwałych cech wysokiej kultury i zwi ększeniu ich żyzno ści, poprzez systematyczne zabiegi agrotechniczne, na niektórych glebach brunatnych wła ściwych i czarnych ziemiach, mo żna uprawia ć ro śliny charakterystyczne dla kompleksu 1. Słabsze gleby wytworzone z piasków gliniastych lekkich zaliczono do kompleksu 5 – żytniego dobrego. Gleby tego kompleksu są dobrymi glebami żytnio-ziemniaczanymi. Wymagaj ą jednak nawo żenia, zwłaszcza organicznego, celem wzbogacenia w próchnic ę, polepszenia struktury i zwi ększenia pojemno ści wodnej. Najwi ększe obszary tych gleb wyst ępuj ą w północnej i środkowej cz ęś ci gminy, zwłaszcza w obr ębie wsi Podstolice, Dziewoklucz i okolice Bukowca oraz Prosnej. Kompleks żytni dobry zajmuje 23,6% gruntów ornych gminy i zalicza si ę do niego gleby IVa i IVb klasy bonitacyjnej. Do kompleksu 6 zaliczamy grunty klasy IVb i V gleby brunatne wyługowane. Wysoko ść plonów wyra źnie uzale żniona jest od ilo ści i rozkładu opadów atmosferycznych oraz stopnia nawo żenia, przy czym pułap plonów nie jest wysoki. Gleby tego kompleksu zajmuj ą poka źną cz ęść obszaru gminy i utrzymanie ich w dobrym stanie u żytkowo ści rolnej powinno być celem wszelkich zabiegów agrotechnicznych. Kompleks żytnio-ziemniaczany słaby zajmuje 28,0% gruntów ornych gminy. Wi ększe powierzchnie tego kompleksu wyst ępuj ą w zachodniej i środkowej cz ęś ci gminy, głównie we wsiach: Budzy ń, Podstolice, Sokołowo Budzy ńskie, Prosna, Wyszyny, Ostrówki i Brzekiniec. Na glebach tych udaje si ę głównie żyto, seradela, ziemniaki, a w lata wilgotniejsze równie ż owies. Gleby te wymagaj ą nawo żenia organicznego oraz stosowania nawozów zielonych jako czynnika zwi ększaj ącego czynno ść biologiczn ą tych gleb. Najsłabsze gleby brunatne, wyługowane i murszaste wytworzone z piasków lu źnych całkowitych oraz z piasków słabo gliniastych pod ścielonych płytko piaskiem lu źnym, zaliczono do kompleksu 7 – żytnio-łubinowego. W skład tego kompleksu wchodz ą grunty VI klasy bonitacyjnej, które s ą zbyt suche i słabo strukturalne. Zajmuj ą one 16,1% gruntów

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń ornych gminy. Wi ększe obszary tych gleb wyst ępuj ą w zachodniej cz ęś ci gminy, w okolicach wsi Niewiemko, Wyszyny, Ostrówki i w południowo – wschodniej, w obr ębie wsi Sokołowo Budzy ńskie, Brzekiniec, Budzy ń i Dziewoklucz. Stosowanie obornika i innych nawozów organicznych jest koniecznym czynnikiem poprawiaj ącym wła ściwo ści fizyczne i wodne tych gleb. Jest to zasadniczy warunek utrzymania plonów żyta, łubinu na poziomie opłacalno ści. Gleby poło żone w płaskich obni żeniach oraz w dolinach rynnowych okresowo podmokłe, w zale żno ści od składu mechanicznego zaliczono do kompleksu 8 i 9. W obr ębie kompleksu 8 – zbo żowego pastewnego mocnego wyst ępuj ą grunty klasy IIIb i IVb oraz niekiedy na glebach organicznych klasy IVa i V. Kompleks ten stanowi niewielk ą ilo ść obszaru (2,1%), a wi ększe kontury wyst ępuj ą jedynie we wsi Sokołowo Budzy ńskie. Wszystkie te gleby wymagaj ą uregulowania stosunków wodnych. Najlepsze efekty daje uprawa ró żnych ro ślin motylkowych oraz owsa, buraków pastewnych i koniczyny czerwonej. W latach suchych na glebach tych uzyskuje si ę wysokie plony pszenicy i buraków cukrowych. Lżejsze gleby, okresowo podmokłe, wchodz ą w skład kompleksu 9, zbo żowo pastewnego słabego. W skład tego kompleksu wchodz ą gleby klasy IVb i V, a na gruntach organicznych IVa, IVb i V. Gleby te, w wi ększej ilo ści, spotyka si ę w obr ębie wsi: Sokołowo Budzy ńskie, Wyszyny, Popielno i Brzekiniec. Zajmuj ą one 9,9% gruntów gminy. Z uwagi na ich bardzo lekki skład mechaniczny nie powinny by ć odwodnione. Podj ęte zabiegi agromelioracyjne powinny by ć prowadzone z cał ą ostro żno ści ą, aby nie spowodowa ć ich przesuszenia i przesuszenia gruntów przyległych, co znacznie zmniejszyłoby ich wartość rolnicz ą. Posiadaj ą korzystne warunki do uprawy ro ślin daj ących du że ilo ści zielonej masy. W płodozmianie nale ży uwzgl ędni ć przede wszystkim udział ro ślin zbo żowo pastewnych, takich jak: owies, seradela, peluszka, a z okopowych brukiew. Przy umiarkowanej ilo ści opadów udaje si ę żyto i ziemniaki. Kompleks 14, gleby orne przeznaczone pod u żytki zielone, obejmuj ą 0,1% gruntów ornych gminy. Wi ększe powierzchnie tego kompleksu wyst ępuj ą we wsi: Sokołowo Budzy ńskie i Popielno. Opisane gleby wyst ępuj ą jedynie w dwóch niewielkich konturach. Do tego kompleksu zaliczono gleby murszaste, stale podmokłe. Z gospodarczego punktu widzenia, gleby te powinny by ć przeznaczone pod trwałe u żytki zielone.

Trwałe u żytki zielone. Użytki zielone zajmuj ą najni ższe partie terenów płaskich, zagł ębie ń śródpolnych, niecek i dolin cieków oraz dolin rzeki Flinty. Zależnie od warunków przyrodniczych i wła ściwo ści glebowych oraz wodnych, u żytki te zaliczono do kompleksu 2z i 3z. Kompleks 2z zajmuje 37,6% powierzchni u żytków zielonych gminy. Zalicza si ę do niego grunty III i IV klasy bonitacyjnej. Wi ększe powierzchnie tego kompleksu wyst ępuj ą w Sokołowie Budzy ńskim, Bukowcu i Nowej Wsi Wyszy ńskiej. Wydajno ść tych u żytków, zale żnie od nawo żenia i pielęgnacji, waha si ę w szerokich granicach 25-40 dt/ha siana. Istniej ą jednak potencjalne mo żliwo ści zwi ększenia produkcji masy zielonej poprzez racjonalne nawo żenie i piel ęgnacj ę Niektóre u żytki zielone, poło żone na czarnych ziemiach, poprzez zwi ększenie ich żyzno ści, mog ą w przyszło ści przej ść do kompleksu 1 bardzo dobrego. Stosowanie sprz ętu mechanicznego, przy piel ęgnacji i zbiorach, mo żliwe jest prawie w całym okresie wegetacji bez ogranicze ń. Kompleks trwałych u żytków zielonych słabych 3z, obejmuje 62,4% ich ogólnej powierzchni i zawiera gleby V i VI klasy bonitacyjnej. Wi ększe powierzchnie tego kompleksu wyst ępuj ą we wsiach Wyszynki, Budzy ń, Brzekiniec i Niewiemko. Wydajno ść tych łąk jest niska – 10-15 dt/ha siana słabej warto ści paszowej. Jedynie niektóre gleby murszowo- torfowe mog ą przej ść do kompleksu 2z. Zwi ększenie warto ści tych ł ąk mo że nast ąpi ć po uregulowaniu stosunków wodnych i pełnym nawo żeniu organiczno-mineralnym.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Klasyfikacja u żytków rolnych w gminie Budzy ń wg kompleksów glebowych (w %) za 1990 r. grunty orne kategoria kompleks gmina Budzy ń byłe województwo pilskie 1 0,0 0,2 2 3,0 7,8 3 0,0 1,4 4 16,5 24,9 5 23,6 22,2 grunty orne 6 28,0 22,4 7 16,1 14,3 8 2,9 2,4 9 9,9 4,3 grunty orne przeznaczone 0,0 0,1 na u żytki zielone 1z 0,0 0,0 trwałe u żytki zielone 2z 37,6 60,2 3z 62,4 39,8 użytki rolne rolniczo nieprzydatne 0,2 0,5 (% powierzchni ogólnej) Źródło: dane Instytutu Uprawy Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach za 1990 r.

Z powy ższego zestawienia wynika, i ż w gminie Budzy ń jest przewaga gruntów ornych kompleksu żytniego dobrego do zbo żowo-pastewnego słabego. Prawie dwukrotnie wi ęcej jest u żytków zielonych słabych i bardzo słabych.

Klasyfikacja u żytków rolnych wg klas bonitacyjnych (w %) w gminie Budzy ń gmina Budzy ń klasy grunty orne łąki Polska razem i sady i pastwiska I 0,0 0,0 0,0 0,4 II 0,0 0,0 0,0 2,9 III 17,37 4,12 14,65 22,4 IV 38,18 30,63 36,63 39,8 V 28,96 47,80 32,82 22,7 VI 15,00 17,04 15,42 10,9 VIz - 0,39 0,08 0,9 Razem 100,00 100,00 100,00 100,00

Powy ższa tabela wskazuje na przewag ę w gminie Budzy ń gruntów średnich i słabszych klas (IV i V). W porównaniu ze wska źnikiem byłego województwa pilskiego i Polski, wyst ępuje zdecydowana przewaga gleb słabych V i VI klasy bonitacyjnej. Znacznie mniejsza jest powierzchnia gleb bardzo słabych klasy VIz, które nale żałoby przeznaczy ć pod zalesienie. Natomiast na terenie gminy nie wyst ępuj ą gleby bardzo dobre I i II klasy bonitacyjnej.

6.3. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej

Kompleksow ą przydatno ść u żytków rolnych do produkcji rolnej, przedstawia wysoko ść wska źnika jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej opracowany przez IUNG w Puławach. Ogólny wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminie Budzy ń jest ni ższy

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń o 0,4 punktu od wska źnika dla powiatu chodzieskiego i o 8,7 pkt od wska źnika dla Polski. Najbardziej zbli żony jest wska źnik agroklimatu. Natomiast znaczne ni ższy jest wska źnik jako ści gleb i warunków wodnych.

wska źnik bonitacji ogólny wska źnik jako ści jednostka jako ści rze źby warunków rolniczej przestrzeni administracyjna agroklimatu gleb terenu wodnych produkcyjnej gmina Budzy ń 41,3 9,8 4,8 2,0 57,9 powiat 41,6 10,0 4,3 2,4 58,3 Polska 49,5 9,9 3,9 3,3 66,6 Źródło: dane Instytutu Uprawy Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach za 1990 r.

6.4. Struktura władania

Zmiany w strukturze władania ziemi ą 1990 1998 gmina Budzy ń gmina wojew. wła ściciel użytki Budzy ń pilskie grunty orne sady razem zielone % ha % PGR 29,9 36,32 - - - - RSP 6,84 6,18 938 1 78 5,18 kółka rolnicze - 0,42 1 - - 0,01 indywidualne gospodarstwa rolne 23,78 47,75 4910 38 1127 31,47 Fundusz Ziemi 1,05 3,84 3179 2 682 19,44 w tym grunty AWRSP - - 3179 2 682 19,44 Lasy Państwowe 35,35 2,48 105 1 275 36,23 Źródło: dane geodezyjne.

Struktura władania u żytkami rolnymi 1990 1998 wła ściciel gmina Budzy ń województwo pilskie gmina Budzy ń % PGR 47,8 36,32 - RSP 10,85 6,18 8,30 kółka rolnicze - 0,42 0,00 indywidualne gospodarstwa rolne 36,95 47,75 49,62 Fundusz Ziemi 1,52 3,84 31,55 w tym grunty AWRSP - - 31,55 Lasy Pa ństwowe 2,36 2,48 3,11 Źródło: dane geodezyjne.

Struktura władania u żytkami rolnymi wskazuje na zdecydowany wzrost udziału powierzchni gruntów AWRSP, po byłych PGR-ach, o 3675 ha, tj. ok. 30%. Indywidualne gospodarstwa rolne zwi ększyły swoj ą powierzchni ę gruntów u żytkowanych rolniczo o 1532 ha, tj. ok. 13% oraz nieznaczni wzrosła powierzchnia gruntów Lasów Pa ństwowych. Analizuj ąc strukturę władania ziemi ą w gminie Budzy ń, w latach 1990-1998 stwierdzamy upadek Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych i ograniczenie powierzchni Rolniczych

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Spółdzielni Produkcyjnych. Nast ąpiło przej ście gruntów z Funduszu Ziemi do Agencji Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa i własno ści prywatnej.

6.5. Indywidualne gospodarstwa rolne

Użytkowanie rolnicze w gminie Budzy ń gospodarstwa i działki rolne liczba wie ś powierzchnia użytki grunty orne użytki ilo ść gospodarstw ogółem rolne i sady zielone Wyszynki, 33 391,01 375,66 242,45 133,21 30 Niewiemko Grabówka 23 303,03 295,38 266,06 29,32 18 Wyszyny 59 693,61 675,39 608,68 66,71 43 Ostrówki, 63 515,68 485,47 427,74 57,73 33 Kąkolewice Podstolice 41 134,30 124,59 108,80 15,79 16 Prosna 54 797,85 735,26 636,76 98,50 41 Budzy ń 334 3072,28 2837,35 2329,56 507,79 163 Dziewoklucz, 69 487,11 463,68 362,65 101,03 42 Brzekiniec Nowe Brze źno 47 456,23 701,83 508,73 193,10 37 Bukowiec, Nowa Wie ś 52 252,22 245,42 216,76 28,66 27 Wyszy ńska Sokołowo, 60 341,76 328,40 275,70 52,70 30 Popielno OGÓŁEM 836 7745,05 7269,34 5984,80 1284,54 480 Źródła: dane UG Budzy ń.

Gospodarstwa indywidualne zajmuj ą ok. 56% powierzchni ogólnej kraju, a w strukturze u żytkowania ziemi wykorzystanej rolniczo gospodarują na ok. 80% u żytków rolnych. W województwie pilskim przedstawiało si ę to nieco odmiennie, poniewa ż gospodarstwa zajmowały powierzchni ę 28,51% i 53,05% u żytków rolnych. Natomiast w powiecie chodzieskim gospodarstwa indywidualne zajmuj ą 37,3% powierzchni ogólnej i 91,8% obszaru u żytków rolnych. W Budzyniu gospodarstwa indywidualne władaj ą 34,9% powierzchni ogólnej gminy oraz 49,6% u żytkami rolnymi. Wyra źnie zauwa żalna jest tendencja scalania oraz powi ększania powierzchni gospodarstw. Proces ten jest bardzo korzystny dla osi ągni ęcia wy ższych efektów produkcyjno- ekonomicznych.

Indywidualne gospodarstwa rolne wg grup obszarowych w 1996 r. przedział obszarowy w ha wyszczególnienie ogółem 1,0-4,99 5,0-10,0 10,0-20,0 20,0-50,0 50 i wi ęcej

gmina Budzy ń 466 178 59 140 73 16 powiat chodzieski 1662 728 242 421 240 31 przedział obszarowy w % gmina Budzy ń 100,0 38,19 12,66 30,04 15,66 3,43 powiat chodzieski 100,0 43,80 15,42 25,33 14,44 1,86

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

W gminie Budzy ń gospodarstwa indywidualne o powierzchni od 1-10 ha zajmuj ą prawie 51%, co jest wska źnikiem nieco ni ższych od powiatowego. Gmina przewy ższa powiat pod wzgl ędem ilo ści gospodarstw o powierzchni od 10-50 ha oraz powy żej 50 ha. Przeprowadzony w 1996 r. Powszechny Spis Rolny wykazał, że w porównaniu do 1988 r. liczba indywidualnych gospodarstw rolnych (o powierzchni u żytków rolnych powy żej 1 ha) uległa zmniejszeniu, przy jednoczesnym wzro ście ich powierzchni. Na terenie gminy Budzy ń gospodarstwa miały średni ą powierzchni ę 16,5 ha, z czego 15,6 ha to u żytki rolne. Natomiast średnia powierzchnia indywidualnych gospodarstw rolnych w powiecie chodzieskim wynosiła 12,4 ha u żytków rolnych. Udział ich wynosił 58,8% w ogólnej powierzchni powiatu. W województwie wielkopolskim analogicznie przedstawia si ę to nast ępuj ąco: 9,4 ha stanowi średnia powierzchnia gospodarstwa, a udział ich wynosi 77,5% ogólnej powierzchni.

6.6. Kierunki uprawy i chowu zwierz ąt

W gminie Budzy ń dominuje wielokierunkowo ść produkcji rolnej, chocia ż coraz bardziej zauwa żalna jest specjalizacja w chowie i hodowli trzody chlewnej oraz bydła mlecznego.

Powierzchnia zasiewów poszczególnych upraw w gospodarstwach indywidualnych w 1996 r. Budzy ń byłe województwo pilskie wyszczególnienie ha % powierzchnia zasiewów 6397 100,00 100,00 zbo ża ogółem 5682 88,82 79,6 pszenica 571 8,92 14,3 żyto 1769 27,65 26,5 jęczmie ń 939 25,39 13,8 owies 269 4,20 4,2 pszen żyto 837 13,08 8,8 mieszanki zbo żowe 1231 19,24 11,9 kukurydza 34 0,53 1,7 ziemniaki 282 4,40 6,1 przemysłowe 111 1,73 4,8 pastewne 192 3,00 5,9 pozostałe 85 1,32 1,7 Źródła: wg Spisu powszechnego.

W powierzchni zasiewów najwi ększy udział maj ą zbo ża 88,82% (w byłym województwie 79,6%), a zwłaszcza żyto 27,65% (26,5%) i j ęczmie ń 25,39% (13,8%) oraz ziemniaki 4,40% (6,1%) i ro śliny pastewne 3,0% (5,9%). Tak du ży udział powierzchni upraw zbó ż oraz ziemniaków i ro ślin pastewnych jest wynikiem jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej, a w szczególno ści bonitacji gleb. Kompleksy żytnie słabe, dobra i bardzo dobre nadaj ą si ę głównie do uprawy mniej wymagaj ących zbó ż ( żyta i j ęczmienia) oraz ziemniaków. Stanowi ą one 68,1% gruntów ornych gminy. Najni ższy wska źnik bonitacyjny w gminie wyst ępuje we wsiach: Niewiemko, Sokołowo Budzy ńskie, Podstolice, Brzekiniec, Brze źno i Popielno.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Plony zbó ż i ziemniaków osi ągni ęte przez gospodarstwa indywidualne w gminie Budzy ń w 1997 r. z 1 ha w dt

wyszczególnienie gmina Budzy ń powiat chodzieski zbo ża ogółem 35,5 34,4 pszenica 37,2 37,4 żyto 33,0 30,1 jęczmie ń 39,9 38,9 owies 34,0 33,5 pszen żyto 28,9 29,9 ziemniaki 250 248 buraki cukrowe 400 379 rzepak 12,0 16,8 Źródło: dane Urz ędu Statystycznego w Pile.

Mimo nieco ni ższej waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, gmina na tle powiatu (poza pszen żytem i rzepakiem) osi ąga wy ższe plony. Świadczy to o dobrym poziomie produkcji oraz wysokiej kulturze rolnej. Przewa żaj ący udział zbó ż i ziemniaków jest ści śle zwi ązany z wyst ępuj ącą na terenie gminy bonitacj ą gruntów. Kompleksy żytni dobry i żytni słaby zajmuj ą 51,6% u żytków rolnych. Drugim wa żnym kierunkiem gospodarki żywno ściowej w gminie Budzy ń jest chów zwierz ąt.

Obsada zwierz ąt na 100 ha u żytków rolnych

wyszczególnienie gmina Budzy ń powiat chodzieski bydło 20,0 21,0 w tym krowy 19,3 8,0 trzoda chlewna 290,0 151,0 w tym lochy 34,9 12,0 owce 7,2 0,42 konie 2,0 1,0 kury 335,7 90,0 Źródło: dane UG Budzy ń i US Piła za 1997 r.

Gmina Budzy ń zdecydowanie przewy ższa wska źnik powiatu chodzieskiego w obsadzie trzody chlewnej, w tym loch na chów oraz owiec, koni, i kur. Ni ższa jest natomiast obsada bydła. Wy ższy jednak jest współczynnik ilo ści krów, co świadczy o specjalizacji gospodarstw w produkcji mleka.

6.7. Obsługa rolnictwa

Rolnicze spółdzielnie produkcyjne ł ącznie z pokrewnymi spółdzielniami produkcji rolniczej:

− „ADOROL” Adolfowo, Gospodarstwo Podstolice – Zakład Wyl ęgu Drobiu, − RSP „ODRODZENIE” Dziewoklucz – produkcja ro ślinna i zwierz ęca, − SPR Prosna – produkcja ro ślinna i zwierz ęca.

Spółki własno ści krajowej sektora prywatnego: − „FEB-ROL” sp. z o. o., Sokołowo Budzy ńskie – produkcja ro ślinna i zwierz ęca,

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

− „SKARB-POL” sp. z o. o., Dziewoklucz – gospodarstwo skarbowe AWRSP, produkcja ro ślinno-zwierz ęca, gorzelnia oraz stawy hodowlane karpia, − „FERM-TUCZ” sp. z o. o., Budzy ń – obecnie w likwidacji, podlega AWRSP, − „SCHRÖDER” sp. z o. o., K ąkolewice – gospodarstwo rolno szkółkarskie, sadzonki drzew. krzewów le śnych i ozdobnych, − „FARM-POL” sp. z o. o., Wyszyny – gospodarstwo skarbowe AWRSP, produkcja ro ślinno-zwierz ęca oraz suszarnia zbó ż i mieszalnia pasz; gospodarstwa rolne w Wyszynach i Brzeki ńcu, − „ATA-TECHNIK” sp. z o. o., Budzy ń – prowadzi usługi wodno-kanalizacyjne, oczyszczalnie ścieków oraz gazownicze; na terenie wsi Bukowiec posiada gospodarstwo rolne prowadz ące produkcj ę ro ślinn ą i zwierz ęcą, − „AGRO-WŁODARZ” sp. z o. o., Ruda – na terenie gminy Budzy ń posiadaj ą tylko grunty we wsi Sokołowo Budzy ńskie.

6.8. Cele produkcji rolnej

Na terenie gminy Budzy ń dominuje funkcja rolniczo-produkcyjna, jedynie we wsi Budzy ń przemysłowo-rolnicza. Średni wska źnik jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej, przy du żym udziale gruntów rolnych, wymaga szczególnej ich ochrony, a gleb o najwy ższych klas bonitacyjnych (III) – wył ącznie z zabudowy. Grunty organiczne oraz poło żone na nich trwałe u żytki zielone powinny by ć szczególnie chronione przed zmian ą ich u żytkowania, przez wył ączenie z zabudowy. Ekosystem u żytków zielonych, tereny wód otwartych (wraz ze stawami rybnymi w Dziewokluczu) i oczek wodnych nale ży chroni ć z powodu ich wpływu na stosunki wodne w całej agrocenozie. Urz ądzenia wodno-melioracyjne nale ży systematycznie piel ęgnowa ć i modernizowa ć. Du ży udział u żytków zielonych, w strukturze u żytkowania gruntów oraz naprzemienne użytkowanie ł ąk i pól, umo żliwia uzyskanie wysokiego poziomu produkcji ro ślinnej, zwłaszcza zwi ększenia masy pasz zielonych dla zabezpieczenia potrzeb żywieniowych bydła mlecznego. Mo że spowodowa ć to równie ż zmiany strukturalne w obsadzie zwierz ąt gospodarczych, na korzy ść innych prze żuwaczy (bydła opasowego, owiec i kóz). Na pozostałych u żytkach rolnych, zabudowa mo że nast ąpi ć tylko na cele zwi ązane z urz ądzeniami słu żą cymi produkcji rolniczej oraz przetwórstwu rolno-spo żywczemu. Du ża ilo ść gospodarstw małoobszarowych powoduje wysokie koszty produkcji rolnej oraz brak środków finansowych na ich modernizacj ę oraz wdro żenie nowych technologii produkcji rolnej. W wyniku du żych kosztów i pracochłonno ści produkcji rolnej oraz cz ęsto wyst ępuj ących niekorzystnych warunków agrometeorologicznych nast ąpiło ograniczenie uprawy niektórych ziemiopłodów. Pomimo dobrej bazy produkcyjnej wyst ępuje brak integracji rolnictwa z przetwórstwem rolno-spo żywczym, co hamuj ąco wpływa na wzrost produkcji rolnej. Mało przydatne grunty w produkcji rolnej nale ży zalesi ć. Przemiany agrarne zauwa żalne w gminie, korzystnie wpływaj ą na popraw ę efektywno ści i jako ści produkcji rolnej oraz proces dostosowawczy do integracji z Uni ą Europejsk ą.

6.9. Ochrona ziemi

Z mocy ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych prawnej ochronie podlegaj ą: − użytki rolne III klasy bonitacyjnej o powierzchni >0,5 ha, − użytki rolne IV klasy bonitacyjnej o powierzchni >1 ha, − użytki rolne klas V i VI wytworzone z gleb pochodzenia organicznego (torfy i mursze) oraz zagł ębienia bezodpływowe (oczka wodne).

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

7. Środowisko kulturowe

7.1. Rys historyczny

Pierwsze ślady pobytu człowieka na terenie obecnej gminy Budzy ń, podobnie jak na obszarach przyległych, pochodz ą z epoki neolitu (młodszej epoki kamiennej – 4200-1700 r. p.n.e.). Zwłaszcza w południowej cz ęś ci gminy w czasie powierzchniowych obserwacji archeologicznych zarejestrowano stosunkowo du żą liczb ę stanowisk reprezentuj ących najstarsze osadnictwo z epoki kamienia i wczesnej epoki br ązu (ok. 4500-1000 r. p.n.e). Na zachód od wsi Budzy ń odkryte zostały fragmenty osady ze środkowej i młodszej epoki kamienia; równie ż pojedyncze znalezisko, w postaci dwóch narz ędzi kamiennych, odnaleziono w okolicy wsi Bukowiec. Na pozostałym obszarze gminy Budzy ń, w śród stanowisk archeologicznych, zdecydowanie jednak dominuj ą ślady kultury łu życkiej (1000- 400 r. p.n.e.). W okresie wczesnego średniowiecza mi ędzyrzecze Warty i Noteci pokrywały nieprzebyte puszcze. Nieliczne osadnictwo powstało głównie przy szlakach handlowych. Jedn ą z wa żniejszych była droga biegn ąca południkowo z Poznania do Kołobrzegu, tzw. szlak solny. Główny jego przebieg prowadził przez Oborniki, Rogo źno, Czarnków, Uj ście, Wałcz i Drawsko. Osadnictwo średniowieczne na terenie obecnej gminy Budzyń zwi ązane jest z boczn ą odnog ą tego szlaku. W Rogo źnie, stanowi ącym niewielki w ęzeł drogowy, szlak solny rozgał ęział si ę, prowadz ąc przez Budzy ń i K ąkolewice, w kierunku Uj ścia. Około XI w. wykształciła si ę w Polsce kasztelania jako podstawowa jednostka pa ństwowego zarz ądu lokalnego z kasztelanem na czele. Tworzyła ona okr ęg grodowy pełni ący funkcje wojskowe, administracyjne, s ądownicze oraz zarz ądu dóbr ksi ążę cych znajduj ących si ę w obr ębie jej granic. W XIII w. na obszarze gminy Budzy ń graniczyły ze sob ą najprawdopodobniej trzy kasztelanie: od wschodu – rogozi ńska (z miejscowo ściami Budzy ń, Podstolice, Dziewoklucz, Brzekiniec), od północy – ujska oraz od zachodu – czarnkowska. Obecnie trudne jest dokładne okre ślenie granic poszczególnych kasztelanii. Na przełomie XIII w. i XIV w. zmalała rola i znaczenie kasztelanii. W zjednoczonym pa ństwie polskim królowie Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki wprowadzili nowy podział administracyjny. Obszar pa ństwa podzielono na powiaty i województwa. Z chwil ą t ą przestał istnie ć dawny podział na kasztelanie. Z dóbr królewskich utworzono starostwa. Powstały liczne wsie królewskie, tworz ące zwarte kompleksy dóbr, zarz ądzanych w imieniu władcy, przez starost ę generalnego Wielkopolski. Jednak ju ż w 2 poł. XIV w. rozpocz ął się proces wył ączenia okre ślonych dóbr spod gestii starosty generalnego i tworzenia tzw. starostw niegrodowych lub tenut (dzier żawa). Powstawały one przez zastaw lub dzier żaw ę dóbr królewskich innym osobom. Starosta niegrodowy (tenutariusz) ł ączył w sobie dwie funkcje: zarz ądcy okre ślonych dóbr monarszych oraz zwierzchnika feudalnego wobec ludno ści zale żnej, zamieszkałej na obszarze starostwa. W Wielkopolsce w czasach jagiello ńskich powstało 28 starostw niegrodowych. W 1368 r. król Kazimierz Wielki przekazał w dzier żaw ę braciom von Osten miasto Rogo źno z wsiami Go ściejewo, Tłukawy, Bobrowniki oraz Podstolice. Fakt ten zapocz ątkował powstanie starostwa niegrodowego Rogo źnie (zaliczanego do najwcze śniejszych w Wielkopolskie). W 1 poł. XV w. do starostwa Rogozi ńskiego doł ączył Budzy ń – jako miasto królewskie oraz wie ś Brzekiniec. Starostwo Rogozi ńskie było jedynie zespołem dóbr królewskich, nie stanowi ąc samodzielnej jednostki podziału terytorialnego. Le żało w wi ększo ści w granicach powiatu i województwa pozna ńskiego, granicz ąc od wschodu z powiatami kcy ńskim i gnie źnie ńskim, nale żą cymi do województwa kaliskiego. Poło żenie starostwa na granicy ró żnych jednostek administracyjnych spowodowało, i ż niektóre miejscowo ści znalazły si ę okresowo w granicach s ąsiedniego powiatu. Do powiatu nale żały: Brzekiniec, Budzy ń (do 1563 r.) oraz Podstolice. Stan ten powodował równie ż zró żnicowanie przynale żno ści parafialnej poszczególnych miejscowo ści – np. Brzekiniec znajdował si ę w 1440 r. w granicach parafii Żoń, nast ępuje od 1580 r. w parafii Rogo żno. Budzy ń posiadał własn ą parafi ę, a Podstolice nale żały do ko ścioła w Chodzie ży.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

W średniowiecznych dokumentach historycznych pojawiaj ą si ę pierwsze wzmianki o wsiach poło żonych na terenie obecnej gminy Budzy ń. Najstarsz ą metryk ę posiada wie ś Ostrówki wzmiankowana ju ż w 1299 r. oraz Podstolice (1368 r.). Nast ępne informacje pochodz ą z XV w. – wymieniane s ą Wyszyny (1400 r.), Brzekiniec (1440 r.) i Prosna (1475 r.). Pó źniejsze źródła historyczne potwierdzaj ą istnienie w miejscowo ści Wyszyny sławnej „fabryki” szabel, która za panowania króla Stefana Batorego (1576-86 r.) prze żywała okres swojej najwi ększej świetno ści. Najstarsza zachowana wzmianka na temat Budzynia pochodzi z 1435 r. i okre śla Budzy ń jako miasto królewskie. W 1483 r. Budzy ń, okre ślany ju ż jako wie ś, wraz z Podstolicami i Brzeki ńcem oddany został jako królewski zastaw Przecławowi Potulickiemu. W posiadaniu rodziny Potulickich wsie te pozostawały co najmniej do 1518 r., kiedy to król zatwierdził je w do żywotnie posiadanie Mikołajowi Potulickiemu. Prawa miejskie Budzy ń odzyskał w okresie panowania króla Aleksandra Jagiello ńczyka (1501-06). W 1641 r. król Władysław IV wraz z potwierdzeniem praw miejskich nadał miastu herb – pół orła z lewej i złoty klucz z prawej strony tarczy. W XVII w. i XVIII w. miasto Budzy ń dzi ęki wspaniałemu rozwojowi rzemiosła piwowarskiego, prze żywało okres świetno ści. W tym czasie zostało utworzone równie ż samodzielne starostwo budzy ńskie. W 1 połowie XVII w. (w okresie przed wojnami szwedzkimi) w północnej Wielkopolsce miała miejsce druga fala osadnictwa. W wyniku akcji kolonizacyjnej powstało 60 osad ol ęderskich i sołtysich, gdzie osiedliła si ę ludno ść innowiercza z Niemiec i Niderlandów. Na terenie obecnej gminy Budzy ń osadnictwo z tego okresu obj ęło jej południowo-zachodni ą cz ęść . W 1618 r. została zało żona na „ surowym korzeniu” Nowa Wie ś Wyszy ńska, w 1629 r. – wie ś Bukowiec. Równie ż w 1629 r. przywilejem Barbary Sokołowskiej, staro ściny Rogozi ńskiej, potwierdzonym przez króla Władysława IV w 1635 r. Krzysztof i Daniel Jandiken otrzymali w puszczy Rogozi ńskiej teren pod wykarczowanie i zało żenie wsi – obecnego Sokołowa Budzy ńskiego. Uzyskali te ż zgod ę na wybudowanie ewangelickiego ko ścioła i sprowadzenie kaznodziei. Wszystkie te wsie były tzw. osadami sołtysimi, w których sołtys otrzymywał wi ększy przydział ziemi i wi ększe prawa, za co zobowi ązany był do słu żby wojskowej. W 1774 r. po akcji armii pruskiej przesuwaj ącej granice zaboru kilkana ście kilometrów na południe, Budzy ń znalazł si ę pod obcym panowaniem. Granica przebiegała wówczas 3 km na południe od miasta. W 1871 r. było w Budzyniu 210 domów mieszkalnych oraz 1878 mieszka ńców, w 1877 r. liczba ludno ści zmniejszyła si ę do 1777 osób. W tym czasie Budzy ń był siedzib ą komisarza odwodowego, funkcjonował parafialny ko ściół katolicki ora filialny ko ściół protestancki, w mie ście czynna była szkoła elementarna, urz ąd pocztowy III klasy oraz stacja kolei żelaznej ł ącz ącej Pozna ń z Pił ą (1879 r.). Odbywały si ę równie ż cztery jarmarki roczne. Pad zaborem miasto zacz ęło jednak traci ć na znaczeniu, podupadło rzemiosło, zwi ększyła si ę liczba ludno ści rolniczej. W 1919 r. na mocy postanowie ń Traktatu Wersalskiego tereny obecnej gminy Budzy ń zostały przył ączone do Polski. Wi ększo ść mieszka ńców niemieckiego pochodzenia opu ściła Budzy ń, co ostatecznie doprowadziło do upadku miejscowego rzemiosła. Pogł ębiaj ąca si ę recesja sprawiła, że 1934 r. doszło do odebrania Budzyniowi praw miejskich. Obecnie Budzy ń pozostaje nadal wiejskim o środkiem gminnym.

7.2. Charakterystyka warto ści kulturowych

Wie ś Budzy ń Historyczny układ przestrzenny Budzynia dostosowany został do przebiegu dróg: ponadregionalnych – biegn ących z południa na północ (dawny szlak handlowy) oraz lokalnych – odchodz ących w kierunku wschodnim do W ągrowca i Margonina. Główna o ś komunikacyjna (dawny szlak handlowy) utworzyła długi i stosunkowo w ąski plac, rozszerzaj ący si ę w partii wschodniej, w prostok ątny bardzo wydłu żony rynek. W okresie pó źniejszym po wybudowaniu po zachodniej stronie Budzynia linii kolejowej (1879 r.),

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń wi ększego znaczenia nabrała lokalna droga prowadz ąca do wsi Prosna i Wyszyny, która od tego czasu zacz ęła funkcjonowa ć jako ulica (obecna ul. Dworcowa), ł ącz ąca centrum miejscowo ści z dworcem kolejowym. Do dawnego dziewi ętnastowiecznego układu przestrzennego nale ży równie ż obecna ulica Bugaje, stanowi ąca niejako boczn ą drog ę, łącz ącą wschodni ą cz ęść Budzynia z ul. Dworcow ą oraz z dwoma młynami usytuowanymi do czasów II wojny światowej przy obecnej ul. Przemysłowej. Ten historyczny układ przestrzenny Budzynia pozostał do chwili obecnej bardzo dobrze zachowany i predysponuje do ochrony. Centrum miejscowo ści stanowi nadal wydłu żony plac (rynek) z zabudow ą przypominaj ącą dawn ą miejsk ą przeszło ść . Przy wschodniej pierzei rynku – jako jego perspektywiczne zamkni ęcie – usytuowany został ko ściół katolicki, po środku natomiast dawny ko ściół ewangelicki. Do ko ńca XVIII w. dominowało budownictwo drewniane. Budynki te, bardzo nietrwałe, padały cz ęsto ofiar ą po żarów. Ogromny po żar na przełomie XVII i XVIII w. zniszczył prawie całkowicie ówczesn ą zabudow ę, nie zachował si ę wi ęc żaden obiekt świadcz ący o dawnej metryce Budzynia. Najstarsze zachowane zabytki architektury pochodz ą z około połowy XIX w. Ko ściół katolicki p.w. św. Barbary wzniesiony został w 1849 r. na miejscu poprzedniego drewnianego. Jest on jednonawow ą budowl ą o prostych neoroma ńskich formach, z ceglanymi elewacjami ze skromnym detalem architektonicznym oraz z czworoboczn ą wie żą zwie ńczon ą wysmukłym hełmem z latarni ą. W wyposa żeniu świ ątyni znajduj ą si ę cenne zabytki ruchome: pó źnorenesansowy ołtarz główny z XVII w. i dwa boczne z XVIII w. oraz znajduj ąca si ę w ambonie pó źnogotycka rze źba z 1 poł. XVI w. Drugi ko ściół – ko ściół ewangelicki (obecnie p.w. św. Andrzeja Boboli) – wzniesiony w 1883 r. posiada brył ę podobn ą w formie do wcze śniejszego ko ścioła katolickiego. Oba ko ścioły usytuowane w bliskim s ąsiedztwie, stanowi ą wyra źne dominaty architektoniczne Budzynia, a ich wie że zwie ńczone wysmukłymi hełmami pozostaj ą charakterystycznym akcentem wysoko ściowym, góruj ącym ponad nisk ą zabudow ą mieszkaln ą. Licznie zachowana historyczna zabudowa charakterystyczna jest dla małego miasteczka o funkcji rzemie ślniczo-rolniczej. Zachowany pozostał cz ęś ciowo historyczny typ stosunkowo w ąskiej działki, z niskim murowanym budynkiem mieszkalnym z frontu oraz budynkiem gospodarczym w gł ębi. Zabudowa wyst ępuje w układzie zwartym. Przy ul. Rynkowej, Lipowej, Rogozi ńskiej zachowana jest ona tak licznie, że tworzy całe ci ągi historycznej architektury. Dominuje typ parterowego, rzadziej jednopi ętrowego, domu nakrytego dachem dwuspadowym. Zabudowa mieszkalna posiada w przewa żaj ącym stopniu skromne, pozbawione ozdobnego detalu architektonicznego elewacje. Najstarsze domy mieszkalne z połowy XIX w., wzniesione w konstrukcji szachulcowej z wypełnieniem z cegły lub gliny (obecnie otynkowane), ustawione zostały szczytowo wzgl ędem ulicy; pó źniejsze (koniec XIX w. / pocz ątek XX w.) murowane z cegły, wzniesione s ą w układzie kalenicowym. Obiekty te zachowane s ą w ró żnym stopniu, niektóre posiadaj ą współczesne przebudówki, w wielu dokonano powi ększenia pierwotnych otworów okiennych i wymiany dawnej stolarki okiennej oraz drzwiowej. W wielu jednak pozostała dobrze zachowana oryginalna stolarka okienna i drzwiowa, cz ęsto ozdobnie rzeźbiona. Odmienna w układzie przestrzennym i formie architektonicznej pozostaje zachowana historyczna zabudowa przy ul. Dworcowej. Domy otoczone niewielkimi ogrodami usytuowane zostały w lu źniejszym układzie. Oprócz typowego parterowego domu mieszkalnego, wyst ępuje kilka przykładów niewielkich willi miejskich – jednopi ętrowych, z dekoracyjnym detalem architektonicznym. Zachowane pozostały równie ż drewniane, snycersko zdobione werandy i balkony oraz ciesielskie, artystycznie zdobione konstrukcje szczytów i oryginalna, cz ęsto bardzo dekoracyjna stolarka okienna i drzwiowa. Wyj ątkowym wzbogaceniem krajobrazu Budzynia pozostaje usytuowany przy ul. Rogozi ńskiej wiatrak. Wiatrak przywieziono do Budzynia w 1953 r. z pobliskiej miejscowo ści Radwanki. Został on ustawiony na miejscu innego wiatraka, zniszczonego od uderzenia pioruna. O młynarstwie w Budzyniu źródła historyczne nie podaj ą wiele informacji, nale ży jednak przypuszcza ć, że w przeszło ści istniało wiele młynów lub wiatraków zwi ązanych z browarnictwem. Do czasów II wojny światowej funkcjonowały w Budzyniu trzy wiatraki, które obsługiwały przede wszystkim miejscowych gospodarzy, gdy ż okoliczne wsie

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń posiadały własne wiatraki. Zachowany wiatrak przy ul. Rogozi ńskiej reprezentuje rzadki typ paltraka. Paltraki, które pojawiły si ę w 2 poł. XIX w., s ą najmłodszym typem wiatraków łącz ącym w sobie cechy obu starszych typów: ko źlaka (znanego w Polsce od końca XIV w.) i holendra (przeniesionego na teren Polski przez kolonistów niemieckich w końcu XVIII w.). Konstrukcyjnie budynek paltraka obraca si ę podobnie jak budynek wiatraka ko źlaka, nie na ko źle jednak, ale na rolkowym ło żysku obwodowym, analogicznie jak czapa wiatraka holenderskiego. W Wielkopolsce dominowały ko źlaki; paltraki, stanowi ące nikły odsetek, wyst ępowały zwłaszcza licznie w okolicach Budzynia i Rogo źna. W pocz ątku XX w. czynnych było na tym terenie około 20 paltraków. W sytuacji kiedy wiatraki holenderskie niemieckiego pochodzenia kojarzyły si ę w społecze ństwie polskim z zaborem pruskim – wiatrak paltrak, podobny pod wzgl ędem architektury do ko źlaka, był wyrazem przywi ązania do polskiej tradycji. Obecnie wiatrak w Budzyniu pozostał jednym tego typu zachowanym przykładem wiejskiego budownictwa przemysłowego z przełomu XIX/XX w., niezwykle cennym zabytkiem kultury technicznej i symbolem polskiej tradycji młynarskiej. Istotne dziedzictwo kulturowe Budzynia stanowi ą równie ż dawne cmentarze, wymowne ślady przeszło ści i historii. Najstarszym znanym cmentarzem jest cmentarz katolicki, usytuowany na niewielkim wzgórzu zwanym „Okr ęglik”, przy ul. Chodzieskiej. W 1813 r. był on miejscem pochówku poległych żołnierzy napoleo ńskich, pó źniej w 2 poł. XIX w. grzebano tu osoby zmarłe na choler ę. Obecnie na wzgórzu znajduje si ę słupowa kapliczka z figur ą Matki Boskiej. Na cmentarzu przy ko ściele p.w. św. Barbary, obj ętym równie ż ochron ą konserwatorsk ą, znajduj ą si ę nagrobki w kształcie obelisków z poł. XIX w. oraz cztery groby powsta ńców wielkopolskich z 1919 r. W 2 poł. XIX w. zostały zało żone dwa cmentarze: ewangelicki, przy ul. W ągrowieckiej, z najstarszym zachowanym nagrobkiem z 1896 r. (cmentarz obj ęty ochron ą prawn ą, wpisany do rejestru zabytków) oraz nadal czynny cmentarz katolicki (pod ochron ą konserwatorsk ą). Dla dopełnienia obrazu dawnych cmentarzy znajduj ących si ę w Budzyniu nale ży jeszcze wspomnie ć o cmentarzu żydowskim przy ul. Margoni ńskiej, zało żonym ok. 1700 r. Obecnie cmentarz ten został całkowicie zlikwidowany, a na jego miejscu wybudowano domy mieszkalne (ul. Margoni ńska nr: 34, 36 i 38).

Gmina Budzy ń W połowie XVII w. sie ć osadnicza na terenie obecnej gminy Budzy ń była ju ż ukształtowana. Z mapy osadniczej i źródeł historycznych wynika, i ż skupiska g ęstszego osadnictwa pokrywaj ą si ę w ogólnych zarysach ze stanem obecnym. W okresie pó źniejszym miały miejsce stosunkowo nieznaczne przeobra żenia w układzie przestrzennym sieci osadniczej. Mimo, i ż historyczne układy przestrzenne wsi ulegały na przestrzeni wieków znacznym zmianom, wi ększo ść wsi na terenie gminy Budzy ń zachowała dawny układ przestrzenny. W o śmiu miejscowo ściach historyczny układ urbanistyczny zachowany jest na tyle czytelnie, i ż predysponuje do zachowania. Historyczny układ przestrzenny oparty na skrzy żowaniu trzech dróg wyst ępuje w miejscowo ściach: Ostrówki, Prosna i Wyszyny. W Bukowcu układ przestrzenny został utworzony przez dwie równolegle biegn ące drogi, z przepływaj ącymi pomi ędzy nimi strumieniami; w Nowej Wsi Wyszy ńskiej wyst ępuje owalnica – jeden z najstarszych historycznie układów przestrzennych. W Sokołowie Budzy ńskim pierwotnym zało żeniem był najprawdopodobniej plac targowy na rzucie mocno wydłu żonego prostok ąta. Wie ś Brze źno Nowe posiada historyczny układ przestrzenny zbli żony do prostok ąta utworzonego przez lokalne drogi; natomiast w Podstolicach zachowany pozostał dawny typ ulicówki. Wsie nale żą ca do obecnej gminy Budzy ń nie stanowiły w przeszło ści znacz ących ośrodków gospodarczych ani politycznych, nie były te ż głównymi siedzibami rodów szlacheckich. St ąd te ż brak świeckiej kultury reprezentacyjnej i okazałych ko ściołów. Zabudowa omawianego regionu stanowiła przez stulecia zabudow ę wiejsk ą biednych warstw społecznych. Wi ększo ść budowli tego regionu wznoszona była do ko ńca XVIII w. najcz ęś ciej z drewna, którego pod dostatkiem dostarczały okoliczne lasy. Budynki te, bardzo nietrwałe,

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń padały cz ęsto ofiar ą po żarów. Dlatego te ż, podobnie jak w samym Budzyniu, najstarsze zachowane obiekty architektury pochodz ą z XIX w. Na terenie gminy Budzy ń najstarszy zachowany zabytek nale ży do architektury sakralnej. Jest to ko ściół p.w. Matki Boskiej Pocieszenia usytuowany na skraju wsi Wyszyny, wzniesiony staraniem Estery Raczy ńskiej w latach 1824-1825, z przebudowy dawnego spichlerza z XVIII w. Ta masywna jednonawowa i bezwie żowa świ ątynia nakryta wysokim dachem naczółkowym posiada skromne elewacje z kamienia łamanego, z ceglanym obramieniem okien i drzwi. Zabytkowy ko ściół w Sokołowie Budzy ńskim wzniesiony z użyciem skromnych form neoroma ńskich w 1849 r. posiada równie ż prost ą jednonawow ą brył ę, z półkoli ście zamkni ętym prezbiterium oraz nisk ą czworoboczn ą wie żą ; ceglane elewacje świ ątyni ozdobione zostały arkadowymi fryzami, dekoracyjny trójarkadowy portal mie ści wej ście główne. Podobn ą w formie brył ę posiada ko ściół w Bukowcu (1863 r.), z wysok ą wie żą stanowi ąca wyra źną dominant ę wysoko ściow ą w stosunku do niskiej zabudowy gospodarstw wiejskich. W przeszło ści, na terenie obecnej gminy Budzyń, obok wsi typu osadniczego z du żymi gospodarstwami chłopskimi (np. Sokołowo Budzy ńskie) w kilku miejscowo ściach (w Dziewokluczu, Podstolicach, Prosnej i Wyszynach) obok układu zabudowy wiejskiej istniało zało żenie dworsko-parkowe wraz z folwarkiem. Zało żenia te wzniesione na przestrzeni XIX w., zachowane s ą obecnie w szcz ątkowej formie. Z dawnych obiektów, w stosunkowo niezmienionej formie, pozostały pojedyncze przykłady: parterowy skromny dwór w Podstolicach oraz budynek gorzelni w Dziewokluczu i Wyszynach. W Dziewokluczu pozostał równie ż dawny park dworski z 2 poł. XIX w. Z najstarszych nasadze ń pozostało kilka kasztanowców, kwalifikuj ących si ę na pomniki przyrody. W wielu wsiach poło żonych na terenie gminy Budzy ń zachowana jest licznie historyczna zabudowa gospodarstw wiejskich. Obiekty budownictwa wiejskiego obj ęte ochron ą konserwatorsk ą pochodz ą głównie z końca XIX w i pocz ątku XX w. Zwłaszcza Nowa Wie ś Wyszy ńska posiada w cało ści dawn ą zabudow ę, zachowan ą prawie w niezmienionym stanie, bez pó źniejszych zniekształce ń współczesnymi realizacjami architektonicznymi. Dawna zabudowa wyst ępuje równie ż licznie w Sokołowie Budzy ńskim i Bukowcu. Ta historyczna zabudowa wiejska pozbawionych cech stylowych, w przewa żaj ącej cz ęś ci reprezentuje typ domu parterowego, murowanego z cegły, niekiedy otynkowanego, nakrytego wysokim dachem dwuspadowym z pokryciem dachówk ą ceramiczn ą. Domy, ustawione najcz ęś ciej kalenic ą równolegle do drogi, posiadaj ą skromne pozbawione detali architektonicznych (niekiedy z ceglanymi gzymsami) elewacje. Obiekty te zachowane s ą w ró żnym stopniu, posiadaj ą współczesne przebudówki, w wielu dokonano powi ększenia pierwotnych otworów okiennych i wymiany dawnej stolarki okiennej oraz drzwiowej. Niektóre jednak posiadaj ą dobrze zachowan ą oryginaln ą stolark ę okienn ą i drzwiow ą, cz ęsto ozdobione rze źbą. Nierozerwalnie z krajobrazem wiejskim zł ączone s ą niewielkie dawne cmentarze. Zabytkowy cmentarz, wpisany do rejestru zabytków, znajduje si ę we wsi Wyszynki. Ten ewangelicki cmentarz zało żony został w 2 poł. XIX w. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1885 r., zachowana została równie ż du ża liczba dawnych grobów z 1 poł. XX w. Na terenie gminy Budzy ń znajduj ą si ę 23 cmentarze zało żone w XIX w. i XX w., obj ęte ochron ą konserwatorsk ą. Dawne cmentarze rzymsko-katolickie (czynne) usytuowane s ą w: Wyszynach, Ostrówkach i Podstolicach; we wsi Brzekiniec zachowany pozostał nieczynny cmentarz katolicki z 2 poł. XIX w. Pozostałe cmentarze to cmentarze ewangelickie – obecnie nieczynne, cz ęsto prawie całkowicie zniszczone, stanowi ące skupisko zieleni wysokiej.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

8. Uwarunkowania wynikaj ące z cech środowiska kulturowego oraz prawnej ochrony dóbr kultury

Prawna ochrona zabytków Uwarunkowania kulturowe s ą wynikiem wyst ępowania na obszarze gminy warto ściowych zasobów kulturowych oraz wymaga ń w zakresie ochrony konserwatorskiej w stosunku do dziedzictwa kulturowego. Pod poj ęciem dziedzictwa kulturowego nale ży rozumie ć: historyczne układy przestrzenne, zabytkowe zespoły i obiekty architektury, budownictwa, przemysłu i techniki, założenia zieleni uporz ądkowanej (parki, cmentarze), zabytki archeologiczne. Najbardziej istotnymi dla uwarunkowa ń kulturowych pozostaj ą zasoby dziedzictwa kulturowego, podlegaj ące ochronie prawnej z mocy Ustawy o ochronie dóbr kultury (z dnia 15.02.1962 r., z pó źniejszymi zmianami) oraz dodatkowo obiekty nie obj ęte ochron ą prawn ą, a stanowi ące znacz ącą warto ść dla środowiska kulturowego gminy. W Budzyniu na szczególn ą uwag ę zasługuje dawny układ przestrzenny centrum (ul. Rynkowa) zachowany bez zmian w stosunku do planu historycznego wraz z zachowan ą licznie dawn ą zabudow ą mieszkaln ą i dwoma zabytkowymi ko ściołami. Zało żenie to stanowi istotne dziedzictwo kulturowe, kształtuj ące charakterystyczny obraz Budzynia. Postulowana ochrona powinna polega ć na: − utrzymaniu zasadniczego układu ulicy, − utrzymaniu historycznej zasady podziałów parcelacyjnych, − utrzymaniu istniej ącej zabudowy o warto ści historycznej lub lokalno-kulturowej we wła ściwym stanie technicznym i funkcjonalnym, − utrzymaniu historycznej kompozycji obiektów z dostosowaniem elementów nowych do kompozycji istniej ącej, − zachowaniu kompozycji układów zieleni wraz z konieczno ści ą uzupełniania ubytków i kontrol ą dosadze ń, − nawi ązaniu w nowej zabudowie do zasad historycznej kompozycji zespołu i typu zabudowy s ąsiaduj ącej.

Dodatkowo, w celu pełniejszej ochrony historycznego układu przestrzennego i zabytkowej zabudowy, postulowane jest wprowadzenie strefy ochrony ekspozycji. Strefa ta obejmuje obszar stanowi ący zabezpieczenie wła ściwego eksponowania tego kulturowo warto ściowego zespołu. Strefa ochrony ekspozycji powinna obejmowa ć teren poło żony na północ od ul. Rynkowej. Teren ten pozostaje obecnie niezabudowany, ale plany perspektywiczne gminy nie wykluczaj ą trwałego zainwestowania budowlanego. Dlatego te ż, nowo projektowana zabudowa na tym terenie, powinna by ć szczególnie dostosowana do usytuowanego w bliskim s ąsiedztwie historycznego zespołu, a plany zagospodarowania przestrzennego winny by ć poprzedzone studiami panoramicznymi, które dokładnie okre ślą warunki zabudowy. Na podstawie przeprowadzonego rozpoznania i charakterystyki stanu istniej ącego układów przestrzennych jednostek osadniczych oraz historycznej zabudowy mo żna stwierdzi ć, że na pozostałym terenie gminy Budzy ń istniej ące uwarunkowania kulturowe dotycz ą głównie obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą i nie stanowi ą istotnych ogranicze ń w rozwoju przestrzennym gminy. Znacz ący pozostaje jednak że fakt, wyst ępowania du żej liczby historycznych zabudowa ń wiejskich objętych ochron ą konserwatorsk ą (zwłaszcza w Budzyniu, Bukowcu, Nowej Wsi Wyszy ńskiej i Sokołowie Budzy ńskim). Dlatego te ż istot ą przekształce ń obszarów zurbanizowanych na terenie gminy Budzy ń powinno by ć zachowane wła ściwej skali i charakteru zabudowy. Forma architektoniczna projektowanych nowych zagród oraz rozbudowa ju ż istniej ących nie powinna stanowi ć elementu dysharmonijnego; poddana szczególnym zasadom kształtowania powinna nawi ązywa ć do tradycyjnej wiejskiej i małomiasteczkowej architektury, do historycznego typu niskiego domu niskiego nakrytego dachem dwuspadowym. Wiejska architektura powinna harmonizowa ć z przestrzeni ą krajobrazu rolniczego i chroni ć jego pejza ż.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Najwa żniejszym aktem prawnym reguluj ącym zagadnienia ochrony zabytków jest ustawa z dnia 15.02.1962 r. o ochronie dóbr kultury. Podstawowym materiałem do prowadzenia prawnej ochrony dóbr kultury jest rejestr zabytków. Dobra kultury nieruchome, ruchome oraz kolekcje wpisuje si ę do rejestru zabytków na podstawie decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, wydanej z urz ędu lub na wniosek zarz ądu wła ściwej gminy, wła ściciela, u żytkownika. Obiekty architektury wpisane do rejestru zabytków obj ęte s ą wszelkimi rygorami prawnymi wynikaj ącymi z tre ści odpowiednich aktów prawnych, w tym przede wszystkim z ww. ustawy. Wszelkie prace remontowe, zmiany funkcji i przeznaczenia obiektu wymagaj ą pisemnej zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W przypadku zabytków architektury i budownictwa niedopuszczalne jest zwłaszcza: nadbudowanie obiektów, powi ększenie ich bryły przez dobudówki, zmiana konstrukcji dachu i pokrycia dachowego, zmiana wielko ści i liczby otworów okiennych i drzwiowych oraz zmiana wygl ądu elewacji. Szczególnej ochronie podlega istniej ący detal architektoniczny: gzymsy, fryzy, opaski okienne i drzwiowe oraz inne elementy zdobnicze; ochronie podlega równie ż dawna stolarka okienna i drzwiowa , niekiedy bogato zdobiona. Na terenach zabytkowych zało żeń zieleni (parki, cmentarze) wszelkie inwestycje mo żna przeprowadza ć równie ż jedynie po uprzednim uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody. Teren zabytkowych zało żeń zieleni nale ży zachowa ć w granicach historycznych, nie dzieli ć tych obszarów na działki u żytkowe, w miar ę mo żliwo ści zachowa ć cało ść jako jedn ą własno ść . Aleje i szpalery nale ży konserwowa ć odtwarzaj ące i uzupełniaj ące ubytki tymi samymi gatunkami drzew. Pomocniczym materiałem do prowadzenia ochrony dóbr kultury jest ewidencja zabytków. Zawiera ona wykazy obiektów warto ściowych, które z ró żnych wzgl ędów nie zostały dot ąd wpisane do rejestru zabytków. Obiekty wpisane do ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków podlegaj ą równie ż ochronie konserwatorskiej. Wielko ść ewidencji informuje o bogactwie kulturowym regionu, o potrzebach badawczych i skali problemu ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie gminy. W przypadku obiektów historycznych obj ętych ochron ą konserwatorsk ą, znajduj ących si ę w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (WKZ), nale ży równie ż zasi ęga ć opinii WKZ, który okre śli dopuszczalno ść prowadzonych prac, ich zakres i zalecan ą form ę architektoniczn ą. Dla budynków uj ętych w ewidencji, a nie wpisanych do rejestru zabytków, dopuszcza si ę wymian ę zabudowy w przypadku, gdy jest to uzasadnione względami technicznymi lub planistycznymi, po uprzednim uzyskaniu akceptacji WKZ. Na terenie gminy Budzy ń znajduje si ę 520 zewidencjonowanych i rozpoznanych stanowisk archeologicznych, stanowi ących dobro kultury i obj ętych ochron ą konserwatorsk ą. Dlatego te ż wymagana jest przy inwestycjach zwi ązanych z pracami ziemnymi na tych obszarach, konsultacja z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, w celu obj ęcia ich ewentualnym nadzorem archeologicznym. Celem ochrony winno by ć wszechstronne udokumentowanie śladów osadniczych poprzez prowadzenie obserwacji archeologicznej w formie nadzoru nad realizacj ą robót ziemnych, po zako ńczeniu których teren mo że by ć trwale zainwestowany.

Obiekty znajduj ące si ę w rejestrze zabytków

a) obiekty architektury

Budzy ń: ko ściół p.w. św. Barbary, 1849 r. nr rej. A – 227 dom, ul. Rynkowa nr 22,1 poł. XIX w. nr rej. A – 228 dom, ul. Rynkowa 28, poł. XIX w. nr rej. A – 229 dom, ul. Rynkowa 47, poł. XIX w. nr rej. A – 230 Bukowiec: ko ściół p.w. M.B. Ró żańcowej, 1863 r. nr rej. A – 716 Sokołowo Budzy ńskie: ko ściół p.w.N.M.P.,1849 r. nr rej. A – 717 Wyszyny: ko ściół p.w. M.B Pocieszenia, 1824-25 r. nr rej. A – 238

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

b) parki

Dziewoklucz: park dworski, 2 poł. XIX w. nr rej. A – 549

c) cmentarze

Budzy ń: cmentarz ewangelicki, 2 poł. XIX w. nr rej. A – 565 Wyszynki: cmentarz ewangelicki, 2 poł. XIX w. nr rej. A – 566

d) obiekty techniki

Budzy ń: wiatrak paltrak, XIX/XX w. nr rej. A – 316

Obiekty obj ęte ochron ą (ewidencj ą) konserwatorsk ą

Budzy ń 1. zespół ko ścioła., p.w. św. Barbary: - brama, mur., pocz. XX w. 2. kościół ewangelicki, obecnie p.w. św. Andrzeja, mur., lata 20-te XX w. 3. kapliczka z figur ą św. Rocha, mur., lata 20-te XX w. 4. dworzec PKP, mur., k. XIX w. 5. szkoła podstawowa, mur., k. XIX w. 6. miejsce po cmentarzu ewangelicko-augsburskim z 2 poł. XIX w. 7. miejsce po cmentarzu żydowskim XVIII w.

Budzy ń, ul. Bugaje 8. dom nr 4, mur., 1 ćw.XX w. 9. dom nr 18, mur. cegła, 1 ćw. XX w. 10. dom nr 19, mur./drewno, 4 ćw. XX w. (obiekt nieistniej ący)

Budzy ń, ul. Chodzieska 11. dom nr 5, mur., ok.1900 r. 12. dom nr 21, mur., ok. 1900 r. (obiekt nieistniejący) 13. dom nr 24, mur., XIX/XX w. 14. dom nr 27, mur., 4 ćw. XIX w. 15. dom nr 29, mur., pocz. XX w. 16. dom nr 34, mur., 4 ćw. XIX w. 17. dom nr 35, mur., pocz. XX w. 18. cmentarz katolicki, nieczynny, tzw. „ Okr ęglik”, 1813 r.

Budzy ń, ul. Dworcowa 19. dom nr 4, mur., 1 ćw. XIX w. 20. dom nr 12, mur., XIX/XX w. 21. dom nr 18, mur., k. XIX w. 22. dom nr 26, mur., ok. 1900 r. 23. dom nr 28, obecnie komenda policji, mur.,1 ćw. XIX w. 24. dom nr 30, mur., pocz. XX w. 25. dom nr 45, mur., 4 ćw. XIX w. (obiekt nieistniej ący) 26. dom nr 52, mur., pocz. XX w. 27. dom nr 56, mur., pocz. XX w. 28. dom nr 61, mur., 1913 r. 29. dom bez numeru, mur., 1910 r., PKP 30. budynek gospodarczy bez numeru, mur., pocz. XX w.

Budzy ń, ul. Lipowa 31. dom nr 1, mur., pocz. XX w.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

32. dom nr 2, mur., ok. 1910 r. (przebudowany) 33. budynek gospodarczy nr 2, mur./drewno, 1 ćw. XX w. 34. dom nr 4, mur., pocz. XX w. (przebudowany) 35. dom nr 5, mur., 4 ćw. XIX w. 36. dom nr 7, mur., XIX/XX w. 37. dom nr 8, mur., 4 ćw. XIX w. 38. dom nr 10, mur., 2 poł XIX w. 39. dom nr 12, mur., 2 poł XIX w. 40. dom nr 13, mur., 2 poł XIX w. 41. dom nr 15, mur., 1912 r. 42. dom nr 16, mur., pocz. XX w. 43. dom nr 19, mur., pocz. XX w. 44. dom nr 23, mur., XIX/XX w. 45. dom bez numeru, mur., 1 ćw. XX w. 46. cmentarz katolicki, przyko ścielny, nieczynny, pocz. XIX w.

Budzy ń, ul. Margoni ńska 47. dom nr 9, szach.,1 ćw. XIX w (obiekt nieistniej ący) 48. dom nr 24, mur., XIX/XX w. 49. dom nr 44, mur., 1900-1919 r.

Budzy ń, ul. Przemysłowa 50. dom nr 2, mur., 4 ćw. XIX w.

Budzy ń, ul. Piłsudskiego 51. dom nr 2, mur./drewno, 1 ćw. XX w.

Budzy ń, ul. Rogozi ńska 52. dom nr 1, mur.,1 ćw. XX w. 53. dom nr 8, mur.,1 ćw. XX w. 54. dom nr 9, mur., pocz. XX w. 55. dom nr 15, mur., pocz. XX w. 56. dom nr 20, mur., 2 poł. XIX w. 57. dom nr 24, mur., lata 20-30-ste XX w. 58. dom nr 25, mur., k. XIX w. 59. dom nr 26, mur., poł. XIX w. 60. dom nr 27, mur., 4 ćw. XIX w. (obiekt nieistniej ący) 61. dom nr 28, mur., pocz. XX w. 62. dom nr 31, mur., 4 ćw. XIX w. 63. dom nr 33, mur., 4 ćw. XIX w. 64. dom nr 39, mur., k. XIX w.

Budzy ń, ul. Rynkowa 65. dom nr 1, mur., 4 ćw. XIX w. 66. dom nr 3, mur., 1 ćw. XIX w. 67. dom nr 4, mur., 1 ćw. XIX w. 68. dom nr 6, mur., 4 ćw. XIX w. 69. dom nr 10, mur., 4 ćw. XIX w. 70. dom nr 13-14, mur., 2 poł. XIX w. 71. dom nr 18, mur., 1 ćw. XIX w. 72. dom nr 23, mur., 4 ćw. XIX w. 73. dom nr 24, mur., ok. poł. XIX w. 74. dom nr 26, mur., ok. poł. XIX w. 75. dom nr 27, mur., 4 ćw. XIX w. 76. dom nr 30, szach., poł. XIX w.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

77. dom nr 32, mur., lata 20-te XX w. 78. dom nr 33, mur., 4 ćw. XIX w. 79. dom nr 34, mur., poł. XIX w. 80. dom nr 36, mur., 1 ćw. XX w. 81. dom nr 38, mur., ok. 1900 r. 82. dom nr 39, mur., XIX/XX w. 83. dom nr 41, mur., XIX/XIX w. 84. dom nr 44, mur., ok. poł. XIX w. 85. dom nr 45, mur., poł. XIX w. (przebudowany) 86. dom nr 51, mur., poł. XIX w. 87. dom nr 52, szach., poł. XIX w. 88. dom nr 53, szach., poł. XIX w. 89. dom nr 54, mur., pocz. XX w. 90. dom nr 56, mur., k. XIX w. 91. dom nr 60, mur., ok. 1900 r. 92. dom nr 61, mur., 1 ćw. XX w. (przebudowany) 93. dom nr 63, mur., poł. XIX w. 94. dom nr 64, mur., poł. XIX w. 95. dom bez numeru, mur., poł .XIX w.

Budzy ń, ul. W ągrowiecka 96. dom nr 3, szach., poł. XIX w. (przebudowany) 97. dom nr 4, mur., k. XIX w. 98. dom nr 5, mur., lata 30-te XX w. 99. dom nr 6, mur.,1932 r. 100. dom nr 9, mur., 2 poł. XIX w. (przebudowany) 101. dom nr 12, mur., 4 ćw. XIX w. 102. dom nr 13, mur., 4 ćw. XIX w 103. dom nr 21, mur., 1 ćw. XX w. 104. dom nr 25, mur., 1 ćw. X w. 105. dom nr 31, mur., lata 30-te XX w.(przebudowany)

Brzekiniec 106. cmentarz katolicki, nieczynny, 2 poł. XIX w. 107. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w. 108. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, poł. XIX w

Brze źno Nowe 109. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w.

Bukowiec 110. dom nr 1, mur., 1 ćw. XX w. 111. dom nr 2, mur., 1 ćw. XX w. 112. dom nr 4, mur., XIX/XX w. 113. dom nr 5, mur., k. XIX w. 114. dom nr 7, mur., k. XIX w. 115. dom nr 8, mur., 1 ćw. XX w. 116. dom nr 10, mur., 1 ćw. XX w. 117. dom nr 11, mur., XIX/XX 118. dom nr 17, mur., 1 ćw. XX w. 119. dom nr 18, mur., pocz. XX w. 120. dom nr 19, mur., XIX/XX w. 121. dom nr 22, mur., 1 ćw. XX w. 122. dom nr 24, dawniej szkoła podstawowa, mur.,1 ćw. XX w. 123. zagroda nr 25: dom, mur., pocz. XX w.; obora, glina, pocz. XX w.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

124. dom nr 26, mur., k. XIX w. 125. dom nr 31, mur., XIX/XX w. 126. dom nr 32, mur., 1 ćw. XX w. 127. dom nr 33, mur., 4 ćw. XIX w. 128. dom nr 40, cegła, 1 ćw. XX w. 129. ku źnia, mur., pocz. XX w. 130. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w. 131. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 1 poł. XIX w.

Dziewoklucz 132. kaplica, obecnie szkoła podstawowa, mur., pocz. XX w. 133. dom nr 22, mur., lata 20-30-te XX w. 134. dom nr 24, mur., 1910-20 r. 135. dom nr 25, mur., 1910-20 r. 136. gorzelnia, mur., 1 ćw. XX w. 137. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w.

Kąkolewice 138. dom nr 11, mur., pocz. XX w. 139. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w. 140. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w.

Nowa Wie ś Wyszy ńska 141. szkoła podstawowa, mur., ok. 1910 r. 142. dom nr 1, mur., XIX/XX w. 143. dom nr 2, mur., XIX/XX w. 144. dom nr 4, mur., XIX/XX w. (opuszczony) 145. dom nr 8, mur., ok. 1920 r. 146. dom nr 11, mur., 4 ćw. XIX w. 147. dom nr 13, mur., XIX/XX w. 148. dom nr 20, mur., ok. 1910 r. 149. budynek gospodarczy nr 20, mur., ok. 1910 r. 150. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w.

Grabówka 151. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w. 152. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w. (Grabówka-Piaski)

Niewiemko 153. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w. 154. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w. 155. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w.

Ostrówki 156. dom nr 6, mur., ok. 1900 r. 157. dom nr 7, cegła, 1920-30 r. 158. dom nr 10, mur., 1913 r. obecnie sklep 159. dom nr 14, mur., 1900-10 r. 160. dom nr 20, mur., 1910-20 r. 161. dom nr 26 wraz z budynkiem gospodarczym, mur., 1920-30 r. 162. dom nr 27, mur., lata 20-te XX w. 163. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 2 poł. XIX w. 164. cmentarz katolicki, czynny, 2 poł. XIX w.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Podstolice 165. ko ściół parafialny p.w. św. Kazimierza, mur., 1936-37 r. 166. dwór, obecnie dom nr 41, mur., k. XIX w. 167. dom nr 8, szach., ok. poł. XIX w. (obiekt nieistniej ący) 168. dom nr 13., mur., XIX/XX w. 169. dom nr 15, mur., lata 20-te XX w. 170. dom nr 17, mur., XIX/XX w. 171. dom nr 25, mur., ok. 1900 r. 172. zagroda nr 26: dom, mur.-szach., poł. XIX w.; budynek gospodarczy, mur., 1900-10 r. 173. dom nr 27, mur., ok. 1900 r. 174. cmentarz katolicki, czynny, 1 poł. XX w.

Prosna 175. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, pocz. XIX w.

Popielno 176. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 1 poł. XIX w.

Sokołowo Budzy ńskie 177. zespół dworca PKP: dworzec PKP, mur., pocz. XX w.; dom, mur., pocz. XX w. 178. dom nr 1, mur., XIX/XX w. 179. dom nr 2, mur., 1 ćw. XIX w. 180. dom nr 3, mur., 4 ćw. XIX w. (przebudowany) 181. dom nr 4, mur., 4 ćw. XIX w. 182. dom nr 7, mur., 4 ćw. XIX w. 183. dom nr 9, mur., XIX/XX w. 184. dom nr 11, mur., 4 ćw. XIX w. 185. dom nr 20, mur., 4 ćw. XIX w. 186. dom nr 21, obecnie poczta, mur., lata 20-te XX w. 187. dom nr 22, mur., lata 20-te XIX w. 188. dom nr 25, mur., 3 ćw. XIX w. 189. dom nr 27, mur., 4 ćw. XIX w. 190. dom nr 36, mur., 1 ćw. XIX w. 191. dom nr 45, mur., 1 ćw. XIX w. 192. dom nr 46, mur., 4 ćw. XIX w. 193. cmentarz ewangelicko-augsburski, nieczynny, 1 poł. XIX w. 194. miejsce po cmentarzu ewangelicko-augsburskim,2 poł. XIX w.

Strzelecki Gaj 195. dom nr 43, mur., XIX/XX w. 196. dom nr 46, mur., XIX/XX w., własno ść Nadle śnictwo Podanin

Wyszyny 197. zespół ko ścioła parafialnego p.w. MB Pocieszenia - dom sióstr zakonnych, mur., lata 20-30-te XX w. 198. dom nr 15, mur., 1 ćw. XX w. 199. dom nr 36, mur., 4 ćw. XIX w. 200. dom nr 37, mur., ok. 1920 r. 201. dom nr 38, mur., ok. 1920 r. 202. dom nr 42, mur., lata 20-30-te XX w. 203. dom nr 43, mur., 2 poł. XIX w. 204. dom nr 45, mur., 1 ćw. XX w. 205. dom nr 53, drewno, pocz. XX w. 206. dom nr 55, drewno, pocz. XX w. 207. dom nr 65, drewno, 1937 r.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

208. kapliczka z figur ą św. Wawrzy ńca, drewno, XIX w. 209. gorzelnia, mur., XIX w. 210. cmentarz katolicki, czynny, 2 poł. XIX w.

Wyszynki 211. le śniczówka, mur., 1 ćw. XX w., własno ść Nadle śnictwo Sarbia 212. dom nr 2 obecnie sklep, mur., ok. 1920 r. 213. dom nr 4, drewno, ok.1870 r. 214. dom nr 9, mur.-drewno, pocz. XX w.

9. Infrastruktura techniczna

9.1. Zaopatrzenie w wod ę

Mieszka ńcy gminy Budzy ń, niemal w 100%, zaopatrywani s ą w wod ę z wodoci ągów wiejskich i zakładowych. Jedynie mieszka ńcy wsi Popielno i Niewiemko korzystaj ą ze studni indywidualnych. Stacje wodoci ągowe funkcjonuj ą we wsiach: Budzy ń, Prosna, Podstolice, Sokołowo Budzy ńskie, Bukowiec, Brzekiniec i Dziewoklucz.

Budzy ń Stacja wodoci ągowa zaopatruje w wod ę mieszka ńców wsi Budzy ń i K ąkolewice. Źródłem poboru wody s ą 2 studnie wiercone o zasobach eksploatacyjnych zatwierdzonych w kat. ”B” na 120,0 m 3/h. Stacja uzdatniania wody wyposa żona jest w od żelaziacze, aeratory, hydrofory oraz 3 zbiorniki wody czystej 3 x 100 m 3. Zabezpieczona jest strefa ochrony sanitarnej bezpo średniej o promieniu 10,0 m dla ka żdej studni, natomiast nie ma dokumentacji w zakresie ewentualnego ustanowienia strefy ochrony sanitarnej po średniej dla całego uj ęcia. Stan techniczny urz ądze ń i sieci wodoci ągowej jest dobry. U żytkownikiem wodoci ągu jest Gminny Zakład Wodoci ągów i Kanalizacji w Budzyniu.

Prosna Stacja wodoci ągowa w Prosnej, eksploatowana przez Gminny Zakład Wodoci ągów i kanalizacji w Budzyniu, dostarcza wod ę do wsi: Prosna, Wyszyny, Wyszynki, Nowa Wie ś Wyszy ńska i Grabówka. Źródłem poboru wody s ą 2 studnie gł ębinowe o zasobach zatwierdzonych w kat. ”B” w ilo ści 102,0 m 3/h. Studnie nie maj ą zapewnionej strefy ochrony sanitarnej bezpo średniej, poniewa ż wywiercone s ą przy granicy działki, a Gminny Zakład Wodoci ągów i kanalizacji nie jest wła ścicielem przyległego terenu. Nie opracowano dokumentacji na ustanowienie strefy ochrony pośredniej dla całego uj ęcia. Stan techniczny urz ądze ń w stacji wodoci ągowej oraz sieci przesyłowej jest dobry i zapewnia pełne pokrycie zapotrzebowania odbiorców w zasi ęgu tego systemu wodoci ągowego.

Podstolice Wie ś jest zasilana z zakładowej stacji wodoci ągowej.

Sokołowo Budzy ńskie Mieszka ńcy wsi zaopatrywani s ą w wod ę z wodoci ągu eksploatowanego przez Gminny Zakład Wodoci ągów i Kanalizacji w Budzyniu.

Bukowiec Wodoci ąg obsługiwany przez spółk ę M. W. Gramowscy, zaopatruje w wod ę obiekty zakładowe oraz mieszka ńców wsi.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Brzekiniec Wodoci ąg, u żytkowany przez Agencj ę Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa, obsługuje cał ą wie ś.

Dziewoklucz Stacja wodoci ągowa jest poł ączona, w celu współpracy z wodoci ągami wsi Żoń w gminie Margonin.

Brze źno Nowe Wie ś podł ączona jest do sieci wodoci ągowej w Żelicach w gminie Wągrowiec.

Ostrówki Wie ś zasilana jest z sieci wodoci ągowej Stró żewa w gminie Chodzie ż.

9.2. Zaopatrzenie w gaz

Przez teren gminy Budzy ń przebiega gazoci ąg wysokiego ci śnienia Dn 400 mm relacji Krobia – Pozna ń – Piła – Szczecin. W celu zaopatrzenia gminy w gaz ziemny zaazotowany GZ-35 wykonano odgał ęzienia Dn 80 mm do stacji redukcyjno-pomiarowej I stopnia w Budzyniu w wydajno ści 3600 Nm3/h. Do mieszka ńców wsi Budzy ń, Prosna, Wyszyny i Grabówka gaz doprowadzony jest sieci ą przewodów średniego cie śnienia. Pozostali mieszka ńcy gminy mog ą obecnie korzysta ć z gazu butlowego propan-butan.

9.3. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą

Gmina obsługiwana jest liniami elektroenergetycznymi średniego napi ęcia 15 kV wyprowadzonymi z Głównego Punktu Zasilania w Chodzie ży. Energia elektryczna poprzez stacje transformatorowe i linie niskiego napi ęcia dostarczana jest do odbiorców. Eksploatacj ą istniej ących urz ądze ń i sieci elektroenergetycznych zajmuje si ę Zakład Usług Energetycznych w Pile – Energetyki Pozna ńskiej S.A. System funkcjonuj ący na terenie gminy nie gwarantuje pewno ści zasilania odbiorców. Przez wschodni fragment gminy (sołectwo Dziewoklucz) przebiega linia wysokiego napi ęcia WN 110 kV ł ącz ąca GPZ w W ągrowcu z GPZ w Chodzie ży.

9.4. Zaopatrzenie w ciepło

Budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne i obiekty u żyteczno ści publicznej zaopatrywane s ą w ciepło z kotłowni lokalnych, pozostali mieszka ńcy gminy korzystaj ą z indywidualnych źródeł ciepła.

9.5. Telekomunikacja

Łączno ść telefoniczna w gminie funkcjonuje na bazie centrali automatycznej typu K-66 o pojemno ści 1400 NN zlokalizowanej w Budzyniu. W zwi ązku z jej wykorzystaniem

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

(zaj ęto ść numerów blisko 100%) konieczna jest rozbudowa systemu telekomunikacyjnego dla potrzeb mieszka ńców gminy.

9.6. Odprowadzanie ścieków sanitarnych

Na terenie gminy zbiorcze systemy kanalizacji sanitarnej funkcjonuj ą w 3 miejscowo ściach: Budzy ń, Wyszyny i Brzekiniec.

Budzy ń Układ kanalizacyjny składa si ę z: − kanałów grawitacyjnych odprowadzaj ących ścieki bezpo średnio do oczyszczalni, − lokalnych przepompowni ścieków przy ul. Le śnej i przy. ul. Dworcowej, − mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków zlokalizowanej na południe od wsi; oczyszczalnia ścieków o przepustowo ści 300 m 3/h przyjmuje równie ż ścieki dowo żone z terenu gminy przez firm ę „ Usługi Asenizacyjne” z Ryczywołu; w skład układu technologicznego oczyszczalni typu OSA-3 wchodz ą: − punkt zlewny, − przepompownia ścieków z krat ą, − komora osadu czynnego, − osadniki wtórne, − komora tlenowej stabilizacji osadów, − poletka do suszenia osadów.

Oczyszczalnia jest przeci ąż ona, co powoduje zbyt niski stopie ń oczyszczania ścieków. Lokalizacja oczyszczalni stwarza mo żliwo ść jej rozbudowy. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest Kanał Budzy ński.

Wyszyny System kanalizacyjny składa si ę z kanałów grawitacyjnych, zbieraj ących ścieki sanitarne z wi ększo ści zabudowy wsi, oraz oczyszczalni ścieków. Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków typu OSA-2 o przepustowo ści 200 m3/d składa si ę z nast ępuj ących urz ądze ń technologicznych: − studzienki zlewnej ścieków dowo żonych, − przepompowni ścieków z krat ą, − komory osadu czynnego, − stawu glonowego, − poletek do suszenia osadów.

Wydajno ść oczyszczalni zapewnia odbiór ścieków z całej wsi Wyszyny. Zrzut ścieków oczyszczonych – do rowu, dopływu rzeki Flinty.

Brzekiniec Istniej ąca mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia mo że zapewni ć utylizacj ę ścieków sanitarnych jedynie dla wsi Brzekiniec. Wydajno ść oczyszczalni – 50 m 3/d.

Eksploatacj ą systemów kanalizacji sanitarnej na terenie gminy zajmuje si ę Gminny Zakład Wodoci ągów i Kanalizacji w Budzyniu. W pozostałych miejscowo ściach gospodarka ściekami bytowo-gospodarczymi polega na: − gromadzeniu w zbiornikach bezodpływowych, − oczyszczaniu w oczyszczalniach przydomowych.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

9.7. Odprowadzanie ścieków deszczowych

Kanalizacja deszczowa funkcjonuje w 3 miejscowo ściach:

Budzy ń Ścieki deszczowe zbierane s ą w ulicach: Dworcowej, Przemysłowej, Bugaje, Piłsudskiego, Lipowej, Margoni ńskiej, Chodzieskiej, Rogozi ńskiej. Ścieki odprowadzane s ą do lokalnych rowów.

Prosna Ścieki deszczowe ze skanalizowanej cz ęś ci wsi odprowadzane s ą do rowu melioracyjnego.

Wyszyny Wody opadowe z centralnej cz ęś ci wsi spływaj ą kanałem deszczowym do stawu. Przed wylotami kanalizacji deszczowej do odbiorników nie ma urz ądze ń do oczyszczania ścieków.

9.8. Gospodarka odpadami stałymi

Gmina posiada urz ądzone składowisko odpadów stałych zlokalizowane na południe od Budzynia z planowan ą mo żliwo ści ą przyjmowania śmieci do 2007 r. Obsługa mieszka ńców gminy w zakresie zbierania i wywozu odpadów zajmuj ą si ę obecnie 2 firmy – „Bratek” z Budzynia i p. Pigan z Chodzie ży.

10. Komunikacja

10.1. Komunikacja drogowa

Reforma ustrojowa pa ństwa spowodowała zmian ę kategorii dróg publicznych. Od 1 stycznia 1999 r. drogi publiczne dzielimy na: − drogi krajowe, − drogi wojewódzkie, − drogi powiatowe, − drogi gminne.

Ulice le żą ce w ci ągu dróg wymienionych powy żej nale żą do tej samej kategorii co te drogi. Drogi krajowe stanowi ą własno ść Skarbu Pa ństwa a drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne, własno ść wła ściwego samorz ądu województwa, powiatu lub gminy.

Ogólna charakterystyka sieci drogowej Gmina Budzy ń posiada sie ć drogow ą ukształtowan ą według nast ępuj ących gradacji: − 1 droga krajowa o długo ści 12 km, − 14 dróg powiatowych o długo ści ł ącznej 67 km, − układ dróg gminnych o długo ści ł ącznej 131 km. Wszystkie drogi krajowe i powiatowe s ą o nawierzchni bitumicznej. Drogi gminne maj ą w przewadze nawierzchni ę gruntow ą. O nawierzchni twardej s ą tylko 32 km tych dróg.

Powi ązania mi ędzynarodowe i mi ędzyregionalne gminy Jedyna droga krajowa która przebiega przez obszar gminy w układzie południkowym, umo żliwia jej powi ązanie w skali mi ędzyregionalnej, a tak że mi ędzynarodowej.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Droga krajowa nr 11 relacji Pozna ń – Budzy ń – Piła – Koszalin – Kołobrzeg, stanowi najbli ższe poł ączenie Śląska ze Środkowym Wybrze żem, a poprzez w ęzeł w Pile i drog ę krajow ą nr 10 umo żliwia gminie Budzy ń ł ączno ść z portami morskimi Szczecin-Świnouj ście i przej ściem granicznym w Kołbaskowie. Nat ęż enie ruchu na drodze nr 11, zmierzone w 1995 r. w ramach Generalnych Bada ń Ruchu wynosi w przekroju poprzecznym od strony Chodzie ży 6400 pojazdów na dob ę. W porównawczym dziesi ęcioleciu 1985-95 nast ąpiło na tej drodze podwojenie ruchu.

Powi ązania regionalne gminy Droga krajowa nr 11 stanowi dla gminy główny kierunek powi ąza ń z obszarem Wielkopolski na linii północ-południe. Umo żliwia tak że bezpo średni dost ęp do Poznania i siedziby powiatu w Chodzie ży.

Powi ązania mi ędzygminne Gmina Budzy ń s ąsiaduje z sze ścioma gminami, z którymi ma ł ączno ść poprzez układ nast ępuj ących dróg: − droga krajowa nr 11 ł ączy Budzy ń z Chodzie żą i Rogo źnem, − drogi powiatowe nr 29415 i 29273 ł ącz ą Budzy ń z Czarnkowem, − droga powiatowa nr 29436 ł ączy Budzy ń z W ągrowcem, − droga powiatowa nr 29431 ł ączy Budzy ń z Margoninem, − drogi powiatowe nr 29415 i 29411 ł ącz ą Budzy ń i Wyszyny z Ryczywołem oraz Chodzie żą .

Powi ązania lokalne Poł ączenia drogowe wewn ątrz gminy i na terenach stycznych z obu stron do granicy gminy, uzupełniaj ą nast ępuj ące drogi powiatowe: − droga nr 29411: Wyszyny – Chodzie ż, − droga nr 29413: Prosna – Stró żewo w gminie Chodzie ż, − drogi nr 29416 i 29451: przystanek kolejowy Sokołowo Budzy ńskie – Bukowiec – Wyszynki, − droga nr 29417: Sokołowo Budzy ńskie – Zawady w gminie Ryczywół, − droga nr 29430: Strzelecki Gaj – Stud źce w gminie Margonin, − droga nr 29432: Dziewoklucz – Próchnowo w gminie Margonin, − droga nr 29433: Dziewoklucz – Kamienica w gminie Wągrowiec, − drogi nr 29437 i 29438: Brzekiniec – Albertynowo – Żelice i Potulice w gminie Wągrowiec.

10.2. Komunikacja kolejowa

Przez teren gminy, równolegle do drogi samochodowej nr 11, przebiega mi ędzyregionalna linia kolejowa Pozna ń – Piła – Kołobrzeg, umo żliwiaj ąca poł ączenie Śląska z Wybrze żem Środkowym. Jest to linia zelektryfikowana o znaczeniu pierwszorz ędnym. Przystanki kolejowe znajduj ą si ę w Budzyniu oraz Sokołowie Budzy ńskim i Ostrówkach k. Chodzie ży. Najbli ższa stacja z obsługą poci ągów po śpiesznych jest w Chodzie ży.

10.3. Komunikacja autobusowa

Komunikacj ę autobusow ą na obszarze gminy zabezpiecza Przedsi ębiorstwo PKS w Pile i Turku oraz Krajowa Spółdzielnia Komunikacyjna w Poznaniu. Obsługiwane s ą

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń miejscowo ści: Budzy ń, K ąkolewice, Podstolice, Wyszyny, Prosna, Grabówka, Sokołowo Budzy ńskie, Brzekiniec, Dziewoklucz, Nowe Brze źno, Bukowiec. Poł ącze ń autobusowych nie posiada Nowa Wie ś Wyszy ńska i Ostrówki. Bezpo średniego poł ączenia z siedzib ą gminy nie posiada Bukowiec. Z Budzynia mo żliwe jest poł ączenie do Chodzie ży i Piły oraz Rogo źna i Poznania a tak że do Margonina i W ągrowca.

10.4. Uwarunkowania rozwoju komunikacji

Wa żnym uwarunkowaniem zewn ętrznym dla gminy Budzy ń jest przebieg przez jej obszar w relacji południe-północ wa żnych tras komunikacyjnych. Mi ędzyregionalny charakter ma zarówno droga samochodowa nr 11 jak i linia kolejowa, tworz ąc wspólnie korytarz infrastruktury ł ącz ącej Górny Śląsk z Wybrze żem Środkowym. Jest to równocze śnie wa żne powi ązanie komunikacyjne dla województwa wielkopolskiego. Wzmo żony ruch turystyczny na drodze nr 11 warunkuje rozbudow ę wzdłu ż pasa drogowego niezb ędnych urz ądze ń obsługi ruchu. W przedziale uwarunkowa ń wewn ętrznych wa żne jest utrzymanie i rozwój jako ściowy istniej ącego systemu komunikacyjnego ze wzgl ędu na obsług ę komunikacyjn ą obszarów rolnych i miejscowo ści gminnych o dominuj ącej funkcji rolniczej. Istotnym czynnikiem powinno by ć tak że wprowadzenie roweru jako alternatywnego środka lokomocji dla celów turystycznych i bytowych w jednostkach osadniczych gminy.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

III. CELE STRATEGICZNE ROZWOJU GMINY

1. Cel podstawowy rozwoju

Wielofunkcyjny rozwój gminy – drog ą do poprawy jako ści życia mieszka ńców.

2. Cele strategiczne

Jako cele strategiczne, zapewniaj ące spełnienie celu głównego uznaje si ę: 1) ochron ę oraz racjonalne i efektywne wykorzystanie walorów środowiska. 2) stworzenie dogodnych warunków dla rozwoju ró żnych form przedsi ębiorczo ści. 3) wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla rozwoju gospodarczego gminy.

3. Zadania, jako sposoby osi ągania celów

Ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego wymaga: − ochrony prawnej zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego, − traktowania ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego jako priorytetu przy kształtowaniu struktury funkcjonalno-przestrzennej, − kształtowanie harmonijnego krajobrazu kulturowego, − rozwijania funkcji zgodnych z predyspozycjami środowiska, − prowadzenie racjonalnej gospodarki zasobami przyrodniczymi (wody, lasy), − utrzymanie wła ściwych stosunków wodnych, − ochron ę wód przed zanieczyszczeniem, − ochron ę powietrza, − zahamowanie procesów niszcz ących, rehabilitacj ę i wzbogacenie środowiska przyrodniczego i kulturowego.

Rozwój przedsi ębiorczo ści i osadnictwa wymaga: − wyznaczenia terenów zielonych, − zachowania ładu przestrzennego w rozwoju osadnictwa, − likwidacj ę nieprawidłowo ści dotychczasowego zagospodarowania terenu, − wyposa żenie terenów zabudowanych i preferowanych do zabudowy w sie ć infrastruktury technicznej, stosownie do wyst ępuj ących potrzeb, − popraw ę dost ępno ści do jednostek osadniczych przez modernizacj ę układu komunikacyjnego, − dbało ść o rozwój przedsi ębiorczo ści komunalnych i usług publicznych.

Restrukturyzacja rolnictwa wymaga: − przekształcenia istniej ącej bazy obsługi rolnictwa w o środku aktywizacji gospodarczej gminy, − przebudowy struktury rolnej i własno ściowej, − tworzenia powi ąza ń pomi ędzy producentami rolnymi a przedsi ębiorstwami przemysłu rolno-spo żywczego oraz handlem hurtowym, − podnoszenia kultury rolnej w gminie oraz tworzenia urz ądze ń obsługi rolnictwa, − ochrony terenów o najwy ższej warto ści dla rolnictwa, − wsparcia instytucyjnego, doradczego i finansowego programu przekształcenia gospodarstw rolnych.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

IV. KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA I POLITYKA PRZESTRZENNA

1. Kierunki ochrony warto ści i zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego

1.1. Ochrona środowiska przyrodniczego

Dla zapewnienia gminie realizacji rozwoju zrównowa żonego, w procesie okre ślania polityki przestrzennej, priorytetow ą rol ę odgrywają uwarunkowania przyrodnicze. Rola warunków przyrodniczych mo że polega ć na stwarzaniu mo żliwo ści rozwoju danej działalno ści lub ogranicza ć i utrudnia ć ten rozwój. Ze wzgl ędu na re żimy ochronne, w studium gminy Budzy ń wskazano tereny wykluczone z zagospodarowania przestrzennego oraz dopuszczone do zagospodarowania dla poszczególnych funkcji, na okre ślonych warunkach, które zabezpieczaj ą środowisko prze niekorzystnymi zmianami.

Tereny wykluczone z zagospodarowania: − obszar rezerwatu przyrody „ Źródliska Flinty”, − lasy ochronne, − zło ża surowców mineralnych.

Tereny dopuszczone do zagospodarowania na okre ślonych warunkach: − obszar Głównego Zbiornika Wód Podziemnych („Dolina Kopalna Smogulec – Margonin”) – ochrona polegaj ąca na niedopuszczeniu do zanieczyszczenia wód oraz zapobieganiu i przeciwdziałaniu szkodliwym wpływom na obszary ich zasilania, − obszar gleb III klasy bonitacyjnej – zakaz wył ączania z produkcji rolnej, − obszar gleb IV klasy bonitacyjnej – ograniczenie wył ączenia z produkcji rolnej, racjonalnie uzasadnione, − obszar lasów – ochrona poprzez prowadzenie gospodarki le śnej zgodnie z planami urz ądzenia lasów, − obszar źródliskowy rzeki Flinty – dopuszczona ekstensywna zabudowa rekreacyjna na miejscu istniej ących siedlisk, pod warunkiem uregulowanej gospodarki wodno- ściekowej, − obszar parków, cmentarzy i skwerów – zakaz wycinki drzew, − obszar po eksploatacji kruszywa naturalnego – wymagana rekultywacja zgodna z przeznaczeniem terenów.

1.2. Ochrona dóbr kultury

Zadania dotycz ące ochrony i kształtowania zasobów środowiska kulturowego wyznaczaj ą kierunki działa ń polegaj ące na:

− spełnieniu wymaga ń w zakresie ochrony konserwatorskiej: − ochrona dóbr kultury wpisanych do rejestru zabytków, poprze egzekwowanie przepisów dotycz ących uzyskania zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na wszelkie zmiany istniej ących obiektów zabytkowych (wpisanych do rejestru), − ochrona dóbr kultury obj ętych ewidencj ą zabytków, poprzez egzekwowanie przepisów dotycz ących uzyskania opinii Wojewódzkiego Konserwatora

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Zabytków, okre ślaj ących dopuszczalno ść zmian istniej ących obiektów obj ętych ewidencj ą, − ochrona rozpoznanych stanowisk archeologicznych, poprzez nadzór nad realizacj ą robót ziemnych na obszarach wyst ępowania śladów osadniczych, zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków;

− ochronie warto ści zasobów środowiska kulturowego i krajobrazu poprzez: − wyeksponowanie i uporz ądkowanie historycznej struktury wsi, − kształtowanie współczesnej architektury i układów urbanistycznych w nawi ązaniu do tradycji, − zahamowanie niekorzystnych przekształce ń zabudowy wsi, − minimalizacj ę wyst ępuj ących zagro żeń dla istniej ących zasobów dziedzictwa kulturowego.

2. Kierunki rozwoju produkcji rolnej

Rolnikom z gminy Budzy ń brak samozorganizowania si ę w spółdzielnie zaopatrzenia, przetwórstwa i zbytu, w spółkach maszynowych oraz zrzeszeniach i stowarzyszeniach producenckich. Rozwój lobby rolniczego jest obecnie niezb ędny dla obrony interesów producentów rolnych. Konieczna jest restrukturyzacja, w kierunku gospodarstw towarowych, wysoko specjalistycznych na obszarach typowo rolniczych. Na pozostałych obszarach produkcj ę roln ą nale ży poł ączy ć z działalno ści ą komplementarn ą. Wielofunkcyjny rozwój wsi, w sposób alternatywny lub komplementarny, daje mo żliwo ść dodatkowego uzyskania dochodów przez gospodarstwo rolne. Rolnicy wraz z sektorem rolno-spo żywczym powinni wykorzysta ć szans ę aktywnego zaanga żowania si ę w realizacj ę prozdrowotnej polityki żywno ściowej. Zwi ększy ć produkcj ę roln ą o najwy ższych szansach rozwoju, w zakresie: − zwi ększenia produkcji drobiu i ryb, − wzrostu wydajno ści i przetwórstwa mleka, − uprawy zbó ż i ziemniaków, − zwi ększenia upraw warzyw i owoców.

W gminie Budzy ń nale ży d ąż yć do zwi ększenia istniej ących i utworzenia nowych ścisłych powi ąza ń pomi ędzy producentami rolnymi a przedsi ębiorstwami przemysłu rolno- spo żywczego oraz handlem hurtowym. Niedostateczna współpraca pomi ędzy rolnikami a przetwórstwem skutkuje tak że brakiem specjalizacji i stabilizacji produkcji rolnej, ci ągłymi zmianami kierunków produkcji przez cz ęść gospodarstw oraz podejmowaniem produkcji bez gwarancji jej zbytu i wcze śniej okre ślonych cen. Nale ży obni żyć koszty produkcji rolnej poprzez zwi ększenie koncentracji, specjalizacji i skali produkcji. Wzrost dochodów w rolnictwie pozwoli na przyspieszenie inwestycji, modernizacji gospodarstw i produkcji oraz rozwój infrastruktury na wsi. Nale ży utrzyma ć powierzchni ę upraw zbó ż na dotychczasowym poziomie przy wykorzystaniu nowych wydajnych i jako ściowo dobrych odmian. Powinien nastąpi ć wzrost upraw rzepaku, zwłaszcza w gospodarstwach wi ększych obszarowo poło żonych w rejonach dotychczasowej jego uprawy, w ramach kontraktów z przemysłem olejarskim. Zdecydowany wzrost produkcji ziemniaków, w gminie jest mo żliwy, jednak w oparciu o wcześniej uzgodnione umowy kontraktacyjne i handlowe. W chowie trzody chlewnej konieczne są stabilne powi ązania z zakładami przetwórstwa mi ęsnego. Główne kierunki w produkcji chowu bydła, to dalsza koncentracja produkcji mleka, głównie we wsiach: Budzy ń, Wyszyny, Wyszyny-Niewiemko i Brze źno Nowe. Zwi ększenie wydajno ści jednostkowej oraz poprawy jego jako ści, przy zwi ększeniu wielko ści stad (> 20 szt. krów) i wyposa żeniu obór w aparatur ę techniczn ą.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

Rolnicza przestrze ń produkcyjna Rolnicza przestrze ń produkcyjna obejmuje wszystkie grunty rolne, z wyłączeniem zabudowanych i przeznaczonych pod zabudow ę. W rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy wyodr ębnia si ę: − tereny wód otwartych i ekosystemy ł ąk tworz ących obszar, na którym obowi ązuj ą priorytety ochrony środowiska, szczególnie w zakresie zakazów zanieczyszczania wód powierzchniowych oraz ograniczenia stosowania chemizacji, wył ączone z zabudowy, − użytki rolne III klasy bonitacyjnej, wł ączone z zabudowy, − pozostałe u żytki rolne, których zabudowa mo że nast ąpi ć tylko na cele zwi ązane z urz ądzeniami słu żą cymi wył ącznie produkcji rolnej oraz przetwórstwu rolno- spo żywczemu.

Obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej W obszarze rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy wyodr ębnia si ę najlepsze tereny do intensywnej produkcji rolnej: − najlepszym o obszarem o zdecydowanych priorytetach do intensywnej produkcji rolnej, ze wzgl ędu na zwarte kontury najlepszych gruntów, jest obr ęb sołectw: Wyszyny, Bukowiec, Sokołowo Budzy ńskie, Prosna, Nowa Wie ś Wyszy ńska, Ostrówki i Grabówka; − drugim obszarem rolniczej przestrzeni produkcyjnej jest obr ęb sołectwa Dziewoklucz, który oprócz zwartych kompleksów III i IV klasy gruntów posiada stawy rybne; − nast ępnym obszarem jest sołectwo Podstolice.

Polityka rolna Wszechstronnie przemy ślana polityka rozwoju terenów wiejskich, przebudowa struktury rolnej i własno ściowej oraz przestrzennego zagospodarowania wsi jest niezb ędna przy wprowadzeniu do Unii Europejskiej. Konieczna jest kompleksowa strategia integracji naszego rolnictwa z unijnym. Brak polityki rolnej z mocnym ukierunkowaniem na polityk ę roln ą regionaln ą oraz jasno sprecyzowanych strategicznych celów rozwoju rolnictwa, bardzo proces ten utrudnia. Wskazane jest wyłonienie reprezentacji rolników i utworzenie lobby rolniczego, które będzie miało du że znaczenie dla rozwoju rolnictwa i obrony interesów producentów rolnych. Jest to szczególnie wa żne przy czekaj ących cz ęść gospodarstw kłopotach i mo żliwo ści ich likwidacji, wskutek konieczno ści wprowadzenia produkcji towarowej. Gospodarstwa te b ędą wykorzystywane do poprawy struktury rolnej gospodarstw modernizowanych. W procesie integracji z Uni ą Europejsk ą musz ą nast ąpi ć dalsze zmiany agrarne gospodarstw, powstanie rodzinnych gospodarstw rolnych przyjmuj ących optymalne kierunki produkcji. Poziom intensywno ści i produktywno ści powinien by ć zale żny od warunków przyrodniczych i zasobów produkcyjnych w ró żnych rejonach gminy oraz typach gospodarstw. Nale ży równie ż przewidzie ć zmiany w technologii produkcji (uwzgl ędni ć post ęp biologiczny, technologiczny i organizacyjny w produkcji i przetwórstwie). Wymagane jest prawidłowe kształtowanie przestrzeni organizacji produkcji rolnej, rozmieszczenie przetwórstwa rolno-spo żywczego i rynków zbytu. Niezb ędne jest zapewnienie funduszy aktywizacji zawodowej dla odchodz ących z rolnictwa, ale pozostaj ących na wsi. Fundusze te s ą konieczne do likwidacji bezrobocia na wsi i pozwolą na racjonalne wykorzystanie cz ęś ci nadwy żki siły roboczej. Rolnictwo powinno by ć ści śle powi ązane z cało ści ą gospodarki narodowej, a w zakresie finansowania winno mie ć wszelkie priorytety.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

3. Kierunki rozwoju infrastruktury technicznej

3.1. Zaopatrzenie w wod ę

W zakresie zaopatrzenia w wod ę nale ży rozbudowa ć sieci wodoci ągowe: − z wodoci ągu w Prosnej – do Niewiemka, − z wodoci ągu w Sokołowie Budzy ńskim do Popielna.

Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z 5.11.1991 r., w sprawie zasad ustanowienia stref ochronnych źródeł i uj ęć wody (Dz. U. nr 116 poz. 504 z 1991 r.) nale ży opracowa ć dokumentacj ę w tym zakresie dla poszczególnych wodoci ągów wiejskich.

3.2. Zaopatrzenie w gaz

Zgodnie z opracowanym programem gazyfikacji gminy nale ży realizowa ć gazoci ągi średniego ci śnienia w celu doprowadzenia gazu ziemnego: − z układu zwi ązanego ze stacj ą I stopnia w Budzyniu do miejscowo ści: Bukowiec, Nowa Wie ś Wyszy ńska, Sokołowo Budzy ńskie, Brzekiniec, Brze źno Nowe, Dziewoklucz, K ąkolewice i Ostrówki, − z systemu stacji redukcyjno-pomiarowej I stopnia w Adolfowie – do Podstolic.

3.3. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą

Popraw ę stopnia pewno ści zasilania odbiorców na terenie gminy nale ży osi ągn ąć poprze budow ę Głównego Punktu Zasilania 110/15 kV w Budzyniu wraz z podł ączeniem do linii WN 110kV relacji W ągrowiec – Chodzie ż. Inwestycja jest uj ęta przez Energetyk ę Pozna ńsk ą S.A. w programie rozwoju elektroenergetyki na terenie byłego województwa pilskiego z terminem realizacji do 2015 r. Ponadto w kierunkach działania Energetyki Pozna ńskiej S.A. przyj ęto: − modernizacj ę istniej ących oraz budow ę nowych linii głównych SN 15kV wyprowadzonych z projektowanego GPZ, − rozbudow ę oraz modernizacj ę sieci rozdzielczych SN i nn wraz z budow ą nowych stacji transformatorowych 15/0,4kV, − modernizacj ę sieci nn 0,4kV w Budzyniu (linie długo ści 2,5 km).

Przewiduje si ę rozbudow ę sieci elektroenergetycznej wysokiego i średniego napi ęcia. Dotyczy to budowy nowych linii, przebudowy linii istniej ących jak równie ż budowy dodatkowych Głównych Punktów Zasilania (GPZ).

3.4. Zaopatrzenie w ciepło

Na terenie gminy nie planuje si ę nowych systemów ciepłowniczych. W miar ę post ępu gazyfikacji gminy nale ży źródła ciepła przestawia ć z paliwa stałego na gaz ziemny oraz olej opałowy.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

3.5. Telekomunikacja

Rozwój ł ączno ści na terenie gminy winien polega ć na budowie: − linii światłowodowych, − cyfrowego elektronicznego abonenckiego w ęzła dost ępowego w Wyszynach, − nowych systemów komunikacji, jak: telefonii komórkowej, radiokomunikacji, radiotelefonii przywoławczej, poczty elektronicznej, publicznej sieci teleinformatycznej, ł ączno ści satelitarnej itd.

3.6. Odprowadzanie ścieków sanitarnych

Popraw ę standardu życia mieszka ńców oraz stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy nale ży osi ągn ąć poprzez: − projektowan ą rozbudow ę oczyszczalni ścieków w Budzyniu do przepustowo ści 900 m3/d. Zmodernizowana mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia, z usuwaniem zwi ązków biogennych wg technologii A 2O z mo żliwo ści ą wsparcia procesu koagulantem żelazowym PIX, b ędzie pracowa ć w ci ągu ATA 900 B. Zrzut ścieków oczyszczonych do Kanału Budzy ńskiego o planowanej II klasie czysto ści wód powierzchniowych. Do oczyszczalni w Budzyniu nale ży przepompowa ć ścieki z Brze źna Nowego i Brzeki ńca; − rozbudow ę i modernizacj ę oczyszczalni ścieków w Wyszynach z doprowadzonym systemem pompowym ścieków z Prosnej, Bukowca i Nowej Wsi Wyszy ńskiej; − budow ę mechaniczno-biologicznych oczyszczalni dla Sokołowa Budzy ńskiego i Dziewoklucza; − budow ę wspólnej oczyszczalni ścieków sanitarnych dla Podstolic i Radwanek w gminie Margonin.

W pozostałych miejscowo ściach, ze wzgl ędu na rozproszenie zabudowy, gospodark ę ściekami bytowo-gospodarczymi nale ży prowadzi ć poprzez: − gromadzenie w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywóz do punktów zlewnych oczyszczalni, − stosowanie indywidualnych oczyszczalni przydomowych.

3.7. Odprowadzenie ścieków deszczowych

Systemy kanalizacji deszczowej nale ży rozbudowa ć w Budzyniu, Prosnej i Wyszynach. Przed wylotami ścieków do odbiorników nale ży wybudowa ć odstojniki piasku i błota z odolejaczami. W pozostałych miejscowo ściach przyjmuje si ę naturalne spływy wód opadowych, które b ędą przetrzymywane na skutek retencji powierzchniowej i stopniowo wprowadzane do gruntu poprzez infiltracj ę.

3.8. Gospodarka odpadami stałymi

Dalszy post ęp w gospodarowaniu odpadami winien polega ć na: − likwidacji nieurz ądzonych wysypisk śmieci, − wprowadzaniu sortowania śmieci.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

4. Kierunki rozwoju komunikacji

Przekształcenia komunikacyjne dotyczy ć b ędą przebiegu mi ędzyregionalnej drogi krajowej nr 11 o powi ązaniu Pozna ń – Piła – Koszalin w zwi ązku ze stopniow ą modernizacj ą drogi do postulowanych parametrów drogi ekspresowej. Na długo ści przebiegu istniej ącej drogi nr 11 przez obszar gminy wyznaczono pas drogowy szeroko ści 100 m oraz pas szeroko ści 200 m, stanowi ący stref ę wył ączon ą z wszelkiej działalno ści budowlanej, dla obiektów z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi. Wychodz ąc naprzeciw potrzebie wprowadzania roweru jako alternatywnego środka komunikacji dla celów turystycznych oraz celów bytowych w jednostkach osadniczych gminy, proponuje si ę gminny przebieg głównych tras rowerowych w pasie dróg powiatowych o układzie równole żnikowym i południkowym. Układ równole żnikowy buduje droga nr 29436 z Budzynia do W ągrowca przez Kamienic ę oraz drogi nr 29415 i 29273 z Budzynia do Czarnkowa przez Wyszyny i G ębice. Na układ południkowy składa si ę droga nr 29431 i 29433 do Chodzie ży oraz Ryczywołu a tak że drogi nr 29431 i 29433 z Dziewoklucza do Margonina oraz W ągrowca.

5. Kierunki rozwoju sieci osadniczej

Nadrz ędnym kierunkiem rozwoju terenów osadniczych gminy jest podnoszenie ładu przestrzennego w kształtowaniu zagospodarowania gminy, przy zachowaniu walorów przyrodniczych i kulturowych środowiska. Kierunki działa ń w zakresie zagospodarowania stref osadniczych gminy Budzy ń dotycz ą okre ślenia gminnego zasobu gruntów, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę oraz gruntów wyznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą i mieszkaniowo-usługow ą, a tak że podanie ustale ń dotycz ących form i zasad zagospodarowania.

5.1. Tereny, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę

W studium gminy Budzy ń okre ślono tereny, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę s ą to:

1) obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę przemysłowo-usługow ą we wsiach: Budzy ń i Wyszyny, 2) obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą we wsiach: Budzy ń, Wyszyny, Dziewoklucz, Sokołowo Budzy ńskie, Bukowiec, Prosna i Podstolice, 3) obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod ekstensywn ą zabudow ę letniskow ą i agroturystyk ę we wsi Niewiemko, 4) wyznaczone tereny mieszkaniowe we wsiach: Budzy ń, Wyszyny i Bukowiec, 5) wyznaczone tereny mieszkaniowo-usługowe we wsiach: Budzy ń i Dziewoklucz.

Przestrze ń inwestycyjn ą gminy Budzy ń stanowi ą okre ślone w studium tereny, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę oraz:

1) obszary znajduj ące si ę w potencjalnych zlewniach ścieków sanitarnych we wsiach: Budzy ń, Wyszyny, Prosna, Bukowiec, Nowa Wie ś Wyszy ńska, Sokołowo Budzy ńskie i Dziewoklucz, 2) zurbanizowane tereny wsi: Podstolice, Ostrówki, Grabówka, Brzekiniec i Brze źno Nowe.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

5.2. Ustalenia dotycz ące zasad i form zagospodarowania

1) zachowanie i ochrona historycznych układów przestrzennych i obiektów zabytkowych, 2) adaptacja i porz ądkowanie istniej ącej zabudowy z dopuszczeniem plombowych uzupełnie ń, 3) ograniczenie rozwoju funkcji osadniczych na terenach poza okre ślon ą przestrzeni ą inwestycyjn ą, 4) zachowanie regionalnego charakteru architektury, 5) obszary przeznaczone pod zabudow ę powinny uzyska ć pełne wyposa żenie w infrastruktur ę techniczn ą.

6. Strefy polityki przestrzennej

Strefy polityki przestrzennej wyznaczono bior ąc pod uwag ę cele rozwoju, funkcje oraz uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego gminy.

6.1. Strefy priorytetów dla ochrony środowiska

Strefa przyrodnicza – ekosystem przyrodniczy wokół rzeki Flinty, na który składaj ą si ę: − zwarte kompleksy le śne (Nadle śnictwo Sarbia), − użytki zielone i inne grunty organiczne, − obszar źródliskowy rzeki Flinty (ekosystem wód otwartych), − fragment rezerwatu „ Źródliska Flinty” wokół jeziora Niewiemko.

Strefa przyrodnicza – ekosystem przyrodniczy wokół Budzynia, na który składaj ą si ę: − lasy i grunty organiczne otaczaj ące Budzy ń (Nadle śnictwo Podanin), − tereny ł ąk i gruntów organicznych z systemem wód otwartych rzek Dymnicy i Kanału Budzy ńskiego.

Dla wyznaczonych stref jako główne zasady i kierunki zagospodarowania przyj ęto:

− w zakresie ochrony przyrody: − zachowanie istniej ących warunków w środowisku przyrodniczym oraz popraw ę stanu środowiska na terenach zdegradowanych, − wykluczenie z zagospodarowania przestrzennego terenu rezerwatu „ Źródliska Flinty”, − zalesienie wskazanych terenów i ochrona przed zdegradowaniem lasów o funkcjach sanitarnych i klimatycznych, − ograniczenie zagro żeń wynikaj ących z eksploatacji złó ż surowców mineralnych, − przeciwdziałanie szkodliwym wpływom na obszarach wyst ępowania i zasilania wód podziemnych,

− w zakresie rozwoju osadnictwa: − uzale żnienie rozwoju przestrzennego od możliwo ści zaopatrzenia w wod ę i odprowadzenia ścieków sanitarnych, − wykluczenie lokalizacji obiektów uci ąż liwych, − wskazanie terenów, które mog ą by ć przeznaczone pod ekstensywn ą zabudow ę letniskow ą i agroturystyk ę, − ograniczenie zabudowy projektowanej do zwi ązanej z gospodark ą roln ą i le śną.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

6.2. Strefa priorytetów dla promocji i aktywizacji gospodarczej gminy

Strefa osadnicza wsi Budzy ń obejmuj ąca teren sołectw Budzy ń i K ąkolewice Dla lokalnego o środka obsługi gminy jako główne zasady kierunki działa ń w zakresie zagospodarowania przyj ęto: − wskazanie przestrzeni inwestycyjnej, obejmuj ącej: − obszary zainwestowane wsi Budzy ń, − obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę przemysłowo-usługow ą, − obszar, promocji gminy – przewidziane do zorganizowanej działalno ści inwestycyjnej, − obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą, − wyznaczone tereny mieszkaniowe, − wyznaczone tereny mieszkaniowo-usługowe; − porz ądkowanie i uzupełnianie istniej ącej zabudowy, − zachowanie ładu przestrzennego w lokalizacji elementów zagospodarowania, − wyznaczenie obszarów, dla których sporz ądzenie planów miejscowych jest obowi ązkowe, − uzupełnienie wyposa żenia w niezb ędne urz ądzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej, − ochron ę obiektów i krajobrazu kulturowego, − ochron ę terenów zielonych i cieków wodnych.

6.3. Strefy priorytetów dla rozwoju rolnictwa

Strefy intensywnej produkcji rolnej obejmuj ące obszary sołectw: − Wyszyny, Bukowiec, Sokołowo Budzy ńskie, Prosna, Nowa Wie ś Wyszy ńska, Ostrówki, Grabówka − Dziewoklucz.

Strefy produkcji rolnej obejmuj ące obszary sołectw: − Podstolice, − Brzekiniec, Brze źno Nowe, − Budzy ń, K ąkolewice.

Dla wyznaczonych stref, jako główne zasady i kierunki zagospodarowania przyj ęto:

− w zakresie gospodarowania rolnicz ą przestrzenia produkcyjn ą: − ochron ę najlepszych kompleksów gleb przez wykluczenie ich z zabudowy, − ochron ę pozostałych terenów rolnych i terenów le śnych przez ograniczenie zabudowy na tych obszarach, − ochron ę terenów rolnych i le śnych przed szkodliwym wpływem odpadów poprzez uzupełnianie urz ądze ń z zakresu infrastruktury technicznej, − popraw ę dost ępno ści do upraw przez zmian ę nawierzchni dróg,

− w zakresie rozwoju osadnictwa: − wskazanie przestrzeni inwestycyjnej obejmuj ącej: − tereny zainwestowane w zwartych przestrzennie jednostkach osadniczych przynale żnych do wyznaczonych stref, − tereny, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą we wsiach: Prosna, Wyszyny, Bukowiec, Sokołowo Budzy ńskie, Podstolice i Dziewoklucz,

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

− wyznaczone tereny mieszkaniowe we wsiach: Wyszyny i Bukowiec, − obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudowę przemysłowo- usługow ą we wsi Wyszyny. − na obszarach, poza wskazan ą przestrzeni ą inwestycyjn ą ograniczenie zabudowy do zwi ązanej z produkcj ą roln ą i przetwórstwem rolno-spo żywczym, − zachowanie ładu przestrzennego i ochron ę warto ści kulturowych przy kształtowaniu nowej struktury osadniczej, − uzupełnienie wyposa żenia w niezb ędne urz ądzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej, − wyznaczenie obszarów, dla których sporz ądzenie planów miejscowych jest obowi ązkowe we wsi Wyszyny.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń

V. OBOWI ĄZUJ ĄCE SPORZ ĄDZENIE MIEJSCOWYCH PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

Podstawowym instrumentem realizacji celów i zada ń polityki przestrzennej jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Dzi ęki normatywno-regulacyjnym funkcjom planu miejscowego gmina ustala przeznaczenie terenów oraz warunki ich zabudowy i zagospodarowania zgodnie z celami i zadaniami lokalnej polityki przestrzennej oraz przepisami ustaw szczególnych.

W studium gminy Budzy ń wyznaczono tereny przewidziane do zorganizowanej działalno ści inwestycyjnej oraz tereny przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą obj ęte obowi ązkiem sporz ądzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (art. 6 ust. 5 pkt 5, 5a, 7 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym). Obszary objęte obowi ązkiem sporz ądzenia planu obejmuj ą:

1) teren mieszkaniowy – wie ś Budzy ń, rejon ulicy Margoni ńskiej, 2) teren mieszkaniowo-usługowy – wie ś Budzy ń, rejon ulicy Le śnej, 3) teren mieszkaniowy – wie ś Wyszyny, obszar przy drodze do Czarnkowa.

Szczegółowe okre ślenie granicy, ka żdego obszaru obj ętego planem nast ąpi na etapie sporz ądzenia uchwały Rady Gminy, w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia planu miejscowego, w zał ączniku graficznym do uchwały. Ponadto przeznaczenie terenów okre ślonych w studium jako obszary predysponowane pod zabudow ę na cele inne ni ż rolne, w rozumieniu ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych (art. 7.1 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r.) wymaga równie ż sporz ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, o ile nast ąpi zmiana przeznaczenia terenu na cele nierolnicze.