Mapa Geośrodowiskowa Polski

PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJAŚNIENIA

DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz RADĘCIN (310)

Warszawa 2005

Autorzy: Izabela Bojakowska*, Piotr Brejner*, Aleksandra Dusza*, Grażyna Hrybowicz*, Jacek Koźma*, Anna Pasieczna*, Hanna Tomassi-Morawiec*

Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Jacek Koźma * Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska*

* - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Spis treści

I. Wstę p (J. Koźma, P. Brejner) ...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Koźma, P. Brejner) ...... 4 III. Budowa geologiczna (J. Koźma, P. Brejner) ...... 7 IV. Złoż a kopalin (J. Koźma, P. Brejner) ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Koźma, P. Brejner)...... 11 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Koźma, P. Brejner)...... 11 VII. Warunki wodne (J. Koźma, P. Brejner) ...... 12 1. Wody powierzchniowe...... 12 2. Wody podziemne...... 12 VIII. Geochemia środowiska...... 15 1. Gleby (A. Pasieczna, A. Dusza) ...... 15 2. Osady wodne (I, Bojakowska)...... 18 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ...... 19 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ...... 22 X. Warunki podłoża budowlanego (J. Koźma, P. Brejner)...... 27 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Koźma, P. Brejner)...... 28 XII Zabytki kultury (J. Koźma, P. Brejner) ...... 32 XIII. Podsumowanie (J. Koźma, P. Brejner) ...... 33 XIV. Literatura...... 34

I. Wstęp

Arkusz Radęcin Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wyko- nany w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w 2005 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Radęcin Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanej w roku 2001 w Oddziale Pomorskim Państwowego Instytutu Geologicznego (Szcześniak, Piotrowski, 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszych arkuszy, wykorzystano materiały z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, archiwum Przed- siębiorstwa Geologicznego „Proxima”, archiwum Zachodniopomorskiego Urzędu Woje- wódzkiego w Szczecinie i jego delegatury w Koszalinie, archiwum Lubuskiego Urzędu Wo- jewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim. Wykorzystano też informacje zebrane w urzędach miast i gmin, oraz w nadleśnictwach. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione zwiadem terenowym.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Radęcin leży pomiędzy 15º45’ a 16º00’ długości geograficznej wschodniej oraz 53o00’ a 53o10’ szerokości geograficznej północnej. Należy on do trzech woje- wództw: lubuskiego, zachodniopomorskiego i w niewielkim fragmencie do wielkopolskiego.

4 W obrębie województwa lubuskiego teren arkusza administrowany jest przez powiat: strze- lecko-drezdenecki (gmina Dobiegniew), na obszarze województwa zachodniopomorskiego przez powiaty: choszczeński (gminy: Bierzwnik i Drawno) i wałecki (gmina Człopa), a w województwie wielkopolskim przez powiat czarnkowsko-trzcianecki (gmina Krzyż Wiel- kopolski). Według regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego (1998) obszar arkusza Ra- dęcin położony jest w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, w podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, w makroregionie Pojezierza Południowopomorskiego i w dwóch me- zoregionach: Równiny Drawskiej i Pojezierza Dobiegniewskiego (fig. 1). W rzeźbie terenu elementem dominującym jest równina sandrowa piasków glaciflu- wialnych, która dzieli się na kilka stopni tarasowych i rozciąga się wzdłuż biegu rzeki Drawy. Mimo, że obszar nosi nazwę Równiny Drawskiej nie ma on płaskiego i monotonnego charak- teru. Miejscami spod piasków odsłaniają się formy ostańcowe dawnej powierzchni wysoczy- znowej. Zajmują one większe obszary, w rejonie Konotopu, na północy arkusza i w rejonie Radęcina, w południowo-zachodniej jego części oraz w formie mniejszych płatów w jego części centralnej. Równina sandrowa pokryta jest w całości lasami Puszczy Drawskiej. W geomorfologii terenu wyróżniają się skomplikowane układy rynien lodowcowych odziedziczone przez główne rzeki obszaru arkusza: Drawę i Płociczną. Ponadto widoczne są tu również rynny strefy marginalnej o przebiegu zbliżonym do równoleżnikowego, jak i formy kemopodobne oraz zagłębienia bezodpływowe. Deniwelacje nie przekraczają wprawdzie 20 m, jednak duży udział form erozyjnych i wytopiskowych obecnie zajętych przez jeziora i torfowiska sprawia, że rzeźba terenu charakteryzuje się znaczną dynamiką. Zasadniczym elementem rzeźby są wcześnie wspomniane doliny rzeczne, wcięte miejscami na kilkanaście metrów w powierzchnię sandru. W dolinach zachodzą dynamiczne procesy rzeźbotwórcze, takie jak punktowa erozja zboczy dolin w miejscach erozji bocznej rzeki, a następnie akumulacja osadów w obrębie tarasów zalewowych. Na obszarze arkusza dominują gleby rdzawe, wykształcone z piasków polodowcowych (miejscami rzecznolodowcowych). Na nich wykształciły się dominujące w obszarze arkusza ekosystemy leśne Puszczy Drawskiej. Są to bory sosnowe oraz lasy bukowe. Gleby rdzawe są silnie zróżnicowane na podtypy - od rdzawych brunatniejących po rdzawe bielicowane. Na zachód od doliny Drawy, w rejonie Konotopu i miejscowości Jelenie, w miejscach gdzie ska- łą macierzystą są gliny zwałowe, występują płaty gleb brunatnych. Są to miejsca występowa-

5 nia gleb ornych chronionych. Izolowane płaty gleb chronionych występują również w połu- dniowo-zachodniej części arkusza w okolicy Radęcina - Słowin.

Fig. 1. Położenie arkusza Radęcin na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica makroregionu 2 - granice mezoregionu 3 - większe jeziora Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.42 Pojezierze Choszczeńskie, 314.43 Pojezierze Ińskie; Mezo- regiony Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej: 315.33 Kotlina Gorzowska; Mezoregiony Pojezierza Południowo- pomorskiego: 314.62 Pojezierze Dobiegniewskie, 314.63 Równina Drawska, 314.64 Pojezierze Wałeckie

W zagłębieniach i rynnach, gdzie rozwinęły się torfowiska, spotyka się gleby torfowe i murszowe, a w dolinach rzecznych, na tarasach akumulacyjnych - gleby mułowe. Inne typy gleb (bielicowe, czarne ziemie leśne, gleby inicjalne, gleby antropogeniczne) odgrywają mi- nimalny udział w budowie pokrywy glebowej arkusza. Na terenie arkusza brak jest większych miast. Do niewielkich miejscowości nale- żą: Radęcin, Konotop, Breń, Słowin. Najwięcej ludności zamieszkuje w miejscowości Breń (670 osób).

6 Duże zalesienie terenu powoduje, że podstawową formą aktywności gospodarczej jest leśnictwo. Od połowy XIX wieku zaznacza się ciągły proces wycofywania się osadnictwa i rolnictwa z terenu puszczy i zalesianie porzuconych gruntów. Proces ten trwa również obecnie, i jest nie zawsze korzystny dla ochrony przyrody Drawieńskiego Parku Narodowego. Konsekwencjami zaniku osadnictwa jest ginięcie niektórych gatunków ciepłolubnych fauny i flory, postępujący deficyt przestrzeni otwartej w krajobrazie regionu oraz degradacja gleb w wyniku powszechnej uprawy sosny. Istotną funkcję gospodarczą ma również rolnictwo (są to niewielkie obszary w gminach Bierzwnik i Dobiegniew). Na obszarze arkusza znajduje się wiele XIX-wiecznych folwarków, użytkowanych po wojnie głównie przez PGR jako ośrodki produkcji zwierzęcej (obiekty in- wentarskie) i obsługi rolnictwa (magazyny, spichlerze). W procesie przekształceń własno- ściowych po 1989 roku, dawny majątek PGR został przejęty przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP) i w większości ośrodków produkcja rolnicza, a zwłaszcza hodowla zwierząt załamała się. Obecnie niektóre obiekty przechodzą w ręce prywatnych właścicieli lub dzierżawców oraz spółek. W kilku ośrodkach odtwarzana jest funkcja produkcyjna lub usługowa, zgodnie z pierwotnym ich przeznaczeniem. Do głównych ośrodków produkcji zwierzęcej należą Gospodarstwo Towarzystwa Agronomicznego „Agrokraj” Sp. z o.o. w Ra- dęcinie i Gospodarstwo „Pategrol” Sp. z o.o. w Niemieńsku. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż i roślin pastewnych. Dość dobre warunki przyrodnicze sprzyjają rozwojowi sadownictwa i warzywnictwa w rejonie wsi Radęcin. Funkcje uzupełniające w rozwoju gospodarczym pełnią rybołówstwo i turystyka. W o- statnich latach daje się zauważyć ograniczenie intensywności gospodarki rybackiej, prawie zupełnie zaprzestano odłowów i zarybień. Pospolite jest wydzierżawianie jezior osobom pry- watnym do intensywnej hodowli ryb lub przekazywanie jezior związkom wędkarskim.

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru arkusza Radęcin została przedstawiona na podstawie mapy geologicznej w skali 1: 200 000 arkusz Gorzów Wielkopolski (Kozłowski, 1977). Obszar arkusza położony jest w obrębie jednostki strukturalnej zwanej niecką szczeciń- ską. Jest to pofałdowana jednostka geologiczna odznaczająca się znacznymi miąższościami osadów kredowych. W obrębie niecki występują dobrze wykształcone cechsztyńskie struktury solne przebijające lub zaburzające nadkład utworów mezozoicznych.

7 Osady będące bezpośrednim podłożem utworów czwartorzędowych należą do trzecio- rzędu (paleogen-neogen)1, i wykształcone są jako mułki piaszczyste z przewarstwieniami wę- gla brunatnego, piaski i iły. Pokrywają one całą powierzchnię arkusza oraz spotykane są w postaci kier i porwaków w utworach czwartorzędowych. Do wyżejległych osadów czwartorzędowych należą osady plejstocenu i holocenu (fig. 2). W czwartorzędzie omawiany obszar znajdował się kilkakrotnie w zasięgu erozyjnej i akumulacyjnej działalności lądolodów, które uformowały w głównych zarysach jego po- wierzchnię. W holocenie ukształtował się ostatecznie współczesny obraz morfologiczny obszaru. Wśród osadów plejstocenu wyróżniono serie trzech cykli glacjalnych tj. zlodowaceń po- łudniowopolskich, osadów interglacjału mazowieckiego, zlodowaceń środkowopolskich, in- terglacjału eemskiego oraz zlodowaceń północnopolskich (zlodowacenie Wisły). Miąższość utworów czwartorzędowych na omawianym obszarze jest dość jednolita i wynosi około 60 m. Najstarsze osady lodowcowe zaliczone zostały do zlodowaceń południowopolskich i reprezentowane są przez piaski wodnolodowcowe oraz poziom glin zwałowych wypełniają- cy obniżenia podłoża podczwartorzędowego. Osady te stwierdzono w profilach otworów wiertniczych, tuż poza granicami arkusza. Kompleksy glacjalne zlodowaceń południowopol- skich i środkowopolskich rozdziela seria mułkowa najprawdopodobniej z interglacjału wiel- kiego. Kompleks glacjalny zlodowaceń środkowopolskich składa się z dwóch poziomów glin zwałowych oraz towarzyszących im serii piaszczysto-żwirowych i zastoiskowych. Po okresie zlodowaceń środkowopolskich nastąpiły procesy erozji i akumulacji w dolinach rzek oraz denudacja obszarów wysoczyznowych, związane z interglacjałem eemskim. Serię osadów tego wieku nawiercono w Białym Zdroju (kilka km na wschód od granicy arkusza). Kolejne oziębienie klimatu doprowadziło do transgresji najmłodszych na ziemiach polskich lądolo- dów północnopolskich. Najstarsze osady z tego okresu to poziom gliny zwałowej (mocno zredukowany) nawiercony w okolicy Konotopu oraz miąższa seria piasków i żwirów lodowcowych występujących na całej powierzchni arkusza.

1 W związku z wprowadzeniem w 2002 roku przez Międzynarodową unię Nauk Geologicznych zmian w tabeli stratygraficznej, na wydrukach map stosowany jest nowy podział stratygraficzny. W tekście objaśniającym do arkusza zachowuje się dotychczasowy system, a wprowadzone zmiany (dotyczące podziału utworów trzecio- rzędu sygnalizowane są w nawiasach

Fig. 2. Położenie arkusza Radęcin na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorzęd, holocen: 1 - piaski rzeczne i jeziorne, miejscami ze żwirem; gliny; iły; torfy, 2 - piaski eoliczne; plej- stocen: 3 - piaski rzeczne, miejscami ze żwirem, 4 - piaski, mułki i iły zastoiskowe, 5 - piaski i żwiry sandrów, 6 - piaski i żwiry kemów i ozów, 7 - piaski, żwiry i gliny moren czołowych; 8 - gliny zwałowe; 9 - większe jeziora

Na zachowanych płatach glin zwałowych lub serii wodnolodowcowej fazy leszczyńsko- poznańskiej zalega powszechnie występująca seria żwirowo-piaszczystych osadów wodnolodowcowych. Na powierzchni osady te odsłaniają się na zboczach doliny Drawy. Opisywany poziom osadów wodnolodowcowych wykształcony jest głównie w postaci szarożółtych pia- sków różnoziarnistych ze żwirami i żwirów, niekiedy w partiach stropowych z piaskami drobnoziarnistymi i pylastymi. Na powierzchni tej serii zalega poziom gliny zwałowej bądź powszechne na tym terenie osady sandrowe. Można wśród nich wyróżnić sandr Drawy położony na przedpolu południ- kowego ciągu moren Pławno - Suliszewo - Sulibórz (na arkuszu Chłopowo). Powierzchnia sandru Drawy w sąsiedztwie moren czołowych (poza arkuszem) znajduje się na wysokości

9 90-120 m n.p.m. opadając do poziomu 51-59 m n.p.m. w sąsiedztwie pradoliny Noteci, gdzie łączy się z jej najwyższym poziomem. Miąższość osadów sandrowych wynosi przeważnie 5,0-15,0 m, miejscami prawdopodobnie przekracza 25 m. Miąższość gliny zwałowej z reguły nie przekracza 10 m. Południowo-zachodni fragment arkusza ma budowę bardziej złożoną. W obrębie wysoczyzny występują obok siebie kemy i ozy, osady zastoiskowe, płaty piasków i żwirów lodowcowych, oraz w zagłębieniach namuły i torfy. Osady zastoiskowe o miąższości 5-12 m, związane są ze schyłkiem fazy pomorskiej i występują na powierzchni w okolicy Słowina, Łaska, Brenia. Ozy na obszarze arkusza reprezentowane są przez dwa wały długości około 4 km wy- stępujące w okolicy Derkacze. Wysokość wałów wynosi około 15 m. Budowa ozów jest dość zróżnicowana. W ich strefach marginalnych przeważają piaski i żwiry, a wewnątrz form spotykane są ławice piasków drobnoziarnistych i pylastych. Kemy występują w południowo-zachodnim fragmencie arkusza. Są to niewielkie pa- górki zbudowane są z piasków drobnoziarnistych i pylastych, niekiedy w partiach stropowych występują piaski różnoziarniste ze żwirem, często do głębokości 2,5 m. Stwierdzona miąż- szość opisywanych osadów przekracza 15 m. W holocenie, w dolinach rzek i w obrębie tarasów zalewowych utworzyły się mady, mułki, namuły i torfy, a w licznych zagłębieniach bezodpływowych rozległe równiny osadów organicznych.

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Radęcin brak jest udokumentowanych złóż kopalin, a prace poszu- kiwawcze nie przyniosły większych rezultatów. Omawiany teren w większości jest silnie zalesiony, dodatkowo dużą jego część zajmuje Drawieński Park Narodowy wraz z otuliną, co w znacznym stopniu wyklucza poszukiwania i eksploatację kopalin. W roku 1975 opracowano rejestr złóż surowców budowlanych (okruchowych i ilastych) występujących w rejonie Choszczna (Łubiuk, 1975) obejmujący w całości obszar arkusza Radęcin. Przy wykonywaniu rejestru złóż wykorzystano istniejące wówczas opracowania geologiczne, zwiadowcze i rozpoznawcze zawierające opisy: sond, odsłonięć, pobierania prób, badania laboratoryjne, dokumentacje surowcowe w różnych kategoriach rozpoznania. Analiza wymienionych materiałów oraz map geologicznych potwierdza słabe rozpoznanie geologiczne omawianego obszaru.

10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Ślady okresowej, lokalnej eksploatacji piasków i żwirów znajdują się w południowo- zachodniej części obszaru arkusza Radęcin, gdzie na powierzchni występują formy pochodzenia lodowcowego, głównie kemy i ozy. Są to małe, obecnie nieczynne wyrobiska, w miejscu których zaznaczono punkty występowania kopaliny.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Analizowany teren leży prawie w całości na Równinie Drawskiej, którą tworzy rozległe pole sandrowe powstałe w fazie pomorskiej zlodowacenia Wisły. Sandr ten budują wodnolodowcowe piaski, sporadycznie przewarstwione żwirami. Miąższość warstwy piasków sandrowych jest zróżnicowana. We wschodniej części obszaru sięga ona nawet do kilkunastu metrów. Na podstawie syntetycznego opracowania (Łubiuk, 1975), istniejących lokalnych wyrobisk oraz danych z mapy geologicznej, na obszarze arkusza Radęcin wydzielono 8 niewielkich obszarów perspektywicznych dla występowania piasków i żwirów. Trzy z nich wyznaczono w obrębie kemów zbudowanych z piasków, lokalnie wzboga- conych w części stropowej w żwir. Dwa obszary zlokalizowane są w rejonie jeziora Słowin i jeden przy drodze ze Słowina do Radęcina. Dwa kolejne obszary wyznaczono w granicach ozów w okolicy Derkacze, w miejscu występowania różnoziarnistych piasków i żwirów, charakterystycznie poziomo lub skośnie warstwowanych. Przyjmuje się, że ich miąższość wynosi około 10-15 m, a nadkład utworzony z gleby i glin zwałowych ma grubość do 2 m. Pozostałe obszary wyznaczone zostały w miejscach występowania lodowcowych i wodnolodowcowych piasków ze żwirem, szarych i szarożółtych. Miąższość ich wynosi od kilku do kilkunastu metrów. Na obszarze arkusza dokumentowane były torfy (Dokumentacja geobotaniczna torfowisk...,1973), lecz wszystkie one zostały wykluczone z potencjalnej bazy zasobowej (Zlokali- zowanie i charakterystyka złóż torfowych..., 1997). Badane torfowiska zlokalizowane są w rejonie jeziora Głusko, Jeleni, Konotop, Radachowa, Radęcina, Słowina, oraz w rejonie miejscowości Łasko, gdzie miąższość torfów waha się w granicach od 1,5 do 3,5 m. Należy podkreślić, że większość torfowisk w obszarze arkusza stanowi bardzo cenny element środo- wiska przyrodniczego. W ich obrębie wykształciła się unikalna roślinność, obejmując rozma-

11 ite zbiorowiska od trzęsawisk po szuwary turzycowe. W związku z tym na mapie nie wyzna- czano obszarów perspektywicznych związanych z torfami.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Arkusz mapy Radęcin leży w obrębie zlewni Drawy (IV rzędu). Rzeka Drawa jest główną rzeką na omawianym obszarze z licznymi prawo i lewobrzeżnymi dopływami takimi jak: Korytnica, Moczel, Sucha, Szczyczna i Płociczna. Drawa jest typową rzeką krajobrazu młodoglacjalnego, o stosunkowo małej rocznej zmienności przepływu, co jest wynikiem bu- forowania przez jeziora. Spadki w rzece są nierównomierne. W odcinku Drawy w granicach parku narodowego różnica poziomów wynosi 39 m (spadek 0,87 m/km biegu), nurt przypo- mina rzeki górskie, podczas gdy odcinki poniżej Starego Osieczna są spokojniejsze (spadek rzędu 0,4 m/km biegu rzeki), nurt jest dwukrotnie wolniejszy. Głównym źródłem zanieczyszczenia Drawy na obszarze arkusza jest miasto Drawno. W 1998 roku prowadzone były badania jakości wód Drawy (punkt monitoringu znajduje się w rejonie ujścia Korytnicy). Wody tej rzeki zaliczono do II klasy czystości (Raport o stanie środowiska..., 2004). Na terenie arkusza położonych jest wiele jezior. Do największych z nich należą jeziora Ostrowieckie, Radęcino, Wielkie Wyrwy, Wołogoszcz Duży, Piaski, Rokiet oraz Czarne. Jeziora Ostrowieckie i Czarne leżą w obrębie Drawieńskiego Parku Narodowego i podlegają wszystkim rygorom obszaru prawnie chronionego. Zlewnia jezior pozbawiona jest obiektów przemysłowych, a tym samym brak w niej punktowych źródeł zanieczyszczeń wód. W czasie badań (Baran, 2004) stwierdzono występowanie na obszarze arkusza Radęcin źródeł i wysięków o zróżnicowanej wydajności. Źródła są ciekawym elementem geosyste- mów wodnych Drawieńskiego Parku Narodowego. Do jednych z ciekawszych należą źródła Moczele i Kamienna mające charakter punktowy. Wydajności tych źródeł wynoszą odpo- wiednio 45 l/s i 5,2 l/s. Źródła Drawieńskiego Parku Narodowego wymagają szczegółowych badań jak również objęcia ich ochroną jako obiekty przyrody nieożywionej.

2. Wody podziemne

Na obszarze arkusza Radęcin występuje jedno udokumentowane czwartorzędowe piętro wodonośne z kilkoma poziomami mającymi charakter użytkowy. Na omawianym obszarze

12 nie prowadzono badań hydrogeologicznych trzeciorzędu, jak również starszych ogniw straty- graficznych (Baran, 2004). Poziom wód gruntowych (nadglinowy) zajmuje północny i południowo-zachodni fragment arkusza. Jest on związany z zasobnymi utworami sandru Drawy uformowanego w okresie fazy pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego. Osady tego poziomu wykształcone są w postaci piasków i żwirów wodnolodowcowych. Występuje on na głębokościach od 0,4 m p.p.t. we wsi Jaźwiny do 28,0 m p.p.t. w Słowinie. W sporadycznych przypadkach jest on izolowany przewarstwieniami glin o małej miąższości (4 - 8 m). Zwierciadło wody ma charakter swobodny, bardzo rzadko lekko napięty. Miąższość poziomu wodonośnego waha się w granicach od 12,6 m (wieś Jelenie) do 32,0 m (wieś Słowin). W poziomie tym występu- ją na ogół wody dobrej jakości, wymagające prostego uzdatniania. Międzyglinowy poziom wodonośny jest związany ze zlodowaceniem środkowopolskim i północnopolskim. Występuje tu jeden, w miarę ciągły, poziom międzyglinowy o znacznym rozprzestrzenieniu, zajmujący większość południowej części arkusza. Osady tego poziomu wykształcone są w postaci piasków średnioziarnistych i średnioziarnistych ze żwirem i oto- czakami. Występuje on na głębokości od 10,2 m do 58,5 m, pod przykryciem izolującej warstwy glin o miąższości od 16 do 36 m. Poziom ten charakteryzuje się warunkami naporowy- mi, zwierciadło wody stabilizuje się na rzędnej od 47,8 m n.p.m. we wschodniej części arkusza do 68,6 m n.p.m. w zachodniej części arkusza. Miąższość warstwy wodonośnej waha się w granicach od 6,6 m do 26,8 m. Poziom ten zasilany jest przez bezpośrednią infiltrację wód opadowych, jak i pośrednio przez przesiąkanie poprzez warstwy zalegające powyżej. Podglinowy poziom wodonośny występuje wzdłuż osi arkusza i przypuszczalnie zwią- zany jest z osadami zlodowacenia południowopolskiego. Osady tego poziomu wykształcone są w postaci piasków drobnoziarnistych, sporadycznie średnioziarnistych ze żwirem. Poziom ten przykryty jest miąższym pakietem glin – średnio 68 m. Rozpoznanie poziomu podglino- wego jest bardzo słabe. Zwierciadło wody o charakterze subartezyjskim stabilizuje się na wy- sokości 56,8 do 70,5 m n.p.m. Wody piętra czwartorzędowego są wodami słodkimi, mineralizacja wyrażona suchą po- zostałością waha się od 117 do 755 mg/dm3, przy czym wartość średnia wynosi 289,36 mg/dm3. Są to na ogół wody średnio twarde, gdzie twardość waha się od 2,4 do 9,8 mval/dm3, a jej wartość średnia wynosi 4,06 mval/ dm3. Odczyn wody pH mieści się w przedziale 7,0 - 8,05, przy czym dominuje przedział 7,3 - 7,6. Zawartość siarczanów w tych 3 wodach mieści się w przedziale od 4,0 do 206,5 mg SO4/dm (średnio wynosi

13 3 3 40,94 mg SO4/dm ), a zawartość chlorków waha się od 0,5 do 98,2 mg Cl/dm (średnio wynosi 14,46 mg Cl/dm3). Na obszarze arkusza najwyższe wydajności w czwartorzędowych ujęciach wód noto- wane są w Słowinie i Radęcinie. Teren o nieco mniejszych wydajnościach to północna część arkusza: 3 studnie w Jaźwinach (ujęcie przemysłowe dla hodowli ryb), 3 studnie w Konotopie i ujęcie w Łasku.

. Fig. 3. Położenie arkusza Radęcin na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 - Obszar Najwyższej Ochrony (ONO), 2 - Obszar Wysokiej Ochrony (OWO), 3 - granica GZWP o charakterze porowym, 4 - zbiornik wód powierzchniowych Nazwa i numer zbiornika GZWP, wiek utworów wodonośnych: Zbiornik międzymorenowy Wałcz - Piła - 125, czwartorzęd (Q); Zbiornik międzymorenowy Dobiegniewo - 136, czwartorzęd (Q); Zbiornik Pradoliny Toruń - Eber- swalde (Noteć) - 138, czwartorzęd (Q); Subzbiornik Złotów - Piła - Strzelce Krajeńskie - 127, trzeciorzęd (Tr)

Na obszarze arkusza występują duże potrzeby rozwoju systemów neutralizacji ścieków z uwagi na małą odporność zbiorników wodnych (jezior) na degradację oraz potrzeby wyzna- czenia wiejskich punktów gromadzenia odpadów, a w przyszłości również w większych ze- społach zabudowy turystycznej.

14 W południowo-zachodniej części obszaru arkusza znajduje się fragment jednego z głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) - zbiornik Dobiegniew nr 136 (fig. 3). Jest to czwartorzędowy zbiornik międzymorenowy o charakterze porowym, którego zasoby dyspozycyjne szacowane są na 51,8 tys. m3/d, a średnia głębokość ujęć wynosi 50 m. Jest to główny zbiornik wody pitnej dla tego regionu (OWO - Obszar Wysokiej Ochrony), gdzie powinna być prowadzona właściwa gospodarka ściekowa (Kleczkowski, 1990). W południowo-wschodniej części znajduje się fragment dużego subzbiornika wód podziemnych (GZWP) - Złotów - Piła - Strzelce Krajeńskie nr 127. Jest to trzeciorzędowy zbiornik o charakterze porowym, którego zasoby dyspozycyjne wynoszą 186 tys. m3/d. Ochrona zbiornika jest spełniona w obecnym stanie rozpoznania przez ONO i OWO, wyznaczone dla nadległych lub sąsiadujących zbiorników (GZWP) czwartorzędowych, a leżących w strefach ich zasilania. Dla żadnego GZWP nie sporządzono szczegółowej dokumentacji.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie- czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 310-Radęcin zamieszczono w tabeli 1. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przecięt- nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 go-

15 dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A i B (zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 9 września 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb z danego miejsca. Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 1). Przeciętne zawartości badanych pierwiastków w glebach arkusza są niższe od wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod względem zawartości metali 7 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Do grupy B zaklasyfikowano próbkę gleby w punkcie 4, z uwagi na wzbogace- nie w cynk.

16 Tabela 1 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Wartość Wartość prze- zawartości przeciętnych ciętnych (me- Wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub w glebach (median) w dian) w glebach ziemi (Rozporządzenie Ministra Środowiska z na arkuszu glebach na obszarów nieza- dnia 9 września 2002 r.) 310- arkuszu 310- budowanych Radęcin Radęcin Polski 4) N=8 N=8 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa <2 mm <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja – woda kró- Mineralizacja 1) lewska Grupa A HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 10-71 13 27 Cr Chrom 50 150 500 1-3 2 4 Zn Cynk 100 300 1000 12-110 28 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-2 <1 2 Cu Miedź 30 150 600 <1-8 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 1-3 2 3 Pb Ołów 50 100 600 6-30 11,5 12 <0,05- Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 310-Radęcin w po- 1) grupa A szczególnych grupach zanieczyszczeń a) nieruchomości gruntowe wchodzące w As Arsen 8 skład obszaru poddanego ochronie na podsta- Ba Bar 8 wie przepisów ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie na podstawie Zn Cynk 8 przepisów o ochronie przyrody; jeżeli utrzy- Cd Kadm 8 manie aktualnego poziomu zanieczyszczenia Co Kobalt 8 gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia Cu Miedź 8 ludzi lub środowiska – dla obszarów tych Ni Nikiel 8 stężenia zachowują standardy wynikające ze Pb Ołów 8 stanu faktycznego, 2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rol- Hg Rtęć 7 1 nych z wyłączeniem gruntów pod stawami i Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza gruntów pod rowami, grunty leśne oraz za- 310-Radęcin do poszczególnych grup zanieczyszczeń (ilość drzewione i zakrzewione, nieużytki, a także próbek) grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłą- czeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopal- 7 1 ne, tereny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilość próbek

Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

17 2. Osady wodne

Kryteria oceny osadów Jakość osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze względów ekotoksykologicznych zastosowano wartoś ci PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 2 zamieszczono dopuszczalne za- wartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowiązujące w Polsce oraz wartości tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i wartoś ci PEL. Materiał i metody badań laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów jeziornych pobierane są z głęboczków jezior. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję ziarnowa drobniejsza niż 0,2 mm. Zawartości arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, oznaczenia kadmu wykonano metodą spektrometrii mas z jonizacją w pla- zmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-MS), także z roztworów uzyskanych po roztworzeniu pró- bek osadów wodą królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Prezentacja wyników Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartoś ciach PEL. Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu do zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu.

18 Zanieczyszczenie osadów Spośród jezior znajdujących się na arkuszu zbadane zostały osady sześciu jezior Radę- cina, Słowie (Sława), Czarnego, Ostrowca k/Głuska, Piaseczna oraz Przytoczna (Wielkie Wy- rwy). Osady jezior Radęcina, Słowie, Czarnego, Ostrowca oraz Piaseczna charakteryzują się niskimi zawartościami potencjalnie szkodliwych pierwiastków, zaobserwowano w nich jedynie niewielkie podwyższenie zawartości ołowiu. W osadach jeziora Przytoczna stwierdzono znacznie podwyższone zawartości arsenu, kadmu, ołowiu i rtęci, przy czym stężenie arsenu i ołowiu w tych osadach jest wyższe niż ich wartoś ci PEL, powyżej których obserwuje się szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. W żadnym ze zbadanych osadów nie odno- towano zawartości przekraczających dopuszczalne stężenia szkodliwych składników według rozporządzenia MŚ z dnia 16 kwietnia 2002 r.. Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości do- puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 2 Zawartość pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Przy- Rozpo- Słowie Czar- Ostrowiec Piasecz- toczno Tło geo- Radęcino Pierwiastek rządzenie PEL (Sława) ne k/Głuska no (Wielkie chemiczne 1999 MŚ 1999 2003 2003 1995 Wyrwy) 1997 Arsen (As) 30 17 <5 <5 8 <5 <5 <5 18 Chrom (Cr) 200 90 6 8 10 1 9 5 13 Cynk (Zn) 1000 315 73 35 57 45 46 47 169 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 0,5 1,0 <0,5 <0,5 0,5 2,0 Miedź (Cu) 150 197 7 4 7 3 7 49 16 Nikiel (Ni) 75 42 6 4 10 2 3 4 12 Ołów (Pb) 200 91 11 21 29 19 28 9 117 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,044 0,092 0,039 0,064 0,03 0,21 Rubryka 2: * Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony Rubryka 3: **zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne wg D. D. MacDonald, 1994.

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994).

19 Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (Fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż obu profili wahają się w przedziale od około 15 do około 35 nGy/h. Przeciętnie wartości te wynoszą około 22 nGy/h i są niższe od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Powierzchnię obszaru arkusza Radęcin budują utwory o dość niskich wartościach promieniowania gamma. Są to przede wszystkim plejstoceńskie piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe. W dolinach rzek wystę- pują piaski i żwiry rzeczne wieku plejstoceńskiego i holoceńskiego. Gliny zwałowe występu- jące w południowo-zachodniej części arkusza charakteryzują się nieco wyższymi wartościami promieniowania gamm (nieco powyżej 35 nGy/h) w porównaniu z plejstoceńskimi utworami piaszczysto-żwirowymi. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się w przedziale od około 1,4 do około 2,1 kBq/m2 wzdłuż profilu zachodniego, a wzdłuż profilu wschodniego - od około 0,5 do około 3,3 kBq/m2.

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Rad arkusza obszarze na promieniotwórczymi pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 4. Fig. 310W PROFIL ZACHODNI 310E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma (na osi rz osi (na

5886531 5892016 5889775 ę dnych - opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis - dnych 5884635 5887897 m m 5881028 5882722 5878780

5879799 5876815

0 5 10 15 20 25 30 35 40 0 5 10 15 20 25 30 35 40 nGy/h nGy/h 21

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5886531 5892016 5889775 5884635 5887897 m m 5881028 5882722 5878780

5879799 5876815

0 0.5 1 1.5 2 2.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3

2 2 ę kBq/m kBq/m cin

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzględniając zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 01. 62. 628) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zam- knięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmody- fikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umożliwiające póź- niejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokalizacyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróżnicowane w nawiązaniu do 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, O – odpadów obojętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: − wyłączenie terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować składowisk odpadów, − warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb, − wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono: − obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, − obszary o warunkach izolacyjnych spełniających przyjęte kryteria dla określonego typu składowisk odpadów, − obszary możliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, zaznaczono tak- że wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów.

Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyróżnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie: − izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów, − rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyjętych obszarów ochrony (p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód). Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie RWU posiadających wymienione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (tabela 3). Tabela 3 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ miąższość współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne ≥ 1 ≤ 1×10-9

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie: − warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami dla określonego typu składowisk (przyjętymi w tabeli 3), − zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m, miąższość lub jednorod- ność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi- ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedstawione razem na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizację wybranego otworu hydrogeologicznego, którego profil geologiczny (tabela 4) wykorzystano przy kon-

strukcji wydzieleń terenów POLS. Profil ten przedstawia budowę geologiczną do głębokości 5 m poniżej stropu pierwszej warstwy wodonośnej położonej pod utworami izolującymi. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego przeniesiony z arkusza Radęcin Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000. Stopień zagrożenia wód podziemnych wyznaczono w pięciostopnio- wej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcją nie tylko war- tości parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym różne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego też obszarów o różnym stopniu zagrożenia nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o różnym zagrożeniu jakości wód podziemnych. Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze objętym arkuszem Radęcin bezwzględnemu wyłączeniu z lokalizowania składowisk odpadów podlegają: − teren Drawieńskiego Parku Narodowego wraz z jego strefą ochronną, − obszary specjalnej ochrony NATURA 2000: siedliska – „Uroczyska Puszczy Draw- skiej” i ptaków – „Lasy Puszczy nad Drawą”, − obszary leśne o powierzchni powyżej 100 hektarów, − rezerwaty przyrody: „Łasko”, − łąki na glebach pochodzenia organicznego, − tereny bagienne i podmokłe, − powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w obrębie dolin rzek: Płocicznej, Korytnicy, Drawy, Suchej i mniejszych cieków, − strefy 250 m wokół jezior. Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów obejmują znaczne powierzchnie równiny sandrowej poza częścią zachodnią, gdzie zachowały się fragmenty wysoczyzny polodowcowej.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów obojętnych Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpośrednio na powierzchni występują grunty spoiste spełniające kryteria przepuszczalności (tabela 4) lub grunty spoiste, których strop znajduje się nie głębiej, niż 2,5 m p.p.t. Na analizowanym obszarze najlepsze własności izolacyjne mają czwartorzędowe gliny zwałowe zlodowaceń północ- nopolskich. Są to piaszczyste gliny zawierające liczne otoczaki, głazy i żwir o miąższości nieprze- kraczającej 10 m. Na terenach przykrytych glinami wyznaczono obszary predysponowane do składowania odpadów obojętnych. Zostały one wyznaczone w części południowo-zachodniej, na terenie gmin Dobiegniew i Bierzwnik. Największy obszar wyznaczono między Radęci- nem, Słowinem i jeziorem Wołogoszcz Duży. Jest to wysoczyzna morenowa zbudowana z gliny zwałowej i piasków lodowcowych z licznymi pagórkami kemów i ozów oraz kilkoma obniżeniami zastoiskowymi, lokalnie należy więc liczyć się z urozmaiconą powierzchnią terenu. Rozpoznanie wiertnicze terenu jest bardzo słabe, w obrębie wyznaczonych obszarów nie wykonano otworów, stąd brak jest potwierdzenia ewentualnej miąższości glin. W obrębie wyznaczonych obszarów dokonano podziału na rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) składowania odpadów na podstawie zalecanych ograniczeń warunkowych. Na analizowanym terenie ograniczenia warunkowe stanowiły: − obszar chronionego krajobrazu „Puszcza Drawska”, − strefa wysokiej ochrony głównego zbiornika wód podziemnych nr 136 – zbiornik morenowy Dobiegniew. Dla tego zbiornika nie ma sporządzonej dokumentacji hydrogeologicznej, dlatego po jej wykonaniu należy liczyć się z innym przebiegiem strefy ochronnej. Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Na omawianym terenie w strefie do głębokości 10 m nie występują osady ilaste, które mogłyby stanowić odpowiednią barierę izolacyjną dla składowania odpadów komunalnych. Nieliczne otwory wiertnicze dokumentujące obecność glin zlodowaceń północnopol- skich wskazują na niewielkie miąższości tych osadów, rzadko przekraczające 10 m. Pod tymi glinami występuje miąższa seria piasków wodnolodowcowych, w obrębie których znajduje się użytkowy poziom wodonośny. Takie mało korzystne warunki geologiczne i hydrogeolo-

giczne wykluczają wskazanie ewentualnych miejsc odpowiednich dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych bez konieczności stosowania sztucznych izolacji. Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Z geologicznego punktu widzenia w obrębie wyznaczonych POLS miąższości glin zwa- łowych są niewielkie, prawdopodobnie nie przekraczają 10,0 m. Otwory wiertnicze wykonane koło Słowina i Konotopa (w obszarach pozbawionych naturalnej izolacji) potwierdziły wy- stępowanie glin niewielkich miąższości (2,0-7,5 m). Największe rozprzestrzenienie na terenie objętym arkuszem Radęcin ma czwartorzędo- wy użytkowy poziom wodonośny występujący na głębokości 25,0-45,0 m, rozciągający się od Słowina na południu po Głusko (enklawa w Drawieńskim Parku Narodowym). Stopień zagrożenia wód poziomu użytkowego jest tu średni i niski, głównie ze względu na brak ognisk zanieczyszczeń. Ze względu na położenie części wyznaczonych obszarów (Radęcin- Słowin-jezioro Wołogoszcz Duży) w obrębie strefy wysokiej ochrony głównego zbiornika wód podziemnych, przy ewentualnym projektowaniu składowisk odpadów musi być uwzględniona właściwie prowadzona gospodarka odciekami ze składowisk. Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych W części południowo-zachodniej, gdzie na powierzchni występują formy pochodzenia lodowcowego: kemy i ozy okresowo wydobywano piaski i żwiry na potrzeby lokalne. Są to małe nieczynne wyrobiska, przeważnie zarośnięte i niewyróżniające się obecnie w morfologii terenu. Większe obiekty znajdują się przy drodze prowadzącej ze Słowina do Dobiegniewa oraz w rejonie na północ od jeziora Wołogoszcz Duży. Częściowo są zrośnięte i wykorzystywane przez okoliczną ludność jako „dzikie” wysypiska. Po wykonaniu dodatko- wych badań geologicznych i ewentualnym dodatkowym wykonaniu sztucznych barier izolacyjnych, mogą być rozpatrywane pod kątem składowania odpadów, tym bardziej, że są to wyrobiska suche. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geo-

logiczno–inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują za- sięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących do- brą naturalną izolację dla położonych głębiej poziomów wodonośnych. Jedyny otwór uwzględniony na omawianym terenie znajduje się koło Konotopa w gmi- nie Drawno na terenie pozbawionym naturalnej izolacji. Od powierzchni nawiercono 5,0 m warstwę glin (tabela 4). Tabela 4 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie wydzielonych obszarów Głębokość do zwiercia- dła wody podziemnej Profil geologiczny występującego pod Nr otworu Miąższość warstwą izolacyjną Archiwum na mapie warstwy [m p.p.t.] i nr otworu dokumen- izolacyjnej tacyjnej Strop [m] zwiercia- zwiercia- warstwy Litologia i wiek warstwy dło na- dło ustalo- [m p.p.t.] wiercone ne 1 2 3 4 5 6 7 0,0 gleba BH 1 0,5 glina piaszczysta, otoczaki 10,0 3100006 10,5 piasek ze żwirem, glina Q 10,5 10,5

Objaśnienia: BH – Bank HYDRO Q – czwartorzęd

X. Warunki podłoża budowlanego

W rozdziale tym przedstawiono geologiczno-inżynierskie warunki panujące na terenie całego arkusza Radęcin z pominięciem: przyrodniczych obszarów chronionych, terenów le- śnych i rolnych w klasie I – IV a oraz łąk na glebach pochodzenia organicznego (Instrukcja opracowania...,2005). Obszary: o warunkach korzystnych dla budownictwa, wyznaczono na gruntach spoistych półzwartych i twardoplastycznych oraz na gruntach niespoistych: średnio zagęszczo-

nych i zagęszczonych, na których nie występują zjawiska geodynamiczne, a głębokość wy- stępowania wody gruntowej przekracza 2 m. Warunki niekorzystne, utrudniające budownic- two wyznaczono na gruntach słabonośnych (organiczne, grunty spoiste w stanie plastycznym, zwietrzeliny gliniaste, grunty nie spoiste luźne), oraz w miejscach gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje się na głębokości mniejszej niż 2 m. Ze względu na to, że obszar arkusza jest prawie całkowicie zalesiony, ocenie poddano tylko niewielką jego część. Niewielkie otwarte przestrzenie niezalesione występują jedynie w północnej części arkusza, w rejonie Konotopu oraz w części południowo-zachodniej w rejonie Radęcina i Słowina. Są to obszary wysoczyzny polodowcowej, zbudowanej w warstwie powierzchniowej głównie z małoskonsolidowanych glin zwałowych zlodowaceń północno- polskich, na których rozwinęły się żyzne gleby brunatne. Gleby te należą do wysokich klas bonitacyjnych i w związku z tym zostały wykluczone z oceny geologiczno-inżynierskiej. Obszary korzystne dla zabudowy stanowią tereny niezalesione, stanowiące enklawy pomiędzy obszarami gleb chronionych, torfowiskami i nieużytkami w okolicach: Konotopu, Jeleni, Wygonu, Łaska, Radęcina Brenia i Słowina. Są to miejsca gdzie występują spoiste grunty morenowe zlodowaceń północnopolskich w stanie półzwartym lub twardoplastyczne oraz grunty piaszczyste wodnolodowcowe średnio zagęszczone lub zagęszczone. Obszar arkusza jest bogaty w jeziora i liczne zagłębienia bezodpływowe oraz rynny i dolinki rzeczne, na których rozwinęły się torfowiska i gleby pochodzenia organicznego. Otoczenie tych miejsc, czyli obszary jeszcze podmokłe oraz skarpy dolin rzecznych zostały zaklasyfikowane jako niekorzystne dla budownictwa. Są to okolice jeziora Radęcino, podmo- kłości w rejonie Słowina, Łaska, oraz Głuska. Występują tu grunty spoiste, zastoiskowe zlo- dowaceń północnopolskich w stanie plastycznym lub niskoplastycznym oraz grunty organiczne (próchnice, torfy, gytie) holoceńskie, a poziom wód gruntowych znajduje się na głębokości mniejszej niż 2 m od powierzchni terenu. Należy wskazać, że obszary o niekorzystnych warunkach dla budownictwa stanowią również zbocza jeziornych rynien subglacjalnych gdzie spadki terenu są większe od 12%. W większości zbocza te położone są w niewaloryzowanych terenach zalesionych w południowo-wschodniej części arkusza.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Radęcin stanowi równina sandrowa o młodoglacjalnym krajobrazie urozmaiconym wciętymi dolinami rzecznymi i rynnami jeziornymi oraz pagórkami utworów glacjalnych. W granicach arkusza dominuje zwarty kompleks leśny Puszczy Drawskiej, w obrębie której utworzony został Park Narodowy, o charakterystycznym kształcie prze-

strzennym zbliżonym do litery V. Obejmuje on dolinę rzeki Drawy i jej dopływu Płocicznej, oraz fragmenty puszczy wraz ze śródleśnymi łąkami, torfowiskami i jeziorami. Drawski Park Narodowy (DPN) powstał w 1990 r. na powierzchni 8691,5 ha. W roku 1996 został on powiększony, stąd jego aktualna powierzchnia wynosi 11 342 ha, z czego lasy zajmują 9 614 ha. Ochroną ścisłą objęte jest 368 ha. Park powołany został głównie dla ochrony szczególnie cennych odcinków rzek Drawy i Płocicznej wraz z otaczającymi je lasami (Woźniak, 1990). Jeziora położone w obrębie DPN są bardzo zróżnicowane, i stanowią odrębnie funkcjonujące ekosystemy. Rzeki natomiast zachowały się w stanie zbliżonym do naturalnego. Ich doliny cechują się dużą zmiennością morfologii. Koryta rzeczne posiadają liczne wypłycenia i zagłębienia, a dna są różnie wy- kształcone, od mulistego przez piaszczyste, żwirowe, aż po kamieniste. DPN odznacza się bogactwem występujących typów ekosystemów, w obrębie których udokumentowano 224 zbiorowiska roślinne, w tym 25 leśnych i zaroślowych. W parku stwierdzono występowanie około 870 gatunków roślin naczyniowych, z których wiele podlega ochronie gatunkowej. Do gatunków szczególnie cennych należą: storczyki, żurawina drob- nolistkowa, rosiczki, turzyca bagienna, widłaki oraz rzadkie rośliny reliktowe takie jak: cha- medafne północna. Świat zwierząt na tym terenie jest bardzo bogaty. Najlepiej zbadane i naj- liczniej występujące są ptaki, w obrębie których zanotowano 129 gatunków lęgowych. Na terenie Parku występuje siedem gatunków gadów, zinwentaryzowano też trzynaście gatunków płazów. W omawianym obszarze znajdowało się wiele ścisłych rezerwatów przyrody, które z chwilą powołania DPN figurują w planie ochrony parku jako obszary ochrony ścisłej. Wo- kół parku narodowego utworzona została strefa ochronna – otulina, w której obowiązują zasady ochrony środowiska zabezpieczające park narodowy przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. Na pozostałym obszarze arkusza Radęcin, oprócz parku narodowego i otuliny istnieją także inne obszary i obiekty przyrodnicze podlegające ochronie (Pawlaczyk, 1998). W połu- dniowej i zachodniej jego części zaznaczono granice obszarów chronionego krajobrazu Bierzwnik i Puszcza Drawska, a w północnej i południowo zachodniej części granice obsza- rów Puszcza nad Drawą oraz Dominikowo-Niemieńsko. Obszar Chronionego Krajobrazu Bierzwnik położony w zachodniej części arkusza po- wstał w 1998 r. dla ochrony leśno-jeziornego krajobrazu Puszczy Drawskiej. Cały Obszar położony jest w dorzeczu rzeki Korytnicy, będącej lewym dopływem rzeki Drawy. Jego po-

wierzchnia w granicach arkusza Radęcin wynosi 2 096 ha i teren ten jest prawie w całości pokryty lasem. Obszar Chronionego Krajobrazu Puszcza Drawska, przylega do Drawieńskiego Parku Narodowego od jego południowo-zachodniej strony. Powstał on w 2003 roku w obszarze o powierzchni 42 173 ha, z czego w granicach arkusza znajduje się 8 658 ha. Utworzono go z kilku innych obszarów chronionego krajobrazu, dawniej funkcjonujących na terenie woje- wództwa lubuskiego. OCHK obejmuje południową część kompleksu leśnego Puszczy Draw- skiej. Jest to w większości obszar leśny porastający teren sandrowy i morenowy o urozmaiconej rzeźbie z drzewostanami dębowymi. Puszczańska fauna to między innymi: puchacz, orzeł bielik, orlik krzykliwy i żółw błotny. Obszar Chronionego Krajobrazu Puszcza nad Drawą powstał w 1998 i obejmuje cześć kompleksu leśnego Puszczy Drawskiej. Obszar zajmuje południowo-wschodnią część arkusza na powierzchni wynoszącej 1 105 ha. Dominują tu bory sosnowe o charakterze lasów gospo- darczych. Wśród nich zlokalizowane są malownicze jeziora. Lasy te są biotopem puchacza, rybołowa i bielika. Obszar Chronionego Krajobrazu Dominikowo-Niemieńsko został powołany w 2000 r. na powierzchni 5801 ha. Obszar ten na niewielkim odcinku graniczy z północną częścią Dra- wieńskiego Parku Narodowego. Walory przyrodnicze stanowi zwartość kompleksu leśnego borów sosnowych urozmaiconych torfowiskami wysokimi, oczkami wodnymi z ciekawą florą (widłaki, rosiczki, torfowce) i fauną (bocian czarny) oraz wzniesienia kemowe z ciepłolubną roślinnością. Innym obszarem chronionym jest rezerwat „Łasko” zlokalizowany na półwyspie jeziora Przytoczno o powierzchni 16,95 ha. Chroni on jedną z największych kolonii lęgowych czapli siwej oraz inne rzadkie gatunki jak: puchacz, orzeł bielik, kania czarna. Drzewostan tworzą ponad 100 letnie sosny głównie z domieszką: lipy, grabu, buka, klonu i jaworu. Na południowy zachód od Konotopu znajduje się projektowany torfowiskowy rezerwat „Torfowisko Konotop”, obejmujący obecny użytek ekologiczny oraz jezioro Konotop. Jego powierzchnia wynosi ponad 68 ha. Dokumentacja projektowa rezerwatu zakłada ochronę eko- systemu torfowiskowego, należącego do jednego z najlepiej zachowanych i najcenniejszych pod względem przyrodniczym w środkowej części Puszczy Drawskiej. W obrębie arkusza zlokalizowanych jest 5 pomników przyrody, do których należą drzewa pomnikowe, głównie dęby szypułkowe. Na mapie zaznaczono także 7 użytków ekologicznych, które związane są z torfowiskami, na których występują stanowiska cennych roślin, oraz z ostojami zwierzyny łownej.

W ich obrębie stwierdzono występowanie między innymi: żmii zygzakowatej, padalca, żaby trawnej i moczarowej, oraz wielu gatunków ptaków śpiewających. Arkusz Radęcin leży w obrębie ważnej jednostki strukturalnej ECONET (fig. 5). Jest nią węzeł skali europejskiej - 7M Obszar Drawy (Liro, 1998). Powierzchnia obszaru wynosi 1370 km2, w obrębie którego 86 km2 powierzchni zajmuje park narodowy. Tabela 5 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i użytków ekologicznych

Rok Nr obiektu Forma Gmina Rodzaj obiektu Miejscowość zatwier- na mapie ochrony Powiat (powierzchnia w ha) dzenia 1 2 3 4 5 6 Bierzwnik Fn - „Łasko” 1 R Łasko 1964 choszczeński (16,95) Drawno T – „Torfowisko Konotop” 2 R Zatom * choszczeński (68,10) Drawno 3 P Międzybór 1955 Pż - dwa dęby szypułkowe choszczeński Człopa 4 P Jelenie 1994 Pż - trzy dęby szypułkowe wałecki Drawno 5 P park Konotop 1958 Pż - dąb szypułkowy choszczeński Bierzwnik 6 P Breń 1989 Pż - dąb szypułkowy choszczeński. Dobiegniew 7 P Głusko 1991 Pż – dwa cisy strzelec.-drezden. Drawno „Torfowisko Konotop”, torfowi- 8 U Zatom 1998 choszczeński sko mszarne (27,56) między osadą „Bagno Wesołych Wariatów”, Drawno 9 U Bogdanka i Ro- * zarastające jeziorko dystroficzne choszczeński goźnica (b.d.) Żółwinko (Jelo- Drawno „Parszywe Bagno I”, torfowisko 10 U 1995 nek) choszczeński śródleśne (b.d.) Żółwinko Drawno „„Parszywe Bagno II”, torfowi- 11 U 1998 (Jelonek) choszczeński sko śródleśne (4,18) „Długie Bagno”, torfowisko okolice jez. Pia- Drawno 12 U 1995 śródleśne w rynnie terenowej seczna choszczeński (b.d.) „Graniczne Bagna”, torfowisko okolice jez. Pia- Drawno/Bierzwnik 13 U 1995 śródleśne w rynnie terenowej seczna choszczeński (10,63) Dobiegniew „Oczko”, śródleśne mokradło 14 U Radachowo 1995 strzelec.-drezden. (2,07)

Rubryka 2 - R - rezerwat; P - pomnik przyrody; U - użytek ekologiczny; Rubryka 5 - * obiekt projektowany Rubryka 6 - rodzaj rezerwatu: Fn – faunistyczny, T - torfowiskowy; - rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej b.d. – brak danych o powierzchni.

Na obszarze arkusza znajdują się fragmenty proponowanych przez organizacje pozarzą- dowe obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Uroczyska Pusz- czy Drawskiej oraz Lasy Puszczy nad Drawą.

Na terenie arkusza funkcjonuje kilka szlaków turystycznych związanych z Drawieńskim Parkiem Narodowym. Jednak z powodu ich lokalnego znaczenia nie zostały one naniesione na mapę.

Fig. 5. Położenie arkusza Radęcin na tle systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – granice obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 7M-Obszar Drawy, 8M-Obszar Dolnej Noteci, 2 - granice obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 3K-Obszar Puszczy No- teckiej. 3-korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 4m-Obszar Pojezierza Chosz- czeńskiego, 12m–Obszar Pojezierza Dobiegniewskiego, 4 - korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 2k-Obszar Pobrzeża Iny, 14k - Obszar Pojezierza Wałeckiego. 5 – większe jeziora

XII. Zabytki kultury

Na terenie arkusza Radęcin występują nieliczne stanowiska archeologiczne, z czego największe ich skoncentrowanie występuje w rejonie Głuska. Pozostałe znajdują się w rejonie: Słowina, Lipinki, Konotopu, Zatomia, Moczeli, Niemienicy oraz w okolicy jeziora Ostrowieckiego. Wiek stanowisk jest bardzo zróżnicowany, w samej tylko wsi Głusko odna-

leziono ślady epoki kamienia, ślady z okresu wpływów rzymskich, kultury łużyckiej oraz z XVIII i XIX wieku. Inne zaklasyfikowano do starożytności i późnego średniowiecza. Na analizowanym terenie ochroną konserwatorską objęto obiekty w miejscowościach: Konotop - kościół romański zbudowany z kamienia pochodzący z początku XIV wieku przebudowany w XVII wieku, Słowin - kościół filialny p.w. Wniebowzięcia NMP i mur z począt- ku XVI wieku, częściowo przebudowany w 1890 roku, Ostrowite - ruina kościoła i mur z XVIII wieku. Wymienione zasoby dóbr kultury materialnej, choć nieliczne, mają duże znaczenie dla zachowania dziedzictwa kultury i stanowią znaczący walor dla rozwoju turystyki.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Radęcin jest terenem o bardzo dużym udziale lasów, co powoduje, że podstawową formą aktywności ludzkiej jest gospodarka leśna. Istotną funkcję gospodarczą odgrywa również rolnictwo, występujące głównie w granicach gleb ornych o wysokiej klasie bonitacyjnej, w północnej i południowo-zachodniej części arkusza. Dominuje tam uprawa zbóż i roślin pastewnych. Dość dobre warunki przyrodnicze sprzyjają rozwojowi sadownictwa i warzywnictwa. Funkcją uzupełniającą, ale ważną w rozwoju gospodarczym omawianego regionu jest turystyka. Ruch turystyczny wzrasta nieprzerwanie od momentu powołania Drawieńskiego Parku Narodowego. Największą rzeką na tym obszarze jest Drawa. W widłach Drawy i jej lewego dopływu Płocicznej w 1990 roku powstał Drawieński Park Narodowy. Powierzchnię arkusza uatrakcyjniają liczne jeziora. Największym z nich jest jezioro Ostrowiec o silnie urozmaiconej linii brzegowej, otoczone wysokimi, leśnymi brzegami. Głównym użytkowym poziomem wodonośnym jest poziom czwartorzędowy. Należy on do średnio zasobnych, potencjalne wydajności studni wynoszą przeważnie od kilkunastu do 75 m3/h. Wody tego poziomu w zdecydowanej ilości ujęć odznaczają się podwyższoną zawar- tością Fe 3+ i Mn 3+, dlatego też wymagają prostego uzdatniania. Rozpoznawanie występowania kopalin jest dość słabe. Brak jest udokumentowanych złóż. W części południowo-zachodniej wyznaczono jedynie niewielkie obszary perspekty- wiczne dla piasków i żwirów lodowcowych, możliwych do zagospodarowania na potrzeby lokalnego budownictwa i drogownictwa.

Na terenie objętym arkuszem Radęcin wyznaczono jedynie obszary predysponowane do składowania odpadów obojętnych. Zostały wyznaczone w części południowo-zachodniej, na terenach przykrytych glinami zwałowymi zlodowaceń północnopolskich. Uwarunkowania geologiczne (brak utworów ilastych w strefie do głębokości 10 m) i hydrogeologiczne (płytkie występowanie poziomu użytkowego) wykluczają możliwość lokalizacji składowisk odpadów komunalnych z wykorzystaniem naturalnej bariery geologicznej. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mogą być rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi bądź pogarszających stan środowiska. Wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim. Na obszarze arkusza brak jest obiektów przemysłowych i miast, a dominującą jego część zajmują przyrodnicze obszary chronione: Drawieński Park Narodowy wraz z otuliną, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty i użytki ekologiczne. Dodatkowo w granicach arkusza znajdują się dwa proponowane obszary chronione NATURA 2000 Wymienione uwarunkowania w połączeniu z wyjątkowymi walorami przyrodniczo- krajobrazowymi predysponują omawiany teren do dalszego wykorzystania go dla gospodarki leśnej, rolnej i turystyki.

XIV. Literatura

BARAN E., 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski 1: 50 000 arkusz Radęcin, Państwowy Instytutu Geologiczny, Warszawa Dokumentacja geobotaniczna torfowisk,(badania wstępne) rejon Szczuczarz, 1973, Instytut Biologii Roślin i Biofizyki Akademii Rolniczej we Wrocławiu Instrukcja opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1: 50 000, 2005. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. KLECZKOWSKI A.S. (red), 1990 - Mapa Obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziem- nych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony. AGH Kraków KONDRACKI J. (red), 1998 - Geografia regionalna Polski, Mezoregiony fizyczno - geogra- ficzne. PWN Warszawa. KOZŁOWSKI I., 1977 - Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Gorzów Wiel- kopolski. PIG, Warszawa.

KWAPISZ B., MĄDRY S., POPIELSKI W., 1999 – Projekt prac geologicznych dla opracowania arkuszy: Recz (270), Kalisz Pomorski (271) i Radęcin (310) Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000. LIRO A. (red), 1998 – Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. ŁUBIUK J., 1975 - Rejestr złóż surowców budowlanych (okruchowych i ilastych) występują- cych w obrębie województwa: szczecińskiego w rejonie: Choszczna. Przedsiębior- stwo Geologiczne, Wrocław. PAWLACZYK P., KUJAWA - PAWLACZYK J., 1998 - Otulina Drawieńskiego Parku Na- rodowego - inwentaryzacja przyrodnicza i projekt ochrony. Dyrekcja Drawieńskiego Parku Narodowego, Drawno. RAPORT o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2002 - 2003, 2004. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Szczecin. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paź- dziernika 2002 r., poz. 1359. RÜHLE E., 1986 - Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Państwowy Instytut Geolo- giczny, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. - 1993 - Mapy radioekologiczne Polski Część I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa stężeń cezu w Polsce. Skala 1:750000. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. - 1994 - Mapy radioekologiczne Polski Część II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. SZCZEŚNIAK A., PIOTROWSKI A., 2001 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1: 50 000 Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa WITOSŁAWSKA B., 1998 - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, gmina Drawno. Biuro Planowania Przestrzennego Sp. Z o.o. Gorzów Wielkopolski

WOŹNIAK K., 1990 - Plan ochrony Drawieńskiego Parku Narodowego. Operat generalny - opis ogólny, Słupsk. Zlokalizowanie i charakterystyka złóż torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględnieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska, 1999 - IMUZ, Falenty.