PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz RADĘCIN (310) Warszawa 2005 Autorzy: Izabela Bojakowska*, Piotr Brejner*, Aleksandra Dusza*, Grażyna Hrybowicz*, Jacek Koźma*, Anna Pasieczna*, Hanna Tomassi-Morawiec* Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Jacek Koźma * Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska* * - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2005 Spis treści I. Wstęp (J. Koźma, P. Brejner) ................................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Koźma, P. Brejner) ................................... 4 III. Budowa geologiczna (J. Koźma, P. Brejner) ....................................................................... 7 IV. Złoża kopalin (J. Koźma, P. Brejner) ................................................................................ 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Koźma, P. Brejner)................................................. 11 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Koźma, P. Brejner)........................... 11 VII. Warunki wodne (J. Koźma, P. Brejner) ........................................................................... 12 1. Wody powierzchniowe................................................................................................... 12 2. Wody podziemne............................................................................................................ 12 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 15 1. Gleby (A. Pasieczna, A. Dusza) ..................................................................................... 15 2. Osady wodne (I, Bojakowska)........................................................................................ 18 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ......................................... 19 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ............................................................................. 22 X. Warunki podłoża budowlanego (J. Koźma, P. Brejner)...................................................... 27 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Koźma, P. Brejner)..................................................... 28 XII Zabytki kultury (J. Koźma, P. Brejner) ............................................................................. 32 XIII. Podsumowanie (J. Koźma, P. Brejner) ........................................................................... 33 XIV. Literatura......................................................................................................................... 34 I. Wstęp Arkusz Radęcin Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wyko- nany w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w 2005 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arku- szu Radęcin Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanej w roku 2001 w Oddziale Pomorskim Państwowego Instytutu Geologicznego (Szcześniak, Piotrowski, 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszych arkuszy, wykorzystano materiały z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, archiwum Przed- siębiorstwa Geologicznego „Proxima”, archiwum Zachodniopomorskiego Urzędu Woje- wódzkiego w Szczecinie i jego delegatury w Koszalinie, archiwum Lubuskiego Urzędu Wo- jewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim. Wykorzystano też informacje zebrane w urzędach miast i gmin, oraz w nadleśnictwach. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione zwiadem terenowym. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Radęcin leży pomiędzy 15º45’ a 16º00’ długości geograficznej wschod- niej oraz 53o00’ a 53o10’ szerokości geograficznej północnej. Należy on do trzech woje- wództw: lubuskiego, zachodniopomorskiego i w niewielkim fragmencie do wielkopolskiego. 4 W obrębie województwa lubuskiego teren arkusza administrowany jest przez powiat: strze- lecko-drezdenecki (gmina Dobiegniew), na obszarze województwa zachodniopomorskiego przez powiaty: choszczeński (gminy: Bierzwnik i Drawno) i wałecki (gmina Człopa), a w województwie wielkopolskim przez powiat czarnkowsko-trzcianecki (gmina Krzyż Wiel- kopolski). Według regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego (1998) obszar arkusza Ra- dęcin położony jest w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, w podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, w makroregionie Pojezierza Południowopomorskiego i w dwóch me- zoregionach: Równiny Drawskiej i Pojezierza Dobiegniewskiego (fig. 1). W rzeźbie terenu elementem dominującym jest równina sandrowa piasków glaciflu- wialnych, która dzieli się na kilka stopni tarasowych i rozciąga się wzdłuż biegu rzeki Drawy. Mimo, że obszar nosi nazwę Równiny Drawskiej nie ma on płaskiego i monotonnego charak- teru. Miejscami spod piasków odsłaniają się formy ostańcowe dawnej powierzchni wysoczy- znowej. Zajmują one większe obszary, w rejonie Konotopu, na północy arkusza i w rejonie Radęcina, w południowo-zachodniej jego części oraz w formie mniejszych płatów w jego części centralnej. Równina sandrowa pokryta jest w całości lasami Puszczy Drawskiej. W geomorfologii terenu wyróżniają się skomplikowane układy rynien lodowcowych odziedziczone przez główne rzeki obszaru arkusza: Drawę i Płociczną. Ponadto widoczne są tu również rynny strefy marginalnej o przebiegu zbliżonym do równoleżnikowego, jak i formy kemopodobne oraz zagłębienia bezodpływowe. Deniwelacje nie przekraczają wprawdzie 20 m, jednak duży udział form erozyjnych i wytopiskowych obecnie zajętych przez jeziora i torfowiska sprawia, że rzeźba terenu cha- rakteryzuje się znaczną dynamiką. Zasadniczym elementem rzeźby są wcześnie wspomniane doliny rzeczne, wcięte miejscami na kilkanaście metrów w powierzchnię sandru. W dolinach zachodzą dynamiczne procesy rzeźbotwórcze, takie jak punktowa erozja zboczy dolin w miejscach erozji bocznej rzeki, a następnie akumulacja osadów w obrębie tarasów zalewo- wych. Na obszarze arkusza dominują gleby rdzawe, wykształcone z piasków polodowcowych (miejscami rzecznolodowcowych). Na nich wykształciły się dominujące w obszarze arkusza ekosystemy leśne Puszczy Drawskiej. Są to bory sosnowe oraz lasy bukowe. Gleby rdzawe są silnie zróżnicowane na podtypy - od rdzawych brunatniejących po rdzawe bielicowane. Na zachód od doliny Drawy, w rejonie Konotopu i miejscowości Jelenie, w miejscach gdzie ska- łą macierzystą są gliny zwałowe, występują płaty gleb brunatnych. Są to miejsca występowa- 5 nia gleb ornych chronionych. Izolowane płaty gleb chronionych występują również w połu- dniowo-zachodniej części arkusza w okolicy Radęcina - Słowin. Fig. 1. Położenie arkusza Radęcin na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica makroregionu 2 - granice mezoregionu 3 - większe jeziora Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.42 Pojezierze Choszczeńskie, 314.43 Pojezierze Ińskie; Mezo- regiony Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej: 315.33 Kotlina Gorzowska; Mezoregiony Pojezierza Południowo- pomorskiego: 314.62 Pojezierze Dobiegniewskie, 314.63 Równina Drawska, 314.64 Pojezierze Wałeckie W zagłębieniach i rynnach, gdzie rozwinęły się torfowiska, spotyka się gleby torfowe i murszowe, a w dolinach rzecznych, na tarasach akumulacyjnych - gleby mułowe. Inne typy gleb (bielicowe, czarne ziemie leśne, gleby inicjalne, gleby antropogeniczne) odgrywają mi- nimalny udział w budowie pokrywy glebowej arkusza. Na terenie arkusza brak jest większych miast. Do niewielkich miejscowości nale- żą: Radęcin, Konotop, Breń, Słowin. Najwięcej ludności zamieszkuje w miejscowości Breń (670 osób). 6 Duże zalesienie terenu powoduje, że podstawową formą aktywności gospodarczej jest leśnictwo. Od połowy XIX wieku zaznacza się ciągły proces wycofywania się osadnictwa i rolnictwa z terenu puszczy i zalesianie porzuconych gruntów. Proces ten trwa również obec- nie, i jest nie zawsze korzystny dla ochrony przyrody Drawieńskiego Parku Narodowego. Konsekwencjami zaniku osadnictwa jest ginięcie niektórych gatunków ciepłolubnych fauny i flory, postępujący deficyt przestrzeni otwartej w krajobrazie regionu oraz degradacja gleb w wyniku powszechnej uprawy