Levend VERLEDEN –––––––––––––––––––––––– Periodiek tijdschrift nummer 1 – 2013 van de Historische Vereniging De Jubileumjaar

Dat de tijd vliegt hoeven we niet extra te benadrukken. Veenbrugproject te realise - Wie een ‘zekere’ leeftijd heeft bereikt, merkt het zelf maar ren, vertelt in deze uitgave al te goed. Wat mij betreft is het zo snel gegaan, dat ik me uitgebreid waarom hij dat verbeeld nog fit en rimpelloos de afgelopen tien jaar te zijn doet en uiteraard beschrijft doorgekomen. Zo is het echter niet. Op de verenigings - hij de geschiedenis van de website staan foto’s die het tegendeel bewijzen. In serie 1 Veenbrug. staat een aantal foto’s van de oprichtingsvergadering, die Rienk Offringa vond een mij duidelijk maken dat tien jaar toch wel lang is. Ook aantal jaren geleden paperas - lang genoeg om veel tot stand te brengen. Neem de foto’s sen op zolder waaruit een die ik net noemde. Die staan voor iedereen bereikbaar op verhaal geschreven kon wor - de website, net als de krantenberichten die Jan Kiers bij den over de geschiedenis van elkaar sprokkelt uit de archieven van het Drents Archief. ‘Offringa Elektrotechniek’. Of al die druk bezochte avonden die een aantal keren per Overigens komt in dit ver - jaar worden georganiseerd om lessen te leren uit het verle - haal ook een stukje ‘oorlog’ den. voor.

Tijdens een onlangs gehou - op heden nog. Terwijl deze De actie ‘Redactie zoekt den vergadering van de speurneuzen de redactie vrouw’ is geslaagd. redactie, de ‘klankbordgroep’ moeten voeden om hun Bovendien is ook ‘zomaar’ en een aantal bestuursleden bevindingen in ‘Levend een man aan komen lopen. werd afgesproken dat het Verleden’ te publiceren. In de volgende ‘Levend bestuur in de komende tijd Overigens deed de werk - Verleden’ worden de muta - probeert een onderzoeks - groep bruggen en scheep - ties nader aan u voorgelegd. werkgroep in het leven te vaart al verdienstelijk werk. Kijk en dat is nu ook zoiets roepen. Daarin moeten men - Maar het moet beter kunnen wat er bereikt is. Er blijken sen plaatsnemen die het leuk en over meer onderwerpen. telkens weer vrijwilligers vinden om in het verleden te voorhanden die mee willen wroeten. Bijvoorbeeld in het In dit eerste nummer van het helpen en een steentje bijdra - inmiddels redelijk gevulde jubileumjaar treft u, net als gen. In de toekomst kijken eigen archief. Ons archief voorgaande jaren, weer twee kunnen we niet. ‘De Smilde’ waar verschillende verenigin - verhalen over de Tweede is juist een vereniging die gen, instellingen en particu - Wereldoorlog aan, minder terugkijkt. lieren al materiaal hebben dan vorig jaar maar zeer inte - ingebracht. Als historische ressant. Roelof Matien, die vereniging missen we dit tot zo hard ijvert om het Fred Fontijn

Levend Verleden / 1–2013 3 De prehistorische veenbruggen van Smilde

| door Roelof Matien

Dat Smilde als eerdere veenkolonie langs de Drentsche Hoofdvaart vele bruggen heeft, is bekend. Rond de kerst, als de hele vaart in sfeervolle verlichting is gehuld, schitteren ze er bovenuit. Maar dat Smilde ook prehistorische veenbruggen kent is - geheel begrijpelijk - velen niet bekend. Veenbruggen zijn immers van een heel andere orde en van voor onze jaartelling. Aan de oostkant, net buiten Smilde, nabij de Suermondsweg naar , zijn tijdens de vervening en ontginning twee Rond 6000 jaar geleden had zich hier inmid - van die prehistorische veenbruggen aange - dels een strook veenmoeras ontwikkeld vanaf troffen. Het waren circa 2.80 meter brede het Fochtelooërveen ‘afwaterend’ in zuidwes- overbruggingen van dwars tegen elkaar telijke richting en een smallere strook veen in gelegde stammen. Ze waren weer over - westelijke richting naar Friesland. groeid door veen en daardoor een paar dui - Meer en meer werd door toenemende veen - zend jaar geconserveerd en onopgemerkt vorming het leefbare gebied kleiner. gebleven. Een reconstructie van die noor - De veenontwikkeling zette zich gestaag door delijke veenbrug kwam in 1998 gereed. tot het moment van drooglegging en verve - Thans wordt deze reconstructie gereno - ning veerd en verlengd. Aan de westkant van de Drentsche Hoofdvaart kon zich een meters dik veenpak - Knuppelwegen ket ontwikkelen, terwijl aan de hoger gelegen Na de laatste ijstijd, zo’n 10.000 jaar geleden, oostkant de hoogste delen nagenoeg vrij ble - werd het klimaat warmer en natter en begon - ven van veengroei. Nabij de veenbrug was het nen flora en fauna zich sterk te ontwikkelen. veen zo’n 4000 jaar geleden of iets eerder gaan Ongeveer 7000 jaar geleden kwam er in groeien. De turfwinning was daar dan ook nog nauwelijks hoogveen voor. minder interessant en kwam veel later in uit - Alleen in de vennetjes en in Zuidoost- voering.(Daardoor nu veenbrugfoto's Drenthe in het Hunzedal had zich al wat veen beschikbaar!) Om over het verraderlijke vrij - gevormd. De jagers van de vroege steentijd wel onbegaanbare veen de andere kant te konden zich dus vrijelijk over het Drents pla - bereiken, legden onze verre voorouders veen - teau verplaatsen. Zo is eerder nabij de veen - bruggen aan, ook wel veenwegen of knuppel - brug op een hoger gelegen deel stenen wegen genoemd. Soms liepen ze alleen maar gebruiksmateriaal van 9000 jaar oud het veen in voor de jacht of voor rituele doel - aangetroffen. einden.

18 Levend Verleden / 1–2013 Veenbrug 1, 17 juli 1902, blootgelegd door Jacob Mast Wzn, voorman in dienst van wed. Groeneveld Harders-Hoogerbrugge, (foto: collectie RUG Groningen) De meeste en ook bekendste veenbruggen of met veldkeien kwamen voor. zijn aangetroffen vanaf de Hondsrug in ooste - Met de exploitatie van het veen, het turfste - lijke richting in het Bourtangerveen. De ken en het aanmaken van landbouwgrond, Valtherbrug was daar met een lengte van wel zijn al die in de prehistorie gerealiseerde hou - 12 km tot bijna Ter Apel, de langste en meest ten constructies als veenbruggen en voetpa - indrukwekkende. den verdwenen. Alleen bij Nieuw-Dordrecht Maar ook in de Smilder venen zijn dus veen - bevindt zich nog een gedeelte neolithische bruggen aangetroffen. Niet alleen bij de veenweg van ca. 2100 v Chr. onder het maai - Suermondsweg, maar ook nabij en over de veld. Friese grens, zoals in 1818 in de venen van Kymmell, westelijk van de Hoofdvaart. Herontdekking in 1982 Verder nabij Appelscha (1892) en ook ca. 1,5 Beschouwingen en onderzoeken over geschie - km over de Friese Scheid (=grens) bij het denis en archeologie in Drenthe worden al toenmalige Ravensmeer (1864). sinds 1883 op wetenschappelijk verantwoor - De constructie van de veenbruggen verschil - de wijze gepubliceerd in het jaarboek De de afhankelijk van het gebruik. Meestal was Nieuwe Drentse Volksalmanak (NDV), als het een constructie van circa drie meter breed opvolger van de Drentsche Volksalmanak van tegen elkaar gelegde stammen. Soms wer - (1837-1851). Naar aanleiding van de vermel - den hele dikke gekloofde boomstammen toe - ding van een veenweg in Smilde in de NDV gepast met een vlak brugdek. Soms lagen de van 1903 deden amateurarcheoloog J.G. van stammen op twee rijen drukverdelende lang - der Heide en Jan Bruggink uit sliggers voor een stabieler, vlakker dek. Maar (medewerker van het Drents Museum) vanaf ook smalle planken voetpaden zijn aangetrof - 1979 naspeuringen of nog iets van die veen - fen. Die planken waren in het veen vastgezet weg te vinden was. Landbouwer J. Harders met houten pennen door een gat op de ein - van de Molenwijk wist zich de veenweg uit den en met een dwarsplank er onder. Ook zijn jeugd te herinneren en wees hun de plaats constructies van vlechtmatten, takkenbossen aan. Bij de sloot langs de zandweg, net in het

Levend Verleden / 1–2013 19 in Smilde teruggevonden veenweg, weliswaar met nog geheimhouding van de juiste plaats.

Wichelroede en veenbrug Eind 1981 had ik, werkzaam bij Provinciale Waterstaat, bij graafwerk voor de aanleg van de autoweg bij Nieuw-Amsterdam melding gemaakt van de doorsnijding van mogelijk een veenweg. Na onderzoek door dr. W.A. Casparie van het Biologisch Archeologisch Instituut (BAI) in Groningen rapporteerde deze mij dat er toch niet sprake was van pre - historische activiteit, ‘maar het leek er wel bedrieglijk veel op’, waarschijnlijk een pakket hout van een elzenbosje. Op datzelfde wegenproject zag ik eens grond - werkers bij het opgraven van kabels en leidin - gen gebruik maken van twee haaks gebogen ijzerdraden, wichelroedes. Ook eens uitprobe - ren, dacht ik. Het was voor mij als techneut een verbijsterende ervaring: ik bleek die mys - 1982, proefontgraving, Jan Bruggink en tieke vaardigheid ook te hebben… Bij het J vd Heide bij het ontdekte stukje veenbrug vinden van kabels, leidingen, gedempte slo - ten, wijken en grachten bleek de wichelroede bosje van zijn broer W.H. Harders uit vaak een makkelijk ‘instrument’. Parrega, werden in februari 1982 werkelijk Na het bekend worden van het nog aanwezi - een paar tegen elkaar liggende stammen ge fragment veenweg op 900 meter van mijn blootgelegd. Was dit inderdaad de veenweg huis wilde ik onderzoeken of met de wichel - waarover mr. E. Pelinck in de NDV van 1903 roede ook zo’n houten constructie in de schreef? grond te traceren zou zijn. Deze vondst was in augustus 1982 aanleiding Het zou uitlopen op een hobbymatige betrok - voor een verkennend onderzoek door het kenheid van nu al meer dan 30 jaar. Langs de Drents Museum en het Biologisch sloot en in het bosje trof ik met de wichelroe - Archeologisch Instituut (BAI, nu GIA) van de de inderdaad een ongeveer 2,50 m brede Rijks Universiteit Groningen. ‘baan’ aan. Later, in aanwezigheid van dr. De veen- en veenwegdeskundige dr. W.A. Casparie, hebben we die ‘baan’ in het bosje Casparie publiceerde na zijn onderzoek hier - vastgelegd en ingemeten. De baan liep precies over in 1982 in het tijdschrift Westerheem over de eerst gevonden palen van de veenweg. van de Archeologische Werkgemeenschap Alleen de richtinghoek van de baan week iets Nederland (AWN). Daarbij werd ook gerept af en liep bovendien verder door dan het veen over de melding rond 1930 van een aange - zich had afgezet. Sterke twijfel dus. Het ant - troffen tweede houten weg door mr. H.G.A woord kon pas komen tijdens de aangekon - Korteweg. In februari 1983 werd er in de digde grote opgraving in mei en juni 1983. krant voor het eerst melding gemaakt van de

20 Levend Verleden / 1–2013 kaartfragment uit ‘De veenweg van Smilde’, R.H.Matien, 1983 De scheiding droog –nat is 14.00+ NAP

Eigen onderzoek heer J.A.R. Kymmell, voorzitter van het Wachten tot mei-juni duurde toch wel lang. museumbestuur, hoe hij vanaf de Villa van Mijn belangstelling in deze prehistorische ver - mej. Hoogerbrugge, (nu villa Maria) langs de sie van wegen en bruggen was inmiddels sterk zandweg en de boerderij Harders (nu Feiken) aangewakkerd. Wat was er ondertussen te de veenbrug kan bereiken ontdekken over die veenweg? Hoe zou je in ‘De voormalige brug wordt door dezen zand - het veld deze ligging nog kunnen herkennen? weg gesneden’ en waarschijnlijk voor het nodi - Archief onderzoek en verslagen uit 1897, ge graafwerk: ‘De arbeider Gerbe Buist zou bij 1902, 1903 en de NDV van 1903 en 1925 een onderzoek belangrijke diensten kunnen ver - leverden al inzicht in de globale situering en richten.’ Volgens een bijgevoegde schets constructie van de nu aangetroffen veenweg, woonde Gerbe Buist in het vrije veld circa noordelijk van de Suermondsweg. Die veen - 120 meter zuidelijk van de Dikke Wijk (nabij weg bleek dus ruim tachtig jaar geleden ook al de huidige ingang van het Beurtschip). ontdekt te zijn. In 1902 werd de veenbrug gefotografeerd Op 18 januari 1896 schreef F. van Zanden door een bestuurslid van het museum, de heer (‘Ons Waardeel’ 81/3,van de Drents Historische Landweer. Op die foto zien we Jacob Mast Vereniging, waarschijnlijk veenbaas en land - Wzn, die daarvoor al een eerder ontgraven bouwer Folkert van Zanden) een brief aan de stuk had schoon gemaakt. J. Mast was toen

Levend Verleden / 1–2013 21 voorman in de veenderij/ontginning van wed. Groeneveld Harders-Hoogerbrugge. Van Hans Korteweg had ik twee foto’s van de veenbrug gekregen. Ze waren tijdens het turf - steken en de ontginning gemaakt toen de brug werd opgeruimd. Veldverkenningen, waterpassingen en grond - boringen, oude kaarten, oude ruilverkave - lingskaarten uit de jaren vijftig en foto’s van de veenbruggen verschaften uiteindelijk het inzicht in de juiste ligging en lengte van de beide veenbruggen. Het geheel resulteerde in een onderzoeksrapport met kaarten en afbeel - 1926, de veenbrug van Korteweg uitlopend dingen. Essentieel was de hoogtelijnen kaart op een zandpad op de zandrug. Dit is net met de droog-nat situatie anno 220 v Chr. op de rand van het huidige Kyllotsbos met Ook is op die kaart de plaats aangegeven waar het akkerland Linksboven de Dennenlaan de waarnemingen zijn gedaan van de eerdere van het Kyllotsbos beschouwingen van de veenbrug tussen 1896 en 1925. was dus zeker langer dan 200 meter! Vanwege Dikke en de meest kromme palen waren zo’n interpretatie van de plaats van de waarnemin - 200 meter noordoost vanaf de zandweg aan - gen en de aangetroffen paaldikte is een aanleg getroffen. De veenweg was daar overgroeid richting van zuid naar noord het meest voor door circa een halve meter veen. De veenbrug de hand liggend. Na de opgraving van mei 1983 zou met de hoogte van het uiteinde van de veenbrug exact de oorspronkelijke lengte van beide veenbruggen berekend kunnen worden. Tot dan was de ligging van de al rond 1925 door de familie Korteweg gemelde tweede veenbrug in het veranderde landschap niet (meer) bekend. Het rapport is ruim een week vóór de grote opgraving van het BAI verstrekt aan dr. Casparie en op 17 mei 1983 verzonden aan het BAI, de gemeente Smilde en het Provinciaal Museum. Dankzij de kaart van 220 v Chr. weten we nu de juiste ligging van de twee veenbruggen.

De opgraving van 1983 1926 Kees en Eva Korteweg van de Nu 30 jaar geleden werd het restant van deze Haegenaarskamp met logés op veenbrug 2 veenbrug door het toenmalige BAI blootge - De stammen zijn al deels verwijderd. Op de legd en onderzocht. Vele belangstellenden achtergrond nog een grote turfbult hebben toen de opgraving in het bosje van de familie Harders kunnen volgen. De resultaten

22 Levend Verleden / 1–2013 Opgraving mei-juni 1983. Foto vanaf de zandweg van de blootgelegde veenbrug in het bosje Dr A.W. Casparie van BAI en zijn team bezig met het onderzoek. van dat onderzoek werden door dr. Casparie Een aantal dikkere stammen bleek gekloofd. uitvoerig beschreven in de Nieuwe Drentse De lengte was gemiddeld 2,80 meter. De kap - Volksalmanak van 1985. In het bosje is vanaf sporen op het uiteinde waren onmiskenbaar de sloot een lengte van 26 meter ontgraven. afkomstig van ijzeren bijlen. Vanaf de zand - Het gedeelte met stammen bleek 19 meter weg tot 8 meter het bosje in lagen onder de lang, waarbij het hoogstgelegen beginpunt op palen circa 2,50 meter lange langsliggers van 14 meter +NAP lag. Een belangrijk gegeven, een diameter van 8 tot 16 cm. omdat nu ook met de hoogtelijnenkaart de Ook bleek daar middels een 10 cm dikke laag overbruggingslengte tot de overkant nauw - zand een wegverbetering te zijn uitgevoerd keurig was te berekenen. De lengte van de bovenop een 2 cm laag splinterveen. Deze veenbrug op het land van Harders was derhal - blijkbaar van elders aangevoerde zandlaag ve ooit 280 meter lang en die zo’n 600 meter was, net als de veenbrug, weer geheel over - zuidelijker op het toenmalige land van groeid met splinterveen. Korteweg ongeveer 170 meter lang. Uit de overgroeiing met eenarig wollegras Nauwgezet werden de stammen blootgelegd over de heidezoden bleek dat het hier vrij snel en ook de boven en onderliggende veenresten na het gereedkomen van de veenweg veel nat - onderzocht. Het hout bleek sterk verteerd. ter is geworden. De weg zou daardoor slechts Op basis van twee C14 dateringen kon de kort gefunctioneerd kunnen hebben. Ook veenbrug gedateerd worden op ca. 220 v Chr. zijn er geen karrensporen aangetroffen op de Opmerkelijk bleek de afdeklaag van heide - veenweg of in het zand vóór het hogere begin - plaggen. Deze was nog nergens eerder aange - punt. Wel was er al voor 1903 nabij de veen - troffen en hier kennelijk toegepast voor een brug een houten schop met een stuk steel aan - betere begaanbaarheid. De 156 stammen op getroffen. De veenweg was weer overgroeid een lengte van 18,70 meter waren van elzen - met een veenpakket van zo’n 0,60 meter. hout en hadden een dikte van 7 tot 22 cm. Plaatselijk zal onder de veenbrug een 1,20

Levend Verleden / 1–2013 23 De gereconstrueerde veenbrug kort na het gereedkomen. In het bosje ligt nog het oorspronkelijk restant, waar overheen nu de verlenging wordt gerealiseerd.. meter dik veenpakket gezeten hebben. beperkt worden. In de laagten tussen de zandruggen begon de De twee gegraven ‘veenplassen’ ter weerszij - veenvorming hier zo’n 4000 jaar geleden. Bij den ondersteunden de beleving van een over - de opgraving is een aantal stammen en delen brugging over het veen. Bij het graven van de daarvan meegenomen voor onderzoek. Ook oostelijke plas kwam ook de stromende onder de stammen van het brugdek is uitge - waterader over de keileemlaag tevoorschijn, breid gezocht naar sporen. De oude stammen, die in het begin met de wichelroede was aan - of wat er van over was, waren te ver aangetast gegeven en later ook met boringen en water - en zijn na het onderzoek weer in de ontgra - standmetingen was aangetoond. ving teruggezet. De opzij gezette veengrond is Stichting Landschapsbeheer Drenthe heeft in er weer overheen teruggestort en later weer 1985 over een lengte van ruim vijftig meter ingeplant met bos. met 275 eiken stammen een reconstructie van het stammendek aangebracht. Met een schel - Reconstructie penpad vanaf het fietspad Suermondweg- In 1988 heb ik bij de gemeente Smilde een Eekhoutsweg en verder naar Witten was de reconstructieplan ingediend. De gedachte was locatie voor fietsers bereikbaar gemaakt. Na (en is nog steeds) dit vrijwel onbekend prehis - het aanbrengen van de beplanting en het torisch fenomeen aanschouwelijk te maken. plaatsen van het informatiepaneel is de recon - Het idee is om naast hunebedden, grafheuvels structie in 1998 na de gemeentelijke herinde - en celtic fields, ook in contact te komen met ling afgerond en door wethouder Otten van deze vorm van prehistorische bouwactiviteit de net nieuwe gemeente ‘geopend’. van onze verre voorouders. Uitvoering binnen Tijdens de ruilverkaveling was met alle de Ruilverkaveling Smilde (RVK) was mijn betrokken partijen afgesproken dat de uitgangspunt. De kosten voor grondaankoop Stichting het Drents Landschap (HDL) eige- en uitvoering zouden daardoor aanzienlijk naar zal worden van de veenbrug en de hele

24 Levend Verleden / 1–2013 strook tussen waterlossing en zandweg. De voor het fietstoerisme. Dit plan met vergro - zandweg bleef in bezit van particuliere eigena - ting van de plassen en een verlenging van de ren. Het schelpenpad zou in beheer en onder - veenbrug bleek uiteindelijk te ambitieus. houd komen bij de gemeente. Althans, dat was de bedoeling. Onverwacht ging het Prehistorische akkers van ministerie over tot ander landelijk beleid. Komen we bij de vraag waarom de twee veen - Tien jaar strijd met ‘Den Haag’ heeft HDL in bruggen zijn aangelegd. Casparie ging er van - die tijd toen afgehouden van dit unieke eigen - uit dat de twee bruggen mogelijk een verbin - dom. ding waren tussen de bewoonde gebieden bij Ondertussen was er wel een situatie van ach - Witten en Hijken. Bij beide dorpen waren terstallig onderhoud ontstaan. toen akkercomplexen aanwezig, ook wel celtic Doorschietende begroeiing, een defect infor - fields of raatakkers genoemd. Daarbij was al matiebord en aangetaste palen van het brug - zeker dat het grote complex op het dek. Gelukkig konden echt noodzakelijke Hijkerveld, noordelijk van Hijken in de ijzer - ingrepen steeds met de gemeente worden aan - tijd bewoond was. Celtic fields hebben niets gepakt. Ook de jonge Historische Vereniging met Kelten te maken, maar zijn rechthoekige De Smilde vroeg toen nadrukkelijk aandacht akkercomplexen uit de ijzertijd (800 v. Chr. - voor dat achterblijvend onderhoud. Twee 0) van circa 30 x 40 tot 50x50 meter. Ze zijn jaren achtereen organiseerde De Smilde bij de omgeven door walletjes. Onderstaande veenbrug de opvoering van een prehistorische afbeelding geeft een impressie van zo’n celtic act, die telkens veel bezoekers trok. field waar geakkerd en gewoond werd. In 2006 is nog een revitaliseringplan inge - Onderzoek naar deze celtic fields bracht ook diend met een doorgaande fietspadontsluiting de aanwezigheid van zo’n akkercomplex in

Impressie van een Celtic field of raatakker complex met grafheuvels en bewoning De geslechte walletjes waren later op luchtfoto’s zichtbaar vanwege kleurverschil na het ploegen. Lichte hoogteverschillen en raatakkers maakt men nu zichtbaar met gevlogen hoogtekleuren kaarten

Levend Verleden / 1–2013 25 De nog waargenomen prehistorische raatakker walletjes van het hoger gelegen CF Hijkersmilde (con - tour) ingetekend op de huidige situatie (bron Rapp. RAAP 2011)

Hijkersmilde bij de Leembrug in beeld. Naar liggen op ca.14, m + NAP dus zo’n 2 á 3 aanleiding van een studie van oude luchtfoto’s meter hoger te liggen dan de verderop gelegen had J.A. Brongers (Air photography and cel - noord-, west- en zuidwestkant. Deze verho - tic field research in the 1976) ging is een hogere keileemkop met een dek - dergelijke akkers weerszijden de Leembrug zandlaag. Tussen deze wat hogere kop en waargenomen. De Drentsche Hoofdvaart was Friesland ligt de Leemdijk, een oude verbin - er dwars doorheen gegraven. dingsroute. Op een kaart van 1812, toen het Met nieuwe hoogtetechnieken kon deze keer veen al meer dan 100 jaar was ontwaterd, zien de hoogteligging van dit celtic field rond de we al vóór de vervening deze wat hogere ver - Leembrug makkelijker in kaart worden bindingsweg tussen Friesland via het gebracht. Het raatakker complex blijkt daar - Hijkerveld richting met een aftakking binnen een ovaal van ca.700 x 500 meter te naar Assen.

26 Levend Verleden / 1–2013 Franse kleuren kaart 1812 (tijd Napoleon) De 2 veenbruggen liggen hier zo’n 250 m oostelijk en noordoostelijk het Zandmeer nog verscholen in het veen. De Leemdijk loopt bij de knik schuin naar de Leembrug en daar over het hoger gelegen ‘stuifzand’ gedeelte. (dus zonder veen !!) (legenda Atlas van H.J. Versfelt)

Levend Verleden / 1–2013 27 Celtic fields op de kaart van Brongers (1976) met daarop eigen vermelde en ingetekende referenties

In 2011 is door archeologisch onderzoeksbu - gend werd ingesloten door het steeds maar reau RAAP het bestaan van dit celtic field met opkomende veen. Een verhuizing naar betere nog aanvullende bronnen nog eens onder - gebieden was dan de enige uitweg. Mogelijk streept en zijn de nog waargenomen vroegere naar een nieuw of verlaten celtic field bij walletjes ingetekend. Witten of Peelo of die vele andere oostelijk De veenbruggen lagen vier kilometer noord - van Assen? Ook tussen Appelscha en het oostelijk van het celtic field. Vanwege de lig - Fochtelooërveen was een dergelijk akkercom - ging tussen de hogere zandruggen lag het veen plex. Of waren de kwelders mogelijk het doel bij de veenbruggen wat hoger dan bij het cel - van verhuizing? In die periode werden tic field. immers in toenemende mate de kwelders, ter - Op basis van de biologische waarnemingen pen en wierden in Noord-Groningen en van dr. Casparie in het veen boven en net Friesland als nieuwe vestigingsplaats gekozen. onder de veenbrug was een sterke vernatting Al vóór 500 v. Chr. begon die vestiging op van het veen met snel stijgende waterstand gang te komen en in de ijzertijd (ca. 800 v aangetoond. Chr.- 0 ) was het vrijwel het dichtstbevolkte Mogelijk was die opkomst van het water ook gebied in Nederland. reden van die uitzonderlijke afdekking op de Mogelijk dat de ‘verdronken’ veenweg niet veenbrug met heidezoden. meer gebruikt kon worden en dat dit aanlei - Vanwege die aanzienlijke vernatting is de con - ding is geweest om een andere route of clusie gerechtvaardigd dat ook het celtic field bestemming te kiezen. Leemdijk in een aantal jaren vrij snel bedrei - Het is dus aannemelijk dat die snelle doorzet -

28 Levend Verleden / 1–2013 tende vernatting en de insluitende veengroei voor de prehistorische boeren van Hijkersmilde de reden is geweest de twee veenbruggen aan te leggen voor een verhui - zing in noordelijke richting.

Uniek samenwerkingsproject Met het Drents Landschap was al overleg gaande over de vervanging van het brugdek toen de gemeente Midden-Drenthe een pro - cedure startte voor actualisering van het Impressie van de nieuwe verlenging óver de Bestemmingsplan Buitengebied. Daardoor 2200 jaar oude restanten van de veenbrug kwam ook de veenbrug Smilde en het bosje in het bosje. onder de aandacht. In mijn contact met Wim Harders bleek dat hij inmiddels in het (fami - Suermondswijk te Smilde, NDV 1985, lie)bezit van het ‘veenbrugbosje’ was geko - p 51 (145) - 75 (169) Brongers, J.A., 1976. Air photography and men. Landbouwer Wim Harders was bereid Celtic Field research in the Netherlands. de verlenging over de oorspronkelijke veen - Nederlandse oudheden nr 6, ROB brug mogelijk te maken en de grond daarvoor p75- 140 belangeloos ter beschikking te stellen. Zo Brongers, J.A.,1973. 1833: Reuvens in deed zich een unieke kans voor de renovatie Drenthe. een bijdrage tot de geschiedenis en de belangrijke verlenging gelijktijdig en van de Nederlandse archeologiein de eerste samen met het Drents Landschap uit te voe - helft van d 19e eeuw. ren. Jager, S.W. 2011, RAAP-RAPPORT 2410, De gemeente besloot aan de verlenging van de Celtic fields ten noorden van de 543.000 veenbrug bij te dragen. Deze ondersteuning lijn in de gemeente Midden-Drenthe, en een bijdrage maakten die de uitvoering p 20-22 en 59-61 Gras H. ,1997, Langs de vaart, met zelfwerkzaamheid en vrijwilligers nu Geschiedenis van Smilde, o.a p31 mogelijk. De historische vereniging had zich Knol, E. e.a. , 2005, Professor van Giffen daarbij richting gemeente bereid getoond om en het geheim van de wierden, met kaarten als ‘trekker’ de uitvoering op zich te nemen p 130-135 met de instelling van de werkgroep Veenbrug. Pelinck, E., 1903 Veenbruggen aan de west - Een uniek samenwerkingsproject van de zijde van Drente, Nieuwe Drentsche Historische Vereniging De Smilde en Het Volksalmanak (NDV) 1903 , p 191-201 Drents Landschap is nu in uitvoering. Vos & Kiden, 2005, Landschapsvorming Een uniek prehistorisch aspect zal daarna het tijdens de steentijd in: De steentijd van resultaat zijn. Nederland, p 20/25, Archeologie 11/12 Geomorfologische kaart , 1977, Stiboka/Rijks Geologische Dienst, Geraadpleegde literatuur: 1: 50.000, NDV 1926 Jaarverslag Drents Matien, R.H. 1983, De veenweg van Praehistorische Vereeniging, p 102 en 103, Smilde, z.p., 1983. (Drents Archief ) Palaeohistoria nr 29 W.A. Casparie, W.A., 1985 De twee IJzertijd Casparie 1987 houten veenwegen I(Sm) en II(Sm) bij de

Levend Verleden / 1–2013 29