ISSN 1313-7543 Seaneagráin... Back Issues... Seaneagráin... Back Issues

An scéal nua duitse Cuisle, iris don aois nua? © A n G úm ; An spéis leat na seaneagráin a ordú? Tá siad ar fáil ach fios a chur. Just discovered Cuislé? If you’d like to order SEO UNN AR SAOIRE! back issues, call us. Tá riithe le háimsiú ar gach leathanach i Deireadh Fómhair: leabhar atá ag cur thar maoil lé léaráidí ■—agus lé béir! Scannal Gnéis sna Coláistí Samhraidh Coinneoidh an leabhar seo ciuin iad Maggie 0 JKane, Gearóid Ó Tuathaigh, — rnás ar saoire nó ag baile dóibh. Jane Morrice

Aoisghrúpa: 4-7 Samhain: /. ■ • ISBN Í-8579Í-3Í6-7 • £4.50 Who will B enefitfrom M ag^|s Bonanza? G erry Oireachta^Hnl^tha Cliath, Na hlncas ÉALÚ SAN OÍCHE Nollaig An bhliain: 1847 Ari áit: Contae Mhaigh Eo . Will You Buy From Santa’s Little Sweatshop? An chinniúint: Bás nó imirce. Coláiste na Coiribe, Newt Gringrich, Úrscéal corraitheach do cihéagóirí. suice Johnny Chóil Mhaidhc in aimsir ari Drochshaoil. Eanáir: Aoisghrúpa: Déagóirí CUISLE An Ghaeilge i nDaonáireamh na hÉireann - • ISBN Í-85791-243-8 : • /2. /0 71,000 cainteoirí. An Tibéid, La France sans Vie, Fís don Mhílaois

Feabhra: Uair na Cinniúna don Ghaeltacht Cuisle an Ghrá, Tim Robinson, Cúlabúla

Márta: Will ‘restorative justice’ replace ‘punishment beatings’? Cuil Aodha, Tír gan Cheol, Tír gan Anam, Liam Ó Muirthile

Aibreán: Saor in aisce! Why is the US still bombing Iraq? Breis is léathchéad leathanach anrí. V An Bille Teanga, An Garbh Achaidh, Futa Saor irí aisce! Fata Féasóg Véarsaí, leabhair eolais, pictiúrleabhair, foclóirí; dráinaí, póstaeir, leabhair cheoil agus éile. Bealtaine: Sáor in ■ aisce! - Wales goes to the Polls Lón léitheoireachiá do gach aoisghrúpa agus lón Hammie Hamilton, TnaG, Oileán Chléire •■ réamhléitheoire;u:hta do na tachráin:. Cé á dóirt nach bhfuíl a leithéid de rud anri;agus lón saorirí aisce! '

A nc.w catdlogue of childrenís bóohs for

© 091 <572077 Teil: (01) 809 5034 Rfómhphost: [email protected]. ie [email protected] Ari Rannóg Postdíolá, Teil: (01) 661 3111 Folínte 4041/4045 San eagrán seo

EADRAINN SÚIL ADUAIDH Liam Ó Maonlaí agus Tá an tOllamh Brice DÍckson An Mac Tíre; Géarchéim le dul i mbun Choimisiún na Bhruscair i nDún na nGall; gCearta Daonna. Micheál Ó hAinnín - ní leor Tá an scéal agus a chúlra ag do thost; Mná Oilte na Naíonraí; Seán Mag Uidhir 26 Ceirnín le hArt Ó Dufaigh; LITIR AS MEIRICEA Féile 2000 ... 6-8 Thug Des Johnson cuairt ar rae COLM SAN IND an bháis: an bhfuil claonadh Tá Colm de Bhaldraithe ag ann an daorbhreith a thabhairt CUISLE siúl i gKerala na hlnde. Bí leis ar an gcine gorm? Agus tuairisc An tEastát Tionsclaíochta, Casla, ar a thuras aduain ildaite ar ó Anton Mac Cába ar thriail Co na Caillimhe muir'sartír 9-11 Mumia Abu-Jamal. 28 Teil: 091 572077 Facs: 091 572076 AN ACHRÉIDH: GAELTACHT A BHÍ j f p v DUCHASAGUS Ríomhphost: [email protected] Taobh thoir den Choirib, tá lASACHT AR TnaG Eagarthóir Feidhmeach: Gaeltacht mhór na hAchréidhe Bain siúl eile as Diarmuid Johnson Riarthóir: ar an dé deiridh. Rug Diarmuid Gleann Ceo, Seoda Éireann, Seán Ó Neachtain Johnson ar shioila Gaeilge ann, agus Cteas nó Draíocht. Bainisteoir Fógraíochta: Veronica Ní Ghríofa and in Menlo, Richie Byrne Cé leis an Tuath? catches Galway Corporation in Agus cé hé an Pápa? 30 Dearadh le: Caomhán Ó Scolaf bed with Lackagh Rock 12-15 091 572008 AN TOGHCHÁN FUAR . . . LÍONTA LIOMBÓ Más fuar linn Toghchán Clóchur: Kilkenny People Cén chaoi a roghnóidh tú saoire na hEorpa, fadóidh Grianghraf clúdaigh: ar an idirlíon? Tá na freagraí, ■Máirín Ní Ghadhra an tine Balar agus cúpla nod, ag dúinn 32 Scríbhneoirf: Cathal Ó Cuaig 17 Clare Ní Shúilleabháin, Aoife . . . agus AN TOGHCHÁN TE de Paor, Colm de Bhaldraithe, DRÁMAÍ AGUS DRUMAÍ Tá na toghcháin áitúla linn. An Diarmuid Johnson, Yvonne Céard a bheadh i teas á mheas go fuarchúiseach Nf Laocha, Richie Byrne, Cathal Ó Cuaig, Liam Mac Con lomaire, Micheál Mac Liammóir ag meitheal Chuisle: Seán Ó Antaine Ó Faracháin, Pádraig dá mbeadh sé ina Tuairisg, Áine Ní Chiaráin, Ó Flaithearta, Seán Mag Uidhir, Des Johnson, Anton Mac Cába, fhear óg inniu: dia beag Dónall Mac Ghiolla Chóil, Máirín Nf Ghadhra, Dónal ar Hoflywood Anocht? agus Roibeard Ó hEartáin 34 Mac Giolla Chóil, Seán Ó Tuairisg, And Diarmuid de Faoite beats Áine Ní Chiaráin, Roibeard AN CHLÚID the professional drum: 'Don't Ó hEartáin. Parents getting to grips condemn me to mediocrity' with bilingualism in the _____ 18-21 Gaeltacht.® AN FHUINNEOG Agus tá a chuid spéaclóirí Poitín - use and abuse; caillte ag Rua: cabhraígí leis, a Remember D-Day?; Have a pháistí! 38 drink with Liam Mac Con lomaire; Or a glass of DEIS FREAGARTHÁ buttermilk with Myles na (s é polásáí na hirise seo deis freagartha a gCopaleen; Antain Ó Faracháin thabhairt d'aon duine nó d'aOn eagraíocht a : loses his hair over An Raicín éilíonn á Jéithéid, má tá isiad míshásta faorn . Álainn; Who's Dara Bán? méid a scrípbhatJh fúthu i g Cuisle. Téigh i And who spilt the oil in Bantry? dtéagmháil íeis an Eagarthóir, Cuisle, Caslá, Open An Fhuinneog and take Go ná Caillimhe, hó tuir ríomhphost chuíg a look 22 - 25 [email protected] fáoin scéal. Arna fhoilsiú ag Foilseacháin an Phobail Teo, Casla, Co na Gaillimhe. CUISLE ARAN IDIRLÍON http://homepage.tinet.ie/~cuisle1

MEITHEAMH 1999 C U I S L E 3 Litreacha chuig an Eagarthóir

Beidh fáilte roimh chomhfhreagras i nCaeilge, i mBéarla, nó i dteangacha eile. Seol do litir chuig: An tEagarthóir, Cuisle, Casla, Co na Gaillimhe. Rfomhphost: [email protected] Na hOráistigh Ghlasa CUISLE *

Seán Ua Cearnaigh, hÉireann. Chomh fada siar le fear a rinne cion fathaigh ar Inis Córthaidh, haimsir Shéamais Mhic son na Gaeilge. Co. Loch Garman. Dhomhnaill, Protastúnach a D’ainneoin gur scríobh Sir shaothraigh ar son na teanga i Samuel Ferguson dán molta A eagarthóir, a charn, mBéal Feirste aimsir na faoi Thomás Dáibhís, B’fhíor spéisiúil a raibh le rá liEireannach Aontaithe, agus i b’Oráisteach binbeach é. Ní ag Anton Mac Cába san iris bhfad ina dhiaidh sin, ach a gá ach na dánta biogoídeacha seo (Aibreán) faoi na bhí thar a bheith dílis do a chum sé i dtús a ré a léamh Protastúnaigh óga atá ag réimeas na Breataine, bhí na chun é sin a chinntiú. Ach foghlaim na Gaeilge ó hOráistigh ghlasa go féach an grá a bhí aige ar thuaidh. Agus nach iontach glórmhar. sheanteanga na hEireann agus Cuisle na Márta an rud é go bhfuil duine ar Bhí Protastúnaigh ag smaoinigh ar na haistriúcháin nós Ian Maclom, saothrú ar son na Gaeilge san iontacha a rinne sé ar dhánta Paul McKee Protastunach, aontachtaí agus 18ú haois, ar ndóigh, leithéidí agus amhráin Ghaeilge! An Lorgain fear a thacaíonn go tréan le John Abernethy, James Sa chéad chuid den chéad Co Ard Mhacha. Rangers Ghlaschú, orthu siúd Bryson, Charlotte Brooke, ach seo bhí neart Oráisteach ó atá ag teagasc na teanga do níorbh ann don Ord thuaidh a rinne sárobair ar A chara, na dílseoirí óga. Oráisteach nuair a bhíodar son na Gaeilge, rud a Cheannaigh mé Cuisle na Oráistigh ghlasa a thugaim siúd i mbun oibre. mheabhráionn Ruairí ó Bléine Márta agus caithfidh mé a rá féin ar na dílseoirí seo ar mór B’aontachtaí an tUrramach dúinn ina leabhar Presbjterians gur fada an lá ó bhain mé an leo teanga agus cultúr na Wilham Neilson (1774 -1821), and the Irish Language. Daoine méid sin suilt as iris i ar nós Sir WiIIiam Porter Mac nGaeilge. Ar an drochuair, níl Arthur, Rose Young, Margar- Gaeilge scríofa rómhaith et Dobbs agus Aoidhmín Mac agamsa, agus tá mé ag dul mo Greagóir (Hugh Walter theanga dhúchais Béarla a Gaston MacMillan). Bhain úsáid! Shan Bullock, An Canónach In your article, Tír gan Hannay (George A. Cheol, Tír gan Anam, I felt that Bermingham), Richard the breaking down of Hayward agus Thomas Gaeltacht areas into ethnically Caimduff clú amach mar or culturally distinct areas as scribhneoirí cumasacha sa an untruth. Music, dancing, chéad seo. B’aontachtaithe hterature or sports vary daingne iad ach sheas siad dependant on a number of uile don teanga. Inniu féin tá factor from area to area. For leithéidí Malcolm Scott agus example, in three parishes of Élst le... Ian Malcolm ag déanamh a South Ards in Co Down sárdhíchill ar mhaiche leis an hurling is the main sport nGaeilge. An scríbhneoir played. This is not a hang carraigcheol Sam McAughtry, fear a saol- over from the days of Cú /e Colm Ó Riagáin gach aíodh i gceantar Oráisteach Chulainn, but the inf luence Tiger Bay i mBéal Feirste, is of a parish priest in the early Luan 6 9 go 10.30 i.n. iomaí duine nach réiteodh 20th century. lena dhearcadh polaitiúil. In another article, Clmche Má tá dúfl agat sa rac-cheol nó sa cheoi beo, beidh Ach féach go bhfuil, agus go Contúirteach don Teanga, your dúil agat i Carraigcheol. An aidhm atá ag raibh riamh, meas agus gean commentator engenders a Carraigcheol ná aird an phobail a tharraingt ar ag Sam ar an teanga! distinct feeling of indifference bhannaf atá ag iarraidh a gcosa a chur i dtaca I Is dream suntasach iad na to the new proposed language margaf ceoil an lae inniu. hOraístigh Ghlasa ó thuaidh body. In general, the Go dtf seo is iad Luka Bioom, na Mary James, na agus is trua nach bhfuilid Northern perspective is quite Frames, na Plague Monkeys, na Marbles agus Manor níos h'onmhaire ná mar atá. different. The average na bannaí a ghlac páirt sna seisíúln bheo, agus beldh Ní inniu ná inné a dúradh go Gaeilgeoir in Northem Bllnk, Jack L Dr Mlllar, na Walls, Mark Dlgnam (ar an bhféadfadh an Ghaeilge a Ireland has struggled to learn 12 Albreán) agus The Prayer Boat (ar an 26 Aibreán) ar hheith ina droichead idir an and speak the language Carraigcheol amach anseo. dá thraidisiún ó thuaidh. without any state support. Is mise, srl Having got this far, it is felt

4 CUISIE MEITHEAMH 1999 eagarfhocal that alot more could be Cothú na Naíonraí achieved with semi-state support. However, many of TÁ ÉACHT DÉANTA le scór blian anuas ag na the pot-holes encountered by naíonraí Gaeltachta agus Gaeilge. Is córas state-support in the South breise Raidió na Gaeltachta. réarahscolaíochta é a dhéanann obair ba cheart don would have to be dodged. Tá deireadh le roinnt I was excited to read your cláracha, ina measc Peann stát a dhéanamh, agus ní bréag a rá gur go deonach a article on ‘Teorainn na agus Pár. Ba dheas an rud an bhí na hoidí ag cur na seirbhíse ar fáil go dtí le Gaeltachta’. Why? Because clár seo a thabhairt ar ais, deireanas. the Gaeltacht does exist! mar ba chlár fiúntach do na Bíonn cúram rímhór ar na hoidí ag tabhairt aire do However I would disagree scríbhneoirí é. pháistí óga an pharóiste, agus is teist mhaith ar an with Éamon O Cuív on one B’fhéidir nach é an t-am seo bhfuínneamh atá iontu gur chuir siad siamsa agus point when he says the time bliana sa samhradh is fearr a bunoideachas ar fáil gan mórán acmhainní ná for studies is over. fheileann na huaireanta trealaimh ar feadh na mblianta. What about your article breise ach sa ngeimhreadh. on Ros Muc? Sometimes I Bíonn sé geal ag 6.30am,agus Is dea-scéal más ea go bhfiiil feabhas mór ar chás na found such arguments fós ag am scoir ll.OOpm. naíonraí le bliain nó dhó anuas. Ní bhíodh i bpáigh na disturbing: “Tá sí ar an áit is Ní minic a bhíodh RnaG múinteoirí ach pingineacha suaracha, ach ní cúis náire saibhre sa tír ó thaobh na ag craoladh go ll.OOpm. ach an pháigh a íoctar leo níos mó. Agus rud atá chomh teanga . . . an bhfuil an amháin le linn Oireachtaisí tábhachtach céanna, tá oiliúint á cur ar múinteoirí. teanga agus an bochtanas nó eile. Níl seo fior níos mó I mbliana, i gConnachta, d’fhreastail 23 stiúrthóirí lámh ar láimh le chéile . . ?” buíochas le Dia. Go maire sé naíonra ar chúrsa atá á reachtáil ag Údárás na What a load of nonsense. a nuaíocht agus tá súil agam Gaeltachta. Cúrsa dhá bhliain atá ann. (Féach grian- This is like saying that go mbeidh rath agus tairbhe because of the high air sa todhchaí. Mar a dúirt ghraf lch 8). Seo í an chéad uair a cuireadh oiliúint ar percentage of fiddle players Eamon De Valera fadó, “is lucht na naíonraí go foirmeálta. An bhliain seo in Gleann Colm Cille that fada linn gur réitíodh an chugainn, tá gach súil an cúrsa a chur ar bun i dTír the unemploymnt level is bealach”. Chonaill agus i gCúige Mumhan. soaring. Or that the sets Is mise srl O thaobh an pháiste de, chomh maith lena mhuintir, danced in Clare are a barrier tá tábhacht thar na bearta leis an naíonra. Is sa naíonra to investment. The days of a théann sé i dtaithí ar an saol mór don chéad uair, the Béal Bocht* should be put agus bíonn a thuiscint ar chultúr na háite de réir a to the side. The real issue is Cara Ríomhphoist to get longterm jobs into a gcloiseann sé is a bhfeiceann sé sa naíonra. community on the western Lisa Killick, An páiste a chloiseann Béarla ar an teallach, part of a western island. Sydney, An Astráil tuigeann sé an dá luath is a leagann sé cois sa naíonra What do isolated go bhfuil éagsúlacht teangacha ann. An páiste a communities on the Atlantic A chairde, labhraíonn Gaeilge lena mhuintir, tuigeann sé nach ar coast of other countries do, Go raibh céad míle maith an teallach amháin a labhraítear í, ach go bhfuil gá léi such as Scotíand, Norway, agat as an iris a chur agam sa saol mór. Iceland, France, Spain? chomh sciobthaí sin! Tá na milliúin punt á n-infheistiú sa nGaeltacht, sa Perhaps an answer lies there Gan aon agó, tá Cuisle ar turasóireacht, sna báid farantóireachta, i bpáipéirí rather than an insular an bhfoilsiúchán is fearr a Udarás or a BrusseFs-focused chonaic is a léigh mé riamh nuachta, i gcomhlachtaí foilsitheoireachta agus i Rialtas. . . . míle comhghairdeachas dtionscal na teilifíse, ar mhaithe le fostaíocht agus libh. Pé bith cén duine a forás. Ach tá tábhacht ar leith leis na naíonraí, agus h mise srl mhaoiníonn í seo, ná héirigh infheistíocht dlite dóibh dá réir. as! Thógfadh sé croí *féach lch 25 Níl punt a infheistítear sna naíonraí nach mbíonn Gaeilgeora ar bith atá éirithe toradh céatach air. Ach go minic, ní hionann agus áras (B’éigean an litir seo a beagán disillusioned. breá nó eastát tionsclaíochta, ní bhíonn feiceáil ar an ghiorrú de cheal spáis.) Ba mhaith liom teagmháil toradh. Fós féin, níl infheistíocht is fearr a dtiocfadh a dhéanamh le Gaeilgeoirí eile ar an ríomhphost. Bím toradh air ná roinnt mflte punt sa mbliain a chur leis an im’ shuí os comhair an naíscolaíocht: is sa duine agus sna hacmhainní daonna ríomhaire seo . . . is tá fhios is gá an infheistíocht a dhéanamh. Peann agus Pár ag an saol go bhfuil Sydney Scór bliain tar éis bhunú Údarás na Gaeltachta, tá right up ansin le Zambia do fostaíocht ard sa nGaeltacht. Ach ní leor béim ar an Padraig Seoighe, chomhráite spéisiúla Gaeilge. bhfostaíocht muna bhfuil béim ar dhúchas na bpáistí. Camus, Seo é mo sheoladh - Bífhéidir gur síleadh tráth nár ghá pleanáil teangan a Co na Gaillimhe. pookyinoz@hotmail. com. dhéanamh sa nGaeltacht. Is beag nach raibh toradh Go raibh céad maith A Eagarthóir, a chara, agaibh. tubaisteach ar an dearcacth sin. Is dea-thuar mar sin go Failtím roimh uaireanta Is mise srl bhfuil na naíonraí á gcothú. Is mall agus is mithid.

MEITHEAMH 1999 C U I S L E 5 E A D R A I N N

FÉILE 2000 - Ní Raibh a Leithéid Riamh Ann Tá Breandán Ó hEaghra agus Mike Diskin ar a mfle dícheall sa Town Hall i nGaillimh ag réiteach Féile 2000. Féile ealaíne trí Ghaeilge a ‘Dá mbeadh fhlos agam go raibh do bheas i Féile 2000. Chomh lelthéld ann maith le Banrion Alainn Nf chodlóínn néal go mbéínn le do Líonáin, leagan Gaeilge de thaobt' dhráma Mhartin McDonagh le Micheál ó Conghaile, beidh premiére Amharclann na Cáim ar Chéim Mainistreach de Chúirt an Mheánoíche ar siúl i rith na D’fhoilsigh Cló Iar- féile. Chonnachta No Disgmse/Céim Seans gur i dTaibhdhearc ar Chéim le hArt Ó Dufaigh le na Gaillimhe a bheas sé. Bhí deireanas. ríméad ar Aoife Ní Scolaí, Cnuasach liricí idir Bhéarla stiúrthóir na Taibhdheirce: agus Ghaeilge, go leor acu le ‘Beidh an teach lán,’ ar sí. Tá i hArt, ceann le Robhie Burns, gceist ag Féile 2000 scéal a agus le Michael Davitt (treaic chur chuig 10,000 daoine ar 3): ‘Bean agam in Éirinn, tusa fud na hÉireann, agus thar le mo thaobh’. Smooth, a lear, le súil go mbeidh tír agus mhac, smooth. talamh cois Coiribe i gcomh- air na seachtaine móire. I measc na n-imeachtaí eile a bheas ag Féile 2000 le háthas Eilefís na Gaeilge agus aoibhneas a chur ar an Bhí an T á thóraíocht i saol Fódlach, beidh dráma le mBaile na hAbhann i rith na compántas Bara Caws ón míosa. Daoine a dúirt gur ag mBreatain Bheag. mada na gcomharsan a bhí sé. De bharr Tionól na Daoine eile a dúirt nach ceart Breataine Bige a bheith ann T a bheith ann ar an gcéad feasta, meastar go mbunófar dul síos. Beagán a shíl gur amharclann náisiúnta thall, fearr anfa bheith ar iarraidh agus is iad Bara Caws atá á lua ná an G (ó tharla G i sloinne leis an ngradam. an cheannasaí). Faitíos ar go leor go n-imeoidh an stáisiún litir i Galar na nGradam ndiaidh a qhéile ar fad. Rud a bheadh breá exotic: Tle Fis, Le Is gearr a bheas Gaeilgeoir ar Fis, E-fis. Dar ndóigh, ní bith sa tír, scríbhneoir, bheadh ann i ndeireadh báire amhránaí, nó craoltóir, nach ach . . . Fís. mbeidh gradam bronnta air Beag an locht. nó uirthi. An é dearcadh na Comh- Ar an ráig is deireanaí i airle go gcuireann an t-ainm mbronnadh seo na ngradam, Eilefis leis an eileachas? bhí bronnadh na ngradam iriseoneachta ag an Oireachtas i mBaile Átha Cliath faoi Bhealtaine. Cara Pinn do Comhghairdeachas ó chroí le Micheál Ó Muircheartaigh, Chonchubhar Seán Ó Tuairisg, Liam Ó Muirthile agus le foireann Tá cara pinn á lorg ag Adhmhaidin. Agus i gceann- Conchubhar Ó Fearnáin, áras Bhord na Gaeilge, Scrín, Teamhair, Co na Mí. bhronn Máire an Tí Mhóir Gailín Gaeltachta idir 16 agus gradam ar ‘scríbhneoirí 18 ab fhearr. cruthaitheacha Ulaidh (sic)’ a Tá suim ag Conchubhar sa bhfuil saothar foilsithe acu. spórt agus i ngach saghas Go maire cách na gradaim ceoil Ghaelaigh. agus bronnadh na ngradam faoi seach.

6 C U I S L E E A D R A I N N

Seomra Gaelach Chorcaí SCÉALA Ó OLLSCOIL Chorcaí go bhfnil ag éirí go millteanach maith leis an seomra Gaelach sa gcoláiste. Osclaíodh seomra nua sa gcoláiste i mbliana. Tá sé lonnaithe i gcroúár an champus agus súil dá réir go rachaidh saol dhátheangach an champus i dtreis. Scéal tromchúiseach againn go ndeachaigh 15 de bhaill na Cuallachta ar strae i gCo na Mí le déanaí. Is le linn Chaidreamh Ghael-Linn a tharla an eachtra seachráin. Ní fios cén cineál caidrimh a bhí ar bun. Ní seachrán atá ar Rós Máire Ní Dhubhda, reachtaire nuathofa na Cuallachta, ná ar Chliodhna Ní Mhurchadha, reachtaire nua an chumainn drámaíochta. Tá bliain Daíríne Ní Dhonnchadha, Ros na Rún; An tAire Stáit Éamon Ó Cuív; Audrey Ní Fhearghail, Ros na Rún agus Geraldíne bhríomhar á geallúint agus an Simmie, Seirbhís Tacaíochta Curaclarm na hldírbhlíana agus an áis foghlama á fógairt acu. bheirt i mbun gníomh cois Laoi. Ros na Rún ar Scoil Géarchéim Tá Áis Foghlama don Idirbhliain curtha le all aspects of television production and, chéile ag Ros na Rún, Údarás na indeed, into life in general as, through the Bhruscair i nDún Gaeltachta, an Transition Year Curriculum characters on screen, different aspects of na nGall Support Service, agus Bord naGaeilge, i relationships and lifestyle are explored,” gcomhar le chéile. Ar Ros na Rún atá an arsa an tAire Stáit Éamon Ó Cuív agus é Clare N f Shúiileabháin pacáiste bunaithe. ag láinseáil na háise. 50,000 tonna bruscair i nDún “The project is not just a means of na nGall in aghaidh na bliana: Tá míle cóip den phacáiste á ndáileadh helping young people to improve their cá gcuirfidh an Chomhairle Irish but also gives valuable insights into ar iarbhunscoileanna ar fud na tíre. Contae é? Agus cé aige a mbeidh an focal scoir faoin dhéanamh sa mhonarchain, maith.” gceist: an EPA, bunadh na Donegal Timber agus páigh £15,000 dlite do Dar le Seán Mc Cullagh gur háite, na bailitheoirí bruscair, 24 oibrithe. “cleasaí cliste” a bhí i Taylor nó baill na Comhairle? Sin ceisteanna a pléadh ag Products Chuir Taylor locht ar an ar éirigh leis an ceann is fearr Údarás. Bhí moill ar a gcuid a fháil ar an gcóras. Deir cruinniú speisialta den Clare Ní Shóilleabháin Chomhairle i ndeireadh an íocaíochtaí dar leis. Séanann Duncan McGregor, MÍ AIBREÁIN SEO CAITE Aibreáin. an tÚdarás sin. Le linn dóibh iarbhainisteoir an bhí earraí Donegal Timber Tá an fhadhb ag dul in a bheith i mbun cainte leis an chomhlachta, gur beag agus Products ar taispeáint ar an olcas ó 1993 i leith. Ritheadh gcomhlacht, bhí dóchas acu gur dona an chumarsáid a bhí Late Late Show. Ansin go rún an bhlíain sin go ndruidfí go gcuirfí tús leis an ag Taylor leis na hoibrithéoirí, tobann, sé seachtainí tar éis a ionaid dumpála na Mucaise táirgeadh. Ach níor tharla sin. go ndeachaigh sé “i muinín na athoscailte, dhruid an gar don Fhal Carrach chomh Anois tá an tÚdarás ag súil le screadaíle seachas na cainte”. comhlacht. Earraí don maith le hionaid eile sa haisíoc £240,000 ón Facthas i nGort a’ Choirce é gháirdín a bhíodh á chontae. Nuair a cuireadh gcomhlacht. “seacht n-uaire ar a mhéid ndéanamh acu, agus is i mí beart le briathar áfach, m Deir Seán McCullagh, Gort thar dhá bhliain”. Mheithimh 1997 a thoisigh an raibh de rogha ag na bailith- a’ Ghoirce, fear a thoisigh leis Cuireann Duncan obair i nGort a’ Choirce. Tar eoirí bruscair sa taobh sin den an chomhlacht mí Feabhra McGregor cuid den locht ar éis dóibh dúnadh mí chontae ach ionad Chill Mhic 1998 go bhfuil dóchas aige go an Udarás. Deir sé go raibh sé Dheireadh Fómhair ’98, fuair Réanáin breis ’s tríocha mfle mbeifear ag obair ann arís de cheart acu a aithint nach siad deontas £79,000 ó Údarás ar shiúl uathu. Sin bíodh 's agus bainístíocht úr san áit. raibh Taylor dflis don na Gaeltachta. An mhí dar gur gheall an Chomhairle Níl sé ag súil leis an bpáigh cheantar. Admhaíonn an gcionn bhí stiúrthóir Donegal anuraidh nach gcuirfí breis atá ag dul dó. “Ní thig leis an tÚdarás go raibh siad ag rith Timber Products, An tUas bruscair i gCill Mhic Reanáin Údarás na hoibrithe ar fad a ar an tanal “Tá ceacht Taylor, sa gcúirt leis an sula ndruidfear é i 2003. íoc. Ní tógtha ar an Údarás é. foghlamtha againn,” ar siad. Udarás, gan a dhath á Chuaigh bunadh na háite ar Imríodh orthusan chomh >

MEITHEAMH 1999 C U I S L E 7 phicéad, agus chuaigh na stailc,” arsa Tony Mai’tin le seo, ach ní mó ná sásta a bhí in iúl do na baill go dtogfaidh bailitheoirí ar stailc. Léirigh Cuisle. Ag an gcruinniú gach duine leis an réiteach. sé tamall de mhíonna ceadún- an ghéarchéim chomh mí- speisialta, bheartaigh na baill Dúirt Máirín Ní Dhubhcháin as a fháil. Bheadh an fhadhb éifeachtach ’s atá an Chomh- d’aonghuth beagnach go as an bhFal Carrach go bhfuil le plé athuair dá rachadh airle dar le Tony Martin ó n-osclófaí ionad na Mucaise an Chomhairle ag sárú an dlí: muintir na Mucaise in Sharkey’s Waste. "Dhiúltaigh agus go ndruidfí ionad Chill ní raibh ceadúnas faighte ón aghaidh an chinnithe. Beidh an bainisteoir contae an Mhic Réanáin láithreach. EPA do na hionaid a ceist an bhruscair ina cloch fhadhb a phlé linn go dtí gd Fuarthas réiteach in am do athosclaíodh. mhór ar pháidrín na raibh muid breis ’s coicís ar thoghchán áitiúil na míosa Chuir an bainisteoir contae Comhairle nua.

8 C U I S L E MEITHEAMH 1999 This month. Cuisle brings you the first of three splashes from Colm de Bhaldraithe s

Fáidh Kherala dearcadh atá ag muintir na tíre seo ar an carghas dhá scór lá ar siúl acu mar chuid BHÍ SÉ ag tarraingt ar 8.30 p.m. sa am nuair a bhí cúig uair breise déanta den turas agus bhí siad tar éis cúig lá a tráthnóna. Léim Murthy as a suíochán agam ar thuras traenach ceithre huaire chaitheamh ag taisteal cheana féin. agus chuir sé ar siúl an teilifís. Prime time déag. Bheadh 600,000 duine ag an teampall. TV agus bhí fear óg dathúil ag caint. Níor Ar an traein bhí an gnáth-ruaille Nuair a chuaigh an ghrian faoi, thuig mé ach gur ag plé le faisnéis a bhf buaille agus rí-rá. Tae-tnallah agus caifé- d’oscail siad a mbéile, chappatis le sé. wallah ag béicíl, daoine ag déanamh smeadar chilli agus uisce, agus roinn siad Bhí an ceart agam, fáidh a bhí ann iarrachta chuile rud beo a dhíol leat, liom é. agus bhí sé ag cur síos ar a mbeidh ag cailíní agus eunuchs ag casadh poirt ar tarlú an mhí seo chugainn. airgead. “Cén chaoi a bhfuil a fhios aige,” a Bhí an traein lomlán le fir gléasta ar Féasta na scannán deirim. “Bhuel,” a deir an t-uasal Murthy, nós manaigh. Sciortaí dubha agus TRÍ THIMPISTE a tháinig mé ar fhéile “tá an roth ama i gceithre cheathrú - seálanna dubha le smeadar péint dearg, scannánaíochta. Bhí slua bailithe os 48.000 bliain, ansin 196,000, 88,000, agus bán agus órga ar a n-éadain. Bhí craic- comhar amharclainne agus d’inis siad 48.000 bliain. Nuair a bhíonn deireadh eann chomh dubh leis an oíche orthu dom go raibh Féile Scannánaíochta leis an gcéad rud, tarlaíonn chuile rud agus bhí siad ag béicíl freisin. Bhí cuma Malayalam (teanga Rherala) ar siúl. beo faoi dhó.” an-fhíochmhar orthu ach thosnaigh Isteach liom agus chonaic mé scannán muid ag caint. spéisiúil ag cur síos ar éirí amach na DUnis siad dom go raibh siad ar thuras naxalites, an pobal cumannach atá Rí-rá na traenach go naomh Ayappa agus gur paidreoir- fíorláidir sa tír seo. RINNE MÉ mo mhachnamh ar an eacht an bhéicfl a bhí ar siúl acu. Bhí > 1 0

MEITHEAMH 19 9 9 C U I S LE 9 stróiceann siad a gcuid sari. Bíonn na fir feistithe i lunghi, cineál sciorta fada. Tá an-tóir ar cinn daite agus go háirithe chinn a bhfuil dath dayglo corcra nó bándearg orthu, agus iad raaisithe le bláthanna buí agus glas. Bíonn siad ag fústráil lena bhfeisteas an t- am uilig. Ag oscailt na snaidhme agus á scaoileadh anuas agus cúpla nóiméad níos déanaí á ardú aníos. Bealach eile atá acu ná an sciorta a bhailiú i snaidhm mhór ina ngabhal ar nós nappy mór. Bíonn siad an-cheanúil ar a chéile freisin, is minic a bhíonn siad ag siúl lámh le lámh agus cúinne dá sciortaí in airde acu idir ordóg agus lúidín. Pobal Ché AIRÍM AR nós go bhfuil mé i gCúba na hlnde. Aimsir thropaiceach, comhar- chumann agus ceardchumann agus bratanna dearg leis an gcorrán agus an casúr ag séideadh sa ngaoth. Lá amháin, is mé ag fanacht le haghaidh bus, rinne mé iarracht fógra mór a léamh. Níor éirigh liom agus chuir

Tar éis an scannáin tháinig an coiste chugam agus thug siad cuireadh dom fanacht le haghaidh na féile uilig. Chonaic mé scéal eile faoi éad agus iomaíocht idir beirt fhear, agus ceann eile faoi leagan na fichiú haoise de sheanscéal. Cé gur mionteanga í an Malayalam, tá clú agus cáil ag a cuid scannán ar fud na hlnde. Pléitear a stair agus a dúchas féin inti. Chonaic mé scannán eile arb ainm dó Fire. I dtuaisceart na hlnde tá na ‘fir bhuí’ Hiondú ag dó na bpictúrlann agus ag cur brú ar an rialtas cosc a chur ar an scannán seo. Is scéal é faoi bheirt bhan atá sa teaghlach céanna de bharr cleamhnais. De réir a chéile tagann siad ar an eolas go bhfuil siad i ngrá lena chéile. “Maslaíonn sé an chlann Indiach agus fíorchreideamh na hlnde,” a deir na fir bhuí. Spailpíní Sari MEASCÁN DE phobal Muslamach, Hiondú agus Críostaí é pobal Eherala. Níl tromlach ag ceachtar acu agus níl an lámh in uachtar ag ceachtar acu ach an oiread. Tá an pobal Dravid ann freisin, dream a bhí anseo sul má tháinig na hlndeorpaigh ar an bhfód. Bhí spéis agam san aisfhreagra a bhí acu ar an scannán seo, Ní raibh giog ná miog astu agus bhí slua mór eile ag fanacht taobh amuigh leis an scannán a fheiceáil. Cuireann sé iontas orm nuair a fheicim na tógálaithe ag obair go dian agus iad gléasta sna sari. Bíonn siad ag iompar málaí cement nó ciseán lán le brící ar a gcloigne agus m thiteann siad nó ní

10 CU ISLE MEITHEAMH 1999 gcéadta coinnle le sruth na habliann. Lean an ceol agus an draíocht go breacadh an lae. Ní raibh comórtas ar bith ann: dúradh liom go gcuirfcadh comórtas brú ar na ceoltóirí, lagmhisneach ar an dream a chaillfeadh agus easaontas ar an lucht éisteachta. Turas mall séimh TÁ SÉ ag stealladh báistí, toirneach agus tintreach sa spéir. Tá fuílleach fcar- thainne, teas brothallach agus crc shaibhir anseo agus de bharr sin tá an fás flúirseach agus flaithiúil. Dhá fhómhar rís, siúcra, mangó, téac, caifé, rubair, cnónna cócó, na céadta glas-raí agus torthaí, agus na spiosraí a mheall na Grcagaigh agus na Sínigh anseo. Dhá mhfle bliain ó shin, chuir Herodotus siar ar shaibhreas agus ar mhaorgacht na mbailtc móra anseo. Is tír idir dhá uisce í cuid mhór dc Kcrala. Fadó ba riasc mór millteannach a bhí ann. De réir a chéile thóg na daoinc díoganna agus chuir siad smachi ar na haibhneacha, srutháin agus locha Anois tá páirceanna móra ríse acu agus 200,000 daoine ina gcónaí ar na díoganna beaga cúnga. Bhí muid ar ár mbealach go dtí rásaí báid. Turas mall séimh seachL n-uaire an chloig ar bhád sa domhan draíochta seo. Sheol íomhá i ndiaidh íoinhá tharam. Tincéir ag iomramh ó thcach go teach, a bhád lán le potaí. Iear le mias faoina ascaill aige ag snámh ihart ar thóir dúilicíní. Aoire i gcrann snáinha ag diljirl scuaine cúpla céad lacha. Bád cúng faoi lánseol ag iompar ábhar tógála, buachaillí ag níochan eilcafant, mé ceist ar mo chara. “Tá ceardchumann mná gléasta i saris corcra, ór agus na spailpíní ag cur dráma ar siul faoi bándearg, iad ag baint salachair as páirc shaol Ché Guevara,” a deir sé. rís fíorghlas. Ba as an Afraic a tháinig muintir Oireachtas na ndathanna Fear ag rothaíocht ar chosán crochta dhúchasach Eherala agus tá siad chomh CHUAIGH MÉ go hOireachtas Eherala. agus scáth gréine dubh in gorm leis na hAfrachúbánaigh, seachas Seachtain iomlán de cheol, damhsa agus airde aige. Mná ag mionlach beag a bhfuil mianach geal na amhrán, gan Hindi ná Béarla agus gan sníomh faoi scáth na nlndeorpach iontu. fiú deoch portair ar fáil ann. gcrann cn' Tá rialtas cumannach tofa acu ó 1959. Bhí an f héile ar dhá bhruach abhann cócó. Chuir an chéad rialtas deireadh leis na leathan agus bhí báid ann le daoine a tiarnaí talún, roinn siad an talamh, chuir iompar ó bhruach go bruach. Foilseofar cártaí siad córas oideachais agus leighis ar fáil Meascán breá, damhsa na ndreoilíní poist eile ó agus anois tá an caighdeán maireachtála agus iad gléasta i gcultacha a bhí déanta Cholm de is airde san Ind ag go leor de mhuintir as duilleoga. Bandia ag damhsa le Bhaldraithe Rherala, ó thaobh sláinte agus oideachais diábhail agus ise gléasta i síoda gorm go luath. de. geal na spéire, dearg na fola nó buí breá Faoi láthair tá an rialtas ag díriú an bhuíocáin; an diabhal le sciorta dearg isteach ar na hiascairí bochta. Bhíodh ar agus éadan fíochmhar glas agus dubh air na hiascairí iasachtaí a fháil ó na fir - bhí bán a shúile daite le luibheanna, ghaimbín lena mbáid agus lena gcuid fiú. eangacha a cheannacht. De bharr an úis Freisin bhí pictiúirí lonracha, ildaite ar aird a gearradh orthu ní fhaca siad urlár an teampaill. Bhí siad déanta as torthaí ná luach a gcuid oibre agus lean plúr daite, le dathanna ó spiosraí agus ó an bochtanas ó ghlúin go glúin. luibheanna. Tá an rialtas ag ceannacht na mbád ó Ag deireadh na féile bhí coirmcheol na f ir gaimbín agus iad a dhíol ar ús íseal ann le seasca drumadóir agus seasca fear leis na hiascairí agus iad a scaoileadh ó ag seinnt adharcanna móra órga. Oíche uu». smacht na bhfear gaimbín. ghealaí a bhí ann, gach réalt sa spéir Ie feiceáil, agus bhí bád ag scaoileadh na

MEITHEAMH 1999 An Ghaeltacht a Ligeadh i nDearmad Menlo, Castlegar, Claregalway: Irish has all but disappeared from the ‘level field’ of the Achréidh. Diarmuid Johnson visits the forgotten Gaeltacht on the east bank of the Corrib. >

12 CUISLE MEITHEAMH 1999 * N ACHRÉIDH a tugtar ar an gceantar taobh thoir d’abhainn na Coiribe agus A de chathair na Gaillimhe. ‘Talamh chothrom’ is ciall le ‘hachadh réidh’: páirceanna fairsinge, méithe ag síneadh le spéir. Áít mhaith le scileanna na hiomána a chleachtadh. Gaeltacht mhór a hhí san Achréidh go dtí na caogaidí. Ó thuaidh timpeall Loch Coiribe i dtreo Átha Cinn agus Thuama, soir i dtreo Bhaile Átha an Rí: b’í an Ghaeilge teanga na dúiche sin go dtí ár linn féin. Déan turas an cheantair inniu agus ní móide go gcloisfidh tú ach Béarla. Soilse na Gaillimhe ar lasadh soir go hUarán Mór, lucht gnó ag brostú leo chuig aerfort an Chairn Mhóir, agus dthe gan áireamh ar chnocáin Thír Oileáin. Siúil na Gaeltachtaí eile, agus beidh coiste pobail, naíonra Gaelach, club óige, cumann drámaíochta, cúinne seanchais sa teach ósta nó flmharc ar an Achréidh lá na rásaí i nGaillimh fócas éigin ann. Ní hamhlaidh Gaillimhe a bheith láidir. stráinséarach . . áit ar scríobh Tomás Laighléis don Achréidh. Is teanga rúin i Ach is dhá áit faoi leith iad a chuid seanchais. Déan do mbeagán dthe atá sa nGaeilge Conamara agus an Achréidh, thriail go hEanach Chuain ar ann anois. agus is mór eatarthu. Leathchois sa chathair Bhóthar na Curaí, nó cas i Is cosúla le bailiú béal- Conamara lom, sceirdiúil, dtír i dtreo Bhaile an Ghláir. oideasa ná le hiriseoireacht carrach. An Achréidh mín, I LÁR na haoise seo, bhí Barr an Chalaidh soir an an teanga rúin sin a lorg. éadálach. leathchois ag Gaeltacht na Bóthar Mór go Móinín na Tugann an béaloideas léargas Phós cuid de mhná Achréidhe i mbaile mór na gCiseach, an Baile Bán, an dúinn ar an saol mar a bhí. Chonamara ar an Achréidh sa Gaillimhe. Dhéanadh muintir Caisleán Gearr, Carn Mór. An Ach cé mar atá? Sin í an cheist tseanaimsir, agus tá léargas ar na mbailte cois abhann a Ghaeltacht a ligeadh i a bhlonn ar an iriseoir. an difríocht idir an dá áit sa gcuid earraí a dhfluchtú i ndearmad. Freagra: tá ina Bhéarla. scéal An Bhearna Mhíl sa hhfoisceacht dhá nóiméad I dtús na naoú haoise déag, B’fhéidir gur de bharr gcnuasach An Braon Broghach siúil de mhargadh Bharr an bhí an Ghaeilge forleathan i Gaeltacht mhór Chonamara a le Máirtín Ó Cadhain, fear a Chalaidh - nó Woodquay mar nGaillimh. bheith trasna habhann a chaith seal sna tríochaidí ina is fearr aithne anois air. “All ranks, from the ligtear meath na hAchréidhe i mhúinteoir ar an gCarn Mór: Níl mfle bóthair ó Bharr highest to the lowest, with ndearmad. Gaeltacht na "Thosaigh an coimhthíos ag an Chalaidh go Tír Oileáin ó very few individual excep- Gaillimhe: sin nath sách spochadh léi arís. Coimhthíos thuaidh. Lean ort go Baile an tions, speak their vernacular coitianta. Agus más rud ar leis an bpósadh, leis an Dúlaí, nó cas síos le habhainn language, the Irish, fluently,” bith é, meastar Gaeltacht na malairt, leis an Achréidh go Cúl-loch agus Mionlach, arsa Hardiman, The History of the Totun and County of Galway, 1820. San iris Comhar i 1956, ag Mionlach agus Tromlach trácht dó ar an tréimhse tar éis bhás Pharnell (Í891), deir TA DHA oíread Gaeilgeoirí i Mionlach s atá i ta 188 Gaeilgeoir ann, 37.8% den daonra. Seán Mac Giollarnáth: nDún Chaoin, 183 i/ersus90. Ach níl sa 183 Céard is tábhachtai: na (igiúírí nó na "Ba chuma leo [le muintir Gaeilgeoir i Mionlach ach 7.5% de dhaonra an céadchodáin? An bhfuil an 183 i Mionlach le na Gaillimhe] cé acu teanga a bhaile. Agus an 90 Gaeilgeoir atá i nDún daoradh, an 188 i mBéal Átha an Ghaorthaigh le labhróidís, Béarla nó Gaeilge, agus bhí an Ghaeilge ar Chaoin, sin 81.8% de dhaonra na háile sin. slánú, an 188 i gCoill Sáile le moladh as a fheabhas an domhain ag go Tá 188 duine lásta a labhraíonn Gaeilge gach ndílseacht don dúchas? Nach cuid den leor acu.” lá i gCoill Sáile/Doire lorrais, sin 81% de Ghaeltacht iad Gaeilgeoirí Mhionlaigh, is gach Tionóladh Oireachtas na dhaonra na háite. I mBéal Átha an Ghaor-thaigh, Mionlach eile sa tír? Gaeilge i nGaillimh i 1913.

MEITHEAMH 1999 C U I S L E 13 Sna blianta sin, bhí caidreamh idir lucht na hathbheochana agus na Gaeilgeoirí dúchais a bhí i Mionlach, mar shampla. Mionlach BAILE BEAG gan siopa gan tábhairne atá i Mionlach, é suite ar bhruach na Coiribe, tuairim is trí mhíle ó lár na Gaillimhe. Ach oiread le bailte go leor in Éirinn, is láimh le teach na n-uaisle atá Mionlach, láimh le caisleán na mBlácach sa gcás seo. Meastar gurb é an Gaillimheach. Patrick Goleman a thóg an caisleán sa mbliain 1569. Ba leis na Blácaigh é ó tuairim is 1600. Tháinig an Piarsach ann lena linn. Seo tuairisc le Desmond Ryan, Remembering Sion: A Chronicle of Storm and Amharc ar an gCoirib agus ar Chaisleán Mhionlaigh ó thaobh na Gaillimhe pic: Mike Shaughnessy Quiet: “Before nightfall, we . . . Pearse's love for Connemara Is maith ba chuimhin le nGaeilge.” rowed up the Corrib and ousted his pensive mood and Tomás Laighléis na landed near the stone-built he became eager and talkative cuairteoirí. misty village of Menlowe, un- again. His eyes lighted up as "Níl aon Domhnach. nach Muintir UíFhathaigh mortared wall, Irish-speaking he pointed towards Menlowe. mbíodh ‘Muintir Bhaile Átha TEALLACH MÓR Gaeilge a old men playing cards seated ‘Here Connemara begins’.” Cliath’ ann. Is é an fáth mar is bhí riamh i muintir Uí on stony heaps , . . That day i nGaeilge a bhí siad ag caint Fhathaigh, Mionlach. Tráth- ar fad. B’iontach an ghlóire nóna Domhnaigh chuaigh mé d’fhir an bhaile nach raibh chomh fada leo, an braon i meabhair ná tuiscint ar mbéal na gaoithe, suathadh Bhéarla acu, daoine uaisle as in uisce liath na Coiribe. Baile Átha Cliath suí ina Shiúil mé an baile le Seán, QLLmHRRGRDH n-aice ag comhrá leo i é ag cur síos ar an áit go

Is é tigh Hughes i mBsile Chlár na Gaillimhe an chéad slopa fn HUGHES Éirinn ar téidlr bia a cheannacht ann trfd an ídfrlfon Yvonne NíLaocha An chéad ollmhargadh in Éirinn TUIGEANN TÚ AN CÁS: drochlá san oifig agus ocras an domhain prt. Níl a bhfuil siopadóireacht ar-líne ann uát ach luí siar ar an tolg ’s gan corraí. Ach níl.tada ann don c!nnéar. .. Nár bhreá dá mbolfeá m ann do chuid siopadóircachta a dhéanamh san Ceannaigh do chuid gan dul thar an táirseach oifig, gan bogadh ó do dheasc fiú, agus - níos tearr tós - do chuid ! agus tabharfaidh muide chuig an teach duit í siopadóireachta a bheith sa mbai!e romnat tráthnóna. : Bhuei, Hí- brlonglóid á seo a Ihuilleadh san larthar. Tá ari chéad : ; tseirbhís ollmhargaidh ar an id rlíon sa tír seo á cur ar fáii tigh Hughes i OLLMHARGADH TEIL: 091-798101 mBaile Cnlár na Gaillimne. FACS: 091-798721 : Is éard atá i gceist le siopadóíreacht ar an idirlíon go mbeidh tú ábalta HUGHES dul isteach ar ar, idirlfon ar do riomhaire, suíomh Hughes a aimsiú, agus Buail isleacli chuig Hughes líosrí eárraf a thábháirt aníóS:ar anscáileán:. Amanna Oscailte ar an Idirlíon . ■■■imí gá árísifí achldMceájÍ árún earra úajt agrís déarríarhóba d^rt prdú: www.hughesonline.com Luan-Céadaoin: 9rn - 7in ar thralal beag i gcúinne an scáiloáin. Nuaira bhlonn tú críochnaithe, : tuganntúsorTraidoehártacreidmhDasachunaníocaiochtadhéanamh. Tá Déardaoin: 9tn - 8in Déan ordii roimh 3in le córas slándála curtha i bhfeidhm ionas go mbeidn na sonraí sábháilte. seachadadh ar an lá Dé hAoine: 9rn - 8.30in 0 cáanna. In Éirinn faoi láthair tá fáii ar an idirlíon ag nfos mó ná15O,OOO duin : : Dé Sathairn: 9rn - 6.30in Dar ieis; na sainaolaifhe go méadóidh an i ;mhir seo go dtímllilún-facími :: Amanna Seachadtha mbliain 2005. Dé Dnmhnaigh: Luan - Aoine: 5.30in - 8in 1 Díol spéise á gut ollmhárgadh beag tuaithe atá ag cur tús leis ahi nos Salharn: 5in - 7in Am Aitrinn 9rn & llrn sbo in Éirínn agus irif ceann de na ernnIs rtió. sa tír. B'fhéidir;gurbh Lah tslopadóircacht Idirlín todhcha' na n-ollmhargaí beaga?

CUISLE E1 T H EA M H 19 9 9 mion. “Sa teach seo a leagadh tá lucht an rachmais amach na corpáin an uair a préamhaithe i Mionlach faoi báthadh muintir Eanach seo, agus tithe móra nua Chuain,” ar sé. “Rinne Raif- tógtha acu. Tá suaimhneas tearaí an t-amhrán ansin . . .” san áit, gan ach bóthar When the dust Bhreathnaigh muid ar amháin ag dul isteach ann. Tá chaisleán Mhionlaigh. “Bhí an loch ann agus an choill, leac chorrach ag ceann an agus feiceáil lá gréine ar staighre ann,” arsa Seán, bharr na hardeaglaise i lár na se ttle s “agus dá seasfá air, thitfeá Gaillimhe beagán achair ó agus hhi deireadh leat.” bhaile. Taobh leis na dthe A sign on the road to Menlo boasts of partnership between Bánaíodh an caisleán airgiúla, tá leathdhosaen tithe Lacltagli Rock and Galway Corporation. But as many Menlo aimsir Chogadh na Saoirse, ceann tuí fós ar an mbaile. An ach bhí seilbh sean agus an nua. residents tell, the marriage has been a stormy one. full of phríobháideach ag clanna “Go gcastar ar a chéile arís broken promises. lots of dirt, and looks like ending up in court. Gall ar thalamh Mhionlaigh sinn,” arsa Pádraig agus mé Richie Byrne was on the rockface. ina dhiaidh sin, agus cíos le n- ar tí imeacht. “Feicfidh mé íoc leo. thú i gConamara aimsir an WHEN LACKAGH R0CK took over the quarry at Menlo, planning Bhí an-chaint ag Seán ó Phléaráca, le cúnamh Dé.” permission stipulated 10 conditions. These labours of love Fathaigh, agus seanfhocla: included: landscaping; working only between 8.00 and 20.00 ‘feiceann an dall a bhéal féin’, Monday to Friday; cutting down on dust emission; building ‘ritheann braon le bolg lán’, Cuimhní Cinn concrete roads for trucks; cleaning trucks regularly; keeping noise ‘an té a chuireas an tsnaidhm, rS AS BAILE AN CHLÁIR do levels down. Having courted favour, the suitor failed to please, cuirfidh sé an dá ghreim’. Mick Leonard, iarmhúinteoir. Gaeilge is gan rian na hoifige Local residents complained that the place was being turned “Dfhéadfainn seachtar nó uirthi. into a dirty potholed eyesore, and due to noise, dust and the ochtar seandaoine as Baile an traffic of laden trucks, the combined residents association asked Labhair Seán ar an ngobán Chláir a ainmniú duit. Tá saor. Ar bhalla na scoth na Gaeilge acu, ach is that the conditions of the planning permission be adhered to. mainis treach in aice le beag duine atá ina dtimpeall Lackagh Rock replied through their solicitor: ‘The permission hábhainn an Chláir, de réir an le í a labhairt leo. Is uafásach was granted by An Bord Pteanála on the 15 July 1983. If tseanchais, tá cloch agus uaigneach an rud é sin,” condítions attached to a planning permission are not complied pictiúr air: cat is dhá Is as an gCarn Mór do with or enforced for a períod of five years after the grant, then dhrioball. Deirtear gur thóg Mhicheál Ó hEidhin, an gobán saor an áit. Ba mhór under the Local Governemnt Planning and Development Act of feirmeoir. Is é an duine is sine 1992, they are not enforceable, but deemed to be effectively an gaisce an áit a thógáil agus de sheisear clainne é. Tá deirtear ó shin go ndéanann Gaeilge ag Micheál a abandoned. It is conceded that conditions attached to that duine cat is dhá dhrioball má bhainfeadh an ceol den planning permission were never implemerlted or enforcement dhéanann sé gaisce mór. chuach, ach is Béarla a so ug ht.” An Domhnach seo bhí labhraíonn sé lena Who had the responsibility to enforce these conditions? feaigs ó Sheán, agus is i dTír dheartháir. “Bhí an Ghaeilge Lackagh's bride - Galway Corporation. How could she enforce Oileáin a bhí an siopa ba ag dul as nuair a bhí seisean ghaire do Mhionlach. Turas them? Weither the quarry nor any of the buildings on the site are ag éirí aníos,” arsa Micheál. shown on the town plans. They showthe whole area as green dhá mhíle é, ach turas dhá Tá baint ag Pádraig Ó scór bliain. Caisleán na Catháin, Bearna, leis an fields. mBlácach, an Spar agus Achréidh. “Ba as Baile an Lacking the support of the planning authorities, local residents Xtravision. Dúlaigh muintir mo decided to take another route. They heard that the quarrying Tá Seán ar shlí na firinne mháthar,” ar sé. Chuaigh an company were seeking to renew the explosives transporting le blianta beaga, agus a Catháinach ar scoil ar an bhean. licences needed to carry out blasting. The residents spoke to the gCarn Mór. “Bhí Gaeilge ag Is Gaeilgeoirí iad a gclann. local Garda Superintendant. When he heard the details of the páistí na scoile i dtús na case„ he objected to the granting of the licences. They were Thug mé cuairt na reilge le gceathrachaidí. Nó muna Pádraig le déanaí. “Nf mórán raibh sí sa mbaile acu, bhí sé withheld. Gaeilgeoirí maithe atá fanta an-éasca acu í a thógáil ar Once the fireworks had gone out of the marriage, the groom againn. Tá go leor acu anseo scoil.” was quite upset. The residents were told that f/je/ractions could sa gcill. Tá muide scoite Ach bhí athrú á thuar i result in unemployment. The solicitor spoke again: “. . . quarry amach ón nGaeltacht anois. dtús na gceathrachaidí féin. Lábhraim féin agus mo materials are practically at an end . . . which will consequently “Bhí beagán náire ar chuid lead to the imminent loss of jobs for the quarry employees, and dheartháir Maidhc í ceart go acu faoin nGaeilge san am leor.” we would therfore ask you to kindly revert to us as a matter of sin,” arsa Pádraig. Chuaigh cuid de mhuintir Páistí a bhí ar scoil an t-am urgéncy.” For the first time, urgency crept into the vocabulary of Mhionlaigh ar imirce go dtí sin, tá an trí scór slán acu the quarry company. an NuaShéalainn i lár na anois. Tá Gaeilgeoirí fós i Feeling thatthings had gone far enough, a rival residents’ haoise. Cuid dá sliocht a mbeagán tithe timpeall ar comitee was set up. At the inaugural meeting of the Ballindooley saolaíodh thall, is i Mionlach Loch Coiribe atá níos óige ná Residents Association, drinks were kindly sponsored by a local atá siad curtha. Tá crann sin, ach ní gnáthrud a bhí ann manuha ag fás in aice na company... ; páiste a thógáil le Gaeilge ar Driving back to Galway from Menlo through the cracks and huaighe, crann atá fairsing sa an Achréidh sna caogaidí NuaShéalainn is a tugadh agus uaidh sin amach. potholes of the cratered road, a parallel between broken rocks and abhaile. fruitless marríage became apparent. And the need for enforcing Ach oiread leis an manuka, bodies to actually enforce.

MEITHEAMH 1999 CUfSLE 15 a n S l i o c d n Teanga agus Cultúr na hÉireann

C ú rsa í G a eilge d o D h a o in e F ásta BÍALAT4N Tosaitheoirí - Meán - Ard Leihhéal CEOL NA MARA An Spidéal, Co na Gaillimhe Teil: (091) 553036. Fón Póeaj„(087) 6889146 CtJRSAÍ GNÍOMHAÍOCHTA Lig scíth agus -glác, lón: im Áiníi©ar ‘sa seomra bia *Bodhrán & Fliút- compordach atá aga|nti, Raclharc breá ar an bhfarraige, ar *Damhsaí Thír Chonaill *Péintéireacht Mara oileáin Atatm agus ,ár shléíbhte an Chláir. *Siúl Sléihhe Bíodh do rogha bÁle agat é íd carie nó ó bhiachlár an lae. *Seandálaíocht *Potadóireacht Cheilteach ' . ‘,.Lio$ta fada, fíontá. • *Tírdhreach & Cultúir *Fíodóireacht Taipéise Flúirsd éise le fáál1 ón ge:Uán; -agus; entrées feola go leor. Scoil Shamhraidh i dTeanga & Cultúr (24-31 Iúil) : !B:íonn biachlár af::telthiann í)é Domhpaigh> .; feoil róstáithe agus eile. CÚRSAÍ DO MHÚINTEOIRÍ *Cruinneas na Gaeilge séádbt láha:seanhtáitte - ■: .;*//• Ó U.fté-pb ! ' 1 ■ ■••. *Múineadh na Gaeilge do Dhaoine Fásta :/;'-/iááA thiht'a^s eplas: BILEOG EOLAIS 1999 OIDEAS GAEL, (091) 5530Í6/(teféá89146 Gleann Cholm Cille, Co Dhún na nGall. Fón: 073-30248 Fax: 073-30348 GLOINE FÍONAIN AISCE email: oids gael@iol. ie www. oideas-gael. com ACH £11 A CHAITHEAMH AR BHÉILE ‘Aitheanta agAn Roinn Oideachais do Mhúinteoirí Bunscoile’

CUISLE

Oidhreacht c). gaellinn Chorca Dhuibhne

S a o i r e Cúrsaí Gaeilge agus Oidhreachta do Dhaoine Fásta S a G h a e l t a c h t ? Irish Language and Heritage Courses for Adults DÉAGÓIRÍ Maigh Eo, Corcaigh, Dún na nGall, Ballyferriter, Dingle Peninsula Meitheamh, Iúil, Lúnasa. 5-7July - Total Beginners 19-24 July - Post-Beginners DAOINE FÁSTA 19-24 July - Irish Language and Heritage Gaoth Dobhair, Co. Dhún na nGall — Beídh gá le Gaeilge dón gcursa seo Iúil agus Lúnasa 9-14 Lúnasa - For people who have some Irish already Gach Eolas ó: Gach Eolas: Oidhreacht Chorca Dhuibhne, Gael-Linn Baile an Fheirtéaraigh, 26 Cearnóg Mhuirfean, Trá li, Baile Átha Cliath 2- Co. Chiarraí.

Teil: (01) 6767283 Faics: (01)6767030 Fón: 066 9156100 Facs: 066 9156348 Roimhphost: Gaellinn@ tinet.ie Email: mus@[email protected]

16 CUISLE MEITHEAMH 1 999 [ÍOÍITfl LIOHIBO le C atha! D Cuaig

bhí ann go ngoidfí t’uimhir creidmheasa. De réir cosúlachta, níl an baol chomh mór sin. De réir expedia tá an tslándáil éifeachtach. Dhíoladar milliún ticéad in aon mhí amháín gan aon dochar a dhéanamh Saoire ar-líne dá gcustaiméirí. Tá Riuid ag teannadh gu tapaidh le séasúr na turaséireachta. an airasir ag feabhsú beagán agus fonn taistil ar go leor. leis an bhforbairt eacnamaíoch sa Seacliain! tír le blianta beaga. is cinnte go mbeidh níos mó daoine ag caitheamh saoire thar LE SÚIL A CHAITHEAMH ar thír, téigh chuig wuw.tripprep.com, suíomh a lear i mbliana. IHar sin. b'fhiú duit smaoineamh ar an idirlion sula ndéanann tú mbaineann fórsaí armtha Mheiriceá aon socrú. IDar gheall ar an méadú múr ar e-ghnú agus e-thráchtáil. tá sé úsáid as. Tá cúpla focal anseo faoi gach tír ar domhan, agus bíonn beagnach níos éasca anois do ghnó a dhéanamh sa domhan cgber ná mar atá sé nuacht laethúil na tíre acu. Tugtar comhairle chomh maith faoi ghalair a ar an tsráid. De réir taighde i IDeiríceá, faoin mbliain DODD beidb suas le 65 bheadh sa tír, agus aon vaicsín is gá a milliún saoire á gceannacht tríd an idirlion. Tá form hór na gcomhlachtaí móra - thógáil. Le heolas a fháil ar aimsir na tíre, níl suíomh is fearr ná suíomh óstáin. oifigí saoire agus comhlachtai carrana ar cíos ar line. CNN, ag wioio.cnn.com/weather. Tá réamhf haisnéis na haimsire liostaí iontu seo de gach saghas turas acu do shé mhíle cathair ar fud na saoire, chuile réigiún faoin ngrian, cruinne. Más ag déanamli do agus tuilleadh nach iad. Bíonn bhealaigh suas ar chnoic le sldáil atá léirmheas rialta acu ar shaoire faoi tú, b’fhiú duit cuairt a thabhairt ar leith agus cur síos iomlán ann atá fíor- wwiu.csac.org le heolas ar aon bhaol úsáideach don té atá ag bualadh avalanche a fháil. Tá na cnoic iad féin bothair. le feiceáil ag uww.snoiocam.com Thainig mé ai' roinnt gnéithe (Meiriceá), www.topin.ch (an Eoraip), fíorshuimiúla ag expedia. Cuir i gcás na ag úsaid an chórais live video. pictiúir 360=BA, pictiúir cle lárionaid cháiliúla domhanda. Is feidir breathnú ar phictiúir ó lár an Serengeti san Afraic agus is pan iomlán é. leas tó oéo áit? LE ÁIT FHEILIÚNACH saoire a lorg, d’fhéadfá tosaí ag NUAIR A BHÍONN TÚ cinnte go www. tmvel. epicx trious. com, suíomh bhfuil tú Ie ticéad a cheannacht, idirghníomhach saoire a caithfear comparáid praghasanna a fhógraíonn gur féidir leo an t-ionad dhéanamh. Is cinnte gur féidir saoire is feiliúnaí duitse go pearsanta a margadh maith a fháil ar an idirlion, phiocadh. Bíonn roinnt ceisteanna le má chaitheann tú beagán ama freagairt agus déanann siadsan an leis na seirbhísí éagsúla idirlín. chuid eile. Téiglr chuig Úsáideann ivww. easysabre. com SULA nDÉANANN TÚ do bhealach 'wuno.100hot.com/travel áit a hbfnil an córas SABRE atá á usáid ag na chuig an aerfort, má tá aon leabhra liosta de na suíomhanna is mó a hoifigí laistil idirnáisiúnta, chun do saoire uait, sé uwzo.amazon.com an áit bhfuil tóir orthu ar an ngréasán. Ts íin thicéad a chur in áirithe. Ai’ an taobh is éasca margaclh maith a fháil. Bíonn cuairt a thabhairt freisin ar shutomh a eile den scéal, b ’fhiú cuairt a sábháilt 40% ar chostas fhorm hór na bhfuil go leor nascanna íiúnlacha acu I habhairt ar na seat auctionsites atá leabhra. Ná déan dearmad do chuntas le suíomhanna eiie saoire ar nós coitianta, Díoltar ticéid a cuireadh ar soghluaiste e-phost a chruthú roimh unmv. tmvelang. com nó ceal ar an bpraghas is airde a ré. Leis seo, is féidir leat post a www. lov lejplaneí. com. thairgítear. Téigh isteach chuig sheoladh agus a ghlacadh ar do zvww.Virginexpress.com, dream a raibh laethanta saoire. Tá siad in aisce ag go leor cainte ovthu le gaii’id mar iowxo.hotmail.com nó ag ioww.yahoo.com. gheall ar phraghasanna an-saor go Lena bhfuil cVeolas ar laethanta saoire deo a bheith á cltairscint! Is ar an agus ar thurasóireacht ar-líne, is fiú NUAIR ATÁ D’INTINN déanta suas Lslí chéanna a oibríonn taighde a clhéanamh roimh ré. faoi thír ar leith, téigh go dtí ceann de ivuw.lastmmiite.com, ach gur saoire i B'fheidir go deimhin, go dtiocfá na suíomhanna móra saoire ar nós n-óstáin an-chostasacha a bhíonn á ar mhargadli iontach! umw.yahoo.com nó ceann nua dhíol acu. An imní is mó a bhí ar microsoft ag wuw.expedia.com. Tá dhaoine le blianta ná an chontúirt a ° :Í T

MEITHEAMH 1999 C U I S L E 17 LÍAIN ÁGUS SCÓR Ó SHIN, fuair Micheál Mac Liammóir bós. Céard a bheadh ai siuí aige dá mbeadh sé ina fhear óg anois? An i Ros na Rún a bheadh sé, í Nua Eabhrac fe Druid, ina íáithreoir ar an B Late Late, ina chathaoirleach ar an Taibhdhearc, nó ina dhia beag ar Hollywood Anochr? Ealaiontóir agus scribhneoir ildánach a bhí ann; foilsiodh cíng leabhar Gaeitge leis, ina measc Oícheanto S/ (1922), agus Ceo Mealú Lá Seaca (1952). Bhunaigh sé amharciann an Gate !.e Hilton Edwards, agus bhi láimli alge i mbunú na Taibhdheiice. Mhaisigh sé Scéalaíocht na Rithe, ieagan Nua-Ghaeilge le Proinsias Mac Cana agus Tomás Ó Fioinn ar scéalta Sean-Ghaeílge, scríobh réamhrá do Dheoraíocht le Pádraig Ó Conaire. Bronnadh saoirse Bhaiie Átha Cliath air í 1973, agus tá stampa ag an bPast in ómós do. Trína locht féin,7 ar sé i gCeo Meala, 'do iig sí (Éire) do phríomhchomhartha a náisíúntachra - a teanga féín ■ teacht í mbéai na huagha'. Ach ainneoin an creideamh ceart sin a bheith aige, agus ainneoin feabhas a shaothair, is fuarchuimhne atá ag Gaela ar Mhac Liammóir. Cén fáth? Seo doch ar a charn ie Diarmuid Jonhson.

SASANACH A BHI I ALFRED WILMORE. Rugadh i Ghaeilgeoir eile a raibh mianach Shasana ann, agus féith na Londain é. Níorbh Éireannaigh a mhuintir. Ina bhuachaill óg homaighnéaschta, sin é Pádraig Mac Piarais. ‘Do cheann dó, bhain sé cáil amach dó féin ina aisteoir. In aois a dhá maiseach tóg go bpógad do bhéal,’ arsa an Piarsach sa dán A bhliain déag, rinne sé páirt Oliver Twist. Arsa an Siandard Mhic BJiig na gCleas, (26 Meitheamh 1912): “Master Alfred Willmore, the new Dhá údar do lucht na Gaeilge le dearmad a dhéanamh ar Oliver, is a curly haired twelve-year-olcl boy who acted Mhac Liammóir ab ea a dhúchas, bíodli is gur cheil sé é, agus Michael in tlre last revival of Peter Pan. The little fellow’s an obair mhór a rinne sé trí mheán an Bhéarla le haisteoirí Oliver had an appeal which immediately won the auclience móra eiie, Orson Welles, cuir i gcás. Ach bhí an tríú úclar and his performance was an instantaneous- success.” ann: ba homhaighnéasach é. Lean an success sin é cuid rnhór dá shaol. “I have never Chuir an claonadh sin uafás ar go leor in Eirinn. Agus ní used the word genius in a theatre notice, but I have no dheachaigh Mac Liammóir ar chiíl sceiche leis. Chaith sé féin hesitation in applying it to the Hamlet of Micheál Mac agus a pháirtí Hilton Edwarcls saol an chéileachais ar feadh Liammóir,” arsa David Sears san Irish Independent i 1932. na mblianta. Sin cé gur coir a bhí ina leithéid de réir dhlí na Go luath i ndiaiclli Oliver Twist, tharla Alfred i mBaile hÉireann. Átha Cliath é ar thuras. “I used to spend a lot of my time at Pé srian a choinnigh siad orthu féin i mBaile Átha the Abbey Theatre,” ar sé, “watching the Irish plays. I think Cliath, lig siad leis i Woodstock, Hlinois i 1934. Dúirt Orson they are fme, and I like reading W.B. Yeats's plays.” Welles: ‘Up ancl down the main street of Wooclstock went Is í fís Yeats faoi ról na healaíne sa saol a mheall Alfrecl Micheál, with beadecl eyelashes with the blaclc running ar ais go hÉirinn ina ógfhear: “I went to Slade School to down the side of his face because he coulcl never get *, study painting and about this time I read an essay by a man it right, and his toupée slipping but still full of named Yeats. ‘Ireland and the Arts’ was the title of the essay, beauty.’ m - and I believe it changed my whole life.” Is ina dhiaidli sin a luigh Alfrecl Willmore isteach ar an 'Don’t condemn me to nGaeilge. Bhí sé ag tarraingt ar ocht mbliana déag. Chuir sé mediocrity’ faoi i mBaile Átha Cliath, agus thug Micheál Mac Liammóir air féin. OÍCHE I MBAILE ÁTHA CLIATH, más;rás fíor, labhair 5 K~{ T--: fDo cheann maiseach tóg go bpógad do bhéal’ Hilton lee Micheál: ;.S X" r y “Michael,” ar sé, “should ' d I RITH AN AMA SIN, agus é ag santú ábhar léitheoireachta we go down to the Gaelic TT* ? ’ O 'j-WÍ ’i,- . i nGaeilge, is cinnte gur smaoinigh Mac Liammóir ai* club?” Chas Micheál gur

‘Brat an stáitse bheadh sé dubh agus péacóga móra órtha air do réir sean-nói■an-nóis .. M - ornáidithe na gCeilteach. Rinne rné clathadóireacht na bpéacóg sár-náisiúnta seo mé féin agus na brait sínte amach agam ar an urlár; bhí mé cleich lá ag obair orthu; agus cé go bhfuil athrú ar a lán rudaí i dTaibhclhearc na Gaillimhe creidim go bhfuil cúl-éadach is gléas soilsithe Hilton agus mo chuid péacóg óvtha ann go cltí ’Smmrxwít.' an lá inniu: —M icheál Mac Liammóir, Ceo Meala Lá Seaca.

18 C U I S L E MEITHEAMH 1999 oir - .í,

'' /• f- labhair go tarcaisniúil: “Don’t condemn me to mediocrity,” ar sé. Dá mairfeadh Micheál Mac Liammóir lenár linn féin, an-seans go mbeadh an port céanna aige. An-seans go gcuirfeadh sé an mheasarthacht i leith cuid de dhrámaíocht na linne. Dá mairfeadh sé, is dóigh gur fearr an glacadli a bheadh lena chlaonta. Tá féith na homaighnéasachta le haithint feasta ar chultúr na Gaeilge. Is rud coitianta atá sa homaighnéasacht i bhfochultúir éagsúla, go mórmór i measc intleachtóirí agus ealaíontóirí ar láidre féith na Iiindibhide iontu ná féith na ti éadúlachta. I saol na Gaeilge, is dóigh gurb é Na BuachailU Bána le Cathal O Searcaiglr páipéar bán na homaighnéasachta. lBhí gach cead agam, an oíche úd, ar do chaoinchorp caomh; ar ghile cúr séidte do bhoilg; ar do bhaill bheatha a ba chumhra ná úllaí fómhair ’bheadh i dtaisce le ráithe . . (Oíche). Tá páipéir eile de chuid Chló Iar- Chonnachta breac leis an ábhar céanna, ina measc An Fear a Phléasc le Micheál Ó Conghaile: “Amach ó scailp sa gclaí a léim sé. ‘Tá tú ann,’ a deh sé, ‘b’fhada liom go dtiocfá,’ é ina slreasamh romham ansin ina staic, a bheilt leathoscailte ar sliobarna b’fhacthas dom.” Dá mairfeadh Mac Liammóir, bheadh fochultúr Gaelach ann a ghlacfadh leis. Ceist eile an mbeadh sásamh Micheál Mac Liammóir, 1936 anarna ná intinne sa bhfochultúr sin dó. mór le Cavafy, Ithaha, le cuimhne Mhichíl Mhic Liammóir, File, Gréigeach, agus pé áit a bhfuil a anam guagach anois: buachaill bán ab ea Constantine P. Cavafy As you set out for Ithaha t t 'i . (1863 - 1933). “Ó bhí hope your road is a long one, mé sna déaga, tá full of advenlure, full of discovery. dáimh agam le Laistrygonians, Cydops, dánta Chavafy,” angry Poseidon - dont be afraid ofthem: b arsa Cathal Ó you 'll never find things like that on your way Searcaigh. as long as you heep your thoughts raised high ■ C u i r i m í s as lortg as a rare excitemenl . sliocht as dán stirs yo ur spirit and your body. i*

M EIT H E A M H 19 9 9 C U I S L E 19 s ■ ■ ■>■■■■ ■ v 'í - ’ WÁfMA.AMSA%Mfi,R ......

M ’ ’ 3 Díarmuid Johnson: Nuair a chuaigh TnaG ar an aer oíche Shamhna 1996, bhí na deora áthais leat. Céard atá i do chroí anois agus trí shéasúr caite agat leis an stáisiún nua? Diarmuid de Faoite: Tá mé dóchasach go mairfidh TnaG. Creidim gur stáisiún maith é. Faraor, níl a ndóthain airgid acu don chineál rud ba mhaith liomsa. Tógann Ros na Rún an oiread sin den bhuiséad nach bhfuil fágtha acu ach dóthain le dráma leathuair a’ chloig a dhéanamh anois is arís. DJ: Bíodh is go raibh ról mór agat i Ros na Rún, níl tú páirteach ann níos mó faoi láthair: Cén fáth? “Daoine a bhíonn a scríobh i nGaeilge, bfonn síad i ngrá le fuaimeanna na teangan. Ní hionann sin agus a rá gur drámadóirí maithe iad.”

DF: Tá mé tinn tuirseach ag plé le production-line TV mar a thugaimse air. B’fhearr liomsa ceithre seachtainí a Eureka, House in Jerusalem, Ros na Run: ta seanaithne ag chaitheamh ar phíosa deich nóiméad agus é a bheith i gceart. House in lucht teiliííse ar an éadan tréitheach atá ag Diarmuid de Jerusalem, sraith a raibh mé ann, Faoite. Ach tá Diarmuid tar éis filleadh ar an stáitse ar thóir dhéanadh muid sé cinn in aghaidh an lae. Obair mhór, ach nfl a fhios agam an ghliondair agus an ardii croí a fuair sé leis Na Fánaithe an raibh feoil ar bith air. B’iontach an fadó. The Seagull le Tchekov á léiriú ag Cornerstone taithí a bhí i Ros na Rún, agus bhí sé iontach freisin ó thaobh airgid de, ach (BloodstoneUálh) i nGaillimh an chéad chéim eile. Feicfear . . . ní shásaíonn sé mé. sin Mí lúil agus Lúnasa. Agus Deireadh Fómhair, beidh DJ: An raibh tú cráíte i Ros na Rún? leagan Gaeilge de The BeautyQueen ofLeenaneá stiúrú ag DF: Bhíos. Ón gcéad lá déarfainn. Diarmuid sa Town Hall Theatre i nGaillimh le linn Féile Bhíos bréan de chúrsaí teilifíse, den chineál sin teilifíse. Bhíos tar éis a 2000. Seo léargas a thug sé do Chuisle ar an ngruaim. agus bheith ag obair ar ghalúntraí roimhe ar léas nua dóchais ina shaol. Sin agus lom a thuairime faoi sin ar aon nós. Amharclann Náisiúnta na Gaeilge .. . DJ: Tá dhá chineál aisteora i Ros na Rún. Tá na haisteoirí profaisiúnta agus an chaoi a bhfuil an saol ag na buaileann an bochtanas aríst iad, agus na haisteoiri eile. An bhfuil baol ann go haisteoirí, bíonn fadhb acu le hairgead filleann siad le cúpla clár eile a n-imeoidh na haisteoirí profaisiúnta i gcónaí. Uaireanta, déarfaidh siad, dhéanamh. Agus seans maith go duine i ndiaidh a chéile? right, sin sin, tá mé tinn tuirseach de dtarlóidh an rud céanna dom féin! seo mar níl an ‘fíor-aisteoireacht5 ann, DF: B’fhéidir go n-imeoidh siacl, ach agus imíonn siad leo, ach ansin DJ: Ar ceart dar leat do TnaG gach

20 CUISLE MEiTHEAMH 1999 0 Ros na Rún go Tchekov

iarracht a dhéanamh fad saoil a an doigh leat go bhjuil sí á curféin i thabhairt do Ros na Rún? Nó arbhfhearr “B’fhéidir nach bhfuil bhfeiliúint do shaol na linne. an t-airgead a chaitheamh ar scannáin ach réiteach amháin ar nua sa gcaoi is go mbeadh dúshlán nua DF: Tá sílim, go pointe. Ach tá ann do na haisteoirí, agus deiseanna an scéal. Sin claonadh ann seandrámaí a chur ar an scripteála agus Uirithe chomh maith? compántas profaisiúnta stáitse. DJ: An gceapann tú dá mbeadh DF: Tá ag éirí chomh maith sin le Ros amhardann nua sa nGaeltacht go na Rún, sflim go bhfuil an ceart ag a bhunú a bheadh gcothódh sin scríbhneoirí nua? TnaG an t-airgead a chaitheamh ar neamhspleách ar an Ros na Rún. Ach ó thaobh dhrám- DF: B’fhéidir é. Ach sflim go bhfuil aíocht na Gaeilge de ar an teilifís agus Taibhdhearc.” fadhb leis an scríbhneoireacht i i na léiritheoirí neamhspleácha, in áit nGaeilge. Bíonn sé rófhoclach go iarratas a chur isteach do TnaG, DJ: Agus céard é sin? minic. Daoine a bhíonn a scríobh i b’fhéidir go mbeidís i ndán comh- nGaeilge, bíonn siad i ngrá Ie DF: Is í an f hadhb bhunúsach go léiriú a dhéanamh le RTE nó BBC, nó fuaimeanna iia teangan. Ní hionann rithtear an áit mar a bheadh club dream ar bith a bhfuil sparán mór sin agus a rá gur drámadóirí maithe príobháideach ann. Tá an cead sin acu. iad. acu, ach ní maith liom é. DJ: D fhill tú ar shaol na hamharcláinne Tá áit ann don amharclann DJ; Tá obair déanta agat le tri stáisiún san Aibreán, agus bhi páirt agat i amaitéarach, ach tá áit ann freisin i teilifíse: ar mhaithe le forbairt a chur ar mBliain an tSiúlóra le compántas na nGaillimh, thar aoii áit eile sa tír, do chuid aisteoireachta agus drámaiochta Taibhdheirce. An rachaidh tú ar ais chuig d’amharclann phrofaisiúnta. Is í an anois, an gcaithfidh tú a dhul le saol an i i an Taibhdhearc? Taibhdhearc an amharclann is deise sa Bhéarla? tír, ach an féidir leo amharclann DF: Déanfaidh mé dráma eile sa náisiúnta na Gaeilge a thabhairt orthu DF: B’fhéidir go raibh sé de cheart Taibhdhearc má bhíonn sé déanta go féin? Bíonn a gcuid stuif lag go minic. agam dul isteach i saol an Bhearla an profaisiúnta. Ó thús deireadh. Tá agus BThéidir nach bhfuil ach réiteach chéad lá riamh. Agus fós bheinn i bhí daoine maithe ag obair sa amháin ar an scéal. Sin compántas ndán rudaí a dhéanamh i nGaeilge. Taibhdhearc le fada. Ach má bhreath- profaisiúnta a bhunú a bheadh Tá faitíos orm go mbreathnaítear orm naíonn tú ar na stiúrthóirí ealaíne a neamhspleách ar an Taibhdhearc. mar aisteoir Gaeilge anois, seachas bhí sa Taibhdhearc le blianta anuas, mar aisteoir a bhfuil Gaeilge aige. Is Trevor Ó Clochartaigh, Seán Ó DJ: Tá caint ann le cúpla bliain anuas go aisteoir mé. Tarpaigh, Seán Ó Murchú, níor dteastaionn amharclann nua sa f han éinne acu ach cúpla bliain, ■ nGaeltacht? An mbeadh ciall DJ: Beidh páirt agat i The Seagull le agus na daoine sin ar fad, tá leis sin agus amharclann na Tchehov, dráma a bheás Cornerstone siadsan ar fad anois ag plé le Taibhdheirce ansin i mbéal an (Bloodstone tráth) a léiriú i nGaillimh cúrsaí teilifíse nó cúrsaí dorais cheaná? sa samhradh. An rud mór duit é sin? amharclainne go profaisiúnta. DF: Cinnte ba cheart go DF: O ’sea. An stiúrthóir, Misha DJ: Imíonn na daoine. Cén chúis mbeadh amharclann Mokeev, tagann sé díreach ó scoil i atá leis? phobail ann. Ach Stanislavsky anuas, dia na b’fhéidir go drámaíochta, d’fhéadfá a rá. Rinne DF; Is é an freagra a bheadh mb’fhearr mé ceardlann trí lá leis, agus thuig mé ag an Taibhdhearc air sin an cén fáth a raibh mé ag iarraidh a ná nach féidir daoine a . t-airgead a bheith i m ’aisteoir, arís. choinneáil mar go chaitheamh dtéann siad leis an ar na hallaí DJ: An gcuirfeá obair eile arfad san teilifís. Ach sílim pobail agus áireamh duitféin amach anseo seachas nach bhfuil an ar ghrúpaí an aisteoireacht agus an drámaíocht? Taibhdhearc sásta a breathnú orthu dhéanfadh DF: Níor mhiste liom a bheith i féin agus a freastal m’fheirmeoir orgánach, b’fhéidir. Is admháil go minic a chuimhním air. Tá céim sa I orthu. i gcaithfidh sé go muireolaíocht agam. Is cinnte go bhfuil rud eicint DJ: An bhfuil mé ag cuartú paiste talún le síol bunúsach drámaíocht atá a chur! mícheart ann. sa DJ: Go n-éirí an churadóireacht leat, nGaeltacht, ( í ) i is go n-éirí do shaothar leat freisin.

MEITHEAMH 1999 GUISLE 21 OSCAIL A N FHUINNEOG A ! The laws governing distillation and the making of poitín in Ireland are an instrument devised by Westminster t powerful economic weapon. The ban persists, and in his secluded síbín, the small private distiller plays cat ar forefathers did with agents of the crown. Ní Saoirse go Saoirse r a monthly window 1 DLÍ SHASANA is bim don stiléaracht sa tír seo. Tá an dlí sin anuas ar na stiléirí baile ó of opportunity for 1760. Cuireadh dleacht ar an mbiotáille an the learner, the bhliain sin, agus cuireadh leis an dleacht as sin improver and the go dtí 1823. Fós féin, bhí rath ar an bpoitín, agus lucht a dhéanta in iomaíocht go mór leis native speaker na stiléirí oifigiúla. Bíodh is nach raibh aon who would like to chumhacht pholaitiúil ag cosmhuintir na read more in hÉireann, bhí cumhacht eacnamúíl acu de bharr Irish, offers an phoitín. Thuig Westminster é sin, agus athraíodh an dlí dá bharr i 1823: cuireadh cosc glossaries in ar an stiléaracht baile, agus tá cosc uirthi fós. Engiish, excerpts 2 Ba cheart an dlí a leasú ionas go mbeadh from the best of meas ar phoitín na ndaoine. Ceadúnas a Irish books, thabhairt do na stiléaraí baile a bhfuil ar a helpful tips and gcumas poitín maith folláin a dhéanamh. Chomh maith le vodka na Polainne, fuisce na more. hAlban, Bushmills Uladh nó schnapps na Gearmáine a ól, d’ólfaí deoch na háite. Tá dhá Oscail An mhargadh ann don phoitín. An margadh baile agus an margadh iasachtach. Dá mbeadh an dlí Fhuinneog agus ar son an phoitín, níor ghá é a dhéanamh i fáach isteach. ngan fhios don dlí. Chuirfeadh sin feabhas ar an bpoitín láithreach. 3 Is le himeacht ama a thagann deoch biotáille chun aibíochta. Nuair is faoi dheifir a dhéantar Cyril Cusack i mbun stiléarachta sa scannán Poitín an poitín, ní bhíonn an t-am sin ann, agus nuair úsáid mar a deirtear sa lá atá inniu ann. Is féidir nach bhfuil deis stórála ann, óltar an poitín mí-úsáid bhaint as deoch mheisciúil ar bith, nó róluath tar éis a dhéanta. Cuirtear tairgí saorga druga. Is bréag agus áibhéil a rá gur contúirtí sa bpoitín lena thabhairt chun aibíochta roimh poitín a ól ná cineál eile biotáille, fad ’s nach a ré. Tairgí leis na súilíní a bhaint as, cuir i gcás. drochphoitín é. Tá cáil ar an bpoitín agus tá droch-cháil. Dhá rud atá i gceist leis an droch-cháil. Gan an 4 Usáid agus mí-úsáid, cead nó cosc an dlí, is deoch a bheith ar f heabhas ar an gcéad dul ceist x atá á plé ar an saol seo i leith marijuana síos. Ach sin de bharr na laincisí a chuireann an agus cannabis. Tá cosc ar marijuana agus dlí ar na stiléaraí. Meisce an dara rud a cannabis mar gheall gur tairgí iad de chuid na tharraing droch-cháil ar an bpoitín. Is é sin mí- dtíortha bochta. Dá gceadófaí dóibh na tairgí seo a shaothrú ’s a dháileadh, thitfeadh an tóin as margadh an tabaic san Eoraip agus i . 'r. ;Úis|t}íátiph;;;ánu Meiriceá agus thiocfadh athrú ar an 'áét agáinsL cQé aifíúí r: úá t^lbio^íÍ^á'iLv:: gcothromaíocht eacnamaíoch go domhanda. Tá . spiritS;;:ráth (ar);-;Sú.ccess; lucht á; T V ; glacadh leis an tobac, agus sin é a fheileann do dhéanta - its makéri; in iorriaíocht - ;,M- :r'' --’L --' hollchomhlachtaí agus do rialtaisí an domhain coinpétéd 'vith; coWmhmnthv- rtá , í :iúsj5é^;i^ t^ -r: £ : ■;giiáthdhábitie; coác -'hán. thiar. Is beag baint atá ag cúrsaí sláinte leis. ■. 2 Ieasú - refoim; céadiuias - Ucence; . buricd; scanadb - wit^M df i^gúlía - ;\ 5 Dá leasófaí an dlí, theastódh féitheoirí agus folláin -ísláíntinil; iásáchtaeh - fbreigxi; cigirí le mí-úsáid agus ró-úsáid an phoitín a ,‘S; -hgán: laghdú. Ach d’fhéadfaí ceird na stiléarachta a ^ '’^'^híoélif-íi; Vái’l ty í; ■ dbís: ;s 7) -■'L^í mhúineadh. Stiléaraí óga a oiliúint sula dtéann ■ storage 'íáGÍlties; tairgí saorga -; é; '7 1 ■ ■ > l|: íj? an traidisiún i gcré. Ina áit sin, tá a gcultúr féin íchemirá] pr.bducts;;súilíní - tmbbies; ;" a shéanadh ’s á chosc ar na daoine. In áit an Í;^ochrcháÚ -:.bad reputaLion: laiiiéisí c tairge baile a bheith againn, tá muid ag brath ar ; ifi^étihnents;. mí-úsáid ^ abuse; déoch : an importáil agus ar an iasacht. ■ -;iiiifiéié^ dririfc.;; “ ^ Is in áiteacha iargúlta a déantar poitín. Ceantair faoi mhíbhuntáiste atá á bhaisteadh ar

22 C U I S L E MEIÍhEAMU 19 9 9 i i

deprive the nineteenth century Irish peasantry of a d mouse with uniformed State vandals, just as his Leagan Cainte

a Stiléaraí Céord a ólfas tú? Goidé a ólfas tú? Cad a ólfaidh tú?

n nglacfadh an painéal le úsáidtear ‘tagann’ san Aimsir ‘An mbeidh deoch agatP’ Fháisitineach tar éis ‘Má’ agus Ghlacfadh Eibhlin leis, é ‘Mura’: ‘Míneoidh siad an scéal sin nó ‘An ólfaidh tú dá chéile má thagann siad le Adeoch?’ Ghlacfadh Dónall chéile’ le nó ‘Ní mhineoídh siad an ceachtar acu sin freisin. (Ach, a scéal dá chéile mura (muna) dúirt sé, dá mbeifeá ag caint faoi dtagann siad le chéile’. dhinnéar an ndéarfá ‘An mbeidh dinnéar agat?’ Ní shílim é.) Tá Athair Mháire barúil ag Seosamh go bhfuil VV3' sprionlaitheacht ag baint le agus ’chaon cheann den dá cheist sin A n nglacfadh an painéal leis seo: thuas agus gur duine nach bhfuil ‘Athair le Máire a d’inis dom é’? aon chleachtadh aige ar a bheith Ní ghlacfadh, mar tugann sé sin ag ceannach deochanna a chuir- le tuiscint go bhfuil níos mó ná feadh ceisteanna mar iad — duine athair amháin ag Máire. ‘Athair a bheadh breá sásta dá bhfaigh- Mháire a d’inis dom é’ ba cheart eadh sé an freagra ‘Ní bheidh’ nó a rá. D’fhéadfá ‘Deirfiúr le ‘Ní ólfad’. Glactar leis go Máire’ a rá ceart go leor agus coitianta i gConamara, a dúirt pic: Archiva Chonamara tugann sé sin le tuiscint go bhfuil Seosamh, go mbeidh deoch eile níos mó ná deirfiúr amháin ag na ceantair seo anois. Go deimhin is mór an ag daoine agus go n-ólfaidh Máire. I gcás nach bhfuil ag míbhuntáiste do cheantar cosc a bheith ar an daoine deoch eile i gcónaí agus Máire ach aon deirfiúr amháin tionsclaíocht, agus is mór an misneach a ansin is í an cheist a bheas ann deirtear ‘Deirfiúr Mháire’. chuirfeadh sé sna daoine meas a bheith ar ‘cén deoch a ólfas tú?’; ‘céard a thionscal dúchais dá gcuid féin. ólfas tú?’ nó ‘Céard tá tú a ól?’ Lean na Gardaí an carr Is eol dúinn freisin dífhostaíocht mhór a G é ar d faoi abair t mar s e o: bheith sna ceantair faoi mhíbhuntáiste. Tá an Má thagann siad le cháile ‘D’éalaigh na gadaithe sa gcarr dífhostaíocht sin ann de bharr meath a bheith (sa charr) a lean na Gardaf? Ní ar na ceirdeanna dúchais, i measc rudaí eile. ach Nuair a thiocfas (thiocfaidh) bheadh a fhios agat an íad na 6 Ní in Éirinn amháin atá an fhadhb seo. Sa siad le chéile Gardaí a lean an carr nó an é an bhFrainc, go dtí 1959, bhí cead ag teaghlaigh An bhfuil sé seo ceart: ‘Míneoidh carr a lean na Gardaí. B’fhearr faoin tuath Calvados — uisce beatha — a siad an scéal dá chéile nuair a an abairt a chasadh thart beagán: dhéanamh. Teaghlach a raibh an traidisiún acu, thagann siad le chéile’? Níl. ‘D’éalaigh na gadaithe sa gcarr ligtí do gach glúin leanacht ar aghaidh Ieis i ‘Míneoidh siad an scéal dá (sa charr) ar lean na Gardaí é’ nó ndiaidh a chéile. Chuir dlí 1959 deireadh leis an chéile nuair a thiocfas (thioc- ‘D’éalaigh na gadaithe sa gcarr oidhreacht sin. De réir a chéile ó shin, tá na faidh) siad le chéile’ an rud agus lean na Gardaí iad. ’ seandaoine a raihh cead stiléarachta ó dhúchas nádúrtha. Is í an Aimsir Fháistin- Ceist eile: ‘Maraíocth triúr fear acu sa bhFrainc ag dul i gcré. each a bhíonn ag tús agus ag nuair a thit crann ar veain.’ deireadh ábairte den chineál sin Céard a cheapann an painéal 7 Tá monoplacht ag comhlacht Pernod-Ricard a mbíonn ‘nuair’ inti. Déarfá faoin abart sin? B’fhearr le ar an mbiotáille sa bhFrainc. Ní mian leosan an ‘Bíonn neart cainte acu ‘nuair a Seosamh Ó Cuaig a leithéid seo: táirgíocht phríobháideach a bheith san thagann siad le chéile’ ach sin ‘Maraíodh triúr nuair a thit iomaíocht leo. I 1993 cheannaigh Pernod na rud a tharlaíonn go minic nó san crann ar an veain a raibh siad Fraince Irish Distillers. Seandlí Shasana, agus Aimsir Ghnáthláithreach- Ach (ag taisteal) inti.’ lobby sa bhFrainc: sin dhá ní a chuirfeas deireadh le stiléirí baile na hÉireann. Agus tá na In éineacht le Liam Mac Con Iomaire ar an gclár Leagan Gainte ar Gardaí fós ag déanamh obair an RIC. Raidió na Gaeltachta, bionn Eibhtín N í Mhurchú, Seosamh Ó Cuaig agus DJ an Dr Dónal Ó BaoiU. Bíonn siad le cloisteáil ar an Aoine ar 3.30p.m.

MEITHEAMH 1999 C U i S L E 23 ( comórtas Evidence of An Béal Beo oil-spillage? Antaine 0 Faracháin

SEO É leagan Mhairéad Ní Oistín den amhrán An Raicín Álainn a fuair sí ó Thomás O Neachtain ar an Spidéal. Amhrán grá ar ndóigh atá ann ina bhfuil an bhean fágtha faoi leatrom. Luaitear an téama seo go minic sna hamhráin. Casann Sorcha Ní Chéilleachair ó Phort Láirge leagan eile de seo agus an teideal Raca Breá mo Chinn air agus tá sé ar fáil freisin in Amhráin Mhuighe Seola le Eibhlín Bean Mhic Choisdealbha, arna fhoilsiú ag Cló Iar-Chonnachta. Cé gurb é an fear atá ag caint i dtús an amhráin, is í an bhean atá ag caint ina dheireadh, agus fuinneamh an amhráin ón mbean. Úsáidtear siombail go minic, an raca, in amhráin mar seo agus cuireann sé The Bonny Green Tree i gcuimhne dhom, amhrán a bhíodh ag amhránaí den lucht siúil darb ainm John Reilly (The Bonny Green Tree, Topic 12T359, 1978).

s An Raicin Alainn Ó bhí mé lá breá gréine ag dul an ród seo siar, Casadh cailín óg orm ’s í ag bleán na mbó cois claí, Beirimseféin mo mhóid dhe as an rós a bhí ina haghaidh, Ó gluais is tar an bóithrín liom a’ baint anfhomhair bhuí

ó bhí mé glic go leor leis an spórt a chur chun cinn, Chuaigh muid go teach an ósta ’gus is dóigh gur shuigh muid síos, Bhífíon is punch ar bord a’ainn ach is ormsa a bhí a íoc, ’S gur imigh sé síos an bóithrín uaim ’s mo raca ’na phóca thíos.

’S nach brónach an bhean go lá mé a stóirín a deir sí, Ní dhéanfaidh mé spraoi ná gáire nó go dtige sé an ród seo arís, Tá an ghruaig ag titim ’na duala dhíom ’s gan cheo a’am a réiteodh í, Ó chaill mé an raicín álainn bhíodh go hard i gcúl mo chinn.

Tiocfaidh sé an ród seo amárach is cuiridh céad fáilte faoi, Socraigh cathaoir chláir dhó go hard ilár a’ tí, Bain a hata dá cheann ’s ná bíodh cás ná náire ortfaoi, Nó go bhfaighe mé an raicín álainn ’ bhíodh go hard i gcúl mo chinn.

Más mian leat ábhar a chur faoi bhráid Antaine nó ceist a chur air faoina bhjúil ráite, cuir ríomhphost chuige ag [email protected] nó seol nóta isteach chuige faoi chúram Guisle, Casla, Co na Gaillimhe.

BUAITEOIR NA BEALTAINE

Ceard ís ciall le: comhghéiUeadhl C om prom ise arsa J Ó Conaola, An Bóthar Ard, Gailltmh. Comhghairdeachas Síntius bliana ín aísce ag dul do J.

2 4 C U I S L L MEITHEAMII I 9 9 9 Í~J: t A

SCIORRADH PINN Each month, Cuisle brings you a moment from the best of Irish writing, with a generous glossary. If you’re just discovering the world of Irish literature, we hope our choice will encourage you to continue your Túfi journey. AN BEAL BOCHT le Myles na gCopaleen , T Mercier IX t W ' XTil

PADRAIG O FLAITHEARTA m z ® P t' D-DAY n - m Dá mbeadh creideamh na bpisreog sna fir a cheadaigh ionradh na Norm- aine caoga cúig bliain ó shin, seans go gcuirfidís an t-ionradh sin ar ceal. Mar ."-iÍTÍSIsits: bharr an gcontúirt saoil a bhí rompu, bhí sé ina ghála orthu, agus murach CHUIR AN Seanduine Liath fáilte roimh na Gaeil uaisle as Baile Átha go raibh beagán feabhais geallta, is Cliath agus thairg deoch bhláthaí dóibh mar chomhartha urrama agus baolach nach ligeadh an Ginearál mar ghloine bheatha tar éis a n-aistir. Eisenhower cead seoil don chabhlach Chuadar ansin ar f hód faoi leith le mionriar na feise a shocrú agus le mór ar chor ar bith. hoifigigh na feise a thoghadh. Nuair a bhí críochnaithe acu, cuireadh in Ach lig, ach sheol na mílte fear óg i dtreo chósta na Fraince roimh bhreac- iúl don chruinniú go raibh an Nóinín Gaelach tofa mar Uachtarán ar an adh lae ar an séú lá de Mheitheamh bhfeis, An Piscín Priaclach mar Leas-Uachtarán, An Tuiseal Tabharthach 1944. D-Day. Ní móide gur leigheas an mar Reachtaire, An Ghaoth Aniar mar Rúnaí agus an Seanduine Liath gála an tinneas farraige a bhí orthu, mar Chisteoir. ná an teannas agus an scéin a bhí Tar éis dreas eile comhluadair agus comhrá, chuaigh an tUachtarán orthu agus iad ag dul chun cogaidh. agus na boic mhóra eile in airde i láthair an phobail, agus is ansin a Nuair a shroich siad cósta na cuireadh tús ar Fheis Mhór Chorca Dhorcha. Fraince, bhí míle bac agus contúirt Chuir an tUachtarán uaireadóir buí amach ar an mbord ós a chomhair, rompu, gach a raibh an Field Marshall chuir a dhá ordóig i bhfostú i bpoill ascaill a veiste, agus thug an óráid Rommel i ndán smaoineamh air agus fhíorGhaelach seo uaidh: é ag fanacht leis an longest day, mar a “A ghaela,” a dúirt sé, “cuireann sé gliondar ar mo chroí Gaelach a bhaist sé air. Chaith na fir óga iad féin san uisce, bheith anseo inniu ag caint Gaeilge libhse ar an bhfeis Ghaelach seo i lár ábhar pleascach ina dtimpeall, agus na Gaeltachta. piléir á scaoileadh leo. Isteach leo ar “Ní miste dom a rá gur Gael mise. Táim Gaelach ó mo bhaithis go an trá agus an t-aer ina thine, fir óga bonn mo choise - Gaelach thoir, thiar, thuaidh agus thíos. Tá sibhse go eile rompu a bhí gach pioc chomh léir fíorGhaelach mar an gcéanna. Gaeil Ghaelacha de shliocht Ghaelach is scanraithe leo. B’fhéidir gur fearr an ea an t-iomlán againn. léargas a thugann Saving Private Ryan “An té atá Gaelach, beidh sé Gaelach feasta. Níor labhair mise, ach an le Stephen Spielberg ar imeachtaí an oiread libh féin, aon fhocal ach Gaeilge ón lá a rugadh mé agus, rud eile, lae sin ná rud ar bith a scríobhadh is faoin nGaeilge féin a bhí gach abairt dá ndúras riamh. riamh. “Má táimid fíor-Ghaelach, ní foláir dúinn a bheith ag plé cheist na Le blianta fada anois, is gnás le Gaeilge le chéíle i gcónaí. Ní haon mhaitheas Gaeilge a bheith againn má daoine laethanta saoire a chaitheamh ar thránna na Normaine. Cé mhéad bhíonn ár gcomhrá sa teanga sin ar nithe neamh-Ghaelacha. An té a acu a smaomíonn ar an dóirteadh fola bhíonn ag caint Gaeilge, ach gan a bheith ag plé cheist na teanga: ní haon a tharla ar na tránna céanna caoga tairbhe don Ghaelachas a leithéid sin mar gur ag magadh faoin nGaeilge a cúig bliain go ham seo? bhíonn sé agus ag tabhairt masla do Ghaelaibh.”

thairg - offered : ■ tofa - elected gliondar - áthas. ríméad ;; deoch bhláthai • a drink of buttermiUc JNTómín Gaelach - Irish Daisy baithis - crown of head cbmhax tha urram a - a sign o f revcience Piscín Priaclach - Dangerous Ritten bonn mo choisc - sole of my foor gloine bheatha - welcoming cup TuiseaJ Tabharthach - Dative. Gase f sliocht - extrací ion fód Faoi leith - i leataobli ‘ cisteoir - treasurer ní foláir dúinn - we musi mionriar na feise - the finer details of the drcas - tamaU : nithe neamb-Ghaclacha - unh ish thirigs : feis hoic mhóra - big shots tairhhc - leas, inaiiheas toghadh r to elect ascall - armpit masla - insult Cothrom na Féinne Is é an tOllamh Brice Dickson atá ceaptha le dul i mbun Choimisiún na gCearta Daonna RÍOCHA BLIAIN GO hAM íocadh airgead cúitimh. Cú cosanta Coimisiún nuacheapaithe agus SEO, is ar Ghluaiseacht na gan fiacla a bhí san SAGHR, gan de seanchóras an SACHR. “Cé gurbh é gCearta Sibhialta a bhí fócas chumhacht aige ach a bheith ag cur an Rialtas abhunaigh sinn, tá muid ag na polaitíochta i gConamara comhairle ar an Rialtas maidir le feidhmiú go neamhspleách,” a deir sé. agus i dTuaisceart Eireann. Na cearta daonna. “Tá freagracht orainn feidhmiú mar cearta bunúsacha sibhialta a Ní haon iontas mar sin go raibh bhord comhairleach ag an bhí ag saoránaigh ar fud na Breataineceist na gcearta daonna ar bharr an Chomhthionól de réir na Tag an am, sin a bhx á lorg ag Caitlicigh liosta ag na páirtithe náisiúnacha le reachtaíochta a chuir an comhthionól na Sé Chontae. Vóta an duine do linn na gcainteanna a thug Aontas nua ar bun. Beidh muid ag scrúdú chách a bhí uathu in ionad córas cam Aoine an Chéasta ar an saol tá breis gach reachtaíocht a dhréachtann an Tionól le cinntiú go mbeidh sí ag teacht leis an Choinbhinsean Eorpach ‘Ba léir don dall go raibh an stát ó thuaidh ar Chearta Daonna. Tá sé de chúram orainn fosta a bheith ag plé le grúpaí freagrach as sárú cearta daonna’ pobail, le daoine aonair agus le heolaithe dlí maidir leis an bhille úr an Gerrymander, córas a d’fhág achan agus bliain ó shin. cearta don Tuaisceart.” toghcheantar sa Tuaisceart faoi Chuir an tAontas sin dhá Murab ionann is drad maol an smacht ag tromlach comhairleoirí choimisiún nua ar bun a mbeidh an- SACHR, deir Brice Dickson go aontachtacha. Sin agus cothrom na tábhacht ag baint leo amach anseo, ó mbeidh cáir fiacal ag an eagras úr, sa Féinne i soláthar na dtithe agus thaobh muinín an phobail a chur sna dóigh is go gcuirfear a chuid moltaí cothrom na fostaíochta. socruithe nua polaitíochta ó thuaidh, reachtaíochta i bhfeidhm, moltaí a Deich mbliana fichead níos faide má thagann ann dóibh. Ag plé leis an dhéanfas cosaint éifeachtach ar anonn níl gach rud ina cheart fós, cé gcothromaíocht a bheas coimisíun chearta daonna an phobail. go bhfuil daoine níos dóchasaí anois amháin acu - cearta daonna a bheas Léirigh an tOllamh le gairid go faoin todhchaí ná mar a bhí. I faoi chúram an darna ceann. Is é an bhfuil sé sásta labhairt amach go gcaitheamh bhlianta an chogaidh, is tOllamh Brice Dickson atá ceaptha le neamhbhalbh, fiú nuair nach ar cheisteanna bunreachtúla a dul i mbun Choimisiún na gCearta bhfeileann a dhearcadh don Rialtas. bhíothas ag díriú seachas ar na cearta Daonna agus tá fáilte curtha ag bunús Nuair a dúnmharaíodh an dlíodóir sibhialta. na bpolaiteoirí ó thuaidh roimh a Rosemary Nelson bhí Dickson ar Le linn na tréimhse dorcha sin, cheapúchán. dhuine de na chéad daoine a d’éiligh bhain Rialtas na Breataine úsáid as réimse leathan cleachtas a tháinig salach ar chearta daonna. Bhain siad ‘Léirigh an tOilamh le gairid go bhfuil sé sásta úsáid as an chéasadh, as an lámh láidir, as dlithe éigeandála chomh labhairt amach go neamhbhalbh, fiú nuair nach maith le marú, idir oifigiúil agus neamhoifigiúil. Cogadh salach a bhí bhfeileann a dhearcadh don Rialtas’ ann agus sprioc amháin leis - an tlRA a chloí agus deireadh a chur lena Léachtóir sinsearach dlí in Ollscoil fiosrúchán a bheadh neamhspleách bhfeachtas buamála agus maraithe. Uladh é Brice Dickson, fear a bhí ar go hiomlán ar an RUC. Agus iad ag iarraidh an sprioc sin a dhuine de bhunaitheoirí an Campaign Tá an méid seo gan athrú ó 1969, chur i gcrích, ba léir don dall go raibh for the Administration of Justice (CAJ). agus má tá socrú síochánta le bheith an stát ó thuaidh freagrach as sárú Tá mórthuairiscí cáinteacha foilsithe ann, beidh ceisteanna cothroim agus cearta daonna. D’admhaigh na ag an CAJ, tuairiscí a scrúdaigh mí- cearta daonna ina mbunchlocha faoin húdaráis féin gur mar sin a bhí - úsáid na bpiléar plaisteach, mí-úsáid socrú sin. Más féidir a chruthú go bliain i ndiaidh bliana, íocadh na ndlithe éigeandála agus an cás is bhfuil an fearas úr dflis do na cearta suimeanna móra airgid le daoine a tromchúisí ar fad, an líomhaint go daonna, beidh céim mhór amháin céasadh sna beairicí agus ar an tsráid. raibh polasaí shoot to kill á chur i glactha, céim a bhéarfas muinín don Achan bhliain foilsíodh tuairisc ón bhfeidhm ag an Rialtas. phobal go bhfuil rudaí ag athrú ó Standing Advisory Committee on Human Ball gníomhach d ’Amnesty bhonn anseo faoi dheireadh thiar Rights, an SACHR, eagras a bhunaigh International é Brice Dickson. Roimhe thall. Rialtas na Breataine féin. Ach má seo cheap Albert Reynolds é ina foilsíodh féin, níor ciontaíodh ball ar chomhairleoir ar an bhFóram don Is é an t-údar atá ina Eagarthóir ar an bith de na fórsaí slándála as céasadh tSíocháin agus don Athmhuintreas. North Belfast News - foUseachán de in aon cheann de na cásanna inar Tá sé ráite ag Dickson gur mór idir an chuid an ghrúpa Nuachtáin.

2 6 c U I S L E N u a c h t á n d o n T r í ú M íl a o is

PRINTÍSEACHTAÍ ÚDARÁS NA GAELTACHTA Tá Údarás na Gaeltachta ag tairiscint Scoláircachtaí Printíseachta d’iarrthóirí le cáilíocht mar cheardaí a bhaint amach. www.nuacht.com Ní mór d’iarrthóirí a bheith sé hliana déag d’aois ar a laghad agus na buncháilíochtaí seo a leanas a bheith acu: Glac síntiús le Lá ■ Teastas Grúpa, Mcánteastas nó Teastas Sóisearach le 5 Costas: Éire & an Bhreatain SAM phas. $65 (I gcás Printíseachtaí áirithe, tá matamaitic Bliain amháin: £45 Él£40 riachtanach.) Sé mhí: £25 ÉÚC22 $35 Trí mhí: £15 ÉL£15 $18 Bheadh sé ina bhuntáiste freisin torthaí maithe a bheith . ag iarrthóirí in ábhair phraicticiúla. Is féidir le hiarrthóirí pé ceird is mian leo a roghnú. Is féidir íoc le visa ar (01232) 501111 Is d’iarrthóirí Gacltachta le Gaeilge líofa na scoláireachtaí nó seic a chur chuig: seo. Síntiúisí Má tá spéis agat a bheith san iomaíocht do na Lá scoláireachtaí seo, ba chóir duit d’ainm agus do sheoladh 301 Bóthar na Gleanna a h'onadh sa spás thíos agus an duillín a sheoladh ar ais Béal Feirste B T ll 8BU chuig:

An Rannóg Seirbhísí Oiliúna, (Bioditreacha) Údarás na Gaeltachta, Na Forbachaj Co. na Gaillimhe

roimh an l I / 6 / ’99 Ollscoil Nátional Uníversity of Ireland^ Galway

AINM: ...... Cúrsaí Gaeilge SEOLADH: 1999 Gach Leibhéal Daoine Fásta, Eachtrannaigh, DÁTA BREJTHE: ...... Mic Léinn Tríú Leibhéal, Dícháileofar an té a dhéanann canbhasáil. Sainchúrsaí do Chomhlachtaí (Nóta: Táthar ag súil go mbeidh na hagallaimli ar siul Bróisiúr agus gach eolas ó: idir 28/6 - 30/7/99) Áras Mháirtín Uí Chadhain Cuirfear fáilte roimh larrathóvrí baineann agus fireann araon. An Cheathrú Rua, Co. na Gaillimhe Cuirfear lion áirithe áiteanna sa chomórtas seo in áirithe do mhná. Fón : (091)595101 Facs:(091) 595041 Cuirfear fáilte chomh maith roimh iarratais ó dhaoine dífhostaithe atá ag iarraidh tosú ar ghairm nua. ríom hphost: [email protected]

MEITHEAMH 19 9 9 C U I S L E 27 An Gad is Gaire don Scornach R THÓIR LÓISTÍN nua a bhí Anthony Porter. Bhí athruithe móra tagtha sa saol ón uair dheiridh a lorg sé áit chónaithe.

Ach cén fáth go raibh fonn bóthair anois air, i ndiaidh seacht A mbliana déag a chaitheamh sa seanlóistín aige is gan Euro rua cíosa a dhíol ar feadh an ama sin ar fad? De bhrí go raibh míbhuntáiste ag baint leis an seanlóistín. Ar feadh na seacht mbliana déag, ní raibh cead a chos aige: is ar death-row a bhí cónaí air. Ach dhá lá roimh lá na cinniúna, cuireacth marú Anthony Porter ar ceal. Cén fáth? Mar gheall ar iniúchadh a dhein meitheal mac léinn Tá coireanna trom-chúiseacha ar leith ann a agus ollamh ar a chás: fuarthas eolas nua. thuilleann píonós an bháis faoi chóras dlí Mheiriceá ag Dona go leor gur daoradh fear an leibhéal fiodrálach. Ceann díobh an fuadach, mar neamhchiontach chun báis, ach is measa mar a shampla. Ag leibhéal an stáit, ar an taobh eile den tharla an daoradh an chéad lá riamh. Drochobair ba scéal, baintear úsáid as Hundredschúis sit leis long an yearséagóir on agus death anois row intá theseachtar United dlíodóirí States. New is light thrown on a case may píonós an bháis i póilíní ar a dtriail faoi chás Phorter a chur as a riocht. seacht gcinn agus result inNí acqnital. heisean Howan t-aon many duine of the a innocent scaoileadh die? saorAre convictionsó death- race- or class-connected? tríocha de stáit an Des Johnson visits dark waters. Aontais. Is minicí gur faoi na dlithe logánta row, áfach. Naonar is seasca a saoradh idir 1973 is seo a daortar 1997. Is deacair figiúr cruinn a chur ar líon na dúnmharfóirí is a leithéid, ná mar a déantar faoin ndaoine neamhchiontacha a bheadh fós beo murach gcóras náisiúnta dlí. an daoradh éagórach. Ó 1930 go 1996, cuireadh 4,217 daoine chun báis ar é dlithe atá i bhfeidhm in aon stát ar leith, ní fud na Stát. Bhí sos beag ann sna 70í. I 1972 chinn an beag an tionchar a bhíonn ag an ghobharnóir Chúirt Uachtarach gur rud míbhunreachtúil a bhí sa ar gach cás. Nuair a bhí Mario Cuonio, bpíonós. Ach i 1976 chuathas siar ar an gcinneadh sin. Daonlathach, ina ghobharnóir i Nua Éabhrac, Ó shin i leith, cuireadh 358 duine chun báis, agus faoi dhiúltaigh sé ar feadh achar dhá bhliain déag dheireadh na bliana 1996, bhí 3,219 príosúnach ar rae bille a shíniú le píonós an bháis a thioncnamh an bháis. anseo. Ach nuair a chuir George Patald, Poblachtán- ach,P ina aghaidh, gheall seisean gurb é píonós an bháis Sa bhliain 1996, is i gCalifornia a bhí an líon ab airde príosúnach a bhí daortha chun báis (454), ach is i an chéad bhille a shíneodh sé is é ina shuí in oifig an dTexas a cuireadh an líon is mó chun báis ó 1930 i Ghobharnóra. Toghadh Pataki go héasca, is rinne sé leith (404). Tá tionchar ag an daonra mór atá sa dá beart de réir a bhriathair. stát sin ar na figiúirí seo, ach is léiriú chomh maith iad Ar an taobh eile den scéal, nuair a bhí Ann Richards, na figiúirí ar dhearc-adh na bpobal áitiúla is a gcuid Daonlathach, ina gobharnóir ar Texas, chuir sise níos polaiteoirí ar an gceist. mó daoine chun báis lena linn ná mar a dhaor

2 8 C U I S L E MFITHEAMH 19 9 9 MUMIA ABU-JAMAL gobharnóirx uile na Stát le chéile i gcaitheamh an Thousands protested recently against the death sentence ama chéanna. passed in Philadelphia on radical black journalist Mumia Dís gan dealramh a bhí ar feadh i bhfad sa dá Abu-Jamal. Perjury, fabrication, intimidation: did white f hocal sin Southern Democrat. Coimeádaigh go smior American justice pull out the stops to nail a man who ab ea a lán Daonlathach den chine geal ó dheas. spoke too much? Anton Mac Cába Ar an meán, bíonn feitheamh aon bhliain déag ar DÉ SATHAIRN AN 24 AIBREÁIN, rae an bháis ar an té atá daortha. toisc go ndéantar shiúil idir 25,000 agus 30,000 daoine trí Philadelphia. Bhí achomarc go han-mhinic. éileamh acu: gan an t-iriseoir gorm Mumia Abu-Jamal a chur aidir le modh an bháis fhéin, chun báis. Tháinig daoine ó instealladh nimheanta an modh is chian 's ó chóngar: dream as coitianta anois le daoine a mharú go Texas a chaith dhá lá ar bhus; tr hoifigiúil, ach tá an chathaoir leictreach scór acu ón bhFrainc, dornán ór nCearmáin. An in úsáid go forleathan freisin. Tá Subcommandante Marcos, seomra gáis ag cuid de na stáit go fóill, ceannaire na Zapatista, chuirsé agus i gceithre cinn díobh, tig leat an chroch teachtaireacht a tacaíochta. roghnú.M Amuigh in Utah, tig leat an firing squad a Bhí na dugairí ar chósta thiar roghnú freisin. Mheiriceá ar stailc don lá, agus shiúil idir 15,000 agus 20,000 Is seandíospóireacht é an t-aighneas idir lucht sráideanna San Francisco. Chuaigh 100,000 múinteoirí ar stailc tacaíochta phíonós an bháís agus iadsan a chuireann tacaíochta sa Bhrasaíl. Aithníonn Amnesty International gur ina aghaidh. Glacann go leor den lucht tacaíochta príosúnach polaitiúil é Mumia. Tugann Nelson Mandela agus nach féidir leis an phíonós stop a chur leis an Parlaimint na hEorpa tacaíocht dhó. dúnmharú. Deis díoltais atá ann go príomha, dar Tá Mumia 45 bliana d'aois. B'iriseoir clúiteach i Philadelphia é. Bronnadh gradaim air as tuairiscí a rinne sé ar mhí-iompar leo. ‘Súil in aghaidh súile’. Agus má chuirtear duine na bpéas, leatrom ar dhaoine gorma, agus cúrsaí oideachais neamhchiontach chun báis, bhuel sin agat the price of agus tithíochta. justice. Bhí sé ina Bhlack Pantheró bhí sé 15 bliain d'aois, é ina 'aire Ar an meán, bíonn feitheamh aon bhliain déag ar eolais' ag craobh Philadelphia. B'eagraíocht réabhlóideach rae an bháis ar an té atá daortha, toisc go ndéantar ghorm í seo, agus bhris an rialtas í sna seachtóidí. Bhí an FBI achomarc go han-mhinic. Srian a chur leis an ag spiaireacht ar Mumia Abu-Jamal ó bhí sé sé déag. achomharc, sin é an gad is gaire don scornach ag an Ciontaíodh é as Daniel Faulkner, póilín, a mharú an 9ú eite dheis le tamall anuas. Nollag 1981. Bhí sé ag tiomáint tacsaí faoi seo, chomh maith le bheith ina shaor-iriseoir raidiceach. Bhí sé crua air obair rialta Is léir gur daoine bochta is mó a daoradh chun a fháil. Fuarthas é, gortaithe go dona, é ina shuí ceithre troigh báis le bhanta anuas. ón áit mar a raibh an póilín marbh, gunnán folamh ar an Sin toisc nach raibh deis acu íoc as aturnaetha talamh lámh leis. maithe. Is ionann sin is a rá go bhfuil claonadh an Ag tiomáint a bhísé, nuair a tháinig sé ar phéas geal bhí ag chiníochais ar an dlí in áiteanna ar leith. bualadh dearthára feis, Wes(ey. Níor dearnadh scrúdú le Duine eile a bhfuil an-údarás aige ná an t-aighne. deimhniú ar as gunnán Mumia a tháinig na piléir a mharaigh Tá duine díobh seo ag feidhmiú i ngach aon chontae an póilín, ná trialacha ar a lámha feiceáil an raibh rian púdair de gach aon stát. I ngach aon triail a bhaineann le orthu. cion an dúnmharaithe, is é an t-aighne áitiúil a Deir an péas gur lig sé scairt as agus é gortaithe san ospidéal: "I shot the motherfuclser, and I hope the roghnaíonn an píonós a n-iarrfaidh sé ar an ngiúiré. motherfucker dies". Cé go raibh 15 péas i láthair ag an am, Tá aighne áitiúil anseo sa Bhronx, mar shampla, a tasc ná tuairisc ar an ráiteas seo ní raibh go cionn dhá mhí i bhfuil an-chlaonadh anii in aghaidh phíonós an ndiaidh na heachtra. bháis. Cheana féin, bhí clampar idir é féin, an An triúr finné a bhí ina éadán, bhí greim ag an phéas orthu, gobharnóir agus maor na cathrach, toisc nach raibh iad i dtrioblóid leis an dlí, agus d'athraigh siad a gcuid fianaise sé toilteanach an bás a cheadú. Seans gurb é seo an go mór. Tá cúigear finné a deir go bhfaca siad duine eile ag seans is fearr ag pobal áitiúil cur in aghaidh imeacht de rith ón láthair. dhúnmharú oifigiúil an stáit - trí aighnithe Ní raibh ach beirt den chine gorm ar an ghiúiré, i gcathair frithbháis a thoghadh. Feicfear amach anseo an ar den chine gorm 40% den phobal. An dlíodóir a bhí ag Mumia, níor thug an stát go leor airgid dó. D'éirigh idir é agus dtitfidh a leithéid amach. Ach má tharlaíonn féin, ní Mumia, tharraing sé amach as an chás, agus ní dhearna an móide go dtiocfaidh athrú mór ar chúrsaí, mar níl obair ba ghá. Ach d'ordaigh an breitheamh dó fanacht leis. formhór an phobail ag iarraidh deireadh a chur leis Diúltaíodh cead do Mumia é féin a chosaint. An breitheamh, an bpíonós seo. Albert Sabo, tá níos mó daortha chun báis aige ná breitheamh Is é bun agus barr an scéil nach nglactar leis go ar bith eile i Meiriceá: beirt agus tríocha, gan ach beirt ína coitianta i Meiriceá gur uirlisí barbartha iad an ndaoine geala, seachtar is fiche gorm. piléar, an tsnáthaid, an tsreang nó an rópa le dlí an Is é Mumia Abu Jamal an príosúnach is mó go bhfuil aithne náisiúin a chur i bhfeidhm. i Meiriceá air. Is siomból é d'achan cime atá ag fanacht ar an bhás. An bhfuil an bás tuillte aige?

E I T H E A I CJ 9 9 C U I S L £ 29 TnaG IHeítheamh

Seoda Éireann Dé Céadaoin ar 8.30 p.m. ón 5 Bealtaine Comtiluchl Léirithe: Gaelmedia Stiúrthóir: Máire ni Chonláin SRAITH CLÁR ina ndéantar ceiliúradh ar oidhreacht agus ar áilleacht na hÉireann á cur i láthair ag Noelle Ní Ghallchóir agus Liam Ó Murchú. 8 Meitheamh: Tá gradam na mBailte Slachtm hara buaite ag Ard Achaidh i gContae an Longfoirt agus is iomaí áilleacht eile sa gcomharsanacht chéanna. 15 Meitheamh: Cois Bóinne, Cois Life. Buailte leis an dá abhainn atá GLEANN CEO; Déardaoin 9.25 p.m . cuid de na hárais is deise agus is stairiúla ar an oileán, leithéidí Bhrú Grace Scrúdaíonn an tsraith na Bóinne agus Bhanc na hÉireann. 2 agus 9 Meitheamh dhoiciméadach toipiciúii seo áiteanna fiáine áille, an gá atá lena is clár é seo faoi shao! an Phápa 29 Meitheamh: Ceantar na loch i 10:30 p.m. Eoin Pól II, an chéad duine, nach Comlacht Léirithe: NuachtTnaG gcaomhnú agus an méid atá ag iár tíre is ábhar don eagrán seo ina Eagarthóir: Michael Lally bagairt orthu. lodálach é, a toghadh ina Phápa ó bhfuíl larsmalann an Ghorta Mhóir i 1522. Clár faísnéise ina dhá chuid á chur i Áirítear ar na nithe sin modhanna mBéal na mBuillí agus Mainistir nua feirmeoireachta, uirbeachas Rugadh Karol Wojtyla in aice le Shruthla. láthair ag Gráinne Seoíge. Krakow na Polainne sa bhliain Féachann an clár ar chlann rfoga agus an fonn atá ar lucht cathrach cuairt a thabhairt ar stráicí fada 1920. Mhonacó, muintir Ghrimaldi, agus Coinscríofach a bhí ann ag na ar shaol an Bhanphrionsa Grace, talún de shiúl na gcos. Téann John An Muircheartach i Feehan go dtí an Bhoirinn i gCo. an Gearmánaigh le linn an dara cogadh Malawi Dírítear ar a tréimhse i dom handa. Hoílywood agus ar an gcaoí ar Cbláir áit a bhfuil coimhlint idir na 2 Meitheamh 10.00 p.m. riachtanais chaomhnaithe agus Bhí sé ag staidéar go deineadh banphrionsa di ach mídhleathach chun a bheith ina Comhlacht Léirithe: NuachtTnaG nochtaítear an taobh eile den scéal iarracht deis a thabhairt do dhaoine Léiritheoir; Trevor Ó Clochartaigh teacht chun na háite. Cloistear shagart ag an am céanna. Bhí sé - an trioblóid a bhí sa phósadh, ina Chairdinéil faoin mbliain 1967. “An té a bhíonn siúlach, bíonn sé ráflaí a bhain léi agus an bás tuairimí Tim Robinson, údar, Áine Uí Dhubhshláine ón Taisce, Mark de Is iomaí eachtra a bhain le scéalach", tragóideach a fuair sí go hóg. tréim hse Eoin Pól ina Phápa. Is cinnte gur amhlaidh don fhear Scrúdaítear cás an teaghlaigh Faoite as Foras na Mara agus Catherine O’Connel! ó Chumann Lámhachadh agus gortafodh é sa a bhfuil eolas maith ag lucht leanta anois, an trioblóid a bhíonn acu le bhliain 1981, cluichí Gaelacha air. Tugann turas lucht an phreas, aimhleas na leanaí Caomhnaithe na bPortach sna cláir spreagúlaseo freisin. Cháin sé déantóirí arm, throid sé seo Mhichíl Uí Mhuircheartaigh go agus mallacht Ghrimaldi. i gcoinne an chaipitileachais agus i Malawi, ag bailiú airgid don gcoinne Ifobarálú an chreidimh eagraíocht charthanachta Cé leis an tuath? Eoin Pól II Chaitlicigh- go háirithe na SELFHELP, léargas grinn pearsanta 16 agus 23 Meitheamh 10.00 p.m. 23 Meitheamh 10.30 p.m. ceisteanna conspóideacha a dúinn ar an bhfea'r féin chomh Comhlacht Léirithe: Westward bhaíneann le frithghiniúint shaorga Léiritheoir: Eithne Viney C om hlacht Léirithe: ITEL 'maith leis an áit. Léiritheoirí: E. Melis, F. De Crescenzo, agus sagairt ban.

30 C U I S L E MEITHEAMH 1999 Baintear úsáid as carr na nGardaí mar teacsaí, an stáisiún mar bhrú agus clós an stáisiún mar fheirm bheag. Tá siad ag glacadh an tsaoil go réidh go dtagann Ceannfort úr chun na háite, fear ar casadh Joe air cheana féin. Sa chead chlár buaileann an Ceannfort isteach sa stáisiún gan choinne. Sin é an uair a thosaíonn rudaí ag dul in aimhréidh. Caoirigh ag tarraingt trioblóide! Siúlóirí ag cuardach dídine agus daoine ag titim i laige!

Cleas nó Draíocht? Dé hAoine 8.25 p.m. Comhlucht Léirithe: Telegaei Léiritheoir: Bríd Seoige An clár faisnéise is conspóidí a rinneadh riamh ar chleasa na bhfear draíochta agus ar an gcluanaíocht a bhaineann leo. Insítear sa tsraith an chaoi a ndéantar cleasa draíochta ar an stáitse. Leagan speisialta nGaeilge á chur i láthair ag Pádraic Breathnach as Macnas.

18 Meitheamh: Scaoilfidh an Draíodóir Dubh a rún libh faoin cuireann sé a ladar sa scéal cé nach gcaoi a gcuirtear saighead trí bhean SRRITH BLERCHTRIRERCHTR bhfuil sé ar duaígas. Sa scliúchas a gan í a mharú, cleas an Bhean Island Cop tharlafonn, maraítear an bhean os a Gleann Ceo larainn agus conas leac oighir a chomhairféin agus a iníne. Tugann dhéanamh as uisce taobh istigh de Dé Domhnaigh 10.20 p.m. an tubaiste níos gaire dá chéile iad Déardaoin9.25p.m. Gomhlacht Léirithe: TV Denmark Comhlacht Léirithe: Cúl an Tigh Teo soicindl Léiritheoir: Per Holst ach cuireann sé an saol trína chéiíe. Léiritheoir: Terasa Ní Fhíonghaile Go gairid ina dhiaidh sin 25 Meitheamh: Feicfear an fhírinne Sraith spéisiúil nuáiach faoi aistrftear Christian Torp go dtí Sraith cúig chlár. Lonnaithe i mbaile faoi cheann de na cleasa is cáiliúla bhleachtaire. Tarraingíonn an oileán a cheapann sé a b'heith níos beag i measc sléibhte Thír Chonaill le Houdini nuaira scaoilfidh an bleachtaire crua cathrach, Christian suaimhní ná an chathair. Ach is tá an scéal bunaithe ar an Sáirsint Draíodóir Dubh an rún leis an Torp, isteach ag stáisiún peitril le ionann Samso agus an chuid eile Joe O’Donnaill agus a chara Paidí domhan. Feicfidh muid na linn don áit a bheith á robáil. In den domhan. Tá péidigh, atá ag reachtáil gnó dá gcuid féin i Draíodóirí stáitse ag caitheamh aghaidh comhairle a mhná, dúnmharfóirí, robálaithe banc agus Stáisiún na nGardaí. sceana le mná agus tuilleadh!

MEITHEAMH 1 999 C U i S L E 31 A n T o g h c

Níor vótáíl ach 44% de na votóirí i dtoghchán na hEorpa i 1994, ach de bharr na scannal a bhain stangadh as an tír i mbliana, agus cúrsaí míleata i mbéal an phobail, seans go mbeidh fonn ar an bpobal iad féin a chur i dtoghchán na hEorpa ar an 11 ú den mhí seo. Seo cíoradh ar an bhfeachtas le Máirín Ní Ghadhra. Feisirí na hEorpa: saol an Mhada IDIR AN lOú agus 13ú lá de chinriteacht i bhfeachtas mhí Mheithimh, tabharfaidh toghchánaíochta, ach is Bháin - nó saol an Mhada Rua? pobal an Aontais Eorpaigh féidir a bheith ionann is cuairt ar na bothanna vótála cinnte faoin méid seo a TÁTUAIRIM ANN nach bhfuil mórán cumhachta ag Pairlimint na le 626 feisire Pairliminte leanas: coinneoidh Fianna hEorpa ach gur campa saoire atá ann do pholaiteoirí leisciúla a Eorpach a thoghadh. Anseo Fáil ceithre chinn dá gcuid dteastaíonn seiceanna móra costaisí uathu, Saol an mhada bháin. in Éirinn toghfar cúig suíochán; coinneoidh Fine Ar an taobh eile den scéal, deir na polaiteoirí gurbh iad na meáin fheisire déag. Seo é an cúigiú Gael a gcuid suíochán ar fad; is cúis leis an tuairim seo, agus gur tuairim bhréagach í. uair i stair an Aontais atá beidh feisire neamhspleách Cuimhnímís gur minic ár gcuid feisirí dhil ina suí ag a cúig ar toghchán na Parlaiminte á amháin agus ball amháin maidin, eitilt rompu thar tír amach, agus cruínnithe go meánoíche reachtáil, agus beidh cead den Chomhaontas Glas in ,.. Saol an mhada rua, b'fhéidir. Seo spleáchadh ar chúrsaí ’s ar vótála ag suas le 372 milliún aerfoirt Strasbourg agus na struchtúr na Pairliminte. duine. Bruiséile go mion minic ás Tabharfaidh an toghchán seo go ceann cúig bhliana. Cumhachtaí na Pairliminte seo léargas ar thacaíocht na Tá oiread chéanna cumhachtaí ag Pairlimint na hEorpa agus atá ndaoine do chomhrialtas ag go leor pairlimintí náisiúnta: Fhianna Fáil agus na PDs • glacadh le buiséad an Aontais Eorpaigh (£68 billiún) agus iad i gceannas na tíre le Euro sa Sparán • maoirsiú a dhéanamh ar an mbealach a gcaitear an buiséad beagnach dhá bhliain. Níl FAOIN AM SIN, chomh sin, aon iarrthóir ag na PDs sa maith leis an gcara sa gcúirt, • comh-chinneadh a dhéanamh faoi reachtaíocht in éineacht le toghchán seo, ach cén ba chóir go mbeadh an Euro Comhairle na hEorpa. breithiúnas a thabharfar ar sa spíirán againn. Ní go • tacú agus glacadh leis an gCoimisiún ( nó go deimhin an Fhianna Fáil faoi na binsí rómhaith atá ag eirí leis an coimisiún a ch uras oifig) fiosraithe, cás Sheedy agus Euro faoi láthair ar na • tacú le hiarrataisí ó thíortha a dteastaíonn uathu bheith ina slí bheatha Chathail Uí margai idirnáisiúnta, rud a mbaill den Aontas. Eochaidh? chuirfidh imní ar institiúidí • glacadh le conarthaí idirnáisiúnta a mbíonn baint ag an Aontas Ní bhíonn aon na hEorpa: bhí mímhuinín sa Eorpachleo • fear pobail na hEorpa a cheapadh. • éisteacht le aighneachtaí ó shaoránaigh.

Grúpaí Polaitiúla Tá ocht gcinn de ghrúpaí polaitiúla i bPairlimint na hEorpa - an Grúpa Sóisialach (a bhfuil Páirtí an Lucht Oibe ann), an Grúpa Daonlathach Qríostaí (Fine Gael), Grúpa Aontais na hEorpa (Fianna Fáil), an Grúpa Liobarálacha Daonlathach ( a bhfuil Pat Cox MEP ina Uachtarán air agus ceangal ag an bPáirtí Donlathach leis), Aontas Sóisialach na hEorpa, an Grúpa Glas (Comhaontas Glas na h Éireann), Comhghuaillfocht Raidiceach na hEorpa agus Eoraip na Náisiúin. Teastaíonn fiche naoi feisire Eorpach le go mbunófar grúpa polaitiúil, fiche trí má thagann siad ó dhá bhall stát, ochtar feisirí déag má thagann siad ó thrí bhall stát agus ceathrar feisirí déag An mbeidh arm idirstátach ag Aontas na hEorpa; anseo faol mar a chreld- má bhíonn níos mó ná ceithre bhallstát i gceist. i Romano Prodl, uachtarán an Anntals?

32 CUISLE MEITHEAMH 1999 Toghchán na hEorpa

Connacht-Uladh

Neol Treacy TD(FF), Pat 'The Cope' Gallagher MEP(FF), Dana Rosemary Scallon (NS), Joe McCartin ián Fuar MEP(FGhGer Gibbons (LO), Seán McManus(SF), Paul Campbell (Natural Law Party), Paul Raymond i i (Independent Green), Father Liam Sharkey (NS), mBreatain faoin airgead Ó tharla gur in oirthear Marian Harkin (NS), Luke 'Ming' Flanagan (NS) ] nua, agus beifear ag na hEorpa atá formhór na iarraidh iad a mhealladh dtíortha nua, tá ceisteanna nTíi eEJRt &ÍHAN satt 1 j isteach faoin mbliain móra cosanta le plé ag an ttoHfílií |rwC?ií5ÍM H j il 1: ! 2004. Aontas. Faoi chonradh Tá sé i gceist roinnt Amsterdam, socraíodh go i tíortha nua a thabhairt mbeadh polasaí gnóthaí ! isteach san Aontas as seo eachtracha agus slándála go ceann cúig bhliana: an ag tíortha an Aontais. i Pholainn, an Ungáir, an Dúirt Uachtarán nuathofa Eastóin, Poblachtaí na Choimisiún na hEorpa Seice agus na Slóbhaice, Romano Prodi go agus an Chipir. Tá dteastóidh arm idirstátach leasuithe déanta ar na cistí san Aontas amach anseo. struchtúrtha ionas go Chuir an ráiteas sin olc ar mbeidh airgead ar fáil do naTóraithe i Sasana. Ceist na tíortha nua. Laghdófar í seo a ndéanfar cinnithe sciar na hÉireann dá móra ina leith as seo go bharr. ceann cúig bhliana. Cúige Mumhan Baile Átha Cliath Brian Crowley MEP (FF), Gerry Collins MEP (FF), John Cushnahan MEP (FG), Pat Cox MEP (NS), Jim Nlall Andrews MEP(FF), Ben Briscoe TD(FF), Mary Corr (FG), Paula Desmond (LO), Martin Ferris (SF), Banotti MEP(FG), Proinsias De Rossa TD(LO), Bernie Ben Nutty (Glas), Stewart Luck (Naturaí Law Party), Malone MEP(LO), Jim Mitchell TD(FG), Patricia Denis Riordan (N$). McKenna MEP (An Páirtí Glas), John Burns (Natural Law Party), Seán Crowe (SF), Joe Higgins (Sólsialach), Gerard Casey (Christian Solidarlty), Ciarán Goulding (NS), Adam Goodwin (NS).

Mar chuid den chomhaontú a bhunaigh Páirtí 'nua' an Lucht Oibre, socraíodh go gcuirff Uachtarán an pháirtí Proinsias de Rossa chun cinn. Chpmh maíth leis seo, tá

Cúige Laighean

Seanadóir Avril Doyle (FG); Jim Fitzsimons MEP (FF); Alan Giilis MEP (FG) Uam Hyland MEP (FF); Arthur Mc«||an (SfJ; Des Gan^.;(HaturalíLaw: iu .

MEITHEAMH 1999 C U I S L E 33 Conamara Cursaí pleanála agus tithíochta a shocrós t '•'1' ^“• ? ’4- W • 'r> *> st*'^ ; /-.»>*» y \ s-x . ce a gheobhas seachl suíoclián Chona- '&M •- > & J: ,3 & 1 &.« - Tii l* i A j \iS\:i'M^ ;.-• hv-1 í Jj- rnara, clar le Seán Ó Tuairisg 014 IVUV «*v*t W5 H£l> O’ l NWUll an Seo tuar águs tuairisc 6 Gháeitacíitaí na tíre le Seán Ó Tualrisg, Dónall Mac Ghíolla Chóil, Áíne Ní IS IOMAI ATHRÚ ar Éirinn ó thoghcháin áitiúla 1991 i leith. Agus seachas áit ar bith sa tír, tá Gaillimh, ídir chathair agus chontae, ar Chiaráín agus Roibeárd Ó hEartnáin. bharr an líosta. Tá an chathair ag cur thar maol, agus bruachbhailte nua tna gciorcail iomlán timpeall uirthi. Obair, óstáin, tithe, turasóireacht, abair leat, tá an brú brú ann romhat. Brú de gach aon saghas, ach go háirithe títhíocht, bóithre Dún na nGall agus trácht, uisce, séarachas, agus seirbhisl den uile chineál. Tá athrú eile ann freisin: tá an ceantar toghchánaíochta Bóithre, Bruscar agus Tiihíocht is rnó alá i rnbéal an meadaithe go mór, agus tá seacht sufochán ann anois. Ag síneadh phobail clar le Oónall IVIac Gíolla Chóill ó Dhúthaígh Sheoigheach go hUachtar Ard, Magh Cuilinn, isteach go himeall na cathrach agus oileáin Árann san áireamh. DHÁIARRTHÓIR DÉA6 atá istigh ar sé shuíochán i nDún na nGall. De bharr an fhoráis pholaitíochta agus tithíochta, agus an Aínneoin gur tairscíodh páigh iomarcaíochta dóibh siud a borradh eacnamafochta i gcoitinne, tá easpa mór tithíochta sa dhéanann freastal ar an phobal, pius ga change a déarfadh duine reigiún seo. Caithfear freastal ar an éileamh seo trí chóras stuama leis an toghcheantar seo..., pleanála, agus caithfear córas ceart séarachais agus uisce a chur ar As an dáréag sin atá ag dul chun tosaigh, tá seisear ina fáil. Sin iad na príomh-éilimh atá ag an bpobai ar an scata mor gcomhaírieoirí cheana: Máirín Mí Dhubhchoinn (FG), Cathal Ó iarrthóirí atá san íomaíocht do na seacht suíochán. Bsannáid (FG), Pádraigh Ó Ceailaigh (FF Neamhspleách), Feargal Seo iad na hiarrthóirí a bhí ainmnithe i gceantar Chonamara Ó Colla (NeamhspleacJi), Prionsias Ó Breannáin (FF) agus Séamus agus Cuísle á chur i gcló: Fine Gael: P6I Ó Foighil, Éamonn Ó Mac Ruairidh (Lucht Olbre). Chomh maith leis sin, tá beirt ina Méalóid, Paul Stewart agus JJ Mannion. Fianna Fáil: Seán Ó mbaill d'Qireachtas Éireann: Tómas Mac Giolla Dé (NS) agus An Neachtain, Connie Nf Fhátharta, Seosamh Ó Conghaile, Eithne Mhic Seanadóír Éanna Ó Cnaimhsí (FF). Dhonncha agus Píaras Ó Máille. Neamhspleách: Séamas Ó Ar na hiarrthóirí eile, tá Uinsion Ó Breasiáin (FF) as an Bhun Gábháin, Séamas Breathnach, Éamonn Mac Lochlainn, Tom Welby. Bheag, ianrthóir nua^ mac ieis an iar-theachta agus Ceann Agus SF Poblachtach: Tomás Ó Curraoin. Cornbairíe Cormac 0 Breisleáin nach maireann, agus Dáithí Alcorn Cé na hiarrthóirf a bhuafas? Is deacair a thuar. Ceann de dhá rud (FF), balf d’ Údarás na Gaeltachta. lar-bhall d’Udarás na Gaeltachta a bheas ann is dóigh: FF 3 shuíochán, FG 2, Neamhspleách 2. É sin, é Pádrálg Ó Dochartaigh (FG), agus tá Seán Ó Múirí as na Rosa nó, dá m beadh an t-ádh dearg le Fianna Fáil: FF 4, FG 2, NS 1. ann d’Fhine Gael chomh maith. D’Fhianna Fáil, tá Seán Ó Neachtain agus Connie Ní Fhátharta Tá soinlciúlacht le mothú ar mheon na vótóirí sa toghcheantar an-tsábháilte. D Fhine Gael, tá Pól Ó Foighil agus JJ Mannion ceart seo, rud nach raibh ann ocht mbliana ó shin. Is iad ceisteanna na go leor. mbóitfire agus an drochbhail atá orthu, chomh maith le fadhb Tá Seámas Ó Gábháin, capall oibre, i gcaoi mhaíth, agus fágann bhailiu an bhrúscair (féach Eadrainn Ith 7), agus costas tfthíochta sin an péire eile idir Piaras Ó Máílle, Tom Welby agus Seosamh Ó is mó atá i mbéal an phobail anseo. Conghaile. Ach is fiú aird ar leith a thabhairt ar Eithne Mhic I I páirc imeartha an-mhór ann, agus pearsantachtaí san Dhonncha, Cill Chiaráin. íojmlocht ar chótr don cháil atá orthu a leas a dhéanamh: Tomás Mac Giolla Dé mar shampla, agus Éanna Ó Cnáimhsl. Meastar go Tá an-réimse ag Seán Ó Neachtain, ón Spidéal soir go dtf Na foríeathan nach ndearna Mac Gíolia Dé an oiread agus a thiocfadh Forbacha, Bearna, agus ó Mhagh Cuilinn isteach go Gaillimh. Is é tols dcn chontae, agus dar le daoine go mboidh sé deacair aige a an dála céanna é ag Pól 0 Foighíl. Tá dún daingean ag Connie Ni sJíiifechan Dála a choimeád an chéad uaJr eile. Fhátharta, a fód dúchais: An Cheathrú Rua, Ros an Mhíl, agus Na Maldlr leís an Seanadólr Ó Cnáimhsí, íuígtear go bhfuíl post hOileáfn. J .J. Ó Mainnfn: an t-ainm, An Clochán agus siar ó thuaidh, a fp cheana I Seanad Éíreann agus measfar nach bhfuil sa Ó Gábháin: fáidh ina dhúiche féin, Gaeílge agus Béarla aíge. taghchán áitiúll ach serft lena chlú a chur in airde don chéad ls iad na frí cinn deireanacha a tharraingeos raic idlr na páirtithe álfo^hchán eíle. Mor éirigh rómhaíth lets an uair dheíridti, agus agus go delmhfn taobh istfgh de na páirtithe. Tá afthne ar Tom rálanchosúlactTt alr go n-éireoidh leís níos fearr an uaír seo ag an Welby, ach tá géarchoimhlint ann dósan Uachtar Ard agus i mBaife M W iH Á L Uí Chonaofa. Fós féfn, Is fiu a lua go raibh sufechán ag Micheáí Ó .Ute-d'iMiph ,a thuar san am i TáthaJr cad é mar a bhsidh na Móráfn, Carna, ar feadh na mblianta. ^ M te .i# ó m ra na Comhaírle I ndíaidh an 11ú Meítheamh. An féídlr a thuar go bhfanfafdh sufochán seo Chill Chiaráín ag (É W a p te pofni Dhfin na nGail Thiar Theas ag iomptí ar a sáll EHhna Mhlc Dhonncha ie deontas breá.grofúH 6 mhulntir o t a a i-óitalnm Riianna Fáil. Níthíg ie haonduins arágo bhfuíl Chumhachf? Agus ná cuirlmfs Seosamh 0 Conghafle as an da rud ann agus suíochán sábháítte. áiroamh.

34 CUISLE Maigh Eo Caitheann Áine Ní Chiaráin súil ar Ihorjhdieantar nua i nGaeltacht lorrais Cúige Mumhan An droch-chóir atá ar na bóithre, cúlú na feirmeoireachta. agus an snan atá ar iascairí cladaigh: sin iad na ceisteanna

. '■ ii.. II '.iirií.li'.".;iJ ■1i r .1^111:11;°: n II: . : e , , . r ; > móra sa Daingearc arsa Roibeartl Ó hEartáin ‘ V- 'L,hf,.= ti -■.'! n : a . ' . . i v t “ . ^Jfii-i ■iins?.'l!|yrL.:Í: i'li ;i: . i-'.'r'J: ;.l';i J . " ■ :j...... 'M'i i 'i.a .;.iíi ':. J| - 'Cii' ll',11 MiC 'C. !í':í i,.; ,it ",IM á ' i jiMJÍil M-' :r:'■■ ::.iMiT..in! 'rfef,:..;■. M - . ' -'.'.■ 'M'-C’ ' If-J, 'V. ; ■,!j;:;..vv|:i,M .,-;ií; -'j. mii. V"i..r M r 'i'i':.'. /;:'i;'„M iMh.iilij' Ssm' ii;*; ’ v’; ’*;/ =' ^-IMríi'.h n;i:" i;: r == „,jQi . .f.'iiVniiri ,;':l;! q q.í-::; ;n'“iMj ' 7 j . ;i: ' í i M V I C ' C";'.:; .M.'C "M. "liil"!:. :U".J!"' iil, 'M Jíiiiii:;: .:r lii!■.."’'■ JiiMijJ'.'jMSi: M/ .... I j - n i . é ; , : ' : ' ' : !C| ;::.;!! Q .hM |i i I .Vv-lj 'V> f ;; "íiji' ■, - -f _ ;-■ "V.|M ;| ':g".ji' ' . Í : . ■ 0 ,.T„Í j ij ■ MM'V.nJl:’' ;' Í.J ■iiii Ji'JV .V;: JlC M.'.-.ii1 lí !h..'jlil 'ihi''. in, ':!L !;'| ■■'iM . M V

■!' ■' !í":;'iii; liii _■: "i;i-' •• -nv '■■,"1, íiX I' ■ .inij J " 1 ihj j ' >- i.ii ji„. >.• ■ jn:u:: ,;i|| .ín ir::S

ll'./li.;!ií..| '-/ r" ■. Vi;i ii' " n i 1 ■■ h i . ' i ' ! ';■! .?:ii i 'ii:' . ,L /jl 11";: '. M " : ! ■ ; ' . " ■ "|,I!ÍI "'ii'íi'.i-- : V ji/M r /!'■.. - i’!'. iM'V,;V-.Mi;:í,/'ir, !i,;;'; ;|l ,I; J • ; ■ ■

M i,- "■i'iM M j l - M -ii':'■■:■■■'■■ j''-'M v M ■';"''iii'i:.:Cii i . ■'.'■;. iV-q ■ . J I s .ííííV'. .ila ;-,j, V . ' V j i u J Úii'" ■ ■ii:ij.r.i.li!::|ii::n f ' . i n j , !i:i ';j i , i: > j ijj.ll iQ.ni; II' / -_:i''jJij- "■., .' ;. ■'■.“ . ' / '-/■!'Q':i'i]';:ij: Mlií.i 1/'.,í'i/ ,M:':L' ' t : ! Í ' n .!ii.jiilH ii. -s .in .ij' Vni.i.': ,/;/íiliiiiii■'-, ii'. |::;T::;'..!i[i;. "'■iíhiil ■'"■"■1111':i i J . ' l j / í i 1 ifliii ,|" !l :i|!'!!:|!,; JM''_U:-' , ' __ , / . I . - " . v t f . ■" :"[iii i!7:!|!'í::í '■li.iiiii'./.,/:. 'Oi?/:--/ Jr'/M /; ,i ,,>i'i| shj ;» ;.' V 'Ii,J: - 1 'i'... o i l i i M / i ii Í J V ij'! 1 " ! ? . . ' , j i , j iIíU' „'M"- ili- 'J J : ■ MIii ".l,/riiiV-r ■/' j ■i'i'Vi', V .J, ■;.■ ' M i i n ' i i M / : i ;}!! V n / '[ fiC J M l í i ■ ; ; . . . ' II'’ v i : I1 .-'' ! l . . !!'!;/' ,ij ? .... " ■, . :|JI ,-J■ ■ ■;';.■■ il: . / T ■.; 'i iiii.:: /ii" j ■ v . J , . ;i|ni i'ii,!.'iii:'''ir';„|| r,l , „ l/i e l i i i v ■ ij' ■';•:■’ ■ ' V ,: ■'iiili ■'

T i ■.■'.[ !!■■" ::r - , ; i ! :1 i;l „,.M""ji,i i j :;Í|'..li ' i Q ' j : : . Ln „.if].|..:i [iiÍÍ.V.,;;-. i ' v j .'

n■I'í"... |rf V : : [jiiú;!UI (li,/.,V['I,.: I' i " i 1 i II; c ■ ."'■(=_ .; i:l. ll'IJ ii:.._ : . , iI, , .."■■■!| M i / :''r'-.1 " r M 1M1 jT ri'MIT.'V"-/-. ! ,:J ' l T . ' ' " ::-.■'I' / , ■ ' V ' ■ ' ",: li n ["'i!!1'"'ii!!1 __'Q \ 'i1/ t r / ' ' . ■!n' ■■: |i| ji:; V M : ., !i ' í . j v 'M ii ::/i|ili!i.;i M J iiir í.ii» -'. v i i M . ■ / ' : i,;liún, ■;,.M .'■[/' 'lt'" i'/'i' .■': ['[iMj'ÍJ.'ll ■■ ' , . ■' - - ' M ■■ - || 1[ V 1! ■'',-■„■1 ■ 1 -:l|, ' M '."t.'V /:,iii,:i M"i'=■';■ j Ml f i ' l f f . ! r :. , i|l!';r.|i M ' . J ; : ' f -;i-.i ji'i'l ,.

MEITHEAMN 1999 C U/f S L E 35 Séala na hEorpa as Nuálacht t EITHNE NÍ UALLACHÁIN t i dTeagasc agus i bhFoghlaim Teangacha Ba thrua linn a chlos gur éag an Tá sé fógraithe ag Comisiún na hEorpa go bhfuil Séala t-amhránaí Eithne Ní Uallacháin ar an Eorpach curtha ar fáil acu chun aitheantas agus 18ú Bealtaine i nGleann na bhFiach, tacaíocht a thabhairt do thograí cruthaitheacha i Dún Dealgan. dteagasc agus i bhfoghlaim teangacha. Is féidir an séala a bhronnadh gach bliain ar líon teoranta tograí i gach Bhain a himeacht stangadh as aos ballstát den AE. Cuireadh Togra Píolótach ar bun in ceoil na tíre. Éirinn i bhFómhar 1998. Chuir Eithne comaoin mhór ar Tabharfar aitheantas ar bhealaí eile do na hiarratais a n- éiríonn leo duaiseanna, airgid san áireamh, suas le £500 amhránaíocht na Gaeilge lena linn, in aghaidh gach togra a mbronntar an séala air. agus ar amhráin Oiríalla go mórmór. Tá iarratais á lorg anois as gach cuid agus as gach Fad arbh ann di, ba nasc a cuid leibhéal den chóras oideachais agus oiliúna. Breathnófar ar thograí i dteangach uile an AE agus seanma le seanfhilí na seachtú agus cuirfear fáilte ar leith roimh iarratais thar cheann na na hochtú aoise déag. dteangacha neamhfhorleathana. Déanann muid comhbhrón ó chroí Foirmeacha iarratais agus tuilleamh eolais ó: lena muintir ar fad, lena clann, lena Séala na hEorpa, fear céile, agus lena cuid cairde. ITÉ 31 Plás Mhic Liam Baile Átha Cliath 2 Go dtuga Dia solas na bhflaitheas dá Fón 01-6765489 Facs 01-6610004 hanam ceolmhar. Data deiridh le haghaidh iarralais: De Luain an 1 Deireadh Enmhair 1999 CUISLE SLADMHARGADH! TRÍ EAGRÁN IN AISCE! Cuirfidh muid trí eagrán de Cuisle chugat saor in aisce, má ghlacann tú síntiús bliana linn. Is é sin le rá, má chuireann tú do íocaíocht chugainn in am don chéad eagrán eile, gheobhaidh tú gach eagrán den iris go ceann bliana agus ráithe le cois. Ní gá ach an fhoirm thíos a líonadh agus a chur sa phost le do sheic.

Ainm / nam e...... Sloinne /surname ......

Seoladh / address ......

Teil / t e l ...... Ríomhphost / emaii ......

Síniú / signature...... Dáta / d a te ......

RÁTAÍ (postas san áireamh): Éire agus an Bhreatain £25 Mór-Roinn na hEorpa 40 euro* • An chuid eile den domhan US $80* *nó a chomhionann in airgead áitiúil

36 CUISLE MEITHEAMH 1999 “Ba mhaith liom Béarla a bheith ag mo dilairn féin ■ chomh maith íe Gaeilgeé’ Is minic a chloistear an ' chaint sin sa nGaeltaciii. Smaoiníomi (iaoint' ar an - gcrualan a bhí ar a muintir iéin fadó. Daoine a chúáigh go Meiriceá agus go Sasana agns gan acu adi cúpla focal Béarla. Xíor rnhaith le daoine go dtarlódh an rud céanna dá gclann féin. ! Dar ndóigh, lá lá an bliáid bháiii thart, agus ní bheidh call do pháistí an latí inniu a dhul go Sasana ná go Meiriceá, Tmmar mian leo é. Má bhíonn Gaeilge ag ; duine óg sa lá atá inniu ann, bí cinnte go mbeidh obair ann dó sa rribaile amach anséo. . 1 Tá forbairt ag teácht ar chúfsaí fostaíochtá sa nGaeltacÍit, agus teastaíorin (Íaeilgeoirí óga le hobair i dtionscail na Gaehadna. Is buniái.sU: an-mhór é scríobh na Gaeilge le hobair oifige agus riaracháin a fháil, nó le luairiscí a scríobh dá inbeadh duiru; ag ó.bair leis an ; raidió nó leis an teilifís. ; é ó : ^ - , ó Fós l'éin, tá daoine ann a shocraíonn gan Gaeilge ar , bith a labhair t leis na gasúir. Tá an baol ann sa gcás seo go bhíágfáicíh siad na páistí gan eheacht ar dcn dá 1 ud, > ; Béarla ná Gaeilge, ácb ‘I put thc bó in thc cró and the seeaeh in the bearna’. v, Suimiúil go leor, dcár cuid de na imiinteoirí gur fearr an Béarla a bhform ag páistí Gaeltachta nach labhraíonn ach Gacilgt; sa rnbaile. Dcir siad íVíásin gur fearr a d n ut haíonn siad sna scrúd uithe. ' ; Má labhraíonn tú Béarla agus Gatálgt; sa mbaile, tá seans aím go rachaidh do pháiste leis an teanga is láidre. Beidh tulscint aige ar an níiaeilge, adi ní hiotiánn tuiscint agus labhairt. Braitheann rogha an pháiste ar an teanga a chloiseann sé agus é an-óg. Síltear nach dtosaíonn an páiste ag foghlairn na cainte ach nuair a thosaíonn sé féin ag caint. Adi faoin am sin '■TáíájTfeá^ ;■; / ví: -’W: i á-'d ; Xíl fáth ar bilh nach mbeadh Béai la agus Gaeilge ar a dtoil ag páistí na linne sco. Agus ní féidif go mbeadh an t-aos óg gan Bhéarla agus an chaoí a bhfuil an saol. Tá bumáistí acu nach raibh arm in aimsir an bháid bháin, agus tá deiseanna ann dóibb nach raibh arin ar chór ar bith sa tseanaimsir. Níl uathu ach an deis a ' thapú.

c u 1 s l £ 37 Spéaclóirí Rua Lá breá a bhí ann i mBaile Mór. Bhí an bainne te ólta agus na fiacla nite ag Rua agus ag Nua. 'Ar mhaith libh dul ar phicnic inniu?' arsa Máirín. Bhí Rua ag cuartú a chuid spéaclóirí. 'Táimse ag iarraidh an crosfhocal a dhéanam h/ ar sé. 'Ach níor cheannaigh tú an páipéar fós/ arsa Nua. 'D'fhéadfá an páipéar a thabhairt leat ar an bpicnic/ arsa Máirín. Rinne Rua moill. 'Ach meastú an bhfuil báisteach air?' ar sé. 'Níl muis/ arsa Nua, ' nach bhfuil an ghrian ag spalpadh!' 'Tá lá breá geallta/ arsa Máirín. Lig Rua osna. 'Maith go leor/ ar sé, 'cá rachaidh muid?' arsa Nua. 'Chuig an tseanscoil/ arsa Nua, 'tá go leor Is gearr go raibh gach rud faoi réir. Dhún seanbhoscaí ansin agus rudaí agus ní fheicfidh Máirín fuinneoga na Clúide. Bhí an ciseán lán duine ar bith muid/ le rudaí blasta don phicnic. Rinne Rua gáirí na seanleon mantach. 'A Rua/ arsa Máirín, 'cén t-am a mbeidh bus 'B'fhearr dul chuig an loch agus féadfaidh an tseanchaisleáin?' muid na lachain a bheathú/ ar sé. 'Breathnóidh mé ar an gclár am a/ arsa Rua. 'Ní maith liomsa an t-uisce/ arsa Nua, agus Ach ní raibh a fhios ag Rua bocht cá raibh a pus air. chuid spéaclóirí. 'Céard faoin seanchaisleán?' arsa Máirín, 'tá 'Meastú cárfhága mé iad?' ar sé leis féin. áit spraoi ansin, agus áit suí ar an bhféar.' Bhreathnaigh sé arfud na Clúide, ach ní 'Teastaíonn pluid/ arsa Nua, 'má bhíonn an raibh sé i ndán mórán a fheiceáil. féar fliuch.' 'Ar mo leabar b'fhéidir/ ar sé leis féin. 'Céard eile a theastaíonn, a Nua?' Ní raibh na spéaclóirí sa seomra codlata. 'Sardines domsa agus fleasc tae do Mháirín, Tháinig Rua anuas an staighre. agus céard fútsa, a Rua?' 'A Mháirín, tá mo chuid spéaclóirí imithe 'Ceannóidh mise an páipéar, agus . . .' amú orm.' '. . .agus paicéad mór brioscaí seacláide/ Bhreathnaigh Máirín air. Thosaigh sí ag gáirí. Mn tcí tú cut maáil jtiíémímle Gaeilge Thosaigh Nua ag gáirí freisin. bioclh C 0 cwatl RPIS I 'Céard atá oraibh/ arsa Rua, 'ní cúis gáirí é. W i t ; Tá na spéaclóirí imithe amú orm, agus ní Ím h lu a d ; ÍtfSf? m bheidh mé i ndán an crosfhocal a dhéanamh/ Arna nihaoiniú ag an gCrannchúr Náisiúntaa ^ # 'Nach tú an t-asal/ arsa Nua, 'nach bhfuil na spéaclóirí ar bharr do chinn/ Chuir Rua a chrúb ar a cheann. Is ann a bhí siad. 'Tá mé náirithe/ ar sé. 'Ná bac/ arsa Máirín, 'ní bhfonn leon gan locht/

,■' - v^ '. i 11*

--.’. "- .". '•’ ■-'x "'-' T 'r ' -'v ■■ \ y\izT 't.;/'-'Cl’T VC'-AC:',''- -' J ■ \ '. ... I, -.'=. -• s.*-.'- x :.\r.,.y V"/ . - '■; Av.\- C '-- '■ ■/ L J ■-~,'w^*_.y‘- - _ t- -c w 1 a ol c - tv -

Bhí tuiscint riamh in Eírinn ar an Saol Fó Thoinn agus is é John Philip Holland as Lios Ceannúir i gCo. an Chláir a cheap an chéad fhomhuireán ón saol seo a chonaic Manannán.

Bhí dearcadh ar leíth ag Holland, a dhearcadh féin, dearcadh an Éireannaigh Is dream ar leitli muintir na hÉireann agus is stáisiún leithleasach teilifíse TnaG. Stáisiún ar aon mheon linn féin, stáisiún a bhfuil an dearcadh ar leith sin aige - an dearcadh Éireannach.

TnaG. Briseann an dúchas.

Website-http:// www.tnag.ie